Альянс Банк
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 3
ЕКІНШІ ДЕҢГЕЙЛІ БАНКТЕРДІҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ПРОЦЕСТЕГІ ҚЫЗМЕТІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
4
Банктердің инвестициялық қызметінің теориялық негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
4
Банктің инвестициялық саясаты және инвестициялық құралдарын табыстылығын анықтауы ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
12
КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТІҢ ҚАРЖЫЛЫҚ ЖӘНЕ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТІН ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ..
16
«Альянс Банк» АҚ.ның қызмет ету негіздерін және негізгі қаржылық көрсеткіштерін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
16
«Альянс банк» АҚ.ның инвестициялық операцияларын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
29
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 31
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... 32
ЕКІНШІ ДЕҢГЕЙЛІ БАНКТЕРДІҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ПРОЦЕСТЕГІ ҚЫЗМЕТІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
4
Банктердің инвестициялық қызметінің теориялық негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
4
Банктің инвестициялық саясаты және инвестициялық құралдарын табыстылығын анықтауы ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
12
КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТІҢ ҚАРЖЫЛЫҚ ЖӘНЕ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТІН ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ..
16
«Альянс Банк» АҚ.ның қызмет ету негіздерін және негізгі қаржылық көрсеткіштерін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
16
«Альянс банк» АҚ.ның инвестициялық операцияларын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
29
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 31
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... 32
Қаржылық қатынастарға, қаржы нарықтарына ерекше рөл берілген қалыптасып келе жатқан нарықтық экономика күрделі әлеуметтік-экономикалық жүйені білдіреді. Еліміздегі қаржы нарығының қызмет етуінің қазіргі уақыттағы проблемалары белгілі бір дәрежеде қаржы нарығы бойынша теориялық зерттеушілердің болмауымен де түсіндіріледі.
Инвестициялық процесс болашақта пайда жасау және алу үшін экономикалық ресурстарды ұзақ мерзімді салымдармен байланысты болғандықтан, бұл салымдардың мәні инвестордың меншікті және тартылған қаражаттарын пайдалану кезінде жаңа құн жасайтын активтерге айналуына негізделеді.
Қор нарығы – бұл негізгі капиталға инвестицияларды, бірінші кезекте ұзақ мерзімді инвестицияларды білдіретін қаржы нарғының бөлігі. Қор нарығын кейде инвестициялық нарық немесе нарықтың бұл сегментінің негізгі макроэкономикалық функциясы, яғни инвестициялар қозғалысын қамтамасыз ету ерекше көрсетіледі.
Инвестициялық процесс болашақта пайда жасау және алу үшін экономикалық ресурстарды ұзақ мерзімді салымдармен байланысты болғандықтан, бұл салымдардың мәні инвестордың меншікті және тартылған қаражаттарын пайдалану кезінде жаңа құн жасайтын активтерге айналуына негізделеді.
Қор нарығы – бұл негізгі капиталға инвестицияларды, бірінші кезекте ұзақ мерзімді инвестицияларды білдіретін қаржы нарғының бөлігі. Қор нарығын кейде инвестициялық нарық немесе нарықтың бұл сегментінің негізгі макроэкономикалық функциясы, яғни инвестициялар қозғалысын қамтамасыз ету ерекше көрсетіледі.
1 Ширинская Е.Б., Пономарева Н.А., Купчинский В.А, Финансово-аналитическая служба в банке: Практическое пособие. – М.: ФБК-ПРЕСС, 1998. – 205 с.
2 Пономарев В.А. Анализ балансов капиталистических коммерческих банков. – М.: МФИ, 1982. – С. 3-17.
3 Бекмухамбетова А.А. Комплексная оценка банковской деятельности на основе экономико-математического моделирования: Монография. – Алматы: ЭкономикС, 2003. – 194с.
4.Деятельность коммерческих банков: учебное пособие/Под ред.проф., д.э.н.А.В.Калтырина.-Ростов на Дону: «Феникс», 2004
5.Мақыш С.Б., Ілиясов А.Ә. Банк ісі. Оқу құралы. – Алматы. Қазақ Университеті, 2004 ж.
6.Лаврушин О. И. Банковское дело: Учебник. – М.: Финансы и статистика, 2003.
7.Беликова А.В. Роль коммерческих банков в инвестиционном процессе.// Банки Казахстана, №8, 2005г.
8. Миркин Я.М. Ценные бумаги и фондовый рынок. – М.: Перспектива, 1995 – С.100
9.Донцов С.С. Теоретические аспекты развития рынка ценных бумаг. // АльПари №1, 2005
10.Мақыш С.Б. Коммерциялық банктер операциялары. Алматы, Издат Маркет, 2004 ж
11.Рынок ценных бумаг: Учебник под пед. В.А.Галанова, А.И.Басова. – М.: финансы и статистика, 1996. – с.18
12.Меркулов Я.С. Экономическая оценка эффективности инвестиции и финансирование инвестиционных проектов. – М.: ИКЦ и ДИС,1997.- с.41
13.Донцов С.С. Банковская система Казахстана – крупнейший институциональный инвестор национального фондового рынка // АльПари, №2-3, 2004г.
14.«Cbonds ақпараттық агенттігі» мәліметтері бойынша.//http: www.cbonds.info/ru/
15.Лисак Б.И. Инструменты инвестицияонной деятельности коммерческого банка, определение их доходности
16.Жуков Е.Ф. Банки и банковские оперции. – М.: ЮНИТИ, 1999 г.
17.Балабанова И. Т. Банки и банковская деятельность. – СПб.: Питер, 2001.
18.Лаврушин О.И. Управление деятельностью коммерческого банка (финансовый менеджмент). М.: Юрист, 2002 г.
2 Пономарев В.А. Анализ балансов капиталистических коммерческих банков. – М.: МФИ, 1982. – С. 3-17.
3 Бекмухамбетова А.А. Комплексная оценка банковской деятельности на основе экономико-математического моделирования: Монография. – Алматы: ЭкономикС, 2003. – 194с.
4.Деятельность коммерческих банков: учебное пособие/Под ред.проф., д.э.н.А.В.Калтырина.-Ростов на Дону: «Феникс», 2004
5.Мақыш С.Б., Ілиясов А.Ә. Банк ісі. Оқу құралы. – Алматы. Қазақ Университеті, 2004 ж.
6.Лаврушин О. И. Банковское дело: Учебник. – М.: Финансы и статистика, 2003.
7.Беликова А.В. Роль коммерческих банков в инвестиционном процессе.// Банки Казахстана, №8, 2005г.
8. Миркин Я.М. Ценные бумаги и фондовый рынок. – М.: Перспектива, 1995 – С.100
9.Донцов С.С. Теоретические аспекты развития рынка ценных бумаг. // АльПари №1, 2005
10.Мақыш С.Б. Коммерциялық банктер операциялары. Алматы, Издат Маркет, 2004 ж
11.Рынок ценных бумаг: Учебник под пед. В.А.Галанова, А.И.Басова. – М.: финансы и статистика, 1996. – с.18
12.Меркулов Я.С. Экономическая оценка эффективности инвестиции и финансирование инвестиционных проектов. – М.: ИКЦ и ДИС,1997.- с.41
13.Донцов С.С. Банковская система Казахстана – крупнейший институциональный инвестор национального фондового рынка // АльПари, №2-3, 2004г.
14.«Cbonds ақпараттық агенттігі» мәліметтері бойынша.//http: www.cbonds.info/ru/
15.Лисак Б.И. Инструменты инвестицияонной деятельности коммерческого банка, определение их доходности
16.Жуков Е.Ф. Банки и банковские оперции. – М.: ЮНИТИ, 1999 г.
17.Балабанова И. Т. Банки и банковская деятельность. – СПб.: Питер, 2001.
18.Лаврушин О.И. Управление деятельностью коммерческого банка (финансовый менеджмент). М.: Юрист, 2002 г.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
... ... ... ... ... ... ... ... .. .
1 ЕКІНШІ ДЕҢГЕЙЛІ БАНКТЕРДІҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ПРОЦЕСТЕГІ
ҚЫЗМЕТІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
... ...
1.1 Банктердің инвестициялық қызметінің теориялық
негіздері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ...4
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... .
1.2 Банктің инвестициялық саясаты және инвестициялық
құралдарын табыстылығын 12
анықтауы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...
2 КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТІҢ ҚАРЖЫЛЫҚ ЖӘНЕ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТІН
ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... .. 16
2.1 Альянс Банк АҚ-ның қызмет ету негіздерін және негізгі
қаржылық көрсеткіштерін талдау 16
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ..
2.2 Альянс банк АҚ-ның инвестициялық операцияларын
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...29
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ..
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ...31
... ... ... ... ... ...
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... 32
КІРІСПЕ
Қаржылық қатынастарға, қаржы нарықтарына ерекше рөл берілген қалыптасып
келе жатқан нарықтық экономика күрделі әлеуметтік-экономикалық жүйені
білдіреді. Еліміздегі қаржы нарығының қызмет етуінің қазіргі уақыттағы
проблемалары белгілі бір дәрежеде қаржы нарығы бойынша теориялық
зерттеушілердің болмауымен де түсіндіріледі.
Инвестициялық процесс болашақта пайда жасау және алу үшін экономикалық
ресурстарды ұзақ мерзімді салымдармен байланысты болғандықтан, бұл
салымдардың мәні инвестордың меншікті және тартылған қаражаттарын пайдалану
кезінде жаңа құн жасайтын активтерге айналуына негізделеді.
Қор нарығы – бұл негізгі капиталға инвестицияларды, бірінші кезекте
ұзақ мерзімді инвестицияларды білдіретін қаржы нарғының бөлігі. Қор нарығын
кейде инвестициялық нарық немесе нарықтың бұл сегментінің негізгі
макроэкономикалық функциясы, яғни инвестициялар қозғалысын қамтамасыз ету
ерекше көрсетіледі.
Кез –келген елдің ұлттық заңнамасына, тарихи дәстүрлеріне байланысты
қор нарығының қалыптасуында коммерциялық банктер әр түрлі рөлді иемденеді.
Қор нарығындағы коммерциялық банктердің инвестициялық қызметін жүзеге асыру
екінші деңгейлі банктер қызметінің бір нысаны болып табылады.
Әлемдік қаржы дағдарысы екінші деңгейлі банктер қызметіне елеулі кері
әсерін тигізді. Банктердің жүзеге асыратын қызметтерін, соның ішінде қор
нарығындағы инвестициялық қызметін дамыту және жетілдіру жолдарын белгілеу
маңызды болып табылады.
Курстық жұмыс тақырыбы – Инвестициялық процестегі банктердің ролін
арттыру.
Курстық жұмыс мақсаты –коммерциялық банктердің инвестициялық процестегі
қызметінің теориялық негіздерін зерттеу және коммерциялық банктің
инвечстициялық қызметіне қаржылық талдау жасау.
Зерттеу объектісі Альянс банк акционерлік қоғамы Қызылорда филиалы
болып табылады. Альянс банк акционерлік қоғамы Қазақстан Республикасы
аумағында қаржы-несие саласында көп жылдардан бері қызмет көрсетіп келе
жатқан банктердің бірі болып табылады.
Курстық жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан және пайдаланылған
әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 ЕКІНШІ ДЕҢГЕЙЛІ БАНКТЕРДІҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ПРОЦЕСТЕГІ ҚЫЗМЕТІ
1.1 Банктердің инвестициялық қызметінің теориялық негіздері
Банк секторының инвестициялаудағы рөліне талдау жасау үшін негізгі
түсініктермен анықталып алайық.
Инвестициялық процесс ретінде инвестициялық қызметті жүзеге асыру
бойынша реттестірілген кезеңдер, әрекеттер, тәртіптер мен операциялар
түсініледі. Инвестициялық процестің нақты ағыны инвестициялау
объектілерімен және инвестициялау түрілерімен (нақты және қаржылық
инвестициялар) анықталады.
Инвестициялық процесс болашақта пайда жасау және алу үшін экономикалық
ресурстарды ұзақ мерзімді салымдармен байланысты болғандықтан, бұл
салымдардың мәні инвестордың меншікті және тартылған қаражаттарын пайдалану
кезінде жаңа құн жасайтын активтерге айналуына негізделеді.
Инвестициялық процесте үш негізгі кезең қарастырылады:
Бірінші кезең (дайындық кезеңі) – инвестициялау туралы шешім қабылдау
кезеңі. Оның шеңберінде бірінші фазада инвестициялау мақсаттары
қалыптастырылады, екінші фазада инвестициялау бағыттары анықталады, ал
үшінші кезеңде нақты объектіні таңдау, дайындық және инвестициялық келісім-
шарт жасау жүзеге асырылады.
Екінші кезең – инвестицияларды жүзеге асыоу, оларды жүзеге асыру
бойынша әртүрлі келісімдер жасау жолымен құқықтық нысанда орындалатын
практикалық әрекеттер. Яғни осы кезең инвестициялардың өзін-өзі жабу
мерзімімен сәйкес келеді.
Үшінші кезең (эксплуатациялық) инвестициялық қызметтің ждасалған
объектісін пайдаланумен байланысты.
Банктердің инвестициялық процеске қатысуының негізгі бағыттары:
- банктердің қаражаттарды инвестициялық мақсаттарға жинақтауы;
- инвестициялық сипаттағы несиелер ұсыну;
- бағалы қағаздарға, пайларға, үлестік қатысуға салымдар (банк
есебінен, сондай-ақ клиент тапсырмасы бойынша).
Банктердің инвестициялық операциясы бағалы қағаздармен жасалатын
операцияларды сипаттайды. Банктің инвестициялық операция жүргізетін бағалы
қағаздарды екі топқа бөлінеді: қор (акция,оюлигация) және коммерциялық
бағалы қағаздар (коммерциялық вексель,чек,қоймалық, кепілдік куәліктер).
Осы орайда, коммерциялық банктердің бағалы қағаздармен жүргізетін
операцияларына қатысты қор нарығы түсінігін ашып алған жөн.
Қор нарығы – бұл негізгі капиталға инвестицияларды, бірінші кезекте
ұзақ мерзімді инвестицияларды білдіретін қаржы нарғының бөлігі. Қор нарығын
кейде инвестициялық нарық немесе нарықтың бұл сегментінің негізгі
макроэкономикалық функциясы, яғни инвестициялар қозғалысын қамтамасыз ету
ерекше көрсетіледі.
Қор нарығы бағалы қағаздар нарығы және инвестициялар нарығынан
(жылжмайтын мүлік, бағалы металдар, жинақтар және т.б.) тұрады. Сәйкесінше,
бағалы қағаздар нарығы қор нарғының құрамдас бөлігі болып табылатындықтан,
бағалы қағаздар нарығымен салыстырғанда қор нарығы күрделі болады.
Сондықтан кейбір жеке экономистердің қор нарығы және бағалы қағаздар
нарығы түсініктері сәйкес келеді деген тұжырымдар дұрыс емес деп айтуға
болады. Осыны ескере отырып, ұсынылып отырған қаржы нарығының құрылымы
бағалы қағаздар нарығын қор және ақша нарықтарының құрамдас бөлігі ретінде
қарастырады (1 сурет).
Сурет 1. Қаржы нарығы құрылымының сызбасы
Бағалы қағаздар нарығы қор нарығының негізгі бөлігі болып табылады.
Бағалы қағаздар нарығы экономикалық категория ретінде бір жағынан
бағалы қағаздарды шығару және олардың субъектілері арасындағы айналымы
бойынша, екінші жағынан, өндірісті дамыту үшін эмитенттердің ақша
қаражаттарын тартуы, ал инвесторлардың ақша қаражаттарының көлемін оларды
бағалы қағаздарға салу арқылы көлемін ұлғайту бойынша экономикалық
қатынастардың күрделі жүйесін білдіреді.
Бағалы қағаздар нарығы экономикалық қатынастардың күрделі жүйесін
айқындай отырып, осыған сәйкес күрделі ішкі құрылымға еге болады.
Дәстүрлі түрде мыналарды бөліп көрсетуге болады: бірінші ретті және
екінші ретті бағалы қағаздар нарығы; биржалық және биржадан тыс нарық;
ұйымдастырылған және ұйымдастырылмаған (биржадан тыс нарық шеңберінде);
дәстүрлі және компьютерлендірілген; кассалық және мерзімді. Бағалы
қағаздар нарығының қайсыбір құрылымы болмасын осы құрылымның негізінде
жатқан белгілі бір критерийлерге тәуелді болады.
Сурет 2. Бағалы қағаздар нарығының құрылымы
Қор бағалы қағаздарының өзін екі негізгі топқа бөледі:
1) мемлекеттік бағалы қағаздар;
2) мемлекеттік емес (корпоративтік) бағалы қағаздар.
Қазақстан Республикасындағы мемлкеткеттің бағалы қағаздарын өзіндік
сипатына қарай төмендегідей беруге болады (1 кесте).
Кесте 1
ҚР-дағы мемлекеттің бағалы қағаздарының сипаты
түрі Шығару мақсаты Орналастыру Айналыс Номинал құны
тәсілі мерзімі
1 2 3 4 5
Ұлттық банктің Айналымдағы Аукционсату 7 күннен 100 тенге
қысқа мерзімді ақша массасын 90күнге
нотасы реттеу дейін
Ұлттық банктің Еркін өзгермеліНоталар 35 күн 100 АҚШ
арнайы валюталық валюта бағамынапортфелін доллары
нотасы өтуге жинақтаушы
байланысты зейнет ақы
жинақтаушы қорларымен
зейнет ақы айырбастау
қорларының
активтерін
қорғау
Арнайы валюталық Жинақтаушы Мемлекеттік 5 жыл 100 АҚШ
мемлекеттік зейнет ақы облигациялар доллары
облигациялар қорларының портфелін
(АВМЕКАМ) активтерін жинақтаушы
қорғау зейнет ақы
қорларымен
айырбастау
Мемлекеттің арнайы Ұлттық банкке 10 жыл 1000 тенге
қазыналық Үкіметтің
міндеттемесі қарызын Қайта
(МЕАКАМ) рәсімдеу
Мемлекеттің қысқа Республикалық Аукцион 3,6,9 және 100 АҚШ
мерзімді қазыналық бюджеттің 12 ай доллары
валюталық ағымдағы
міндеттемесі тапшылығын
(МЕКАВМ) қаржыландыру
Мемлекеттің Республикалық Аукцион 3 ай және 1000 тенге
индексацияланатын бюджеттің одан жоғары
қазыналық ағымдағы
міндеттемесі тапшылығын
(МЕИКАМ) қаржыландыру
Мемлекеттің орта Республикалық Аукцион 2 және 3 жыл1000 тенге
мерзімді қазыналық бюджеттің
міндеттемесі ағымдағы
(МЕОКАМ) тапшылығын
қаржыландыру
Мемлекеттің қысқа Республикалық Аукцион 3,6,9 және 100 тенге
мерзімді қазыналық бюджеттің 12 ай
міндеттемесі ағымдағы
(МЕККАМ) тапшылығын
қаржыландыру
Мемлекеттік ішкі Республикалық Жазылу жолымен364 күн 1000 тенге
зайымдық ұлттық бюджеттің
жинақ облигацияларыағымдағы
(ҰЖО) тапшылығын
қаржыландыру
Бүгінгі таңда ҚР-дағы екінші деңгейдегі банктердің инвестициялық
операцияларға бағытталған активтерінің басым бөлігі мемлекеттік бағалы
қағаздарға жұмсалып отырғаны жасырын емес. Себебі, мұндай бағалы қағаздарға
салған активтер: біріншіден, өтімді, яғни банк ондағы қаражатты тез арада
қолмақол ақшаға айналдыра алады, екіншіден, олардан алатын табыс төмен
болғанымен тәуекел төмен немесе жоқ десе де болады. сонымен қатар
активтердің бір бөлігін өтімді корпоротивтік бағалы қағаздарға да
орналастыруда. Корпоративтік бағалы қағаздарға мыналар жатады:
- акциялар;
- облигациялар;
- депозиттік және жинақ сертификаттары;
- ипотекалық куәліктер;
- депозитарлық қолхаттар;
Осылардың ішінде инвестициялау операциялары акциялар мен облигацияларға
байланысты көп болады, ал қалғандарының нарығы әлі өз деңгейінде дами
қойған жоқ.
Келтірілген сыныптамада корпоративті бағалы қағаздар нарығы бағалы
қағаз түрімен анықталатындығын көрсетіп отыр. Корпорациялардың акциялары
және облигациялары корпоративті бағалы қағаздар нарығының объектісі болып
табылады.
Акция – бұл акционерлік қоғам құрылған кезде, кәсіпорын немесе ұйым
акционерлік қоғамға айналған екі немесе бірнеше акционерлік қоғамдар
біріккен кезде, сонымен бірге жарғылық капиталды ұлғайту кезінде ақша
қаражаттарын жинақтау үшін шығарылатын бағалы қағаз.
Жай акциялардың инвестициялық тартымдылығы келесілерді қамтиды:
1. Жай акициялардың негізгі инвестициялық сипаттамасы ретінде
инвесторлардың компания пайдасына қатысу құқығын айтуға болады.
Сондықтан акцияның әрбір ұстаушысы кәсіпорынның белгілі бір дәрежедегі
иесі болады және кәсіпорын пайдасынан өз үлесін алу құқығына ие
болады.
2. Жай акциялар инвесторға өзінің ақшалай мүмкіндіктерін нақты
қажеттіліктерге қатысты бағалау мүмкіндіктерін береді. Инвестициялық
салымдары есебінен өмір сүретін адамдарды акциялар дивидент түрінде
тұрақты ағымдағы табыс алу тәсілін қамтамасыз етеді. Ағымдағы табысты
ойламайтын өзге инвесторлар үшін акциялар акцияның бағамдық құнының
артуы есебінен капитал өсімін қамтамасыз етеді. Осылайша, инвесторлар
акцияларды ұзақ мерзімге тек дивидент алу үшін ғана емес, тұрақты
капитал өсімін алу үшін сатып алады.
3. Жай акциялар инфляция жағдайында капиталдың сақталуын қамтамасыз
етеді.
4. Жай акциялар жоғары өтімді және жеңіл беріледі, акцияның кез келген
көлемін сату және сатып алу жеңіл болады.
5. Жай акцияның бағамы төмен болғандықтан, оларды көптеген жеке
салымшылар және инвесторлар сатып ала алады.
6. Жай акция оның иесіне кәсіпорынға бақылау жасауды жүзеге асыруға
мүмкіндік береді. Институционалды инвестор (мысалы, банк) стратегиялық
инвестициялауды жүзеге асыру бойынша мақсатты көздейді, яғни
акцияларды шығарған кәсіпорынды басқару мүмкіндігін алу мақсатында
акциялардың бақылау пакетін алу.
Алайда қарапайым акцияларға инвестициялаудың артықшылығымен қатар
кемшіліктері де бар.
Жай акциялардың ең мәнді кемшілігі олардың тәуекелді болып табылуында.
Акцияларға іскерлік және қаржылық тәуекел, сатып алушылық қабілетінің
төмендігі, нарықтық тәуекел, өнеркәсіптік тәуекел, өтімділік тәуекел және
тағы басқа тәуекелдер тән болады. Олардың әрқайсысы акциялар бойынша
алынатын табыстылық пен дивидентке, олардың бағамның көтерілуіне, инвестор
алатын табыстылық мөлшерлемесіне теріс әсер етуі мүмкін. Тіпті жоғары
класты акцияларға тәуекел элементі тән болады. Акциялар табыстылығының
динамикасы, пайда динамикасына үлкен ауытқулар тән болғандықтан, қарапайым
акцияларға бағалау жүргізу қиынға соғады. Бұл қарапайым акцияларды
инвестициялаудың тағы бір кемшілігі болып табылады.
Артықшылықты акциялар облигациялар мен жай акциялар арасында аралық
орынды алады. Артықшылықты акциялар – бұл әдетте кәсіпорынды басқаруға
қатысу құқығы (дауыс беру құқығы) берілмейтін акция, бірақ мұндай акция
иесінің келесі артықшылықтары бар:
- дивидент артықшылықты акциялардың номиналды құнына тұрақты ақша сомасында
немесе пайызбен белгіленеді, яғни кәсіпорын пайдасына тәуелсіз бекітіледі
(табыс тұрақты және жақсы болжанады);
- кәсіпорынның банкроттылығы немесе жабылуы жағдайында артықшылықты акция
иесінің қарапайым акция иесімен салыстырғанда қалған активерді талап ету
құқығының артықшылықтары бар, бірақ олар тек кредиторлар претензияларынан
кейін қанағаттандырылады (яғни, облигация ұстаушыларының претензияларынан
кейін);
- операцияларға белсенді қатысуға шағын инвесторларға мүмкіндік беретін
сатып алу құнының төмен болуы.
Артықшылықты акцияларға қарапайым акциялар мен облигациялардың сапасы
бір мезгілде тән болғандықтан, оларды гибридті (аралас) бағалы қағаздар
ретінде қарастырады. Айналымға үлестік бағалы қағаздар ретінде
шығарылатындығы және олар бойынша өтелу мерзімінің белгіленбейтіндігі
олардың қарапайым акцияларға ұқсастығын көрсетеді. Кәсіпорынның банкроттығы
жағдайында инвесторға пайда мен активтерге бірінші кезекті талаптарды
қамтамасыз етуі, ал ағымдағы табыс деңгейінің бағалы қағаз айналымының
бүкіл кезеңінде бекітілген болуы артықшылықты акциялардың облигацияларға
ұқсастығын көрсетеді.
Артықшылықты акциялардың кемшілігі: олар облигациялаға қарағанда
табыстылығы төмен болады, сондай-ақ кәсіпорын қызметі тоқтатылған жағдайда
ең алдымен облигация иелерінің претензиялары, содан кейін ғана артықшылықты
акция ұстаушыларының претензиялары қанағаттандырылады.
Сол себепті инвесторлар арасындағы танымалдығы жөнінен қарапайым
акциялар мен облигациялардан кейінгі үшінші орынды алады.
Компаниялар, корпорациялар шығаратын маңызды бағалы қағаз болып
облигациялар табылады.
Облигация – бұл облигация иесі – кредитор мен облигация эмитенті –
қарыз алушы арасындағы заемдық қатынастарды куәландыратын бағалы қағаз.
Облигация оның иесінің ақша қаражаттарын бергенін және оған алдын-ала
белгіленген мерзімде бекітілген пайыз төлеумен облигацияның номиналды құнын
төлейтіндігін куәландырады.
Инвестициялық тартымдылығы тұрғысында облигациялар келесі сипаттарға ие
болады:
- тұрақты, кепілденген, ағымдағы табыс;
- төмен тәуекел деңгейі. Бұл былай түсіндіріледі: Облигациялар бойынша
претензияларды бірінші қанағаттандыруы, пайыздық төлемдер көлемінің
кепілденген және бекітілген болуы.
Корпоративті бағалы қағаздар нарығының экономикалық ролі әдетте кез
келген нарыққа тән болатын жалпы нарықтық функциялармен, сондай-ақ тек
аталған нарыққа тән спецификалық функциялармен анықталады. Корпоративті
бағалы қағаздар нарығының жалпы нарықтық функциялар қатарында коммерцяилық,
бағалық, ақпараттық және реттеуші, функцияларын атауға болады. Коммерциялық
функция корпоративті бағалы қағаздар нарығындағы операциялар оларды жүзеге
асыратындар үшін пайда алу көзі болып табылатындығын білдіреді. Бағалық
функция корпоративті бағалы қағаздар нарығының нарықтық бағалардың
қалыптасу процесін, олардың тұрақты қозғалысын қамтамасыз ететіндігін
білдіреді. Нарықта қалыптасатын бағалар маңызды макро және
микроэкономикалық заңдылықтарды айқындайды. Ақпараттық функция кез-келген
өзге нарық сынды корпоративті бағалы қағаздар нарығы өзінің қатысушылырына
сауда объектіліері және олардың қатысушылары туралы нарықтық ақпаратты
жеткізетіндігін айқындайды. Корпоративті бағалы қағаздар нарығындағы ахуал
инвесторларға елдің экономикалық конъюктурасы туралы ақпаратты хабарлайды
және өзінің капитал салымы үшін оларға бағыт – бағдар береді. Реттеуші
функция нарықтың сауда ережелерін жасайтындығымен;ережелерге сәйкес сауда
процесін басқаратындығымен; қайшылықты мәселелерді шешу тәртібін,
басымдықтарды, бақылау немесе тіпті басқару органдарын белгілейтіндігімен
айқындалады. Корпоративті бағалы қағаздар нарығының спецификалық
функцияларына келесілерді жатқызамыз: қайта бөлу және ынталандыру .
корпоративті бағалы қағаздар нарығының негізгі функциясы- қайта бөлу
-өндірісті ұйымдастыру және кеңейту, экономиканың перспективті салаларын
дамыту мақсатында салымшылардың ақша қаражаттары жұмылдыруды білдіреді.
Корпоративті бағалы қағаздар нарығы салынған капиталға қатысты
кәсіпорындар қамтамасыз ететін пайдаға байланысты капиталдың бір саладан
екінші салаға ауысуын қамтамасыз етеді. Ынталандыру функциясы корпоративті
бағалы қағаздар нарығы нарық қажеттіліктеріне сәйкес өндірісті дамыту және
оларды бөлу мүддесіне шаруашылықтың бос ақша ресурстарын жұмылдыруды
ынталандыруымен көрінеді.
Корпоративті бағалы қағаздар нарығының құрамдас бөліктерінің негізі
нарықта сауда жасау болып табылады. Корпоративті бағалы қағаздар саудасы
бірінші ретті, екінші ретті, биржалық, биржадан тыс және өзге де нарықтарда
жүзеге асырылуы мүмкін.
Бірінші ретті нарық эмитент корпорацияның бағалы қағаздарын жеке немесе
мемлекеттік инвесторға алғашқы сату бойынша операцияларды қамтиды. Бірінші
ретті орналастырудың екі негізгі тәсілі бар – инвесторға тікелей сату және
андеррайтер деп аталатын қаржылық институттың делдалдығы кезінде
орналастыру. Дамыған нарықтарда андеррайтер ретінде ірі инвестициялық
банктер, инвестициялық компаниялар, брокерлік фирмалар, сондай –ақ көптеген
елдерде (мысалы, Ресейде) коммерциялық банктер танылады. Андеррайтер
инвесторлар арасында орналатыру мақсатында шығарылған бағалы қағаздардың
бүкіл көлемін немесе оның белгілі бір бөлігін сатып алады. Тікелей
орналатырумен салыстырғандағы андеррайтердің негізгі артықшылығы эмитенттің
өзіне қажетті қаржыландыру көлемін бірден алуына негізделеді. Сату жолымен
тартылған қаражаттарды эмитент өндірісті кеңейту,әрі қарай зерттеулер
жүргізу және өзге де мақсаттар үшін пайдаланады. Қалыптасқан және тұрақты
беделі бар, танымал қаржылық институт болып табылатын андеррайтердің бағалы
қағаздар шығарылымына қатысуының өзі инвесторлар үшін эмиссияланған
қаржылық құралдардың сапасы мен сенімділігін білдіреді.
Қазақстанда бірінші ретті корпоративті бағалы қағаздар нарығының пайда
болуы мен дамуы ең алдымен жекешелендіру мәселелерімен байланысты.
Жекешелендірілетін кәсіпорындар акцияларының бірінші ретті орналастырылуы
аукциондық нысанда (ақшалай аукциондар, төлем құралы жекешелендіру
сертификаттары болып табылатын сертификаттық аукциондар), сондай – ақ басқа
нысандарда- мәселен, инвесторлар арасында акцияларды тікелей орналастыру.
Айналымға алдында шығарылған бағалы қағаздармен сауда жасалатындықтан,
корпоративті бағалы қағаздардың екінші ретті нарығы негізгі болып табылады.
Бағалы қағаздар бағамын белгілеу екінші ретті нарық функцияларының бірі
болып табылады, яғни нақты бағалы қағаздар (акция, облигация) және оларды
шығарған кәсіпорындар туралы барлық ақпараттарды ай0ындайтын нарықтық
бағаны анықтау; келесі функциясы – келесі инвесторлар арасында ресурстарды
қайта бөлу. Толыққанды екінші ретті нарықсыз бірінші ретті нарықтың тиімді
қызмет етуі туралы айтуға болмайды. Бағалы қағаздарды жедел қайта сату үшін
механизм жасай отырып, екінші ретті нарық өндіріс мүддесі үшін қоғам
ресурстарын толық жұмылдыруға мүмкіндік бере отырып, салымшылар турасынан
оларға сенімді күшейтеді және олардың жаңа қор құндылықтарын сатып алу
ынтасын ынталандырады. Екінші ретті нарық болмаған жағдайда немесе ол әлсіз
ұйымдастырылған болса, инвесторлардыбағалы қағаздардың барлығыын немесе
белгілі бір бөлігін сатып алудан аластатуға әкелетін бағалы қағаздарды
келесі ретті қайта сату мүмкін болмас еді немесе қиындатады. Нәтижесінде
қоғам ұтылатын еді, себебі көптеген кәсіпорындар, соның ішінде жаңа
кәсіпорындар және бастамалар қажетті қаржылық қолдауды ала алмас еді.
Екінші ретті корпоративті бағалы қағаздар нарығының құрылымында бағалы
қағаздардың ұйымдастырылған биржасын және биржадан тыс нарықты атап
көрсетуге болады.
Биржа нарығы арнайы құрылған ұйым қор биржасының делдалдығымен жүзеге
асырылатын бағалы қағаздар саудасы жасалатын белгілі бір орынмен
байланысты. Биржағы барлық компаниялар жіберілмейді, тек биржада
белгіленген ережелерге жауап беретіндері ғана жіберіледі. Кез –келген
фирманың бағалы қағаздарының биржада сатылуы және сатып алынуы фактіснің
өзі фирма үшін беделді болады. Биржада , өз кезегінде, өзінің беделін
жоғалтпау үшін биржалық айналымға екінші разрядты компаниялардың бағалы
қағаздарын жібермейді. Сауда – саттық аталмыш биржада анықталған ережелер
мен нұсқаулықтар сақтай отырып жүргізіледі. Бағалы қағаз бойынша сатып алу
– сату жүзеге асырылу үшін ол листингтен өтуі қажет. Листинг – нақты
биржада сауда жасау үшін бағалы қағаздарды тіркеу немесе оларды сатып алу -
сату парағына енгізу тәртібі. әрбәр биржаның бағалы қағаздар сапасына
қоятын өзіндік критерийлері болғандықтан, кейбір компаниялардың бағалы
қағаздарымен біреуінде сауда жасалса, екінші биржада олармен операциялар
жүргізілмейді.
Әлемде Токиолық, Нью-йорктік және Лондондық биржалар (сәйкесінше,
айналым көлем бойынша бірінші, екінші және үшінші орындар)жетекші орындарды
иеленеді. Маңызды биржалар қатарында – Цюрихтік (Швейцария), Сиднейлік
(Австралия), Париждік (Франция), Франкфурттық (германия), Гонконгтік
(Қытай) және Оңтүстік – африкандық (ОАР) айтуға болады.
Корпоративті бағалы қағаздардың биржадан тыс нарығы белгілі бір нақты
мекемемен байланысты емес. Бұл тек бағалы қағаздармен сауда жасаудың басқа
тәсілі. Нарық мыңдаған инвестициялық фирмаларды бірегей байланыспен
біріктіретін телефон, телекс, компьютерлік желі негізінде әрекет етеді.
Егер биржалық нарық тек беделді корпорациялар үшін, ал биржадан тыс нарық
кез-келген компаниялар үшін қол жетімді болады. Ол үшін аталған бағалы
қағаз бойынша екінші ретті нарықты қолдауға келісетін брокерлік фирма
табылуы қажет.
1.2 Банктің инвестициялық саясаты және инвестициялық құралдарын
табыстылығын анықтауы
Банк қызметіндегі инвестициялаудың өзіндік ерекшелігі бар. Кең
мағынада, банктік инвестиция – пайда табу мақсатында банктің ресурстарын
орналастыруға бағытталған активтік операциялярдың жиынтығы.
Ал тар мағынада, банктік инвестиция – табыс немесе пайда алу мақсатында
ақшалай қаражаттарды бағалы қағаздарға жұмсауы.
Сонымен қатар, банктік инвестициялау деп негізгі капиталға жұмсаған
қаражаттарды да түсінуге болады.
Банктің инвестициялық қызметі инвестициялық саясат көмегімен жүзеге
асырылады. Инвестициялық саясаттың негізгі мазмұны қаражат жұмсау үшін
біршама тиімді бағалы қағаздың түрлерін анықтау, әр уақыт кезеңіне
инвестиция портфелінің құрылымын оңтайландырудан тұрады.
Банктердің инвестициялық саясаты – банк қызметінің тұрақты жұмыс
жасауын, нәтижелілігін немесе пайдалылығын, сондай-ақ өтімділігін
қамтамасыз ету мақсатында инвестициялар портфелін басқару стратегияларын
жасауға және іске асыруға бағытталатын шаралар жиынтығы.Банктің
инвестициялық саясатының басты бағыттары мынадай бөлімдерді қамтиды:
• Инвестициялық саясаттың басты мақсаты;
• Баланс активі мен пассивіндегі квазиинвестициялық
операциялардың шегін (үлесін) анықтау;
• Инвестициялық операциялардың сапасы үшін жетекшілер мен
атқарушылардың жауаптылығы;
• Инвестициялардың құрамы мен құрылымы;
• Бағалы қағаздардың сапасының деңгейінің және өтеу мерзімінің
тиімділігі;
• Инвестициялар портфелінің диверсификациялануына қойылатын
негізгі талаптар;
• Портфельдің құрамына түзетулер енгізу механизмі;
• Сақтау тәртібі және сақтандыру механизмі;
• Пайдалар мен зияндардың есебі;
• Компьютерлік қамсыздарндыру бағдарламалары.
Банктердің инвестициялық қызметі жаңа бағалы қағаздарға қаражат
орналастыруға кепілдік беру (андеррайтинг), сондай-ақ клиенттерге қандай
бағалы қағаз түрін, қай уақытта шығаруға және ұсынысты қалай жасауға
болатыны жайлы кеңес беруді сипаттайды.
Бағалы қағаздар бизнесіндегі андеррайтинг – бұл бағалы қағаздарды
сатудан ешқандай да төменгі ақщалай қаражаттың келіп түспейтіндігі туралы
эмитентке кепілдік беруді білдіреді. Мұндай жағдайда эмитент қор
құндылықтарын орналастыру жоспарын құрады.
Жоғарыда аталып өтілгендей, коммерциялық банктердің инвестициялық
қызметінің объектілері ретінде мыналар танылады:
- жай және артықшылықты акциялар;
- облигациялар;
- мемлекеттік бағалы қағаздар;
- депозиттік сертификаттар;
- вексельдер және т.б.
Банктік инвестициялар нысандары мен түрлерінің маңызды сипаттамасы
оларды табыстылық-тәуекел-өтімділік көрсеткіштерінің тұрғысынан бағалау
болып табылады.
Мемлекеттің бағалы қағаздары табыстылығына қарай үш түрге бөлінеді:
- дисконттық, мұндай бағалы қағаздар алғашқы нарықта инвесторларға
жеңілдікпен ( номиналдық құнынан төменгі бағамен) сатылып,
номиналдық құны бойынша өтеледі.
- купондық, яғни номиналдық құнына пайызбен бейнеленген табыс
әкелетін бағалы қағаздар. Купон мерзіміне қарай жылына 2 не 4
ретке дейін төленеді.
- аралас, яғни купон және дисконт түрінде қатар табыс әкелетін
бағалы қағаз. Бұл жағдайда инвестор-банктің табысы екі көзден:
дисконт түріндегі және купон мөлшерлемесі түріндегі табыстардан
құралады.
Мемлекеттік бағалы қағаздарға инвестиция жасауда инвестор көлемі аз
болса да тұрақты табыс алады, өтімділігі жоғары немесе орташа болады және
құнының өзгеру тәуекелі төмен болады.
Төмендегі кестеде банктің инвестициялық қоржынын қалыптастыру үшін
маңызы бар көрсеткіштер қатары бойынша коммерциялық банктің инвестициялық
қызметінің құралдарын талдау жүргізілген (2 кесте).
Кесте 2
Инвестициялық қызмет құралдарының салыстырмалы сипаттамасы
Құралдар Құнының өзгеру Мерзімі Өтімділігі
тәуекелі
Акциялар Жоғары Ұзақ мерзімді Орташа-төмен
Облигациялар Өте жоғары Ұзақ мерзімді Орташа-төмен
Мемлекеттік бағалыМәнді емес Қысқа Жоғары-орташа
қағаздар мерзімді-Ұзақ
мерзімді
Мүлік Орташа-жоғары Ұзақ мерзімді Төмен-орташа
Инвестициялық қызмет құралын таңдау кезінде ең қиыны оның табыстылығын
анықтау болып табылады.
Кестеде көрініс тауып отырғандай, акциялардың атаулы құны жеткілікті
түрде шартты өлшем, және әдетте нарықтық факторлардың әсерінен белгілі бір
мерзім ішінде мәнді түрде өзгеруі мүмкін нарықтық бағасына әсер етпейді.
Акция – бұл акционерлік қоғамнаң жарғылық капиталына үлес қосқандығын
куәландыратын және басқару ісіне табыс әкелетін бағалы қағаз. Дивиденд
акциялар бойынша табыс болып табылады.
Дивидент төлеу тәсілінің айырмашылығына байланысты жай және
артықшылықты акцияларға бөледі. Жай акция, оның иесіне акционерлік қоғамның
табысына байланысты табыс әкеледі және қоғамды басқару ісіне немесе жалпы
жиналысқа қатысуға құқық береді. Ал артықшылықты акция иесіне қоғамнаң
табысына байланыссыз тұрақты табыс алуға құқық береді, бірақ басқару ісіне
араласуға немесе акционерлер жиналысына қатысуға құқықбермейді.
Артықшылықты акцияның келесі бір артықшылығы – қоғам борыштық тұрақсыздыққа
ұшырыған жағдайда мүлікті жай акция иесінен бұрын алуға мүмкүндік беруі.
Акциялар шығару формасына қарай да ажыратылады: құжатты (сертификатпен)
түрде және құжатсыз (шоттағы бухгелтерлік жазулар арқылы).
Акциялар бойынша дивидендтер құны компанияның таза пайдасына тәуекелді
болады, ал таза пайданың көлемі тұрақсыз және ешкіммен кеплідендірілмейді.
Сондықтан дивидендтік табыс инвестор үшін маңызды болғанымен, акциялар
бойынша капитал табыстылығымен, яғни акциялардың бағамдық құнының өсімі
нәтижесіндегі табыстылықпен салыстырғанда екінші дәрежелі маңынаға ие
болады. Өсу мүмкіндіктері немесе акциялардың бағамдық құны туралы
акциялардың баланстық және бағамдық құндарының қатынасы бойынша білуге
болады. Акциялардың баланстық құны (таза активтердің қатынасы, яғни
міндеттемелермен жүктелмеген активтердің шығарылған акциялар санына
қатынасы)акциялардың бағамдық құнының төмендеуінің шегі болып табылады
[18,122б].
Акциялардың дивидендтік табыстылығы келесі формула бойынша анықталады:
Да=Дс Бн * 100 (1)
мұндағы, Да – дивидендтік табыстылық;
Дс – кезеңдегі акцияға шаққандағы дивидендтер сомасы;
Бн – акциялардың нарықтық бағасы.
Дивидендтік табыстылық ағымдағы және перспективті болып анықталуы
мүмкін. Есептеулерде дивидендтердің бұрын белгілі төлем сомалары қолданған
кезде ағымдағы табыстылықты аламыз, ал болжанатын өлшемдерді есептеуге
алғанда акциялардың күтілетін немесе перспективті табыстылығын аламыз.
Келесі қаржы құралы облигацияларды қарастырамыз. Облигация – оның
иесінің ақшалай қаражат салғандығын куәландыратын және эмитенттің осы
қаражат сомасы (номиналдық құны) мен пайызды қайтарып беру туралы
міндеттемесін растайтын бағалы қағаз.
Облигациялардың табыстылығы былайша анықталады:
- жүйелі төленіп тұратын пайыздармен (куаондық табыс);
- белгілі бір уақыт кезеңіндегі облигациялардың бағамдық құнының
өзгеруімен;
- төленген пайыздарды қайта инвестициялаудан түскен табыстармен.
Пайыздар бойынша облигациялардың табыстылығы ағымдағы деп аталады.
Облигациялардың ағымдағы табыстылығы акциялар табыстылығын анықтағандай
етіп анықталады:
Дт = П Бн *100 (2)
мұндағы, Да – дивидендтік табыстылық;
П – кезеңдегі облигациялар бойынша төленген пайыздар сомасы;
Бн – акциялардың нарықтық бағасы.
Тек осы көрсеткішті қолдана отырыпқаражаттарды инвестициялаудың ең
тиімді вариантын таңдау мүмкін емес, себебі бұл көрсеткіш облигацияны
иелену кезеңіндегі оның құнының өзгерісін сипаттамайды.
Толық табыстылық көрсеткіші тек облигацияның ағымдағы табыстылығын ғана
емес, сондай-ақ оның нарықтық құнының өзгеруі нәтижесіндегі табыстылықты да
есепке алады. Толық табыстылық көрсеткіші мына формула бойынша анықталады:
Дп = П + Дд Бн*n *100 (3)
мұндағы, Дд – облигация бойынша дисконт көлемі;
n – облигацияның иелену жылдарының саны.
Қазақстандағы айналыста жүрген облигациялар табыстылығына қарай
дисконттық облигация ретінде көрініс тапқан, яғни – инвестор-банктің
облигацияны шығарушыдан номиналдық құнынан төменгі бағада сатып алып, оны
өзінің құнымен қайта сату арасындағы айырма түрінде банкке табыс әкелетін
түрі.
2. КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТІҢ ҚАРЖЫЛЫҚ ЖӘНЕ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТІН ТАЛДАУ
1. Альянс Банк АҚ-ның қызмет ету негіздерін және негізгі қаржылық
көрсеткіштерін талдау
Альянс банк АҚ Иртыш бизнес банкінің құқық бөлушілері болып
табылады, ол 1999 жылы 13 шілде айында екі аймақтық банктің қайта
ұйымдастырылу жолымен біріктіріліп-Семей қалалық акционерлік банкі ААҚ
мен Иртышбизнесбанк ААҚ, Альянс банк АҚ болып атала бастады. Семей
қалалық акционерлік банкі ААҚ-1992 жылы 24сәуір айында, ал
Иртышбизнесбанк ААҚ1993 жылы 7 шілдеде құрылған.
Қайта ұйымдастырумен байланысты Семей қалалық акционерлік банкі ААҚ
филиал ретінді қалдырылып, Иртышбизнес банк ААҚ Павлодар қаласында бас
офисине айналды. Бірлестік банкке 1993 жылдан бергі жинақталған бактік
тәжірибені жақсы іс жүзінде пайдаланып, өз жұмысын Шығыс Қазақстан мен
Павлодар облыстарының өнеркәсіптік кәсіпорындарымен жұмыс жасауға
бағыталған мүмкіндік туындады. 2001 жылдың ортасына таман Иртышбизнесбанк
ААҚ республиканың ірі, орта, кіші кәсіпорындарына кешенді қызмет көрсете
алатын үлкен тұрақты банк құрылымын құрады. 2001 жылы Иртышбизнесбанк
ААҚ негізгі акционерлері ауыстырылды.Банк мынадай ұйымдарға қатысушы болып
табылады:
• ҚР жеке тұлғалар салымдарына міндетті ұжымдық кепілдік беру қоры;
• Қазақстан қор биржасы (KASE);
• Ипотекалық несиелерге кепілдік беру Қазақстандық қоры;
• Халықаралық банкаралық телекоммуникациялар жүйелері S.W.I.F.T. және
REUTERS;
• VISA International;
• Бірінші несие бюросы;
• Қазақстан қаржыгерлерінің ассоциациясы;
• Қазақстанның Сауда-өнеркәсіптік палатысы.
Альянс банк АҚ алдыңғы қатарлы әлемдік қаржы институттарымен тікелей
корреспонденттік қатынастарда, соның ішінде:
• Bank of New York (USA);
• American Express Bank Ltd. (New York, USA);
• American Express Bank GMBH (Frankfurt am Main, Germany);
• Deutsche Bank Trust Company Americas (New York, USA);
• Deutsche Bank AG (Frankfurt am Main, Germany);
• Raiffeisen Zentralbank Oesterreich AG (Vienna, Austria);
• Citibank, N.A. (New York, USA);
• Citibank, London (London, UK);
• Commerzbank AG (Frankfurt am Main, Germany);
• Dresdner Bank (Frankfurt am Main);
• Credit Suisse First Boston (Switzerland);
• Wachovia Bank New York International Branch Corporation (USA);
• Банк Аваль (АППБ) (Киев, Украина);
• СберБанк России (Москва, Россия);
• ПромсвязьБанк (Москва, Россия);
• Международный Московский Банк (Москва, Россия);
• Банк ЗЕНИТ (Москва, Россия);
• ОАО "Альфа Банк" (Россия);
• Bayerische Hypo- und Vereinsbank AG (Германия);
• Банк Петрокоммерц (Россия);
• РусславБанк (Москва, Россия);
• БелвнешэкономБанк (Минск, Беларусь);
• Standart Bank London Limited (Англия);
• ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
... ... ... ... ... ... ... ... .. .
1 ЕКІНШІ ДЕҢГЕЙЛІ БАНКТЕРДІҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ПРОЦЕСТЕГІ
ҚЫЗМЕТІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
... ...
1.1 Банктердің инвестициялық қызметінің теориялық
негіздері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ...4
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... .
1.2 Банктің инвестициялық саясаты және инвестициялық
құралдарын табыстылығын 12
анықтауы ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...
2 КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТІҢ ҚАРЖЫЛЫҚ ЖӘНЕ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТІН
ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... .. 16
2.1 Альянс Банк АҚ-ның қызмет ету негіздерін және негізгі
қаржылық көрсеткіштерін талдау 16
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ..
2.2 Альянс банк АҚ-ның инвестициялық операцияларын
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...29
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ..
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ...31
... ... ... ... ... ...
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... 32
КІРІСПЕ
Қаржылық қатынастарға, қаржы нарықтарына ерекше рөл берілген қалыптасып
келе жатқан нарықтық экономика күрделі әлеуметтік-экономикалық жүйені
білдіреді. Еліміздегі қаржы нарығының қызмет етуінің қазіргі уақыттағы
проблемалары белгілі бір дәрежеде қаржы нарығы бойынша теориялық
зерттеушілердің болмауымен де түсіндіріледі.
Инвестициялық процесс болашақта пайда жасау және алу үшін экономикалық
ресурстарды ұзақ мерзімді салымдармен байланысты болғандықтан, бұл
салымдардың мәні инвестордың меншікті және тартылған қаражаттарын пайдалану
кезінде жаңа құн жасайтын активтерге айналуына негізделеді.
Қор нарығы – бұл негізгі капиталға инвестицияларды, бірінші кезекте
ұзақ мерзімді инвестицияларды білдіретін қаржы нарғының бөлігі. Қор нарығын
кейде инвестициялық нарық немесе нарықтың бұл сегментінің негізгі
макроэкономикалық функциясы, яғни инвестициялар қозғалысын қамтамасыз ету
ерекше көрсетіледі.
Кез –келген елдің ұлттық заңнамасына, тарихи дәстүрлеріне байланысты
қор нарығының қалыптасуында коммерциялық банктер әр түрлі рөлді иемденеді.
Қор нарығындағы коммерциялық банктердің инвестициялық қызметін жүзеге асыру
екінші деңгейлі банктер қызметінің бір нысаны болып табылады.
Әлемдік қаржы дағдарысы екінші деңгейлі банктер қызметіне елеулі кері
әсерін тигізді. Банктердің жүзеге асыратын қызметтерін, соның ішінде қор
нарығындағы инвестициялық қызметін дамыту және жетілдіру жолдарын белгілеу
маңызды болып табылады.
Курстық жұмыс тақырыбы – Инвестициялық процестегі банктердің ролін
арттыру.
Курстық жұмыс мақсаты –коммерциялық банктердің инвестициялық процестегі
қызметінің теориялық негіздерін зерттеу және коммерциялық банктің
инвечстициялық қызметіне қаржылық талдау жасау.
Зерттеу объектісі Альянс банк акционерлік қоғамы Қызылорда филиалы
болып табылады. Альянс банк акционерлік қоғамы Қазақстан Республикасы
аумағында қаржы-несие саласында көп жылдардан бері қызмет көрсетіп келе
жатқан банктердің бірі болып табылады.
Курстық жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан және пайдаланылған
әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 ЕКІНШІ ДЕҢГЕЙЛІ БАНКТЕРДІҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ПРОЦЕСТЕГІ ҚЫЗМЕТІ
1.1 Банктердің инвестициялық қызметінің теориялық негіздері
Банк секторының инвестициялаудағы рөліне талдау жасау үшін негізгі
түсініктермен анықталып алайық.
Инвестициялық процесс ретінде инвестициялық қызметті жүзеге асыру
бойынша реттестірілген кезеңдер, әрекеттер, тәртіптер мен операциялар
түсініледі. Инвестициялық процестің нақты ағыны инвестициялау
объектілерімен және инвестициялау түрілерімен (нақты және қаржылық
инвестициялар) анықталады.
Инвестициялық процесс болашақта пайда жасау және алу үшін экономикалық
ресурстарды ұзақ мерзімді салымдармен байланысты болғандықтан, бұл
салымдардың мәні инвестордың меншікті және тартылған қаражаттарын пайдалану
кезінде жаңа құн жасайтын активтерге айналуына негізделеді.
Инвестициялық процесте үш негізгі кезең қарастырылады:
Бірінші кезең (дайындық кезеңі) – инвестициялау туралы шешім қабылдау
кезеңі. Оның шеңберінде бірінші фазада инвестициялау мақсаттары
қалыптастырылады, екінші фазада инвестициялау бағыттары анықталады, ал
үшінші кезеңде нақты объектіні таңдау, дайындық және инвестициялық келісім-
шарт жасау жүзеге асырылады.
Екінші кезең – инвестицияларды жүзеге асыоу, оларды жүзеге асыру
бойынша әртүрлі келісімдер жасау жолымен құқықтық нысанда орындалатын
практикалық әрекеттер. Яғни осы кезең инвестициялардың өзін-өзі жабу
мерзімімен сәйкес келеді.
Үшінші кезең (эксплуатациялық) инвестициялық қызметтің ждасалған
объектісін пайдаланумен байланысты.
Банктердің инвестициялық процеске қатысуының негізгі бағыттары:
- банктердің қаражаттарды инвестициялық мақсаттарға жинақтауы;
- инвестициялық сипаттағы несиелер ұсыну;
- бағалы қағаздарға, пайларға, үлестік қатысуға салымдар (банк
есебінен, сондай-ақ клиент тапсырмасы бойынша).
Банктердің инвестициялық операциясы бағалы қағаздармен жасалатын
операцияларды сипаттайды. Банктің инвестициялық операция жүргізетін бағалы
қағаздарды екі топқа бөлінеді: қор (акция,оюлигация) және коммерциялық
бағалы қағаздар (коммерциялық вексель,чек,қоймалық, кепілдік куәліктер).
Осы орайда, коммерциялық банктердің бағалы қағаздармен жүргізетін
операцияларына қатысты қор нарығы түсінігін ашып алған жөн.
Қор нарығы – бұл негізгі капиталға инвестицияларды, бірінші кезекте
ұзақ мерзімді инвестицияларды білдіретін қаржы нарғының бөлігі. Қор нарығын
кейде инвестициялық нарық немесе нарықтың бұл сегментінің негізгі
макроэкономикалық функциясы, яғни инвестициялар қозғалысын қамтамасыз ету
ерекше көрсетіледі.
Қор нарығы бағалы қағаздар нарығы және инвестициялар нарығынан
(жылжмайтын мүлік, бағалы металдар, жинақтар және т.б.) тұрады. Сәйкесінше,
бағалы қағаздар нарығы қор нарғының құрамдас бөлігі болып табылатындықтан,
бағалы қағаздар нарығымен салыстырғанда қор нарығы күрделі болады.
Сондықтан кейбір жеке экономистердің қор нарығы және бағалы қағаздар
нарығы түсініктері сәйкес келеді деген тұжырымдар дұрыс емес деп айтуға
болады. Осыны ескере отырып, ұсынылып отырған қаржы нарығының құрылымы
бағалы қағаздар нарығын қор және ақша нарықтарының құрамдас бөлігі ретінде
қарастырады (1 сурет).
Сурет 1. Қаржы нарығы құрылымының сызбасы
Бағалы қағаздар нарығы қор нарығының негізгі бөлігі болып табылады.
Бағалы қағаздар нарығы экономикалық категория ретінде бір жағынан
бағалы қағаздарды шығару және олардың субъектілері арасындағы айналымы
бойынша, екінші жағынан, өндірісті дамыту үшін эмитенттердің ақша
қаражаттарын тартуы, ал инвесторлардың ақша қаражаттарының көлемін оларды
бағалы қағаздарға салу арқылы көлемін ұлғайту бойынша экономикалық
қатынастардың күрделі жүйесін білдіреді.
Бағалы қағаздар нарығы экономикалық қатынастардың күрделі жүйесін
айқындай отырып, осыған сәйкес күрделі ішкі құрылымға еге болады.
Дәстүрлі түрде мыналарды бөліп көрсетуге болады: бірінші ретті және
екінші ретті бағалы қағаздар нарығы; биржалық және биржадан тыс нарық;
ұйымдастырылған және ұйымдастырылмаған (биржадан тыс нарық шеңберінде);
дәстүрлі және компьютерлендірілген; кассалық және мерзімді. Бағалы
қағаздар нарығының қайсыбір құрылымы болмасын осы құрылымның негізінде
жатқан белгілі бір критерийлерге тәуелді болады.
Сурет 2. Бағалы қағаздар нарығының құрылымы
Қор бағалы қағаздарының өзін екі негізгі топқа бөледі:
1) мемлекеттік бағалы қағаздар;
2) мемлекеттік емес (корпоративтік) бағалы қағаздар.
Қазақстан Республикасындағы мемлкеткеттің бағалы қағаздарын өзіндік
сипатына қарай төмендегідей беруге болады (1 кесте).
Кесте 1
ҚР-дағы мемлекеттің бағалы қағаздарының сипаты
түрі Шығару мақсаты Орналастыру Айналыс Номинал құны
тәсілі мерзімі
1 2 3 4 5
Ұлттық банктің Айналымдағы Аукционсату 7 күннен 100 тенге
қысқа мерзімді ақша массасын 90күнге
нотасы реттеу дейін
Ұлттық банктің Еркін өзгермеліНоталар 35 күн 100 АҚШ
арнайы валюталық валюта бағамынапортфелін доллары
нотасы өтуге жинақтаушы
байланысты зейнет ақы
жинақтаушы қорларымен
зейнет ақы айырбастау
қорларының
активтерін
қорғау
Арнайы валюталық Жинақтаушы Мемлекеттік 5 жыл 100 АҚШ
мемлекеттік зейнет ақы облигациялар доллары
облигациялар қорларының портфелін
(АВМЕКАМ) активтерін жинақтаушы
қорғау зейнет ақы
қорларымен
айырбастау
Мемлекеттің арнайы Ұлттық банкке 10 жыл 1000 тенге
қазыналық Үкіметтің
міндеттемесі қарызын Қайта
(МЕАКАМ) рәсімдеу
Мемлекеттің қысқа Республикалық Аукцион 3,6,9 және 100 АҚШ
мерзімді қазыналық бюджеттің 12 ай доллары
валюталық ағымдағы
міндеттемесі тапшылығын
(МЕКАВМ) қаржыландыру
Мемлекеттің Республикалық Аукцион 3 ай және 1000 тенге
индексацияланатын бюджеттің одан жоғары
қазыналық ағымдағы
міндеттемесі тапшылығын
(МЕИКАМ) қаржыландыру
Мемлекеттің орта Республикалық Аукцион 2 және 3 жыл1000 тенге
мерзімді қазыналық бюджеттің
міндеттемесі ағымдағы
(МЕОКАМ) тапшылығын
қаржыландыру
Мемлекеттің қысқа Республикалық Аукцион 3,6,9 және 100 тенге
мерзімді қазыналық бюджеттің 12 ай
міндеттемесі ағымдағы
(МЕККАМ) тапшылығын
қаржыландыру
Мемлекеттік ішкі Республикалық Жазылу жолымен364 күн 1000 тенге
зайымдық ұлттық бюджеттің
жинақ облигацияларыағымдағы
(ҰЖО) тапшылығын
қаржыландыру
Бүгінгі таңда ҚР-дағы екінші деңгейдегі банктердің инвестициялық
операцияларға бағытталған активтерінің басым бөлігі мемлекеттік бағалы
қағаздарға жұмсалып отырғаны жасырын емес. Себебі, мұндай бағалы қағаздарға
салған активтер: біріншіден, өтімді, яғни банк ондағы қаражатты тез арада
қолмақол ақшаға айналдыра алады, екіншіден, олардан алатын табыс төмен
болғанымен тәуекел төмен немесе жоқ десе де болады. сонымен қатар
активтердің бір бөлігін өтімді корпоротивтік бағалы қағаздарға да
орналастыруда. Корпоративтік бағалы қағаздарға мыналар жатады:
- акциялар;
- облигациялар;
- депозиттік және жинақ сертификаттары;
- ипотекалық куәліктер;
- депозитарлық қолхаттар;
Осылардың ішінде инвестициялау операциялары акциялар мен облигацияларға
байланысты көп болады, ал қалғандарының нарығы әлі өз деңгейінде дами
қойған жоқ.
Келтірілген сыныптамада корпоративті бағалы қағаздар нарығы бағалы
қағаз түрімен анықталатындығын көрсетіп отыр. Корпорациялардың акциялары
және облигациялары корпоративті бағалы қағаздар нарығының объектісі болып
табылады.
Акция – бұл акционерлік қоғам құрылған кезде, кәсіпорын немесе ұйым
акционерлік қоғамға айналған екі немесе бірнеше акционерлік қоғамдар
біріккен кезде, сонымен бірге жарғылық капиталды ұлғайту кезінде ақша
қаражаттарын жинақтау үшін шығарылатын бағалы қағаз.
Жай акциялардың инвестициялық тартымдылығы келесілерді қамтиды:
1. Жай акициялардың негізгі инвестициялық сипаттамасы ретінде
инвесторлардың компания пайдасына қатысу құқығын айтуға болады.
Сондықтан акцияның әрбір ұстаушысы кәсіпорынның белгілі бір дәрежедегі
иесі болады және кәсіпорын пайдасынан өз үлесін алу құқығына ие
болады.
2. Жай акциялар инвесторға өзінің ақшалай мүмкіндіктерін нақты
қажеттіліктерге қатысты бағалау мүмкіндіктерін береді. Инвестициялық
салымдары есебінен өмір сүретін адамдарды акциялар дивидент түрінде
тұрақты ағымдағы табыс алу тәсілін қамтамасыз етеді. Ағымдағы табысты
ойламайтын өзге инвесторлар үшін акциялар акцияның бағамдық құнының
артуы есебінен капитал өсімін қамтамасыз етеді. Осылайша, инвесторлар
акцияларды ұзақ мерзімге тек дивидент алу үшін ғана емес, тұрақты
капитал өсімін алу үшін сатып алады.
3. Жай акциялар инфляция жағдайында капиталдың сақталуын қамтамасыз
етеді.
4. Жай акциялар жоғары өтімді және жеңіл беріледі, акцияның кез келген
көлемін сату және сатып алу жеңіл болады.
5. Жай акцияның бағамы төмен болғандықтан, оларды көптеген жеке
салымшылар және инвесторлар сатып ала алады.
6. Жай акция оның иесіне кәсіпорынға бақылау жасауды жүзеге асыруға
мүмкіндік береді. Институционалды инвестор (мысалы, банк) стратегиялық
инвестициялауды жүзеге асыру бойынша мақсатты көздейді, яғни
акцияларды шығарған кәсіпорынды басқару мүмкіндігін алу мақсатында
акциялардың бақылау пакетін алу.
Алайда қарапайым акцияларға инвестициялаудың артықшылығымен қатар
кемшіліктері де бар.
Жай акциялардың ең мәнді кемшілігі олардың тәуекелді болып табылуында.
Акцияларға іскерлік және қаржылық тәуекел, сатып алушылық қабілетінің
төмендігі, нарықтық тәуекел, өнеркәсіптік тәуекел, өтімділік тәуекел және
тағы басқа тәуекелдер тән болады. Олардың әрқайсысы акциялар бойынша
алынатын табыстылық пен дивидентке, олардың бағамның көтерілуіне, инвестор
алатын табыстылық мөлшерлемесіне теріс әсер етуі мүмкін. Тіпті жоғары
класты акцияларға тәуекел элементі тән болады. Акциялар табыстылығының
динамикасы, пайда динамикасына үлкен ауытқулар тән болғандықтан, қарапайым
акцияларға бағалау жүргізу қиынға соғады. Бұл қарапайым акцияларды
инвестициялаудың тағы бір кемшілігі болып табылады.
Артықшылықты акциялар облигациялар мен жай акциялар арасында аралық
орынды алады. Артықшылықты акциялар – бұл әдетте кәсіпорынды басқаруға
қатысу құқығы (дауыс беру құқығы) берілмейтін акция, бірақ мұндай акция
иесінің келесі артықшылықтары бар:
- дивидент артықшылықты акциялардың номиналды құнына тұрақты ақша сомасында
немесе пайызбен белгіленеді, яғни кәсіпорын пайдасына тәуелсіз бекітіледі
(табыс тұрақты және жақсы болжанады);
- кәсіпорынның банкроттылығы немесе жабылуы жағдайында артықшылықты акция
иесінің қарапайым акция иесімен салыстырғанда қалған активерді талап ету
құқығының артықшылықтары бар, бірақ олар тек кредиторлар претензияларынан
кейін қанағаттандырылады (яғни, облигация ұстаушыларының претензияларынан
кейін);
- операцияларға белсенді қатысуға шағын инвесторларға мүмкіндік беретін
сатып алу құнының төмен болуы.
Артықшылықты акцияларға қарапайым акциялар мен облигациялардың сапасы
бір мезгілде тән болғандықтан, оларды гибридті (аралас) бағалы қағаздар
ретінде қарастырады. Айналымға үлестік бағалы қағаздар ретінде
шығарылатындығы және олар бойынша өтелу мерзімінің белгіленбейтіндігі
олардың қарапайым акцияларға ұқсастығын көрсетеді. Кәсіпорынның банкроттығы
жағдайында инвесторға пайда мен активтерге бірінші кезекті талаптарды
қамтамасыз етуі, ал ағымдағы табыс деңгейінің бағалы қағаз айналымының
бүкіл кезеңінде бекітілген болуы артықшылықты акциялардың облигацияларға
ұқсастығын көрсетеді.
Артықшылықты акциялардың кемшілігі: олар облигациялаға қарағанда
табыстылығы төмен болады, сондай-ақ кәсіпорын қызметі тоқтатылған жағдайда
ең алдымен облигация иелерінің претензиялары, содан кейін ғана артықшылықты
акция ұстаушыларының претензиялары қанағаттандырылады.
Сол себепті инвесторлар арасындағы танымалдығы жөнінен қарапайым
акциялар мен облигациялардан кейінгі үшінші орынды алады.
Компаниялар, корпорациялар шығаратын маңызды бағалы қағаз болып
облигациялар табылады.
Облигация – бұл облигация иесі – кредитор мен облигация эмитенті –
қарыз алушы арасындағы заемдық қатынастарды куәландыратын бағалы қағаз.
Облигация оның иесінің ақша қаражаттарын бергенін және оған алдын-ала
белгіленген мерзімде бекітілген пайыз төлеумен облигацияның номиналды құнын
төлейтіндігін куәландырады.
Инвестициялық тартымдылығы тұрғысында облигациялар келесі сипаттарға ие
болады:
- тұрақты, кепілденген, ағымдағы табыс;
- төмен тәуекел деңгейі. Бұл былай түсіндіріледі: Облигациялар бойынша
претензияларды бірінші қанағаттандыруы, пайыздық төлемдер көлемінің
кепілденген және бекітілген болуы.
Корпоративті бағалы қағаздар нарығының экономикалық ролі әдетте кез
келген нарыққа тән болатын жалпы нарықтық функциялармен, сондай-ақ тек
аталған нарыққа тән спецификалық функциялармен анықталады. Корпоративті
бағалы қағаздар нарығының жалпы нарықтық функциялар қатарында коммерцяилық,
бағалық, ақпараттық және реттеуші, функцияларын атауға болады. Коммерциялық
функция корпоративті бағалы қағаздар нарығындағы операциялар оларды жүзеге
асыратындар үшін пайда алу көзі болып табылатындығын білдіреді. Бағалық
функция корпоративті бағалы қағаздар нарығының нарықтық бағалардың
қалыптасу процесін, олардың тұрақты қозғалысын қамтамасыз ететіндігін
білдіреді. Нарықта қалыптасатын бағалар маңызды макро және
микроэкономикалық заңдылықтарды айқындайды. Ақпараттық функция кез-келген
өзге нарық сынды корпоративті бағалы қағаздар нарығы өзінің қатысушылырына
сауда объектіліері және олардың қатысушылары туралы нарықтық ақпаратты
жеткізетіндігін айқындайды. Корпоративті бағалы қағаздар нарығындағы ахуал
инвесторларға елдің экономикалық конъюктурасы туралы ақпаратты хабарлайды
және өзінің капитал салымы үшін оларға бағыт – бағдар береді. Реттеуші
функция нарықтың сауда ережелерін жасайтындығымен;ережелерге сәйкес сауда
процесін басқаратындығымен; қайшылықты мәселелерді шешу тәртібін,
басымдықтарды, бақылау немесе тіпті басқару органдарын белгілейтіндігімен
айқындалады. Корпоративті бағалы қағаздар нарығының спецификалық
функцияларына келесілерді жатқызамыз: қайта бөлу және ынталандыру .
корпоративті бағалы қағаздар нарығының негізгі функциясы- қайта бөлу
-өндірісті ұйымдастыру және кеңейту, экономиканың перспективті салаларын
дамыту мақсатында салымшылардың ақша қаражаттары жұмылдыруды білдіреді.
Корпоративті бағалы қағаздар нарығы салынған капиталға қатысты
кәсіпорындар қамтамасыз ететін пайдаға байланысты капиталдың бір саладан
екінші салаға ауысуын қамтамасыз етеді. Ынталандыру функциясы корпоративті
бағалы қағаздар нарығы нарық қажеттіліктеріне сәйкес өндірісті дамыту және
оларды бөлу мүддесіне шаруашылықтың бос ақша ресурстарын жұмылдыруды
ынталандыруымен көрінеді.
Корпоративті бағалы қағаздар нарығының құрамдас бөліктерінің негізі
нарықта сауда жасау болып табылады. Корпоративті бағалы қағаздар саудасы
бірінші ретті, екінші ретті, биржалық, биржадан тыс және өзге де нарықтарда
жүзеге асырылуы мүмкін.
Бірінші ретті нарық эмитент корпорацияның бағалы қағаздарын жеке немесе
мемлекеттік инвесторға алғашқы сату бойынша операцияларды қамтиды. Бірінші
ретті орналастырудың екі негізгі тәсілі бар – инвесторға тікелей сату және
андеррайтер деп аталатын қаржылық институттың делдалдығы кезінде
орналастыру. Дамыған нарықтарда андеррайтер ретінде ірі инвестициялық
банктер, инвестициялық компаниялар, брокерлік фирмалар, сондай –ақ көптеген
елдерде (мысалы, Ресейде) коммерциялық банктер танылады. Андеррайтер
инвесторлар арасында орналатыру мақсатында шығарылған бағалы қағаздардың
бүкіл көлемін немесе оның белгілі бір бөлігін сатып алады. Тікелей
орналатырумен салыстырғандағы андеррайтердің негізгі артықшылығы эмитенттің
өзіне қажетті қаржыландыру көлемін бірден алуына негізделеді. Сату жолымен
тартылған қаражаттарды эмитент өндірісті кеңейту,әрі қарай зерттеулер
жүргізу және өзге де мақсаттар үшін пайдаланады. Қалыптасқан және тұрақты
беделі бар, танымал қаржылық институт болып табылатын андеррайтердің бағалы
қағаздар шығарылымына қатысуының өзі инвесторлар үшін эмиссияланған
қаржылық құралдардың сапасы мен сенімділігін білдіреді.
Қазақстанда бірінші ретті корпоративті бағалы қағаздар нарығының пайда
болуы мен дамуы ең алдымен жекешелендіру мәселелерімен байланысты.
Жекешелендірілетін кәсіпорындар акцияларының бірінші ретті орналастырылуы
аукциондық нысанда (ақшалай аукциондар, төлем құралы жекешелендіру
сертификаттары болып табылатын сертификаттық аукциондар), сондай – ақ басқа
нысандарда- мәселен, инвесторлар арасында акцияларды тікелей орналастыру.
Айналымға алдында шығарылған бағалы қағаздармен сауда жасалатындықтан,
корпоративті бағалы қағаздардың екінші ретті нарығы негізгі болып табылады.
Бағалы қағаздар бағамын белгілеу екінші ретті нарық функцияларының бірі
болып табылады, яғни нақты бағалы қағаздар (акция, облигация) және оларды
шығарған кәсіпорындар туралы барлық ақпараттарды ай0ындайтын нарықтық
бағаны анықтау; келесі функциясы – келесі инвесторлар арасында ресурстарды
қайта бөлу. Толыққанды екінші ретті нарықсыз бірінші ретті нарықтың тиімді
қызмет етуі туралы айтуға болмайды. Бағалы қағаздарды жедел қайта сату үшін
механизм жасай отырып, екінші ретті нарық өндіріс мүддесі үшін қоғам
ресурстарын толық жұмылдыруға мүмкіндік бере отырып, салымшылар турасынан
оларға сенімді күшейтеді және олардың жаңа қор құндылықтарын сатып алу
ынтасын ынталандырады. Екінші ретті нарық болмаған жағдайда немесе ол әлсіз
ұйымдастырылған болса, инвесторлардыбағалы қағаздардың барлығыын немесе
белгілі бір бөлігін сатып алудан аластатуға әкелетін бағалы қағаздарды
келесі ретті қайта сату мүмкін болмас еді немесе қиындатады. Нәтижесінде
қоғам ұтылатын еді, себебі көптеген кәсіпорындар, соның ішінде жаңа
кәсіпорындар және бастамалар қажетті қаржылық қолдауды ала алмас еді.
Екінші ретті корпоративті бағалы қағаздар нарығының құрылымында бағалы
қағаздардың ұйымдастырылған биржасын және биржадан тыс нарықты атап
көрсетуге болады.
Биржа нарығы арнайы құрылған ұйым қор биржасының делдалдығымен жүзеге
асырылатын бағалы қағаздар саудасы жасалатын белгілі бір орынмен
байланысты. Биржағы барлық компаниялар жіберілмейді, тек биржада
белгіленген ережелерге жауап беретіндері ғана жіберіледі. Кез –келген
фирманың бағалы қағаздарының биржада сатылуы және сатып алынуы фактіснің
өзі фирма үшін беделді болады. Биржада , өз кезегінде, өзінің беделін
жоғалтпау үшін биржалық айналымға екінші разрядты компаниялардың бағалы
қағаздарын жібермейді. Сауда – саттық аталмыш биржада анықталған ережелер
мен нұсқаулықтар сақтай отырып жүргізіледі. Бағалы қағаз бойынша сатып алу
– сату жүзеге асырылу үшін ол листингтен өтуі қажет. Листинг – нақты
биржада сауда жасау үшін бағалы қағаздарды тіркеу немесе оларды сатып алу -
сату парағына енгізу тәртібі. әрбәр биржаның бағалы қағаздар сапасына
қоятын өзіндік критерийлері болғандықтан, кейбір компаниялардың бағалы
қағаздарымен біреуінде сауда жасалса, екінші биржада олармен операциялар
жүргізілмейді.
Әлемде Токиолық, Нью-йорктік және Лондондық биржалар (сәйкесінше,
айналым көлем бойынша бірінші, екінші және үшінші орындар)жетекші орындарды
иеленеді. Маңызды биржалар қатарында – Цюрихтік (Швейцария), Сиднейлік
(Австралия), Париждік (Франция), Франкфурттық (германия), Гонконгтік
(Қытай) және Оңтүстік – африкандық (ОАР) айтуға болады.
Корпоративті бағалы қағаздардың биржадан тыс нарығы белгілі бір нақты
мекемемен байланысты емес. Бұл тек бағалы қағаздармен сауда жасаудың басқа
тәсілі. Нарық мыңдаған инвестициялық фирмаларды бірегей байланыспен
біріктіретін телефон, телекс, компьютерлік желі негізінде әрекет етеді.
Егер биржалық нарық тек беделді корпорациялар үшін, ал биржадан тыс нарық
кез-келген компаниялар үшін қол жетімді болады. Ол үшін аталған бағалы
қағаз бойынша екінші ретті нарықты қолдауға келісетін брокерлік фирма
табылуы қажет.
1.2 Банктің инвестициялық саясаты және инвестициялық құралдарын
табыстылығын анықтауы
Банк қызметіндегі инвестициялаудың өзіндік ерекшелігі бар. Кең
мағынада, банктік инвестиция – пайда табу мақсатында банктің ресурстарын
орналастыруға бағытталған активтік операциялярдың жиынтығы.
Ал тар мағынада, банктік инвестиция – табыс немесе пайда алу мақсатында
ақшалай қаражаттарды бағалы қағаздарға жұмсауы.
Сонымен қатар, банктік инвестициялау деп негізгі капиталға жұмсаған
қаражаттарды да түсінуге болады.
Банктің инвестициялық қызметі инвестициялық саясат көмегімен жүзеге
асырылады. Инвестициялық саясаттың негізгі мазмұны қаражат жұмсау үшін
біршама тиімді бағалы қағаздың түрлерін анықтау, әр уақыт кезеңіне
инвестиция портфелінің құрылымын оңтайландырудан тұрады.
Банктердің инвестициялық саясаты – банк қызметінің тұрақты жұмыс
жасауын, нәтижелілігін немесе пайдалылығын, сондай-ақ өтімділігін
қамтамасыз ету мақсатында инвестициялар портфелін басқару стратегияларын
жасауға және іске асыруға бағытталатын шаралар жиынтығы.Банктің
инвестициялық саясатының басты бағыттары мынадай бөлімдерді қамтиды:
• Инвестициялық саясаттың басты мақсаты;
• Баланс активі мен пассивіндегі квазиинвестициялық
операциялардың шегін (үлесін) анықтау;
• Инвестициялық операциялардың сапасы үшін жетекшілер мен
атқарушылардың жауаптылығы;
• Инвестициялардың құрамы мен құрылымы;
• Бағалы қағаздардың сапасының деңгейінің және өтеу мерзімінің
тиімділігі;
• Инвестициялар портфелінің диверсификациялануына қойылатын
негізгі талаптар;
• Портфельдің құрамына түзетулер енгізу механизмі;
• Сақтау тәртібі және сақтандыру механизмі;
• Пайдалар мен зияндардың есебі;
• Компьютерлік қамсыздарндыру бағдарламалары.
Банктердің инвестициялық қызметі жаңа бағалы қағаздарға қаражат
орналастыруға кепілдік беру (андеррайтинг), сондай-ақ клиенттерге қандай
бағалы қағаз түрін, қай уақытта шығаруға және ұсынысты қалай жасауға
болатыны жайлы кеңес беруді сипаттайды.
Бағалы қағаздар бизнесіндегі андеррайтинг – бұл бағалы қағаздарды
сатудан ешқандай да төменгі ақщалай қаражаттың келіп түспейтіндігі туралы
эмитентке кепілдік беруді білдіреді. Мұндай жағдайда эмитент қор
құндылықтарын орналастыру жоспарын құрады.
Жоғарыда аталып өтілгендей, коммерциялық банктердің инвестициялық
қызметінің объектілері ретінде мыналар танылады:
- жай және артықшылықты акциялар;
- облигациялар;
- мемлекеттік бағалы қағаздар;
- депозиттік сертификаттар;
- вексельдер және т.б.
Банктік инвестициялар нысандары мен түрлерінің маңызды сипаттамасы
оларды табыстылық-тәуекел-өтімділік көрсеткіштерінің тұрғысынан бағалау
болып табылады.
Мемлекеттің бағалы қағаздары табыстылығына қарай үш түрге бөлінеді:
- дисконттық, мұндай бағалы қағаздар алғашқы нарықта инвесторларға
жеңілдікпен ( номиналдық құнынан төменгі бағамен) сатылып,
номиналдық құны бойынша өтеледі.
- купондық, яғни номиналдық құнына пайызбен бейнеленген табыс
әкелетін бағалы қағаздар. Купон мерзіміне қарай жылына 2 не 4
ретке дейін төленеді.
- аралас, яғни купон және дисконт түрінде қатар табыс әкелетін
бағалы қағаз. Бұл жағдайда инвестор-банктің табысы екі көзден:
дисконт түріндегі және купон мөлшерлемесі түріндегі табыстардан
құралады.
Мемлекеттік бағалы қағаздарға инвестиция жасауда инвестор көлемі аз
болса да тұрақты табыс алады, өтімділігі жоғары немесе орташа болады және
құнының өзгеру тәуекелі төмен болады.
Төмендегі кестеде банктің инвестициялық қоржынын қалыптастыру үшін
маңызы бар көрсеткіштер қатары бойынша коммерциялық банктің инвестициялық
қызметінің құралдарын талдау жүргізілген (2 кесте).
Кесте 2
Инвестициялық қызмет құралдарының салыстырмалы сипаттамасы
Құралдар Құнының өзгеру Мерзімі Өтімділігі
тәуекелі
Акциялар Жоғары Ұзақ мерзімді Орташа-төмен
Облигациялар Өте жоғары Ұзақ мерзімді Орташа-төмен
Мемлекеттік бағалыМәнді емес Қысқа Жоғары-орташа
қағаздар мерзімді-Ұзақ
мерзімді
Мүлік Орташа-жоғары Ұзақ мерзімді Төмен-орташа
Инвестициялық қызмет құралын таңдау кезінде ең қиыны оның табыстылығын
анықтау болып табылады.
Кестеде көрініс тауып отырғандай, акциялардың атаулы құны жеткілікті
түрде шартты өлшем, және әдетте нарықтық факторлардың әсерінен белгілі бір
мерзім ішінде мәнді түрде өзгеруі мүмкін нарықтық бағасына әсер етпейді.
Акция – бұл акционерлік қоғамнаң жарғылық капиталына үлес қосқандығын
куәландыратын және басқару ісіне табыс әкелетін бағалы қағаз. Дивиденд
акциялар бойынша табыс болып табылады.
Дивидент төлеу тәсілінің айырмашылығына байланысты жай және
артықшылықты акцияларға бөледі. Жай акция, оның иесіне акционерлік қоғамның
табысына байланысты табыс әкеледі және қоғамды басқару ісіне немесе жалпы
жиналысқа қатысуға құқық береді. Ал артықшылықты акция иесіне қоғамнаң
табысына байланыссыз тұрақты табыс алуға құқық береді, бірақ басқару ісіне
араласуға немесе акционерлер жиналысына қатысуға құқықбермейді.
Артықшылықты акцияның келесі бір артықшылығы – қоғам борыштық тұрақсыздыққа
ұшырыған жағдайда мүлікті жай акция иесінен бұрын алуға мүмкүндік беруі.
Акциялар шығару формасына қарай да ажыратылады: құжатты (сертификатпен)
түрде және құжатсыз (шоттағы бухгелтерлік жазулар арқылы).
Акциялар бойынша дивидендтер құны компанияның таза пайдасына тәуекелді
болады, ал таза пайданың көлемі тұрақсыз және ешкіммен кеплідендірілмейді.
Сондықтан дивидендтік табыс инвестор үшін маңызды болғанымен, акциялар
бойынша капитал табыстылығымен, яғни акциялардың бағамдық құнының өсімі
нәтижесіндегі табыстылықпен салыстырғанда екінші дәрежелі маңынаға ие
болады. Өсу мүмкіндіктері немесе акциялардың бағамдық құны туралы
акциялардың баланстық және бағамдық құндарының қатынасы бойынша білуге
болады. Акциялардың баланстық құны (таза активтердің қатынасы, яғни
міндеттемелермен жүктелмеген активтердің шығарылған акциялар санына
қатынасы)акциялардың бағамдық құнының төмендеуінің шегі болып табылады
[18,122б].
Акциялардың дивидендтік табыстылығы келесі формула бойынша анықталады:
Да=Дс Бн * 100 (1)
мұндағы, Да – дивидендтік табыстылық;
Дс – кезеңдегі акцияға шаққандағы дивидендтер сомасы;
Бн – акциялардың нарықтық бағасы.
Дивидендтік табыстылық ағымдағы және перспективті болып анықталуы
мүмкін. Есептеулерде дивидендтердің бұрын белгілі төлем сомалары қолданған
кезде ағымдағы табыстылықты аламыз, ал болжанатын өлшемдерді есептеуге
алғанда акциялардың күтілетін немесе перспективті табыстылығын аламыз.
Келесі қаржы құралы облигацияларды қарастырамыз. Облигация – оның
иесінің ақшалай қаражат салғандығын куәландыратын және эмитенттің осы
қаражат сомасы (номиналдық құны) мен пайызды қайтарып беру туралы
міндеттемесін растайтын бағалы қағаз.
Облигациялардың табыстылығы былайша анықталады:
- жүйелі төленіп тұратын пайыздармен (куаондық табыс);
- белгілі бір уақыт кезеңіндегі облигациялардың бағамдық құнының
өзгеруімен;
- төленген пайыздарды қайта инвестициялаудан түскен табыстармен.
Пайыздар бойынша облигациялардың табыстылығы ағымдағы деп аталады.
Облигациялардың ағымдағы табыстылығы акциялар табыстылығын анықтағандай
етіп анықталады:
Дт = П Бн *100 (2)
мұндағы, Да – дивидендтік табыстылық;
П – кезеңдегі облигациялар бойынша төленген пайыздар сомасы;
Бн – акциялардың нарықтық бағасы.
Тек осы көрсеткішті қолдана отырыпқаражаттарды инвестициялаудың ең
тиімді вариантын таңдау мүмкін емес, себебі бұл көрсеткіш облигацияны
иелену кезеңіндегі оның құнының өзгерісін сипаттамайды.
Толық табыстылық көрсеткіші тек облигацияның ағымдағы табыстылығын ғана
емес, сондай-ақ оның нарықтық құнының өзгеруі нәтижесіндегі табыстылықты да
есепке алады. Толық табыстылық көрсеткіші мына формула бойынша анықталады:
Дп = П + Дд Бн*n *100 (3)
мұндағы, Дд – облигация бойынша дисконт көлемі;
n – облигацияның иелену жылдарының саны.
Қазақстандағы айналыста жүрген облигациялар табыстылығына қарай
дисконттық облигация ретінде көрініс тапқан, яғни – инвестор-банктің
облигацияны шығарушыдан номиналдық құнынан төменгі бағада сатып алып, оны
өзінің құнымен қайта сату арасындағы айырма түрінде банкке табыс әкелетін
түрі.
2. КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТІҢ ҚАРЖЫЛЫҚ ЖӘНЕ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТІН ТАЛДАУ
1. Альянс Банк АҚ-ның қызмет ету негіздерін және негізгі қаржылық
көрсеткіштерін талдау
Альянс банк АҚ Иртыш бизнес банкінің құқық бөлушілері болып
табылады, ол 1999 жылы 13 шілде айында екі аймақтық банктің қайта
ұйымдастырылу жолымен біріктіріліп-Семей қалалық акционерлік банкі ААҚ
мен Иртышбизнесбанк ААҚ, Альянс банк АҚ болып атала бастады. Семей
қалалық акционерлік банкі ААҚ-1992 жылы 24сәуір айында, ал
Иртышбизнесбанк ААҚ1993 жылы 7 шілдеде құрылған.
Қайта ұйымдастырумен байланысты Семей қалалық акционерлік банкі ААҚ
филиал ретінді қалдырылып, Иртышбизнес банк ААҚ Павлодар қаласында бас
офисине айналды. Бірлестік банкке 1993 жылдан бергі жинақталған бактік
тәжірибені жақсы іс жүзінде пайдаланып, өз жұмысын Шығыс Қазақстан мен
Павлодар облыстарының өнеркәсіптік кәсіпорындарымен жұмыс жасауға
бағыталған мүмкіндік туындады. 2001 жылдың ортасына таман Иртышбизнесбанк
ААҚ республиканың ірі, орта, кіші кәсіпорындарына кешенді қызмет көрсете
алатын үлкен тұрақты банк құрылымын құрады. 2001 жылы Иртышбизнесбанк
ААҚ негізгі акционерлері ауыстырылды.Банк мынадай ұйымдарға қатысушы болып
табылады:
• ҚР жеке тұлғалар салымдарына міндетті ұжымдық кепілдік беру қоры;
• Қазақстан қор биржасы (KASE);
• Ипотекалық несиелерге кепілдік беру Қазақстандық қоры;
• Халықаралық банкаралық телекоммуникациялар жүйелері S.W.I.F.T. және
REUTERS;
• VISA International;
• Бірінші несие бюросы;
• Қазақстан қаржыгерлерінің ассоциациясы;
• Қазақстанның Сауда-өнеркәсіптік палатысы.
Альянс банк АҚ алдыңғы қатарлы әлемдік қаржы институттарымен тікелей
корреспонденттік қатынастарда, соның ішінде:
• Bank of New York (USA);
• American Express Bank Ltd. (New York, USA);
• American Express Bank GMBH (Frankfurt am Main, Germany);
• Deutsche Bank Trust Company Americas (New York, USA);
• Deutsche Bank AG (Frankfurt am Main, Germany);
• Raiffeisen Zentralbank Oesterreich AG (Vienna, Austria);
• Citibank, N.A. (New York, USA);
• Citibank, London (London, UK);
• Commerzbank AG (Frankfurt am Main, Germany);
• Dresdner Bank (Frankfurt am Main);
• Credit Suisse First Boston (Switzerland);
• Wachovia Bank New York International Branch Corporation (USA);
• Банк Аваль (АППБ) (Киев, Украина);
• СберБанк России (Москва, Россия);
• ПромсвязьБанк (Москва, Россия);
• Международный Московский Банк (Москва, Россия);
• Банк ЗЕНИТ (Москва, Россия);
• ОАО "Альфа Банк" (Россия);
• Bayerische Hypo- und Vereinsbank AG (Германия);
• Банк Петрокоммерц (Россия);
• РусславБанк (Москва, Россия);
• БелвнешэкономБанк (Минск, Беларусь);
• Standart Bank London Limited (Англия);
• ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz