Өсімдік шаруашылығы
1. Жерді өңдеу шаралары
2. Топырақты өңдеу жүйесі
3. Дақылдарды егетін жерді өңдеу жолдары
4. Тыңайтқыштарды қолдану
5. Топырақты әктеу(известеу)
6. Жерді мелиорациялау, суару жұмыстары.
XII . 2. Егістік дақылдары.
7. Дәнді дақылдар.
XII . 3. Көкөніс дақылдары.
XII. 4. Жеміс.жидек дақылдары.
Жеміс бағы,оны күту.
Жидекті дақылдар.
2. Топырақты өңдеу жүйесі
3. Дақылдарды егетін жерді өңдеу жолдары
4. Тыңайтқыштарды қолдану
5. Топырақты әктеу(известеу)
6. Жерді мелиорациялау, суару жұмыстары.
XII . 2. Егістік дақылдары.
7. Дәнді дақылдар.
XII . 3. Көкөніс дақылдары.
XII. 4. Жеміс.жидек дақылдары.
Жеміс бағы,оны күту.
Жидекті дақылдар.
Өсімдік өсіп,өну үшін су, қорек, ауа,жарық,жылу қажет.
Құрғақ аймақта қар тоқтату, суару,топырақ ылғалдылығын уақытында
дұрыс пайдаланудың құрғақ жерде өсетін өсімдіктер үшін маңызды шара.
Күн өсімдіктің химиялық құрамына әсер етіп,өсуіне үлкен көмек жасайды.
Жылу өсімдіктің өсуіне, органикалық құрамының жақсаруына мүмкіндік тудырады.
Ауа өсімдікті оттегі,азот,көмірқышқылымен қамтамасыз етеді,нәтижесінде ондағы органикалық заттар синтезделеді.
Арам шөптер, онымен күресу Басқа шөптердің өсуіне зиян келтіре отырып, өсетін жабайы шөптерді-арам шөптер деп атайды. Олардың тамыры терең, және көпжылдық болып келеді. Кейбір арам шөптердің ұрықтары аллергия ауруын тудырады,мысалы жусан,тимофеевка т.б.
Қоректенуіне қарай арам шөптер паразитті, паразитті емес болып бөлінеді.Паразитті шөптің жасыл жапырағы болмайды,оған сары болып жердегі шөптерге оралып жататын шөпті (повеликаны)жатқызуға болады.Паразит емес арам шөптерге кәдімгі тары, тауық тарысы, көк василек, шырмауық т.б. шөптер жатады.
Құрғақ аймақта қар тоқтату, суару,топырақ ылғалдылығын уақытында
дұрыс пайдаланудың құрғақ жерде өсетін өсімдіктер үшін маңызды шара.
Күн өсімдіктің химиялық құрамына әсер етіп,өсуіне үлкен көмек жасайды.
Жылу өсімдіктің өсуіне, органикалық құрамының жақсаруына мүмкіндік тудырады.
Ауа өсімдікті оттегі,азот,көмірқышқылымен қамтамасыз етеді,нәтижесінде ондағы органикалық заттар синтезделеді.
Арам шөптер, онымен күресу Басқа шөптердің өсуіне зиян келтіре отырып, өсетін жабайы шөптерді-арам шөптер деп атайды. Олардың тамыры терең, және көпжылдық болып келеді. Кейбір арам шөптердің ұрықтары аллергия ауруын тудырады,мысалы жусан,тимофеевка т.б.
Қоректенуіне қарай арам шөптер паразитті, паразитті емес болып бөлінеді.Паразитті шөптің жасыл жапырағы болмайды,оған сары болып жердегі шөптерге оралып жататын шөпті (повеликаны)жатқызуға болады.Паразит емес арам шөптерге кәдімгі тары, тауық тарысы, көк василек, шырмауық т.б. шөптер жатады.
ӨСІМДІК ШАРУАШЫЛЫҒЫ
1. Жерді өңдеу шаралары
Өсімдік өсіп,өну үшін су, қорек, ауа,жарық,жылу қажет.
Құрғақ аймақта қар тоқтату, суару,топырақ ылғалдылығын уақытында
дұрыс пайдаланудың құрғақ жерде өсетін өсімдіктер үшін маңызды шара.
Күн өсімдіктің химиялық құрамына әсер етіп,өсуіне үлкен көмек жасайды.
Жылу өсімдіктің өсуіне, органикалық құрамының жақсаруына мүмкіндік тудырады.
Ауа өсімдікті оттегі,азот,көмірқышқылымен қамтамасыз етеді,нәтижесінде ондағы органикалық заттар синтезделеді.
Арам шөптер, онымен күресу Басқа шөптердің өсуіне зиян келтіре отырып, өсетін жабайы шөптерді-арам шөптер деп атайды. Олардың тамыры терең, және көпжылдық болып келеді. Кейбір арам шөптердің ұрықтары аллергия ауруын тудырады,мысалы жусан,тимофеевка т.б.
Қоректенуіне қарай арам шөптер паразитті, паразитті емес болып бөлінеді.Паразитті шөптің жасыл жапырағы болмайды,оған сары болып жердегі шөптерге оралып жататын шөпті (повеликаны)жатқызуға болады.Паразит емес арам шөптерге кәдімгі тары, тауық тарысы, көк василек, шырмауық т.б. шөптер жатады.
Арам шөпті құрту үшін төмендегідей кешенді жұмыстар жүргізіледі:
1).Себілетін тұқымды мұқият тазалау.
