Судың пайдасы
Кіріспе
Негізгі бөлім: Ағзадағы судың жалпы қызметі.
a) Судың физикалық.химиялық және биологиялық қасиеті.
b) Гипогидратация немесе сусыздану.
c) Гипергидратация немесе сулану.
d) Су алмасуының бұзылыстары.
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Негізгі бөлім: Ағзадағы судың жалпы қызметі.
a) Судың физикалық.химиялық және биологиялық қасиеті.
b) Гипогидратация немесе сусыздану.
c) Гипергидратация немесе сулану.
d) Су алмасуының бұзылыстары.
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Су — тіршілік көзі, табиғатта ең көп таралған зат. Су Жер шарының 3 / 4 бөлігін алады.
Тіршілік құбылыстарының бәрі судың қатысуымен жүреді, табиғаттағы барлық тіршілік атаулының құрамына кіреді.Тірі ағзалардың 60-70 %-ы , ал өсімдіктердің 90 % -ы судан тұрады.
Су — тамақ рационының маңызды құрамдас бөлігі. Сусыз тіршілік жоқ. Адам шөлдегеннен гөрі аштыққа шыдамды келеді екен. Зат алмасудың барлық процестері судың қатысуымен атқарылады.Тамақты сіңіру, қанға нәрлі заттардың жетуі сұйық ортада өтеді. Зат алмасудың зиянды өнімі организмнен су арқылы шығарылады. Организмде судың жеткіліксіз болуы шөлдеуге әкеліп соқтырады да, судың артық болуы жүрек-қан тамыр жүйесінің жұмысын қиындатады. Судың пайдалы қасиеттеріне келесілері жатады:
– Су қоректік заттектерді (жасушаларға), алмасу өнімдерін және гормондар, ферменттер, тромбоциттер және қан жасушалары сияқты түрлі заттарды (жасушадан) тасымалдайды. Соған сәйкес ол жасушалық зат алмасудың өтуіне септігін тигізеді және жасушалардың химиялық қызметтеріне аса қажет.
– Су еру мен суспензиялау үшін тамаша орта. Көптеген субстраттар суда ериді немесе суспензияға айналады, осылайша жаңа заттектер түзетін реакцияларға түсе алады. Судың бұл қасиеті ағзадағы алмасу заттары мен улы заттардың зәрмен шығуына септігін тигізеді.
– Су еріткіш ретінде тұтқыр молекулалармен қосылып, буындарға арналған майлайтын сұйықтық және ас қорыту жүйесі мен несеп-жыныстық жолдарды майлайтын шырыш, ішкі органдарды майлайтын ұйыма сұйықтықтарды және асқорыту жолдары арқылы өткенде асты ылғалдандыратын басқа да секреттерді түзеді.
Тіршілік құбылыстарының бәрі судың қатысуымен жүреді, табиғаттағы барлық тіршілік атаулының құрамына кіреді.Тірі ағзалардың 60-70 %-ы , ал өсімдіктердің 90 % -ы судан тұрады.
Су — тамақ рационының маңызды құрамдас бөлігі. Сусыз тіршілік жоқ. Адам шөлдегеннен гөрі аштыққа шыдамды келеді екен. Зат алмасудың барлық процестері судың қатысуымен атқарылады.Тамақты сіңіру, қанға нәрлі заттардың жетуі сұйық ортада өтеді. Зат алмасудың зиянды өнімі организмнен су арқылы шығарылады. Организмде судың жеткіліксіз болуы шөлдеуге әкеліп соқтырады да, судың артық болуы жүрек-қан тамыр жүйесінің жұмысын қиындатады. Судың пайдалы қасиеттеріне келесілері жатады:
– Су қоректік заттектерді (жасушаларға), алмасу өнімдерін және гормондар, ферменттер, тромбоциттер және қан жасушалары сияқты түрлі заттарды (жасушадан) тасымалдайды. Соған сәйкес ол жасушалық зат алмасудың өтуіне септігін тигізеді және жасушалардың химиялық қызметтеріне аса қажет.
– Су еру мен суспензиялау үшін тамаша орта. Көптеген субстраттар суда ериді немесе суспензияға айналады, осылайша жаңа заттектер түзетін реакцияларға түсе алады. Судың бұл қасиеті ағзадағы алмасу заттары мен улы заттардың зәрмен шығуына септігін тигізеді.
– Су еріткіш ретінде тұтқыр молекулалармен қосылып, буындарға арналған майлайтын сұйықтық және ас қорыту жүйесі мен несеп-жыныстық жолдарды майлайтын шырыш, ішкі органдарды майлайтын ұйыма сұйықтықтарды және асқорыту жолдары арқылы өткенде асты ылғалдандыратын басқа да секреттерді түзеді.
1. Ордабеков С. Медициналық валеология. Тараз, 2005.
2. Брехман И. И. Валеология — наука о здоровье — М.: ФиС, 1990.
3. Вайнер Э. Н. Валеология: Жоғары оқу орындарына арналған з-ші басылым.. — М.: Флинта: Наука, 2005.
4. Дорошкевич М. П., Нашкевич М. А., Муравьева Д. М. и др. Основы валеологии и школьной гигиены: Жоғары оқу орындарына арналған кітап. 2003
5. Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: К54
2. Брехман И. И. Валеология — наука о здоровье — М.: ФиС, 1990.
3. Вайнер Э. Н. Валеология: Жоғары оқу орындарына арналған з-ші басылым.. — М.: Флинта: Наука, 2005.
4. Дорошкевич М. П., Нашкевич М. А., Муравьева Д. М. и др. Основы валеологии и школьной гигиены: Жоғары оқу орындарына арналған кітап. 2003
5. Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: К54
Жоспар
Кіріспе
Негізгі бөлім: Ағзадағы судың жалпы қызметі.
a) Судың физикалық-химиялық және биологиялық қасиеті.
b) Гипогидратация немесе сусыздану.
c) Гипергидратация немесе сулану.
d) Су алмасуының бұзылыстары.
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Мақсаты: Адам ағзасындағы судың атқаратын қызметі, маңызымен танысу. Тамақтану рационындағы су көздері және оны тұтынуға ықпал ететін факторларды анықтау. Судың тигізетін пайдасын, көп мөлшерде тұтынған жағдайда тигізетін әсерін анықтау.
Міндеті: Суды тиімді пайдалануды қандай мөлшерде тұтынуды үйрету.
Кіріспе
Су -- тіршілік көзі, табиғатта ең көп таралған зат. Су Жер шарының 3 4 бөлігін алады.
Тіршілік құбылыстарының бәрі судың қатысуымен жүреді, табиғаттағы барлық тіршілік атаулының құрамына кіреді.Тірі ағзалардың 60-70 %-ы , ал өсімдіктердің 90 % -ы судан тұрады.
Су -- тамақ рационының маңызды құрамдас бөлігі. Сусыз тіршілік жоқ. Адам шөлдегеннен гөрі аштыққа шыдамды келеді екен. Зат алмасудың барлық процестері судың қатысуымен атқарылады.Тамақты сіңіру, қанға нәрлі заттардың жетуі сұйық ортада өтеді. Зат алмасудың зиянды өнімі организмнен су арқылы шығарылады. Организмде судың жеткіліксіз болуы шөлдеуге әкеліп соқтырады да, судың артық болуы жүрек-қан тамыр жүйесінің жұмысын қиындатады. Судың пайдалы қасиеттеріне келесілері жатады:
- Су қоректік заттектерді (жасушаларға), алмасу өнімдерін және гормондар, ферменттер, тромбоциттер және қан жасушалары сияқты түрлі заттарды (жасушадан) тасымалдайды. Соған сәйкес ол жасушалық зат алмасудың өтуіне септігін тигізеді және жасушалардың химиялық қызметтеріне аса қажет.
- Су еру мен суспензиялау үшін тамаша орта. Көптеген субстраттар суда ериді немесе суспензияға айналады, осылайша жаңа заттектер түзетін реакцияларға түсе алады. Судың бұл қасиеті ағзадағы алмасу заттары мен улы заттардың зәрмен шығуына септігін тигізеді.
- Су еріткіш ретінде тұтқыр молекулалармен қосылып, буындарға арналған майлайтын сұйықтық және ас қорыту жүйесі мен несеп-жыныстық жолдарды майлайтын шырыш, ішкі органдарды майлайтын ұйыма сұйықтықтарды және асқорыту жолдары арқылы өткенде асты ылғалдандыратын басқа да секреттерді түзеді.
- Су өз температурасын салыстырмалы түрде аз өзгерте отырып, жылу сіңіреді. Судың жылуды сақтау қасиеті жылуды сіңіріп, оны жылу өнімі және тер булануы ретінде шығара отырып, дене температурасын реттеуге көмектеседі.
Ағзадағы судың жалпы қызметі.
Су ағзаның маңызды құрылымдық компоненті болып саналады. Ол жасушалардың пішінін сақтайды және барлық ағзаның жасуша жарғақшаларының ажырамас бөлігі болып табылады.
Ағзаның жалпы суы (АЖС) деген қабылданған атау бар, адам ағзасындағы судың мөлшері жасына, жынысына, бұлшық ет және май тінінің көлеміне қарай өзгеріп отырады. Дені сау адамдарда ағзаның жалпы суы өзгеруі өсу кезі, дене массасының артуы, дене массасының азаюы, жүктілік және бала емізу жағдайларын есептемегенде, болар-болмас. Дегенмен, ағзаның жалпы су мөлшері әртүрлі факторларға байланысты түрлі адамдарда өзгеріп отырады. Ересек адамның майсыз массасының шамамен 70-75co-ы су үлесіне келеді, ал май тінінде судың 10-40co-ы бар. Соған сәйкес, салыстырмалы түрде майдың пайыздық көрсеткіші жоғарырақ болғандықтан әйел адамдардың ағзасында ер адамдардың ағзасына қарағанда су азырақ. Егер адам салмақ қосса, май тініндегі су мөлшері азаяды. Жас ұлғайған сайын, бұлшық ет массасын жоғалтуға байланысты ағзаның жалпы суының мөлшері азаяды. Мысалы, туылған кезде денесінің 74co-ы судан тұрған қыз балада бұл көрсеткіш 51 жасқа қарай 47co, ал осы жастағы ер адамда 56co болады.
Ағзаның қалыпты жағдайдағы су шығынының түрлі жолдары бар болса, ағзаға су түсуінің екі жолы бар: судың зат алмасу процесінде пайда болуы мен ауыз арқылы тұтыну.
Судың зат алмасу процесінде пайда болуы - белгілі бір субстраттардың есебінен болатын болар-болмас түзетулері бар тұтынылған энергияға пропорционалды зат алмасуының қосалқы өнімі. Осылайша, энергия неғұрлым көп тұтынылса, зат алмасуының суы да соғұрлым көп болады. Мәліметтер бойынша күніне 2500 ккал энергия шығыны күніне шамамен 250 мл зат алмасу суының пайда болуына алып келеді, ол шамамен 8,5 унцияны құрайды.
Тұтыну. Біздің тамақпен және ішетін сұйықтығымызбен бірге тұтынатын суымыз тәуліктік судың жалпы көлемінің аз ғана мөлшерін құрайды. Ұлттық зерттеулердің мәліметтері бойынша, күнделікті тұтынылатын судың 20-30co-ы тамақпен, 75-80co-ы ішілетін сұйықтықпен ағзаға түседі. Дегенмен
айтарлықтай айырмашылықтар бар. Мысалы, NHANES III мәліметтері бойынша, 31 мен 50 жас аралығындағы ер адамдардың күніне 761 мл-ді құрайтын күнделікті тамақпен бірге түсетін суының бірінші процентилі 264 мл күн, 99-шы процентилінде дәл осы жас аралығы үшін орта есеппен 1519 млкүн құрайды
Күнделікті ішетін сұйықтықпен түсетін су мөлшері үшін де айырмашылық өте жоғары. 31 мен 50 жас аралығындағы ер адамдар үшін орташа сұйықтық тұтыну (жай суды қоса алғанда) күніне 1-ші және 99-процетилдерімен сәйкесінше күніне 1054 мл мен 1114 мл-ді құрады.
Дені сау нәресте үшін толық су қажеттілігі күніне шамамен 75-100 млкг құрайды, бірақ нәрестелерде дегидратация дамуының қаупін арттыратын түрлі факторларға байланысты тұтынылатын сұйықтықтың кеңес берілетін мөлшері күніне 150 млкг құрайды. Осылайша, 5 килограмдық 6 айлық бала үшін сұйықтықтың кеңес берілетін тұтынылуы шамамен 750 мл-ді құрайды. Нәресте денесінің пайыздық қатынастағы көп бөлігін су құрайды, орта есеппен туылған кезінде 74co болып, 6 айына қарай шамамен 60co-ға дейін төмендейді.
Нәрестелік кезінде байқалатын ағзаның жалпы суы мен су айналымындағы жылдам өзгерістер бір жастан кейін бәсеңдейді. Ағзаның жалпы суы балалық және жасөспірімдік кезінде тез азаяды. Дене салмағына қатысты су айналымы да нәрестелік және ерте балалық кезеңнің арасында айтарлықтай азаяды. Суды тұтыну бойынша мәліметтер оның алмасуының төмендеуіне сәйкес келеді. Су теңгерімін зерттеу қорытындылары су тұтынылуының өмірінің бірінші күнінен бастап 6-12 айға дейін екі есеге артқандығын көрсетеді. 2 жас пен 9 жас аралығындағы тұтынудың артуы 5-10co-ды ғана құрайды.
Су теңгерімінің зерттеулері қоңыржай климатта өмір сүретін, белсенді емес ересек адамдардың ең аз су қажеттілігі шамамен 1-1,3лкүн құрайды, бұл мөлшер судың деммен, зәрмен, үлкен дәретпен және сезілмейтін шығындарын дәлме-дәл толтыруы керек. 70-тен асқан адамдар үшін қалыпты мөлшерде ерлер үшін 3,0-3,7л сұйықтық ішу түрінде, әйелдер үшін 2,2- 2,7л сұйықтық ішу түрінде болу керек.
Тамақтану рационындағы су көздері және оны тұтынуға ықпал ететін факторлар: дене белсенділігі немесе қоршаған орта жағдайларының (мысалы, күннің ыстықтығы) салдарынан бірнеше сағаттан кейін су жетіспеушілігі туындау мүмкін. Алайда күнделікті деңгейде, сұйықтықты шөлдеуге байланысты тұтынуы және тамақтану уақытында сусындарды тұтыну гидратацияны және ағзадағы судың жалпы мөлшерін қалыпты деңгейде қолдануға мүмкіндік береді.
Адамдар суды таза ауыз суы, сусындар түрінде және тамақпен бірге тұтынады, ол тамақтың құрамында болуы мүмкін немесе оны даярлау кезінде қосылған су түрінде тұтынуы мүмкін.
Шыжыған ыстық кезде денеден тер мен бірге көп мөлшерде натрий тұзы сыртқа шығады. Мұндай кезде мөлшерден тыс тұзсыз су ішу қанды сұйылтып жібереді. Су жасуша қабықшасы арқылы жасуша ішіне өтіп, жасуша сулы ісігін тудырады да, судан улану туындауы мүмкін. Сондықтан көп мөлшердегі суды бір жолата ішуге болмайды. Өте мұздай суық су ішу де зиянды. Көп мөлшерде өте мұздай суық су ішкенде асқорыту жүйесінде шұғыл бұзылыстар пайда болуы мүмкін.
Су - жақсы энергия ақпараттық сақтаушыларының бiрi. Ол адам бойындағы энергияны өзіне сіңріп алатындығы ғылыммен дәлелденді.
Барлық малдар және өсiмдiктер, жанды заттар сулардан тұрады: малдар - 75%ке, балық - 75%ке, медуза - 99%ке, картоп - 76%ке, алмалар - 85%ке, қызанақтар - 90%ке, қиярлар - 95%ке, қарбыздар - 96%ке.
Адам организм 86%судан тұрады. Су мөлшерi әр түрлi мүшеде, әр түрлі көлемде болады:
бауыр - 69%ке дейiн, бұлшық еттер - 70%ке дейiн, ми - 75%ке дейiн, бүйректер - 82%ке дейiн, қан - 85%ке дейiн.
Адам баласының бас экологиялық мәселелерi:
1)Экологиялық таза азықтар жоқ.
2) төмен сапалы ауыз сулар, тұрғынның денсаулық жағдайының негiзгi белгiсi,
3)дәрiгерлiк және әлеуметтiк сипаттың мәселелерiнiң аласа шешiмi.
85% барлық аурулар сумен берiледi. Жыл сайын 25 миллион адам сумен тараланатын аурулардан өледі. Адам күнделікті өмірде суды пайдаланады. Ол iшу және азық үшiн оны қолданады, жуыну үшiн, қыстыгүнi - жылыту үшiн.
Бiз судан 80% тұрамыз. Су - бiздiң дене құрастырылған бас материал.
Су адам үшiн алмастырылмайтын темiр, газ, көмiр, мұнайға қарағанда бағалырақ жаратылыс байлығы болып табылады,
Адам организмдағы судын пайдалылығы:
1)Энергия айналымын өзгертуге көмектеседі,
2)организмге нәрлi затты сiңiруге көмектеседi,
3)тыныс үшiн оттектi дымдайды
4)дене ыстығын реттейдi
5)зат алмасуда қатысады
6)тiршiлiк маңызды органдарды қорғайды
7)организмнан әр түрлi қалдықтарын шығарады
Судағы ересек адамның тәулiктiк қажеттiгi - дене салмақты 1 кг-ға 30-40 грамм. Судағы организмнің күн сайынғы қажеттiгi 40% шақты азықпен қанағаттанады, бiз өңге әр түрлi сусындардың түрiнде қабылдауымыз керек. 50% шақтыдан нанда ботқалардағы 80% суға дейiн болатынын көңiл қоймастай емес, етте - 58-67%, көкөнiстер және жемiстердегi - 90% суға дейiн, яғни қурап қалған тағам судаң тұрады.
Адам күніне суды 1,5-2 литр жоғалтады. Демек соншама оған су iшуi керек.
Сонымен қатар суды тек қайнаған түрде ішу керек. Өйткені суда әр түлі зиянды микроорганизмдер болуы мүмкін.
Су мен тұздар алмасуы
Денеде химиялық таза су болмайды. Ол не минералды заттармен, не коллоидтармен байланыста болады. Денеде су не жасуша құрамында, не одан тыс орналасады. Қан плазмасы, ұлпалық сұйық және лимфа құрамындағы су жасушадан тыс орналасқан су фракциясын түзеді. Денедегі судың жалпы мөлшерінің шамамен 70 пайызы жасуша ішінде, 30 пайызы одан тыс орналасады.Жасушадағы судың маңызы оның химиялық және құрылымдық қасиеттеріне, атап айтқанда, молекулалық мөлшерінің ықшамдығына, зарядталғыштығына және бір-бірімен сутектік байланыстармен біріге алатын қабілетіне байланысты.
Су молекуласының зарядталғыш және сутектік байланыс түзгіш қабілетімен байланысты ол зарядты заттар үшін жақсы еріткіш болып табылады. Ионды қосылыстардың зарядталған бөлшектері (иондары) суда бір-бірінен ажырайды да, ериді. Кейбір иондалмаған, бірақ молекуласында зарядталған топтары бар қосылыстар да (қанттар, амин қышқылдары), қарапайым спирттер де (ОН тобының болуына байланысты) жақсы ериді. Су барлық химиялық реакциялар жүретін әмбебап орта болып табылады. Сонымен қатар барлық ыдырау (гидролиз) және тотығу-тотықсыздану реакциялары судың қатысуынен жүреді.
Судың жылу сіңіргіштік қасиеті зор болады. Денеде жиналған жылу судың температурасын онша көтере қоймайды, себебі жылу энергиясының көп мөлшері су молекуласының қозғалыстарын шектеп туратын сутекті байланыстарды үзуге жұмсалады. Судың жылу сыйымдылығының зор болуы ұлпаларды катты қызып кетуден сақтайды. Суға жаксы жылу өткізтіштік қасиет тән. Бұл жылудың дененің әртүрлі бөліктерінде бірдей таралуына мүмкіндік береді. Судың шеттік керіліс күші де үлкен болады. Оның бұл қасиеті тұту процесінің атқарылуы, ерітінділердің ұлпалармен жылжуы үшін (мысалы, қан айналым) кажет. Организмде судың үш түрі болады :
1) еркін, байланыспаған су. Ол жасуша мен жасушааралық қуыстағы органикалық және бейорганикалық заттарды ерітеді;
2) байланысқан су, ол коллоидтар құрамына еніп, олардың ісінуін қамтамасыз етеді;
3) гидраттық су, ол органигалық заттар құрамына еніп, солар тотыққанда бөлінеді. Организмде су бірде көбейіп, бірде азайып отырады. Соған карамастан қанның осмостық қысымы әркез тұрақты деңгейде сақталады, себебі денедегі су үздіксіз алмасып, оның мөлшері реттеліп отырады. Ас қорыту жолынан су қанға сіңеді, сондықтан сұйық көп қабылданған жағдайда қан қысымы көтерілу керек. Қалыпты жағдайда мұндай ауытқу болмайды, өйткені судың артық мөлшері қаннан организмдегі су мен минералды заттар қоймасы болып табылатын тері шеліне өтіп кетеді де, тым артық мөлшері тер мен зәр құрамында сыртқа шығарылады. Су тапшы болған жағдайда су қоймаларындағы судың есебінен оның кандағы қалыпты деңгейі сақталады. Организм қабылдаған су қанға оңай сіңеді. Ол бауырдан өтіп, бүкіл денеге тарайды да, алдымен жасушааралық қуысқа, одан әрі жасушаға өтеді. Жасушаның суды сіңіруі осмос ықпалымен су концентрациясының градиентіне байланысты жүреді. Жасушалардан шыққан су ұлпалық сұйық пен лимфа арқылы қанға өтіп, белу ағзалары әрекетімен сыртқа шығарылады. Организмде су осмостық және онкостық қысым деңгейіне байланысты алмасып отырады. Организмге су ауыз су түрінде және қорек құрамында келеді. Қорек кұрамындағы су белоктар, көмірсулар, майлар тотыққан кезде бөлініп шығады. Оны алмасу (метаболиттік) суы дейді. Денеде 100 г белок тотыққанда ~ 41 г, дәл осындай мөлшерде көмірсулар мен майлар тотыққанда тиісінше 55 және 107 г су бөлінеді. Ал, организм кабылдайтын ауыз су молшері ауа райының жағдайына, қорек сипатына, жасқа, физиологиялық күйге т.б. байланысты өзгеріп отырады. Мысалы, жас организм толысқан организммен салыстырғанда суды 3- 4 есе көп қабылдайды. Орта есеппен адам тәулігіне 2,5-3 л су қабылдайды да, шамамен зәр құрамы нда 1,5 л, нәжіспен - 0,2 л, термен -- 0,5 л су бөледі. Желінген азықтың әрбір килограмына шаққанда жылқы мен қой -- 2-3 л, сиыр 4-5 л, шошқа -- 7-8 л су ішеді. Су мен электролиттердің жасуша мен жасушааралық кеңістікте және организммен қоршаған орта арасында таралуын қамтамасыз ететін процестер жиынтығын су мен тұздар алмасуы дейді. Су мен тұздар алмасуы бір-бірімен тығыз байланысты. Бұл процесс ішкі ортаның осмостық қысым мен сутектік көрсеткіші деңгейінің тұрақтылығы диффузия және осмос құбылыстарын қамтамасыз етеді, қоректік заттарды сіңіру, қажетсіз өнімдерді бөлуде маңызды рөл атқарады. Сондыктан бұл процестің реттелуінің маңызы зор. Су мен тұздардың алмасуын реттейтін орталық аралық мидың гипоталамустық бөлігінде орналасқан. Орталықта денедегі электролиттер концентрациясының өзгерістерін сезінетін ерекше осморецепциялық жасушалар болады. Осы жасушалардың қозуы салдарынан рефлекстік немесе гуморальды жолмен бөлу мүшелерінің күйі өзгеріп, ауытқыған қысым қалпына келтіріледі.Орталыққа денедегі су мөлшерінің ауытқуларын төрт түрлі рецепторлар хабарлап отырады. Олар ауыз қуысының кілегейлі қабығындағы рецепторлар (кебірсіну салдарынан тітіркеніп, шөлдеу тудырады), қарынның кілегейлі қабығындағы барорецепторлар қабырғасының ісінуі немесе семуі салдарынан тітіркеніп, түйсігін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
Негізгі бөлім: Ағзадағы судың жалпы қызметі.
a) Судың физикалық-химиялық және биологиялық қасиеті.
b) Гипогидратация немесе сусыздану.
c) Гипергидратация немесе сулану.
d) Су алмасуының бұзылыстары.
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Мақсаты: Адам ағзасындағы судың атқаратын қызметі, маңызымен танысу. Тамақтану рационындағы су көздері және оны тұтынуға ықпал ететін факторларды анықтау. Судың тигізетін пайдасын, көп мөлшерде тұтынған жағдайда тигізетін әсерін анықтау.
Міндеті: Суды тиімді пайдалануды қандай мөлшерде тұтынуды үйрету.
Кіріспе
Су -- тіршілік көзі, табиғатта ең көп таралған зат. Су Жер шарының 3 4 бөлігін алады.
Тіршілік құбылыстарының бәрі судың қатысуымен жүреді, табиғаттағы барлық тіршілік атаулының құрамына кіреді.Тірі ағзалардың 60-70 %-ы , ал өсімдіктердің 90 % -ы судан тұрады.
Су -- тамақ рационының маңызды құрамдас бөлігі. Сусыз тіршілік жоқ. Адам шөлдегеннен гөрі аштыққа шыдамды келеді екен. Зат алмасудың барлық процестері судың қатысуымен атқарылады.Тамақты сіңіру, қанға нәрлі заттардың жетуі сұйық ортада өтеді. Зат алмасудың зиянды өнімі организмнен су арқылы шығарылады. Организмде судың жеткіліксіз болуы шөлдеуге әкеліп соқтырады да, судың артық болуы жүрек-қан тамыр жүйесінің жұмысын қиындатады. Судың пайдалы қасиеттеріне келесілері жатады:
- Су қоректік заттектерді (жасушаларға), алмасу өнімдерін және гормондар, ферменттер, тромбоциттер және қан жасушалары сияқты түрлі заттарды (жасушадан) тасымалдайды. Соған сәйкес ол жасушалық зат алмасудың өтуіне септігін тигізеді және жасушалардың химиялық қызметтеріне аса қажет.
- Су еру мен суспензиялау үшін тамаша орта. Көптеген субстраттар суда ериді немесе суспензияға айналады, осылайша жаңа заттектер түзетін реакцияларға түсе алады. Судың бұл қасиеті ағзадағы алмасу заттары мен улы заттардың зәрмен шығуына септігін тигізеді.
- Су еріткіш ретінде тұтқыр молекулалармен қосылып, буындарға арналған майлайтын сұйықтық және ас қорыту жүйесі мен несеп-жыныстық жолдарды майлайтын шырыш, ішкі органдарды майлайтын ұйыма сұйықтықтарды және асқорыту жолдары арқылы өткенде асты ылғалдандыратын басқа да секреттерді түзеді.
- Су өз температурасын салыстырмалы түрде аз өзгерте отырып, жылу сіңіреді. Судың жылуды сақтау қасиеті жылуды сіңіріп, оны жылу өнімі және тер булануы ретінде шығара отырып, дене температурасын реттеуге көмектеседі.
Ағзадағы судың жалпы қызметі.
Су ағзаның маңызды құрылымдық компоненті болып саналады. Ол жасушалардың пішінін сақтайды және барлық ағзаның жасуша жарғақшаларының ажырамас бөлігі болып табылады.
Ағзаның жалпы суы (АЖС) деген қабылданған атау бар, адам ағзасындағы судың мөлшері жасына, жынысына, бұлшық ет және май тінінің көлеміне қарай өзгеріп отырады. Дені сау адамдарда ағзаның жалпы суы өзгеруі өсу кезі, дене массасының артуы, дене массасының азаюы, жүктілік және бала емізу жағдайларын есептемегенде, болар-болмас. Дегенмен, ағзаның жалпы су мөлшері әртүрлі факторларға байланысты түрлі адамдарда өзгеріп отырады. Ересек адамның майсыз массасының шамамен 70-75co-ы су үлесіне келеді, ал май тінінде судың 10-40co-ы бар. Соған сәйкес, салыстырмалы түрде майдың пайыздық көрсеткіші жоғарырақ болғандықтан әйел адамдардың ағзасында ер адамдардың ағзасына қарағанда су азырақ. Егер адам салмақ қосса, май тініндегі су мөлшері азаяды. Жас ұлғайған сайын, бұлшық ет массасын жоғалтуға байланысты ағзаның жалпы суының мөлшері азаяды. Мысалы, туылған кезде денесінің 74co-ы судан тұрған қыз балада бұл көрсеткіш 51 жасқа қарай 47co, ал осы жастағы ер адамда 56co болады.
Ағзаның қалыпты жағдайдағы су шығынының түрлі жолдары бар болса, ағзаға су түсуінің екі жолы бар: судың зат алмасу процесінде пайда болуы мен ауыз арқылы тұтыну.
Судың зат алмасу процесінде пайда болуы - белгілі бір субстраттардың есебінен болатын болар-болмас түзетулері бар тұтынылған энергияға пропорционалды зат алмасуының қосалқы өнімі. Осылайша, энергия неғұрлым көп тұтынылса, зат алмасуының суы да соғұрлым көп болады. Мәліметтер бойынша күніне 2500 ккал энергия шығыны күніне шамамен 250 мл зат алмасу суының пайда болуына алып келеді, ол шамамен 8,5 унцияны құрайды.
Тұтыну. Біздің тамақпен және ішетін сұйықтығымызбен бірге тұтынатын суымыз тәуліктік судың жалпы көлемінің аз ғана мөлшерін құрайды. Ұлттық зерттеулердің мәліметтері бойынша, күнделікті тұтынылатын судың 20-30co-ы тамақпен, 75-80co-ы ішілетін сұйықтықпен ағзаға түседі. Дегенмен
айтарлықтай айырмашылықтар бар. Мысалы, NHANES III мәліметтері бойынша, 31 мен 50 жас аралығындағы ер адамдардың күніне 761 мл-ді құрайтын күнделікті тамақпен бірге түсетін суының бірінші процентилі 264 мл күн, 99-шы процентилінде дәл осы жас аралығы үшін орта есеппен 1519 млкүн құрайды
Күнделікті ішетін сұйықтықпен түсетін су мөлшері үшін де айырмашылық өте жоғары. 31 мен 50 жас аралығындағы ер адамдар үшін орташа сұйықтық тұтыну (жай суды қоса алғанда) күніне 1-ші және 99-процетилдерімен сәйкесінше күніне 1054 мл мен 1114 мл-ді құрады.
Дені сау нәресте үшін толық су қажеттілігі күніне шамамен 75-100 млкг құрайды, бірақ нәрестелерде дегидратация дамуының қаупін арттыратын түрлі факторларға байланысты тұтынылатын сұйықтықтың кеңес берілетін мөлшері күніне 150 млкг құрайды. Осылайша, 5 килограмдық 6 айлық бала үшін сұйықтықтың кеңес берілетін тұтынылуы шамамен 750 мл-ді құрайды. Нәресте денесінің пайыздық қатынастағы көп бөлігін су құрайды, орта есеппен туылған кезінде 74co болып, 6 айына қарай шамамен 60co-ға дейін төмендейді.
Нәрестелік кезінде байқалатын ағзаның жалпы суы мен су айналымындағы жылдам өзгерістер бір жастан кейін бәсеңдейді. Ағзаның жалпы суы балалық және жасөспірімдік кезінде тез азаяды. Дене салмағына қатысты су айналымы да нәрестелік және ерте балалық кезеңнің арасында айтарлықтай азаяды. Суды тұтыну бойынша мәліметтер оның алмасуының төмендеуіне сәйкес келеді. Су теңгерімін зерттеу қорытындылары су тұтынылуының өмірінің бірінші күнінен бастап 6-12 айға дейін екі есеге артқандығын көрсетеді. 2 жас пен 9 жас аралығындағы тұтынудың артуы 5-10co-ды ғана құрайды.
Су теңгерімінің зерттеулері қоңыржай климатта өмір сүретін, белсенді емес ересек адамдардың ең аз су қажеттілігі шамамен 1-1,3лкүн құрайды, бұл мөлшер судың деммен, зәрмен, үлкен дәретпен және сезілмейтін шығындарын дәлме-дәл толтыруы керек. 70-тен асқан адамдар үшін қалыпты мөлшерде ерлер үшін 3,0-3,7л сұйықтық ішу түрінде, әйелдер үшін 2,2- 2,7л сұйықтық ішу түрінде болу керек.
Тамақтану рационындағы су көздері және оны тұтынуға ықпал ететін факторлар: дене белсенділігі немесе қоршаған орта жағдайларының (мысалы, күннің ыстықтығы) салдарынан бірнеше сағаттан кейін су жетіспеушілігі туындау мүмкін. Алайда күнделікті деңгейде, сұйықтықты шөлдеуге байланысты тұтынуы және тамақтану уақытында сусындарды тұтыну гидратацияны және ағзадағы судың жалпы мөлшерін қалыпты деңгейде қолдануға мүмкіндік береді.
Адамдар суды таза ауыз суы, сусындар түрінде және тамақпен бірге тұтынады, ол тамақтың құрамында болуы мүмкін немесе оны даярлау кезінде қосылған су түрінде тұтынуы мүмкін.
Шыжыған ыстық кезде денеден тер мен бірге көп мөлшерде натрий тұзы сыртқа шығады. Мұндай кезде мөлшерден тыс тұзсыз су ішу қанды сұйылтып жібереді. Су жасуша қабықшасы арқылы жасуша ішіне өтіп, жасуша сулы ісігін тудырады да, судан улану туындауы мүмкін. Сондықтан көп мөлшердегі суды бір жолата ішуге болмайды. Өте мұздай суық су ішу де зиянды. Көп мөлшерде өте мұздай суық су ішкенде асқорыту жүйесінде шұғыл бұзылыстар пайда болуы мүмкін.
Су - жақсы энергия ақпараттық сақтаушыларының бiрi. Ол адам бойындағы энергияны өзіне сіңріп алатындығы ғылыммен дәлелденді.
Барлық малдар және өсiмдiктер, жанды заттар сулардан тұрады: малдар - 75%ке, балық - 75%ке, медуза - 99%ке, картоп - 76%ке, алмалар - 85%ке, қызанақтар - 90%ке, қиярлар - 95%ке, қарбыздар - 96%ке.
Адам организм 86%судан тұрады. Су мөлшерi әр түрлi мүшеде, әр түрлі көлемде болады:
бауыр - 69%ке дейiн, бұлшық еттер - 70%ке дейiн, ми - 75%ке дейiн, бүйректер - 82%ке дейiн, қан - 85%ке дейiн.
Адам баласының бас экологиялық мәселелерi:
1)Экологиялық таза азықтар жоқ.
2) төмен сапалы ауыз сулар, тұрғынның денсаулық жағдайының негiзгi белгiсi,
3)дәрiгерлiк және әлеуметтiк сипаттың мәселелерiнiң аласа шешiмi.
85% барлық аурулар сумен берiледi. Жыл сайын 25 миллион адам сумен тараланатын аурулардан өледі. Адам күнделікті өмірде суды пайдаланады. Ол iшу және азық үшiн оны қолданады, жуыну үшiн, қыстыгүнi - жылыту үшiн.
Бiз судан 80% тұрамыз. Су - бiздiң дене құрастырылған бас материал.
Су адам үшiн алмастырылмайтын темiр, газ, көмiр, мұнайға қарағанда бағалырақ жаратылыс байлығы болып табылады,
Адам организмдағы судын пайдалылығы:
1)Энергия айналымын өзгертуге көмектеседі,
2)организмге нәрлi затты сiңiруге көмектеседi,
3)тыныс үшiн оттектi дымдайды
4)дене ыстығын реттейдi
5)зат алмасуда қатысады
6)тiршiлiк маңызды органдарды қорғайды
7)организмнан әр түрлi қалдықтарын шығарады
Судағы ересек адамның тәулiктiк қажеттiгi - дене салмақты 1 кг-ға 30-40 грамм. Судағы организмнің күн сайынғы қажеттiгi 40% шақты азықпен қанағаттанады, бiз өңге әр түрлi сусындардың түрiнде қабылдауымыз керек. 50% шақтыдан нанда ботқалардағы 80% суға дейiн болатынын көңiл қоймастай емес, етте - 58-67%, көкөнiстер және жемiстердегi - 90% суға дейiн, яғни қурап қалған тағам судаң тұрады.
Адам күніне суды 1,5-2 литр жоғалтады. Демек соншама оған су iшуi керек.
Сонымен қатар суды тек қайнаған түрде ішу керек. Өйткені суда әр түлі зиянды микроорганизмдер болуы мүмкін.
Су мен тұздар алмасуы
Денеде химиялық таза су болмайды. Ол не минералды заттармен, не коллоидтармен байланыста болады. Денеде су не жасуша құрамында, не одан тыс орналасады. Қан плазмасы, ұлпалық сұйық және лимфа құрамындағы су жасушадан тыс орналасқан су фракциясын түзеді. Денедегі судың жалпы мөлшерінің шамамен 70 пайызы жасуша ішінде, 30 пайызы одан тыс орналасады.Жасушадағы судың маңызы оның химиялық және құрылымдық қасиеттеріне, атап айтқанда, молекулалық мөлшерінің ықшамдығына, зарядталғыштығына және бір-бірімен сутектік байланыстармен біріге алатын қабілетіне байланысты.
Су молекуласының зарядталғыш және сутектік байланыс түзгіш қабілетімен байланысты ол зарядты заттар үшін жақсы еріткіш болып табылады. Ионды қосылыстардың зарядталған бөлшектері (иондары) суда бір-бірінен ажырайды да, ериді. Кейбір иондалмаған, бірақ молекуласында зарядталған топтары бар қосылыстар да (қанттар, амин қышқылдары), қарапайым спирттер де (ОН тобының болуына байланысты) жақсы ериді. Су барлық химиялық реакциялар жүретін әмбебап орта болып табылады. Сонымен қатар барлық ыдырау (гидролиз) және тотығу-тотықсыздану реакциялары судың қатысуынен жүреді.
Судың жылу сіңіргіштік қасиеті зор болады. Денеде жиналған жылу судың температурасын онша көтере қоймайды, себебі жылу энергиясының көп мөлшері су молекуласының қозғалыстарын шектеп туратын сутекті байланыстарды үзуге жұмсалады. Судың жылу сыйымдылығының зор болуы ұлпаларды катты қызып кетуден сақтайды. Суға жаксы жылу өткізтіштік қасиет тән. Бұл жылудың дененің әртүрлі бөліктерінде бірдей таралуына мүмкіндік береді. Судың шеттік керіліс күші де үлкен болады. Оның бұл қасиеті тұту процесінің атқарылуы, ерітінділердің ұлпалармен жылжуы үшін (мысалы, қан айналым) кажет. Организмде судың үш түрі болады :
1) еркін, байланыспаған су. Ол жасуша мен жасушааралық қуыстағы органикалық және бейорганикалық заттарды ерітеді;
2) байланысқан су, ол коллоидтар құрамына еніп, олардың ісінуін қамтамасыз етеді;
3) гидраттық су, ол органигалық заттар құрамына еніп, солар тотыққанда бөлінеді. Организмде су бірде көбейіп, бірде азайып отырады. Соған карамастан қанның осмостық қысымы әркез тұрақты деңгейде сақталады, себебі денедегі су үздіксіз алмасып, оның мөлшері реттеліп отырады. Ас қорыту жолынан су қанға сіңеді, сондықтан сұйық көп қабылданған жағдайда қан қысымы көтерілу керек. Қалыпты жағдайда мұндай ауытқу болмайды, өйткені судың артық мөлшері қаннан организмдегі су мен минералды заттар қоймасы болып табылатын тері шеліне өтіп кетеді де, тым артық мөлшері тер мен зәр құрамында сыртқа шығарылады. Су тапшы болған жағдайда су қоймаларындағы судың есебінен оның кандағы қалыпты деңгейі сақталады. Организм қабылдаған су қанға оңай сіңеді. Ол бауырдан өтіп, бүкіл денеге тарайды да, алдымен жасушааралық қуысқа, одан әрі жасушаға өтеді. Жасушаның суды сіңіруі осмос ықпалымен су концентрациясының градиентіне байланысты жүреді. Жасушалардан шыққан су ұлпалық сұйық пен лимфа арқылы қанға өтіп, белу ағзалары әрекетімен сыртқа шығарылады. Организмде су осмостық және онкостық қысым деңгейіне байланысты алмасып отырады. Организмге су ауыз су түрінде және қорек құрамында келеді. Қорек кұрамындағы су белоктар, көмірсулар, майлар тотыққан кезде бөлініп шығады. Оны алмасу (метаболиттік) суы дейді. Денеде 100 г белок тотыққанда ~ 41 г, дәл осындай мөлшерде көмірсулар мен майлар тотыққанда тиісінше 55 және 107 г су бөлінеді. Ал, организм кабылдайтын ауыз су молшері ауа райының жағдайына, қорек сипатына, жасқа, физиологиялық күйге т.б. байланысты өзгеріп отырады. Мысалы, жас организм толысқан организммен салыстырғанда суды 3- 4 есе көп қабылдайды. Орта есеппен адам тәулігіне 2,5-3 л су қабылдайды да, шамамен зәр құрамы нда 1,5 л, нәжіспен - 0,2 л, термен -- 0,5 л су бөледі. Желінген азықтың әрбір килограмына шаққанда жылқы мен қой -- 2-3 л, сиыр 4-5 л, шошқа -- 7-8 л су ішеді. Су мен электролиттердің жасуша мен жасушааралық кеңістікте және организммен қоршаған орта арасында таралуын қамтамасыз ететін процестер жиынтығын су мен тұздар алмасуы дейді. Су мен тұздар алмасуы бір-бірімен тығыз байланысты. Бұл процесс ішкі ортаның осмостық қысым мен сутектік көрсеткіші деңгейінің тұрақтылығы диффузия және осмос құбылыстарын қамтамасыз етеді, қоректік заттарды сіңіру, қажетсіз өнімдерді бөлуде маңызды рөл атқарады. Сондыктан бұл процестің реттелуінің маңызы зор. Су мен тұздардың алмасуын реттейтін орталық аралық мидың гипоталамустық бөлігінде орналасқан. Орталықта денедегі электролиттер концентрациясының өзгерістерін сезінетін ерекше осморецепциялық жасушалар болады. Осы жасушалардың қозуы салдарынан рефлекстік немесе гуморальды жолмен бөлу мүшелерінің күйі өзгеріп, ауытқыған қысым қалпына келтіріледі.Орталыққа денедегі су мөлшерінің ауытқуларын төрт түрлі рецепторлар хабарлап отырады. Олар ауыз қуысының кілегейлі қабығындағы рецепторлар (кебірсіну салдарынан тітіркеніп, шөлдеу тудырады), қарынның кілегейлі қабығындағы барорецепторлар қабырғасының ісінуі немесе семуі салдарынан тітіркеніп, түйсігін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz