Минералды отын мен шикізаттың дүниежізілік ресурстары
1. БАРЛАНҒАН КӨМІР ҚОРЫ БОЙЫНША АЛҒАШҚЫ ОН МЕМЕЛКЕТ ТІЗІМІ
2. БАРЛАНҒАН МҰНАЙ ҚОРЫНЫҢ ІРІ ӨҢІРЛЕР БОЙЫНША ТАРАЛАУЫ
3. ІРІ ӨҢІРЛЕР БОЙЫНША БАРЛАНҒАН ТАБИҒИ ГАЗ ҚОРЫНЫҢ ТАРАЛУЫ
4. БАРЛАНҒАН ТАБИ5И ГАЗ ҚОРЫ БОЙЫНША АЛҒАШҚЫ ОН МЕМЕЛКЕТ ТІЗІМІ
5. ДҮНИЕЖҮЗІНІҢ ІРІ ГАЗ КЕН ОРЫНДАРЫ
6. БАРЛАНҒАН ТЕМІР РУДАЛАРЫ БОЙЫНША АЛҒАШҚЫ ОНДЫҚ ЕЛДЕР ТІЗІМІ
2. БАРЛАНҒАН МҰНАЙ ҚОРЫНЫҢ ІРІ ӨҢІРЛЕР БОЙЫНША ТАРАЛАУЫ
3. ІРІ ӨҢІРЛЕР БОЙЫНША БАРЛАНҒАН ТАБИҒИ ГАЗ ҚОРЫНЫҢ ТАРАЛУЫ
4. БАРЛАНҒАН ТАБИ5И ГАЗ ҚОРЫ БОЙЫНША АЛҒАШҚЫ ОН МЕМЕЛКЕТ ТІЗІМІ
5. ДҮНИЕЖҮЗІНІҢ ІРІ ГАЗ КЕН ОРЫНДАРЫ
6. БАРЛАНҒАН ТЕМІР РУДАЛАРЫ БОЙЫНША АЛҒАШҚЫ ОНДЫҚ ЕЛДЕР ТІЗІМІ
Минералды ресурстар деп Жер қойнауынан алынатын пайдалы қазбаларды айтамыз. Қазіргі таңдағы шаруашылықта минералды отын мен шикізаттың шамамен 200-ге жуық түрлері қолданылады. Олардың топтастырылуы әртүрлі болуы мүмкін. Ең кең тараған топтастыру ресурстардың техникалық қолданылуына байланысты: отындық, металдық, техникалық ресурстар және құрылыс материалдары. Сонымен қатар генетикалық жікеу де қарастырылады, оның негізінде жас шамасы мен ресурстардың түзілу ерекшеліктері ескеріліп, кембрийге дейінгі, төменгіпалеозой, жоғарғыпалеозой, мезазой және кайназой геологиялық дәуірлерде қарастырылады. Минералды отын мен шикізаттың дүниежүзілік ресурстары Дүниежүзілік энергетикалық кеңесте (ертеректе – Дүниежүзілік энергетикалық конференцияда), тау, геологиялық, мұнай, газ және басқа да конгресстерде талқыланады.
Минералды отын мен шикізаттың дүниежізілік ресурстары
Минералды ресурстар деп Жер қойнауынан алынатын пайдалы қазбаларды
айтамыз. Қазіргі таңдағы шаруашылықта минералды отын мен шикізаттың шамамен
200-ге жуық түрлері қолданылады. Олардың топтастырылуы әртүрлі болуы
мүмкін. Ең кең тараған топтастыру ресурстардың техникалық қолданылуына
байланысты: отындық, металдық, техникалық ресурстар және құрылыс
материалдары. Сонымен қатар генетикалық жікеу де қарастырылады, оның
негізінде жас шамасы мен ресурстардың түзілу ерекшеліктері ескеріліп,
кембрийге дейінгі, төменгіпалеозой, жоғарғыпалеозой, мезазой және кайназой
геологиялық дәуірлерде қарастырылады. Минералды отын мен шикізаттың
дүниежүзілік ресурстары Дүниежүзілік энергетикалық кеңесте (ертеректе –
Дүниежүзілік энергетикалық конференцияда), тау, геологиялық, мұнай, газ
және басқа да конгресстерде талқыланады.
Көп жағдайда отын ресурстары дәстүрлі назарда болады. Оларды екі санат
бойынша есепке алу шешілген – жалпыгеологиялық және зерттелген (сенімді,
нақтыланған, дәлелденген) ресурстар. Жер беті құрлығында олар біртегіс
таралмаған. 1990 жылдардың соңындағы бағалау бойынша ТМД және Азимттық-
Австралиялық аймақтар өзара бірінші және екінші орындарды бөліседі. Үшінші
орында Солтүстік Америка, одан кейін Таяу және Орта Шығы, шетелдік Еуропа,
Африкалы және Латын Америкасы. Сондай-ақ аймақтар өздерінің оты
ресурстарының құрылымы бойынша да жіктеледі. Жалпы дүниежүзінде отын
ресурстарының (тек отын шартында) 70-75% шамасы көмірге тиесілі да, қалған
шама мұнай мен газ аралығында бөлінеді. Мәселен, Еуропада көмір мөлшері 90%-
ды құраса, ал Таяу және Орта Шығыста керісінше, 100% шама мұнай мен көмір
ресурстарына тиесілі.
Көмір – жер қабатында кеңінен таралған: 3,6 мың көмір бассейндері мен
кен орындары анықталған, жалпы жер қабатының 15%-ын алады. Жалпы анықталған
және барланған көмір қоры мұнай мен табиғи газ қорларынан жоғары болып
есептеледі. 1984 жылы Халықаралық геолдогиялық конгресте көмірдің әлемдік
ресурстары 14,8 трлн т бағаланды (ондағы 9,4 трлн т тас көмір қоры, 5,4
трлн т қоңыр көмір қоры), ал 1990 жылдардың екінші жартысында қайта бірнеше
есептеулерден көмір қорына берілген баға –
5,5 трлн т (4,3 трлн т тас көмір, 1,2 трлн т қоңыр көмір) болды.
Алайда, ғылыми-анықтамалық және оқыту әдебиеттерінде қазіргі дамыған
техникалық мүмкіндіктер мен экономикалық жағдайларда тұтынуға қол жетімді
ресурстар қоры есепке алынады. Осыған сәйкес 1984 жылы қор 1,2 трлн т
бағаланды, 2004 жылы шамамен 1 трлн т бағаланады.
Көмірдің барланған қорлары бойынша ірі орталықтар қатары мынадай: Солтүстік
Америка, ТМД, Шетелдік Азия, Шетелдік Еуропа, Австралия және Мұхиттық
аралдар, Африка, Латын Америкасы. Басқа жекелеген елдер де осы берілген
мәліметтерді қолданады (кесте 12).
Кесте 12
БАРЛАНҒАН КӨМІР ҚОРЫ БОЙЫНША
АЛҒАШҚЫ ОН МЕМЕЛКЕТ ТІЗІМІ
Мемлекет Барланған қор, Мемлекет
млрд т
АҚШ 250 56 ГФР
Ресей 195 50 ОАР
Қытай 115 34 Украина
Үндістан 85 34 Қазақстан
Австралия 82 22 Польша
12-кестеге қорытынды сипаттама жасайық, біріншіден мұнда АҚШ, Қытай
және Ресейге дүниежүзілік барланған көмір қорының ½ бөлігі тиеді;
екіншіден, алғашқы ондық тізімнің өзінде экномикалық дамыған елдер дамушы
елдерден жоғары басым көрсеткіште екені байқалады.
Барлық көмір ресурстары 83 елде барланған. Көптеген ғалымдар бұл
ресурстың жер бетіндегі геологиялық таралу заңдылықтарын зерттеді. Академик
П.И.Степанов 1937 жылы әлемдегі көмір жиынтығының минимумы мен максимум
жағдайларын палеогеографиялық сипаттамасымен бірге нақтылы геологиялық
дәуірлерге бөліп анықтады. Сонымен қазіргі таңдағы есептеулерге сәйкес
барлық көмір қорының 47% – палеозой қабатына, 37% – мезазой және 16% –
кайназой қабатында деп есептеледі. Сонымен қатар жекелеген геологиялық
кезеңдер бойынша көмір жиынтығының максимумы – пермь, карбон және бор, ал
аз мөлшерде – юра, неоген және палеогенде. Еуропада барынша карбон мен
палеоген-неоген көмірлері, ал Азияда – пермь көмірлері басым.
Мұнай – жер қабатында көмірден көп таралған: геологтар шамамен
600 мұнай-газ бассейнін анықтаған, оның 400 барланған. Нәтижесінде нақты
мұнай (және табиғи газ) барланған аймақтар қоры 15-тен 50 млн км2
бағаланады. Алайда жалпы мұнайдың дүниежүзілік қоры көмірден айтарлықтай аз
болып табылады.
Бұл жалпыгеологиялық ресурстар қатрына жататындықтан, қор бағалары
250-ден 500 млрд тоннаға дейін ауытқып тұрады. Кейде тіптен
800 млрд т шамасына джейін жетеді, бұл негізі ауыр мұнай қорының да, олар
битуминозды топырақтардағы және мұнай тақтатастар құрамындағы әлі де
практикалық негізде зерттелмеген болып анықталады. Жоғары шамадағы мұнай
көрсеткіштері барланған мұнай қорлары болып саналады, ол ылғи әрі тұрақты
нақты өсімде сипатталады. 2007 жылдың басында мұнайдың барланған қоры 192,5
млрд т бағаланды.
Дүниежүзі бойынша барланған мұнай қорының ірі орталықтары
13-кестеде көрсетілген.
Кесте 13
БАРЛАНҒАН МҰНАЙ ҚОРЫНЫҢ
ІРІ ӨҢІРЛЕР БОЙЫНША ТАРАЛАУЫ
Өңірлер Барланған қорлар
млрд т %
ТМД 20,3 10,5
Шетелдік Еуропа 2,7 1,4
Шетелдік Азия 106,2 55,2
Африка 15,1 7,8
Солтүстік Америка 31,3 16,3
Латын Америкасы 16,7 8,7
Австралия мен Мұхиттық Аралдар 0,2 0,1
ДҮНИЕЖҮЗІ 192,5 100,0
Бұндай реттілік бірте-бірте қалыптасты (кесте 13). Бірақ өңірлердің
таралу аймағы мұнай-газ бассейндерінің Оңтүстік-Батыс Азияда ашылуымен,
сондай-ақ Солтүстік және Батыс Африкада (солтүстік теңіздік), Латын
Америкасында және КСРО (Еділ-Орал, Батыс-Сібір) (сурет 9). Бірақ мұнай-газ
қоры бойынша ең бірінші орын Парсы шығанағы аймағына тиесілі, оған осы
шығанақ акваториясы Арабия түбегінің жағалауы мен Иран таулы үстірті енеді.
Шамамен 100 млрд т тең жалпы қордан осы аймақ ½ қорды иеленеді, яғни бұл
барлық ғаламшарымыздың мұнай-газының басты полюсы болып саналады. Бұл осы
аймақта әлемнің 30 ірі кен орындарының жартысының осында орналасуымен, яғни
алғашқы қорларының өзі 500 млн және одан жоғары 1 млрд тонна (ең ірі
орталықтары – Сауд Арабиясындағы Гавар, Ирандағы Ага-Джари және Кувейттағы
Эль-Буркан).
ХХ ғасырдың 80 жылдарынан бері мұнайдың барланған қорларының артуы
байқалып келеді. Оның негізгі мәні жаңа мұнай көздерін ашудан емес, бар кен
орындарының бұрғылануының одан әрі дамуымен тығыз байланысты. Осыған мысал
ретінде Сауд арабиясын, Венесуэла және басқа да елдерді алуға болады.
Әлемде мұнай кендерінің құрлықта да, теңіз акваторияларында да жаңа
басссейндері ашылуда(Каспий маңы және Каспий теңізі).
Табиғи газ табиғатта бос күйінде тараған – газ кендері мен газ кен
көздері, сондай-ақ мұнай кендерінің астындағы газ қалпақтары (қабатаралық
газ) түрінде кездеседі. Сонымен қатар мұнай және көмір кен орындарының
газдары да қолданылады.
Табиғи газдың жалпыгеологиялық ресурстары 300 трлн м3 шамадан
600 трлн және одан жоғары бағаланады, бірақ көбінесе 400 трлн м3 қор бағасы
кең таралған. 2004 жылы барланып анықталған табғиғ газ қоры
175 трлн м3 бағаланды. Дүниежүзінің ірі аймақтары бойынша және жетекші
елдердегі таралу көрсеткіштері 15 және 16 кестелерде берілген.
Кесте 15
ІРІ ӨҢІРЛЕР БОЙЫНША БАРЛАНҒАН
ТАБИҒИ ГАЗ ҚОРЫНЫҢ ТАРАЛУЫ
Өңірлер Барланған қорлар
трлн м3 %
ТМД 56,0 32,0
Шетелдік Еуропа 6,0 3,4
Шетелдік Азия 82,5 47,2
Африка 13,0 7,4
Солтүстік Америка 7,0 4,0
Латын Америкасы 7,5 4,3 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Минералды ресурстар деп Жер қойнауынан алынатын пайдалы қазбаларды
айтамыз. Қазіргі таңдағы шаруашылықта минералды отын мен шикізаттың шамамен
200-ге жуық түрлері қолданылады. Олардың топтастырылуы әртүрлі болуы
мүмкін. Ең кең тараған топтастыру ресурстардың техникалық қолданылуына
байланысты: отындық, металдық, техникалық ресурстар және құрылыс
материалдары. Сонымен қатар генетикалық жікеу де қарастырылады, оның
негізінде жас шамасы мен ресурстардың түзілу ерекшеліктері ескеріліп,
кембрийге дейінгі, төменгіпалеозой, жоғарғыпалеозой, мезазой және кайназой
геологиялық дәуірлерде қарастырылады. Минералды отын мен шикізаттың
дүниежүзілік ресурстары Дүниежүзілік энергетикалық кеңесте (ертеректе –
Дүниежүзілік энергетикалық конференцияда), тау, геологиялық, мұнай, газ
және басқа да конгресстерде талқыланады.
Көп жағдайда отын ресурстары дәстүрлі назарда болады. Оларды екі санат
бойынша есепке алу шешілген – жалпыгеологиялық және зерттелген (сенімді,
нақтыланған, дәлелденген) ресурстар. Жер беті құрлығында олар біртегіс
таралмаған. 1990 жылдардың соңындағы бағалау бойынша ТМД және Азимттық-
Австралиялық аймақтар өзара бірінші және екінші орындарды бөліседі. Үшінші
орында Солтүстік Америка, одан кейін Таяу және Орта Шығы, шетелдік Еуропа,
Африкалы және Латын Америкасы. Сондай-ақ аймақтар өздерінің оты
ресурстарының құрылымы бойынша да жіктеледі. Жалпы дүниежүзінде отын
ресурстарының (тек отын шартында) 70-75% шамасы көмірге тиесілі да, қалған
шама мұнай мен газ аралығында бөлінеді. Мәселен, Еуропада көмір мөлшері 90%-
ды құраса, ал Таяу және Орта Шығыста керісінше, 100% шама мұнай мен көмір
ресурстарына тиесілі.
Көмір – жер қабатында кеңінен таралған: 3,6 мың көмір бассейндері мен
кен орындары анықталған, жалпы жер қабатының 15%-ын алады. Жалпы анықталған
және барланған көмір қоры мұнай мен табиғи газ қорларынан жоғары болып
есептеледі. 1984 жылы Халықаралық геолдогиялық конгресте көмірдің әлемдік
ресурстары 14,8 трлн т бағаланды (ондағы 9,4 трлн т тас көмір қоры, 5,4
трлн т қоңыр көмір қоры), ал 1990 жылдардың екінші жартысында қайта бірнеше
есептеулерден көмір қорына берілген баға –
5,5 трлн т (4,3 трлн т тас көмір, 1,2 трлн т қоңыр көмір) болды.
Алайда, ғылыми-анықтамалық және оқыту әдебиеттерінде қазіргі дамыған
техникалық мүмкіндіктер мен экономикалық жағдайларда тұтынуға қол жетімді
ресурстар қоры есепке алынады. Осыған сәйкес 1984 жылы қор 1,2 трлн т
бағаланды, 2004 жылы шамамен 1 трлн т бағаланады.
Көмірдің барланған қорлары бойынша ірі орталықтар қатары мынадай: Солтүстік
Америка, ТМД, Шетелдік Азия, Шетелдік Еуропа, Австралия және Мұхиттық
аралдар, Африка, Латын Америкасы. Басқа жекелеген елдер де осы берілген
мәліметтерді қолданады (кесте 12).
Кесте 12
БАРЛАНҒАН КӨМІР ҚОРЫ БОЙЫНША
АЛҒАШҚЫ ОН МЕМЕЛКЕТ ТІЗІМІ
Мемлекет Барланған қор, Мемлекет
млрд т
АҚШ 250 56 ГФР
Ресей 195 50 ОАР
Қытай 115 34 Украина
Үндістан 85 34 Қазақстан
Австралия 82 22 Польша
12-кестеге қорытынды сипаттама жасайық, біріншіден мұнда АҚШ, Қытай
және Ресейге дүниежүзілік барланған көмір қорының ½ бөлігі тиеді;
екіншіден, алғашқы ондық тізімнің өзінде экномикалық дамыған елдер дамушы
елдерден жоғары басым көрсеткіште екені байқалады.
Барлық көмір ресурстары 83 елде барланған. Көптеген ғалымдар бұл
ресурстың жер бетіндегі геологиялық таралу заңдылықтарын зерттеді. Академик
П.И.Степанов 1937 жылы әлемдегі көмір жиынтығының минимумы мен максимум
жағдайларын палеогеографиялық сипаттамасымен бірге нақтылы геологиялық
дәуірлерге бөліп анықтады. Сонымен қазіргі таңдағы есептеулерге сәйкес
барлық көмір қорының 47% – палеозой қабатына, 37% – мезазой және 16% –
кайназой қабатында деп есептеледі. Сонымен қатар жекелеген геологиялық
кезеңдер бойынша көмір жиынтығының максимумы – пермь, карбон және бор, ал
аз мөлшерде – юра, неоген және палеогенде. Еуропада барынша карбон мен
палеоген-неоген көмірлері, ал Азияда – пермь көмірлері басым.
Мұнай – жер қабатында көмірден көп таралған: геологтар шамамен
600 мұнай-газ бассейнін анықтаған, оның 400 барланған. Нәтижесінде нақты
мұнай (және табиғи газ) барланған аймақтар қоры 15-тен 50 млн км2
бағаланады. Алайда жалпы мұнайдың дүниежүзілік қоры көмірден айтарлықтай аз
болып табылады.
Бұл жалпыгеологиялық ресурстар қатрына жататындықтан, қор бағалары
250-ден 500 млрд тоннаға дейін ауытқып тұрады. Кейде тіптен
800 млрд т шамасына джейін жетеді, бұл негізі ауыр мұнай қорының да, олар
битуминозды топырақтардағы және мұнай тақтатастар құрамындағы әлі де
практикалық негізде зерттелмеген болып анықталады. Жоғары шамадағы мұнай
көрсеткіштері барланған мұнай қорлары болып саналады, ол ылғи әрі тұрақты
нақты өсімде сипатталады. 2007 жылдың басында мұнайдың барланған қоры 192,5
млрд т бағаланды.
Дүниежүзі бойынша барланған мұнай қорының ірі орталықтары
13-кестеде көрсетілген.
Кесте 13
БАРЛАНҒАН МҰНАЙ ҚОРЫНЫҢ
ІРІ ӨҢІРЛЕР БОЙЫНША ТАРАЛАУЫ
Өңірлер Барланған қорлар
млрд т %
ТМД 20,3 10,5
Шетелдік Еуропа 2,7 1,4
Шетелдік Азия 106,2 55,2
Африка 15,1 7,8
Солтүстік Америка 31,3 16,3
Латын Америкасы 16,7 8,7
Австралия мен Мұхиттық Аралдар 0,2 0,1
ДҮНИЕЖҮЗІ 192,5 100,0
Бұндай реттілік бірте-бірте қалыптасты (кесте 13). Бірақ өңірлердің
таралу аймағы мұнай-газ бассейндерінің Оңтүстік-Батыс Азияда ашылуымен,
сондай-ақ Солтүстік және Батыс Африкада (солтүстік теңіздік), Латын
Америкасында және КСРО (Еділ-Орал, Батыс-Сібір) (сурет 9). Бірақ мұнай-газ
қоры бойынша ең бірінші орын Парсы шығанағы аймағына тиесілі, оған осы
шығанақ акваториясы Арабия түбегінің жағалауы мен Иран таулы үстірті енеді.
Шамамен 100 млрд т тең жалпы қордан осы аймақ ½ қорды иеленеді, яғни бұл
барлық ғаламшарымыздың мұнай-газының басты полюсы болып саналады. Бұл осы
аймақта әлемнің 30 ірі кен орындарының жартысының осында орналасуымен, яғни
алғашқы қорларының өзі 500 млн және одан жоғары 1 млрд тонна (ең ірі
орталықтары – Сауд Арабиясындағы Гавар, Ирандағы Ага-Джари және Кувейттағы
Эль-Буркан).
ХХ ғасырдың 80 жылдарынан бері мұнайдың барланған қорларының артуы
байқалып келеді. Оның негізгі мәні жаңа мұнай көздерін ашудан емес, бар кен
орындарының бұрғылануының одан әрі дамуымен тығыз байланысты. Осыған мысал
ретінде Сауд арабиясын, Венесуэла және басқа да елдерді алуға болады.
Әлемде мұнай кендерінің құрлықта да, теңіз акваторияларында да жаңа
басссейндері ашылуда(Каспий маңы және Каспий теңізі).
Табиғи газ табиғатта бос күйінде тараған – газ кендері мен газ кен
көздері, сондай-ақ мұнай кендерінің астындағы газ қалпақтары (қабатаралық
газ) түрінде кездеседі. Сонымен қатар мұнай және көмір кен орындарының
газдары да қолданылады.
Табиғи газдың жалпыгеологиялық ресурстары 300 трлн м3 шамадан
600 трлн және одан жоғары бағаланады, бірақ көбінесе 400 трлн м3 қор бағасы
кең таралған. 2004 жылы барланып анықталған табғиғ газ қоры
175 трлн м3 бағаланды. Дүниежүзінің ірі аймақтары бойынша және жетекші
елдердегі таралу көрсеткіштері 15 және 16 кестелерде берілген.
Кесте 15
ІРІ ӨҢІРЛЕР БОЙЫНША БАРЛАНҒАН
ТАБИҒИ ГАЗ ҚОРЫНЫҢ ТАРАЛУЫ
Өңірлер Барланған қорлар
трлн м3 %
ТМД 56,0 32,0
Шетелдік Еуропа 6,0 3,4
Шетелдік Азия 82,5 47,2
Африка 13,0 7,4
Солтүстік Америка 7,0 4,0
Латын Америкасы 7,5 4,3 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz