Прокурорлық қадағалау жайлы

Кіріспе 3
1 Қазақстан Республикасындағы прокурорлық қадағалаудың маңызы мен міндеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
7
1.1 ҚР прокурорлық қадағалаудың ұғымы мен маңызы ... ... ... ... ... ... .. 7
1.2 Прокурордың іс жүргізудегі құзыреті, функциясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
2 Қазақстан Республикасының құқығындағы прокурор функциясының негізгі бағыттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
26
2.1 Адам және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын, заңды тұлғалар мен мемлекет мүдделерін сақтауын қадағалау бойынша жұмысты ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..

26
2.2 Әкімшілік іс жүргізу заңдылығын прокурорлық қадағалаудың маңызы, мәні, міндеттері мен басты бағыттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
36
2.3 Жедел іздестіру қызметінің істері мен маңызын прокурорлық қадағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
39
2.4 Анықтау және алдын ала тергеу заңдылығының орындалуын прокурорлық қадағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
47
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 62
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 65

Зерттеудің өзектілігі: Қазақстан Республикасының Конституциясында көрсетілгендей, прокуратура мемлекет атынан Республиканың аумағынан заңдардың, Қазақстан Республикасының Президенті жарлықтарынның және өзге де нормативтік құқықтық актілердің дәлме-дәл әрі беркелкі қолданылуын, жедел-іздестіру қызметінің, анықтау мен тергеудің, әкімшілік және орындаушылық іс жүргізудің заңдылығын жоғары қадағалауды жүзеге асырады, заңдылықтың кез келген бұзылуын анықтау мен жою жөнінде шаралар қолданады, сондай-ақ Республика Конституциясы және заңдарына қайшы келетін заңдар мен басқа да құқықтық актілерге наразылық білдіреді.
Құқықтық мемлекетті құру, прокурорлық қадағалау әрекеттерін және дәрежесін жоғарлатуды, прокуратура дербестігін күшейтуді, оның қызметіне қандай да бір араласудың болмауын, олардың алдына қойылған тапсырмаларды табысты орындау үшін жеткілікті кепілді жасауды талап етеді.
Шын мәнінде, прокуратура тапсырмаларды шешуде ерекшелік күшіне сай, билікті бөлудің таптық сызбасына кірмейді, яғни заң шығару, орындаушылық міндеттерді және соттық билікті жүзеге асырмайды. Республикада прокуратура жын мәнінде сот саласында және мемлекеттік басқару саласында заң бұзушылыққа қарсы тұрады. Дамушы конституциялық билікті бөлу қағидаларын әрбір билік тармағына сәйкес мемлекеттік органдардың, билік өкілеттілігін шынайы мазмұнмен толықтыруды қарастырған.

1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. Алматы. 1995 ж. (02.02.2011 жаңартылған).
2. Н.Ә. Назарбаев. "Президенттің Қазақстан халқына жолдауы 2030" -Алматы: "Білім", 1997 ж.
3. Прокуратура туралы. Қазақстан Республикасының 1995 ж. 21 желтоқсандағы № 2709 Заңы (2015.24.11. берілген өзгерістер мен толықтыруларымен)
4. Қазақстан Республикасының Президентi туралы
Қазақстан Республикасының 1995 ж. 26 желтоқсандағы № 2733 Конституциялық Заңы (2015.04.12. берілген өзгерістер мен толықтыруларымен)
5. ҚР жергілікті мемлекеттік басқару туралы ҚР заңы, 01.01.2015ж.
6. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы. 2015 жылғы 30 қараша.
7. Назарбаев Н. Сындарлы он жыл. Алматы, 2003.
8. Қазақстан Республикасы «Әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы» кодексі (05.07.2014).
9. ҚР Мемлекеттік қызметкерлер туралы Заң, 01.01.2015ж.
10. Жайлин Жайлин Ғ.А. Қазақстан Республикасының Азаматтық құқығы. Оқулық. Ерекше бөлім. II том. - Алматы: Заң әдебиеті, 2005ж
11. Қазақстан Республикасының iшкi iстер органдары туралы заңы 23.04.2014ж.
12. Қазақстан Республикасының 2015 жылғы 18 қарашадағы №410-V "Сыбайластықпен күрес туралы" Заңы
13. Төлеуғалиев Ғ.И Қазақстан Республикасының азаматтық құқығы: Жоғары оқу орындарына арналған академиялық курс. Оқулық І-том.-Алматы: «Жеті-Жарғы»
14. Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексі, 04.07.2014.
15. «Бұқаралық ақпарат құралдары туралы» Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 23 шілдедегі Заңы (01.01.2015 жаңартылған)
16. «Қылмыстық-атқару жүйесінің кейбір мәселелері туралы» Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2012 жылғы 29 наурыздағы № 182 Бұйрығы
17. Сүлейменов М.К. Қазақстан Республикасының Азаматтық құқығы. Жоғарғы оқу орнына арналған
18. ҚР Азаматтық кодексі (2015.24.11. берілген өзгерістер мен толықтырулармен)
19. «Адамдарды қоғамнан уақытша оқшаулауды қамтамасыз ететін арнаулы мекемелерде ұстау тәртібі мен шарттары туралы» Қазақстан Республикасының 2013 жылғы 03 шілдедегі Заңы (01.01.2015 жаңартылған).
20. 2015 жылғы 23 қарашада қабылданған Қазақстан Республикасының № 414-V Еңбек кодексі
21. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі, 03.07.2014;
22. Қазақстан Республикасы Әкімшілік рәсімдер туралы заңы (29.12.2014 берілген өзгерістер мен толықтыруларымен)
23. ҚР нормативтік құқықтық актілер туралы ҚР Заңы, 01.01.2015ж.
24. Қоғамдық бірлестіктер туралы ҚР Заңы 2014 жылғы 24 шілде
25. Қазақстан Республикасының 2015 жылғы 23 қарашадағы №416 «Мемлекеттік қызмет туралы» Заңы
26. Бас бостандығынан айыру орындарынан босатылған адамдарды әкімшілік қадағалау туралы ҚР Заңы, 01.01.2015ж.
27. Ағыбаев А. Қылмыстық құқық. Оқулық. Жалпы бөлім. Алматы, 2001ж.
28. Орысша-қазақша заңдық түсіндірме сөздік-анықтамалық. — Алматы: «Жеті жарғы» баспасы, 2008 жыл. ISBN 9965-11-274-6
29. А. Ибраева, Г. Әлібаева, Қ.Айтхожин «Құқықтану» Алматы 2006 ж.
30. Колосов Н.В. Международное право. М. 1998.

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 73 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе 3
1 Қазақстан Республикасындағы прокурорлық қадағалаудың маңызы мен
міндеттері 7
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ..
ҚР прокурорлық қадағалаудың ұғымы мен 7
маңызы ... ... ... ... ... ... ..
1.2 Прокурордың іс жүргізудегі құзыреті, 22
функциясы ... ... ... ... ... ... . ... ... ..
2 Қазақстан Республикасының құқығындағы прокурор функциясының негізгі
бағыттары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26
...
2.1 Адам және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын, заңды тұлғалар
мен мемлекет мүдделерін сақтауын қадағалау бойынша жұмысты
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26
... ... ... ... ... ... ...
2.2 Әкімшілік іс жүргізу заңдылығын прокурорлық қадағалаудың маңызы,
мәні, міндеттері мен басты 36
бағыттары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ...
2.3 Жедел іздестіру қызметінің істері мен маңызын прокурорлық
қадағалау ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... 39
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...
2.4 Анықтау және алдын ала тергеу заңдылығының орындалуын
прокурорлық 47
қадағалау ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... .
Қорытынды ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... 62
... ... ... ... ... ... ... ... ..
Қолданылған әдебиеттер 65
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..

Кіріспе

Зерттеудің өзектілігі: Қазақстан Республикасының Конституциясында
көрсетілгендей, прокуратура мемлекет атынан Республиканың аумағынан
заңдардың, Қазақстан Республикасының Президенті жарлықтарынның және өзге де
нормативтік құқықтық актілердің дәлме-дәл әрі беркелкі қолданылуын, жедел-
іздестіру қызметінің, анықтау мен тергеудің, әкімшілік және орындаушылық іс
жүргізудің заңдылығын жоғары қадағалауды жүзеге асырады, заңдылықтың кез
келген бұзылуын анықтау мен жою жөнінде шаралар қолданады, сондай-ақ
Республика Конституциясы және заңдарына қайшы келетін заңдар мен басқа да
құқықтық актілерге наразылық білдіреді.
Құқықтық мемлекетті құру, прокурорлық қадағалау әрекеттерін және
дәрежесін жоғарлатуды, прокуратура дербестігін күшейтуді, оның қызметіне
қандай да бір араласудың болмауын, олардың алдына қойылған тапсырмаларды
табысты орындау үшін жеткілікті кепілді жасауды талап етеді.
Шын мәнінде, прокуратура тапсырмаларды шешуде ерекшелік күшіне сай,
билікті бөлудің таптық сызбасына кірмейді, яғни заң шығару, орындаушылық
міндеттерді және соттық билікті жүзеге асырмайды. Республикада прокуратура
жын мәнінде сот саласында және мемлекеттік басқару саласында заң
бұзушылыққа қарсы тұрады. Дамушы конституциялық билікті бөлу қағидаларын
әрбір билік тармағына сәйкес мемлекеттік органдардың, билік өкілеттілігін
шынайы мазмұнмен толықтыруды қарастырған.
Осыған сәйкес кейбір тұлғалар шеңбері жағынан әртүрлі негіздерді және
себептерді келтіріп, прокуратура міндеттеріне мемлекеттік саясат саласында
заңдылықты қамтамассыз ету тән емес-деп прокуратураның өкілеттілік көлемін
тарылтуға әрекеттер жасады.
Қадағалау өндірісі орындаушы, сот органдарына және заң шығарушы
билікке тән болмауы қажет. Осы жоспарда оларға бақылау қызметі тән, ал
қадағалау міндетіне өзінше өкілеттілік берілген-қандайда бір шешім
қабылдаумен байланысты емес, бірде- бір билік тармағына бағынышты емес
прокуратура органына жүктелінуі қажет.
Заң шығарушы органның тапсырмаларын тарылту шеңберінде, мемлекет
көлемінде заңдардың орындалуын қадағалау міндетін арнайы органға беру, яғни
прокуратураға мемлекет атынан Жоғарғы қадағалауды жүзеге асыру жайлы сұрақ
шешіліп, тапсырылды.[1]
Шын мәнінде бүгінгі күнде прокуратура, мемлекеттің Ел Басына
ортақтандырылған заң қолдану тәжірибесін, шұғыл түрде заңды тұлғалардың,
азаматтардың, сот инстанцияларының заң бұзушылық жайлы арыздануын күтпей-
ақ, прокурорлық елеумен алдын алу шараларын орындауға мүмкіндік беретін
орган болып отыр.
Демократиялық және республикада өзекті реформалар шарттарында, қоғам
өмірінің барлық жағын құқықтық жаңартуды реттеуде, Конституцияның
жоғарлылығын қамтамассыз етуге бағытталған және Қазақстан Республикасындағы
заңдардың бірлігіне және заңдылықты нығайтуда прокуратура органдарының
жұмыстары маңызды орын алады.
Құкыктық мемлекет кұруға бағыт алған Қазакстан Республикасындагы
құқыктық реформаны жүзеге асыру жағдайында мемлекетіміздің ең басты
әлеуметтік құндылықтарының бірі - заңдылықты сактауға ерекше мән беріледі.
Осыған байланысты, әсіресе қылмыстық сот ісі жүргізу саласында
еліміздегі заңдардың орындалуын әмбебаптық қадағалау органдарының бірегей
орталыктандырылған жүйесі ретіндегі прокуратуралардың құзырын нығайту
қажет.
Қазакстан Республикасының Қылмыстык іс жүргізу кодексі қылмыстык
процестің міндеттерін қылмысты тез және толық ашу, оларды жасаған адамдарды
әшкерелеу және қылмыстық жауапқа тарту, әділ сот талқылауы және қылмыстық
заңды дұрыс қолдану деп белгілеген.
Осы міндеттерді орындауға тергеу органдарының ездерінің іс жүзіндегі
қызметін аткару кезінде заңдылықты тікелей камтамасыз етуімен, сондай-ақ
қылмыс жасауға жағдай туғызатын себептер мен шарттарды дер кезінде
әшкерелеумен және болдырмаумен кол жеткізіледі.
Қылмыстық сот ісін жүргізуде заңдылықты камтамсыз етудің бірден-бір
жолы прокурорлық қадағалау болып табылады.
Прокуратура қылмыстық істерді тергеу кезінде заңдарды әртүрлі
жолдармен дәлме-дәл және біркелкі ғана емес, бұлжытпай орындауға, кімнің
тарапынан болса да кез келген заң бұзушылықты жоюға дер
кезінде шара колдануға, сондай-ақ азаматтарды заңды қастерлеу рухында
тәрбиелеуге шақырылады.
Мемлекеттік құрылымдар, бұқаралык ақпарат кұралдары, заңгерлік
коғамдастықтар мен азаматтар тарапы нан заңдылық жағдайына баса назар
аударылуы осы саладағы құқықтық,нигилизмнің етек алуына, жүртшылықтын
құқыктық сана-сезімі деңгейінің төмендігіне, заңдылықтардағы кейбір карама-
қайшылыктарға және кұқық колдану саласындағы толып жаткан құкық бұзушылық
фактілеріне байланысты.
Президентіміз Н. Ә. Назарбаевтың Қазақстан Республикасы халықтарына
Жолдауындағы бәрі де заң бойынша өмір сүретін шынайы
құкықтық мемлекет құру.. және ..болашақ ұрпақтың алдында қазіргі біздің
ұрпақтардың орасан зор жауапкершіліктері жатыр: олар өздерінің балалары
үшін алаңдамай, көшелерде еркін жүріп және өздерінің мүліктері үшін
алаңсыз бола алар ма екен деп айтылған сөздері біздің мемлекетіміздің
алдындағы бірінші кезектеп міндеттердің бірі болып саналады.[2]
Қазақстан Республикасы Прокуратура туралы Заңында прокурор - өз
құзыреті шегінде Қазақстан Республикасы Президенті Жарлықтарын, өзге де
нормативтік-кұқықтық актілердің дәл және бір-қалыпты қолданылуын, жедел-
іздестіру қызметінің, анықтаудың, тергеудің, әкімшілік және атқарушылық іс
жүргізудің зандылығын қадағалауды, сотта мемлекет мүдделерінін өкілі
болуды, сондай-ақ занда белгіленген жағдайларда, тәртіп пен шекте қылмыстық
қудалауды жүзеге асыратын лауазымды адам, деп анықтама берілген.
Осыған байланысты, заңдылыққа жоғары қадағалау жүргізетін ізге
түсу органы бола отырып, прокурор өзінің өқлеттігін орындау кезінде ешкімге
де тәуелді емес және ол заңға ғана бағынады.
Сондыктан да қылмысты тергеу кезіндегі анықтау мен алдынала тергеу
органдарының заңдарды орындауына прокурорлық қадағалау жүргізу мәселелерін
зерттеу өзінің актуальдылығын ешқашанда жоғалтпайды.
Керісінше, заңдылыктардағы, қылмыстылық жағдайы мен динамикасындағы,
қоғамның экономикалық және әлеуметтік өміріндегі, құқық қорғау
органдарындағы кадрлық және құрылымдык елеулі өзгерістер қылмыстық іс
жүргізетін органдар жүйесіндегі прокуратураның рөлі мен алатын орны,
олардың қадағалау қызметін жүргізудегі функциясы, өкілеттігі мен әдістерін
қарастырады.
Зерттеудің мақсаты: адамдардың және азаматтардың, заңды тұлғалардың
және мемлекеттің мүдделерін, құқықтарын, бостандығын сақтауға прокурорлық
қадағалау жасау.
Оның тиімділігі кең дәрежеде, жеке алғанда прокуратура
қызметкерлерінің құзіреті, республикада болып жатқан өзгерістердің
маңыздылығын түсінуі және прокуратура жүйесініңнегізгі орындаушылары-
аудандық, қалалық прокурорлардың өздерінің тапсырмаларын қаншалықты табысты
орындауымен, берілген өкілеттіліктерін дер кезінде толық қолдануымен, заң
бұзушылықтарды табандылықпен жоюда және кінәлілерді жауаптылыққа тартумен
тікелей байланысты.
Зерттеудің міндеті:
– “Заңдылықты сақтаудағы прокурорлық қадағалау” тақырыбы бойынша жеке
зерттеу.
– Зерттеу тақырыбы бойынша (анализ және талдап қорыту) тәжірбиелер
пайдалану.
Бүгінде заңдылық мемлекеттік құрылыстың құрамдық бөлігі, қоғамдағы
әділдіктің кепілі, ал оны қамтамассыз ету, саясаттың жоғарғы дәрежесі. Осы
саясаттың жетекшісінің бірі, Қазақстан Республикасында заңдардың
қолданылуын Жоғарғы қадағалайтын, прокурорлық қадағалау болуы тиіс.
Прокуратура органдары өздеріне тиісті құқықтық құралдармен және
әдістермен тар ведомствалық бюрократиялық кедергілерді жоюға, шаруашылықтың
табысты қызметі үшін қажетті шарттарды қамтамасыз етуге, заң
қабылдаушылықты болдырмауға әр кезде ықпал жасауға міндетті.
Диплом жұмысының пәні: прокурордың атқаратын қызметі мен оның
құзыретін зерттеуге бағытталған.
Зерттеудің объектісі: Қазақстан Республикасының прокуратурасы.
Зерттеудің әдісі: Диплом жұмысын жазу барысында логикалық, талдау,
салыстырмалы тәсіл, тәжірибе жинақтау сынды әдістер қолданылды.
Диплом жұмысының теориялық негіздері: Диплом жұмысын зерттеу барысында
Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілері, Қазақстан
Республикасының және шет ел ғалымдарының оқулықтары пайдаланылды.
Зерттеудің тәжірибелік маңызы: Диплом жұмысы материалдарын осы
саладағы одан арғы ғылыми зерттеуге пайдалануға және оқу процесінде
әкімшілік құқық, ішкі істер органдарының әкімшілік қызметі бойынша тиісті
арнайы курс шеңберінде пайдалануға болады.
Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы: Диплом жұмысында Қазақстан
Республикасындағы заңдылықты сақтаудағы прокурорлық қадағалау түсінігіне,
олардың түрлеріне талдау жасалынған. Осы мағлұматтарға сүйене отырып
прокуратура маңыздылығы баяндалған.
Диплом жұмыстың құрылымы: Диплом жұмысының құрылымы кіріспе бөлімнен,
2 тараудан, қорытынды бөлімнен және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен
тұрады.

1 Қазақстан Республикасындағы прокурорлық қадағалаудың маңызы мен
міндеттері

1. ҚР прокурорлық қадағалаудың ұғымы мен маңызы

ҚР Конституциясына сәйкес "прокуратура мемлекет атынан Республика
аумағында заңдардың, Қазақстан Республикасының Президенті Жарлықтарының
және өзге де нормативтік құқықтық актілердің дәл және бірыңғай
қолданылуына, жедел-іздестіру қызметінің, анықтама мен тергеудің, әкімшілік
және атқарушылық істер жүргізудің заңдылығына жоғары қадағалауды жүзеге
асырады. Зандылықтың кез келген заң бүзылуын анықтау мен жою жөнінде
шаралар қолданады, сондай-ақ Республиканың Конституциясы мен зандарына
қайшы келетін зандарға, өзге де құқықтық актілерге наразылық жасайды.
Прокуратура сотта мемлекеттің мүддесін білдіреді, сондай-ақ заңцармен
белгіленген тәртіп пен шекте қьшмыстық қудалауды жүзеге асырады".
Үлкен энциклопедиялық сөздікке сәйкес прокурор француз тіліндегі
ргосіеиг деген, латын тілінің забучусь деген сөздерінен шыққан - ол
прокуратура органының лауазымды адамы. Сотта ол мемлекет мүддесін
білдіреді.
ҚР Конституциясы және "Прокуратура туралы" ҚР Заңы прокуратураны
мемлекеттік органдар арасындағы дербес жүйе ретінде, ал прокурорлық
қадағалауды прокуратура органы ретінде анықтады.
ҚР Конституциясына сәйкес республикадағы мемлекеттік билік біртұтас.
Ол Конституция мен зандар негізінде заң шығарушы, атқарушы және сот
тармақтарына бөліну, олардың тежемелік әрі тепе-теңдік жүйесін пайдалану
арқылы өзара іс-қимыл жасау кағидаттарына сәйкес жүзеге асырылады.
Прокуратураға қатысты ережелер ҚР Конституциясының "Соттар және сот
төрелігі" бөліміне енгізілген Бірақ, бұл жерде прокуратура соттармен қатар
сот билігіне ие болады дегенді білдірмейді. Прокуратура органдарының
міндеттері мен функцияларының сипаттамасы прокуратураны биліктің сот
тармағына, сондай-ақ басқа атқарушы мен заң шығарушы тармақтарына
жатпайтынына ешқандай күмән келтірмейді.
Прокуратура органдары биліктің үш тармағының әрқайсысымен
функциональды байланысты болса да, ешқайсысына толығымен жатпайды.
Мемлекеттік қүрылымдағы прокуратураның мүндай өзіндік жағдайы билік
тармақтарының қызметін теңестіруге және олардың оңтайлы іс-қимылын
қамтамасыз етуге мүмкіндік береді, мемлекеттік қызметтің жеке түрі ретінде
прокурорлық қадағалаудың езгешелігі туады.
Осы айтылғандардан оқу курстарын игеруде маңызды принципиальды бірнеше
ережелер шығады.
Біріншіден, прокурорлық қадағалау - бүл прокуратурадан басқа
мемлекеттік, қоғамдық, дербес немесе езге үйымдар, мекемелер немесе
лауазымды адамдар жүзеге асыра алмайтын мемлекеттік қызметтің дербес,
ерекше түрі.
Екіншіден, прокурорлық қадағалау Қазақстан Республикасының мемлекеті
атынан жүзеге асырылады. Осы ережелердің маңыздылығы прокурордың
қадағалауды іске асыра отырып, қүқық бүзушылықтарды анықтау, оларды жоюға
және жергілікті өзін-өзі басқару, атқарушы немесе сот биліктерінің жеке
органдары атынан емес, олардың барлық жиынтығына сәйкес кінәлі адамдарды
жазалауда шараларды қолдануы.
Үшіншіден, прокурорлық қадағалау - мемлекеттік қызметтің езіндік түрі.
Оның басқа мемлекеттік қызмет түрлерінен өзгешелігі ҚР Конституциясының дәл
сақталуын тексеру, заң талаптарының орындалуы, өзге де қүқықтық актілердің
заңға сәйкес келуін және тек прокуратураға ғана берілген қүралдардың
көмегімен анықталған қүқық бүзушылықтарды жоюға шаралар қабылдайтын
қызметтердің ерекше мазмүнымен анықталады.
Прокурорлық қадағалау мемлекеттік қызметтің басқа нысандарынан, ең
алдымен мемлекеттік функцияларды орындауда өзінің тағайындалуымен
ерекшеленеді.[3]
Мемлекеттік басқарудың жеке органдары мен сот органдарына жүктелген
кейбір қадағалау міндеттері осы қызметтердің бір бөлігін ғана қүрайды:
мемлекеттік басқару органдары үшін - бүл атқару және бөлу қызметі; сот
органдары үшін - сот әділдігі. Прокурорлық биліктің мемлекеттік басқару
билік органдарынан және әділ соттан ерекшелендіретін өзінің өзгешелігі бар.
Прокуратурада қадағалауды іске асыру кезінде, занда аталғандарды
коспағанда, басқа органдардың шешімдерін өзінің шешімдерімен ауыстырмайды,
қүқық бүзушыларға жазалау шараларын қолданбайды, керісінше қүзыретті
органдардың, лауазымды адамдардың, үйымдардың заң бүзушылықты жоюын талап
етеді. Атап айтқанда, прокурорлық шара колдану жолымен мемлекеттік
органдардың, лауазымды адамдардың қызметіне бақылау жасамай, олардың
әкімшілік қызметіне араласпай заң бүзушылыктарды жою бойынша шаралар
колданады. Зандардың және жарлықтардың дәл әрі бірыңғай қолданылуына жоғары
қадағалаудың субъектісі Қазақстан Республикасының Бас прокуроры және оған
бағынышты прокурорлар болып табылады.
Осыған байланысты, прокурорлық қадағалауды заң бүзушылықтарды анықтау
және жою үшін шаралар қолдану, кінәлі адамдарды жауапқа тарту, қылмыстық
қудалауды іске асыру жолымен заңдардың дәл және бірыңғай қолданылуына
жоғары қадағалауды іске асыруды қамтамасыз ететін арнаулы өкілетті
адамдардың-прокурорлардың қызметтері мемлекет атынан іске асырылатын
мемлекеттік қызметтің ерекше түрі ретінде сипаттауға болады.
ҚР Конституциясына сәйкес республика прокуратурасы төменгі түрған
прокурорларды жоғары түрған прокурорларға және республика Бас прокурорына
бағындыра отырып, басқа мемлекеттік органдардан, лауазымды адамдардан
тәуелсіз бірыңғай орталықтандырылған жүйе қүрайды. Қазақстан
Республикасының Президенті прокуратураға қатысы бойынша жоғарғы мемлекеттік
саты болып табылады.
"Қазақстан Республикасының Президенті туралы" Қазақстан
Республикасының Конституциялық заңына сәйкес Президент Парламент Сенатының
келісімімен Бас прокурорды бес жыл мерзімге қызметке тағайындайды және
қызметтен босатады.
Осы Конституциялық заңына сәйкес Президент прокуратура органдарының
қызметкерлеріне сыныптық шендер береді. Осыған байланысты Қазақстан
Республикасының Президенті прокуратура органдарын тікелей қалыптастырады
және олардың қызметтеріне бақылау жасайды.
Прокурорлық қадағалаудың маңызы ол мемлекет атынан Президент
бақылауында іске асырылады, жергілікті органдарға тәуелсіз, тек Қазақстан
Республикасының Бас прокурорына ғана бағынышты.
Прокурорлық қадағалау республиканың барлық аумақтарында және үкіметке,
барлық министрліктер мен ведомстволарға, оларға бағынышты мекемелерге,
барлық кәсіпорындарға, меншік нысанына қарамастан атқарушы және белу
органдарына және лауазымды адамдарға, сондай-ақ қоғамдық үйымдар мен
республиканың азаматтарына, азаматтығы жоқ адамдар мен шетелдіктерге
қатысты әрекет етеді.[4]
Заңдармен белгіленген тәртіп пен негізде енгізілген прокурорлық
қадағалау актілері барлық оргаңцарға, үйымдарға, лауазымды адамдар мен
азаматтарға тиісті.
Прокурорлық қадағалаудың маңызы, сондай-ақ біздің қоғамдағы қүқық
рөлімен анықталады.
Сонымен, прокурорлық қадағалаудың маңыздылығы ол мемлекет атынан
Президент бақылауында іске асырылады, жергілікті органдарға тәуелсіз, тек
Қазақстан Республикасының Бас прокурорына ғана бағынышты.
Прокурорлық қадағалау республиканың барлық аумақтарында және үкіметке,
барлық министрліктер мен ведомстволарға, оларға бағынышты мекемелерге,
кәсіпорындарға, атқару және бөлу органдарына, сондай-ақ қоғамдық ұйымдарға,
лауазымды адамдарға және азаматтарға қатысты әрекет етеді.
Прокурорлар жоғары аталған субъектілердің зандарды бірыңғай орындауын
бақылауға және білінген заң бүзушылықтарды жоюға тиіс.
Занда белгіленген тәртіппен және негізде енгізілген прокурорлық
қадағалау актілері барлық органдарға, үйымдарға, лауазымды адамдарға және
азаматтарға міндетті.
Прокурорлық қадағалаудың мәні, сондай-ақ біздің қоғамдағы қүқықтың
рөлімен анықталады. Сонымен, прокурорлық қадағалау мемлекет атынан
Қазақстан Республикасы Президентінің бақылауында іске асырылады, жергілікті
органдардан тәуелсіз, Қазақстан Республикасының Бас прокурорына ғана
бағынышты. Прокурорлық қадағалау мемлекеттік барлық аумақтарында және
барлық министрліктерге және ведомостволарға, оларға бағынышты мекемелер мен
кәсіпорындарға, атқару және бөлу органдарына, қоғамдық үйымдарға, лауазымды
адамдар мен азаматтарға қатысты әрекет етеді.
Осы әлеуметтік рөлді орындаудың қүқығы көп жағдайда заңның дәл
орындалуына байланысты. Заңды іс жүзінде қамтамасыз ету заңдардың
қолданылуына және оны бүзғаны немесе орындамағаны үшін жазаға тартуда қатаң
қадағалауды іске асыруға байланысты. Осыған орай, прокуратуратәрізді орган
қүру қоғам мен мемлекетті дамытудағы қүқық пен заңдылықтың әлеуметтік
рөліне қатысты объективті қажеттілік болып табылады.
Осыған сәйкес, прокурорлық қадағалау – бұл, тек кез келген қол
сүғушылық пен заңсыздыққа қарсы ғана емес, сондай-ақ қүқықты қамтамасыз
ететін қарым-қатынасқа қарсы әрекеттің мықты және сенімді кепілі. Қүқықты
мемлекет қүрудағы ең маңызды прокурорлық қадағалау зандарды қолданудағы
жоғары қадағалау болып табылады.
Прокурорлық қадағалаудың мақсаты мен міндеттері.
"Прокуратура туралы" Қазақстан Республикасы Заңына сәйкес прокурорлық
қызметтің мақсаты анықталады. Оның мақсаты Конституция мен заңдардың үстем
түруын қамтамасыз ету, адамның және азаматтың қүқықтары мен бостандықтарын,
сондай-ақ қоғам мен мемлекеттің заңмен қорғалатын мүдделерін қорғау болып
табылады.
Прокурорлық қадағалаудың мақсаты мен міндеттері өзара тығыз
байланысты. Прокурорлық қадағалаудың мақсаты деп, түтас алғанда
прокуратураның барлық қызметтері бағытталған жетістіктерінің нәтижесі,
соның ішінде оның маңызды функциясы прокурорлық қадағалау болып
түсіндіріледі. Прокурорлық қадағалаудың мақсаты прокуратураның
мәртебесімен, мемлекеттегі оның алатын орны және рөлімен анықталады.
Нәтижесінде, олар ҚР Конституциясымен, прокуратура туралы заңмен, ҚР
прокуратура органдарының қызметтерін реттейтін басқа заң актілерімен
анықталады.
Прокурорлық қадағалаудың міндеттері өте көп және бір-бірінен деңгейі,
мазмүны, шешімдерінің қүралдары, осы міндеттерді шешетін және алға қоятын
прокуратура органдарының қүзыреті бойынша бөлінеді.
Прокурорлық қадағалаудың міндеттер үш түрге бөлінуі мүмкін: жалпы,
арнаулы және жеке (накты).
Аталған міндеттер бір-бірімен өзара байланысты және әр деңгейде. Жеке
міндеттерді шешу (ең төменгі деңгей) прокурорлық қадағалаудың арнаулы
міндеттерін шешуге себепші болады. Өз кезегінде арнаулы міндеттерді
ойдағыдай шешу прокурорлық қадағалау міндеттерінің ең жоғары деңгейі жалпы
шешімдерге бағынышты.
Прокурорлық қадағалаудың жалпы міндеттері ҚР Конституциясымен,
Прокуратура туралы ҚР Заңымен, бірқатар басқа нормативті-қүқықтық
актілерімен, мысалға, ҚІЖК, АІЖК-мен анықталады.
- Прокурорлық қадағалаудың жалпы міндеттері жоғары қадағалауды іске
асырудан түрады; оларға мына республиканың Конституциясы мен
заңдарына кайшы келетін заңдар өзге де қүқықтық актілерге
наразылық жасау;
- сотта мемлекеттің мүддесін білдіру және сот актілерінің заңдылығын
қадағалауды іске асыру;
- заңда белгіленген жагдайда, тәртіпте және шекте қылмыстық
қудалауды жүзеге асыру;
- мемлекеттік-қүқықтық статистика қүру және қүқықтық статистика
саласында қадағалауды іске асыру.
Прокуратураның қадағалау функцияларын орындайтын әрбір прокурор жалпы
міндеттерді шешеді. Прокурорлық қадағалаудың орындалуына қадағалауды жүзеге
асыратын зандардың мазмүнымен ерекшеленетін бірнеше бағыттардан түрады.
Осыған сәйкес, прокурордың алдында толығымен түрған жалпы міндеттер осы
бағыттардың әрқайсысының да міндеттері болып табылады. Жалпы міндеттер
толығымен тек прокурорлық қадағалау қызметінде ғана шешілуі мүмкін.
Прокурорлық қадағалаудың әрбір біртүтас бағыты (саласы) жалпы міндеттерді
шешу кезінде өз үлестерін қосады. Осы үлестің көлемі мен мазмүны
прокурорлық қадағалаудың нақты бағыттарының (салалармен) алдында түрған
арнаулы міндеттерімен анықталады. Олардың мәні жалпы міндеттерден шығады
және әрбір прокурорлық қадағалау бағыттарындағы прокурорлардың қүзыретімен
анықталады.[3]
Арнаулы міндеттер көбінесе Бас прокурордың шығарған бүйрықтарымен және
езге де қүқықтық актілермен реттеледі.
Прокурорлық қадағалаудың жалпы және арнаулы міндеттерін шешу кезінде
прокурор прокурорлық қадағалаудың белгілі жеке міндеттерін қою отырып, және
оларды шешу барысында прокурорлық қадағалаудың қүқықтық қүралдарын қабылдау
жолымен іске асырылады. Бүл міндеттер ғылымда прокурорлық қадағалаудың
жалпы және арнаулы міндеттері болып бөлінеді. Олар жалпы және арнаулыға
қарағанда, барынша әртүрлі және көпжақты. Жеке міндеттер прокурорлық
қадағалаудың бағыттарына (салаларға), қолданатын прокурорлық қүралдарға,
прокурордың қадағалау қызметін іске асыратын нақты жағдайларына қарай
ерекшеленеді.
Әдетте, жеке және нақты міндеттер Бас прокуратураның, облыстық және
аудандық деңгейіндегі прокуратуралардың жүмыс жоспарларында белгіленеді.
Прокурорлардың өз міндеттерін орындау заңмен берілген қүқықтарды іске
асыру жолымен жүргізіледі.
Прокурорлық қадағалаудың салалары.
ҚР Конституциясына, ҚР "Прокуратура туралы" Заңына және Қазақстан
Республикасы Бас прокурорының бұйрықтарына сәйкес прокурорлық қызметтің
мынадай:
- Республика аумағындағы заңдардың және Президент Жарлықтарының және
өзге де нормативтік құқықтық актілердің дәл әрі бірыңғай
қолданылуын қадағалау;
- жедел-іздестіру қызметінің, анықтама мен тергеудің заңдылығын
қадағалау;
- сотта мемлекет мүддесін білдіру және сот қаулыларының, сондай-ақ
өкімшілік және атқару вндірісінің заңдылығын қадағалау;
- заңда белгіленген шегінде қылмыстық қудалауды жүзеге асыру
салалары анықталады.
Салалар - бүл прокурорлық қадағалаудың біртүтас өзара байланысты
белігі, олар көріп отырғандай прокуратура органдарының қызметінде бөлек-
бөлек ерекет етеді.
Сонымен, мемлекеттік органдар мен лауазымды адамдардың заңдарды
қолдануларында тексеріс жүргізу барысында прокурор қылмыстық қудалау
функцияларын жүзеге асырады, яғни жасалған қылмыстарды немесе теріс
қылықтарын анықтайды және кінәлі адамдарды қылмыстық істер мен әкімшілік іс
жүргізулерді қозғау жолымен қылмыстық немесе әкімшілік жауаптылыққа
тартады.
Прокурорлық қадағалау салаларын Президент анықтайтын жеке міндеттердің
ерекшеліктерімен, немесе криминогендік жағдайдың не заң салаларындағы
ерекшеліктермен белгіленетін прокуратура қызметтерініңжеке бағыттарымен
араластыруға болмайды.
Сонымен, шағын және орта бизнесті дамыту бойынша заңдардың, Президент
Жарлықтарының орындалу өзгешелігі бүл жүмыстарды Бас прокурордың жеке
бұйрықтарымен бекітілген дербес бағыттарға үйымдасқан түрде бөлу
қажеттілігін анықтайды.
Қылмыстық қудалауды іске асыратын органдар және қылмысқа қарсы күрес,
өзге де заң бүзушылықтар бойынша басқа мемлекеттік органдар мен қоғамдық
үйымдар өткізген іс-шаралар үйлесімдері бойынша қызметтер прокуратураның
жүмысында ерекше орын алады.[4]
ҚР прокуратура органдары жүйесінің ұғымы.
Қадағалау функцияларын іске асыратын бөлімшелер мен лауазымды адамдар
прокурорлық қадағалау органдарының бір жүйесінде біріккен. Сондықтан
прокуратура органдарының жүйесі және прокурорлық қадағалау органдарының
жүйесі деген әртүрлі ұғымдар бар. Соңғысы - прокуратура органдары жүйесінің
бөлігі. Прокуратура тек қадағалау функцияларын ғана емес, сондай-ақ
қылмыстық қудалау, құқық қорғау органдарының қызметтерін үйлестіруді
орындайды, сотта мемлекет мүдделерін және т.б. білдіреді.
Прокуратура органдарының жүйесі туралы мәселелерді қарастыра отырып,
жүйе деп өзара байланысты және тұтас бірлікті білдіретін көптеген
элементтерді атайтынын атап өту керек. Осыған байланысты прокуратура
органдарының жүйесі тек оның органдарын құрайтын жиынтық ғана емес, сондай-
ақ құрылымдағы алатын орны, өзара қарым-қатынасы, олардың ұйымдастыру
байланыстары мен басқару қатынастары деп тусінуіміз керек.
Прокуратура органдарының бірлестіктері мен бөлімшелерінде
функцияларды, өкілеттіліктерді тікелей бөлу, құрылым элементтері арасында
өзара қарым-қатынасты анықтау жүргізіледі. Сондықтан, функциялар,
өкілеттіліктер, өзара қарым-қатынастардың негізгі мазмұны олардың өзара
қарым-қатынастары болып табылатын құрылым элементтерінің өзара
байланыстарынан тұрады.
Байланыстарды прокуратураның ішкі жүйесінде, сондай-ақ басқа
әлеуметтік жүйелерде қарау кезінде олар ішкі басқару элементтерін
байланыстыра отырып, тігінен және прокуратураның ішкі жүйесіндегі
біртәртіптегі жүйелерімен және басқа әлеуметтік жүйелермен байланыста бола
тұрып, көлденеңнен орналасулары мүмкін.
Құрылым элементтерінің тік және көлденең байланыстарын қолдану
субординация және үйлестіру қарым-қатынастарында, яғни бағынышты және
қатынас субьектілерінің әрекеттеріне келісуде негізделген. Өзара
байланыстардың аталған сипаты ұйымдасқан құрылымды құрудың бір түзулі-
функциональдық түрін анықтайды. Алда көріп отырғандарыңыздай, ҚР
прокуратура органдарының құрылымы осындай түрде құрылған.
Бір бағыттағы құрылым тек өзара байланысты органдардан, бөлімшелер мен
бірліктерден басқармалар аппараттарын құру нәтижесінде ғана жасалады. Әрбір
төменгі деңгейдегі сатылар жоғарғы деңгейдегібасшыларға тікелей бағынышты
болады. Бұндай жағдайларда прокуратураның әрбір қызметкері тек бір басшыға
ғана есеп береді және бағынады және олар жоғарғы жүйемен тек өздерінің
басшылары арқылы ғана байланысады. Бір бағыттағы басшы оған сеніп
тапсырылған органдар мен бөлімшелердің қызметтерінің жалпы көлемдері дара
басшылық қағидаттарымен сәйкес келуіне жауап береді.
Бір бағыттағы құрылым жеткілікті тиімді, өйткені ол бағыныстылықтың
анық және жай өзара байланыстар түрінде құрылады. Осындай қағидат бойынша
прокуратура органдарында прокурорлардың (олардың орынбасарларының) және
тиісті деңгейде прокуратура органдарының аппараттарын басқарып отырған
басшылар арасында өзара қарым-қатынастар құрылады, өкілеттіліктер,
функциялар бөлінеді. Осындай қағидатпен ҚР Бас прокуратурасы аппараттарының
департаменттерінде, басқармалар мен бөлімдерінде және облыс прокуратуралары
мен оларға теңестірілген прокуратураларда ұйымдасқан құрылымдар
құрылған.[3]
Прокуратура органдарының жүйесі мынандай аудандық, қалалық, облыстық,
және оларға теңестірілген прокуратуралардан, сондай-ақ ҚР Бас прокуратурасы
сияқты звенолар мен деңгейлерден тұрғандықтан оның ұйымдастыру
құрылымындағы басшылық сатысы мен басқару сатысын ажырата білу керек. Осы
жағдайда прокуратура органдарының басқару құрылымы негізінде үш бөлімді деп
қабылдауға болады. Сондай-ақ мысалға, прокуратура органдары жүйесінде
мамандандырылған прокуратуралардың болуы (облыс құқығындағы) ұйымдасқан
құрылым екі бөлімді болуы мүмкін екендігін куәландырады. Ұйымдасқан
құрылымдағы деңгей саны осы құрылымды басқару тиімділігіне тікелей әсер
етеді: деңгей аз болғанынша, басқарудың тиімділігі арта түседі.
Прокуратура органдары қызметтері міндеттерінің күрделенуі,
мамандандырудың дамыту ұйымдасқан құрылымның функциональдық дамуын
ескертеді. Мұндай құрылымның құрамды элементтері белгілі бір қызметтің
белгілі бір түрінде мамандандырылған оргындар, бөлімшелер, құрылымдық
бірліктер болып табылады. Оларға арнаулы обьектілермен немесе прокурорлық
қадағалаудың жеке салалары шегінде анықталатын прокурорлық қадағалауды іске
асыратын табиғатты қорғау, көлік және басқа прокуратуралар жатады.
Функциональдық құрылымын құрайтын элементтерден басқа аудан және қала
прокурорларының көмекшілері және аға көмекшілері, прокурорлар, облыс
прокурорлары, бөлімдердің және басқармалардың аға прокурорлары, қызметтің
негізгі бір түрімен өзара байланысты және біріккен ҚР Бас прокуратурасының
департаменттер мен басқармалар, бөлімдердің көмекшілері мен аға
көмекшілері.
Функциональдық құрылымнан басқа еңбекті көлденеңнен бөлу, қызметтің
белгілі түрі бойынша аса білікті шешімдерді шығаруға болады. Ұйымдасқан
құрылымға кіретін әрбір бөлімшелерді немесе органдарды басшы басқарады. Бұл
басшылар басқару құрылымындағы рөлмен және орындарға сәйкес бірбағытты және
функциональды болулары мүмкін.
Бір бағыттағы басшыларға аудандардың, қалалардың прокурорлары, облыс
прокурорлары, мамандандырылған прокуратуралардың прокурорлары, ҚР Бас
прокуроры және олардың орынбасарлары жатады. Функциональдық басшыларға
облыс прокурорларының көмекшілері және аға көмекшілері, сондай-ақ ҚР Бас
прокурорының көмекшілері және аға көмекшілері.
Прокуратура органдарының басқару құрылымына белгілі ерекшеліктерді
басқарма (департамент) және бөлім прокурорлары мен аға прокурорларының, ҚР
Бас прокуратурасы және облыс прокурорларының қызметтері енгізеді.Бір
қарағанда, олар тек прокурорлық қадағалаудың белгілі бір саласы бойынша
ғана мамандар болып табылады және содан соң ғана олар еңбек етіп жатқан
бөлімшелер бастықтары тапсырған кейбір басқарма функцияларын орындайды.
Екінші ұйымдастыру-басқару байланыстарына реординация (қайта тәртіпке
келтіру) қағидаттары негізіндегі байланыстар жатады. Прокуратураның ұжымы
тұтасымен немесе оның бөлімшелері және жеке қызметкерлері басқару
қатынастарын тудыруға, реттеуге және бұзуға және прокуратура органдарының
мақсатты қызметіне маңызды әсер ететін қызметтерінің ішкі міндеттері мен
мақсаттары, талап етушіліктері мен мүдделері болады. Мұндай жағдайда
басқарудың субьектісі мен обьектісі арасында төмен-жоғары түріндегі
байланыстардың туындауын сипаттайтын кері әрекеттер болуы мүмкін. Нақты
шешім қабылдаудың бастамашысы төменгі тұрған прокурор болған кезде осындай
әрекеттердің туындауы мысал болады. Жанама түрде бұл заңда белгіленген
олардың қызметтерінің кейбір бағыттары бойынша төменгі тұрған
прокуратуралар өкілеттіліктерінің мазмұнымен дәлелденеді. Мысалға,
Прокуратура туралы Заңның 32б.2т. белгіленген шешімі, үкімі, негізі, сот
қаулысы заңсыз немесе негізсіз болған жағдайда прокурор қадағалау
тәртібімен наразылық жасауға немесе прокурор наразылық жасау жөнінде жоғары
тұрған прокурорға ұсыныспен өтініш жасайтынына аса көңіл аудару қажет.
Ұсыныстың мазмұны сот қабылдаған шешімдердің заңдылығын қайта қалпына
келтіру бойынша белгілі бір әрекеттер жасаудан тұрады.
Әсіресе мұндай ұйымдастыру қатынастар прокуратураға немесе
бөлімшелерге бейресми басқару құрылымдары қатты әсер еткенде байқалады.
Прокуратура басшыларының бейресми басқосшыларының, сондай-ақ
прокуратура ұжымының пікірлерімен келісуге тура келген кезде олардың
қызметтері жағдай жасайды. Өзін-өзі реттеу күшін пайдалану есебімен ғана
басқару субьектісі мен обьектісінің қимыл бірлігіне қол жеткізіледі.
Қазіргі кезде бейресми құрылымдардың рөлі артып келеді. Бұл беталыс
прокуратура органдары қызметкерлерінің қарым-қатынастарының, демократияның
күрделене түсуі, саяси және әлеуметтік белсенділіктерінің өсуіне
байланысты.
Дегенменде, өзін-өзі реттеудің өте кең дамуы қатынастарды
орталықтандыру және орталықсыздандыру мәселелеріне әкеп соқтыруы мүмкін.
Прокуратураның жеке органдарына қатысты прокурор құқықтары мен ресурстарын
ала отырып, өздерінің жеке мүдделері мен мақсаттарынажұмсайды, бұл
прокуратураның барлық жүйесіндегі мақсаттар мен мүдделеріне жиі сәйкес
келмеуі мүмкін. Орталықсыздандыру белгілі бір тиімділікке жеткізеді, бірақ
шектен тыс дербестік төменгі тұрған звеноның ұйымдастыру мақсаттарын
толығымен елемеулеріне әкеп соқтыруы мүмкін. Мұндай жағдайда жүйенің жеке
бөліктері жалпы мақсат шегінде әрекет жасаулары мүмкін. Сондықтанбасшы
мақсаттарды келісушілікке жеткізетін факторлар әрекеттерінің бәсеңдеуіне
байланысты шаралар қолдануға тиіс. Мұндай ұқсас жағдайлар прокуратура
органдарының ұйымдастыру құрылымдарындағы әр түрлі деңгейлерінде болуы
мүмкін. Осы мәселе әр түрлі деңгейдегі басшылардың күш салу өрістерін
шектеумен шешіледі.[3]
Прокурорлық қадағалау органдары жүйесінің ұйымдастыру құрылымдарында
қолданылатын байланыстардың үшінші түрі субьект-субьект, обьект-обьект
түріндегі байланыс. Байланыстың бұл түрі басқару субьектілері мен
обьектілерінің үйлестіру қағидаттары немесе әрекет етуілеріне негізделген.
Мұндай байланыс оның элементтерін құрайтын ерікті әрекет ету есебінен
прокуратура органдары жүйесінің жеке бөлімдерінің өзара әрекеттерін
қамтамасыз етеді. Осындай әрекет етуге негізгі жағдай жасайтын факторлары
бірлескен құндылығы болып табылады. Олардың өздері прокуратура органдарының
бір-біріне бағынышты емес бөлімшелері немесе жеке қызметкерлердің
белгіленген бағытта қимыл жасауларына, прокуратура органдары жүйесінің
алдына қойылған міндеттерді шешуге мәжбүрлейді.
Байланыстың осы түрінде прокуратура органдарының бір-біріне бағынышты
емес лауазымды адамдардың арасындағы, аудандық және қалалық
прокуратуралардың, обылыстық прокуратура органдарының ішкі бөлімдері мен
басқармаларының (департаменттеррінің), ҚР Бас прокуратурасы аппаратының
арасындағы өзара қарым-қатынастар жатады.
Осыған байланысты, ҚР прокуратура органдарының жүйесі кейбір
ерекшеліктерге байланысты үштопты және ұйымдастыру құрылымдарының бір
бағытты-функциональды түрінде негізделген. Құрылымның негізгі мазмұны
олардың субординациясы, реординациясы және үйлестіру жағдайларында оның
элементтерін құрайтын өзара әрекет болып табылады.
ҚР прокуратура органдарының жүйесі.
Қазақстан Республикасы прокуратура органдарының біртұтас жүйесін Бас
прокуратура, облыстардың прокуратуралары, республикалық маңызы бар
республика астанасының прокуратуралары, ауданаралық, аудандық, қалалық және
оларға теңестірілген әскери және басқа мамандандырылған прокуратуралар
құрайды.
Қазақстан Республикасының прокуратурасы прокурорлық жүйенің жоғарғы
бөлігі болып табылады және барлық прокуратура органдарына және оның
мекемелеріне басшылық жасайды. Бас прокуратураны Заңның 12-бабына сәйкес ҚР
Бас прокуроры басқарады. Оның ҚР Бас прокурорының ұсынымы бойынша ҚР
Президенті қызметке тағайындайтын және қызметтен босататын бірінші
орынбасары мен орынбасарлары болады. Бас прокуратурада төрағасы ҚР Бас
прокуроры және мүшелері: бірінші орынбасары және орынбасарлары (лауазымына
қарай), ҚР Бас прокуроры тағайындаған басқа прокурорлық қызметкерлер болып
табылатын құрамда Алқалар ұйымдастырылады. ҚР Бас прокуратурасының
құрылымын аға көмекшілері болып табылатын бастықтар басшылық ететін
департаменттер, басқармалар және бөлімдер құрайды. ҚР Бас прокурордың
ерекше тапсырмалар жөніндегі кеңесшілері мен көмекшілері болады. ҚР Бас
прокуроры орынбасарларының да көмекшілері болады.
Департаменттерде, басқармаларда және бөлімдерде аға прокурорлар және
прокурорлардың лауазымдары көзделген.
Әрбір бөлімшелерде прокурорлық қадағалау бағыттарының анықталған
заңдары есебімен прокурорлық жүйенің функцияларынан шығатын міндеттерді
шешеді және орындайды.
Бас басқару құқығында ҚР Бас прокуратурасының құрылымына ҚР Бас
прокурорының орынбасары болып табылатын Бас әскери прокурор басқаратын Бас
әскери прокуратура кіреді.
Республиканың Бас прокуроры департаменттер, басқармалар және бөлімдер
бастықтарын және олардың орынбасарларын, сондай-ақ аға көмекшілерді,
кеңесшілерді, ерекше тапсырмалар бойынша көмекшілерді, аға прокурорларды
және департаменттердің, басқармалар мен бөлімдердің прокурорларын қызметке
тағайындайды және қызметтен босатады.
Прокуратура туралы ҚР Заңына сәйкес Бас прокуратура:
- Республика прокуратура органдарының іс-қимылдарын олардың
қызметінің негізгі бағыттары бойынша үйлестірілуі мен
орайластырылуын қамтамыз етеді;
- Республикада Заңдардың орындалуын, заңдылықтың жай-күйін
қадағалау практикасына талдау жасайды;
- прокурорлық қадағалауды жетілдіру жөнінде ұсыныстар әзірлейді;
- Республика прокуратура органдарының заңдардың орындауын қадағалау
жөніндегі жұмысын бақылайды;
- заңдылық пен құқық тәртібін қамтамасыз етуде жедел-іздестіру
қызметін, анықтауды және тергеуді жүзеге асыратын басқа да
республикалық құқық қорғау органдарымен өзара іс-қимыл жасайды
және олардың қызметін үйлестіріпотырады;
- кадрлардың біліктілігін арттыруды ұйымдастырады және жүргізеді;
- норма шығарушылық қызметіне қатысады;
- халықаралық ынтымақтастық саласында прокуратура органдарының
атынан өкілдік етеді.
Қазақстан Республикасының Бас прокуроры.
ҚР Бас прокуроры ҚР прокуратура органдарының барлық жүйесін және
мекемелеріне және ҚР Бас прокуратурасына тікелей басшылық жасайды.
ҚР Бас прокуроры прокуратура органдарының қызметіне басшылық жасайды
және олардың жұмысына бақылау жасауды іске асырады.
Прокуратура органдары мен мекемелерінің қызметкерлеріне міндетті түрде
орындау үшін ҚР прокуратура жүйесі қызметтерінің ұйымдастыру мәселелерін
және көрсетілген қызметкерлердің материалдық және әлеуметтік қамтамасыз
етілуін іске асырудағы тәртібін реттейтін бұйрықтарды, нұсқаулықтарды,
өкімдерді, ережелерді, нұсқауларды шығарады. ҚР Бас прокуроры бөлінген
штаттық құрам және еңбек ақы төлеу қоры шегінде ҚР прокуратуралар
мекемелері мен бағынышты прокуратуралардың штаты мен құрылымын белгілейді.
ҚР Бас прокуроры департаменттер, басқармалар және бөлімдер бастықтарын
және олардың орынбасарлырын, кеңесшілерін, Бас прокурордың ерекше
тапсырмалары бойынша көмекшілерді және олардың орынбасарларын, аға
прокурорларды және департаменттердің, басқармалар мен бөлімдердің
прокурорларын қызметке тағайындайды және қызметтен босатады.
ҚР прокуратурасы жүйесінің барлық буындарының прокурорларын да ҚР Бас
прокуроры қызметке тағайындайды.
ҚР Бас прокуроры Прокуратура туралы Заңға сәйкес прокуратура
органдарына жүктелген міндеттердің орындалуына жауап береді. Жыл сайын ҚР
Президентіне заңдылықтың жай-күйі елдегі құқықтық тәртіп туралы, оларды
нығайту бойынша атқарылған жұмыстар туралы баяндайды.
ҚР Бас прокуроры болмаған кезде немесе өз міндеттерін орындауға
мүмкіндік болмаған жағдайда оның міндеттерін бірінші орынбасары орындайды.
Егер ол да болмаған жағдайда немесе қандай да себептермен ҚР Бас
прокурорының міндеттерін орындау мүмкін болмағанда, оның орынбасарларының
біреуіне жүктеледі.
ҚР Бас прокурорының орынбасарлары арасындағы міндеттерді ҚР Бас
прокуроры бөледі.
Ол сондай-ақ кеңесші органы болып табылатын алқа жұмысына басшылық
жасайды. Алқа жиналыстарында ҚР прокуратура қызметтерінің негізгі бағыттары
бойынша жұмыстардың жай-күйлері талқыланады; орындауды, іріктеуді,
кадрларды орналастыру мен тәрбиелеуді, бұйрықтар жобаларын, нұсқаулықтар
мен басқа маңызды нормативтік актілерді тексеру мәселелері талқыланады; Бас
әскери прокурордың, бас басқармалар бастықтарының, облыс прокурорлары мен
оларға теңестірілген прокурорлардың есептері, бағынышты прокуратуралар
жұмысының тексеру нәтижелері тыңдалады. Алқа шешімінің негізінде Бас
прокурор бұйрық шығарады.
Аумақтық прокуратуралар аумақтық құрылымдар мен аумақтық бөлінулерге
сәйкес құрылған. Әрбір облыста атауы көбінесе облыс атауымен аталатын
прокуратуралар бар. Бұдан басқа, облыс прокуратуралары құқығындағы Астана
қаласы мен Алматы қаласы прокуратурлары мамандандырылған
прокуратураларжұмыс істейді.
Обылыс прокуратурасы мен оған теңестірілген прокураларды ҚР
Президентінің келісіммен ҚР Бас прокуроры тағайындаған прокурор басқарады.
Облыс прокурорларының ҚР Бас прокуроры тағайындаған бірінші орынбасарлары
мен орынбасарлары болады.
Облыс прокуратуралары мен оған теңестірілген прокуратуралардың өз
құрылымдарында мекемелердің, ұйымдардың, өз деңгейіндегі (яғни,
республикалық, облыстық және т.б.) лауазымды адамдардың заңдарды орындауын
қадағалауды және қалалардың, аудандардың және ҚР әкімшілік-аумақтық өзге де
бірліктердің қызметтерін бақылауды іске асыратын басқармалары мен бөлімдері
болады.
Облыс прокуратурасында прокурор басқаратын алқа болады. Алқа мүшелері
болып прокурордың орынбасарлары мен бөлімшелер бастықтары табылады.
Обылыс прокуроры.
Облыс прокурорларын және оларға теңестірілген прокурорларды ҚР Бас
прокуроры қызметке тағайындайды.
Облыс прокурорлары және оларға теңестірілген прокурорлар ҚР Бас
прокуратурасына есеп береді және оларды Бас прокурор қызметтен босатады.
Олар ҚР аумағында қолданылатын заңдардың, және ҚР Бас прокурорының
нормативтік актілері негізінде қалалар мен аудандардың прокуратураларын
және өзге де оларға теңестірілген прокуратураларды басқарады және барлық
бағынышты қызметкерлер орындауға тиісті бұйрықтарды, нұсқауларды,өкімдерді
шығарады, ҚР Бас прокуроры бекіткен құрам және төлем қоры шегінде өз
аппараттары мен бағынышты прокуратуралардың штаттық кестесіне өзгерістер
енгізеді.[3]
Облыстық прокуратуралар мен оларға теңестірілген прокуратуралардың
алқалары өздерінің жиналыстарында прокуратура органдары қызметтерінің аса
маңызды мәселелерін, қылмысқа қарсы күрес заңдарының орындалуына
қадағалауды іске асыру бойынша ҚР Бас прокурорының бұйрықтары мен
нұсқауларының орындалууын қарайды, басқармалардың, бөлімдердің
бастықтарының, төменгі тұрған прокурорлардың есептерін тыңдайды, кадрларды
іріктеу, орналастыру және тәрбиелеу мәселелерін, бұйрық жобаларын талдайды.
Аумақтық прокуратуралардың төменгі звенолары қалалық және аудандық
прокуратуралар болып табылады. Аймақтық прокуратуралардың қатарында
құзыреті екі ауданға немесе аудан және облысқа бағынышты қала
прокуратураларына тарайтын ауданаралық прокуратуралар жұмыс істейді.
Барлық аумақтық прокурорларды облыс прокурорларының ұсынымдары бойынша
5 жыл мерзімге ҚР Бас прокуроры тағайындайды.
Аудандар мен қалалар прокуратураларындағы жұмыстары аса көп көлемді
прокурорлардың орынбасарлары, аға көмекшілері мен көмекшілері болады.
Аудандық прокурор (қалалық).
Аудандық және қалалық прокуратураларды, оларға теңестірілген әскери
және өзге де мамандандырылған прокуратураларды тиісті прокурорлар
басқарады. ҚР Бас прокуроры оларды қызметке тағайындайды және қызметтен
босатады. Олар ҚР Бас прокурорына және жоғарғы прокурорларға бағынышты және
есеп береді. Олардың міндеттеріне бағынышты көмекшілердің, тергеушілердің
жұмысына басшылық жасау, олардың барлық бағыттарын қадағалауды іске асыру
және қылмыстық және азаматтық істерді сотта қарауда қатысу жатады. Аудандық
бөлінудегі қалалардың прокурорлары аудандық және оларға теңестірілген
прокуратуралардың қызметтеріне басшылық жасайды, жоғарғы тұрған прокурорға
өз аппараттарымен бағынышты прокуратуралардың штаттық құрамын өзгерту
туралы, кадрлық өзгерістер туралы ұсыныстар енгізеді
Кез келген деңгейдегі прокурор өз өкілеттігі ішінде өз еркі бойынша
қызметтен босатылуы мүмкін: қызметтен кетуге байланысты; басқа жұмысқа
ауысуына байланысты; денсаулық жағдайы бойынша; міндеттерін ррындай
алмауына байланысты; аттестация нәтижесі бойынша; сот үкімімен белгіленген
заңды күшіне енетін қылмыстарды жасаған кезде; Еңбек туралы ҚР Заңында
көзделген басқа негіздер бойынша.
Мамандандырылған прокуратураларға әскери, көлік (темір жол, су, әуе
көліктерінде), табиғатты қорғау және ҚР Ішкі істер министрлігінің қылмыстық-
атқарушы жүйесінің (колония және түрме) түзету мекемелерінде заңдардың
орындалуын қадағалау жөніндегі прокуратуралар жатады.
Әскери, көлік және табиғатты қорғау прокуратуралары аудандық және
облыстық прокуратуралардың төменгі звеносы тиісті жоғарғы прокуратуралардың
бағыныштылығында болады. ҚР прокуратура органдарының жүйесінде облыстық
прокуратуралар құқығында: Оңтүстік-Шығыс, Орталық және Батыс Қазақстан
аймақтық көлік прокуратуралары жұмыс істейді.
Әскери прокуратура құрамын Бас әскери прокуратура, әскери округтік
прокуратуралары, гарнизондар прокуратуралары, қала және аудан
прокуратураларына теңестірілген біріккен және қосылған әскерлер жатады.
Әскери прокуратура органдарын ҚР Бас прокурорының орынбасары-Бас
әскери прокурор басқарады. Оны ҚР Бас прокурорының ұсынуы бойынша ҚР
Президенті қызметке тағайындайды және қызметтен босатады. Басқа қалған
әскери прокурорларды Бас әскери прокурордың ұсынуы бойынша ҚР Бас прокуроры
қызметке тағайындайды. ҚР Бас прокуроры ғана оларды қызметтен босатады.[5]
Әскери прокуратура өз өкілеттіліктерін ҚР Қорғаныс министрліктерінің
бөлімшелерінде ҚР заңдарына сәйкес құрылған қалыптасуларда және басқа
әскерлерде іске асырылады.
Көлік прокуратуралары теміржол басқармасының құрылымына және көліктер
жүйесіне сәйкес, сондай-ақ көліктегі (желілі бөлімшелер, бөлімдер мен
басқармалар) ішкі істер құрылымы есебінен ұйымдастырылады. ҚР Бас
прокурордың бұйрығымен көліктік прокурорларға Көлік және коммуникациялар
министрлігінің бөлімшелерінде, Темір жол РМК, Қазақстан әуе жолы
(автожол қызметтерін қопағанда), өзен флотының қызметінде және оған жататын
мемлекеттік кәсіпорындарда, ұйымдарда, мекемелерде, сондай-ақ ҚР Кеден
комитеті оның және органдарында заңдардың орындалуына қадағалау жүктелген.
Табиғатты қорғау рокуратуралары экологиялық заңдылықтардың орындалуын
қадағалауды күшейту мақсатында құрылған. Облыста прокуратура құығында бір
ғана –Каспий табиғатты қорғау прокуратурасы бар. Оның құрамына ауданаралық
құқықтардағы әрбіреуі Каспий бассейнінің белгілі учаскелерінде экологиялық
заңдардың орындалуын қадағалауды іске асыратын табиғатты қорғау
прокуратуралары жатады. Дегенменде, бұл прокуратура таратылды.
Аймақтардың қатарында тиісті облыс прокурорларына бағынышты
ауданаралық құқықтардағы табиғатты қорғау прокуратуралары құрылған.
Әскери бөлімдер прокуратуралары жабық әкімшілік-аумақтық білім және
аса режимді обьектілерінде іс-қимыл жасайды. Олар әскери прокуратура
құрамына кірмейді. ҚР Бас прокурордың бұйрығымен әскери бөлімдердің
прокуратуралары (атаулары бірнеше шартты). Өзін-өзі басқару органдарында,
кәсіпорындарда, ұйымдарда, жабық әкімшілік-аумақтық білім мекемелерінде,
аса маңызды және аса режимді обьектілерде, әскери басқару органдарында,
әскери мамандандырылған қалыптасуларда, сондай-ақ тиісті министліктер мен
ведомстволарды басқаруда немесе аумақтық органдарда заңдардың орындалуын
қадағалауды іске асырады.
Әскери бөлімдердің прокурорлары режимді обьектілер мен аумақтарда өз
функцияларын іске асыратын ІІМ органдарының және ҰҚК бөлімшелерінің
заңдардың орындалуларына қадағалауды іске асырады.
Әскери бөлім прокуратуралары ҚҰР прокуратурасы жүйесінің төменгі
буынына жатады, қалалық және аудандық прокуратуралар құқығында әрекет
етеді. Сонымен қатар, әскери бөлімінің прокурорларына ҚР Бас прокурор
арқылы заңдардың орындалуына қадағалауды іске асыруға байланысты тікелей
тиісті министрліктер мен ведомстволарға өтініш жасау құқығы берілген.
Әскери бөлімнің прокурорлары тікелей ҚР Бас прокурорына бағынады.
Оларды әскери бөлім прокуратуралар қызметін бақылау және ұйымдасқан
басшылықты іске асыратын Бас прокуратураның ішкі әкімшілік департаментіне
басшылық жасау және режимді обьектілері жөніндегі Бас прокурордың аға
көмекшісінің ұсынымы бойынша ҚР Бас прокуроры қызметке тағайындайды.
Түзеу мекемелерінде заңдардың сақталуын қадағалау жөніндегі
прокуратуралар қылмыстық-атқару жүйесінің түзеу және тәрбиелеу
колонияларының, түрмелер, емдеу-сауықтыру мекемелерінің әкімшілігі
қызметінде заңдылықты қадағалауды іске асырады. Осы мамандандырылған
прокуратуралардың құзыреттері әртүрлі өзара шекаралас облыстардың
аумақтарында орналасқан бірнеше түзету мекемелеріне таратылады. Түзеу
мекемелерінде заңдылықтың сақталуын қадағалау жөніндегі прокурорлар
аумағында мамандандырылған прокуратуралар орналасқан сол облыстың
прокурорына бағынады.[6]
Түзеу мекемелерінің әкімшілігінде заңдардың орындалуын қадағалаудан
басқа прокуратуралар жазасын өтеп жатқан адамдар, сондай-ақ соңғы
аумақтағы осы мекемелердің қызметкерлері жасаған қылмыстар туралы
қылмыстық істерді тергелуін қадағалауды іске асырады.
ҚР прокуратура органдары жүйесіне ғылыми мекемелер кіреді:С. Есқараев
атындағы Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасының жанындағы заңдылық,
құқық тәртібі проблемаларын зерттеу және прокуратура органдары
қызметкерлерінің біліктілігін арттыру институты.
Бас прокурор Институт директорын қызметке тағайындайды және қызметтен
босатады. 2000 жылғы 13 қарашадағы № 1706 Мемлекеттік қызметкерлерді оқыту
концепциясы туралы Үкімет қаулысын іске асыру, сондай-ақ прокуратура
органдары қызметкерлерінің кәсіби деңгейін және біліктілігін арттыру
мақсатында ҚР Бас прокуроры:
1. Қазіргі кезеңде кадрлардың кәсіби шеберлігін жетілдіру және
біліктілігін арттру жөніндегі жұмыстарды прокуратура органдарының ең
маңызды міндеттерінің бірі есептеуді талап етеді . Білімдерін үнемі
жаңартып отыру жүргізіліп отырған реформалардың тиімділігінің және
прокуратура органдары қызметкерлерінің лауазымды міндеттерін тиісті
орындаудың ең маңызды шарттары болып табылады.
2. Прокуратура органдары басшылары бес жылда бір рет біліктілігін
арттыру міндетті курстарынан өтуді белгіледі. Ал қалған қызметкерлер - үш
жылда бір рет.

1.2 Прокурордың іс жүргізудегі құзыреті, функциясы

Қазақстан Республикасының прокуратурасы мемлекет атынан Республика
аумағында заңдардың, Қазақстан Республикасы Президентi Жарлықтарының және
өзге нормативтiк құқықтық актiлердiң дәл және бiркелкі қолданылуына, сотқа
дейінгі іс жүргізудің, жедел-iздестiру қызметiнiң, әкiмшiлiк және
атқарушылық iс жүргiзудiң заңдылығын жоғары қадағалауды жүзеге асырады.
Прокуратура кез келген заңдылық бұзушылықты анықтау және жою жөнiнде
шаралар қолданады, Республиканың Конституциясы мен заңдарына қайшы келетiн
заңдар мен өзге де құқықтық актiлерге наразылық жасайды, сотта мемлекеттiң
мүддесiн бiлдiредi, сондай-ақ заңда белгiленген жағдайларда тәртiп пен
шекте қылмыстық қудалауды жүзеге асырады.
Қазақстан Республикасы прокуратурасын ұйымдастыру, оның қызметiнiң
тәртiбi және прокурорлардың өкiлеттiгi Қазақстан Республикасының
Конституциясымен, осы Заңмен, заң актiлерiмен, Қазақстан Республикасы
бекiткен халықаралық шарттармен, сондай-ақ Республика Бас
Прокурорының бұйрықтарымен айқындалады. [3]
Прокуратура органдарын ұйымдастырудың және олардың қызметiнiң
принциптерi.
Қазақстан Республикасының прокуратурасы төменгi тұрған прокурорлар
жоғары тұрған прокурорларға және Республиканың Бас Прокурорына бағынатын
органдардың, ведомстволардың, мекемелердiң және білім беру ұйымының
бiртұтас орталықтандырылған жүйесiн құрайды.
Қазақстан Республикасының прокуратурасы өз қызметiн басқа мемлекеттiк
органдар мен лауазымды адамдардан, саяси партиялар мен қоғамдық
бiрлестiктерден тәуелсiз жүзеге асырады және Қазақстан Республикасының
Президентіне ғана есеп береді.
Өздерiнiң заңда белгiленген өкiлеттiгiн жүзеге асырған кезде
прокуратура органдарының қызметiне араласуға тыйым салынады.
Заңда белгiленген негiз бен тәртiп бойынша шығарылған прокурорлық
қадағалау актiлерi барлық органдар, ұйымдар, лауазымды адамдар мен
азаматтар үшiн мiндеттi.
Прокуратура органдары Республиканың азаматтардың құқықтары мен
бостандықтарын қорғау, сондай-ақ мемлекеттiк құпияларды сақтау туралы
заңдарына қайшы келмейтiндей деңгейде жариялы iс-қимыл жасайды.
Прокуратура органдары қызметiнiң негiзгi бағыттары мен мазмұны
... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.