Қазақстан Республикасының ақша-несие саясаты

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3

1. Ақша.несие саясатының жалпы теориялық негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.1. Ақша.несие саясатының мәні, түсінігі және мақсаты ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2. Ақша.несие саясатының түрлері, құралдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7

2. Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінің ақша.несие саясатын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
2.1. Қазақстан Республикасының ақша.несие саясатының мақсаты мен бағыттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
2.2. Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің ақша.несие саясатының құралдары және оларды экономикалық даму кезеңдерінде қолдану ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
2.3. ҚР әлемдік дағдарыс жылдарындағы ақша.несие саясаты ... ... ... ... ... ... 18

3. Қазақстан Республикасы ақша.несие саясатын жетілдіру ... ... ... ... ... ... ... 23
3.1. Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің ақша.несие саясатын жүргізудегі 2012 жылға арналған негізгі бағыттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
3.2. Қазақстан Республикасының экономикасы дамуының 2012.2014
жылдарға арналған ақша.несие саясатының нұсқаулары ... ... ... ... ... ... ... ... 28

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32

Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .34

Қосымша А

Ақша-несие саясаты - бұл айналыстағы ақша жиынын, несие көлемiн, сыйақы мөлшерлемесiн өзгертуге, жалпы банк жүйесiнiң қызметiн реттеуге бағытталған шаралар жиынтығы.
Мемлекетті реттеу саясатының бір бағыты болып табылады. Ол - нарықтық экономиканың тірегі ретінде экономикалық дамудың ажырамас элементін білдіреді. Ақша – несие саясаты Қазақстан Республикасында ҚР Ұлттық Банкімен елдің банктік пайыздық ставкаларын, валюта курсын, төлем қабілеттілігін анықтау жолымен іске асады. Сонымен қатар ақша массасы көлемінің кеңеюіне немесе оның қысқаруына бағытталуы мүмкін. ҚР Ұлттық банкі түрлі күрделі операцияларды орындайтын және ақша айналымын реттейтін, ұлттық валютаның тұрақтылығын қамтамассыз ететін негізгі буын болғандықтан бірінші деңгейлі банк болып есептеледі.
Ақша-несие саясаты бүгінгі таңда несиелеуге болатын экономика секторын дұрыс таңдай білуге, сондай-ақ несие беру мүмкіндігі туралы, төлем балансы сұрақтарын шешуде банк үшін бірінші реттік маңызы бар басқа факторлар мен қарыз алушының несиелік қабілетіне қарап өз клиентін таңдаудағы біліктілігіне негізделеді.

1. Н.Қ Мамыров, М.Ә Тілеужанова. Оқу құралы “Макроэкономика”- Алматы, 2003 ж.
2. А.Ә Ілияс “Ақша-кредит саясаты”- Алматы -2008ж.
3. Мақыш С. Б. “Қазақстан Республикадағы Банктік жүйесі” Қаржы-Қаражат. - Алматы, 2008ж.
4. “Қазақстан Республикасының Ұлттық банкi туралы” ҚР-сы Президентiнiң Заң күшi бар Жарлығы, 1995 жылғы 30 наурыз №2155, 7 қараша 2009 жылы өзгертулер енгізілді.
5. Смағұлова Р.О., Мәдіханова Қ.Ә., Тұсаева Ә.Қ., Сатыбалдиева Ж.Ш.
«Қаржы, ақша айналымы және несие»: Оқу құралы. –Алматы: Экономика, 2008.
6. Сейтқасымов Ғ.С., . «Ақша, несие, банк». –Алматы: Экономика, 2001.
7. ҚР Президенті Н.Ә.Назарбаевтың «ДАҒДАРЫСТАН ЖАҢАРУ МЕН ДАМУҒА» атты халыққа жолдауы, 2012 ж.

Пән: Қаржы
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 36 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3

1. Ақша-несие саясатының жалпы теориялық
негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... 5
1.1. Ақша-несие саясатының мәні, түсінігі және
мақсаты ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2. Ақша-несие саясатының түрлері,
құралдары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ..7

2. Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінің ақша-несие саясатын
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
2.1. Қазақстан Республикасының ақша-несие саясатының мақсаты мен бағыттары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ..1 2
2.2. Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің ақша-несие саясатының құралдары
және оларды экономикалық даму кезеңдерінде қолдану
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...16
2.3. ҚР әлемдік дағдарыс жылдарындағы ақша-несие
саясаты ... ... ... ... ... ... 18

3. Қазақстан Республикасы ақша-несие саясатын
жетілдіру ... ... ... ... ... ... .. ..23
3.1. Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің ақша-несие саясатын жүргізудегі
2012 жылға арналған негізгі бағыттары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .23
3.2. Қазақстан Республикасының экономикасы дамуының 2012-2014
жылдарға арналған ақша-несие саясатының
нұсқаулары ... ... ... ... ... ... . ... ...28

Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..32

Пайдаланған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...34

Қосымша А

Кіріспе

Ақша-несие саясаты - бұл айналыстағы ақша жиынын, несие
көлемiн, сыйақы мөлшерлемесiн өзгертуге, жалпы банк жүйесiнiң қызметiн
реттеуге бағытталған шаралар жиынтығы.
Мемлекетті реттеу саясатының бір бағыты болып
табылады. Ол - нарықтық экономиканың тірегі ретінде
экономикалық дамудың ажырамас элементін білдіреді. Ақша –
несие саясаты Қазақстан Республикасында ҚР Ұлттық Банкімен
елдің банктік пайыздық ставкаларын, валюта курсын, төлем
қабілеттілігін анықтау жолымен іске асады. Сонымен
қатар ақша массасы көлемінің кеңеюіне немесе оның
қысқаруына бағытталуы мүмкін. ҚР Ұлттық банкі түрлі
күрделі операцияларды орындайтын және ақша айналымын
реттейтін, ұлттық валютаның тұрақтылығын қамтамассыз
ететін негізгі буын болғандықтан бірінші деңгейлі
банк болып есептеледі.
Ақша-несие саясаты бүгінгі таңда несиелеуге болатын экономика
секторын дұрыс таңдай білуге, сондай-ақ несие беру
мүмкіндігі туралы, төлем балансы сұрақтарын шешуде банк
үшін бірінші реттік маңызы бар басқа факторлар мен қарыз
алушының несиелік қабілетіне қарап өз клиентін таңдаудағы
біліктілігіне негізделеді.
Мемлекеттің ақша-несие саясаты нақты сектордың дамуына, нарықтың
барлық субьектілерінің дамуына қажетті экономикалық, институционалды,
ұйымдастырушылық және құқықтық ортаны қалыптастыруда. Ақша-несие
жүйесінде мемлекет мынадай рольдер атқара алады: несие
беруші, қарыз алушы және кепіл.
Ақша-несие саясатының көмегімен мемлекет бос ақша ұсынысына әсер
етеді. Осылай ол несие сұранысына және оның үй шаруашылықтарында
қолданылуын реттейді. Сонымен қатар қаржы нарығының тұрақтылығын сақтауға,
сақтандыру, бағалы қағаздар нарығының толық және сенімді түрде дамуына,
экономиканың нақты секторын банктердің несиелеуін әрі қарай өсіру үшін
жағдай жасауға, сондай-ақ жинақтаушы зейнетақы қорларының жетілдірілуіне
мүмкіндік береді.
Көптеген нарықтық экономикасы бар елдерде қазіргі кезде ЭМР-де
қолданатын ақша-несие құралдарын Орталық банк, ал Қазақстанда – Ұлттық банк
қолданады.Оның мемлекетте ақша эмиссиясын жасауға монополиялық құқығы бар.
Несиелі қатынастар сферасында Орталық банктен басқа институттар жұмыс
істейді: мемлекеттік банктер және арнайы функциялы органдар, Қаржы
министрлігі және қаржы органдары. Олар несие операцияларына қатысады, бірақ
ақша айналысын және мемлекеттегі жеке ссудалық капиталдың қозғалысын
реттемейді, оларға әсер ете алмайды.
Курстық жұмыстың өзектілігі: Еліміздің президенті Нұрсұлтан Әбішұлы
Назарбаев ДАҒДАРЫСТАН ЖАҢАРУ МЕН ДАМУҒА атты халыққа жолдауында: Қазір
еліміз дамудың жаңа кезеңіне қадам басты.Біз бүгінде бәсекеге қабілетті,
әлеуеті зор, экономикасы қуатты ел құрудамыз. Бұл жолда біз үшін ең бастысы
– тәуелсіз Қазақстанның тұтастығы мен тұрақтылығы, - деп айтып кеткендей,
біз үшін ең бастысы – бұл еліміздің тұрақтылығын сақтау. Өз кезегінде, бұл
ақша-несие саясатын жүргізу, оның мақсаты мен құралдарын дұрыс анықтай
білу, оның жүзеге асырылуын қадағалау тиіс.
Курстық жұмыстың мақсаты – инфляциялық тежелуді қамтамасыз
ету және қаржы нарығының тұрақтылығын қадағалау қызметтерін
жүзеге асыру.
Курстық жұмыстың міндеттері:
- ақша-несие саясатының жалпы теориялық негіздерін қарастыру;
- ҚР ақша-несие саясатын талдау;
- Қазақстан Республикасы ақша-несие саясатын жетілдіру жолдарын
іздестіру.
Курстық жұмыстың зерттеу пәні – мемлекетті реттеу саясатының бір
бағыты болып табылатын – ақша-несие саясаты, оның жүзеге асырылуы,
дағдарыс жылдарындағы жағдайы, болжанып отырған іс-шаралары.
Курстық жұмыстың объектісі – ҚР Ұлттық банкі;
Курстық жұмысты жазу барысында Қазақстан Республикасының Заңдар жинағы,
статистикалық ақпарат көздері, мерзімді басылымдар, сонымен қатар шетелдік
және отандық әдебиеттер қолданылды.

1. Ақша-несие саясатының жалпы теориялық негіздері
1. Ақша-несие саясатының мәні, түсінігі, мақсаты

Ақша-несие саясаты – бұл айналыстағы ақша жиынын, несие көлемiн,
сыйақы мөлшерлемесiн өзгертуге, жалпы банк жүйесiнiң қызметiн реттеуге
бағытталған шаралар жиынтығы. Ақша-несие саясаты қаржы нарығының
тұрақтылығын сақтауға, сақтандыру нарығының, бағалы қағаздар нарығының әрі
қарай дамуына және банк жүйесінің нығая түсуіне, экономиканың нақты
секторын банктердің несиелеуін әрі қарай өсіру үшін жағдай жасауға, сондай-
ақ жинақтаушы зейнетақы қорларының жетілдірілуіне мүмкіндік туғызады. [1]

Ақша-несие саясатының негізгі мақсаты инфляциялық
тежелуді қамтамасыз ету және қаржы нарығының тұрақтылығын
қадағалау қызметтерін жүзеге асыру. Ақша-несие саясаты ғана
Ұлттық банктің инфляцияны төмендету мақсатындағы саясатына
толық жауап береді және сонымен қатар, ақша-несие
саясатына деген нарықтың қатысушыларының үлкен сенімін
қамтамасыз етеді.
Еліміздің ақша- несие саясаты халықаралық несиелік саясатпен жұмыс
істеу принциптеріне көшу барысында Қазақстан Республикасындағы өтпелі
кезеңнің ерекшеліктері мен әлемдік банктің технологиясын ұштастыра білудің
маңызы зор. Қазақстан Республикасының осы заманғы әлеуметтік-экономикалық
даму кезеңі нарықтық қатынаспен сипатталады. Бұл қатынаста жаңа ақша-
несие жүйесі қалыптасып, қаржы институттарының жаңа түрлері пайда болып
жатыр.

Ақша-несие саясатының макроэкономикалық деңгейдегi субъектiсi – Ұлттық
банк болып табылады. Ал ақша-несие саясатының Ұлттық банк тарапынан реттеу
объектiлерiне экономикадағы қолма-қол және қолма-қол ақшасыз жиынының
жиынтығы жатады.

ҚҰБ ақша-несие саясатының басты мақсаты: Ұлттың валютаның
тұрақтылығын, яғни оның төлем қабілеттілігі мен басқа шетел валюталарына
қатысты тұрақтылығын қамтамасыз етуді көздейді. Кез келген Ұлттық
банктің міндеті - ұлттық ақша өлшемінің төлем
қабілеттілігі мен валюталық курсының тұрлаулылығын
қамтамасыз ету, банк жүйесінің өтімділігі мен
тұрақтылығын, төлем жүйесінің тиімділігі мен сенімділігін
қамтамасыз ету. [3] Осы міндеттерді атқару үшін Ұлттық
банк негізінен мынадай қызметтерді орындайды:
• банкноталарды монополиялы түрде эмиссиялау;
• ақша-несиелік қатынастарды реттеу;
• сыртқы экономикалық қатынастарды жүргізу;
• банктердің банкісі болу;
• үкімет банкісі болу.
Осы аталған қызметтер Ұлттық банктің балансында
көрініс табады.
Ақша-несие саясатын іске асыру мақсатында Қазақстан Ұлттық Банкі
мынадай операция түрлерін жүзеге асырады:
1) қарыздар беру;
2) депозиттер қабылдау;
3) валюталық интервенциялар;
4) Қазақстан Ұлттық Банкінің қысқа мерзімді ноталарын шығару;
5) мемлекеттік және басқа да бағалы кағаздарды сатып алу және сату,
оның ішінде кері сатып алу құқығымен;
6) коммерциялык вексельдерді қайта есепке алу;
7) Қазақстан Ұлттық Банкі Басқармасынын шешімі бойынша басқа да
операциялар.[4]
Қазақстан Ұлттық Банкі ақша-несие саясатының қабылданған бағдарларына
сәйкес банктердін карыз алуының жалпы көлемін реттейді. Қазақстан Ұлттық
Банкі ақша-несие саясаты мақсатында қысқа мерзімді ноталарды ұлттық та,
шетелдік те валюталарды шығаруға құқылы.
Қысқа мерзімді ноталарды шығару, орналастыру, айналысқа жіберу және отеу
тәртібі мен талаптарын айкындайды. Қазақстан Ұлттық банкінің қысқа мерзімді
нотасы - Қазақстан Ұлтық Банкі шығарған мемлекеттік бағалы қағаздар.
Мемлекеттік және өзге де бағалы қағаздарды сатып алу және сатуды Қазақстан
Ұлттық Банкі жалпы ақша-несие саясаты шеңберінде жүзеге асырады. [5]
Ақша-несие саясаты өте күрделі табыстау механизмінен тұрады. Жалпы
саясаттың тиімділігі әр бөліктің сапалы жұмысына тәуелді. Ақша-несие
саясатының төрт түрлі табыстау механизмін қарастыруға болады:
1)Орталық банк саясатының салдарынан нақты ақша ұсынысының мәнінің
өзгеруі;
2) Ақша нарығыңдағы пайыз мөлшерлемесінің өзгеруі;
3)Пайыз мөлшерлемесінің динамикасына байланысты жиынтық шығындардың
(әсіресе инвестициялық шығындардың) реакциясы;
4)Жиынтық сұраныстың өзгеруіне байланысты өнім көлемінің
өзгерісі.
Нарықтық пайыз мөлшерлемесінің өзгерісі экономикалық агенттердің
қоржын активтерінің құрылымының өзгеруіне байланысты болады, ал бұл
өзгерістер Орталық банктің ақша саясатын кеңейтуінің салдары. Мұндай
саясаттың салдары ретінде активтің басқа түрлерін сатып алу, несиесінің
арзандауы, нәтижесінде пайыз мөлшерлемесінің төмендеуі байқалады.
Ақшаға сұраныс пайыз мөлшерлемесінің өзгеруіне байланысты сезімтал болса,
онда ақша жиынының өсуіне, пайыз мөлшерлемесінің болымсыз өзгеруі әсер
етеді. Және керісінше, ақшаға сұраныс пайыз мөлшерлемесінің өзгерісіне
әлсіз әсер етсе, онда ақша ұсынысының өсуі пайыз мөлшерлемесінің едәуір
төмендеуіне алып келеді. Келесі қадам, пайыз мөлшерлемесінің өзгерісіне
байланысты жиынтық сұранысты түзету болады. Әдетте пайыз мөлшерлемесінің
динамикасына инвестициялық шығындар әсер етеді деп есептеледі. Егерде ақша
нарығында пайыз мөлшерлемесінің едәуір өзгерісі болды деп жорамалдасақ,
онда пайыз мөлшерлемесінің динамикасына инвестициялық сұраныстың
сезімталдығы байқалады. Басқа жағдайлар тұрақты болса, онда осы шарттан
жиынтық табыстың мультипликаторлык мәнінің кеңейуі пайда болады.
Табыстау механизмі қадамдарының бұзылуына байланысты ақша саясатының
төмендеуі немесе мүлдем нәтижесіз болуы мүмкін.
Мысалы, ақша нарығында пайыз мөлшерлемесінің болымсыз өзгерісі немесе пайыз
мөлшерлемесіне жиынтық сұраныс реакциясының болмауы, онім көлемі мен ақша
жиынының арасындағы байланысты үзеді. Мүңдай құбылыс нарықтық экономикаға
көшіп жатқан мемлекеттерде байқалады. Ақша саясатын жүргізуде табыстау
механизмінің сапалы жұмысынан басқа да қиындықтар кездеседі. Орталық
банктің пайыз мөлшерлемесін өзгертуі экономикаға өр уақытта дүрыс әсер ете
бермейді, сондықтан да Орталық банк пайыз мелшерлемесін бір тұрақты
деңгейде ұстап тұру арқылы инвестицияны тұрақтандырады, демек
мультипликатор арқылы өнім көлеміне әсер етеді. Ақша ұсынысының
тұрақты жағдайында пайыз мөлшерлемесі өседі, демек ақша ұсынысын бұрынғы
қалыпты жағдайда ұстау үшін, Орталық банк ақша ұсынысын өсіруі қажет.
Мұндай жағдай ЖҮӨ өсуін қосымша ынталандырады және инфляцияның пайда
болуына әкеледі. Экономикадағы құлдырау және ақшаға сұраныстың азаюы
жағдайында Орталық банк пайыз мөлшерлемесінің төмендеуін болдырмау үшін,
ақша ұсынысын азайтуы қажет. Бірақ мүндай жағдай жиынтық сұранысты
төмендетіп, экономикадағы құлдырауды шиеленістіре түседі.
Ақша-несие саясатының жанама әсерлерін де ескерген жөн. Мысалы, егерде
Орталық банк ақша ұсынысын өсіру қажет деп есептесе, онда ол құнды қағаздар
нарығынан облигация сатып алу арқылы ақша базасын кеңейте алады. Бірақ ақша
ұсынысының өсуімен қатар пайыз мөлшерлемесі төмендей бастайды. Мұндай
шаралардан кейін ақша мультипликаторы төмендейді, бұл жағдай ақша жиынын
кеңейту тенденциясының төмендеуіне әсер етеді. Ақша-несие саясаты келемді
сыртқы кешеуілдеуге ие бола алады өйткені экономикадағы инвестициялық
белсенділік өзгерісіне байланысты пайыз мөлшерлемесі тербелістері ЖҮӨ
көлеміне әсер етеді. [6]
Ақша-несие саясаты салық-бюджет және сыртқы экономикалық саясатпен
тығыз байланысты. Егер де Орталық банк тұрақты айналым курсын ұстап тұруды
көздесе, онда дербес, тәуелсіз ішкі ақша саясаты болуы мүмкін емес, өйткені
айнымалы курсты ұстау мақсатындағы әрекеттер, валюталық резервтердің көбеюі
және азаюы экономикадағы ақша жиынының өзгеруіне әкеледі. (Мысалы, валюта
сатып алғанда экономикадағы ақша ұсынысы артады.) Салық-бюджет және ақша
саясаттарын бір-біріне сәйкес келтіру белгілі қиындықтарды тудырады.

2. Ақша-несие саясатының түрлері, құралдары

Шаруашылық жағдайына байланысты ақша-несие саясатының екi түрi бар:

1) рекстрикциялық ақша-несие саясаты;
2) экспанциялық ақша-несие саясаты.
Рекстрикциялық ақша-несие саясаты - екiншi деңгейлi банктердiң
несиелiк операциялар көлемiн шектеуге және қатаң шарт белгiлеуге, сондай-ақ
сыйақы мөлшерлемесiнiң деңгейiн арттыруға бағытталатын шаралар жиынтығы.
Экспанциялық ақша-несие саясаты – несие беру көлемiн кеңейтумен,
айналымдағы ақша жиынының өсуiне бақылаудың әлсiздiгiмен және сыйақы
мөлшерлемесiнiң төмендеуiне байланысты сипатталады. Соңғы жылдардағы ақша-
несие саясатының басты көздеген бағыты: инфляцияны төмендету және теңгенiң
тұрақтылығын қамтамасыз ету
Ақша саясатының құралдарын төмендегідей топтастыруға болады.
Ақырғы мақсат:
а) экономиканың өсуі;
ә) толық жұмысбастылық;
б) бағаны тұрақтандыру;
в) төлем балансын тұрақтандыру.
Аралық мақсат:
а) ақша жиыны;
ә) пайыз мөлшерлемесі;
б) айырбас курсы.

Соңғы мақсаттар жалпы экономикалық саясаттың, сонымен қатар қазыналық,
валюталық, сыртқы сауда, құрылымдық және басқа да саясаттарды ескере
отырып, несие-ақша саясаты жоғарыда аталған саясаттардың бір бағыты ретінде
қарастырылады. Аралық мақсаттар нарықтық жағдайда тікелей орталық банктің
жанама құраддары арқылы жүзеге асырылады.[1]

Бұл мақсатарға жетуде Ұлттық банк ақша-несие саясатын жүргізуде.
Нысанаға алатын ақша базасы келесідей ақша-несие саясатының негізгі
құралдарының көмегімен реттеледі:

-қайта қаржыландыру мөлшерлемесі. Ресми қайта қаржыландыру
мөлшерлемесiн ақша нарығының жалпы жағдайына несие бойынша сұраныс пен
ұсынысқа, инфляция деңгейiне байланысты белгiлейдi.
-ҚҰБ-те жинақталатын ең төменгі міндетті резервтер нормасын белгілеу,
оның ішінде сырттан тартылған қаражаттарды мерзіміне, көлеміне және
түрлеріне байланысты жіктеу;
-мемлекеттің бағалы қағаздарын сатып алу және сату бойынша ақша
нарығындағы операцияларды жүргізу;
-банктерге және үкіметке несие беру;
-валюталық нарықтағы басқыншылық;
-кейбір жағдайларда несиелік операциялардың жекеленген түрлерінің
деңгейі мен көлеміне тікелей саңдық шектеулер еңгізу;
-ресми есепке алу (дисконттық ( мөлшерлемесі. Ресми қайта қаржыландыру
мөлшерлемесін ақша нарығының жалпы жағдайына несие бойынша сұраныс пен
ұсынысқа,инфляция деңгейіне байланысты белгілейді.ҚҰБ мүдделендіру
мөлшерлемесі саясатын мемлекеттік ақша-несие саясаты жүзеге асыратын
аумақтағы нарықтың мүдделендіру мөлшерлемесіне әрекет ету үшін
пайдаланылады.[6]
Құралдары:
а) несие берудің лимиті, пайыз мөлшерлемесін тікелей реттеу. Ұлттық банк
коммерциялық банктердің несиелік қаражаттарының бөлінуін пайыздық норма
арқылы шектеп отырады.Ұлттық банк коммерциялық банктермен өзара келісімге
келеді.
ә) міндетті резервтер нормасының өзгеруі. Ақша-несиені реттеуде қолданатын
өте қатаң құрал. Ұлттық банк барлық банк мекемелердің міндетті резервті
нормасын бір мезгілде өзгерту арқылы әрбір банктің резервінің көлеміне
тікелей әсер ете алады.
Міндетті резервтер – бұл әрбір коммерциялық банктер салымдардың бір
бөлігін міндетті түрде сақтау қоры ретінде мемлекеттің Ұлттық банкте ұстауы
қажет.
б) есептеу мөлшерлемесінің өзгерісі. Коммерциялық банктер Ұлттық банктен
несие алғанда ақша көлемін реттеу мақсатымен бірінші дәрежедегі банк
несиенің мөлшерлемесін жиі өзгертіп отырады. (пайыз мөлшерлемесін көтерсе
коммерциялық банктер алатын несиелерін азайтуға мәжбүр болады, керісінше,
төмендетсе – несие көлемі өседі).
в) ашық нарықтағы операциялар. Ұлттық банктың ашық нарықта ақша массасының
көлемін реттеу мақсатында мемлекеттің құнды қағаздарын сатуы және сатып
алуы. Мұның мағынасы: Ұлттық банк ақша эмиссиясын тоқтату және банктердің
несиелік мүмкіншіліктерін шектеу мақсатында, нарықта құнды қағаздарды
сатып, бұл қағаздарды сатып алған банктердің резервтік шоттарынан белгілі
бір соманы есептен шығару. Керісінше, ақша шығаруын және несиелерді беруді
ынталандыру үшін Ұлттық банк құнды қағаздарды өзіне қайта сатып алып, оның
құнын банктердің резервтік шотына аударады.
Тікелей және жанама құралдарының арасында айырмашылықтар бар. Жанама
құралдарды тиімді пайдалану ақша нарығының дамуымен тығыз байланысты.
Нарықтық экономикада әсіресе алғашқы өзгерістер кезеңінде, тікелей және
жанама құралдар пайдаланылады, соңғылары алғашқыларын ығыстырады.Ақша-несие
құралдарының көмегімен мемлекет бос ақша ұсынысына әсер етеді. Осылай ол
несие сұранысына және оның үй шаруашылықтарында қолданылуын реттейді.
Сонымен қатар қаржы нарығының тұрақтылығын сақтауға, бағалы қағаздар
нарығының толық және сенімді түрде дамуына, экономиканың нақты секторын
банктердің несиелеуін әрі қарай өсіру үшін жағдай жасауға мүмкіндік
береді.[2]
Ақша дегеніміз – тауардың жалпы эквиваленттілігінің тиянақталған түрі,
құнның эквиваленттік формасы мен тұтыну құны біте қайнасқан ерекше тауар.
Ақша жүйесінің элементтеріне жататындар:
1.Ақша бірлігі. Бұл тауар бағасын анықтап өлшеу үшін қолданылады.
Қазақстанда – теңге.
2.Баға масштабы. Бұл мемлекет анықтаған ұлттық қағаз ақша данасының металға
бағаланған салмақ мөлшері.
3.Ақша түрлері. Бұған жататындар: мемлекет шағаратын банкноттар, монеталар,
қазыналық билеттер.
4.Эмиссиялық жүйе – айырбасқа арнап заңды түрде ақша мен құнды қағаздар
шығару тәртібі.
5.Ақша жүйесінің институттары – ақша айналымын реттеп отыратын мемлекеттік
және мемлекеттік емес мекемелер.
6.Валюталық паритет – екі валюта арасындағы шекті қатынасты білдіреді.
Ақша айналысы заңы – құн заңының айналыс аясындағы көрінісі. Ол
тауар–ақша қатынастары болатын барлық қоғамдық формацияларға тән. Ақша
айналысы заңы мына формуламен белгіленеді:
M · V = P · Q
Мұнда: M – айналыстағы ақшаның саны; V – ақшаның айналыс жылдамжығы; Р –
бағаның орташа деңгейі; Q – барлық тауарлар мен қызметтердің саны.
Ақша түрлеріне байланысты айналыс жүйесі екі типке бөлінеді:
- металл ақшаның айналыс жүйесі – айналыста алтын және күміс монеталар
жүреді, несие ақшалар металл- ақшаға еркін айырбасталады.
- несие және қағаз ақшаның айналыс жүйесі. Бұл жүйеде айналыстан алтын
шығарылады.
Қазіргі кезеңде ақша өз айналысында қолма-қолдан қолма-қолсыз ақшаға
және терісінше өтеді.
Ақша массасы дегеніміз халық шаруашылығындағы тауарлар мен қызметтің
айналымын қамтамасыз ететін сатып алу мен төлемдердің жиынтығы.
Ақша массасының құрамы әр мемлекеттің өз несие-ақша жүйесімен, яғни
ақша нарығы құралдарының дамуымен анықталады. Біздің республикамыздағы
айналыстағы ақша қаражатының құрылымына келсек, онда ол мынадай
агрегаттардан құралады:
1. Мо –айналыстағы қолма-қол ақшалар.
2. М1= Мо + ағымдағы депозиттер.
3. М2= М1+мерзімсіз депозиттер.
4. М3 = М2 + тіркелген мерзімі бар ірі депозиттер + банктік емес қаржы
институтардағы шоттар.
Ақша ұсынысы – экономикадағы қазіргі уақыт мезетінде бар ақша көлемі.
Ақша ұсынысын реттеудің үш құралы: ашық нарықтағы операциялар,
міндетті резервтер нормасы, есеп мөлшерлемесі.
Ақша ұсынысының көлемі: M = CU + D.
Ақша ұсынысының моделіне 3 экзогенді айнымалы кіреді:
1.Ақша базасы - MB=Cu + Re
2.Депозиттерді резервтеу нормасы – rr;
3.Ақшаның депонерлеу коэффиценті – cr.
Ақша сұранысы - процент мөлшерлемесінің берілген шамасында, адамдар
мен фирмалар мәмілеге келу үшін және бағалы қағаздар сатып алу үшін,
өздерінің қарамағында болғанын ұнататын ақшаның жалпы көлемі.

1 сурет. Орталық банктің ақшаға бақылау жасауы.

2 сурет. LM қисығын шығару.
Бұл график табыс пен қойылым арасындағы тікелей байланысты көрсетеді.
Ал табыс пен қойылым өз кезегінде ақша – несие саясат құралдарының
көрсеткіші болып табылады. [1]
Сонымен, ақша-несие саясаты - бұл айналыстағы ақша жиынын,
несие көлемiн, сыйақы мөлшерлемесiн өзгертуге, жалпы банк жүйесiнiң
қызметiн реттеуге бағытталған шаралар жиынтығы. Ол - нарықтық
экономиканың тірегі ретінде экономикалық дамудың ажырамас
элементін білдіреді.

2. Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінің ақша-несие саясатын талдау
2.1. Қазақстан Республикасының ақша-несие саясатының
мақсаты мен бағыттары

2011 жылы әлемдік экономиканың даму динамикасы Еуроодақ елдерінің
және АҚШ-тың, сондай-ақ экономикалық дағдарысқа көбірек ұшыраған басқа
елдердің орталық банктері мен үкіметтері қабылдаған шаралардың оның
салдарларын уақытша әлсіретуге ғана әкелгенін, бірақ дағдарысты еңсере
алмағанын көрсетті. Бұдан басқа коммерциялық банктердің өтімділігін
қамтамасыз етуден тұратын қабылданған шаралар осы саясаттың қисынды
қорытындыларына, көбіне инфляцияны ынталандыруға әкеледі.
2007-2008 жылдары АҚШ-тан бастау алған бастапқы дағдарыс күшімен
салыстырғанда қазіргі сәтте еуроаймақ елдерін дағдарыс толқуларының
кіндігі деп санауға болады. Аймақтар арасындағы терең өзара тәуелді қаржы-
экономикалық қатынастардың салдарынан олардың біріндегі экономикалық
ахуалдың теріс оқиғалары бірден басқа аймақтарда тізбектеліп орын алуына
итермелейді.
Алдын ала деректер бойынша бірыңғай еуропалық валютаның (еуро) айналыс
аймағындағы ЖІӨ 2011 жылғы 3-тоқсанда 0,2%-ға өсті. Бұл 2009 жылғы
рецессиядан кейінгі қайта қалпына келу уақытынан бергі ең нашар көрсеткіш
болды. Перифериялық елдердің тәуелсіз борыштары айтарлықтай күйінде қалып
отыр және банкроттықтың бүтін ел деңгейіндегі перспективасы да шындыққа
айнала бастауда.
2010 жылғы мамырда Еуроодаққа мүше елдер еуропалық борыш дағдарысымен
күрес жөніндегі арнайы мақсаттағы компания – Еуропалық қаржылық тұрақтылық
қорын (бұдан әрі – ЕҚТҚ) құру туралы шешім қабылдады. ЕҚТҚ жұмысы
экономикалық қиындықтар кезінде еуроаймақ мемлекеттеріне қаржылай көмек
көрсету арқылы Еуропада қаржылық тұрақтылықты сақтауға бағытталған. Көмек
көбіне Азия елдерінен күтіледі.
2011 жылғы қыркүйекте Еуропа Орталық Банкі (бұдан әрі – ЕОБ) АҚШ ФРЖ-
мен, Англия Банкімен, Жапонияның Орталық Банкімен және Швейцарияның Орталық
банкімен бірлесіп өтімділікпен проблемалардың алдын алу үшін доллармен үш
айлық кредиттер беру туралы жариялады. Бұл іс-қимыл еуропалық банктерді
қаржы ресурстарымен қамтамасыз етуге бағытталған. [8]
Төлемдер жасамау дағдарысын болдырмау және экономикалық өсуді
ынталандыру үшін АҚШ Федералдық резервтік жүйесі (бұдан әрі – АҚШ ФРЖ) 2008-
2011 жылдары шамамен көлемі 1,6 трлн. АҚШ долл. болатын екі жеңілдету
бағдарламасын жүргізді. Ақша-кредит саясатының құралы ретінде сандық
жеңілдету бағдарламасын мемлекеттер елдің пайыздық ставкасы өте төмен
болған жағдайда, ол арқылы ұлттық валютаның бағамын төмендету және ақша
массасын көтеру үшін мүмкіндік болмаған кезде пайдаланады.
Дамыған елдердің орталық банктерінің есептік ставкалары төмен күйінде
қалып отыр. Алайда 2011 жылғы сәуірде ЕОБ соңғы екі жылда бірінші рет еуро
бойынша есептік ставканы көтерді. Ол 25 базалық тармаққа 1,25%-ға дейін
ұлғайтылды. АҚШ пен Ұлыбританияның экономикалары банк пайызының көтерілуін
көтере алмау және құлдырау аясына кіру тәуекелінің болу қаупі болғандықтан
бұл елдердің орталық банктері тарапынан мұндай қадамдар жасалған жоқ.
Дамыған елдердің сипатталған монетарлық саясаты инфляцияның жоғарғы
қарқынының қисынды салдары болары сөзсіз.
Инфляциялық тәуекелдер экспорттық бағыттан ішкі сұранысты
ынталандыруға бағдарлану мақсатында өз экономикасына орталықтан
инвестициялауды күрт ұлғайтқан Қытайдағы инфляцияның дүмпуі салдарынан
көтерілді. Мемлекеттік инвестициялардың қомақты өсуі Қытайда инфляцияның
айтарлықтай өсуіне әкеп соқты және Қытай үкіметін өзінің қаржы саясатын
қатаңдатуға мәжбүр етті, бұл әлемдік нарықтарда Қытай сұранысының шарасыз
төмендеуіне әкелуі мүмкін.
Әлемдік экономиканың келтірілген дағдарыстық құбылыстарының дамуына
байланысты Қазақстанның қаржы жүйесінің одан әрі жұмыс істеуіне әсер ететін
мынадай факторлар анықталады – коммерциялық қаржы құрылымдарында сырттан
қарыз алуға мүмкіндіктері шектеулі күйінде қалады (кредиттік ресурстардың
бұрынғы донор-елдері бүгіндері қаржыны өздері қажетсініп отыр); әлемдік
экономикадағы стагфляциялық үрдістер күшеюде. Жалпы экономикалық тұрғыдан
алғанда Қазақстан экспортының негізгі баптары бағаларының қалыптасқан
қолайлы конъюнктурасы дағдарыс салдарларының әсерінен ойламаған жерден
өзгеріп кетуі мүмкін екендігін атап өткен жөн.
Қазақстан экономикасының тұрақты дамуы жоғарыда көрсетілген экспорттау
тауарларының қолайлы бағаларымен де, Қазақстан Республикасы Үкіметінің және
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің дағдарысқа қарсы бағдарламаны іске
асыруымен де байланысты. Еліміздің қаржы секторының тұрақты жұмыс істеуі
және депозиттік базаның өсуі осы жағдайдағы негізгі көрсеткіштер болып
табылады.
Соңғы үш жылда бірінші рет банк секторының кредиттік белсенділігі
байқалады. Экономиканы кредиттеу қарқынының төмендігі кредиторлардың
әлеуетті заемшыларға сенімінің төмендігімен, сондай-ақ банктердің несие
портфелі сапасының төмендігімен байланысты.
Қазақстан Республикасының Үкіметі қабылдаған іс-шаралармен бірге ақша-
кредит саясатының шаралары сыртқы күйзелістер нәтижесінде жылдың бірінші
жартысында жылдам дамыған инфляциялық үдерістердің қарқынын төмендетуге
мүмкіндік берді. 2011 жылғы қазанның соңында жылдық инфляция деңгейі өзінің
мақсатты дәлізі 6-8%-ға қайтып келді.
Дамыған елдерде дағдарыстың тереңдеуінің сипатталған оқиғалары
теңгенің айырбастау бағамының күрт ауытқуының алдын алуға бағытталған ақша-
кредит саясатын жүргізу нәтижесінде Қазақстанның ұлттық валютасының
орнықтылығына әсер еткен жоқ.
Әлемдік экономикалық дағдарыстың ықтимал айналымдарына Қазақстан
экономикасының орнықты болуы елдің алтынвалюта резервтерімен және Қазақстан
Республикасының Ұлттық қорымен көрсетілген беріктік қорының болуымен
нығайтылады.
Сыртқы нарықтарда ахуалдың дамуының тұрақсыздығына байланысты, сондай-
ақ Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі жүргізетін ақша-кредит саясатының
қысқа мерзімді саясатын ескере отырып Қазақстан Республикасының ақша-кредит
саясатын 2012 жылғы шеңберде ғана әзірлеуге шешім қабылдады. Ақша-кредит
саясатының және төлем балансының негізгі өлшемдері, оның ішінде ақша-кредит
саясатының кейінгі жылдарға арналған шаралары 2012 жылдың нәтижелері
бойынша нақтыланатын болады. [8]
2012 жылы Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі жүргізетін ақша-
кредит саясаты қызметінің басым бағыты баға тұрақтылығын қамтамасыз ету,
яғни жылдық инфляцияның төменгі деңгейін, барабар қалыптасқан
макроэкономикалық алғы шарттарды қолдау болып қала береді.
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі негізгі мақсаты ақша-кредит
саясаты болғандығына қарамастан баға тұрақтылығын айқындады, инфляциялық
таргеттеу қағидаттарына өту барынша ұзақ перспективаларға ауыстырылады.
Таяу перспективада негізгі күштер ақша-кредит саясаты құралдарының
тиімділігін жетілдіруге және арттыруға, сондай-ақ қабылданатын шаралардың
ақша нарығының жай-күйіне ықпалын күшейтуге шоғырландырылатын болады.
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі Қазақстан Республикасының ақша-
кредит саясатын жүргізу кезінде экономикадағы ақша ұсынысын икемді реттеу
бойынша шаралар қабылдайтын болады. Ақша нарығында қысқа мерзімді өтімділік
тапшылығы туындаған жағдайда Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі
өтімділікті беру бойынша операциялар көлемін ұлғайтатын болады.
Сонымен қатар Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі монетарлықты
құрайтын қызметтің оңтайлы деңгейде болуын және қосымша инфляциялық қысым
көрсетпеуге тырысатын болады.
Қысқа мерзімді ноталар шығару және екінші деңгейдегі банктердің
депозиттерін тарту Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі үшін банктердің
артық өтімділігін айықтыру, сондай-ақ қаржы нарығындағы сыйақы ставкаларын
реттеу бойынша негізгі құралдар болып қала береді.
2012 жылы ақша нарығындағы өтімділікпен ахуал түбегейлі өзгермейді.
Осыған байланысты, осы құралдардың мерзімін мынадай нақты деңгейде сақтауды
болжамдайды: Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің қысқа мерзімді ноталар
бойынша – 3, 6 және 9 ай, банктерден тартылатын депозиттер бойынша – 7 күн
және 1 ай.
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің шаралары Қазақстан Республикасы
Ұлттық Банкінің ставкалары дәлізінде қысқа мерзімді құралдар нарығында
пайыздық саясаттың реттеуші ролін арттыруға және нарықтық ставкаларды
ұстап тұруға бағытталатын болады.
Бұдан басқа, ашық нарықта операцияларды барынша тиімді пайдалану
мүмкіндігі (open market operations) қаралады, банктерге берілетін
өтімділіктің оңтайлы өлшемдеріне (операциялардың көлемдері, мерзімдері,
кепілмен қамтамасыз ету түрлері) талдау жүргізіледі. Осы мақсатта Қазақстан
Республикасының Ұлттық Банкі ең үздік шетелдік практиканы одан әрі қолдану
мүмкіндігі бар дамыған елдердің тәжірибесін зерделейді.
Тұтастай алғанда, бұл өтімділікті басқару мен реттеудің тиімділігін
арттыруға, сондай-ақ ақша нарығындағы қаржы құралдары бойынша қисық
кірістілікті қалыптастыруға мүмкіндік береді.
Қажет болған жағдайда Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі
банктердің қысқа мерзімді өтімділігін қолдау үшін қайта қаржыландыру
заемдарын береді. Бұл ретте Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі осы
ресурстарға сұраныстың айтарлықтай өсуін күтпейді. Осы операциялардың
мерзімі 1 жылдан аспайды.
2012 жылы Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі ең төменгі резервтік
талаптар тетігін оны қолдану тиімділігін арттыру бөлігінде одан әрі
жетілдіру жұмысын жалғастырады.
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің валюта саясаты Қазақстан
экономикасының ішкі және сыртқы бәсеке қабілеттілігінің арасындағы балансты
қамтамасыз етуге бейімделген. Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі бағам
саясатын жүргізу кезінде үнемі өзгеріп отыратын әлемдік конъюнктура
жағдайларында ұлттық валютаның нақты бағамының отандық өндірістің бәсеке
қабілеттілігіне теріс ықпал ететін айтарлықтай ауытқуларына жол бермейді.
Айырбас бағамының саясаты әлемдік бағаның өзгеруіне, сыртқы сауда
жағдайларына осы арқылы, ішкі экономиканы дамытуға негіз құра отырып,
барабар сезінетін болады. Мемлекет жаңа технологиялар, жабдық пайдалану,
еңбек сапасын арттыру сияқты осындай факторлармен байланыстағы осы саясатты
қатаң қолдай отырып, жедел даму траекториясына шыға алады.
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі экономикалық ахуалға байланысты
теңге бағамының икемділігін арттыру мақсатында өзінің валюта нарығына
қатысуын одан әрі төмендетуге тырысатын болады.
Экономикалық ахуалдың түпкілікті өзгеруі энергия ресурстарына әлемдік
бағаның күрт және айтарлықтай төмендеуі және олардың ұзақ уақыт ішінде осы
деңгейде сақталуы, сондай-ақ Қазақстан Республикасының негізгі сауда
әріптестері елдеріндегі құнсыздануы кезінде теңге бағамының күрт өзгеруі
ықтимал.
Экономикалық даму сценарийіне қарамастан ақша-кредит саясатының
шаралары жылдық инфляция деңгейін 6-8% шекте ұстап тұруға бағытталады.
Инфляциялық қысымда ынталандыратын артық ақша ұсынысының ұлғаюы тиісінше,
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің айықтыру операцияларының өсуімен
жойылады.
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі Бірыңғай экономикалық
кеңістіктің жұмыс істеуі шеңберінде өтетін интеграциялық үдерістерді
ескере отырып ақша-кредит және валюта саясатының сол немесе өзге де
шараларын қолдануды жүзеге асырады.

2.2. Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің ақша-несие саясатының құралдары
және оларды экономикалық даму кезеңдерінде қолдану ерекшеліктері

2010 жылдан бастап Қазақстан экономикасы жоғары өсу қарқынын көрсетіп
отыр. Оралымды деректер бойынша ЖІӨ-нің 2011 жылғы нақты өсуі 7,5% құрады.
Бұл ретте ауыл шаруашылығы, сауда, байланыс сияқты салалардың нақты
көлемінің өсуі көлемдер өсімінің қарқындары бойынша 2011 жылы көш бастады.
Қазақстан экспортының негізгі баптарының қолайлы баға конъюнктурасы
сыртқы сауда көлемінің ұлғаюына себепші болды. Алдын ала деректер бойынша
2011 жылы төлем балансының ағымдағы операцияларының шоты 13,6 млрд. АҚШ
долл. (немесе ЖІӨ-нің 7,3%-ы) мөлшеріндегі профицитпен қалыптасты.
Қазақстанға тікелей шетелдік инвестициялардың әкелінуі жалғасуда, олардың
көлемі 2011 жылдың қорытындылары бойынша 13,1 млрд. АҚШ долл. құрады. [9]
2011 жылы инфляциялық үдерістердің дамуы 2011 жылдың 1-жартыжылдығында
инфляцияның аздап жылдамдауымен сипатталды. Қазақстан Республикасы Үкіметі
мен Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі іс-қимылдарының үйлесімділігі
мен тиімділігі 2011 жылға белгіленген мақсатты дәліздің шектеріне 6-8%-ға
қайта оралуға мүмкіндік берді. 2011 жылдың қорытындылары бойынша жылдық
инфляция 7,4% (2010 жылғы желтоқсанда 7,8%) деңгейінде қалыптасты.

3-сурет. Инфляцияның өзгеру динамикасы.
2011 жылы инфляция өсуінің негізгі факторлары бірқатар құрылымдық
проблемалар мен факторларға байланысты болды, олардың ішінде әлемдік тауар
нарықтарындағы тұрақсыз ахуал, шикізат пен азық-түліктің әлемдік
бағаларының өсуі, баға қалыптастыру тетігінің тиімсіздігі, тауарлар мен
қызметтердің жекелеген нарықтарындағы төмен бәсекелестік олардың ішіндегі
ең маңыздылары болды.
Бұдан басқа Кеден одағының ағымдағы кезеңде жұмыс істеуі де
Қазақстанның ішінде баға қалыптастыруға қысым көрсетеді. Бұл ретте егер
өзара сауда көлемінің айтарлықтай болмауына байланысты Беларусияның тұтыну
нарығындағы ахуал Қазақстанға айтарлықтай әсер етпегенмен, Ресейдің тұтыну
нарығы Қазақстандағы инфляцияға белгілі бір дәрежеде ықпал етеді. [13]
Белгіленген бағдарларға қол жеткізу шеңберінде Қазақстан
Республикасының ақша-кредит саясаты теңдестірілген сипатта болды. Бұл ақша
ұсынысын төмен деңгейде ұстаумен қатар жүрді.
1-кесте. Ақша агрегаттары.
млн. тенге

2009 желт. 2010 желт. 2011 желт.
1. Ақша базасы 2 450 836 2 572 217 2 836 110
(резервтiк ақша)
Ақша базасы (тар 1 961 737 2 142 999 2 739 327
мағынада)
2. МО 913 443 1 148 489 1 365 698
(айналыстағы қолма-қол
ақша)
3. М1 2 457 677 3 116 049 3 843 783
4. М2 5 335 204 6 570 099 7 966 334
5. М3 (ақша массасы) 7 487 306 8 482 828 9 751 067

2011 жылдың қорытындылары бойынша ақша базасы 10,3%-ға кеңейді, ақша
массасының өсу қарқыны 15,0% құрады, бұл экономиканың нақты өсу қарқынынан
төмен.
Банк секторының дамуының оң динамикасы байқалады, бұл банктердің
кредиттік белсенділігінің біртіндеп қалпына келуімен қатар жүреді. Банктер
сыртқы қарыздарының көп бөлігін өтеді. Олардың ресурстық базасы ағымдағы
сәтте сыртқы борыштың қалған бөлігін дербес төлеуіне мүмкіндік береді.
Соған байланысты отандық банктер кредиттік ресурстардың сыртқы экономикалық
қаржы көздеріне қатты тәуелді емес.
Банктердің кредиттік белсенділігінің үш жылдық стагнациясынан кейін
2011 жылы кредиттеудің аздап өсуі байқалады. Мәселен, 2011 жылдың
қорытындылары бойынша кредиттердің көлемі 15,7%-ға ұлғая отырып, 8,8 трлн.
теңгеге жетті. Бұл ретте ұлттық валютамен кредиттеу 29,6%-ға 5681,6 млрд.
теңгеге дейін ұлғайды, ал шетел валютасымен кредиттеу 3,4%-ға 3099,7 млрд.
теңгеге дейін төмендеді.
2011 жылы резиденттердің оң динамика көрсеткен депозиттері банктердің
іс жүзіндегі жалғыз қорландыру көзі болып табылды.
2-кесте. Резиденттердің депозиттері.

Көрсеткіштері: 2008 2009 2010 2011
желтоқ. желтоқ. желтоқ. желтоқ.
Резиденттердің депозиттері , % 39,1 21,5 11,6 14,3

жеке тұлғалардың 2,8 28,5 15,9 24,1

Банктік емес заңды тұлғалардың 60,2 18,9 9,8 10,2

Теңгедегі депозиттер , % 32,0 5,9 29,1 20,5

Шетел валютасындағы депозиттер, % 54,0 50,0 -11,0 2,8

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.