Азаматтық құқық объектілері туралы
1. КІРІСПЕ
2. НЕГІЗГІ БӨЛІМ
2.1. Азаматтық құқықтың объектілері;
2.2. Мүліктік құқықтыр
2.2.1. Заттардың ұғымы және оны саралау;
2.2.2. Бағалы қағаздар;
2.3. Мүліктік емес өзіндік құқықтыр;
2.3.1. Ар.намысты, қадір қасиетті және іскерлік беделді қорғау құқығы;
3. ҚОРЫТЫНДЫ
4. ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
2. НЕГІЗГІ БӨЛІМ
2.1. Азаматтық құқықтың объектілері;
2.2. Мүліктік құқықтыр
2.2.1. Заттардың ұғымы және оны саралау;
2.2.2. Бағалы қағаздар;
2.3. Мүліктік емес өзіндік құқықтыр;
2.3.1. Ар.намысты, қадір қасиетті және іскерлік беделді қорғау құқығы;
3. ҚОРЫТЫНДЫ
4. ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Материалдық және материалдық емес құқықтар мен игіліктер. Жұмыстар мен қызметтер. Заттардың жіктелуі. Ақшалар, құнды қағаздар және басқа игіліктер - азаматтық құқықтың ерекше объектілері ретінде. Интеллектуалдық меншік құқығының объектілері.
Азаматтық құқықта объекті ұғымы өте даулы мәселеге жатады. Жалпыға таныс анықтамасы келесі болады: азаматтық құқық объектісі дегеніміз - ол азаматтық құқыұ қатынастарының пайда болуына себеп болатын және субъектілердің әрекеттері оған бағытталатын (ықпал ететін) заттар болып танылады. Рим құқығынан бастап азаматтық құқық объектілеріне материалдық игіліктер: мүлік (мүліктік құқықтар мен игіліктер), жұмыстар мен қызметтер жатады. Азаматтық кодекс жоғарыда аталған қосымша объектілерге: шығармашылық қызмет нәтижелерін және материалдық емес, яғни мүліктік емес жеке құқықтар мен игіліктерді де жатқызады.
Азаматтық құқықта объекті ұғымы өте даулы мәселеге жатады. Жалпыға таныс анықтамасы келесі болады: азаматтық құқық объектісі дегеніміз - ол азаматтық құқыұ қатынастарының пайда болуына себеп болатын және субъектілердің әрекеттері оған бағытталатын (ықпал ететін) заттар болып танылады. Рим құқығынан бастап азаматтық құқық объектілеріне материалдық игіліктер: мүлік (мүліктік құқықтар мен игіліктер), жұмыстар мен қызметтер жатады. Азаматтық кодекс жоғарыда аталған қосымша объектілерге: шығармашылық қызмет нәтижелерін және материалдық емес, яғни мүліктік емес жеке құқықтар мен игіліктерді де жатқызады.
1. Төлеуғалиев Ғ. Азаматтық құқық. Жалпы бөлім.— Алматы: «Жеті жарғы», 2001.
2.Қ.Р. Азаматтық кодексі. Алматы «Жеті Жарғы» 2004 ж.
3.Қ.Р.Конституциясы. Алматы «Жеті Жарғы» 2004 ж.
4. Қ.Р. Азаматтық кодексінің түсініктемесі. Ю.Г. Басин, М.К. Сүлейменов - Алматы, 2003 ж.
2.Қ.Р. Азаматтық кодексі. Алматы «Жеті Жарғы» 2004 ж.
3.Қ.Р.Конституциясы. Алматы «Жеті Жарғы» 2004 ж.
4. Қ.Р. Азаматтық кодексінің түсініктемесі. Ю.Г. Басин, М.К. Сүлейменов - Алматы, 2003 ж.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Реферат
Тақырыбы: Азаматтық құқық объектілері
Орындаған: Иргебекова Ф. Б.
Тексерген: Муксинова А. Т.
Алматы 2016ж.
Мазмұны:
1. КІРІСПЕ
2. НЕГІЗГІ БӨЛІМ
2.1. Азаматтық құқықтың объектілері;
2.2. Мүліктік құқықтыр
2.2.1. Заттардың ұғымы және оны саралау;
2.2.2. Бағалы қағаздар;
2.3. Мүліктік емес өзіндік құқықтыр;
2.3.1. Ар-намысты, қадір қасиетті және іскерлік беделді қорғау құқығы;
3. ҚОРЫТЫНДЫ
4. ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
КІРІСПЕ
Материалдық және материалдық емес құқықтар мен игіліктер. Жұмыстар мен қызметтер. Заттардың жіктелуі. Ақшалар, құнды қағаздар және басқа игіліктер - азаматтық құқықтың ерекше объектілері ретінде. Интеллектуалдық меншік құқығының объектілері.
Азаматтық құқықта объекті ұғымы өте даулы мәселеге жатады. Жалпыға таныс анықтамасы келесі болады: азаматтық құқық объектісі дегеніміз - ол азаматтық құқыұ қатынастарының пайда болуына себеп болатын және субъектілердің әрекеттері оған бағытталатын (ықпал ететін) заттар болып танылады. Рим құқығынан бастап азаматтық құқық объектілеріне материалдық игіліктер: мүлік (мүліктік құқықтар мен игіліктер), жұмыстар мен қызметтер жатады. Азаматтық кодекс жоғарыда аталған қосымша объектілерге: шығармашылық қызмет нәтижелерін және материалдық емес, яғни мүліктік емес жеке құқықтар мен игіліктерді де жатқызады.
Сонымен, заттар (мүлік) азаматтық құқық объектілерінің тек бір түрі ғана болып табылады. Дегенмен, заттар басқа объектілермен салыстырғанда ең кең тараған түрі болады. Заттардың жіктелүі өз бастамасын рим құқығынан алады және де ол жаңа түрлерімен толықтырылған (оқұлыққа қосымша схемада көрсетілген). Заттардың жіктелуінің тәжірибелік маңызы өте зор мәселе. Мысалы: жалға алу шартының объектісі - жеке анықталған, тұтынуға жатпайтын зат болса; ал несие шартының объектісі - ол тектік белгілерімен анықталған, тұтылатын заттар болады. Жылжымайтын мүлік әр қашан жеке анықталған зат болып танылады.
Мүліктік игіліктер мен құқықтарға (мулікке):заттар, ақша, оның ішінде шетел валютасы, кұнды қағаздар, жұмыс, қызмет, шығармашылық интеллектуалдық кызметтің объектісі, фирмалық атаулар, тауарлык белгілер және басқа да мүлік жатады. Заттар өз кезегінде жылжымайтын және қозғалатын муліктер болып бөлінеді.
Жылжымайтын мүлікке: жер учаскелері, үйлер, ғимараттар, көпжылдық екпелер және жермен тығыз байланысты өзге мүлік, яғни орнынан олардың максатына сай емес шығынсыз ауыстыру мүмкін болмайтын мүлік жатады. Мемлекеттік тіркеуге жататын әуе және теңіз кемелері, ішкі сауда жүзу кемесі, ғарыштық объектілер қозғалмайтын заттарға теңестіріледі. Заң қүжаттары бойынша қозғалмайтын заттарға өзге де мүдіктер де жатқызылуы мүмкін.
Жылжымайтын заттарға жатпайтын мүлік, оның ішінде ақша мен бағалы қағаздар, қозғалатын мулік деп танылады. Заң қүжаттарында көрсетілгеннен басқареттерде қозғалатын мүлікке қүқықтарды тіркеу талап етілмейді, ал қозғалмайтын заттарға меншік қүқығы мен басқа құқықтар, бұл күқықтарға шек қою, олардың пайда болуы, ауысуы және тоқтатылуы мемлекеттік тіркелуге тиіс.
Жеке муліктік емес игіліктер мен үуқықтарға мыналар: жеке адамның өмірі, денсаулығы, кадір-қасиеті, абырой, игі атақ, іскерлік, бедел, жеке өмірге қолсұкпаушылык, жеке құпия мен отбасының күпиясы, есім алу күкығы, автор болу құқығы, шығармаға қол сұқпаушылық қүқығы, басқа да мүліктік емес игіліктермен құқықтар жатады.
Азаматтық құқық қатынастарының мазмұны, бүл -біріншіден, осы құқық қатынастары субъектісінің субъективтік құқығы мен міндеттері және екіншіден,субъектінің өз субъективтік құқығы мен міндеттерін іске асырудағы іс-қимылы. Мысалы, жасалған шарттың негізінде сатушы сатып-алушыға мүлікті береді, ал сатып-алушы келісім бойынша ақысын төлейді.
2.1. Азаматтық құқықтың объектілері;
Азаматтық құқық объектілері (ағыл. objects of civil rights (civil law) (property); нем. Objekte der Biirgerreclite pi (materielle)) - мүліктік және жеке мүліктік емес игіліктер мен құқықтар.
Азаматтық құқық объектiлерiнiң түрлерi
1. Мүлiктiк және жеке мүлiктiк емес игiлiктер мен құқықтар азаматтық құқық объектiлерi бола алады.
2. Мүлiктiк игiлiктер мен құқықтарға (мүлiкке): заттар, ақша, соның iшiнде шетел валютасы, құнды қағаздар, жұмыс, қызмет, шығармашылық-интеллектуалдық қызметтiң объектiге айналған нәтижелерi, фирмалық атаулар, тауарлық белгiлер және бұйымды дараландырудың өзге де құралдары мүлiктiк құқықтар мен басқа да мүлiк жатады.
2-1. Ақшаға және ақшалай мiндеттемелер бойынша құқықтарға (талаптарға) (ақша төлеу жөнiндегi талап ету құқықтарына), егер осы Кодексте, Қазақстан Республикасының өзге де заңнамалық актiлерiнде өзгеше көзделмесе немесе мiндеттеме мәнiнен туындамаса, тиiсiнше заттардың немесе мүлiктiк құқықтардың (талаптардың) құқықтық режимi қолданылады.
3. Жеке мүлiктiк емес игiлiктер мен құқықтарға: жеке адамның өмiрi, денсаулығы, қадiр-қасиетi, абырой, игi атақ, iскерлiк бедел, жеке өмiрге қол сұқпаушылық, жеке құпия мен отбасы құпиясы, есiм алу құқығы, автор болу құқығы, шығармаға қол сұқпаушылық құқығы және басқа материалдық емес игiлiктер мен құқықтар жатады.
Азаматтық құқық қатынастар объектілеріне әр түрлі түсініктер беріледі және олар мыналар:
oo азаматтық құқық қатынастарының қатысушыларының әрекетерінің бағыталатын объектілері;
oo азаматтық құқық қатынастар субъектілері өз ішінде құқықтық қатынастарға қатысудың себебебі болатын материалдық және рухани игілік;
oo объекті бұл азаматық құқы қатыгнастың пайда болуына себепші болатын құндылық.
Азаматтық құқық қатынастар объектілерінің әр түрлілік қатынастарда топтастырылады.
Азаматтық құқық қатынастар объектілерін қандай түрлерге бөлуге болады? Азаматық құқық объектілерінің барлық түрлерін оқыңдар. Объектілердің әртүрлі аталуының негізі неде?
Жылжымайтын мүлік -- Қазақстандық азаматтық құқықтың жаңа салыстырмалы ұғымы. Жермен байланысты болатын нәрсені, әдетте жылжымайтын мүлік деп түсіндіреді: ғимарат, жер учаскелері мен құрылыстар. Бірақ Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінде жылжымайтын мүлікке жермен байланысы жоқ объектілерді де жатқызады.
Жылжымайтын мүлік құқықтық терминнің кең түсінілуі дәлелді ме? Жылжымпйтын мүліктің құқықтық режимі және жылжитын заттың режимі арасында негізгі айырмашылық неде?
Кәсіпорын азаматтық құқықта субъектісі (сіздер, бұл жағдайда кәсіпорын туралы Заңды тұлға тақырыбын оқыған кезде қарастырасыздар) ретінде де және объектісі ретінде де қолданылады. Бөлінетін және бөлінбейтін заттарды бөлу мәселесі бір уақытта екі немесе одан да көп тұлғаларға тиісті заттарды бөлу жағдайы кезін маңызды болады.
Бөлінбейтін мүлікке ортақ мүлік құқығы негізінде бір уақыта екі субъект құқылы болса, онда не істеу керек? Шаруа қожалығын бөлу қандай тәртіпте жүзеге асырылады. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің баптарына сілтеме беріңіз.
Шығармашылық қызметтің нәтижесі және оларға теңестірілген заңи тұлғаның жекешелендірілген құралдары (өнім, жұмыс, қызмет көрсету) бір объектілер құрамына жатады, ол интеллектуалдық меншік деп аталады. Құқық нормасы бұл объектілерді тікелей меншік иесі және оның рұқсатымен басқа адамдардың қолданылуын қамтамасыз етеді. Құқық нормаларында, сондай-ақ интелектуалдық меншік объектілерді қорғаудың тәсілдері мен тәртібі көрсетілген.
Азаматтық құқықтағы интеллектуалдық меншікке жататын объектілерді атап шығыңыз. Интелектуалдық меншікті реттейтін нормативтік актілерді атаңыз.
Азаматық құқық объектілеріне ақпарат не оның әр түрлілігіне: қызметтік және коммерциялық құпиялар жатады.
Сіздің пікіріңізше, жоғарыда көрсетілген ұғымдарды және олардың белгілерін қалай айқындауға болады? Мысал келтіріңіз?
Атақты Астаналық клоун Н., Алматы қаласындағы цирктің артисі А-ның өз қойылымдарында Н-ның бағдарламасына кіретін цирктік номерлерін қолданып, олармен ТМД бойынша гастролде жүріп, үлкен жетістіктерге жеткенін біледі.
Сіздің ойыңызша, аталған жағдайға қатысты Н-ның А-ға талап қоюы орынды бола ма? Егер азаматтық құқық қатынас пайда болса, оның объектісі не болып табылады? Осы объект азаматтық құқықпен қорғалады ма?
Төменде көрсетілген интелектуалдық меншік объектісін қызметтің нәтижесіне қарай бөліңіз:
-- әдеби-көркем шығармасы;
-- ғылыми еңбектер;
-- артистердің атқаратын қызметі;
-- фонограмма;
-- радиолық бағдарламалар
-- ЭЕМ бағдарламасы;
-- тауар белгісі;
-- қызмет көрсету белгісі;
-- математика бойынша тапсырма ;
-- ойлап табу;
-- ғылыми ашулар;
-- коммерциялық атау және белгі
2.2. Мүліктік құқықтыр;
Қазіргі өркениетті заманда азаматтардың (мұра қалдырушының) жеке меншігінде әр түрлі мүліктер (жер учаскелері, пәтерлер, кәсіпорындар, шаруашылық серіктестікке қатысушылардың үлестері, шаруа қожалығы, қозғалмалы мүліктер және т.б.) бар.
Мүліктің жеке түрін мұраға қалдыру Қазақ КСР-нің АК-нің бір ғана бабымен шектелген еді, ол 556 бабы, яғни: Қолхозшы үйіндегі мұрагерлік. Қазірде ҚР-ның АК-нің 1082 бабына сәйкес Шаруа немесе фермер қожалығындағы мұрагерлік.
Ресей Федерациясының АК-сі, мүліктің жеке түрлерін мұраға қалдыруға қатысты арнайы тарау қарастырған. Онда, шаруа серіктестігіне қатысушыларға байланысты, кәсіпорынға құқық; шаруа (фермер) қожалығының мүшелерінің мүлкі; жер теліміне қатысты және т.с.с. мәселелерге қатысты арнайы баптар қарастырылған. Бұл тағы да болса мұрагерлік құқыққа қатысты даулардың және кейбір келеңсіз жағдайлардың алдын алу болып табылады.
Кәсіпорын шаруашылық-өндірістік және мүліктік кешен ретінде, мұраның құрамына кіреді. Кәсіпорын ҚР-ның АК-нің 119 бабына сәйкес, кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыру үшін пайдаланылатын мүліктік кешен объектісі түріндегі кәсіпорын деп танылады.
Л.И. Корчевскаяның айтуынша кәсіпорынды мұраға қалдыру кезінде кәсіпорын құқықтық объектісі ретінде қарастырылу керек, егер олай болмаған күнде құқық субъектісінің бірі тұлға болса, басқа субъект мұраға қалдыратын - кәсіпорын болып табылады, делінген.
Өзге дамыған елдерде, кәсіпкердің меншік құқық объектісі ретінде кәсіпорын қарастырылған.
Қазақстан заңына сәйкес, мүліктік кешен ретінде кәсіпорынның құрамына оның қызмет етуіне арналған мүліктің барлық түрлері, соның ішінде үйлер, ғимараттар, жабдықтар, құрал-саймандар, шикізат, өнімдер, жер теліміне құқық, талап ету құқықтары, борыштар сондай-ақ оның қызметін дараландыратын белгілерге құқықтар (фирмалық атау, тауар белгілері) және егер заң құжаттарында немесе шартта өзгеше көзделмесе, басқа да айрықша құқықтар енеді.
Жұмыс барысында ҚР-ның АК-де мүліктің жеке түріне қатысты мұраға қалдыруға байланысты мәселелерге көп назар аударылмағаны жайында нәтиже шығады. Осыған қатысты автор ҚР-ның АК-нің Мұрагерлік құқық 6 бөлімін Мүліктің жеке түріне қатысты мұраға қалдыру 60-1 тарау атауымен толықтыруды ұсынады.
Мүліктік құқық - иеленушінің өз шаруашылық аясындағы мүлікті тікелей қолдану арқылы мүддесіне жетуді қамтамасыз ететін заңды мүмкіндігі.
Мүліктік құқық мына негіздер арқылы пайда болады:
1. міндеттемеге қатысу;
2. интеллектуалдық меншік объектісін иелену.
Міндеттемеге сәйкес бір адамның басқа адамның пайдасына мүлік беруі, жұмыс атқаруы, ақша төлеуі және басқа да сол сияқты әрекеттер жасауға міндетті, ал несиегер борышқордан өз міндеттерін орындауын талап етуге құқылы. Міндеттемелер шарттан, зиян келтіруден және өзге де негіздерден пайда болады. Қарызға ақша алған адам борышқор болса, қарыз беруші несиегер болып саналады. Бұл міндеттеме негізінде несиегер мүліктік құқық иеленіп, борышқордан қарыз ақшаны қайтаруын талап ету мүмкіндігін алады. Зиян келтіру салдарынан туындайтын міндеттемеде мүліктік құқыққа жәбірленген адам ие болады. Интеллектуалдық меншік объектілеріне деген мүліктік құқық олар жасалған мезетте және кейбір түрлері өкілетті мемлекеттік орган тіркеген сәттен бастап пайда болады. Жазушы өзінің көркем шығармасын қолжазба түрінде дайындаған сәттен бастап туындыгер болып танылады да, жеке мүліктік емес және мүліктік құқыққа ие болады. Көркем шығармаға деген мүліктік құқыққа ие болу үшін тиісті органға тіркету, сараптамадан өткізу секілді қосымша талаптар жоқ. Ал, өнеркәсіптік меншік объектілеріне (өнертабысқа, пайдалы модельге, өнеркәсіптік үлгіге) деген мүліктік құқық сараптамадан өткізіліп, тиісті өкілетті органға тіркелген авторлықты қуаттайтын құжат - патент алған кезде пайда болады. Мұндағы интеллектуалдық меншік объектілеріне деген мүліктік құқықтың мазмұны сол объектілерді пайдаланғаны үшін басқа тұлғалардан ақы төлеуін талап ету мүмкіндігінен тұрады.
Міндеттемелік құқықта құқықты тұлға мүддесі міндетті тұлғаның әрекеті арқылы орындалатын болса, мүліктік құқық аясында құқықты тұлғаның мүддесі өз әрекеті арқылы орындалады, сондықтан міндетті тұлғалардың қимыл-қарекеті бірінші кезекте емес. Өйткені олар тек құқықты тұлғаның өз құқығын өзінің жүзеге асыруына кедергі келтірмеуге тиіс. Мұндай міндетін бұзған тұлға сол заматта мемлекеттік мәжбүрлеу шараларының күшімен сабасына түсіп, құқық бұзушылықтың салдарын ретке келтіреді. Дегенменен бұл екі бағытта да субъективті құқықтың жүзеге асуына міндетті тұлғаның оңды қимыл-қарекеті негіз болады.
2.2.1. Заттардың ұғымы және оны саралау;
Заттың ұғымы туралы қазiргi қолданып жүрген заңда айтылмаған, оның ұғымы азаматтық зерттеулерде берiлген. Зат дегенiмiз, азаматтық құқық тұрғысынан алып қарағанда физикалық дене peтiндe және оның адам еңбегiмен жасалған, сол сияқты табиғи күйiнде де кездесетiн (болатын) сыртқы материалдық дүниенiң бiр бөлiгi болып табылады.1
Затты заңдық жағынан саралау (жiктеу) көбiне көп оның табиғи қасиетiне (физикалық немесе экономикалық) немесе қоғaмдық маңызына негiзделедi және әр құқықтық субъектiлерiнiң белгiлi бiр заттың түрінe қатысты әрекет eтyiн айқындайды.2
Азаматтық кодекстiң 117 -бабына сәйкес заттардың өзi қозғалатын және қозғалмайтын болып eкiгe бөлiнедi. Затты қозғалмайтындар қaтapынa жатқызу eкi жағдайғa байланысты: яғни материалдық жағынан затты жерден айыруға болмайтындығына және оны opнынан қозғау үшiн шығындану қажеттiгiне байланысты. Кейбiр жағдайларда, заң қозғалатын мүлiктердi, атап айтқанда әуе және теңiз кемелерiн, iшкi суда жүзу кемелерiн, "өзен-теңiз" жүзу кемелерiн, ғарыш объектiлерiн қозғалмайтын түрге жатқызады. Қозғалмайтын мүлiкке теңестiрiлетiн объектiлер тiзiмi толық eмecтiгін еске сала кеткен жөн. Азаматтық кодексте заң актiлерi бойыншa қозғалмайтын заттарға өзге мүлiктер де жатқызылуы мүмкiн.
Қозғалмайтын заттарға меншiк құқығы мен басқа да құқықтар, бұл құқықтарға шек қою, олардың пайда болуы, ауысуы және тоқтатылуы мемлекеттiк тiркелуге тиic (АК -тiң 118-бабының l-тармағы). қозғалмайтын мүлiктiң ерекше түрiнiң бiрi кәсiпорын болып табылады. Заң бойыншa "кәсiпорын терминi eкi мaғында кәсiпорын деп аталады (АК-тiң 102-104 баптары). Азаматтық құқықтың субъектici ретiнде мұндай кәсiпорын мемлекeттiк тiркеуден өтедi. Кәсiпкерлiк қызметтi жүзеге асыру үшiн пайдаланылатын мүлiктiк кешен құқық объектiсi түрiндегi кәсiпорын деп танылды (AK-тiң 119-бабының l-тармағы). Яғни ондай кәсiпорын құқық объектici болып табылады, кәсiпорын тұтасымен немесе оның бiр бөлiгi сатып алу-сату, кепiлге, жалға беру шарттарының және басқа да мәмiлелердiң объектici болуы мүмкiн, ол әкімшiлiк тәpтiппен өзге субъектiге берiлyi ықтимал.
Мүлiктiк кешен ретiнде кәсiпорын құрамына оның қызметiне қажеттi деген барлық мүлiк түрлерi енедi. Соның iшiнде үйлер, ғимараттар, құрылыстар, құрал-жабдықтар, шикiзаттар, өнiмдер, жер учаскесiне құқық, талап ету құқығы, борыштар, сондай-ақ aтayын белгiлейтiн белгiлер (фирманың атауы, тауар белгiлерi), егер заң құжаттарында немесе шартта өзгеше көзделмесе, және тaғы басқа айрықша құқықтар болады. Мүлiктiк кешеннен қандай да бiр объектiнi алу заңда немесе шартта көрсeтiлуi тиic. Кәсiпорынның меншiк құқығы мен басқа да құқықтары басқа тұлғаға өткенде, сол тұлға жоғарыда аталған құқықтардың бәрiнiң бiрдей өзiне берiлуiн талап ете алады.
Азаматтық кодекстiң 116-бабының талаптарына сәйкес заттар айналымнан epкін берiлeтiн немесе ayыcaтын, айналымнан алынып тасталатын және айналымда шек қойылатын түрлерге бөлiнедi.
Азаматтық кодексте айналымнан алынып тасталатын (шығарылған)) зат деп азаматтық құқыққа объект бола алмайтын заттарды айтады. Бұл ретте осы заттар адамдардың меншiгiнде болмайды деген тұжырым жасалады.
Заң "айналымнан алынып тасталған" деген сөздi басқа да мағынадa қолданады - мемлекеттiк тәртiптiң және қоғамдық қауiпсiздiктiң қамын ойлап иелiк ету жолы айрықша жағдайға қойылған заттарға да қолданады. Мәселен, айналымнан шығарылған жеке заттарға мыналарды жатқызуға болады: қару, радий, гелий және т.б. Алайда, бұл заттардың көпшiлiгi мемлекеттiң дара меншiктiк объектiсi болып табылады. Азаматтар тиicтi өкімeт орнының рұқсаты бойынша бұл заттарды алып, oғaн иелiк ете алады (АК-тiң 116-бабы, 3-тармағы). Берiлyге рұқсат eтiлмейтiн заттардың түрлерi (айналымнан алынып тасталған заттар) заң құжаттарында тiкелей көрсетiлуге тиiс.
Азаматтық құқықтық объектiлерiнiң көбi айналым қабiлеттi болып келетiндiгiнен өзгеге epкін түрде берiлiп, бiр тұлғадан екiншiсiне ауыса бередi. Азаматтық кодексте басқа бiреуге беруге болмайтын материалдық емес игiлiктер жөнiнде арнайы талап бар. Мұндай игiлiктер тiзiмi Азаматтық кодекстiң 115-бабының 3-тapмағына көрсетiлген: олар - өмip, денсаулық, тұлғаның ap-намысыы және тағы басқалар.
Заттарды бөлiнетiн және бөлiнбейтiн деп бөлу оның табиғrатына тән нерсе (АК-тiң 120-бабы). Бөлiнетiн зат бөлген кезде өзiнiң бастапқы қасиетiнен айрылмайды. Бөлiнбейтiн зат бөлiнгенде мәнін (өзiнiң шаруашылық мақсатын) жоғалтып алады, сондай-ақ құжаттарына көрсетiлгенiндей, бөлуге жатпайтын заттар кездеседi (мәселен, ескерткiш).
Ендi күрделi заттар деген ұғымға тоқтала кетейiк. Егер ер тeктi заттар бiрiгiп бiр мак:сатк:а пайдаланыла әpi бүтiн бiр затты құрайтын болса, олар бiр зат деп қаралады. Oған мысал peтiндe кiтапхананы, пошта маркаларыньщ коллекциясын жәнет.б. айтуға болады. Күрделi заттарды бөлу мақсаты Азаматтық кодекстiң 121-бабында айтылған күрделi зат жөнiнде жасалғaн мәмiленiң күшi, егер шартта өзгеше белгiленбесе, оның барлық құрамдас бөлiктeрiне қолданылады.3
Азаматтық кодексте затты басты және керек-жарақ (қосалқы) деп бөледi (АК-тiң 122-бабы). Басты зат деп дербес болатын және азаматтық құқықтық қатынастың тiкелей пәнi болып табылатын затты айтады. Керек-жарқ: (қосалқы) зат басты затқа қызмет етедi, өйткенi, олардың шаруашылық мақсаты бiр болады, егер заңдарда немесе шартта өзгеше белгiленбесе, басты затқа iлесiп жүредi (мәселен, құлыптың кiлтi, қыл керiлген шыбығы, т.б.).
Азаматтық кодексте жемicтер, азық-түлiк және табыстар деген заттар да қаралған. Бұл - затты пайдалану нәтижесiнде алынған түсім.. Жемicтер деп отырғаныыыыз малдын. телi, жемiс аraштарыньщ жемiсi жене т.б., ал табыстар азаматтық айналымда пайда түсiредi, oғaн жалдамалы aқы, пайыздар және т. б., азық-түлiк (өнім) дегенiмiз өндiрicтiк мақсатқа орай затты пайдаланудан түскен өнiмдер болып табьтады.
3aтты пайдаланудан түскен нәтиженi оның заңды меншiк иесi еншiлейдi. Егер заңда немесе шартта өзгеше көзделмесе, Азаматгық кодекс түскен өнiмдi, жемiстi және табысты заң бойынша оның меншiк иесiнiң пайдалануына басым құқығы берiлyiн қамтамасыз етедi.
Азаматтық кодекс жануарларды да объект ретiнде қарастырады. Азаматтық кодекстiң 124-бабына сәйкес жануарларға қатысты қатынастарғa егер заңдарда өзгеше көзделмесе, жалпы ережелер қолданылады.
Азаматтық кодексте epeкшe объектiлердiң бiрi ретiнде азамaттық немесе заңды тұлғаның интеллектуалдық меншiгiн қарастырады, oғaн интеллектуалдық шығармашылық қызметтiң нәтижелерi және оларға теңестiрiлген заңды тұлғаны дараландыру құралдары жеке немесе заңды тұлғаның өзi орындайтын жұмысының немесе қызметiнiң өнiмдерi (фирмалық атау, тауар белгiсi, қызмет көрсету белгiлерi және т.б.) жатады. Шығармашылық интеллектуалдық қызметiнiң нәтижелерi мен ерекше құқықтардың объектici болуы мүмкiн даралану құралдарын пайдалануды үшiншi жақтар құқық иеленушiнiң келiciмiмен ғaнa жүзеге асырады.
Азаматтық кодексте aқпapaт жөнiнде арнайы бап бар, онда қызмет және коммерциялық құпиялардың мән-жайы айқындалған, былайша айтқанда, коммерциялық және басқалай құндылық бар ақпараттарға қатысты мәселелерге мән берiлген. Үшiншi жаққа белгiсiз болуына байланысты ақпараттың нақты немесе потенциалды коммерциялық құны болып, oнымен заңды негiзде epкін танысуға болмайтын және ақпаратты иеленушi оның құпиялылығын сақтауға шара қолданатын ретте, қызметтiк немесе коммерциялық құпия болып табылатын ақпарат азаматтың заңдармен қорғалады. Мұндай aқпapaтты заңсыз әдicтермен алған адамдар, сондай-ақ еңбек шартына қарамастан қызметшiлеp немесе азаматтық - құқықтық шартқа қарамастан контpaгeнттep қызметтiк немесе коммерциялық құпияны жария етсе, келтiрiлген залалдың орнын толтыpyғa мiндеттi (AK-тiң 126-бабы).
Азаматтық құқық объектici ретiнде ақшаның бiрсыпыра өзгешелiктерi бар. Ақша төлемнiң заңды құралы болып табылады: ақшаға шaғылып жасалған мiндеттемелердiң қандайын болсын ақша төлемi етуге болады. Тектес қасиеттерi бар заттардың iшiнде ең өтiмдici (ауыстыруға қолайлысы) ақша. Ақшалай сома төленгенде ақшаның саны eceпкe алынады, ал оның iрi-ұсақты бiлдiретiн белгiсiне мән берiлмейдi. Мысалы, 100 теңге қарызды жиырма теңгемен немесе eкi елу теңгемен және т. с. берiп өтеуге де болады.
Теңге Қазақстан Республикасының бүкiл ayмaғындa өз құны бойынша қабылдануға мiндeттi заңды төлем құралы болып табылады (AK-тiң 127-бабы).
Қазақстан Республикасы аумағындa шетел валютасымен есеп айырысуды: peттepi, тәртiбi мен шарттары заңдарда белгiленедi. Валюталық қазыналар деп танылатын мүлiк түрлерi және олар арқылы мәмiлелер жасау тәртiбi заң құжаттарында белгiленедi. Валюталық қазыналарғa меншiк құқығы Қазақстан Республикасында жалпы негiздерде қорғалады (AK-тiң 128бабы).
2.2.2. Бағалы қағаздар;
Бағалы қағаздар бірнеше түрлі болып жіктеледі: біріншіден, түсіретін көрінісіне; екіншіден, эмитенттің сипатына; үшіншіден, айналым мезгілімен айналым жеріне байланысты:
1) Кіріс төлеу жөнінен қарызды және үлесті бағалы қағаздар болып екіге бөлінеді. Қарызды бағалы қағаздар бойынша кіріс нақты пайызбен төленіп, ал қарыздың күрделі негізгі бөлігін келешекте белгіленген уақытта өтеу көзделеді. Үлесті бағалы қағаздар, немесе оны акция деп атайды. Акция оны иемденушінің корпорацияның мүлігіндегі үлесін көрсетеді және иемденушіге шектеусіз уақыт бойы дивидент түрінде кіріс түсіреді. Ал бағалы қағаздардың басқа түрлері қарызды және үлесті түрлерінен туындайды.
2) Бағалы қағаздар шығарушысы (эмитенті) жөнінен де жіктеледі. Олардың эмитенттері мемлекет, жергілікті әкімшілік, корпорациялар, қаржы институттары және тағы басқа заңды тұлғалар болуы мүмкін. Эмитенттеріне байланысты үлесті және қарызды бағалы қағаздар төмендегідей түрге бөлінеді:
1) Қазыналық, немесе үкімет атынан Қаржы Министірлігі шығаратын бағалы қағаздар. Бұл қағаздар ең бір сенімді қағаздардың бірі. Себебі оның төлемін (өтелуін) мемлекеттік бюджеттің қаржысы қамтамасыз етеді. Бұл бағалы қағаздардың көп таралған түрлері қазыналық векселдер мен қазыналық облигациялар. Мемлекттік меншіктегі кәсіпорындары да көбіне облигация түріндегі бағалы қағаздарды шығарады.
2) Жергілікті әкімшіліктер мен олардың меншігіндегі кәсіпорын бағалы қағаздары. Олардың төлемін қамтамасыз ететін жергілікті салықтар мен істің нақты жобасына үкіметтің берген дотациясы.
3) Қаржы институттары мен корпорациялардың, яғни ашық түрдегі акционерлік қоғамдардың акция және облигация түріндегі бағалы қағаздары. Оларды өндіріс, құрылыс, сауда, жол қатынасы кәсіпорындары мен қатар коммерциялық банктер, сақтандыру және инвестициялық компаниялары, зейнетақы қорлары шығарады.
4) Банктердің бағалы қағаздары - олар депозиттік сертификаттар, чектер және бұдан да басқа банктің өзінің қарыз міндеттемелері.
5) Кәсіпкерлердің бағалы қағаздары -- олар коммерциялық векселдер, фъючерстік шарттар және капитал арасындағы қағаздар.
3) Бағалы қағаздар қай жерде сатылады деген сұраққа жауап бойынша жіктеледі. Сатылу жеріне байланысты ақша нарығындағы және капитал арасындағы бағалы қағаздар болып екіге бөлінеді.
Акция -- үлесті немесе меншікті куәландыратын бағалы қағаз. Ол иемденушісіне компанияның капиталының, мүлкінің, кірісінің бір бөлігіне заң жүзінде меншік құқын береді. Компания қанша уақыт жұмыс істеп тұрса, акция да сонша уақыт қолданылады. Бірақ осы уақыт ішінде акцияның ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Реферат
Тақырыбы: Азаматтық құқық объектілері
Орындаған: Иргебекова Ф. Б.
Тексерген: Муксинова А. Т.
Алматы 2016ж.
Мазмұны:
1. КІРІСПЕ
2. НЕГІЗГІ БӨЛІМ
2.1. Азаматтық құқықтың объектілері;
2.2. Мүліктік құқықтыр
2.2.1. Заттардың ұғымы және оны саралау;
2.2.2. Бағалы қағаздар;
2.3. Мүліктік емес өзіндік құқықтыр;
2.3.1. Ар-намысты, қадір қасиетті және іскерлік беделді қорғау құқығы;
3. ҚОРЫТЫНДЫ
4. ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
КІРІСПЕ
Материалдық және материалдық емес құқықтар мен игіліктер. Жұмыстар мен қызметтер. Заттардың жіктелуі. Ақшалар, құнды қағаздар және басқа игіліктер - азаматтық құқықтың ерекше объектілері ретінде. Интеллектуалдық меншік құқығының объектілері.
Азаматтық құқықта объекті ұғымы өте даулы мәселеге жатады. Жалпыға таныс анықтамасы келесі болады: азаматтық құқық объектісі дегеніміз - ол азаматтық құқыұ қатынастарының пайда болуына себеп болатын және субъектілердің әрекеттері оған бағытталатын (ықпал ететін) заттар болып танылады. Рим құқығынан бастап азаматтық құқық объектілеріне материалдық игіліктер: мүлік (мүліктік құқықтар мен игіліктер), жұмыстар мен қызметтер жатады. Азаматтық кодекс жоғарыда аталған қосымша объектілерге: шығармашылық қызмет нәтижелерін және материалдық емес, яғни мүліктік емес жеке құқықтар мен игіліктерді де жатқызады.
Сонымен, заттар (мүлік) азаматтық құқық объектілерінің тек бір түрі ғана болып табылады. Дегенмен, заттар басқа объектілермен салыстырғанда ең кең тараған түрі болады. Заттардың жіктелүі өз бастамасын рим құқығынан алады және де ол жаңа түрлерімен толықтырылған (оқұлыққа қосымша схемада көрсетілген). Заттардың жіктелуінің тәжірибелік маңызы өте зор мәселе. Мысалы: жалға алу шартының объектісі - жеке анықталған, тұтынуға жатпайтын зат болса; ал несие шартының объектісі - ол тектік белгілерімен анықталған, тұтылатын заттар болады. Жылжымайтын мүлік әр қашан жеке анықталған зат болып танылады.
Мүліктік игіліктер мен құқықтарға (мулікке):заттар, ақша, оның ішінде шетел валютасы, кұнды қағаздар, жұмыс, қызмет, шығармашылық интеллектуалдық кызметтің объектісі, фирмалық атаулар, тауарлык белгілер және басқа да мүлік жатады. Заттар өз кезегінде жылжымайтын және қозғалатын муліктер болып бөлінеді.
Жылжымайтын мүлікке: жер учаскелері, үйлер, ғимараттар, көпжылдық екпелер және жермен тығыз байланысты өзге мүлік, яғни орнынан олардың максатына сай емес шығынсыз ауыстыру мүмкін болмайтын мүлік жатады. Мемлекеттік тіркеуге жататын әуе және теңіз кемелері, ішкі сауда жүзу кемесі, ғарыштық объектілер қозғалмайтын заттарға теңестіріледі. Заң қүжаттары бойынша қозғалмайтын заттарға өзге де мүдіктер де жатқызылуы мүмкін.
Жылжымайтын заттарға жатпайтын мүлік, оның ішінде ақша мен бағалы қағаздар, қозғалатын мулік деп танылады. Заң қүжаттарында көрсетілгеннен басқареттерде қозғалатын мүлікке қүқықтарды тіркеу талап етілмейді, ал қозғалмайтын заттарға меншік қүқығы мен басқа құқықтар, бұл күқықтарға шек қою, олардың пайда болуы, ауысуы және тоқтатылуы мемлекеттік тіркелуге тиіс.
Жеке муліктік емес игіліктер мен үуқықтарға мыналар: жеке адамның өмірі, денсаулығы, кадір-қасиеті, абырой, игі атақ, іскерлік, бедел, жеке өмірге қолсұкпаушылык, жеке құпия мен отбасының күпиясы, есім алу күкығы, автор болу құқығы, шығармаға қол сұқпаушылық қүқығы, басқа да мүліктік емес игіліктермен құқықтар жатады.
Азаматтық құқық қатынастарының мазмұны, бүл -біріншіден, осы құқық қатынастары субъектісінің субъективтік құқығы мен міндеттері және екіншіден,субъектінің өз субъективтік құқығы мен міндеттерін іске асырудағы іс-қимылы. Мысалы, жасалған шарттың негізінде сатушы сатып-алушыға мүлікті береді, ал сатып-алушы келісім бойынша ақысын төлейді.
2.1. Азаматтық құқықтың объектілері;
Азаматтық құқық объектілері (ағыл. objects of civil rights (civil law) (property); нем. Objekte der Biirgerreclite pi (materielle)) - мүліктік және жеке мүліктік емес игіліктер мен құқықтар.
Азаматтық құқық объектiлерiнiң түрлерi
1. Мүлiктiк және жеке мүлiктiк емес игiлiктер мен құқықтар азаматтық құқық объектiлерi бола алады.
2. Мүлiктiк игiлiктер мен құқықтарға (мүлiкке): заттар, ақша, соның iшiнде шетел валютасы, құнды қағаздар, жұмыс, қызмет, шығармашылық-интеллектуалдық қызметтiң объектiге айналған нәтижелерi, фирмалық атаулар, тауарлық белгiлер және бұйымды дараландырудың өзге де құралдары мүлiктiк құқықтар мен басқа да мүлiк жатады.
2-1. Ақшаға және ақшалай мiндеттемелер бойынша құқықтарға (талаптарға) (ақша төлеу жөнiндегi талап ету құқықтарына), егер осы Кодексте, Қазақстан Республикасының өзге де заңнамалық актiлерiнде өзгеше көзделмесе немесе мiндеттеме мәнiнен туындамаса, тиiсiнше заттардың немесе мүлiктiк құқықтардың (талаптардың) құқықтық режимi қолданылады.
3. Жеке мүлiктiк емес игiлiктер мен құқықтарға: жеке адамның өмiрi, денсаулығы, қадiр-қасиетi, абырой, игi атақ, iскерлiк бедел, жеке өмiрге қол сұқпаушылық, жеке құпия мен отбасы құпиясы, есiм алу құқығы, автор болу құқығы, шығармаға қол сұқпаушылық құқығы және басқа материалдық емес игiлiктер мен құқықтар жатады.
Азаматтық құқық қатынастар объектілеріне әр түрлі түсініктер беріледі және олар мыналар:
oo азаматтық құқық қатынастарының қатысушыларының әрекетерінің бағыталатын объектілері;
oo азаматтық құқық қатынастар субъектілері өз ішінде құқықтық қатынастарға қатысудың себебебі болатын материалдық және рухани игілік;
oo объекті бұл азаматық құқы қатыгнастың пайда болуына себепші болатын құндылық.
Азаматтық құқық қатынастар объектілерінің әр түрлілік қатынастарда топтастырылады.
Азаматтық құқық қатынастар объектілерін қандай түрлерге бөлуге болады? Азаматық құқық объектілерінің барлық түрлерін оқыңдар. Объектілердің әртүрлі аталуының негізі неде?
Жылжымайтын мүлік -- Қазақстандық азаматтық құқықтың жаңа салыстырмалы ұғымы. Жермен байланысты болатын нәрсені, әдетте жылжымайтын мүлік деп түсіндіреді: ғимарат, жер учаскелері мен құрылыстар. Бірақ Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінде жылжымайтын мүлікке жермен байланысы жоқ объектілерді де жатқызады.
Жылжымайтын мүлік құқықтық терминнің кең түсінілуі дәлелді ме? Жылжымпйтын мүліктің құқықтық режимі және жылжитын заттың режимі арасында негізгі айырмашылық неде?
Кәсіпорын азаматтық құқықта субъектісі (сіздер, бұл жағдайда кәсіпорын туралы Заңды тұлға тақырыбын оқыған кезде қарастырасыздар) ретінде де және объектісі ретінде де қолданылады. Бөлінетін және бөлінбейтін заттарды бөлу мәселесі бір уақытта екі немесе одан да көп тұлғаларға тиісті заттарды бөлу жағдайы кезін маңызды болады.
Бөлінбейтін мүлікке ортақ мүлік құқығы негізінде бір уақыта екі субъект құқылы болса, онда не істеу керек? Шаруа қожалығын бөлу қандай тәртіпте жүзеге асырылады. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің баптарына сілтеме беріңіз.
Шығармашылық қызметтің нәтижесі және оларға теңестірілген заңи тұлғаның жекешелендірілген құралдары (өнім, жұмыс, қызмет көрсету) бір объектілер құрамына жатады, ол интеллектуалдық меншік деп аталады. Құқық нормасы бұл объектілерді тікелей меншік иесі және оның рұқсатымен басқа адамдардың қолданылуын қамтамасыз етеді. Құқық нормаларында, сондай-ақ интелектуалдық меншік объектілерді қорғаудың тәсілдері мен тәртібі көрсетілген.
Азаматтық құқықтағы интеллектуалдық меншікке жататын объектілерді атап шығыңыз. Интелектуалдық меншікті реттейтін нормативтік актілерді атаңыз.
Азаматық құқық объектілеріне ақпарат не оның әр түрлілігіне: қызметтік және коммерциялық құпиялар жатады.
Сіздің пікіріңізше, жоғарыда көрсетілген ұғымдарды және олардың белгілерін қалай айқындауға болады? Мысал келтіріңіз?
Атақты Астаналық клоун Н., Алматы қаласындағы цирктің артисі А-ның өз қойылымдарында Н-ның бағдарламасына кіретін цирктік номерлерін қолданып, олармен ТМД бойынша гастролде жүріп, үлкен жетістіктерге жеткенін біледі.
Сіздің ойыңызша, аталған жағдайға қатысты Н-ның А-ға талап қоюы орынды бола ма? Егер азаматтық құқық қатынас пайда болса, оның объектісі не болып табылады? Осы объект азаматтық құқықпен қорғалады ма?
Төменде көрсетілген интелектуалдық меншік объектісін қызметтің нәтижесіне қарай бөліңіз:
-- әдеби-көркем шығармасы;
-- ғылыми еңбектер;
-- артистердің атқаратын қызметі;
-- фонограмма;
-- радиолық бағдарламалар
-- ЭЕМ бағдарламасы;
-- тауар белгісі;
-- қызмет көрсету белгісі;
-- математика бойынша тапсырма ;
-- ойлап табу;
-- ғылыми ашулар;
-- коммерциялық атау және белгі
2.2. Мүліктік құқықтыр;
Қазіргі өркениетті заманда азаматтардың (мұра қалдырушының) жеке меншігінде әр түрлі мүліктер (жер учаскелері, пәтерлер, кәсіпорындар, шаруашылық серіктестікке қатысушылардың үлестері, шаруа қожалығы, қозғалмалы мүліктер және т.б.) бар.
Мүліктің жеке түрін мұраға қалдыру Қазақ КСР-нің АК-нің бір ғана бабымен шектелген еді, ол 556 бабы, яғни: Қолхозшы үйіндегі мұрагерлік. Қазірде ҚР-ның АК-нің 1082 бабына сәйкес Шаруа немесе фермер қожалығындағы мұрагерлік.
Ресей Федерациясының АК-сі, мүліктің жеке түрлерін мұраға қалдыруға қатысты арнайы тарау қарастырған. Онда, шаруа серіктестігіне қатысушыларға байланысты, кәсіпорынға құқық; шаруа (фермер) қожалығының мүшелерінің мүлкі; жер теліміне қатысты және т.с.с. мәселелерге қатысты арнайы баптар қарастырылған. Бұл тағы да болса мұрагерлік құқыққа қатысты даулардың және кейбір келеңсіз жағдайлардың алдын алу болып табылады.
Кәсіпорын шаруашылық-өндірістік және мүліктік кешен ретінде, мұраның құрамына кіреді. Кәсіпорын ҚР-ның АК-нің 119 бабына сәйкес, кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыру үшін пайдаланылатын мүліктік кешен объектісі түріндегі кәсіпорын деп танылады.
Л.И. Корчевскаяның айтуынша кәсіпорынды мұраға қалдыру кезінде кәсіпорын құқықтық объектісі ретінде қарастырылу керек, егер олай болмаған күнде құқық субъектісінің бірі тұлға болса, басқа субъект мұраға қалдыратын - кәсіпорын болып табылады, делінген.
Өзге дамыған елдерде, кәсіпкердің меншік құқық объектісі ретінде кәсіпорын қарастырылған.
Қазақстан заңына сәйкес, мүліктік кешен ретінде кәсіпорынның құрамына оның қызмет етуіне арналған мүліктің барлық түрлері, соның ішінде үйлер, ғимараттар, жабдықтар, құрал-саймандар, шикізат, өнімдер, жер теліміне құқық, талап ету құқықтары, борыштар сондай-ақ оның қызметін дараландыратын белгілерге құқықтар (фирмалық атау, тауар белгілері) және егер заң құжаттарында немесе шартта өзгеше көзделмесе, басқа да айрықша құқықтар енеді.
Жұмыс барысында ҚР-ның АК-де мүліктің жеке түріне қатысты мұраға қалдыруға байланысты мәселелерге көп назар аударылмағаны жайында нәтиже шығады. Осыған қатысты автор ҚР-ның АК-нің Мұрагерлік құқық 6 бөлімін Мүліктің жеке түріне қатысты мұраға қалдыру 60-1 тарау атауымен толықтыруды ұсынады.
Мүліктік құқық - иеленушінің өз шаруашылық аясындағы мүлікті тікелей қолдану арқылы мүддесіне жетуді қамтамасыз ететін заңды мүмкіндігі.
Мүліктік құқық мына негіздер арқылы пайда болады:
1. міндеттемеге қатысу;
2. интеллектуалдық меншік объектісін иелену.
Міндеттемеге сәйкес бір адамның басқа адамның пайдасына мүлік беруі, жұмыс атқаруы, ақша төлеуі және басқа да сол сияқты әрекеттер жасауға міндетті, ал несиегер борышқордан өз міндеттерін орындауын талап етуге құқылы. Міндеттемелер шарттан, зиян келтіруден және өзге де негіздерден пайда болады. Қарызға ақша алған адам борышқор болса, қарыз беруші несиегер болып саналады. Бұл міндеттеме негізінде несиегер мүліктік құқық иеленіп, борышқордан қарыз ақшаны қайтаруын талап ету мүмкіндігін алады. Зиян келтіру салдарынан туындайтын міндеттемеде мүліктік құқыққа жәбірленген адам ие болады. Интеллектуалдық меншік объектілеріне деген мүліктік құқық олар жасалған мезетте және кейбір түрлері өкілетті мемлекеттік орган тіркеген сәттен бастап пайда болады. Жазушы өзінің көркем шығармасын қолжазба түрінде дайындаған сәттен бастап туындыгер болып танылады да, жеке мүліктік емес және мүліктік құқыққа ие болады. Көркем шығармаға деген мүліктік құқыққа ие болу үшін тиісті органға тіркету, сараптамадан өткізу секілді қосымша талаптар жоқ. Ал, өнеркәсіптік меншік объектілеріне (өнертабысқа, пайдалы модельге, өнеркәсіптік үлгіге) деген мүліктік құқық сараптамадан өткізіліп, тиісті өкілетті органға тіркелген авторлықты қуаттайтын құжат - патент алған кезде пайда болады. Мұндағы интеллектуалдық меншік объектілеріне деген мүліктік құқықтың мазмұны сол объектілерді пайдаланғаны үшін басқа тұлғалардан ақы төлеуін талап ету мүмкіндігінен тұрады.
Міндеттемелік құқықта құқықты тұлға мүддесі міндетті тұлғаның әрекеті арқылы орындалатын болса, мүліктік құқық аясында құқықты тұлғаның мүддесі өз әрекеті арқылы орындалады, сондықтан міндетті тұлғалардың қимыл-қарекеті бірінші кезекте емес. Өйткені олар тек құқықты тұлғаның өз құқығын өзінің жүзеге асыруына кедергі келтірмеуге тиіс. Мұндай міндетін бұзған тұлға сол заматта мемлекеттік мәжбүрлеу шараларының күшімен сабасына түсіп, құқық бұзушылықтың салдарын ретке келтіреді. Дегенменен бұл екі бағытта да субъективті құқықтың жүзеге асуына міндетті тұлғаның оңды қимыл-қарекеті негіз болады.
2.2.1. Заттардың ұғымы және оны саралау;
Заттың ұғымы туралы қазiргi қолданып жүрген заңда айтылмаған, оның ұғымы азаматтық зерттеулерде берiлген. Зат дегенiмiз, азаматтық құқық тұрғысынан алып қарағанда физикалық дене peтiндe және оның адам еңбегiмен жасалған, сол сияқты табиғи күйiнде де кездесетiн (болатын) сыртқы материалдық дүниенiң бiр бөлiгi болып табылады.1
Затты заңдық жағынан саралау (жiктеу) көбiне көп оның табиғи қасиетiне (физикалық немесе экономикалық) немесе қоғaмдық маңызына негiзделедi және әр құқықтық субъектiлерiнiң белгiлi бiр заттың түрінe қатысты әрекет eтyiн айқындайды.2
Азаматтық кодекстiң 117 -бабына сәйкес заттардың өзi қозғалатын және қозғалмайтын болып eкiгe бөлiнедi. Затты қозғалмайтындар қaтapынa жатқызу eкi жағдайғa байланысты: яғни материалдық жағынан затты жерден айыруға болмайтындығына және оны opнынан қозғау үшiн шығындану қажеттiгiне байланысты. Кейбiр жағдайларда, заң қозғалатын мүлiктердi, атап айтқанда әуе және теңiз кемелерiн, iшкi суда жүзу кемелерiн, "өзен-теңiз" жүзу кемелерiн, ғарыш объектiлерiн қозғалмайтын түрге жатқызады. Қозғалмайтын мүлiкке теңестiрiлетiн объектiлер тiзiмi толық eмecтiгін еске сала кеткен жөн. Азаматтық кодексте заң актiлерi бойыншa қозғалмайтын заттарға өзге мүлiктер де жатқызылуы мүмкiн.
Қозғалмайтын заттарға меншiк құқығы мен басқа да құқықтар, бұл құқықтарға шек қою, олардың пайда болуы, ауысуы және тоқтатылуы мемлекеттiк тiркелуге тиic (АК -тiң 118-бабының l-тармағы). қозғалмайтын мүлiктiң ерекше түрiнiң бiрi кәсiпорын болып табылады. Заң бойыншa "кәсiпорын терминi eкi мaғында кәсiпорын деп аталады (АК-тiң 102-104 баптары). Азаматтық құқықтың субъектici ретiнде мұндай кәсiпорын мемлекeттiк тiркеуден өтедi. Кәсiпкерлiк қызметтi жүзеге асыру үшiн пайдаланылатын мүлiктiк кешен құқық объектiсi түрiндегi кәсiпорын деп танылды (AK-тiң 119-бабының l-тармағы). Яғни ондай кәсiпорын құқық объектici болып табылады, кәсiпорын тұтасымен немесе оның бiр бөлiгi сатып алу-сату, кепiлге, жалға беру шарттарының және басқа да мәмiлелердiң объектici болуы мүмкiн, ол әкімшiлiк тәpтiппен өзге субъектiге берiлyi ықтимал.
Мүлiктiк кешен ретiнде кәсiпорын құрамына оның қызметiне қажеттi деген барлық мүлiк түрлерi енедi. Соның iшiнде үйлер, ғимараттар, құрылыстар, құрал-жабдықтар, шикiзаттар, өнiмдер, жер учаскесiне құқық, талап ету құқығы, борыштар, сондай-ақ aтayын белгiлейтiн белгiлер (фирманың атауы, тауар белгiлерi), егер заң құжаттарында немесе шартта өзгеше көзделмесе, және тaғы басқа айрықша құқықтар болады. Мүлiктiк кешеннен қандай да бiр объектiнi алу заңда немесе шартта көрсeтiлуi тиic. Кәсiпорынның меншiк құқығы мен басқа да құқықтары басқа тұлғаға өткенде, сол тұлға жоғарыда аталған құқықтардың бәрiнiң бiрдей өзiне берiлуiн талап ете алады.
Азаматтық кодекстiң 116-бабының талаптарына сәйкес заттар айналымнан epкін берiлeтiн немесе ayыcaтын, айналымнан алынып тасталатын және айналымда шек қойылатын түрлерге бөлiнедi.
Азаматтық кодексте айналымнан алынып тасталатын (шығарылған)) зат деп азаматтық құқыққа объект бола алмайтын заттарды айтады. Бұл ретте осы заттар адамдардың меншiгiнде болмайды деген тұжырым жасалады.
Заң "айналымнан алынып тасталған" деген сөздi басқа да мағынадa қолданады - мемлекеттiк тәртiптiң және қоғамдық қауiпсiздiктiң қамын ойлап иелiк ету жолы айрықша жағдайға қойылған заттарға да қолданады. Мәселен, айналымнан шығарылған жеке заттарға мыналарды жатқызуға болады: қару, радий, гелий және т.б. Алайда, бұл заттардың көпшiлiгi мемлекеттiң дара меншiктiк объектiсi болып табылады. Азаматтар тиicтi өкімeт орнының рұқсаты бойынша бұл заттарды алып, oғaн иелiк ете алады (АК-тiң 116-бабы, 3-тармағы). Берiлyге рұқсат eтiлмейтiн заттардың түрлерi (айналымнан алынып тасталған заттар) заң құжаттарында тiкелей көрсетiлуге тиiс.
Азаматтық құқықтық объектiлерiнiң көбi айналым қабiлеттi болып келетiндiгiнен өзгеге epкін түрде берiлiп, бiр тұлғадан екiншiсiне ауыса бередi. Азаматтық кодексте басқа бiреуге беруге болмайтын материалдық емес игiлiктер жөнiнде арнайы талап бар. Мұндай игiлiктер тiзiмi Азаматтық кодекстiң 115-бабының 3-тapмағына көрсетiлген: олар - өмip, денсаулық, тұлғаның ap-намысыы және тағы басқалар.
Заттарды бөлiнетiн және бөлiнбейтiн деп бөлу оның табиғrатына тән нерсе (АК-тiң 120-бабы). Бөлiнетiн зат бөлген кезде өзiнiң бастапқы қасиетiнен айрылмайды. Бөлiнбейтiн зат бөлiнгенде мәнін (өзiнiң шаруашылық мақсатын) жоғалтып алады, сондай-ақ құжаттарына көрсетiлгенiндей, бөлуге жатпайтын заттар кездеседi (мәселен, ескерткiш).
Ендi күрделi заттар деген ұғымға тоқтала кетейiк. Егер ер тeктi заттар бiрiгiп бiр мак:сатк:а пайдаланыла әpi бүтiн бiр затты құрайтын болса, олар бiр зат деп қаралады. Oған мысал peтiндe кiтапхананы, пошта маркаларыньщ коллекциясын жәнет.б. айтуға болады. Күрделi заттарды бөлу мақсаты Азаматтық кодекстiң 121-бабында айтылған күрделi зат жөнiнде жасалғaн мәмiленiң күшi, егер шартта өзгеше белгiленбесе, оның барлық құрамдас бөлiктeрiне қолданылады.3
Азаматтық кодексте затты басты және керек-жарақ (қосалқы) деп бөледi (АК-тiң 122-бабы). Басты зат деп дербес болатын және азаматтық құқықтық қатынастың тiкелей пәнi болып табылатын затты айтады. Керек-жарқ: (қосалқы) зат басты затқа қызмет етедi, өйткенi, олардың шаруашылық мақсаты бiр болады, егер заңдарда немесе шартта өзгеше белгiленбесе, басты затқа iлесiп жүредi (мәселен, құлыптың кiлтi, қыл керiлген шыбығы, т.б.).
Азаматтық кодексте жемicтер, азық-түлiк және табыстар деген заттар да қаралған. Бұл - затты пайдалану нәтижесiнде алынған түсім.. Жемicтер деп отырғаныыыыз малдын. телi, жемiс аraштарыньщ жемiсi жене т.б., ал табыстар азаматтық айналымда пайда түсiредi, oғaн жалдамалы aқы, пайыздар және т. б., азық-түлiк (өнім) дегенiмiз өндiрicтiк мақсатқа орай затты пайдаланудан түскен өнiмдер болып табьтады.
3aтты пайдаланудан түскен нәтиженi оның заңды меншiк иесi еншiлейдi. Егер заңда немесе шартта өзгеше көзделмесе, Азаматгық кодекс түскен өнiмдi, жемiстi және табысты заң бойынша оның меншiк иесiнiң пайдалануына басым құқығы берiлyiн қамтамасыз етедi.
Азаматтық кодекс жануарларды да объект ретiнде қарастырады. Азаматтық кодекстiң 124-бабына сәйкес жануарларға қатысты қатынастарғa егер заңдарда өзгеше көзделмесе, жалпы ережелер қолданылады.
Азаматтық кодексте epeкшe объектiлердiң бiрi ретiнде азамaттық немесе заңды тұлғаның интеллектуалдық меншiгiн қарастырады, oғaн интеллектуалдық шығармашылық қызметтiң нәтижелерi және оларға теңестiрiлген заңды тұлғаны дараландыру құралдары жеке немесе заңды тұлғаның өзi орындайтын жұмысының немесе қызметiнiң өнiмдерi (фирмалық атау, тауар белгiсi, қызмет көрсету белгiлерi және т.б.) жатады. Шығармашылық интеллектуалдық қызметiнiң нәтижелерi мен ерекше құқықтардың объектici болуы мүмкiн даралану құралдарын пайдалануды үшiншi жақтар құқық иеленушiнiң келiciмiмен ғaнa жүзеге асырады.
Азаматтық кодексте aқпapaт жөнiнде арнайы бап бар, онда қызмет және коммерциялық құпиялардың мән-жайы айқындалған, былайша айтқанда, коммерциялық және басқалай құндылық бар ақпараттарға қатысты мәселелерге мән берiлген. Үшiншi жаққа белгiсiз болуына байланысты ақпараттың нақты немесе потенциалды коммерциялық құны болып, oнымен заңды негiзде epкін танысуға болмайтын және ақпаратты иеленушi оның құпиялылығын сақтауға шара қолданатын ретте, қызметтiк немесе коммерциялық құпия болып табылатын ақпарат азаматтың заңдармен қорғалады. Мұндай aқпapaтты заңсыз әдicтермен алған адамдар, сондай-ақ еңбек шартына қарамастан қызметшiлеp немесе азаматтық - құқықтық шартқа қарамастан контpaгeнттep қызметтiк немесе коммерциялық құпияны жария етсе, келтiрiлген залалдың орнын толтыpyғa мiндеттi (AK-тiң 126-бабы).
Азаматтық құқық объектici ретiнде ақшаның бiрсыпыра өзгешелiктерi бар. Ақша төлемнiң заңды құралы болып табылады: ақшаға шaғылып жасалған мiндеттемелердiң қандайын болсын ақша төлемi етуге болады. Тектес қасиеттерi бар заттардың iшiнде ең өтiмдici (ауыстыруға қолайлысы) ақша. Ақшалай сома төленгенде ақшаның саны eceпкe алынады, ал оның iрi-ұсақты бiлдiретiн белгiсiне мән берiлмейдi. Мысалы, 100 теңге қарызды жиырма теңгемен немесе eкi елу теңгемен және т. с. берiп өтеуге де болады.
Теңге Қазақстан Республикасының бүкiл ayмaғындa өз құны бойынша қабылдануға мiндeттi заңды төлем құралы болып табылады (AK-тiң 127-бабы).
Қазақстан Республикасы аумағындa шетел валютасымен есеп айырысуды: peттepi, тәртiбi мен шарттары заңдарда белгiленедi. Валюталық қазыналар деп танылатын мүлiк түрлерi және олар арқылы мәмiлелер жасау тәртiбi заң құжаттарында белгiленедi. Валюталық қазыналарғa меншiк құқығы Қазақстан Республикасында жалпы негiздерде қорғалады (AK-тiң 128бабы).
2.2.2. Бағалы қағаздар;
Бағалы қағаздар бірнеше түрлі болып жіктеледі: біріншіден, түсіретін көрінісіне; екіншіден, эмитенттің сипатына; үшіншіден, айналым мезгілімен айналым жеріне байланысты:
1) Кіріс төлеу жөнінен қарызды және үлесті бағалы қағаздар болып екіге бөлінеді. Қарызды бағалы қағаздар бойынша кіріс нақты пайызбен төленіп, ал қарыздың күрделі негізгі бөлігін келешекте белгіленген уақытта өтеу көзделеді. Үлесті бағалы қағаздар, немесе оны акция деп атайды. Акция оны иемденушінің корпорацияның мүлігіндегі үлесін көрсетеді және иемденушіге шектеусіз уақыт бойы дивидент түрінде кіріс түсіреді. Ал бағалы қағаздардың басқа түрлері қарызды және үлесті түрлерінен туындайды.
2) Бағалы қағаздар шығарушысы (эмитенті) жөнінен де жіктеледі. Олардың эмитенттері мемлекет, жергілікті әкімшілік, корпорациялар, қаржы институттары және тағы басқа заңды тұлғалар болуы мүмкін. Эмитенттеріне байланысты үлесті және қарызды бағалы қағаздар төмендегідей түрге бөлінеді:
1) Қазыналық, немесе үкімет атынан Қаржы Министірлігі шығаратын бағалы қағаздар. Бұл қағаздар ең бір сенімді қағаздардың бірі. Себебі оның төлемін (өтелуін) мемлекеттік бюджеттің қаржысы қамтамасыз етеді. Бұл бағалы қағаздардың көп таралған түрлері қазыналық векселдер мен қазыналық облигациялар. Мемлекттік меншіктегі кәсіпорындары да көбіне облигация түріндегі бағалы қағаздарды шығарады.
2) Жергілікті әкімшіліктер мен олардың меншігіндегі кәсіпорын бағалы қағаздары. Олардың төлемін қамтамасыз ететін жергілікті салықтар мен істің нақты жобасына үкіметтің берген дотациясы.
3) Қаржы институттары мен корпорациялардың, яғни ашық түрдегі акционерлік қоғамдардың акция және облигация түріндегі бағалы қағаздары. Оларды өндіріс, құрылыс, сауда, жол қатынасы кәсіпорындары мен қатар коммерциялық банктер, сақтандыру және инвестициялық компаниялары, зейнетақы қорлары шығарады.
4) Банктердің бағалы қағаздары - олар депозиттік сертификаттар, чектер және бұдан да басқа банктің өзінің қарыз міндеттемелері.
5) Кәсіпкерлердің бағалы қағаздары -- олар коммерциялық векселдер, фъючерстік шарттар және капитал арасындағы қағаздар.
3) Бағалы қағаздар қай жерде сатылады деген сұраққа жауап бойынша жіктеледі. Сатылу жеріне байланысты ақша нарығындағы және капитал арасындағы бағалы қағаздар болып екіге бөлінеді.
Акция -- үлесті немесе меншікті куәландыратын бағалы қағаз. Ол иемденушісіне компанияның капиталының, мүлкінің, кірісінің бір бөлігіне заң жүзінде меншік құқын береді. Компания қанша уақыт жұмыс істеп тұрса, акция да сонша уақыт қолданылады. Бірақ осы уақыт ішінде акцияның ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz