Бақылаудың мәні мен маңызы
Мазмұны
Кіріспе
1. Бақылаудың мәні мен маңызы
2. Бақылау процесі және оның кезеңдері
3. Тиімді бақылаудың сипаттамасы
4. Бақылау мен жоспарлаудағы ақпараттық . басқару жүйесі
5. “Аудит.Дело” компаниясы
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
1. Бақылаудың мәні мен маңызы
2. Бақылау процесі және оның кезеңдері
3. Тиімді бақылаудың сипаттамасы
4. Бақылау мен жоспарлаудағы ақпараттық . басқару жүйесі
5. “Аудит.Дело” компаниясы
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Бақылау – бұл ұйымның мақсатқа жетуін қамтамасыз ететін процесс. Бақылау процесі белгі тұрғызудан, нақты жеткен нәтижені өлшеуден, егер жеткен нәтиже тұрғызылған белгіден алшақтау жатса, онда өзгеріс енгізуден тұрады.
Бақылау функциясы – ол басқару сипаттамасындағы проблемаларды анықтауға және ұйымның қызметіне өзгерісті, проблема дағдарысқа айналып кетпей тұрып, енгізуге мүмкіншілік жасайды.
Басқару ғылымының алғашқы идеялары пайда болғанға дейін, 3000 жыл бұрын қытайдың “И Цзинь” – “Өзгеріс” кітабында былай жазылған: “Егер ақылды адам табысқа қалай жеткенін көрсе, ол оны тағы да қайталайды, егер ол өзінің қатесін көрсе, оны қайталамайды”.
Міне, осы айтылған сөздің мағынасынан бақылау функциясын анықтауға болады. Бақылау – басқару функциясындағы сынның ең маңыздысы, ең күрделісі. Бақылаудың ең маңызды ерекшелігі ол бақылаудың жан-жақтылығынан тұрады. Менеджердің негізгі функциясы ретіндегі бақылау жайында келесі суреттен көруге болады (1-сурет).
Бақылауды ұйым мақсатына тиімді жетуді қамтамасыз ететін, процесс ретінде анықтауға болады. Бақылау функциясына жататындар: ұйымның барлық бөлімшелер қызметінің нақты нәтижелері туралы ақпараттарды есепке алу және талдау, оларды жоспарлы көрсеткіштермен салыстыру, ауытқуларды анықтап және олардың себептерін талдау, қойылған мақсаттарға жету үшін шаралар дайындау.
Бақылау – бұл ұйымның мақсатқа жетуін қамтамасыз ететін процесс. Бақылау процесі белгі тұрғызудан, нақты жеткен нәтижені өлшеуден, егер жеткен нәтиже тұрғызылған белгіден алшақтау жатса, онда өзгеріс енгізуден тұрады.
Бақылау функциясы – ол басқару сипаттамасындағы проблемаларды анықтауға және ұйымның қызметіне өзгерісті, проблема дағдарысқа айналып кетпей тұрып, енгізуге мүмкіншілік жасайды.
Басқару ғылымының алғашқы идеялары пайда болғанға дейін, 3000 жыл бұрын қытайдың “И Цзинь” – “Өзгеріс” кітабында былай жазылған: “Егер ақылды адам табысқа қалай жеткенін көрсе, ол оны тағы да қайталайды, егер ол өзінің қатесін көрсе, оны қайталамайды”.
Міне, осы айтылған сөздің мағынасынан бақылау функциясын анықтауға болады. Бақылау – басқару функциясындағы сынның ең маңыздысы, ең күрделісі. Бақылаудың ең маңызды ерекшелігі ол бақылаудың жан-жақтылығынан тұрады. Менеджердің негізгі функциясы ретіндегі бақылау жайында келесі суреттен көруге болады (1-сурет).
Бақылауды ұйым мақсатына тиімді жетуді қамтамасыз ететін, процесс ретінде анықтауға болады. Бақылау функциясына жататындар: ұйымның барлық бөлімшелер қызметінің нақты нәтижелері туралы ақпараттарды есепке алу және талдау, оларды жоспарлы көрсеткіштермен салыстыру, ауытқуларды анықтап және олардың себептерін талдау, қойылған мақсаттарға жету үшін шаралар дайындау.
Пайдаланылған әдебиеттер: Уркунчиев Е.М., Ахметов Б.Ж., Шоханова И.Ш. – Менеджмент. Оқу құралы – Тараз, Тараз Университеті, 2005 – 209бет.
Мазмұны
Кіріспе
1. Бақылаудың мәні мен маңызы
2. Бақылау процесі және оның кезеңдері
3. Тиімді бақылаудың сипаттамасы
4. Бақылау мен жоспарлаудағы ақпараттық – басқару жүйесі
5. “Аудит-Дело” компаниясы
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Бақылау – бұл ұйымның мақсатқа жетуін қамтамасыз ететін процесс.
Бақылау процесі белгі тұрғызудан, нақты жеткен нәтижені өлшеуден, егер
жеткен нәтиже тұрғызылған белгіден алшақтау жатса, онда өзгеріс енгізуден
тұрады.
Бақылау функциясы – ол басқару сипаттамасындағы проблемаларды
анықтауға және ұйымның қызметіне өзгерісті, проблема дағдарысқа айналып
кетпей тұрып, енгізуге мүмкіншілік жасайды.
Басқару ғылымының алғашқы идеялары пайда болғанға дейін, 3000 жыл
бұрын қытайдың “И Цзинь” – “Өзгеріс” кітабында былай жазылған: “Егер ақылды
адам табысқа қалай жеткенін көрсе, ол оны тағы да қайталайды, егер ол
өзінің қатесін көрсе, оны қайталамайды”.
Міне, осы айтылған сөздің мағынасынан бақылау функциясын анықтауға
болады. Бақылау – басқару функциясындағы сынның ең маңыздысы, ең күрделісі.
Бақылаудың ең маңызды ерекшелігі ол бақылаудың жан-жақтылығынан тұрады.
Менеджердің негізгі функциясы ретіндегі бақылау жайында келесі суреттен
көруге болады (1-сурет).
Бақылауды ұйым мақсатына тиімді жетуді қамтамасыз ететін, процесс
ретінде анықтауға болады. Бақылау функциясына жататындар: ұйымның барлық
бөлімшелер қызметінің нақты нәтижелері туралы ақпараттарды есепке алу және
талдау, оларды жоспарлы көрсеткіштермен салыстыру, ауытқуларды анықтап және
олардың себептерін талдау, қойылған мақсаттарға жету үшін шаралар дайындау.
1.Бақылаудың мәні мен маңызы
Бақылау – ұйымның өз мақсатына жетуді қамтамасыз ететін процесс.
Бақылау процесі белгі тұрғызудан, нақты жеткен нәтижені өлшеуден, егер
жеткен нәтиже тұрғызылған белгіден алшақтау жатса, онда өзгеріс енгізуден
тұрады.
Бақылау функциясы – ол басқару сипаттамасындағы проблемаларды
анықтауға және ұйымның қызметіне өзгерісті, проблема дағдарысқа айналып
кетпей тұрып, енгізуге мүмкіншілік жасайды.
Басқару ғылымының алғашқы идеялары пайда болғанға дейін, 3000 жыл
бұрын қытайдың “И Цзинь” – “Өзгеріс” кітабында былай жазылған: “Егер ақылды
адам табысқа қалай жеткенін көрсе, ол оны тағы да қайталайды, егер ол
өзінің қатесін көрсе, оны қайталамайды”.
Міне, осы айтылған сөздің мағынасынан бақылау функциясын анықтауға
болады. Бақылау – басқару функциясындағы сынның ең маңыздысы, ең күрделісі.
Бақылаудың ең маңызды ерекшелігі ол бақылаудың жан-жақтылығынан тұрады.
Менеджердің негізгі функциясы ретіндегі бақылау жайында келесі суреттен
көруге болады (1-сурет).
Бақылауды ұйым мақсатына тиімді жетуді қамтамасыз ететін, процесс
ретінде анықтауға болады. Бақылау функциясына жататындар: ұйымның барлық
бөлімшелер қызметінің нақты нәтижелері туралы ақпараттарды есепке алу және
талдау, оларды жоспарлы көрсеткіштермен салыстыру, ауытқуларды анықтап және
олардың себептерін талдау, қойылған мақсаттарға жету үшін шаралар дайындау.
Бақылаудың орны және мағынасы – ол кері байланысты ұйымдастыру тәсілі
болып табылуымен анықталады, сол арқылы басқару органы өзінің шешімдерінің
орындалу барысы туралы ақпарат алып отырады.
Бақылаудың алдымен екі типін бөліп көрсетейік – стратегиялық және
тактикалық.
Стратегиялық немесе басқарушылық бақылау стратегиялық міндеттерді
шешуге бағытталған және стратегиялық жоспарлауды басқарумен тығыз
байланыста.
Тактикалық немесе әкімшілікті бақылау ағымды міндеттер, бағдарламалар,
жоспарлардың орындалуын қамтамасыз етуді жүйелі қадағалайды.
Әдебиеттердің бақылау формаларын бөлістірудің бірқатар жолдары бар.
Мысалы, бақылаудың төрт формасын бөліп көрсетуге болады: қаржылық
ресурстарды бақылау, материалды ресурстарды бақылау, адам ресурстарын
бақылау және ақпараттық ресурстарды бақылау.
Кейбір авторлар бақылаудың келесі формаларын бөліп көрсетеді:
өндірістік бақылау, қорлармен басқару, сапаны бақылау, қаржылық бақылау.
Осыған орай, жоғарыда аталған бақылау типтерімен қатар, біздің
ойымызша бақылаудың келесі формаларын бөліп, атап өткенді жөн көрдік:
қаржылық, өндірістік, маркетингтік және сапаны бақылау.
1-сурет. Менеджменттің негізгі
функциясы – бақылау.
Қаржылық бақылау жалпы басқарушылық бақылаудың негізі болып, іске
асырылады. Қаржылық бақылау ұйымның өмір сүруінің барлық аспектілерін,
демек, өндіріс, маркетинг және басқаруды қамтиды.
Өндірістік бақылау өзіне алты функцияны енгізеді:
1. Операциялар кезектілігі;
2. Жұмыстарды бөлістіру;
3. Әрбір операцияның өндірілуі тиіс уақыттын анықтайтын, өндірістік
графиктер;
4. Жұмысты орындау құнын алдын-ала бағалау;
5. Жұмысты ағымды реттеу процесі;
6. Жөнелту – аяқтаушы қызмет, онда жоспардың орындалуы тексеріледі.
Маркетингтік бақылау мыналарға негізделеді:
← өткізу мүмкіндігін талдауға;
← нарық үлесін талдауға;
← маркетинг және өткізуге кеткен шығындар арасындағы ара –
қатынасын талдауға;
← клиенттермен қарым-қатынасты қадағалауға.
Сапаны бақылау, жаңалықты техникалық деңгейде орындау кезінде
ақаулардың болмауы, пайдаланудағы сенімділікті енгізе отырып, бәсекелестік
күрестің нарықтағы позицияны жаулап алу және сақтаудың маңызды құралдарының
бірі болып табылады.
Бақылау – басқару процесінің негізгі элементі.
Бақылаудың негізгі түрлері – ол алдын-ала, ағымды және қорытынды
бақылау.
Орындау құрылысы жағынан – бұл бақылаудың түрлері бір-біріне ұқсас
келеді. Себебі, олардың көздеген мақсаттары бір – алынған нақты нәтижелері
талапқа сай болуы керек. Олардың айырмашылығы тек қана уақытпен
қолдануында.
Алдын – ала бақылау деп жұмыстың нақты басталуының алдында
жүргізілетін бақылауды айтады.
Алдын – ала бақылауды қолданудың негізгі құралы болып ереже,
процедура және тәртіп сызығы жатады.
Ұйымдарда алдын – ала бақылау келесі облыстарда қолданылады, яғни:
• адам ресурстарына байланысты;
• метериалды ресурстарға байланысты;
• қаржы ресурстарына байланысты.
Ұйымдарға адам ресурстары облысындағы алдын-ала бақылауға,
дайындығы өте жоғары деңгейдегі және мамандандырылған адамдарды таңдап алу
және белгілі бір қызметтік міндеттерді орындау үшін қажетті іскер және
жоғары кәсіби білімі мен қабілеттіліктерге ие адамдардың терең талдау жасау
есебінен қол жеткізуге болады. Қабылданып алынғалы жатқан жұмысшылардың,
оларға сеніп тапсыратын міндеттемелерді, қажетті жұмыс көлемін орындауға
жағдайларының бар екендігіне көз жеткізу үшін, олардың мүмкін болатын білім
деңгейі немесе сол облыста істеген жұмыс өтімінің болуы тиіс.
Өндірістік фирмалар қолданылған материалды ресурстарға міндетті алдын
– ала бақылау белгілейді. Бақылау мүмкін болатын төменгі деңгейдегі
стандарттарды жасау және осы талаптарға сай келетін материалдарды іс –
жүзінде тексеру жолдарымен іске асыру.
Материалды ресурстарды алдын – ала бақылау әдісімен: ұйымды
қорлармен, қосалқы материалдармен қамтамасыз ету, тапшылықты болдырмау
көзделінеді.
Қаржы ресурстарын алдын – ала бақылаудың маңызды құралы ретінде –
бюджет қарастырылады. Ол алдын – ала бақылауды жүзеге асыру механизмі болып
табылады.
Ағымды бақылау жұмыстың жүріп тұрған кезінде жүргізіледі. Басқару
аппаратына ағымды бақылауды жүзеге асыру үшін міндетті түрде кері байланыс
қажет.
Кері байланыс – ол алынған нәтижелер туралы мәліметтер. Кері
байланыстың ең қарапайым мысалы болып, бастықтың қол астындағы адамына оның
жұмысының қанағатсыз екендігі туралы хабарлама болып табылады. Кері
байланыс жүйесі басшыларға осы көрінбей қалған проблемаларға өзгеріс енгізу
жолдарын көрсетеді.
Ағымды бақылау жұмыс жүргізілгеннен кейін алынған көзделген
мақсаттарға жетуге бағытталған, нақты нәтижелерді өлшеуге негізделеді.
Басқарудағы кері байланысы бар бақылау жүйесі қажетті сипаттамаларына
ие болу үшін “кіріс, шығыс” елеулі ықпалын тигізеді. Кері байланысы бар
ұйымдастыру жүйесіне кіріс болып барлық ресурстар жатады, яғни материалдық,
қаржылық және адам ресурстары, мұндай жүйелердің шығысы ретінде тауарлар
мен қызметтер қарастырылады.
Кері байланысы бар бақылауды ұйымдастыру жүйесі – ашық жүйелер
қатарына жатады. Бұл жүйенің сыртқы элементі – басқарушы – менеджер болып
табылады.
Мақсатқа жету үшін сыртқы және ішкі факторлардың әсерінен пайда
болған ауытқуларға жүйе кері жауап қайтаруы тиіс.
Сыртқы факторларға – ұйымды қоршаған ортаға әсер ететін элементтердің
барлығыда жатады, яғни бәсеке, жаңа заңдардың қабылдануы, экономикалық
қабылдануы, экономикалық жағдайдың нашарлауы және тағы басқалар.
Ағымдағы бақылау кезінде кері байланыс аз шығын жұмсап, алға қойған
мақсатқа жетумен пайда болған мәселелерді шешу жұмыстары кезінде
қолданылады.
Қорытынды бақылау кезінде кері байланыс жұмыс орындалып болғаннан соң
қолданылады.
Профессор Ульям Ньюменнің пікірінше, қорытынды бақылаудың екі
функциясы бар.
Бірінші функциясы – ол қорытынды бақылау, егер мұндай жұмыстар
келешекте тағы да атқарылатын болса, ондай жұмыстарды жоспарлауға жағдай
жасайды.
Қорытынды бақылаудың екінші функциясы ынталандыруға септігін
тигізеді.
2. Бақылау процесі және оның кезеңдері
Бақылаудың процедурасы 3 кезеңді айырады:
1. өлшеумен стандарттарды өндіру;
2. олармен нақты нәтижені салыстыру;
3. өзгерту ісіне керекті әрекеттер қабылдау.
1. Әрбір кезенде әртүрлі шаралар кешені жүзеге асырылады. Бірінші
кезең бақылау және жоспарлау функцияларының мәні жағынан өте жақын және
тығыз байланыста екенін көрсетеді.
Стандарттар – бұл өлшеуге мүмкіндігі бар нақты мақсаттар, процестер.
Бұл мақсаттар жоспарлау прцесінен кейін пайда болады. Бақылау кезінде
қолданылатын барлық стандарттар ұйымның көптеген стратегиясы мен
мақсаттарының арасынан таңдап алынуы тиіс.
Бақылау үшін стандарттар ретінде қолдануға болатын мақсаттардың екі
өте маңызды ерекшеліктерін көрсетуге болады:
‒ жұмыстың орындалуы тиіс уақыт шектеулілігінің болуы;
‒ жұмыстың орындалу дәрежесін бағалауға қатысты нақты өлшемдердің
болуы.
Нақты өлшемдер және анықталған уақыт кезеңін нәтижелік көрсеткіш
деп атайды.
Нәтижелік көрсеткіш – мақсатқа жету үшін ненің алыну керек, соны тура
анықтайды. Нәтижелік көрсеткішті мынадай бөлшектерге – табыс, сату көлемі,
материалдың бағасы және т.б. жеңіл анықтауға болады.
Бірақ нәтижелік көрсеткіш ғылыми – зерттеуде, тәжірибе –
конструкциялық жасандыларда, әлеуметтік жауапкершілікте және этикада қиын
анықталады. Мұндай көрсеткіштер басшыларға нақты істелінген жұмыс пен
жоспарлайтын жұмысты салыстыруға мүмкіндік береді.
2. Бақылау процесінің екінші кезеңі қол жеткен нақты нәтижелерді
белгіленген стандарттармен салыстырудан тұрады. Бұл кезенде менеджер қол
жеткен нақты нәтижелердің, қаншалықты күткен нәтижелерге сәйкес келетінін
анықтауы қажет және іс-әрекеттердің басталуы туралы шешім қабылдаудың
негізі болатын баға қояды.
Масштабтың ауытқуын анықтау, нәтижелерді өлшеу, мәліметтер берумен
оның бағалануын анықтау бақылаудың осы кезеңінің қызметтері болып табылады.
Жоғарғы буынның басшылары нақты алынған нәтижелердің белгіленген
стандарттан ауытқуы көп болмас үшін, мүмкін болатын ауытқулар шегін
белгілейді. Белгіленген стандарттың қаншалықты қолданылатынын анықтау үшін
– нәтижелерді өлшеу көрсеткіші пайдаланылады. Сонымен қатар, бұл көрсеткіш
элементтерінің бірі болып саналады. Өлшеу немесе салыстыру жүйесі бақылауға
түсетін қызмет түріне сәйкес келуі тиіс.
Бастапқы кезде барлық көрсеткіштерді стандартты, белгіленген өлшемге
келтіріп алуы қажет. Мысалы, егер белгіленген стандарт пайда болса, онда
есептеу жұмыстарын стандарттың көрсетілуіне байланысты пайызбен немесе
теңгемен жүргізу қажет.
Мәліметтерді тарату – бақылау тиімділігін қамтамасыз етуде басты роль
атқарады. Бақылау жүйесінің тиімді жұмыс жасауы үшін, ұйымның қажет деген
қызметкерлеріне белгіленген стандарт пен алынуға тиіс нәтижелер жөнінде
мәліметтер берілуі қажет. Мұндай мәліметтер өте дәл болуы керек,
көрсетілген уақытта жауапты ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
1. Бақылаудың мәні мен маңызы
2. Бақылау процесі және оның кезеңдері
3. Тиімді бақылаудың сипаттамасы
4. Бақылау мен жоспарлаудағы ақпараттық – басқару жүйесі
5. “Аудит-Дело” компаниясы
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Бақылау – бұл ұйымның мақсатқа жетуін қамтамасыз ететін процесс.
Бақылау процесі белгі тұрғызудан, нақты жеткен нәтижені өлшеуден, егер
жеткен нәтиже тұрғызылған белгіден алшақтау жатса, онда өзгеріс енгізуден
тұрады.
Бақылау функциясы – ол басқару сипаттамасындағы проблемаларды
анықтауға және ұйымның қызметіне өзгерісті, проблема дағдарысқа айналып
кетпей тұрып, енгізуге мүмкіншілік жасайды.
Басқару ғылымының алғашқы идеялары пайда болғанға дейін, 3000 жыл
бұрын қытайдың “И Цзинь” – “Өзгеріс” кітабында былай жазылған: “Егер ақылды
адам табысқа қалай жеткенін көрсе, ол оны тағы да қайталайды, егер ол
өзінің қатесін көрсе, оны қайталамайды”.
Міне, осы айтылған сөздің мағынасынан бақылау функциясын анықтауға
болады. Бақылау – басқару функциясындағы сынның ең маңыздысы, ең күрделісі.
Бақылаудың ең маңызды ерекшелігі ол бақылаудың жан-жақтылығынан тұрады.
Менеджердің негізгі функциясы ретіндегі бақылау жайында келесі суреттен
көруге болады (1-сурет).
Бақылауды ұйым мақсатына тиімді жетуді қамтамасыз ететін, процесс
ретінде анықтауға болады. Бақылау функциясына жататындар: ұйымның барлық
бөлімшелер қызметінің нақты нәтижелері туралы ақпараттарды есепке алу және
талдау, оларды жоспарлы көрсеткіштермен салыстыру, ауытқуларды анықтап және
олардың себептерін талдау, қойылған мақсаттарға жету үшін шаралар дайындау.
1.Бақылаудың мәні мен маңызы
Бақылау – ұйымның өз мақсатына жетуді қамтамасыз ететін процесс.
Бақылау процесі белгі тұрғызудан, нақты жеткен нәтижені өлшеуден, егер
жеткен нәтиже тұрғызылған белгіден алшақтау жатса, онда өзгеріс енгізуден
тұрады.
Бақылау функциясы – ол басқару сипаттамасындағы проблемаларды
анықтауға және ұйымның қызметіне өзгерісті, проблема дағдарысқа айналып
кетпей тұрып, енгізуге мүмкіншілік жасайды.
Басқару ғылымының алғашқы идеялары пайда болғанға дейін, 3000 жыл
бұрын қытайдың “И Цзинь” – “Өзгеріс” кітабында былай жазылған: “Егер ақылды
адам табысқа қалай жеткенін көрсе, ол оны тағы да қайталайды, егер ол
өзінің қатесін көрсе, оны қайталамайды”.
Міне, осы айтылған сөздің мағынасынан бақылау функциясын анықтауға
болады. Бақылау – басқару функциясындағы сынның ең маңыздысы, ең күрделісі.
Бақылаудың ең маңызды ерекшелігі ол бақылаудың жан-жақтылығынан тұрады.
Менеджердің негізгі функциясы ретіндегі бақылау жайында келесі суреттен
көруге болады (1-сурет).
Бақылауды ұйым мақсатына тиімді жетуді қамтамасыз ететін, процесс
ретінде анықтауға болады. Бақылау функциясына жататындар: ұйымның барлық
бөлімшелер қызметінің нақты нәтижелері туралы ақпараттарды есепке алу және
талдау, оларды жоспарлы көрсеткіштермен салыстыру, ауытқуларды анықтап және
олардың себептерін талдау, қойылған мақсаттарға жету үшін шаралар дайындау.
Бақылаудың орны және мағынасы – ол кері байланысты ұйымдастыру тәсілі
болып табылуымен анықталады, сол арқылы басқару органы өзінің шешімдерінің
орындалу барысы туралы ақпарат алып отырады.
Бақылаудың алдымен екі типін бөліп көрсетейік – стратегиялық және
тактикалық.
Стратегиялық немесе басқарушылық бақылау стратегиялық міндеттерді
шешуге бағытталған және стратегиялық жоспарлауды басқарумен тығыз
байланыста.
Тактикалық немесе әкімшілікті бақылау ағымды міндеттер, бағдарламалар,
жоспарлардың орындалуын қамтамасыз етуді жүйелі қадағалайды.
Әдебиеттердің бақылау формаларын бөлістірудің бірқатар жолдары бар.
Мысалы, бақылаудың төрт формасын бөліп көрсетуге болады: қаржылық
ресурстарды бақылау, материалды ресурстарды бақылау, адам ресурстарын
бақылау және ақпараттық ресурстарды бақылау.
Кейбір авторлар бақылаудың келесі формаларын бөліп көрсетеді:
өндірістік бақылау, қорлармен басқару, сапаны бақылау, қаржылық бақылау.
Осыған орай, жоғарыда аталған бақылау типтерімен қатар, біздің
ойымызша бақылаудың келесі формаларын бөліп, атап өткенді жөн көрдік:
қаржылық, өндірістік, маркетингтік және сапаны бақылау.
1-сурет. Менеджменттің негізгі
функциясы – бақылау.
Қаржылық бақылау жалпы басқарушылық бақылаудың негізі болып, іске
асырылады. Қаржылық бақылау ұйымның өмір сүруінің барлық аспектілерін,
демек, өндіріс, маркетинг және басқаруды қамтиды.
Өндірістік бақылау өзіне алты функцияны енгізеді:
1. Операциялар кезектілігі;
2. Жұмыстарды бөлістіру;
3. Әрбір операцияның өндірілуі тиіс уақыттын анықтайтын, өндірістік
графиктер;
4. Жұмысты орындау құнын алдын-ала бағалау;
5. Жұмысты ағымды реттеу процесі;
6. Жөнелту – аяқтаушы қызмет, онда жоспардың орындалуы тексеріледі.
Маркетингтік бақылау мыналарға негізделеді:
← өткізу мүмкіндігін талдауға;
← нарық үлесін талдауға;
← маркетинг және өткізуге кеткен шығындар арасындағы ара –
қатынасын талдауға;
← клиенттермен қарым-қатынасты қадағалауға.
Сапаны бақылау, жаңалықты техникалық деңгейде орындау кезінде
ақаулардың болмауы, пайдаланудағы сенімділікті енгізе отырып, бәсекелестік
күрестің нарықтағы позицияны жаулап алу және сақтаудың маңызды құралдарының
бірі болып табылады.
Бақылау – басқару процесінің негізгі элементі.
Бақылаудың негізгі түрлері – ол алдын-ала, ағымды және қорытынды
бақылау.
Орындау құрылысы жағынан – бұл бақылаудың түрлері бір-біріне ұқсас
келеді. Себебі, олардың көздеген мақсаттары бір – алынған нақты нәтижелері
талапқа сай болуы керек. Олардың айырмашылығы тек қана уақытпен
қолдануында.
Алдын – ала бақылау деп жұмыстың нақты басталуының алдында
жүргізілетін бақылауды айтады.
Алдын – ала бақылауды қолданудың негізгі құралы болып ереже,
процедура және тәртіп сызығы жатады.
Ұйымдарда алдын – ала бақылау келесі облыстарда қолданылады, яғни:
• адам ресурстарына байланысты;
• метериалды ресурстарға байланысты;
• қаржы ресурстарына байланысты.
Ұйымдарға адам ресурстары облысындағы алдын-ала бақылауға,
дайындығы өте жоғары деңгейдегі және мамандандырылған адамдарды таңдап алу
және белгілі бір қызметтік міндеттерді орындау үшін қажетті іскер және
жоғары кәсіби білімі мен қабілеттіліктерге ие адамдардың терең талдау жасау
есебінен қол жеткізуге болады. Қабылданып алынғалы жатқан жұмысшылардың,
оларға сеніп тапсыратын міндеттемелерді, қажетті жұмыс көлемін орындауға
жағдайларының бар екендігіне көз жеткізу үшін, олардың мүмкін болатын білім
деңгейі немесе сол облыста істеген жұмыс өтімінің болуы тиіс.
Өндірістік фирмалар қолданылған материалды ресурстарға міндетті алдын
– ала бақылау белгілейді. Бақылау мүмкін болатын төменгі деңгейдегі
стандарттарды жасау және осы талаптарға сай келетін материалдарды іс –
жүзінде тексеру жолдарымен іске асыру.
Материалды ресурстарды алдын – ала бақылау әдісімен: ұйымды
қорлармен, қосалқы материалдармен қамтамасыз ету, тапшылықты болдырмау
көзделінеді.
Қаржы ресурстарын алдын – ала бақылаудың маңызды құралы ретінде –
бюджет қарастырылады. Ол алдын – ала бақылауды жүзеге асыру механизмі болып
табылады.
Ағымды бақылау жұмыстың жүріп тұрған кезінде жүргізіледі. Басқару
аппаратына ағымды бақылауды жүзеге асыру үшін міндетті түрде кері байланыс
қажет.
Кері байланыс – ол алынған нәтижелер туралы мәліметтер. Кері
байланыстың ең қарапайым мысалы болып, бастықтың қол астындағы адамына оның
жұмысының қанағатсыз екендігі туралы хабарлама болып табылады. Кері
байланыс жүйесі басшыларға осы көрінбей қалған проблемаларға өзгеріс енгізу
жолдарын көрсетеді.
Ағымды бақылау жұмыс жүргізілгеннен кейін алынған көзделген
мақсаттарға жетуге бағытталған, нақты нәтижелерді өлшеуге негізделеді.
Басқарудағы кері байланысы бар бақылау жүйесі қажетті сипаттамаларына
ие болу үшін “кіріс, шығыс” елеулі ықпалын тигізеді. Кері байланысы бар
ұйымдастыру жүйесіне кіріс болып барлық ресурстар жатады, яғни материалдық,
қаржылық және адам ресурстары, мұндай жүйелердің шығысы ретінде тауарлар
мен қызметтер қарастырылады.
Кері байланысы бар бақылауды ұйымдастыру жүйесі – ашық жүйелер
қатарына жатады. Бұл жүйенің сыртқы элементі – басқарушы – менеджер болып
табылады.
Мақсатқа жету үшін сыртқы және ішкі факторлардың әсерінен пайда
болған ауытқуларға жүйе кері жауап қайтаруы тиіс.
Сыртқы факторларға – ұйымды қоршаған ортаға әсер ететін элементтердің
барлығыда жатады, яғни бәсеке, жаңа заңдардың қабылдануы, экономикалық
қабылдануы, экономикалық жағдайдың нашарлауы және тағы басқалар.
Ағымдағы бақылау кезінде кері байланыс аз шығын жұмсап, алға қойған
мақсатқа жетумен пайда болған мәселелерді шешу жұмыстары кезінде
қолданылады.
Қорытынды бақылау кезінде кері байланыс жұмыс орындалып болғаннан соң
қолданылады.
Профессор Ульям Ньюменнің пікірінше, қорытынды бақылаудың екі
функциясы бар.
Бірінші функциясы – ол қорытынды бақылау, егер мұндай жұмыстар
келешекте тағы да атқарылатын болса, ондай жұмыстарды жоспарлауға жағдай
жасайды.
Қорытынды бақылаудың екінші функциясы ынталандыруға септігін
тигізеді.
2. Бақылау процесі және оның кезеңдері
Бақылаудың процедурасы 3 кезеңді айырады:
1. өлшеумен стандарттарды өндіру;
2. олармен нақты нәтижені салыстыру;
3. өзгерту ісіне керекті әрекеттер қабылдау.
1. Әрбір кезенде әртүрлі шаралар кешені жүзеге асырылады. Бірінші
кезең бақылау және жоспарлау функцияларының мәні жағынан өте жақын және
тығыз байланыста екенін көрсетеді.
Стандарттар – бұл өлшеуге мүмкіндігі бар нақты мақсаттар, процестер.
Бұл мақсаттар жоспарлау прцесінен кейін пайда болады. Бақылау кезінде
қолданылатын барлық стандарттар ұйымның көптеген стратегиясы мен
мақсаттарының арасынан таңдап алынуы тиіс.
Бақылау үшін стандарттар ретінде қолдануға болатын мақсаттардың екі
өте маңызды ерекшеліктерін көрсетуге болады:
‒ жұмыстың орындалуы тиіс уақыт шектеулілігінің болуы;
‒ жұмыстың орындалу дәрежесін бағалауға қатысты нақты өлшемдердің
болуы.
Нақты өлшемдер және анықталған уақыт кезеңін нәтижелік көрсеткіш
деп атайды.
Нәтижелік көрсеткіш – мақсатқа жету үшін ненің алыну керек, соны тура
анықтайды. Нәтижелік көрсеткішті мынадай бөлшектерге – табыс, сату көлемі,
материалдың бағасы және т.б. жеңіл анықтауға болады.
Бірақ нәтижелік көрсеткіш ғылыми – зерттеуде, тәжірибе –
конструкциялық жасандыларда, әлеуметтік жауапкершілікте және этикада қиын
анықталады. Мұндай көрсеткіштер басшыларға нақты істелінген жұмыс пен
жоспарлайтын жұмысты салыстыруға мүмкіндік береді.
2. Бақылау процесінің екінші кезеңі қол жеткен нақты нәтижелерді
белгіленген стандарттармен салыстырудан тұрады. Бұл кезенде менеджер қол
жеткен нақты нәтижелердің, қаншалықты күткен нәтижелерге сәйкес келетінін
анықтауы қажет және іс-әрекеттердің басталуы туралы шешім қабылдаудың
негізі болатын баға қояды.
Масштабтың ауытқуын анықтау, нәтижелерді өлшеу, мәліметтер берумен
оның бағалануын анықтау бақылаудың осы кезеңінің қызметтері болып табылады.
Жоғарғы буынның басшылары нақты алынған нәтижелердің белгіленген
стандарттан ауытқуы көп болмас үшін, мүмкін болатын ауытқулар шегін
белгілейді. Белгіленген стандарттың қаншалықты қолданылатынын анықтау үшін
– нәтижелерді өлшеу көрсеткіші пайдаланылады. Сонымен қатар, бұл көрсеткіш
элементтерінің бірі болып саналады. Өлшеу немесе салыстыру жүйесі бақылауға
түсетін қызмет түріне сәйкес келуі тиіс.
Бастапқы кезде барлық көрсеткіштерді стандартты, белгіленген өлшемге
келтіріп алуы қажет. Мысалы, егер белгіленген стандарт пайда болса, онда
есептеу жұмыстарын стандарттың көрсетілуіне байланысты пайызбен немесе
теңгемен жүргізу қажет.
Мәліметтерді тарату – бақылау тиімділігін қамтамасыз етуде басты роль
атқарады. Бақылау жүйесінің тиімді жұмыс жасауы үшін, ұйымның қажет деген
қызметкерлеріне белгіленген стандарт пен алынуға тиіс нәтижелер жөнінде
мәліметтер берілуі қажет. Мұндай мәліметтер өте дәл болуы керек,
көрсетілген уақытта жауапты ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz