Мемлекет ұғымы

Жоспар
Кіріспе

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1 Мемлекеттің мәні мен қызметтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ..4
2 Мемлекеттің функциясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ..7
3 Мемлекеттің механизмі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ...16
4 Мемлекеттің органы және оның мемлекет механизміндегі орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..

... ... ... ... .19
... ... ... ... .26

Тақырыптың өзектілігі: Мемлекет ұғымы. Мемлекет саяси-құқықтық ғылымдардың зерттеу объектісі болып табылады. Мемлекет өзінің мыңдаған жылдарға созылған тарихи даму үрдісіне саясатшылар тарапынан түрліше бағаланып келеді. Мемлекеттің анықтамасын да түрлі көзқарастағы саяси қайраткерлер түрліше тұжырымдайды.
Ежелгі грек философы Демокрит: «Мемлекет жалпыға бірдей игілік пен әділеттілік әкелуі керек»,- деп есептеген екен.Оның пайымдауынша: «Жақсы басқарылатын мемлекет – үлкен тірек, ол сақталып тұрғанда, онда бәрі де болады- бәрі тұтас болады, ол құлағанда, онымен бірге бәрі де өледі».
Қазіргі заманғы философтар мен әлеуметтанушылардың пайымдауынша, мемлекет – қоғамның саяси-экономикалық, мәдени-әлеуметтік жүйесін бірізділікке түсіретін, қоғамды басқаратын және сақтайтын негізгі институт болып табылады.

Пән: Мемлекеттік басқару
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 26 бет
Таңдаулыға:

Кіріспе

Тақырыптың өзектілігі: Мемлекет ұғымы. Мемлекет саяси-құқықтық
ғылымдардың зерттеу объектісі болып табылады. Мемлекет өзінің мыңдаған
жылдарға созылған тарихи даму үрдісіне саясатшылар тарапынан түрліше
бағаланып келеді. Мемлекеттің анықтамасын да түрлі көзқарастағы саяси
қайраткерлер түрліше тұжырымдайды.
Ежелгі грек философы Демокрит: Мемлекет жалпыға бірдей игілік пен
әділеттілік әкелуі керек,- деп есептеген екен.Оның пайымдауынша: Жақсы
басқарылатын мемлекет – үлкен тірек, ол сақталып тұрғанда, онда бәрі де
болады- бәрі тұтас болады, ол құлағанда, онымен бірге бәрі де өледі.
Қазіргі заманғы философтар мен әлеуметтанушылардың пайымдауынша,
мемлекет – қоғамның саяси-экономикалық, мәдени-әлеуметтік жүйесін
бірізділікке түсіретін, қоғамды басқаратын және сақтайтын негізгі институт
болып табылады.

Мазмұны

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1 Мемлекеттің мәні мен қызметтері ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... 4
2 Мемлекеттің
функциясы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... .. ...
... ... ... . ... 7
3 Мемлекеттің
механизмі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... .. ...
... ... ... ... .16
4 Мемлекеттің органы және оның мемлекет механизміндегі
орны ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... .. ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... .. ...19
Қорытынды ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... .. ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...26

1. Мемлекеттің мәні мен қызметтері

Мемлекет — басқару функциясын орындайтын және соның көмегімен қоғамның
тіршілік-тынысын қамтамасыз ететін, оған қажетті жағдайлар мен алғышарттар
жасауға ұмтылатын адамзат қоғамын ұйымдастырудың айрықша нысаны. Өзіне тән
ерекше белгілері мен қажетіне, сондай-ақ өзіндегі аса мол мүмкіндіктеріне
қарай мемлекет экономикасын дамытудың, әлеуметтік-саяси, рухани, ұлтаралық
және жеке адамдардың арасындағы қатынастардың маңызды мәселелерін шешуге
нақты қатысып, қоғамдағы істердің жағдайына белсенді түрде әсер ете алады.
Мемлекет тек өзіне ғана тән функциялары, әсер ету нысандары мен әдістері
бар айырықша құрылым ретінде сипатталады. Соның арқасында оны қоғамда,
ұйымда, құрылымдар мен институттарда әрекет ететін басқалардан ерекше
өзгешелігімен көзге түсетін күрделі саяси организм ретінде қабылдаймын
Көрсетілген негізгі жағдайлар біздің түсінігімде және мемлекетті
анықтауда өзінің көрінісін табуы керек. Өзінің көрінісін тапқан құбылыстың
күрделігігі мен көп аспектілігіне қарай оның біржақты болуы мүмкін емес
және бірнеше "қабатты" қамтиды.
Мемлекет дегеніміз бұл - адамзат қоғамы дамуының маңызды кезеңдеріне
тән саяси ұйым:
а) қоғамды басқару міндетін атқару, адамдардың, топтардың, таптардың
және басқа да әлеуметтік субъектілердің қарым-қатынасын реттеп, бағыттау,
олардың бірлескен іс-қимылына жағдай жасау жүктелген;
б) оның саясатын жүзеге асыру жүктелген кең тармақты органдар жүйесі
және биліктің ұйымдастырушылық-күш құралдары бар;
в) тапсырмасының орындалуын қоғамдық өмірдің барлық, субъектілері
қамтамасыз ететін әкімшілік-мәжбүрлеу өкілеттігі берілген.
Мемлекет туралы бұл түсінікті ашып, нақтылай отырып, әрбір белгі
соғылған белгілерге егжей-тегжейлі тоқталып, оның мазмұнды және мәнді
сипаттамасына тереңірек үңіліп, әрекет ету механизмін көрсету қажет.
Мемлекеттің негізгі белгілері. Мемлекеттің рулық басқару ұйымынан
басты айырмашылығы сол, онда арнаулы кәсіби басқару және мәжбүрлеу
аппаратының болуымен немесе, оқу және монографиялық әдебиеттерде
атайтындай, жария биліктің болуы тән. Бұл жердегі әңгіме қоғамнан бөлініп
шыққан, басқару негізгі жұмысына, кәсібіне, мамандығына айналған, қатары
біртіңдеп көбейе бастаған адамдар туралы. Басқарушы адамдардың мұндай
ерекше тобын алғашқы-рулық басқару ұйымы білген емес. Ол тек қана
басқарудың мемлекеттік жүйесіне тән нәрсе; олар мемлекеттің рабайсыз үлкен
механизмін іске қосады. Нәтижесіңде мемлекеттің барлық халқы бір жағынан
басқарылатыңдарға, екінші жағынан басқаратындар мен басқару жөніндегі
мамандарға бөлінген сияқты. Сөйте тұра екіншілерінің біріншісіне қатысты
тек қана басқару функцияларын емес, сондай-ақ кейбір мәжбүрлеп ықпал ету
шараларын да ресми түрде жүзеге асыруына қақысы бар.
Мемлекеттің басқа бір ерекше белгісі, өзінің өмір сүруі үшін халықтан
салық жинауға мәжбүр болуы. Салық - бұл мемлекеттің өмір сүріп, тіршілік
етуінің экономикалық негізі; салықсыз ол күн көре алмайды, өйткені қаржының
жетіспеуінен немесе болмауынан оның бүкіл тіршілігі қиындайды. Салық
мемлекеттің барлық азаматтары, соларға қоса шетелдіктер мен азаматтығы жоқ
адамдар да төлейді; халықтың шамалы ғана салық төлеуден босатылады.
Мемлекет салықтан түскен қаржыны басқару және мәж-бүрлеу аппаратының орасан
зор армиясын ұстауға, мемлекеттің жүргізетін ішкі саяси және сыртқы саяси
шараларын қаржыландыруға, медицинаны, білім беру, ғылым, мәдениет салаларын
қолдауға, экономиканың маңызды салаларын ынталандыруға, қоғамдық,
қауіпсіздікті, құқық тәртібін және қылмыс пен құқық бұзушылықпен күресті
қамтамасыз етуге пайдаланады.
Мемлекеттің ерекше белгілерінің біріне оның өз азаматтарын аумақтық
принцип бойынша бөлетіндігі жатады, ал алғашы - рулық басқару ұйымының
негізі мүлдем басқаша - қандас туысқандардың байланысы мен қарым-
қатынасынан құралады. Енді соңғысы бұрыңғы маңызын жойды, басқару ісінде
басым болудан қалды. Керісінше, мемлекет азаматтарға өздеріне тиссілі
құқықтарын бөліп, оларға міндеттер жүктеу туралы мәселені шешкен кезде,
оларды басқару, ұйымдастыру және басқа да шараларға тарту кезінде ең
алдымен олардың аумақтық тиістілігіп, тұрғылықты жерін ескереді.
Мемлекеттің даму барысында халықтың аумақтық принципі бірқатар
мемлекеттік-құқықтық институттармен тұтас алғанда жанама түрде байланыс
орната алды, ол оны нақтылай түсуге, тереңдетуге, айқын мазмұнмен
толықтыруға бағытталған еді.
Олардың ішінде қандай да бір мемлекетке тиісілігі бекітілген азаматтық
институты ерекшеленеді.Басқа тұлғалардың бәрі шетелдіктер немесе азаматтығы
жоқ тұлғалар болып танылады. Азаматтардың мәртебесіндегі айырмашылықтарының
сондай-ақ шетелдіктер мен азаматтығы жоқ тұлғалардың арқасында мемлекет
халықты "өзімідікі" және "өзіміздікі емес" деп дифференциялайды. Сыртқы
(мемлекеттер арасындағы) және ішкі (автономиялық және әкімшілік-аумақтық
бөліністер арасындағы) шекаралар институтының маңызы айтарлықтай. Олардың
көмегімен мемлекеттік биліктің кеңістіктегі шегі, сондай-ақ мемлекетің
егемендігінің құрамдас бөлігі болып табылатып аумақтық билік ету институты
анықталады.
Мемлекет басқа ұйымдардан қоғамда әрекет ететін құрылымдарымен және
институттарымен, егемендік сияқты қасиетімен ерекшеленеді. Бұл қасиет
мемлекетті басқа ұйымдардан, қоғамның құрылымдары мен институттарынан
жоғары қонып, оған өзіндік басымдық, қанталанбас ерекшелік береді.
Егемендіктің екі құрамдас бөлігі бар: үстемдік және тәуелсіздік.
Мемлекеттік биліктің үстемдігі деп өз аумағындағы ең жоғары билікті айтады.
Аумағындағы жұмыс істеп тұрған барлық ұйымдар, бірлестіктсер, құрылымдар
мен тұлғалар мемлекеттің басымдық рөлін мойындайды, өздерін оның мәртебесі
мен маңызынан төмен қояды. Олар мемлекеттік биліктің бұйрығын орындауға,
мемлекеттің белгілеген тәртібін сақтауға міндетті. Мемлекетке тиесілі
аумақта бірде бір ұйым, бірлестік немесе құрылым мемлекетке қарсы келе
алмайды. Егемендіктің екінші бір құрамдас бөлігі болып саналатын
тәуелсіздік дегеніміздің мәнісі, мемлекет өзінің билігін дербес жүргізеді,
өзінің стратегиялық бағыты мен тактикалық жолын өзі тандайды, өз ісіне
ешкімді араластырмай, ішкі және сыртқы саясатын өзі жасайлы, басқаның
үстемдігіне жол бермейді. Тәуелсіздік ұғымының ішкі аспектісі мемлекеттің
ішінде жұмыс істейтін бірде-бір ұйымның, бірлестіктің және құрылымның
мемлекеттік биліктің дербестігіне қол сұға алмайтындығына ерекше көңіл
аударуға міндеттелді. Ал тәуелсіздіктін сыртқы аспектісі, егемен мемлекет
басқа мемлекеттермен, халықаралық ұйымдармен дербес қарым-қатынасты
сақтайды дегенді білдіреді.
Мемлекет - қоғамның, елдің, халықтың ресми өкілі. Қоғамның, елдің,
халықтың мүддесін ол толығымен көздей алды ма, жоқ па, қоғам, ел, халық
оған өкілеттік берді ме, жоқ па, оған қарамастан бұл мәселенің дұрыс жауабы
алдын ала түйінделіп қойған. Қоғамда, елде, халықтың арасында жұмыс істеп
жатқан басқа бірде бір ұйым (бірлестік, құрылым) қоғамның, елдің, халықтың
еркі мен мүддесін білдіруші екендігін, барлық деңгейде және барлық жағдайда
оларды көрсете аламын дсп молімцс.уге батылдық білдіре алмайды. Бүған
үміткер болуға мемлекеттін ғана негізі бар. Мемлекеттің мұндай
қасиеттерінің молдығына дау жоқ..
Мемлекеттің басқарудың құқықтық нысаның, реттеуді және ықпал етуді
пайдалануы оның міндетті белгісі болып табылады. Олардың алдына тұрған
міндетті мемлекет құқықсыз шеше алмайды. Егер мемлекеттің аумағында
орналасып, жұмыс істеп тұрған басқа ұйымдар, бірлестіктер мен құрылымдар
құқық, шеңберіндс әрекет етіп, құқық тәртібін сақтауы, зандар мен басқа да
құқықтық нұсқауларды орындауы қажет болса, онда құқық аясындағы мемлекеттің
қызметі мүлде басқаша, маңызды ерекшелігімен сипатталады және әр алуан: бұл
айтылғандардан басқа, мемлекеттің құқықшығармау шылық монополиясы, сондай-
ақ құқық қорғау, бақылау, қамтамасыз етіп-кепілдік беретін функциялары бар.
Мемлекет қоғамдағы негізгі өзара қарым-қатынасына өзінің қызметіңдегі басты
демеу болып отырған құқық бастауына сүйенеді.
Мемлекетте ішкі және сыртқы функциялардың жиынтығы болуы және оларды
органдар, мекемелер мен билік құралдарының жүйесімен жүзеге асыруға
бейімделуі (бұл мәселелер төменде егжей-тегжейлі қарастырылатын болады
мемлекеттің айрықша белгісі болып табылады.
Осыған дейін айтылып келген, мемлекеттің ерекшелік белгілерінен басқа,
мемлекеттің элементтері туралы да айту керек, ол отандық оқу және
монографиялық әдебиетте халық пен аумақты меңзейді. Ол тіршілік ету және
даму процесінде мемлекет сүйенетін объективті тірек ретінде түсіндірілуі
керек.
2. Мемлекеттің функциясы

Мемлекет функциясынын ұғымы. Өзінің бағытына сәйкес мемлекет, әдетте,
өз қызметін белсенді атқарады, яғни қоғамдық өмірдің маңызды салаларындағы
істердің жағдайына белгілі дәрежеде ықпал етеді. Осындай тіршілік ететін
неғұрлым тұрақты және салыстырмалы түрдегі дербес бағыт мемлекет функциясын
құрады. Оның астарыман мемлекет тануда мемлекет қызметінін негізгі
бағыттарын түсіну қабылданған, онда өзіне қажетті қарым-қатынас тәртібін
бекіту мен алдыға қойған мақсатқа қол жеткізу ниетін түсіну қиын емес.
Мемлекет қызметінің осы негізгі бағыттарының әрқайсысы тұтастық пен
оқшаулықтық үлгісін көрсете отырып, белгілі бір айқындығымен сипатталады;
онда аз мөлшердегі компоненттер жинағы міндетті түрде болады, ол
компоменттер мемлекеттің дербес функциясын ерекшелеп тұрады. Ең алдымен
функцияның мағынасы туралы, яғни мемлекеттің қоғамдық қатынастың қандай да
бір саласына белсенді және мақсатты ықпалы туралы айту керек. Мұндай
ықпалдың процесінде мемлекет бір қатынасты бекітіп, дамытып, жетілдіруге
тырысса, екіншісін бейтараптандырып немесе тіпті жеңіп шығады, үшіншісінің
- жаңадан пайда болуына мүмкіндік тудырады және т.б. Мемлекеттің ықпал ету
объектісі болып табылатын бұл қатынастар бір функцияны екіншісінен
ерекшелейтін белгі ретінде саналады. Функцияның нақты мағынасы өзіне лайық
нысанға ие болуға мұқтаж. Нысан түсінігі көп мағыналы, оның құрамына
функцияны жүзеге асыру жүктелген мемлекеттік органдардың жүйесі сияқты,
онымен құқықпен байланысты қызмет те (құқық шығармашылығы, құқықты жүзеге
асыру және құқық қорғау) кіреді. Мемлекет функциясының оны жүзеге асыру
әдісі сияқты мынадай компонентін бөліп көрсету керек, оның астарынан ара
қатынасты а) сенімді және мәжбүрлеуді, б) басқаруды орталық тандырудың және
орталық сыздандырудың бастауын, в) авторитарлык, пен қоғамдық қатынастарға
қатысушылардың мінез-құлық вариантарын еркін тандау принциптерін түсінуге
болады. Осылайша, функцияның құрамына мемлекет қызметінің негізгі
бағыттарының бірі ретінде мағынасынан (өзінін басты компонентінен) басқа,
жүктелген міндеттерді шешудің нысандары (ұйымдастыру, кадр және құқықтық
мен әдістері, сондай-ақ мемлекеттік ықпал ету объектілері (қоғамдық
қатынастардың қандай да түрлері) жатады. Аталған компоненттерді тұтас
қалпында анықтап алғанда ғана мемлекет функциялары туралы ұғым
қалытастыруға болады.
Функциялар теориясы а) мемлекеттің іс-әрекеті жағын сипаттайды, оның
рөлін, мәнін, даму перспективасын ашады, басқа жақтармсн қатысын анықтайды;
6) мемлекеттің қызметін өзінің бағыты бойынша бөлуге, реттеуге мүмкіндік
береді; в) сонғысын олардың мүмкіндігіне, мәніне, іс жүзіндегі
нәтижелілігіне қарай, олардың орындалу кезегі бойынша пікір қалыптастыра
отырып, бағалауға мүмкіндік береді. Сөйте тұра ол саясаткерлерді
мемлекеттік қызметті дәл осы күндері қалыптасқан нақты жағдайдын
ерекшеліктерімен творчестволық үйлестіруге және оның түрлі бағыттарына дер
кезінде өзгертілер енгізуін қажеттігіме бағыттайды.
Мемлекеттң функциясында мемлекеттін сипаты мен қоғамдық-саяси
табиғаты, оның манызды әлеуметтік мәні бейнеленген. Мемлекет өзінің
функциясын жүзеге асырмай тұрғанда және қимыл-әрекетсіз болғанда, ол туралы
айту да қиын. Керісінше, өз функциясын жүзеге асырып отырған мемлекеттің
ісі де ол жайымда және оның терең мәні туралы пікірді тез қалыптастыруға
мүмкіндік береді. Демек, мемлекеттің мәніне қарай оның функциясы
туындайтынын айтуға болады. Осы тұрғыдан алғанда мемлекеттің мәні әртүрлі
болатынын салыстыру кезінде олардың функциясын, сондай-ақ оларға тон
функциялардың анатомнясын, құрылым мен бағыттылығын тізіп сипаттағанда біз,
сөз жоқ үлкен айырмашылықтарды сезінеміз. Егер мемлекетте жалпы әлеуметтік
бастаулар белең алып тұрған болса, оңда оның функциясы таптың билеуді
жүзеге асырып отырған мемлекеттікіндей болмайды, өйткені соңғысынын
функциясы үстемдік етуші таптың қарсыласын басып-жаншуға бағытталған. Мәні
бірдей мемлекеттерді салыстыру кеңінде олардың функцияларының бір-біріне
жақындығын байқауға болады. Бірақ бұл ұқсастықтардың бояуын қалындатуға
болмайды, өйткені мемлекеттердің функциялары тұрақты болмайды, оларда
бәрібір айырмашылықтар кездеседі. Ондай мемлекеттердің функциялары ұқсас
болатыны өз-өзінен түсінікті, өйткені бәрі де олардың мәнінің бірдейлігіне
байланысты.
Мемлекеттің функциясы мен мәнін себептік қатынастарымен байланыстыра
отырып, бұл тікелей байланыс еместігін естен шығаруға болмайды. Ол кейбір
аралық факторлармен, атап айтқанда дамудың белгілі бір кезеңінде
мемлекеттін алдында тұрған міндеттермен жанама байланысқа түседі.
Мемлекеттің міндеті неғұрлым динамикалы фактор, демек мәніне қарағанда
анағұрлым өзгермелі. Мемлекеттің экономика, әлеуметтік және рухани
қатынастар саласындағы, қылмыспен және құқық бұзушылықпен күресте, сыртқы
саясаттағы нақты міндеттерінің жиі өзгеруі мемлекеттік қызметтің тиісті
түрлерінің ауқымы мен қарқынына, олардың ара қатынасының пропорциясына
ықпал етеді.
Мемлекет функциясының сипаттамасы. Мемлекет функцияларын түрлі
негіздер бойынша топтастыруға болады. Функцияларды қоғамдық өмірдің
салаларына байланысты топтастыру неғұрлым кең тараған. Егер мұндай саланы
ең ірі түрінде (қоғам мен 5 мемлекеттің ішкі және сыртқы саладағы өмір
тіршілігі) алатын болсақ онда мұндай жағдайда мемлекеттің барлық
функцияларын ішкі және сыртқы деп топтастыруға болады.

Мемлекеттің ішкі функцияларына қоғамның ішкі өмірінің ірі салаларына
мемлекеттік ықпал ету немесе мемлекеттік басқару бағыттарын жатқызуға
болады.
Адамдардың өндіріс, орналастыру және алмастыру саласындағы
қатынастарын қамтитын мемлекеттің экономикалық функциясы жетекші орындардың
бірін алады. Экономикалық функцияның көлемі, масштабы және өрісі түрлі
мемлекеттерде әр түрлі болады. Алайда қандай жағдайда да мемлекет мына
төмендегі жағдайларға ықпал ете алады және, әдетте ықпал етеді де: 1)
экономиканы дамытудың сара жолын таңдау (мысалы, нарықтық, директивалық-
жоспарлы немесе аралас экономиканы таңдау); 2) мемлекеттік реттеу дережесі,
оның жетекші салаларын ынталандыру және қолдау; 3) экономикалық дамудың
неғұрлым перспективалы бағыттары үшін жайлы жағдай тудыру; 4) жеке
меншіктің түрлі нысандары мен шаруашылық қызметінің түрлі субъектілерінің
мәртебесін анықтау; 5) экономикалық инфрақұрылым құралдарын (шаруашылық
басқарудың қаржы-ақша құралдары, несие беру, заем беру, инвестициялық
саясат) пайдалану. Салық саясаты экономикалық функцияның айырықша
компоненті болып табылады, өйткені мемлекет бюджетінің құралуы, мемлекеттің
кірістері мен шығыстарының балансталуы осыған тікелей байланысты.
Жоғарыда айтылғандарға мына төмендегілерді қосуға болады, экономиканың
нақты саласына мемлекеттің ықпал ету нысаны оның қандай секторға -
мемлекеттік пе, жеке немесе ұжымдық секторға жата ма, соған байланысты.
Мемлекеттің кәсіпорындарға, ұйымдар мен экономиканың мемлекеттік секторының
объектілеріне ықпалы мол; оған басқарудың шексіз құқығы берілген (кадр
мәселесі, қаржы, материалдық-техникалық қамтамасыз ету, бақылау, ағымдық
оперативті басқару). Экономиканың мемлекеттік емес секторының
кәсіпорындарына, ұйымдары мен шаруашылық объектілеріне қатысты айтатын
болсақ, онда мемлекеттің олардың қызметіне ықпалы шамалы болып табылады,
ол нормативті реттеу нысандарымен, сондай-ақ олардың заңдылық талабы мен
белгіленген тәртіпті сақтауын бақылаумен шектеледі.
Кеңес кезеңінде мемлекет экономиканың көп саласын өз қарауына алғысы
келді. Соның әсерінен экономиканың көпшілік бөлігі мемлекет қарауына өтіп
кетті, қасаң бюрократиялық шеңберге салынып, тиіміділігін жоғалтты. Соңғы
кездері экономикалық функция күрделі өзгерістерді басынан өткерді: меншікті
жекешелендіру және мүлікті мемлекет меншігінен тартып алу шаралары
жүргізілді, мемлекеттік реттеудің, экономиканың дамуына ықпал ету мен
бақылау жасаудың нысандары мен әдістері өзгерді. Қолында ықпал етудің
маңызды тетігін сақтап қалған мемлекет көптеген шаруашылық істерін
жекелердің жүргізуіне өткізді. Істі бұлайша жүргізу неғұрлым тиімді де
ұтымды болып табылады.
Адамдардың, әсіресе қысымға ұшыраған адамдардың материалдық және
рудамдардың хани қажеттіліктерін қанағаттандыруға, халықты әлеуметтік
жағынан қорғауды қамтамасыз етуге, олар үшін тіршілік етудің қалыпты
жағдайын жасауға бағытталган мемлекеттің әлеуметтік функциясының маңызы
артып келеді. Азаматтарға медициналық, тұрмыстық-коммуналдық, көлік
қызметін көрсету, оларға мәдени-тұрмыс, білім беру және басқа да қызмет
көрсету түрлерінің бір бөлігін мемлекет өз мойына алып отыр. Мемлекет
коммерциялық және басқа да мемлекеттік емес ұйымдардың халықтың тұрмысы
төмен тобына әлеуметтік қызмет көрсеткені үшін салықтық жеңілдіктер
белгілеп, олардың қайырымдылық қызметін ынталандырып отырады.
Экономиканы және қоғамдық өмірдің басқа да салаларын қамтыған
дағдарысқа байланысты халықты әлеуметтік қамтамасыз ету мен қызмет көрсету
жөнінен мемлекеттік мүмкіндігі күрт азайды. Сондықтан денсаулық сақтауға,
ғылымға, мәдениетке, білім беруге және әлеуметтік саланың басқа да
тармақтарына қаржы болу ұдайы қысқаруда, ал зейнетақы, жәрдемақы,
стипендия, бюджеттік мекемелердің қызметкерлеріне жалақы төлеу кейде
кешігіп жатады. Азаматтар үшін мемлекет есебінен тұрғын үй құрылысын
жүргізудің, медициналық, мәдени-ағарту, ғылыми, мектеп, спорттық
объектілерді салу бағдарламалары қысқартылды. Дағдарыстан шығу жағдайды
түзетіп, мемлекеттің әлеуметтік саладағы қызметін қалпына келтіруге
мүмкіндік береді.
Мемлекеттің ішкі функцияларына сондай-ақ мына төмендегілер жатады:
• идеологиялық, бұл функцияның мақсаты — халықтын арасында мемлекеттің
саясатын түсіндіру, осы азаматтардың көпшілік тобының қолдауы мен
мақұлдауын қамтамасыз ету, бұқаралық ақпарат құралдарын, ғылыми-білім беру,
мәдени-ағарту және мекемелердің басқа да идеологиялық бағытын аталған
міндеттерді шешуге жұмылдыру. Мемлекет азаматтар санасының үкімет саясатын
қолдауға немесе оғся бүтіңні мсы мен шаруашылық кан адалыққа негізделуіне
және оппозициялық-сыни идеяларды қабылдамауына (немесе тіпті шамалы ғана
қабылдауына) мүдделі. Әдетте, мемлекет идеологиялық функцияны қамтитын
мақсаттарға қол жеткізу жолында қаржы алмайды, оны жүзеге асырушы мекемелер
жүйесін құрады, ниеттес және рухы жақын мемлекеттік емес құрылымдар
қымзметін қолдайды;
• қорғаушы, бұл функция конституциялық құрылымды сақтау мен нығайту,
мемлекеттік және қоғамдық, қауіпсізділікті, заңдылықты, құқық тәртібін,
азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қамтамасыз ету, әлеуметтік және
ұлтаралық келісім мен тұрақтылықты реттеу, қылмыспен және құқық
бұзушылықпен күрес, мемлекет жарлығын қоғамдық өмірге қатысушылардың
барлығының сақтауына қол жеткізу міндетін шешуге бағытталған. Мемлекет сот,
құкық қорғау органдарының және осы функцияны жүзеге асырумен айналысатын
билік құралдарының ұйымдастыру-мәжбүрлеу жүйесін құрады, олардың қызметін
каржыладырады, оның тиімділігін арттыру шараларын (нормативті реттеу,
бақылау және оперативті басқару жолымен) қабылдайды, оның халық үшін
қолайлы және ашық болуын камтамасыз етеді, қажеттілігіне қарай үкіметтік
емес қүқық, қорғау ұйымдарының жұмысын қолдап отырады;
• экологиялық, бұл функция айналадағы ортаны қорғауды, табиғат
байлықтарын сақтауды мемлекет тарапынан атқарылған қызметті қамтиды.
Қазіргі кезеңде мемлекет ғылыми-техникалық прогресті жедел дамытудан және
адамдардың қызметінің басқа да түрлерінен болатын табиғатқа төніп тұрған
қауіпті ескеріп, олардың зардаптарын болдырмауға, ластаушы көздерді жоюға,
айналадағы ортаға келетін зиянның басқа да түрлерін қысқартуға тиіс. Ол
қоғамдық өмірге араласушылардың барлығынан да жануарлар мен өсімдіктер
дүниесін, атмосфсралық ауаны, басқа да табиғат ресурстарын ұтымды да үнемді
пайдалануды талап ете алады, табиғат тепе-теңдігінің бұзылмауын
қадағалайды, айналадағы ортаны қорғауға байланысты жалпы мемлекеттік және
аймақтық бағдарламаларды жасап, жүзеге асырады. Қазақстанда осы жүйені
басқаратын және аталған қызметтерді атқарумен тікелей шұғылданатын табиғат
ресурстары және айналадағы ортаны қорғау министрлігі арнайы құрылды.
Бүгінде адамзатқа экологиялық қатер қаупі тоніп тұрғандықтан, ал жекелеген
мемлекеттердің оны жоюға күш-мүмкіндігі жете бермейтіндіктсн, бұл бағытты
бірнеше мемлекеттердің қызметін үйлестіру қажеттігі туады. Сондықтан,
экология саласында халықаралық, (БҰҰ және басқа да халықаралық ұйымдар
шеңберінде) және мемлекетаралық бағдарламалар жасау, сонымен бірге бірқатар
мемлекеттердің келісімімен жүргізілетін іс-қимыл тәжірибесін тарату кең
өріс алуда,
Сыртқы функциялар халықаралық қатынастар саласына қатысты және оның
сыртқы саяси міндеттерін шешуді қамтамасыз ететін мемлекет кызметінің
бағыттарын қамтиды. Ішкі функциямен салыстырғанда олар, әдетте, басымдық
таныта алмайды; керісінше ақыр соңында біріншісінен туындайды, олардың
табысты жүзеге асырылуы үшін қолайлы жағдайлар жасауға бейім тұрады.
Мемлекеттің сыртқы функцияларының ішінде елдің қорғаныс функциясы
маңызды орын алады. Оның мақсаты басқа мемлекеттердің тарапынан болатын
қауіп пен олардың агрессиялық әрекеттеріне қарсы тұру және қарсылық көрсету
мүддесіндн әскери потенциалды құру және байыту. Қорғаныс функциясы бейбіт
уақытта және соғыс кезеңінде әр түрлі болады: бірінші жағдайда әңгіме
агрессияға қарсы дайындық, әскери күш пен жауынгерлік техниканы алдын ала
жинастыру және жетілдіру, армияның бүгінгі күнгі күрестің барлық түрлерін
меңгеру туралы болса, екінші жағдайда - мсмлекеттің және оның армиясының
қарсыластарымен жауынгерлік шайқастар мен басқа да операцияларға шын
мәнінде қатысуы. Алайда, қандай жағдайда болса да мсмлекет аталған
функцияны жүзеге асырумен айналысатын, қорғаныс министрлігі басқаратын кең
тармақты органдар жүйесін құрады, армияны және қарулы күштің басқа да
түрлерін ұстайды, оларды жинақтаудың жәнс олардың жұмыс істеуінің тәртібін
анықтайды, әскери қызметке шақырылатын азаматтардың құқықтары мен
міндеттерін реттейді, солдаттардың офицерлер мен генералдардың озара қарым-
қытынас принциптерін бекітеді, армияны жаңа қару-жарақпен және техникамен
жарақтандырумен, оны азық-түлікпсн, киім-кешекпен, материалық-ұйымдастыру
құралдармен қмтамасыз еумен айналысады.
Мемлекеттің басқа бір сыртқы фнкциясы – көршілес, сондай-ақ басқа
мемлекеттермен қатынасты жөндеу функциясының да мәні зор. Мұндай қатынастар
мемлекетке әлемдік қоғамдастыққа кіруге, онда толық құқықты субъекті және
партнср ретінде қалыптастыруға мүмкіндік береді. Олардың нысаны әр түрлі -
дипломатпялық қатынастар, қоғамдық бірлестіктер, коммсрциялық құрылымдар
жағынан байланыстар. Мемлекеттер арасындағы қатынастарға ресми сипат пен
жария мәртебе беретін дипломатиялық қатынастар ерекше роль атқарады.
Олардың шеңберінде мемелекеттер арасында саяси, сауда-экономикалық ғылыми-
техникалық, мәдени және басқа да байланыстар нығайып, көптеген өмірліх
мәселелер өзара түсіністік негізінде шешіледі. Белгілі бір жағдайларда (екі
жақтың да ұмтылысы мен пайдасы болған кезде) мемлекетаралық қатынастар
тығыз ынтымақтастық пен өзара көмек қатынасына айналуы мүмкін, ол жасалатын
келісім-шарттардан (мысалы, достық, ынтымақтастық және өзара көмек туралы
келісімдер), сондай-ақ олардың үкіметінің міндеттемелерін сақтауына көбірек
көңіл бөлуінсн, бастамаларды өзара қолдаудан, аталған мемлекеттердің сыртқы
саяси акцияларын үйлестіруінен көрініс табады.
Қаралып отырған функцияны жүзеге асыруға жалпы-мемлекеттік органдармен
қатар (мемлекет басышысы, үкімст), арнаулы (сыртқы істер мииистрілігі мен
оның қарауындағы көптеген құрылымдар) органдар да қатысады. Олардың қызметі
ішкі заңдармен, сондай-ақ халықаралық-құқықтық актілер жүйесімен егжсй-
тегжейлі реттелген.
Кейбір мемлекеттер бұған дейін бөтен аумақты басып алу функциясын
белсенді орындады. Әңгіме олардың басқа елдің аумаған зорлықпсн жаулап
алып, оларды осыдан-туындайтын барлық салдарларымен қоса (халықтан аса ауыр
алымдар мен салықтар жинау, оларды аяусыз жұмсау, байлықтары мен
құндылықтарын, тәуір жерлері мен жайылымдарын иемдену, отарлап басқару
режимін бекіту) өзіне қосып алуы туралы болды. Отарлау жүйесінің құлауы
аталған мемлекеттерді бұл функциядан бас тартуға мәжбүр қылды. Бірақ қазір
де жекелеген жағдайларда, өткеннің қалдықтары көрініп қалады (мысалы, 1990
жылы Ирактың Кувейтті басып алуы), алайда олар әлемдік кауымдастықтан
ұйымдасқан қарсылықтарға тап болып, сондықтан да мемлекет қызметінің дербсс
бағытын ала алмауда.
Қазақстанның мемлекеттік-құқықтық дамуы үшін өткеннің статистік
бұрмалауларын және одан туындайтын қоғам істеріне мемлекеттік араласудын
әлсіреуін теңумен байланысты мемлекеттің кейбір ішкі функциялары таралып
оларды жүзеге асырудың нысаны мен әдістері демократияландырылады.
Мемлекеттің келесі функциясы — келісімдік функция. Мемлекеттің саяси
қатынастардың әр түрлі субъектілерінің арасын келістіруші орган екендігі
сөзсіз, ол айтыс-тартыстарда төреші ретінде қатысады, позициялардың
жақындасуына жәрдемдеседі. Мәселен, мемлекеттік органдардың еңбек
пен капитал арасындағы келісімдік рөлі белгілі. Сондықтан өркениетті
мемлекет үшін саяси қатынастардың барлық субъектілерінің түпкілікті
мүдделері туралы қамқорлық басты болып саналады, және бұл қамқорлық тек
қағаз жүзінде қалып қоймауы үшін мемлекеттік органдар барлық азаматтардың
мүдделерін қамтып, білдіре алатындай және азаматтық қоғам ұйымдарымен кең
қарым-қатынасқа түсе алатындай саяси қатынастардың барлық субъектілерінің
түпкілікті мүдделерін белсенді қорғай алатын дамыған құқықтық базаға ие
бола отырып құрылымдануы тиіс.
Келісімдік функция — мемлекеттің маңызды функциясы, оның іргетасы.
Бұл функция қоғамның саяси мәдениетінің қалыптасу мен даму деңгейіне, оның
өркениеттенуінің артуына орай жан-жақты және маңызды бола түседі.
Келісімдік функция адамгершілік, қайырымдылық, ізгілік, төзімділік секілді
ұғымдар басты болатын ділдің дамуымен де байланысты. Мемлекеттің келісімдік
функциясының жүзеге асуында азаматтық қоғам институттары маңызды мәнге ие.
Мемлекеттің үшінші функциясы — ұйымдастырушылық. Мемлекет адамдардың
әлеуметтік өмірінің негізгіаспектілерінің ұйымдасуына қатысады. Бұл
үшін мемлекеттік меншіктің; мемлекеттің қаржылық мүмкіндіктерінің;
мемлекеттік органдар қызметінің жалпылық, міндеттілік және басқарушылық
сипаттарының; құқықтық базаның; мемлекет шараларының заңдылығының болуы
шарт.
Мемлекет өзінің табиғи, функционалдық ерекшеліктеріне орай
экономикалық дамудың күшті факторы бола алады.Этатизм (мемлекеттің
экономикаға ықпалы) айқын формада барлық мемлекеттерде болады, ал ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.