2).Тұқымға берілетін тыңайтқышта арам шөп тұқымын болдырмау.
3).Егістік жердің жан -жағындағы арам шөпті құрту.
4).Тұқымды себетін, жинайтын машиналардың тазалығын сақтау.
5).Арам шөп шыққан жағдайда химикат қолдану.
6).Топырақты жырту, қопсыту, тырмалау сияқты түрлі жолдармен өңдеу.
7).Егілетін егістікті ауыстырып отыру.
8).Арам шөпті биологиялық жолдармен құрту.Арам шөп жейтін насеком, балық, моллюска сияқты жәндіктерді жіберу арқылы.
Топырақты өңдеу жүйесі
Топырақ өңдеудегі мақсат- топырақтағы ылғалдылықты және топырақ құрамын сақтау. Ол үшін түрлі технологиялық процестер жүргізіледі.Оған топырақты қопсыту, үгу, аудару, араластыру, тегістеу, тығыздау жатады. Бұлардың барлығы төмендегі көрсетілетін машиналармен жүргізіледі.
Соқа арқылы жер жыртылады-20-32 см.тереңдікте.
Дискілі машинвмен (лущельник)- топырақты аударуқопсыту жұмыстары жүргізіледі. Дискілі машинамен (лущильник) 12-14 см.тереңдікте аудару, қопсыту жұмыстары жүргізіледі,
Культиватормен-культивация жұмыстары жүргізіліп, арам шөптер қырқылады.
Тырмаменн-егістік егілгеннен кейін топырақ беті тырмаланады.
Тегістегіш құралмен(катки) тегістеледі.
Топырақты өңдеу жер бедеріне, топыраққа, климатқа, техникалық құралдардың бар, жоғына байланысты болып келеді.Топырақты күздік және жаздық дақылдарды егу алдында өңдеп, жөндейді.
Дақылдарды егетін жерді өңдеу жолдары
Жаздық (бидайды) дақылды егу дайындығы күзде және көктемде жүргізіледі.Күзде жыртып, топырақты қопсыту арқылы араларына жауын-шашынның жақсы кіріп,сіңуіне мүмкіндік тудырылады.Бұл жерді соқамен жырту арқылы жүргізіледі.
Көктемде алдымен топырақ беті тырмамен тырмаланады, кейін культиватормен қопсыту жұмысы жүргізіледі.Кешірек егілетін жүгері, қонақ жүгері сияқты т.б. дақылдар үшін культивация екі рет жүргізіледі, біреуі күзде,екіншісі дақылды егу алдында.
Күздік дақылды егу көбінесе оңтүстік аймақта жүргізіледі.Күздік дақылды егуге дайындық жүйесі жартылай пар жүргізу деп аталады.Пар дегеніміз күздік егістікті егу үшін даланы ұзақ уақыт дайындау.Жартылай пар-жаздық егістікті жинап алған шілде айының басы мен күздік егіс егілетін қыркүйек айының екінші жартысының аралығындағы 2,5-3 айға созылады.Пар кезінде топырақты жаңбырдан соң соқамен терең етіп қазады.Арам шөпті құрту мақсатында бірнеше рет культивация жүргізіледі,тыңайтқыш беріледі.
Құрғақ күз болса,егістікті екпес бұрын жерді терең етіп жыртпай, 8-12 см.-лік тереңдікті қамтитын корпусты лущильник-дискілі машина қолданылады.Ал ылғалды күзде жерді өңдеу үшін аралас типті агрегаттар қолданылады.
Тыңайтқыштарды қолдану
Жерді химияландыру-ауыл шаруашылығы дақылдарынан жоғары өнім алудың маңызды жолы болып табылады.Жалпы өсімдік топырақтан алпыс шақты түрлі элементерді қабылдайды екен. Оның ішінде көбірек кездесетіндері азот, фосфор, күкірт, калий, магний, темір.Бұл аталғандар макроэлементтер деп аталады.Өсімдік дұрыс өсу үшін тағы оның құрамына марганец, бор, мыс, мырыш, молибден, кобальт қажет деп саналады. Бұл элементтер микроэлементтерге жатады. Сонымен қатар өте аз көлемде кездесетін цезий, рубидий сияқты басқа да элементтер ультрамикроэлементтер деп аталады.Бұл элементердің барлығы әрқашан өсімдікте бола бермейді, ал өсімдік дұрыс өсу үшін бұлардың барлығы қажет.
Осы элементтердің енді бар, жоғын анықтап,олармен өсімдікті қамтамасыз ету жұмысымен агрохимиялық лабораториялар айналысады.
Егістікті екпес бұрын олар топырақтың құрамын анықтап, картасын жасап, қай жерге азот, фосфор,калий т.б.тыңайтқыштар қажет екендігін белгілейді.
Барлық тыңайтқыш әсер етуіне қарай тура және жанамалы болып бөлінеді.
Тура әсер ететін тыңайтқыш өсімдікке бірден беріледі,ал жанама тыңайтқыш топыраққа әсер ету арқылы жүргізіледі.Демек,ол топырақтағы элементтермен әрекеттесіп барып,өсімдіктің өсуіне жанама түрде әсер ету мақсатымен себіледі.Бұған әктасты тыңайтқыш, гипсті тыңайтқыш, бактериялы тыңайтқыштар жатады.
Химиялық құрамына қарай тыңайтқыштар органикалық және минералды болып бөлінеді.Органикалық тыңайтқыштың құрамына енетін негізгі қоректік элементтер азот, фосфор, калийден тұрады.Бұлар өсімдіктің сіңіру, өсу қабілетін жақсартады. Органикалық тыңайтқыштарға - қи, шымтезек,т.б.жатады.
Минералды тыңайтқыштар екі топқа бөлінеді.Қарапайым және кешенді болып.Қарапайым тыңайтқыштың құрамы бір ғана элементтен тұрады. Кешенді тыңайтқыш екі немесе үш элементтен тұрады. Сондықтан оларды күрделі кешенді немесе аралас тыңайтқыштар деп атайды.Олардың құрамында-аммофос, диаммофос, фосфор, азот т.б.элементтер болады.
Зауыттарда жасалған осындай тыңайтқыштың әрбір түйірінде бірнеше элемент болады.
Топырақты әктеу(известеу).
Жалпы қышқыл топырақ көп жерде кездеседі. Топырақтың жоғары қышқылдығы өсімдіктің дұрыс қоректенуін қиындатады.Сондықтан да топырақты әктейді. Ол үшін әкті немесе доломитті ұнды, сөнген әкті туфты, мергельді, борды қолданады. 1-га жерге шамамен бұлардың бір тоннаға дейінгі мөлшері топырақ қышқылдығының аз, көптігіне байланысты беріледі.Және бұл 8-10 жылда бір рет қана жүргізіледі.
Қышқылды топырақтар негізінен шөл, шөлейт табиғат зоналарында, сортаң топырақтарда болады.
Дақылдарды ауыстырып егу егістіктен жақсы өнім алудың бірден бір жолы.
Ауыстырып егу арам шөптің шықпауына,өсімдіктің түрлі аурулармен күресе алуларына көп себін тигізеді.
Дақылдарды ауыстырып егу үшін, алдымен жердің көлемі,топырақтың құндылығы, дақылдардың түрі анықталып, жоспарланады.
Жерді мелиорациялау, суару жұмыстары.
Ауыл шаруашылығы жұмысын жақсартуда жерді- мелиорациялау маңызды рөл атқарады.Мелиорация дегеніміз-жерді толығымен жақсарту мақсатында жүргізілетін шаралар. Мәселен, ТМД аймағы өте үлкен жерді алып жатыр. Осындай үлкен аймақтағы өте ылғалды топырақты жерлер құрғатуды қажет етсе, өте құрғақ жерлер суаруды қажет етеді.
Сол сияқты аңызақ жел көп соғатын аймақтарға ағаштар отырғызып, ық жасау, су жырып кетіп жатқан аймақтарға бөгеттер жасау сияқты, көптеген жақсарту жұмыстары жүргізілуі қажет.Осындай шаралар дер кезінде жүргізілсе ғана, жерден қажет өні
Өсімдіктің жақсы өнім беруінде судың алатың орны ерекше.Кейбір жердегі өсімдіктер барлық вегетациялық даму кезеңінде суды қажет етеді.Сондай жағдайда, ол қолдан суарылады.Суару жүйесі басты канал, бөлгіш канал, уақытша суаруды реттейтін арықтар, жыралар болып келеді.
Суарудың тағы бір жолы-өзі жиналған еріген суды белгілібір жүйемен, кейде насосты станциялар арқылы жіберу.
Жалпы су алдымен негізгі-магистральды каналдан бөлгіш каналға түседі, одан жаңбыр тәрізді етіп суаратын машинамен суарылады, не егістікке бірден ағызып жіберіледі. Жаңбырлы машинаға су жоғарғы қысым берілген су құбыры арқылы келеді. Жаңбырлы машина бірнеше жерге қойылады.Ол бидай,жүгері, жеміс ағаштарын суаруға қолайлы.
Үнемі суаруды қажет ететін өсімдікті суарудың үш түрлі жолы бар:
а) түрлі арық, каналдар арқылы;
ә) жаңбырлы машина арқылы;
б) топырақ астына құбырлар қою арқылы.
Ал бір ретті қана суаруды қажет ететін өсімдіктер өзеннің суымен, еріген қар суымен суарылады. 1- га жерге бір рет суарғанда берілетін кумометр көлеміндегі су мөлшері- суару нормасы деп аталады.Суару нормасы әр өсімдік үшін әр түрлі. Кейде бір өсімдіктің өзі әр жерде, түрлі табиғи ландшафтыда өсуіне байланысты суды әр түрлі қажет етуі мүмкін.
Мысалы: бидайдың суару нормасы 1-га жерге 600-3000 м. куб., жүгері 2000-5000м. куб., мақта 3000-6000м. куб.,болуы мүмкін.
Жерді құрғату.
ТМД аймағында батпақ және батпақты жерлер көлемі 66 млн.га.жуық.Бұндай жерлерді егістікке пайдалану үшін құрғату қажет. Батпақты құрғатудың бірнеше жолы бар:
-топырақтың бетінде болса су,оған ағып кететін канал жасайды да,жер астынан түрлі құрғататын құрал орнатады.
-егер батпақтанған жерге жақын грунт сулары болса,оның деңгейін төмендететін құрғатқыш ретінде жер асты дренажы қолданылады.
XII . 2. Егістік дақылдары.
Егістік дақылдарына жататындар:
1.Дәнді дақылдар.
2.Бұршақ тұқымдастары.
3.Техникалық дақылдар.
4.Майлы дақылдар.
5.Талшықты дақылдар.
6.Тамыр жемістілер
Дәнді дақылдар ішінде бидайдан нан алынса,жүгері, арпа,сұлы сияқты тағы дақылдардан сыра, крахмал, жейтін тағам және құнды мал азықтары сияқты көптеген заттар алынады.
Барлық дәнді дақылды морфологиялық белгісі мен биологиялық қасиеттеріне қарай 4 топқа бөлуге болады :
1.Нандық-бидай,арпа,сұлы,қара бидай.
2.Тары тәрізді дақыл-тары, қонақ жүгері,жүгері,күріш.
3.Бұршақ дақылдары-бұршақ, үрме бұршақ, соя, жасымық, сиыр жоңышқа.
4.Басқа дәнді дақылдар-қарақұмық пен амарант.
Дәнді дақылдар егілу мерзіміне қарай жаздық және күздік болып бөлінеді.
Күздік дақылдардың ерекшелігі-күзде егіліп, көктемге дейін қар астында бұйығу кезеңін өткізуінде. Ол ерте көктемде өсіп шығып, ,жазда, жаздың соңында жыйналады. Күздік дақылдардың бірі бидай. Бидай орташа суыққа, ыстыққа, құрғақшылыққа әлдеқайда төзімді дақыл.
Бидайдың 22-түрі бар,ең көп тарағаны қатты және жұмсақ бидай.
Құрамында 11-24%-дейін жоғары сапалы белок, 14% дейін протеины, 28% дейін клейковинасы бар бидай жақсы бидай болып есептелінеді, бағасы да жоғары болады.
Дәнді дақылдар.
Қатты бидай таралуына,яғни егілетін көлеміне қарай 2-ші орында.Қатты бидайдың құрамындағы белок 26%-ке жетеді.Бұндай бидайдың жаздық,
күздік сорттары бар. Қатты бидай кеспе, кондитерлік тағамдар жасауға сапалы болып табылады. Қатты бидайдың бағасы да жұмсақ бидайдан қымбат.
Күздік бидай Украина,Солтүстік Кавказ, Ресей, Қазақстан, Молдавия, Орта Азия жерлерінде өсіріледі.Күздік бидайдың ең жақсысына сабағы қысқа, құламайтын, мықты және өнімді түрлері жатады: олар-Безостая 1,Аврора,Кавказ,т.б.
Күздік қара бидай.жейтін тамақ және малға азық ретінде қолданылады.
Оның Вятка 2, Харьковская 194, Саратовская 4, т.б. түрлері бар.
Күздік арпа - тамақ, малға беретін азық және техникалық дақыл ретінде көп қолданылады. Күздік арпадан-перловка, арпа жармасы алынады,сыра жасалады.Арпаның көпқатарлы, екі қатарлы, аралық деп бөлінетін 3 түрі бар.
Арпаның түрлері-Черниговская 5,Гиагинский 395,Киргизский 247 ,т.б.
Жаздық дақылдардың ерекшелігі- көктемде егіліп , күзде жыйналады.
Жаздық дақылдарға жататын бидай, арпа, сұлы, тары т.б. Қазақстандағы дәнді дақылдар егістігінің көп бөлігін жаздық бидай құрайды.
Жаздық жұмсақ бидай түрлері: Саратовская 29, Казахстанская 126 т.б.
Жаздық қатты бидайдың кең тарағаны-Мелянопус 26, Краснодарская 362, Харьковская 46 т.б.
Жаздық арпа бидай мен сұлыға қарағанда әлдеқайда тез піседі және ол суыққа, құрғақшылыққа өте төзімді.Арпаның сыра алатын түрлері-Альза, Нутанс 58,Донецкий 4, т.б.
Сұлы-жылқы,т.б.малдарға жем ретінде беріледі.Сонымен қатар сұлыдан ұн,жарма, жапырақша (хлопья) т.б.алады.Сұлының сабағы да жем ретінде қолданылады.Сұлы өте ылғал сүйетін өсімдік. Сұлының Артемовский 107, Краснодарский 73, т.б.түрлері бар.
Жүгері адамға және малға тағам ретінде, және техникалық өңдеулер арқылы шаруашылықтың басқа да салаларына пайдаланылады.Жүгері негізінен Молдавия,Украина,Орта Азия елдерінде,Солтүстік Кавказда өсіріледі.
Жүгері 1 жылдық сабағы ұзын, жылу сүйгіш өсімдік.Дәнінің құрылысына қарай 7 түрге бөлінеді:тісті, кремнилі, сынғыш, қантты, крахмалды, жарғақты, балауыз тәрізді болып. Ең маңыздысы-тісті және кремнилісі.
Жүгеріні гибридтеу арқылы жаңа түрлерін алады. Гибридтеу аналық собықтың өсіп келе жатқан сыпырғышын алып тастап,изолятор кигізіп қоюдан басталады.Кейін аталық ұрық піскен кезде,оны басқа жүгері түрінен алып келіп, сыпырғышы алынып тасталған собықтың аналығымен қосып, қайта изолятор кигізеді. Сөйтіп, нәтижесінде жүгерінің жаңа- 3 ші бір түрін алады.
Қонақ жүргері тамаққа, малға жем ретінде және техникалық мақсатта қолданылады. Көп тараған 2 түрі - кәдімгі қонақ жүгері және судан шөбі бар. Шаруашылықтағы маңызына қарай қонақ жүгері 3 топқа бөлінеді: дәнді, сыпырғышты, қантты болып.
Дәнді қонақ жүгері қысқа сабақты, тағамдық дән беретін өсімдік.Дәні ірі, жалаңаш, Ефремовское 2, Степной 5, Восход сияқты т.б.түрлері бар. Қантты қонақ жүгерінің сабағы ұзын (2-3м.), дәні ұсақ, сабағы тәтті, шырынды болып келеді.Қантты, қызыл янтарь, т.б.сорттары бар.Сыпырғышты қонақ жүгері көп сабақты, ұзын, дәні ұсақ. Будан сыпырғыш жасалады. Сыпырғыштың т.б. сорттары бар. Қонақ жүгері Солтүстік Кавказ, Молдавия, Орта Азияда өсіріледі.
Күріш.Дүние жүзі халқының 1 млрд-тан астам халқының негізгі тамағы күріш болып саналады. Олар негізінен Үндістан, Қытай, Вьетнам, Индонезия т.б елдердің халықтары.
Күріш дәнінен ұн,күріш крахмалын,спирт алуға болады.Ал күріштің сабағы қағаз, картон өнеркәсібінің бағалы шикізаты. Күріш 1 жылдық, гүл шоғыры сыпырғыш, ұзындығы 10-30 см-лік, ылғал мен жылуды өте сүйгіш дақыл, 25-30°С-та жақсы өседі.
Вегетациялық кезеңі 105-130 күн, кең тараған сорттары-Кубань 3, Краснодар 424,Дубовский 129.Жоғары өнім беретін сорттары Алакөл мен Донской 63.
Агротехникалық шаралар. Күрішті әдетте суы көп болып тұратын жерге егеді.Ол жер суарғыш жүйемен үнемі суарылып отырады.Топырақты өндеу күрішті жыйнағаннан кейінгі жерді 25-30 см. тереңдікте жыртудан басталады. Көктемде күрішті екпес бұрын жер тағы жақсылап жыртылып, культиватормен аударылып, топырақ үгітіледі, ұсақталады.Күріш егілген соң, топырақ беті тегістеледі.Күрішке ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1. Жерді өңдеу шаралары
Өсімдік өсіп,өну үшін су, қорек, ауа,жарық,жылу қажет.
Құрғақ аймақта қар тоқтату, суару,топырақ ылғалдылығын уақытында
дұрыс пайдаланудың құрғақ жерде өсетін өсімдіктер үшін маңызды шара.
Күн өсімдіктің химиялық құрамына әсер етіп,өсуіне үлкен көмек жасайды.
Жылу өсімдіктің өсуіне, органикалық құрамының жақсаруына мүмкіндік тудырады.
Ауа өсімдікті оттегі,азот,көмірқышқылымен қамтамасыз етеді,нәтижесінде ондағы органикалық заттар синтезделеді.
Арам шөптер, онымен күресу Басқа шөптердің өсуіне зиян келтіре отырып, өсетін жабайы шөптерді-арам шөптер деп атайды. Олардың тамыры терең, және көпжылдық болып келеді. Кейбір арам шөптердің ұрықтары аллергия ауруын тудырады,мысалы жусан,тимофеевка т.б.
Қоректенуіне қарай арам шөптер паразитті, паразитті емес болып бөлінеді.Паразитті шөптің жасыл жапырағы болмайды,оған сары болып жердегі шөптерге оралып жататын шөпті (повеликаны)жатқызуға болады.Паразит емес арам шөптерге кәдімгі тары, тауық тарысы, көк василек, шырмауық т.б. шөптер жатады.
Арам шөпті құрту үшін төмендегідей кешенді жұмыстар жүргізіледі:
1).Себілетін тұқымды мұқият тазалау.
2).Тұқымға берілетін тыңайтқышта арам шөп тұқымын болдырмау.
3).Егістік жердің жан -жағындағы арам шөпті құрту.
4).Тұқымды себетін, жинайтын машиналардың тазалығын сақтау.
5).Арам шөп шыққан жағдайда химикат қолдану.
6).Топырақты жырту, қопсыту, тырмалау сияқты түрлі жолдармен өңдеу.
7).Егілетін егістікті ауыстырып отыру.
8).Арам шөпті биологиялық жолдармен құрту.Арам шөп жейтін насеком, балық, моллюска сияқты жәндіктерді жіберу арқылы.
Топырақты өңдеу жүйесі
Топырақ өңдеудегі мақсат- топырақтағы ылғалдылықты және топырақ құрамын сақтау. Ол үшін түрлі технологиялық процестер жүргізіледі.Оған топырақты қопсыту, үгу, аудару, араластыру, тегістеу, тығыздау жатады. Бұлардың барлығы төмендегі көрсетілетін машиналармен жүргізіледі.
Соқа арқылы жер жыртылады-20-32 см.тереңдікте.
Дискілі машинвмен (лущельник)- топырақты аударуқопсыту жұмыстары жүргізіледі. Дискілі машинамен (лущильник) 12-14 см.тереңдікте аудару, қопсыту жұмыстары жүргізіледі,
Культиватормен-культивация жұмыстары жүргізіліп, арам шөптер қырқылады.
Тырмаменн-егістік егілгеннен кейін топырақ беті тырмаланады.
Тегістегіш құралмен(катки) тегістеледі.
Топырақты өңдеу жер бедеріне, топыраққа, климатқа, техникалық құралдардың бар, жоғына байланысты болып келеді.Топырақты күздік және жаздық дақылдарды егу алдында өңдеп, жөндейді.
Дақылдарды егетін жерді өңдеу жолдары
Жаздық (бидайды) дақылды егу дайындығы күзде және көктемде жүргізіледі.Күзде жыртып, топырақты қопсыту арқылы араларына жауын-шашынның жақсы кіріп,сіңуіне мүмкіндік тудырылады.Бұл жерді соқамен жырту арқылы жүргізіледі.
Көктемде алдымен топырақ беті тырмамен тырмаланады, кейін культиватормен қопсыту жұмысы жүргізіледі.Кешірек егілетін жүгері, қонақ жүгері сияқты т.б. дақылдар үшін культивация екі рет жүргізіледі, біреуі күзде,екіншісі дақылды егу алдында.
Күздік дақылды егу көбінесе оңтүстік аймақта жүргізіледі.Күздік дақылды егуге дайындық жүйесі жартылай пар жүргізу деп аталады.Пар дегеніміз күздік егістікті егу үшін даланы ұзақ уақыт дайындау.Жартылай пар-жаздық егістікті жинап алған шілде айының басы мен күздік егіс егілетін қыркүйек айының екінші жартысының аралығындағы 2,5-3 айға созылады.Пар кезінде топырақты жаңбырдан соң соқамен терең етіп қазады.Арам шөпті құрту мақсатында бірнеше рет культивация жүргізіледі,тыңайтқыш беріледі.
Құрғақ күз болса,егістікті екпес бұрын жерді терең етіп жыртпай, 8-12 см.-лік тереңдікті қамтитын корпусты лущильник-дискілі машина қолданылады.Ал ылғалды күзде жерді өңдеу үшін аралас типті агрегаттар қолданылады.
Тыңайтқыштарды қолдану
Жерді химияландыру-ауыл шаруашылығы дақылдарынан жоғары өнім алудың маңызды жолы болып табылады.Жалпы өсімдік топырақтан алпыс шақты түрлі элементерді қабылдайды екен. Оның ішінде көбірек кездесетіндері азот, фосфор, күкірт, калий, магний, темір.Бұл аталғандар макроэлементтер деп аталады.Өсімдік дұрыс өсу үшін тағы оның құрамына марганец, бор, мыс, мырыш, молибден, кобальт қажет деп саналады. Бұл элементтер микроэлементтерге жатады. Сонымен қатар өте аз көлемде кездесетін цезий, рубидий сияқты басқа да элементтер ультрамикроэлементтер деп аталады.Бұл элементердің барлығы әрқашан өсімдікте бола бермейді, ал өсімдік дұрыс өсу үшін бұлардың барлығы қажет.
Осы элементтердің енді бар, жоғын анықтап,олармен өсімдікті қамтамасыз ету жұмысымен агрохимиялық лабораториялар айналысады.
Егістікті екпес бұрын олар топырақтың құрамын анықтап, картасын жасап, қай жерге азот, фосфор,калий т.б.тыңайтқыштар қажет екендігін белгілейді.
Барлық тыңайтқыш әсер етуіне қарай тура және жанамалы болып бөлінеді.
Тура әсер ететін тыңайтқыш өсімдікке бірден беріледі,ал жанама тыңайтқыш топыраққа әсер ету арқылы жүргізіледі.Демек,ол топырақтағы элементтермен әрекеттесіп барып,өсімдіктің өсуіне жанама түрде әсер ету мақсатымен себіледі.Бұған әктасты тыңайтқыш, гипсті тыңайтқыш, бактериялы тыңайтқыштар жатады.
Химиялық құрамына қарай тыңайтқыштар органикалық және минералды болып бөлінеді.Органикалық тыңайтқыштың құрамына енетін негізгі қоректік элементтер азот, фосфор, калийден тұрады.Бұлар өсімдіктің сіңіру, өсу қабілетін жақсартады. Органикалық тыңайтқыштарға - қи, шымтезек,т.б.жатады.
Минералды тыңайтқыштар екі топқа бөлінеді.Қарапайым және кешенді болып.Қарапайым тыңайтқыштың құрамы бір ғана элементтен тұрады. Кешенді тыңайтқыш екі немесе үш элементтен тұрады. Сондықтан оларды күрделі кешенді немесе аралас тыңайтқыштар деп атайды.Олардың құрамында-аммофос, диаммофос, фосфор, азот т.б.элементтер болады.
Зауыттарда жасалған осындай тыңайтқыштың әрбір түйірінде бірнеше элемент болады.
Топырақты әктеу(известеу).
Жалпы қышқыл топырақ көп жерде кездеседі. Топырақтың жоғары қышқылдығы өсімдіктің дұрыс қоректенуін қиындатады.Сондықтан да топырақты әктейді. Ол үшін әкті немесе доломитті ұнды, сөнген әкті туфты, мергельді, борды қолданады. 1-га жерге шамамен бұлардың бір тоннаға дейінгі мөлшері топырақ қышқылдығының аз, көптігіне байланысты беріледі.Және бұл 8-10 жылда бір рет қана жүргізіледі.
Қышқылды топырақтар негізінен шөл, шөлейт табиғат зоналарында, сортаң топырақтарда болады.
Дақылдарды ауыстырып егу егістіктен жақсы өнім алудың бірден бір жолы.
Ауыстырып егу арам шөптің шықпауына,өсімдіктің түрлі аурулармен күресе алуларына көп себін тигізеді.
Дақылдарды ауыстырып егу үшін, алдымен жердің көлемі,топырақтың құндылығы, дақылдардың түрі анықталып, жоспарланады.
Жерді мелиорациялау, суару жұмыстары.
Ауыл шаруашылығы жұмысын жақсартуда жерді- мелиорациялау маңызды рөл атқарады.Мелиорация дегеніміз-жерді толығымен жақсарту мақсатында жүргізілетін шаралар. Мәселен, ТМД аймағы өте үлкен жерді алып жатыр. Осындай үлкен аймақтағы өте ылғалды топырақты жерлер құрғатуды қажет етсе, өте құрғақ жерлер суаруды қажет етеді.
Сол сияқты аңызақ жел көп соғатын аймақтарға ағаштар отырғызып, ық жасау, су жырып кетіп жатқан аймақтарға бөгеттер жасау сияқты, көптеген жақсарту жұмыстары жүргізілуі қажет.Осындай шаралар дер кезінде жүргізілсе ғана, жерден қажет өні
Өсімдіктің жақсы өнім беруінде судың алатың орны ерекше.Кейбір жердегі өсімдіктер барлық вегетациялық даму кезеңінде суды қажет етеді.Сондай жағдайда, ол қолдан суарылады.Суару жүйесі басты канал, бөлгіш канал, уақытша суаруды реттейтін арықтар, жыралар болып келеді.
Суарудың тағы бір жолы-өзі жиналған еріген суды белгілібір жүйемен, кейде насосты станциялар арқылы жіберу.
Жалпы су алдымен негізгі-магистральды каналдан бөлгіш каналға түседі, одан жаңбыр тәрізді етіп суаратын машинамен суарылады, не егістікке бірден ағызып жіберіледі. Жаңбырлы машинаға су жоғарғы қысым берілген су құбыры арқылы келеді. Жаңбырлы машина бірнеше жерге қойылады.Ол бидай,жүгері, жеміс ағаштарын суаруға қолайлы.
Үнемі суаруды қажет ететін өсімдікті суарудың үш түрлі жолы бар:
а) түрлі арық, каналдар арқылы;
ә) жаңбырлы машина арқылы;
б) топырақ астына құбырлар қою арқылы.
Ал бір ретті қана суаруды қажет ететін өсімдіктер өзеннің суымен, еріген қар суымен суарылады. 1- га жерге бір рет суарғанда берілетін кумометр көлеміндегі су мөлшері- суару нормасы деп аталады.Суару нормасы әр өсімдік үшін әр түрлі. Кейде бір өсімдіктің өзі әр жерде, түрлі табиғи ландшафтыда өсуіне байланысты суды әр түрлі қажет етуі мүмкін.
Мысалы: бидайдың суару нормасы 1-га жерге 600-3000 м. куб., жүгері 2000-5000м. куб., мақта 3000-6000м. куб.,болуы мүмкін.
Жерді құрғату.
ТМД аймағында батпақ және батпақты жерлер көлемі 66 млн.га.жуық.Бұндай жерлерді егістікке пайдалану үшін құрғату қажет. Батпақты құрғатудың бірнеше жолы бар:
-топырақтың бетінде болса су,оған ағып кететін канал жасайды да,жер астынан түрлі құрғататын құрал орнатады.
-егер батпақтанған жерге жақын грунт сулары болса,оның деңгейін төмендететін құрғатқыш ретінде жер асты дренажы қолданылады.
XII . 2. Егістік дақылдары.
Егістік дақылдарына жататындар:
1.Дәнді дақылдар.
2.Бұршақ тұқымдастары.
3.Техникалық дақылдар.
4.Майлы дақылдар.
5.Талшықты дақылдар.
6.Тамыр жемістілер
Дәнді дақылдар ішінде бидайдан нан алынса,жүгері, арпа,сұлы сияқты тағы дақылдардан сыра, крахмал, жейтін тағам және құнды мал азықтары сияқты көптеген заттар алынады.
Барлық дәнді дақылды морфологиялық белгісі мен биологиялық қасиеттеріне қарай 4 топқа бөлуге болады :
1.Нандық-бидай,арпа,сұлы,қара бидай.
2.Тары тәрізді дақыл-тары, қонақ жүгері,жүгері,күріш.
3.Бұршақ дақылдары-бұршақ, үрме бұршақ, соя, жасымық, сиыр жоңышқа.
4.Басқа дәнді дақылдар-қарақұмық пен амарант.
Дәнді дақылдар егілу мерзіміне қарай жаздық және күздік болып бөлінеді.
Күздік дақылдардың ерекшелігі-күзде егіліп, көктемге дейін қар астында бұйығу кезеңін өткізуінде. Ол ерте көктемде өсіп шығып, ,жазда, жаздың соңында жыйналады. Күздік дақылдардың бірі бидай. Бидай орташа суыққа, ыстыққа, құрғақшылыққа әлдеқайда төзімді дақыл.
Бидайдың 22-түрі бар,ең көп тарағаны қатты және жұмсақ бидай.
Құрамында 11-24%-дейін жоғары сапалы белок, 14% дейін протеины, 28% дейін клейковинасы бар бидай жақсы бидай болып есептелінеді, бағасы да жоғары болады.
Дәнді дақылдар.
Қатты бидай таралуына,яғни егілетін көлеміне қарай 2-ші орында.Қатты бидайдың құрамындағы белок 26%-ке жетеді.Бұндай бидайдың жаздық,
күздік сорттары бар. Қатты бидай кеспе, кондитерлік тағамдар жасауға сапалы болып табылады. Қатты бидайдың бағасы да жұмсақ бидайдан қымбат.
Күздік бидай Украина,Солтүстік Кавказ, Ресей, Қазақстан, Молдавия, Орта Азия жерлерінде өсіріледі.Күздік бидайдың ең жақсысына сабағы қысқа, құламайтын, мықты және өнімді түрлері жатады: олар-Безостая 1,Аврора,Кавказ,т.б.
Күздік қара бидай.жейтін тамақ және малға азық ретінде қолданылады.
Оның Вятка 2, Харьковская 194, Саратовская 4, т.б. түрлері бар.
Күздік арпа - тамақ, малға беретін азық және техникалық дақыл ретінде көп қолданылады. Күздік арпадан-перловка, арпа жармасы алынады,сыра жасалады.Арпаның көпқатарлы, екі қатарлы, аралық деп бөлінетін 3 түрі бар.
Арпаның түрлері-Черниговская 5,Гиагинский 395,Киргизский 247 ,т.б.
Жаздық дақылдардың ерекшелігі- көктемде егіліп , күзде жыйналады.
Жаздық дақылдарға жататын бидай, арпа, сұлы, тары т.б. Қазақстандағы дәнді дақылдар егістігінің көп бөлігін жаздық бидай құрайды.
Жаздық жұмсақ бидай түрлері: Саратовская 29, Казахстанская 126 т.б.
Жаздық қатты бидайдың кең тарағаны-Мелянопус 26, Краснодарская 362, Харьковская 46 т.б.
Жаздық арпа бидай мен сұлыға қарағанда әлдеқайда тез піседі және ол суыққа, құрғақшылыққа өте төзімді.Арпаның сыра алатын түрлері-Альза, Нутанс 58,Донецкий 4, т.б.
Сұлы-жылқы,т.б.малдарға жем ретінде беріледі.Сонымен қатар сұлыдан ұн,жарма, жапырақша (хлопья) т.б.алады.Сұлының сабағы да жем ретінде қолданылады.Сұлы өте ылғал сүйетін өсімдік. Сұлының Артемовский 107, Краснодарский 73, т.б.түрлері бар.
Жүгері адамға және малға тағам ретінде, және техникалық өңдеулер арқылы шаруашылықтың басқа да салаларына пайдаланылады.Жүгері негізінен Молдавия,Украина,Орта Азия елдерінде,Солтүстік Кавказда өсіріледі.
Жүгері 1 жылдық сабағы ұзын, жылу сүйгіш өсімдік.Дәнінің құрылысына қарай 7 түрге бөлінеді:тісті, кремнилі, сынғыш, қантты, крахмалды, жарғақты, балауыз тәрізді болып. Ең маңыздысы-тісті және кремнилісі.
Жүгеріні гибридтеу арқылы жаңа түрлерін алады. Гибридтеу аналық собықтың өсіп келе жатқан сыпырғышын алып тастап,изолятор кигізіп қоюдан басталады.Кейін аталық ұрық піскен кезде,оны басқа жүгері түрінен алып келіп, сыпырғышы алынып тасталған собықтың аналығымен қосып, қайта изолятор кигізеді. Сөйтіп, нәтижесінде жүгерінің жаңа- 3 ші бір түрін алады.
Қонақ жүргері тамаққа, малға жем ретінде және техникалық мақсатта қолданылады. Көп тараған 2 түрі - кәдімгі қонақ жүгері және судан шөбі бар. Шаруашылықтағы маңызына қарай қонақ жүгері 3 топқа бөлінеді: дәнді, сыпырғышты, қантты болып.
Дәнді қонақ жүгері қысқа сабақты, тағамдық дән беретін өсімдік.Дәні ірі, жалаңаш, Ефремовское 2, Степной 5, Восход сияқты т.б.түрлері бар. Қантты қонақ жүгерінің сабағы ұзын (2-3м.), дәні ұсақ, сабағы тәтті, шырынды болып келеді.Қантты, қызыл янтарь, т.б.сорттары бар.Сыпырғышты қонақ жүгері көп сабақты, ұзын, дәні ұсақ. Будан сыпырғыш жасалады. Сыпырғыштың т.б. сорттары бар. Қонақ жүгері Солтүстік Кавказ, Молдавия, Орта Азияда өсіріледі.
Күріш.Дүние жүзі халқының 1 млрд-тан астам халқының негізгі тамағы күріш болып саналады. Олар негізінен Үндістан, Қытай, Вьетнам, Индонезия т.б елдердің халықтары.
Күріш дәнінен ұн,күріш крахмалын,спирт алуға болады.Ал күріштің сабағы қағаз, картон өнеркәсібінің бағалы шикізаты. Күріш 1 жылдық, гүл шоғыры сыпырғыш, ұзындығы 10-30 см-лік, ылғал мен жылуды өте сүйгіш дақыл, 25-30°С-та жақсы өседі.
Вегетациялық кезеңі 105-130 күн, кең тараған сорттары-Кубань 3, Краснодар 424,Дубовский 129.Жоғары өнім беретін сорттары Алакөл мен Донской 63.
Агротехникалық шаралар. Күрішті әдетте суы көп болып тұратын жерге егеді.Ол жер суарғыш жүйемен үнемі суарылып отырады.Топырақты өндеу күрішті жыйнағаннан кейінгі жерді 25-30 см. тереңдікте жыртудан басталады. Көктемде күрішті екпес бұрын жер тағы жақсылап жыртылып, культиватормен аударылып, топырақ үгітіледі, ұсақталады.Күріш егілген соң, топырақ беті тегістеледі.Күрішке ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz