Мәдениет пен өркениет
Мәдениет ұғымын тереңірек түсіну үшін, оған мағыналық жақындығы бар кейбір басқа ұғымдармен арақатынасын қарастырып өтейік. Осы сипатта біздің зердемізге бірінші түсетін ұғым — өркениет. Өркениет (цивилизация) семантикалық жағынан алғанда (латын тілінің — «civilis» сөзі) азаматтық дегенді білдіреді. Римдіктер бұл ұғымды «варварлықтар» деп өздері атаған, басқа халықтар мен мемлекеттерден айырмашылықтарын көрсету мақсатында қолданған. Яғни, «өркениет» олардың түсініктері бойынша азаматтық қоғамы, қалалық мәдениеті, заңға негізделген басқару тәртібі бар Рим империясының даму дәрежесін білдіреді.
Ғасырлар бойы қалыптасқан осы екі ұғымның мағыналарын төмендегідей топтастыруға мүмкіндік бар:
1. Мәдениет пен өркениет бір. Олар синонимдер (И. Гердер, Э.Б. Тайлор).
2. Өркениет — мәдениеттің ақыры, оның көрілік шағы, руханилықтың антиподы (Ж.Ж. Руссо, Ш. Фурье, О. Шпенглер).
3. Өркениет — мәдениеттің прогресі, болашақка бой сермеуі, қоғамның парасаттылық деңгейі (Ф. Вольтер, Д. Белл).
4. Өркениет — тағылық пен варварлықтан кейінгі тарихи-мәдени саты
(Л. Морган).
5. Өркениет — этностар мен мемлекеттерге тән мәдениеттің оқшау түрі (А. Тойнби, Н.Я. Данилевский және т.б.).
6. Өркениет мәдениеттіқ техникалық даму деңгейі, оның материалдық жағы.
Бұдан көретініміз, мәдениет пен өркениет бір-бірімен байланысты ұғымдар екен, Мәдениеттанушы Г. Чайлдтың пікірінще, өркениетке еңбектіқ қоғамдық жолмен белінуі, қалалардың пайда болуы, жазбаша мәдениеттің дамуы, қол-өнер мен сауданың өркендеуі, азаматтық қоғам мен мемлекеттің орнауы жатады.
Мәдениетті тұлғалық сипатта қарастырғанда, бірнеше елеулі түсініктерге тоқтала өту қажет, олардың ішіндегі маңыздылары мәдени әрекет, мәдени орта, мәдени игіліктер мен қажеттіліктер және мәдени ұйымдар мен ұжымдар. Бұлардың арасында ең түбегейлісі — мәдени әрекет. Әрекеттену — жалпы адам мен коғамның өмір сүру тәсілі, тіршіліктің тірегі. Мәдени өрекет деп, әдетте, мәдениет игіліктерін өндіруге, таратуға, тұты-ыуға бағытталған мақсатқа сәйкес әлеуметгік іс-қимылдарды атайды. Мәдени игіліктерді толассыз жасау нәтижесінде адам өзінің де мәдени деңгейін көтереді.
Осы әрекеттің қайнары, түпкі қозғаушы күші ретінде ғылым адамның талап-мұқтаждарын, мәдени кажеттіліктерді бөліп қарастырады. Осылардың қатарына біз мынандай адамдық қажеттіліктерді жатқызамыз, өмірдің мәні мен машнасын іздеу, өмірден өз орнын табуға ұмтылу, шығармашылыққа
Ғасырлар бойы қалыптасқан осы екі ұғымның мағыналарын төмендегідей топтастыруға мүмкіндік бар:
1. Мәдениет пен өркениет бір. Олар синонимдер (И. Гердер, Э.Б. Тайлор).
2. Өркениет — мәдениеттің ақыры, оның көрілік шағы, руханилықтың антиподы (Ж.Ж. Руссо, Ш. Фурье, О. Шпенглер).
3. Өркениет — мәдениеттің прогресі, болашақка бой сермеуі, қоғамның парасаттылық деңгейі (Ф. Вольтер, Д. Белл).
4. Өркениет — тағылық пен варварлықтан кейінгі тарихи-мәдени саты
(Л. Морган).
5. Өркениет — этностар мен мемлекеттерге тән мәдениеттің оқшау түрі (А. Тойнби, Н.Я. Данилевский және т.б.).
6. Өркениет мәдениеттіқ техникалық даму деңгейі, оның материалдық жағы.
Бұдан көретініміз, мәдениет пен өркениет бір-бірімен байланысты ұғымдар екен, Мәдениеттанушы Г. Чайлдтың пікірінще, өркениетке еңбектіқ қоғамдық жолмен белінуі, қалалардың пайда болуы, жазбаша мәдениеттің дамуы, қол-өнер мен сауданың өркендеуі, азаматтық қоғам мен мемлекеттің орнауы жатады.
Мәдениетті тұлғалық сипатта қарастырғанда, бірнеше елеулі түсініктерге тоқтала өту қажет, олардың ішіндегі маңыздылары мәдени әрекет, мәдени орта, мәдени игіліктер мен қажеттіліктер және мәдени ұйымдар мен ұжымдар. Бұлардың арасында ең түбегейлісі — мәдени әрекет. Әрекеттену — жалпы адам мен коғамның өмір сүру тәсілі, тіршіліктің тірегі. Мәдени өрекет деп, әдетте, мәдениет игіліктерін өндіруге, таратуға, тұты-ыуға бағытталған мақсатқа сәйкес әлеуметгік іс-қимылдарды атайды. Мәдени игіліктерді толассыз жасау нәтижесінде адам өзінің де мәдени деңгейін көтереді.
Осы әрекеттің қайнары, түпкі қозғаушы күші ретінде ғылым адамның талап-мұқтаждарын, мәдени кажеттіліктерді бөліп қарастырады. Осылардың қатарына біз мынандай адамдық қажеттіліктерді жатқызамыз, өмірдің мәні мен машнасын іздеу, өмірден өз орнын табуға ұмтылу, шығармашылыққа
Мәдениет пен өркениет
Мәдениет ұғымын тереңірек түсіну үшін, оған мағыналық жақындығы бар
кейбір басқа ұғымдармен арақатынасын қарастырып өтейік. Осы сипатта біздің
зердемізге бірінші түсетін ұғым — өркениет. Өркениет (цивилизация)
семантикалық жағынан алғанда (латын тілінің — civilis сөзі) азаматтық
дегенді білдіреді. Римдіктер бұл ұғымды варварлықтар деп өздері атаған,
басқа халықтар мен мемлекеттерден айырмашылықтарын көрсету мақсатында
қолданған. Яғни, өркениет олардың түсініктері бойынша азаматтық қоғамы,
қалалық мәдениеті, заңға негізделген басқару тәртібі бар Рим империясының
даму дәрежесін білдіреді.
Ғасырлар бойы қалыптасқан осы екі ұғымның мағыналарын төмендегідей
топтастыруға мүмкіндік бар:
1. Мәдениет пен өркениет бір. Олар синонимдер (И. Гердер, Э.Б. Тайлор).
2. Өркениет — мәдениеттің ақыры, оның көрілік шағы, руханилықтың
антиподы (Ж.Ж. Руссо, Ш. Фурье, О. Шпенглер).
3. Өркениет — мәдениеттің прогресі, болашақка бой сермеуі, қоғамның
парасаттылық деңгейі (Ф. Вольтер, Д. Белл).
4. Өркениет — тағылық пен варварлықтан кейінгі тарихи-мәдени саты
(Л. Морган).
5. Өркениет — этностар мен мемлекеттерге тән мәдениеттің оқшау түрі (А.
Тойнби, Н.Я. Данилевский және т.б.).
6. Өркениет мәдениеттіқ техникалық даму деңгейі, оның материалдық жағы.
Бұдан көретініміз, мәдениет пен өркениет бір-бірімен байланысты ұғымдар
екен, Мәдениеттанушы Г. Чайлдтың пікірінще, өркениетке еңбектіқ қоғамдық
жолмен белінуі, қалалардың пайда болуы, жазбаша мәдениеттің дамуы, қол-өнер
мен сауданың өркендеуі, азаматтық қоғам мен мемлекеттің орнауы жатады.
Мәдениетті тұлғалық сипатта қарастырғанда, бірнеше елеулі түсініктерге
тоқтала өту қажет, олардың ішіндегі маңыздылары мәдени әрекет, мәдени орта,
мәдени игіліктер мен қажеттіліктер және мәдени ұйымдар мен ұжымдар.
Бұлардың арасында ең түбегейлісі — мәдени әрекет. Әрекеттену — жалпы адам
мен коғамның өмір сүру тәсілі, тіршіліктің тірегі. Мәдени өрекет деп,
әдетте, мәдениет игіліктерін өндіруге, таратуға, тұты-ыуға бағытталған
мақсатқа сәйкес әлеуметгік іс-қимылдарды атайды. Мәдени игіліктерді
толассыз жасау нәтижесінде адам өзінің де мәдени деңгейін көтереді.
Осы әрекеттің қайнары, түпкі қозғаушы күші ретінде ғылым адамның талап-
мұқтаждарын, мәдени кажеттіліктерді бөліп қарастырады. Осылардың қатарына
біз мынандай адамдық қажеттіліктерді жатқызамыз, өмірдің мәні мен машнасын
іздеу, өмірден өз орнын табуға ұмтылу, шығармашылыққа талпыныс, альтруизм,
гумандылық және тағы басқалары. Мәдени орта ұғымы мәдениеттің
коммуникациялық (қатынастық) табиғатымен тығыз байланысты. Мәдени орта
заттық-материалдық әлеуметтік ұйымдар мен ұжымдардан, рухани қызмет
орындарынан тұрады. Оларға техника мен құрал-жабдықтардың даму деңгейі,
тұрмыстық мәдени дөрежесі, адамдар-дың білімділігі, кәсіптік шеберлігі,
рухани мәдениетті сақтау және насихаттау ұйымдары (мұрағаттар, мұражайлар,
кітапханалар, клубтар және тағы басқалар) жатады.
Қайсыбір ұлттық мәдениетті алсақ та, ондағы салт-дәстүрлер жүйесіне
бірден назарымыз ауады. Салт-дәстүр, — дейді белгілі философ Гердер, — тіл
мен мәдениет бастауларының анасы (Гердер И.Г. Идеи к философии истории
человечества. — М., 1977. — С. 252). Мәдениет өзінің кең мағынасында бір
ұрпақтың келесі ұрпаққа жолдаған өмір сүру тәсілі болғандықтан, осы
жалғастықты, мұрагерлікті жүзеге асыратың салт-дәстүр-лер жүйесі мәдениет
өзегін құрастырады. Әсіресе, жазу-сызу болмаған ерте заманда мәдениет
ырымдар мен сәуегейлікке, сенім-нанымдарға, дәстүрлі түсініктерге иек
артқан. Ал салт-дәстүрлерге Ғұзыхан Ақпанбет мынандай баға береді: Олар —
терең философиялық ойдың, ғасырлар бойы жинақталған тәжірибенің сұрыпталған
тұжырымы, негізгі нәрі, қысқа да көркем бейнесі. (Қазақтың дүниетанымы.
Алматы, 1993, 36-бет).
Ғасырлар бойы күнделікті іс-тәжірибе негізінде сұрыпталған жазу-сызу мен
азаматтық қоғам әлі жоқ кезде қалыптасқан салт-дәстүрлер мен әдет-ғұрыптар
мәдени мирасқорлықтың жалғыз мүмкіндігі болды. Ескі ырымдар мен әдет-
ғұрыптардан надаңдық, анайылықты емес, қазіргі ұлттық мәдениеттердің
архетипін аңғарған жөн.
Кез келген ұлттық мәдениеттің негізі мен ділін, ондағы адамгершілік
қасиеттер мен дүниетанымды ұғыну үшін мәдениеттің тағы бір түп-тамыры дінге
жүгіну қажет. Тоталитарлық жүйе ұлттық мәдениеттерді құрту мақсатында,
дінді апиын деген марксизм қағидасын басшылыққа алып, ешқандай қасиетті
тірліктері жоқ, шолақ белсенді мәңгүрттерді тәрбиелеуге тырысты.
Ал шындығында діни Ренессанс (ренессанс — француз сөзі — қайта
жаңғыру) мәдени дамуда орасан зор роль атқарды. Дінге дейінгі дүниетаным
ретіндегі мифте табиғат қасиетті күштерге баланса, ұлттық немесе
дүниежүзілік діндерде адам мен қоғамның құдіреттілігіне басты назар
аударылады. Осының нөтижесінде өркениет қалыптасады. Жалпы алғанда,
дінтанусыз мәдениеттану жоқ.
Мәдениеттің өзекті бөлігі — өнер. Таңбалы тастағы кескіндер мен тағы
адамдардың ырым-билерінен бастап, Рафаэль мен Микеланджелоның мәңгілік
туындыларымен жалғасқан, халықтың шығармашылық рухнан туған талай сұлу
дүниелерсіз, өнер әлемінсіз, қандай мәдениеттің болсын рухын сезіне
алмаймыз. Шынында да, өнер мәдениеттің алтын қазынасы, адамның ұлылығын
білдіретін ғажап көріністердің бірі — оның әсемдікке, сұлулыққа ұмтылуы.
Осыған дейін қарастырылған анықтамалардан бір түйінді ой айтуға
болады: мәдениет — адам әлемі. Мәдениет көріністеріңде адамдық парасат,
ақыл-ой, ізгілік пен әдемілік заттандырылып, игіліктер дүниесі құралған.
Сонымен бірге мәдениет адамды тұлға деңгейіне көтеретін негізгі құрал.
Әл-Фараби айтқандай, адам — хайуани мадани, яғни, мәдениетті жан.
Адам — табиғат туындысы және ол үшін табиғи орта мәңгілік қажеттілік болып
қалады. Мәдениет адамнан табиғатты бөліп алады деген пікір қанша рет
айтылса да, адамның табиғи шығармашылықтың ең жоғары үлгісі екендігіне
күмән жоқ. И. Гердердің тілімен айтқанда, адам — табиғаттың бірінші азаттық
алған пендесі.
Ғасырлар — адамның мәдени дамуының куәсі. Бірақ осы алға қарай жылжу
Жер-Анаға ор уақытта жайлы бола бермеді. Адам қоршаған ортаны өзіне ыңғайлы
тұраққа айналдыруға тырысты, алайда осы белсенділік көп жағдайда табиғатты
күйзелтіп, құлдыратып жіберді.
Мәдениет пен табиғатты қарама-қарсы қоюдың бір түрі адамның табиғи
антимәдениетгілігі жөніндегі ілімдер еді (киниктер, Ницше). Контрмәдениет
атты XX ғасыр туындысы бұқаралық мәдениеттегі руханилықтың затқа, тауарға
айналуына қарсы қозғалыс сипатында болды. Мәдениет пен табиғатты
ұштастыруға тырысатын ілім — мәдени антропология. Оның негізін салушылардың
бірі — Э. Уилсон. Әрине аталған ілімдер табиғи-биологиялық заңдылықтарды
әсірелеп жібереді, өйткенмен оның қисыны бар сияқты. Өйткені, XX ғасыр
мәдениет пен табиғат дилеммасының адам тағдыры үшін қауіпті екендігін
көрсетіп, заман талабына сәйкес экологиялық мәдениет ілімін тудырды.
Адамдық шовинизмді тежейтін бұл ілімнің негізі есебінде мынадай идеяларды
атап өткен жөн:
а) академик В.И. Вернадскийдің Ноосфера (парасатты орта) туралы ілімі;
ә) Рим клубының экологиялық тұжырымдары;
б) Тейяр де Шарденнің адам жөніндегі гуманистік эволюциялық теориясы;
в) Л.Н. Толстой, М. Ганди, А. Швейцер, Э. Фромм т.б. дамытқан гуманистік
этика т.б.
Тағы айта кететін жайт, осы экология мәселелеріне байланысты Шығыс пен
Батыстың арасындағы айырмашылық туралы. Интровертивтік Шығыс мәдениеті
табиғатқа жақын, ол үстемдік етуге шақырған жоқ.
Сонымен, мәдениет адам мен табиғатты бөліп тұрған қытай қорғаны емес,
керісінше, олардың арасыыдағы нәзік үндестік және рухани қыл-көпір. Осы
үндестікті (гармонияны) одан әрі жетілдіру — адамзаттың алдындагы келелі
міндет.
Адам және мәдениет мәселесін тереңдете ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Мәдениет ұғымын тереңірек түсіну үшін, оған мағыналық жақындығы бар
кейбір басқа ұғымдармен арақатынасын қарастырып өтейік. Осы сипатта біздің
зердемізге бірінші түсетін ұғым — өркениет. Өркениет (цивилизация)
семантикалық жағынан алғанда (латын тілінің — civilis сөзі) азаматтық
дегенді білдіреді. Римдіктер бұл ұғымды варварлықтар деп өздері атаған,
басқа халықтар мен мемлекеттерден айырмашылықтарын көрсету мақсатында
қолданған. Яғни, өркениет олардың түсініктері бойынша азаматтық қоғамы,
қалалық мәдениеті, заңға негізделген басқару тәртібі бар Рим империясының
даму дәрежесін білдіреді.
Ғасырлар бойы қалыптасқан осы екі ұғымның мағыналарын төмендегідей
топтастыруға мүмкіндік бар:
1. Мәдениет пен өркениет бір. Олар синонимдер (И. Гердер, Э.Б. Тайлор).
2. Өркениет — мәдениеттің ақыры, оның көрілік шағы, руханилықтың
антиподы (Ж.Ж. Руссо, Ш. Фурье, О. Шпенглер).
3. Өркениет — мәдениеттің прогресі, болашақка бой сермеуі, қоғамның
парасаттылық деңгейі (Ф. Вольтер, Д. Белл).
4. Өркениет — тағылық пен варварлықтан кейінгі тарихи-мәдени саты
(Л. Морган).
5. Өркениет — этностар мен мемлекеттерге тән мәдениеттің оқшау түрі (А.
Тойнби, Н.Я. Данилевский және т.б.).
6. Өркениет мәдениеттіқ техникалық даму деңгейі, оның материалдық жағы.
Бұдан көретініміз, мәдениет пен өркениет бір-бірімен байланысты ұғымдар
екен, Мәдениеттанушы Г. Чайлдтың пікірінще, өркениетке еңбектіқ қоғамдық
жолмен белінуі, қалалардың пайда болуы, жазбаша мәдениеттің дамуы, қол-өнер
мен сауданың өркендеуі, азаматтық қоғам мен мемлекеттің орнауы жатады.
Мәдениетті тұлғалық сипатта қарастырғанда, бірнеше елеулі түсініктерге
тоқтала өту қажет, олардың ішіндегі маңыздылары мәдени әрекет, мәдени орта,
мәдени игіліктер мен қажеттіліктер және мәдени ұйымдар мен ұжымдар.
Бұлардың арасында ең түбегейлісі — мәдени әрекет. Әрекеттену — жалпы адам
мен коғамның өмір сүру тәсілі, тіршіліктің тірегі. Мәдени өрекет деп,
әдетте, мәдениет игіліктерін өндіруге, таратуға, тұты-ыуға бағытталған
мақсатқа сәйкес әлеуметгік іс-қимылдарды атайды. Мәдени игіліктерді
толассыз жасау нәтижесінде адам өзінің де мәдени деңгейін көтереді.
Осы әрекеттің қайнары, түпкі қозғаушы күші ретінде ғылым адамның талап-
мұқтаждарын, мәдени кажеттіліктерді бөліп қарастырады. Осылардың қатарына
біз мынандай адамдық қажеттіліктерді жатқызамыз, өмірдің мәні мен машнасын
іздеу, өмірден өз орнын табуға ұмтылу, шығармашылыққа талпыныс, альтруизм,
гумандылық және тағы басқалары. Мәдени орта ұғымы мәдениеттің
коммуникациялық (қатынастық) табиғатымен тығыз байланысты. Мәдени орта
заттық-материалдық әлеуметтік ұйымдар мен ұжымдардан, рухани қызмет
орындарынан тұрады. Оларға техника мен құрал-жабдықтардың даму деңгейі,
тұрмыстық мәдени дөрежесі, адамдар-дың білімділігі, кәсіптік шеберлігі,
рухани мәдениетті сақтау және насихаттау ұйымдары (мұрағаттар, мұражайлар,
кітапханалар, клубтар және тағы басқалар) жатады.
Қайсыбір ұлттық мәдениетті алсақ та, ондағы салт-дәстүрлер жүйесіне
бірден назарымыз ауады. Салт-дәстүр, — дейді белгілі философ Гердер, — тіл
мен мәдениет бастауларының анасы (Гердер И.Г. Идеи к философии истории
человечества. — М., 1977. — С. 252). Мәдениет өзінің кең мағынасында бір
ұрпақтың келесі ұрпаққа жолдаған өмір сүру тәсілі болғандықтан, осы
жалғастықты, мұрагерлікті жүзеге асыратың салт-дәстүр-лер жүйесі мәдениет
өзегін құрастырады. Әсіресе, жазу-сызу болмаған ерте заманда мәдениет
ырымдар мен сәуегейлікке, сенім-нанымдарға, дәстүрлі түсініктерге иек
артқан. Ал салт-дәстүрлерге Ғұзыхан Ақпанбет мынандай баға береді: Олар —
терең философиялық ойдың, ғасырлар бойы жинақталған тәжірибенің сұрыпталған
тұжырымы, негізгі нәрі, қысқа да көркем бейнесі. (Қазақтың дүниетанымы.
Алматы, 1993, 36-бет).
Ғасырлар бойы күнделікті іс-тәжірибе негізінде сұрыпталған жазу-сызу мен
азаматтық қоғам әлі жоқ кезде қалыптасқан салт-дәстүрлер мен әдет-ғұрыптар
мәдени мирасқорлықтың жалғыз мүмкіндігі болды. Ескі ырымдар мен әдет-
ғұрыптардан надаңдық, анайылықты емес, қазіргі ұлттық мәдениеттердің
архетипін аңғарған жөн.
Кез келген ұлттық мәдениеттің негізі мен ділін, ондағы адамгершілік
қасиеттер мен дүниетанымды ұғыну үшін мәдениеттің тағы бір түп-тамыры дінге
жүгіну қажет. Тоталитарлық жүйе ұлттық мәдениеттерді құрту мақсатында,
дінді апиын деген марксизм қағидасын басшылыққа алып, ешқандай қасиетті
тірліктері жоқ, шолақ белсенді мәңгүрттерді тәрбиелеуге тырысты.
Ал шындығында діни Ренессанс (ренессанс — француз сөзі — қайта
жаңғыру) мәдени дамуда орасан зор роль атқарды. Дінге дейінгі дүниетаным
ретіндегі мифте табиғат қасиетті күштерге баланса, ұлттық немесе
дүниежүзілік діндерде адам мен қоғамның құдіреттілігіне басты назар
аударылады. Осының нөтижесінде өркениет қалыптасады. Жалпы алғанда,
дінтанусыз мәдениеттану жоқ.
Мәдениеттің өзекті бөлігі — өнер. Таңбалы тастағы кескіндер мен тағы
адамдардың ырым-билерінен бастап, Рафаэль мен Микеланджелоның мәңгілік
туындыларымен жалғасқан, халықтың шығармашылық рухнан туған талай сұлу
дүниелерсіз, өнер әлемінсіз, қандай мәдениеттің болсын рухын сезіне
алмаймыз. Шынында да, өнер мәдениеттің алтын қазынасы, адамның ұлылығын
білдіретін ғажап көріністердің бірі — оның әсемдікке, сұлулыққа ұмтылуы.
Осыған дейін қарастырылған анықтамалардан бір түйінді ой айтуға
болады: мәдениет — адам әлемі. Мәдениет көріністеріңде адамдық парасат,
ақыл-ой, ізгілік пен әдемілік заттандырылып, игіліктер дүниесі құралған.
Сонымен бірге мәдениет адамды тұлға деңгейіне көтеретін негізгі құрал.
Әл-Фараби айтқандай, адам — хайуани мадани, яғни, мәдениетті жан.
Адам — табиғат туындысы және ол үшін табиғи орта мәңгілік қажеттілік болып
қалады. Мәдениет адамнан табиғатты бөліп алады деген пікір қанша рет
айтылса да, адамның табиғи шығармашылықтың ең жоғары үлгісі екендігіне
күмән жоқ. И. Гердердің тілімен айтқанда, адам — табиғаттың бірінші азаттық
алған пендесі.
Ғасырлар — адамның мәдени дамуының куәсі. Бірақ осы алға қарай жылжу
Жер-Анаға ор уақытта жайлы бола бермеді. Адам қоршаған ортаны өзіне ыңғайлы
тұраққа айналдыруға тырысты, алайда осы белсенділік көп жағдайда табиғатты
күйзелтіп, құлдыратып жіберді.
Мәдениет пен табиғатты қарама-қарсы қоюдың бір түрі адамның табиғи
антимәдениетгілігі жөніндегі ілімдер еді (киниктер, Ницше). Контрмәдениет
атты XX ғасыр туындысы бұқаралық мәдениеттегі руханилықтың затқа, тауарға
айналуына қарсы қозғалыс сипатында болды. Мәдениет пен табиғатты
ұштастыруға тырысатын ілім — мәдени антропология. Оның негізін салушылардың
бірі — Э. Уилсон. Әрине аталған ілімдер табиғи-биологиялық заңдылықтарды
әсірелеп жібереді, өйткенмен оның қисыны бар сияқты. Өйткені, XX ғасыр
мәдениет пен табиғат дилеммасының адам тағдыры үшін қауіпті екендігін
көрсетіп, заман талабына сәйкес экологиялық мәдениет ілімін тудырды.
Адамдық шовинизмді тежейтін бұл ілімнің негізі есебінде мынадай идеяларды
атап өткен жөн:
а) академик В.И. Вернадскийдің Ноосфера (парасатты орта) туралы ілімі;
ә) Рим клубының экологиялық тұжырымдары;
б) Тейяр де Шарденнің адам жөніндегі гуманистік эволюциялық теориясы;
в) Л.Н. Толстой, М. Ганди, А. Швейцер, Э. Фромм т.б. дамытқан гуманистік
этика т.б.
Тағы айта кететін жайт, осы экология мәселелеріне байланысты Шығыс пен
Батыстың арасындағы айырмашылық туралы. Интровертивтік Шығыс мәдениеті
табиғатқа жақын, ол үстемдік етуге шақырған жоқ.
Сонымен, мәдениет адам мен табиғатты бөліп тұрған қытай қорғаны емес,
керісінше, олардың арасыыдағы нәзік үндестік және рухани қыл-көпір. Осы
үндестікті (гармонияны) одан әрі жетілдіру — адамзаттың алдындагы келелі
міндет.
Адам және мәдениет мәселесін тереңдете ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz