Мемлекеттік секторды басқарудың шетелдік тәжірибесі

Кіріспе

Әлемдік тәжірибе барлық елдерде мемлекеттік сектор мемлекеттің маңызды тірегі екенін көрсетіп отыр. Мемлекеттік сектордың маштабы мен құрылымы көбінесе ұлттық шаруашылықтың жалпы жағдайына, әлеуметтік, тарихи, саяси және өзгеде факторларға тәуелді болады. Мемлекеттік сектордың экономикалық жаңа бір саласына қатысу шаралары мемлекет алға қойған салалық басымдықтарға тәуелді. Көбінесе мемлекеттік кәсіпкерлік үлкен инвесицияларды талап ететін, немесе кейбір себептерге байланысты жеке өндіріске жол берілмейтін салаларда жүзеге асырылады. Ол байланыс, транспорт, энергетика, металлургия саласында, сонымен бірге әлеуметтік салада , мәдениетте, ғылымда жоғары орын алған.
ХХ-ХХІ ғасырларда мемлекеттің экономикалық ролінің күшеюі әлемнің барлық елдеріне тән. Мұны көптеген дамыған елдерде мемлекеттік бюджет мөлшерінің өсу тенденциясы көрсетіп отыр. Мемлекеттік сектордың экономикадағы маштабы мен ролі жекелеген елдерде әртүрлі. АҚШ және Япония сияқты мемлекеттер негізгі шешуші салалар мен өндіріске шоғырландырылған шағын мемлекеттік секторға ие. Құрылған құқықтың мемлекеттік реттеудің шешуші жүйесі арқылы кәсіпкерлік немесе жеке меншікті тиімді пайдалануды икемді ынталандырушы қолдау сол қолдаудың ұтымды жауапкершіктің механизммен үйлестіріліп жүзеге асырылады. Дәл осы жүйе осы мемлекеттерде жалпы ұлттық мүдденің басымдылығын қамтамасыз етеді. Швецияда басқаша жүйе: онда консалидацияланған мемлекеттік жүйе елдің жиынтық ресурсының үштен бірін пайдаланып, шығыстар жиынтық ұлттық өнімнің 62% -не жетеді [1].
Экономиканың құрылымы қарастырылып отырған тұрғыда өзгеріссіз болып табылмайды. Барлық мемлекеттерде, оның ішінде нарықтық экономикасы дамыған- Англия, Францияда мемлекеттік кәсіпорындарды жекешелендіру процессі белсенді түрде жүргізіледі. Меншіктің құрылымын өзгерту бойынша мұндай динамикалық процестің себебі- жекешелендірілетін кәсіпорын қызметінің тиімділігін арттыру.
Франция. Францияның мемлекеттік секторы ел экономикасында маңызды роль атқарады. Мұндай жүйе соғыстан кейінгі елдің даму кезеңінде қалыптасуын бастады, өйткені екінші дүниежүзілік соғыс кезінде Германия басшылығы француз өнеркәсіпшілеріне соғыс аяқталған соң үлкен табыстарға уәде беріп, Франция мүддесіне қарсы әрекет етуге мәжбүрледі. Осындай жағдайда өнеркәсіптің маңызды салаларына бақылауды жоғалтып

Пән: Мемлекеттік басқару
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Мемлекеттік секторды басқарудың шетелдік тәжірибесі
Әлемдік тәжірибе барлық елдерде мемлекеттік сектор мемлекеттің
маңызды тірегі екенін көрсетіп отыр. Мемлекеттік сектордың маштабы мен
құрылымы көбінесе ұлттық шаруашылықтың жалпы жағдайына, әлеуметтік,
тарихи, саяси және өзгеде факторларға тәуелді болады. Мемлекеттік сектордың
экономикалық жаңа бір саласына қатысу шаралары мемлекет алға қойған салалық
басымдықтарға тәуелді. Көбінесе мемлекеттік кәсіпкерлік үлкен
инвесицияларды талап ететін, немесе кейбір себептерге байланысты жеке
өндіріске жол берілмейтін салаларда жүзеге асырылады. Ол байланыс,
транспорт, энергетика, металлургия саласында, сонымен бірге әлеуметтік
салада , мәдениетте, ғылымда жоғары орын алған.
ХХ-ХХІ ғасырларда мемлекеттің экономикалық ролінің күшеюі әлемнің
барлық елдеріне тән. Мұны көптеген дамыған елдерде мемлекеттік бюджет
мөлшерінің өсу тенденциясы көрсетіп отыр. Мемлекеттік сектордың
экономикадағы маштабы мен ролі жекелеген елдерде әртүрлі. АҚШ және
Япония сияқты мемлекеттер негізгі шешуші салалар мен өндіріске
шоғырландырылған шағын мемлекеттік секторға ие. Құрылған құқықтың
мемлекеттік реттеудің шешуші жүйесі арқылы кәсіпкерлік немесе жеке меншікті
тиімді пайдалануды икемді ынталандырушы қолдау сол қолдаудың ұтымды
жауапкершіктің механизммен үйлестіріліп жүзеге асырылады. Дәл осы жүйе осы
мемлекеттерде жалпы ұлттық мүдденің басымдылығын қамтамасыз етеді.
Швецияда басқаша жүйе: онда консалидацияланған мемлекеттік жүйе елдің
жиынтық ресурсының үштен бірін пайдаланып, шығыстар жиынтық ұлттық өнімнің
62% -не жетеді [1].
Экономиканың құрылымы қарастырылып отырған тұрғыда өзгеріссіз болып
табылмайды. Барлық мемлекеттерде, оның ішінде нарықтық экономикасы дамыған-
Англия, Францияда мемлекеттік кәсіпорындарды жекешелендіру процессі
белсенді түрде жүргізіледі. Меншіктің құрылымын өзгерту бойынша мұндай
динамикалық процестің себебі- жекешелендірілетін кәсіпорын қызметінің
тиімділігін арттыру.
Франция. Францияның мемлекеттік секторы ел экономикасында маңызды
роль атқарады. Мұндай жүйе соғыстан кейінгі елдің даму кезеңінде
қалыптасуын бастады, өйткені екінші дүниежүзілік соғыс кезінде Германия
басшылығы француз өнеркәсіпшілеріне соғыс аяқталған соң үлкен табыстарға
уәде беріп, Франция мүддесіне қарсы әрекет етуге мәжбүрледі. Осындай
жағдайда өнеркәсіптің маңызды салаларына бақылауды жоғалтып алмауы үшін
француз үкіметіне көптеген өнеркәсіптік кәсіпорындарды ұлттандыруға тура
келді және бұл осы елдегі үлкен мемлекеттік сектордың пайда болу себебі
еді. Мұнан әрі мемлекеттік сектор ұлғая берді.
1986 жылы Ж.Ширак үкіметімен басталған француздың жекешелендіру
бағдарламасы 1988 жылы тоқтатылып, 1993 жылы Балладур мен Жюппе үкіметімен
бюджет қиыншылығына байланысты қайта жаңартылды. Франция өз бюджетінің
тапшылығын ІЖӨ-ге 1998 жылға 5,3%-тен 3%-ке түсіру Европалық валюталық
одақтағы мүшелігіне орай Маастихт критериін қанағаттандыру үшін қажет
болатын. Жекешелендіру барысында 50 млрд.-қа жуық доллар
алынды.Жекешелендіру компаниясы Франциядағы акционерлер сананың 1994 жылы
4,5 млн. 5,7 млн-ға жетуіне әсер етті. Француздық жекешелендіру
бағдарламасының маңызды ерекшелігі жекешелендірілген комнанияларды
бақылаудың үкіметте сақталуында еді.
Қазіргі жағдайда Франция автомобиль жасауда (Рено), металлургияда
(Юзинор Сасилор) сияқты мемлекеттік топтар үлкен жетістікпен жұмыс
істеуде. Олар акционерлік қоғам формасында, акциялары тікелей немесе ұлттық
банктер арқылы мемлекетке тиесілі [3].
Осылайша асыра ұлттандыру мұндай шаралардың тиімсіздігін көрсетті,
сондықтан 1980 жылы күні бүгінге дейін жалғасып келе жатқан ұлттық
кәсіпорындарды бұрынғы иелеріне қайтарып беру саясаты жүргізіле бастады
[4].
Бұл мысал экономиканы тікелей мемлекеттік бақылауды күшейту
саясатының жеке кәсіпкерліктің еркіндігін ұлғайтуға бағытталған
ырықтандырылған саясатқа алмасқанын көрсетіп отыр.
Ұлыбритания. Ұлыбритания саяси циклға тәуелді жекешелендіру-
ұлттандыру сынды екі кезеңнің айқын алмасуы байқалатын елдердің жарқын
мысалы.1945 жылы лейбористік үкімет құлдырауды бастан кешіріп отырған
салалардың бір бөлігін ұлттандырып алды. Олардың құрамына көмір, газ, құрыш
балқыту, электротехника және т.б. салалар кірді. 1951 жылдан бастап
консервативтік үкімет құрыш балқыту кәсіпорындары мен жүк транспорттарын
қайтарып берді. 1964 жылы лейбористер құрыш балқыту өнеркәсібін қайта
ұлттандырды. Ұлыбританиядағы үлкен ауқымды - қайта ұлттандыру
бағдарламасы 1979 жылы басталды. Бұл бағдарлама мемлекеттік кәсіпорындарды
жеке секторға берудің озық бағдарламасының бірі. Оның нәтижесінде 2-3
мемлекеттік мекеме жеке меншікке өтті. 1979 жылдан 1975 жылдар аралығында
жекешелендіруден түскен жалпы сомасы 97 мдрд. долларды Ұлыбритания үкіметі
48 үлкен Бритиш Телеком, Бритиш Гэз, Бритиш Эйруэйз және Бритиш Петролеум
сияқты ірі жекешелендірілген компаниялардан алды.
Ұлыбританияның мемлекеттік қаржы жағдайына жекешелендірудің жалпы
әсері оңтайлы болды. Евромани (1996 жылы,ақпан) мәліметтері бойынша 1981
жылы салық төлеушілерге субсидия түріндегі шығындар мемлекеттік
кәсіпорындарға аптасына 50 млн. фунт-стерлинг болды, қазіргі уақытта бұл
компаниялар салық түрінде үлкен табыс алып келеді, мұның өзі
жекешелендірусіз мүмкін емес еді.
Британдық жекешелендіру бағдарламасының негізгі ерекшелігі оның
бірте-бірте , табыс табуға ыңғайлануы, сатудың әрбір жағдайына құқықтық
және нормативтік актілердің мұқият дайындалғандығы болатын.
Ұлыбритания акцияға кеңінен иелік етуде акцияларды бөлшек бөлуді
басты назарға алып, ұсынылған бағаға жеңілдіктер бекітіліп, бұқаралық
ақпарат құралдары арқылы кең ауқымды жарнама компаниялары мен банк
делдалдығы арқылы акцияға қол жеткізуді ынталандырды, сонымен бірге акцияны
ұсынып отырған кәсіпорындар мен құрылымдар жұмысшыларына акцияны сатып
алудың түрлі бағдарламасын жасауды ынталандырды.
Атап өтетін және бір ерекшелік жекешелендіруден кейінгі кезеңде
бағаны бақылау мен лицензиялауды, жоғары баға режимін қалыптастыруды қоса
алғанда табиғи монополия қызметін реттеудің тиімді жүйесі еді, ол
жекешелендірілген монополиялардың бағаны арттырудағы мүмкіндігін шектеді,
тиімділікке әсер етпейтін инвестицияларды қайтару деңгейі негізінде
дәстүрлі реттеумен салыстырғанда тиімдірек.
Осылайша билікке лейбористердің келуі ауқымды ұлттандырумен, ал
консерваторлардың келуі қайта ұлттандырудан көрінеді. Саясаттағы мұндай
өзгерістер ағылшын экономикасының үнемі өзгеретін нәтижесіне тікелей
байланыста болды.
Швеция мен Қытай экономикасының мемлекеттік секторы аса белсенді.
Швеция. Швецияның мемлекеттік секторының маңызды ролі швед үлгісі
концепциясына сай елеулі ақша қаражаттарын әлеуметтік және экономикалық
мақсаттарға аккумуляциялау және қайта бөлу. Мемлекеттік секторда меншік
иелерінің екі деңгейі бар: орталық үкімет және билік органдары. Төменгі
деңгей кейде меншіктің коммуналдық формасына бөлінеді. Олар меншік формасы
бойынша бүтін бөлікті құра отырып, экономика сферасындағы орны бойынша,
қызмет масштабы бойынша ерекшеленеді (әрбір жекелеген жағдайда, бірақ
жиынтығында емес).
Мемлекеттік сектор мен мемлекеттік меншік – түрлі ұғым. Мемлекеттік
меншік деп – мемлекетке толығымен немесе жекелей тиесілі кәсіпорындар
түсіндіріледі. Швецияда мемлекеттік меншіктің үлес салмағы өте төмен.
Керісінше мемлкеттік экономикалық өмірге араласу көлемі сияқты сипатталатын
мемлекеттік сектор мөлшері бойынша Швеция дамыған елдер арасында бірінші
орында.
Мемлекеттік сектор мөлшері мемлекеттік секторда жұмысбасты тұрғындар,
ІЖӨ, салықтар, тұтыну, мемлекеттік шығындардың үлес салмағы сияқты
көрсеткіштермен өлшенуі мүмкін. 1988 жылы онда еңбекке қабілетті
тұрғындардың 31%-і, мемлекеттік тұтыну ІЖӨ-нің 30% құрады, ал мемлекеттік
күрделі салымдар - 3%. Тұтыну, инвестиция мен трансфертті қоса алғандағы
мемлекеттік шығындар үлесі 1989 жылы ІЖӨ-нің 61%-не жетті. Ол 1960 жылы 33%-
тен 1970 жылы 45%, 1975 жылы 50%, 1982 жылы 67%-ке дейін өсті (капиталистік
әлем рекорды). Кейін ол біршама төмендеді. Соңғы онжылдықта мемлекеттік
сектор барлық елдерде артты, бірақ Швецияда өте белсенді болды
Коммуналдық меншік шектеулі және коммуналдық қызметтер мен үй құрылысында
заң бойынша рұқсат етілген.
Ұлттандырылған кәсіпорындар негізінен шикізат салаларына бағдарланған:
тау-кен өндірісі, қара металлургия, сонымен бірге кеме жасау, коммуналдық
қызмет және транспорт. Бұл секторларға ұлттандырылған немесе мемлекетке
тиесілі кәсіпорындарға барлық тауарлар мен қызметтердің жартысынан астамы
тиесілі. Дегенмен, 70-ші жылдардың соңында зиянды ұлғайтулармен
сипатталынды, әсіресе, коалициалық үкіметтің 1977 жылғы ұлттандырылуынан
соң кеме жасау және металлургиялық жеке компаниялар және оларды сол
саладағы құрылымдық дағдарыс нәтижесінде жұмысбастылықты сақтау мақсатында
болды. Үкімет бұл компанияларды 1982 жылы билікке келген социал-демократтар
ақсақ үйректерді тамақтандыру саясатын аяқтап бітіргенше белсенді түрде
субсидияландырды.
Мемлекеттік меншік акционерлік қоғам немесе мемлекеттік кәсіпорындар
формасында болады. Соңғысы қаржылық және кадр сұрақтары бойынша әрекет
еркіндігіне ие. Баға облысындағы шешімдер өз бетінше қабылданады. Олар
шығындарды жауып, алынған капиталға табыс алып келуі тиіс.
1970 жылы мемлекеттік кәсіпорындар қызметін координациялау үшін
құрылған холдинг Статсферетаг 1983 жылы одан шикізат өндіріп, қайта
өңдеуші ірі компаниялар тобы шыққанда қайта құрылды, қалған фирмалар
Прокордиа деген атқа ие болды. Қазір ол химиялық, фармацевтикалық, сыра
өндірісі, машина жасау, тұтыну тауарларын өндіру мен қызметтер көрсетудегі
25-ке жуық фирманы біріктіреді. 1987 жылы Прокордиада жұмыс істеушілер
саны 28 мың адамды құрады.
Прокордиадан басқа мемлекеттік және аралас кәсіпорындар құрамына тау-
кен компаниясы АКАБ, целлюлоз-қоғамдық АССИ және НСБ, металлургиялық
Свенска-столь, кеме жасаушы Цельсиус және Нурдбанкен коммерциялық
банкі. 1987 жылы бұл компанияларда жұмыс істеушілер саны 48 мың адам, ал
мемлекеттік компанияларда 150 мың адам.
Мемлекеттік басқару кәсіпорындары маңызды мақсаттарды орындауға арналған
және жекелеген жағдайларда заң бойынша монополия болып табылады. Пошта мен
байланыс – ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.