Азаматтық құқықтағы мерзімдер
1. Мерзім түсінігі;
2. Мерзімнің түрлері;
3. Талап қою мерзімі;
4. Талап қою мерзімінің түрлері;
5. Қорытынды;
6. Қолданылған әдебиеттер тізімі;
2. Мерзімнің түрлері;
3. Талап қою мерзімі;
4. Талап қою мерзімінің түрлері;
5. Қорытынды;
6. Қолданылған әдебиеттер тізімі;
Мезгіл ретінде кейбір жағдайларда сәт (момент), ал басқа жағдайларда уақыт кезеңі деп түсіндіріледі. Цивилистік теорияда мерзімді заңи факт ретінде қарастырады.
Сіздің пікіріңізше, цивилистік және тұрмыстық «мерзім» ұғымдары қалай ажыратылады. Мерзімдер қандай заңи факт түріне жатады? Азаматтық айналымдағы нақты субъектінің азаматтық құқықты жүзеге асыру кезінде мерзімнің мәні қандай? Мерзімді санаудың тәртібі мен нысаны қандай?
Талап мерзімі ұғымы материалдық іс жүргізу мәнінде талап қою құқығына байланысты болады. Өкінішке орай, осы құқықтар мен ұғымдардың байланысы толық зерттелмеген.
Сіздің пікіріңізше, жоғарыда айтылған құқықтардың арасында айырмашылық қандай? Азаматтық құқық қатынасының қатысушыларының қайсысы талап мерзімі институтының болуын қызықтырады. Заңда белгіленген талап мерзімін бөлу немесе талап мерзімін тоқтату қалай ажыратылады? Талап мерзімінің қайсысы ұсынуға міндетті болады?
Мәмілені (даулы және жойылған) етіп тану талап мерзіміне ұқсас па? Өздерінің қорытындыларын дәлелдеңдер.
Сіздің пікіріңізше, цивилистік және тұрмыстық «мерзім» ұғымдары қалай ажыратылады. Мерзімдер қандай заңи факт түріне жатады? Азаматтық айналымдағы нақты субъектінің азаматтық құқықты жүзеге асыру кезінде мерзімнің мәні қандай? Мерзімді санаудың тәртібі мен нысаны қандай?
Талап мерзімі ұғымы материалдық іс жүргізу мәнінде талап қою құқығына байланысты болады. Өкінішке орай, осы құқықтар мен ұғымдардың байланысы толық зерттелмеген.
Сіздің пікіріңізше, жоғарыда айтылған құқықтардың арасында айырмашылық қандай? Азаматтық құқық қатынасының қатысушыларының қайсысы талап мерзімі институтының болуын қызықтырады. Заңда белгіленген талап мерзімін бөлу немесе талап мерзімін тоқтату қалай ажыратылады? Талап мерзімінің қайсысы ұсынуға міндетті болады?
Мәмілені (даулы және жойылған) етіп тану талап мерзіміне ұқсас па? Өздерінің қорытындыларын дәлелдеңдер.
1. ҚР Азаматтық Кодексі 2008ж.;
2. Грибанов В:П: Сроки в гражданском праве.- М., 1967.;
3. Тулеугалиев Ғ.И. Қазақстан Республикасының Азаматтық құқығы. Алматы., 2001..
2. Грибанов В:П: Сроки в гражданском праве.- М., 1967.;
3. Тулеугалиев Ғ.И. Қазақстан Республикасының Азаматтық құқығы. Алматы., 2001..
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Баяндама
Тақырыбы: Азаматтық құқықтағы мерзімдер
Орындаған: Иргебекова Ф. Б.
Тексерген: Муксинова А. Т.
Алматы2016ж.
Жоспары:
1. Мерзім түсінігі;
2. Мерзімнің түрлері;
3. Талап қою мерзімі;
4. Талап қою мерзімінің түрлері;
5. Қорытынды;
6. Қолданылған әдебиеттер тізімі;
1. МЕРЗІМ ТҮСІНІГІ;
Мезгіл ретінде кейбір жағдайларда сәт (момент), ал басқа жағдайларда уақыт кезеңі деп түсіндіріледі. Цивилистік теорияда мерзімді заңи факт ретінде қарастырады.
Сіздің пікіріңізше, цивилистік және тұрмыстық мерзім ұғымдары қалай ажыратылады. Мерзімдер қандай заңи факт түріне жатады? Азаматтық айналымдағы нақты субъектінің азаматтық құқықты жүзеге асыру кезінде мерзімнің мәні қандай? Мерзімді санаудың тәртібі мен нысаны қандай?
Талап мерзімі ұғымы материалдық іс жүргізу мәнінде талап қою құқығына байланысты болады. Өкінішке орай, осы құқықтар мен ұғымдардың байланысы толық зерттелмеген.
Сіздің пікіріңізше, жоғарыда айтылған құқықтардың арасында айырмашылық қандай? Азаматтық құқық қатынасының қатысушыларының қайсысы талап мерзімі институтының болуын қызықтырады. Заңда белгіленген талап мерзімін бөлу немесе талап мерзімін тоқтату қалай ажыратылады? Талап мерзімінің қайсысы ұсынуға міндетті болады?
Мәмілені (даулы және жойылған) етіп тану талап мерзіміне ұқсас па? Өздерінің қорытындыларын дәлелдеңдер.
Азаматтық айналымда және әлеуметтік проблемаларды шешуде уақыт факторы маңызды рөл атқарады.
Азаматтық құқықтық қатынастардың пайда болуы, өзгеруі немесе тоқтатылуы заңда, мәміледе немесе сотта көзделген әрекеттерді немесе әрекетсіздікті жасау қажет болатын уақыт кезеңіне (аралығымен) немесе уақыт мезетіне байланысты болады.
Басталуы немесе өтуі белгілі бір құқықтық салдар туғызатын уақыт кезеңі немесе уақыт мезеті азаматтық құқықта мерзім деп аталады.
Мерзімнің маңызы -- оның басталуына немесе өтуіне белгілі бір заңдық салдар байланысты болады. Мерзім азаматтық айналымды реттейді, оның қатысушыларын тәртіпке келтіреді; азаматіық құқықтың әр түрлі субъектілерінің құқықтары мен міндеттерін дер кезінде қорғауды қамтамасыз етеді. Өзінің заңдық табиғаты бойынша мерзім -- бұл заңдық факт, заң онымен белгілі бір заңдық салдардың тууын байла-ныстырады. Құқық теориясы курсынан білетініміздей, заңдық фактілер, өз кезегінде оқиғаларға және әрекеттерге бөлінеді. Мерзімді, әдетте, оқиғалар санатына жатқызады, өйткені мерзімнің басталуы немесе өтуі объективтік сипатта, яғни азаматтық құқықтар субъектілерінің еркіне тәуелсіз сипатта болады. Бірақ заң әдебиеттеріндегі келесі көзқарас бойынша, мерзім оларды оқиғаларға да, әрекеттерге де жатқызуға болмайтын ерекше, дербес заңдық фактілер санаты болып табылады.
Бұл көзқарас мынадай жағдайға негізделген: заңдық мерзімдер уақытының өтуінің объективтік заңына бағына отырып, шығу тегі жөнінен қалай дегенде де еріктік мерзімдер болып табылады, өйткені оларды заң шығарушылардың не шарттағы тараптардың еркі айқындайды, сондықтан да екіжақты табиғаты болады. Бұл пікірмен келісу қиын, өйткені әлде біреудің еркімен белгіленген мерзім уақыт кезеңі немесе уақыт мезеті ретінде қалай дегенде де бір кезде басталады, яғни оны жақындатуға да, алыстатуға да, өзгертуге де, жоюға да болмайды.
2. МЕРЗІМНІҢ ТҮРЛЕРІ;
ҚР Азаматтық кодексінің 6-тарауында мерзімдерді есептеу тәртібін егжей-тегжейлі реттейтін нормалар бар. АК-ның 172-бабындағы 1-тармаққа сөйкес, заңдармен, мәмілемен белгіленетін не сот тағайындайтын мерзім күнтізбелік күнмен немесе сөзсіз болуға тиісті оқиға көрсетіліп белгіленеді.
Күнтізбелік күн дегеніміз -- бұл белгілі бір айдың және жылдың нақты саны.
Оқиғалар дегеніміз -- бұл адамдардың еркінен тәуелсіз пайда болатын заңдық маңызы бар фактілер (адамның табиғи өлімі, мерзімнің өтуі және т.с.с.). Мұндағы фактінің болмай қоймайтындығы мынадан көрінеді, заң актісіңце не мәміледе немесе соттың шешімінде көрсетілген оқиға міндетті түрде болуға тиіс. Сөзсіз болуға тиісті оқиғаны көрсете отырып, оның мерзімін анықтау ерекшелігі мынада, азаматтық құқықтық қатынастарға қатысушылар оның нақты басталатынуақытын алдын ала білмейді. Мәселен, АК-ның 1042-бабындағы 2-тармаққа сәйкес, мүра қалдырушының қайтыс болған күні, ал оны қайтыс болған деп жариялаған кезде, егер сот шешімінде басқа күн көрсетілмесе, азаматты қайтыс болды деп жариялау туралы сот шешімі күшіне енген күн мүраның ашылу уақыты болып табылады.
Азаматтық құқықтарды жүзеге асыру және міндеттерді орындау нақты күнмен байланыстырылатын жағдайдағы мәмілелерде күнтізбелік күнге сілтеме жасау жиі кездеседі. Мысалы, тауарлар 2004 ж. 31 желтоқсанына дейін жеткізіліп берілуі тиіс. Бірақ сілтемелер соттың шешімінде де болуы мүмкін, сондай-ақ заңның өзінде де айқындалуы мүмкін. Мәселен, АК-нъщ 1042-бабына сәйкес, мүра қалдырушының қайтыс болған күні, ал оны қайтыс болған деп жариялаған кезде, егер сот шешімінде басқа күн көрсетілмесе, азаматты қайтыс болды деп жариялау туралы сот шепіімі күшіне енген күн мүрамың ашылу уақьпы болып табылады. Немесе, ҚР Салық кодексінің 359-бабындағы 4-тармақта көрсетілгеніндей, мүлік салығы жөніндегі декларация есепті жылдан кейінгі жылдың 31 наурызынан кешіктірілмей тапсырылады.
Уақыт кезеңі болын табылатын мерзім оның үзақтығын көрсетумен анықталады және жылдармен, айлармен, апталармен, күңдермен немесе сағаттармен есептеледі (АК-ның 172-бабының 2-тармағы). Мерзімді дүрыс есептеу үшін оның басталуы мен аяқталуын дәл анықтаудың зор маңызы бар. АК-ның 173-бабына сәйкес, уақыт кезеңімен белгіленетін мерзімнің өтуі күнтізбелік күннен немесе мерзімінің басталуы белгіленген оқиға болғаннан кейіші келесі күннен басталады. Мәселен, тұрғын үйді жаддау шарты 2003 ж. 15 ақпанда жасалған болса, оның қолданылу мерзімі 2003 ж. 16 ақпаннан басталады. Күнтізбелік күн немесе оқиғаның басталуы есепке алынбайды. Ал мерзімнің аяқталуы ережесіне келетін болсақ, ол пайдаланылатын уақыт бірлігіне қарай өзгеріп отырады.
Жылдармен есептелетін мерзім -- мерзімнің соңғы жылының тиісті айы мен күнінде бітеді (АК-ның 174-бабының 1-тармағы). Мәселен, үш жылдық талап қою мерзімі 2003 ж. 1 сәуірден басталса, 2006 ж. 1 сәуірде аяқталады.
Айлармен есептелетін мерзім соңғы айдың тиісті күнінде аяқталады. Мұнда, егер айлармен есептелетін мерзімнің аяқталуы оңцай күн жоқ айға келетін болса, онда мерзім осы айдың соңғы күнінде бітеді. Мәселен, мүлікті айлық жаддау мерзімі 2003 ж. 31 қаңтардан басталса, ол 2003 ж. 31 ақпанда аяқталуға тиіс, ал күнтізбеде мұндай күн жоқ болғандықтан, ол 2003 ж. 28 (немесе 29) ақпанында аяқталады.
Жарты жылда және тоқсанда есептелетін мерзімнің соңғы күні туралы мәселе де осылайша шешіледі. Мұнда жарты жылдық мерзім алты айға, ал тоқсан -- үш айға тең деп есептеледі, тоқсанды есептеу жылдың басынан бастап жүргізіледі.
Жарты ай деп анықталатын мерзім күндермен есептелетін мерзім ретіңде қарастырылады және 15 күнге тең деп есептеледі. Мерзімді апталармен есептеуде ол соңғы аптадағы мерзім басталған күнмен аяқталады. Мәселен, апталық мерзімнің өтуі жүмада басталса, онда ол өзі басталғаннан кейінгі келесі жүмада аяқталады. Мерзімнің соңғы күні жұмыс істемейтін күнге келетін жағдайларда одан кейінгі ең жақын жұмыс күні мерзімнің аяқталу күні болып есептеледі. Бұл арада, мереке, жалпыға бірдей белгіленген демалыс күні, сондай-ақ осы ұйымның режимінде көзделген күн жұмыс істемейтін күн болып есептеледі. Мысалы, 25 желтоқсан көптеген шетелдік компаниялар үшін жұмыс істемейтін күн болып табылады, өйткені бұл күні Христостың туған күні -- "Рождество Христово" мерекесі атап өтіледі. Бұл жағдайда жұмыс істемейтін күннен кейінгі ең жақын жұмыс күні мерзімнің аяқталатын күні болып есептеледі.
Сағаттармен анықталатын мерзімді есептеуде мерзімнің басталуынанықтау қажеттігі тумайды, өйткені мерзімді бұлайша анықтау әдісінде оның басталуы немесе аяқталуы әуел бастан-ақ өте дәлдікпен белгіленеді.
Егер мерзім қандай да бір әрекетті жасау үшін белгіленген болса, ол жалпы ереже бойынша, мерзімнің соңғы күңінің 24-сағатына дейін орындалуға тиіс. Алайда, мұндай әрекет ұйымда істелуге тиіс болса, онда мерзім белгіленген ережелер бойынша бұл ұйымда тиісті операциялар жүргізу тоқтатылатынсағатта аяқталады. Мұндайқатынастарда мерзімнің соңгы күні осы ұйымдардағы жұмыс ресми тоқтатылатын кезде не тиісті операцияларды жүргізу тоқтатылатын шақта аяқталады. Бірақ мұндай реттерде мерзімнің соңғы күнінің 24-сағатына дейін поштаға немесе телеграфқа тапсырылған жазбаша мәлімдемелер мен хабарламалар мерзімінде жәнелтілген деп есептеледі.
Мерзімнің түрлері. Мерзімді өр түрлі негіздерге сүйеніп жіктеуге болады. Мерзімді кімнің белгілейтініне қарай заңды, шарттық және сот мерзімдерін ажыратады. Туғызатын құқықтық салдарына қарай мерзім құқық түзетін, құқықты өзгертетін және құқықты тоқтататын мерзімге бөлінеді.
Өзінің табиғатына қарай мерзім мынадай түрлерге бөлінеді:
азаматтық құқықтарды жүзеге асыру мерзімі - бұл осы кезеңде уәкілетті адам өзінің субъективіік құқықтарын жүзеге асыруға бағытталған қандай да бір әрекеттерді жасау мүмкіндігі болатын уақыттын бір бөлігі. Оны, әдетте, заң актісі белгілейді, бірақ тараптардың келісімімен де анықталуы мүмкін (меншік құқығы, авторлық құқық және т.б.);
субъективтік құқықтардың қолданылу мерзімі -- бұл осы уақыт аралығында қолдданылу шегі уақытпен шектеулі туындаған субъективтік құқықтар сақталатын уақыт кезеңі. Мысалы, сенімхат үш жылдан аспайтын мерзімге беріледі;
тыйым салатын мерзім -- бұл белгілі бір құқықтарды жою мақсатында белгіленетін мерзім. Мәселен, "Нотариат туралы" 1997 ж. 14 шілдедегі ҚР Заңының 8-бабындағы 6-тармаққа сәйкес, нотариус лицензиясын алған, бірақ нотариаттық іс-әрекеттер жасауға үш жыл бойы кіріспеген адамның нотариаттық қызметпен айналысуына біліктілік емтиханын қайталап тапсырғаннан кейін ғана рүқсат етіледі деп үзілді-кесілді түрде атап көрсетілген; кепілдік мерзім - сатушының үзақ мерзім пайдалануға немесе сақтауға арналған өнімнің әдеттегі қабылдап алу кезінде байқала қоймайтын кемшілікгерін анықтауына арналған мерзім. Кепілдік мерзщді мемлекеттік стандарттар немесе шарт белгілейді. Оның үстіне,
шарт, егер тіпті олар мемлекеттік стандарттарда немесе техникалық талаптарда көзделмеген болса да кепілдік мерзім белгілеуі мүмкін, сондай-ақ стандарттарда көзделген мерзімнен едәуір үзақ кепілдік мерзім белгілей алады. Кепіддік мерзімді белгілеу түтынушылардың мүдделерін қанағаттандырады және өндірілетін өнімнің немесе орыңдалатын жұмыстың сапасын арттыруға ынталандырады;
шағымдану мерзімі - заң бұл мерзімді міндеттерін ерікті түрде орындауды талап ету құқығын бүзуына байланысты субъективтік құқықты бүзған адамға белгілеңді. Заң шағымдану мерзімін ғана емес, сондай-ақ оған жауап беру мерзімін де белгілейді. Мысалы, тасымалдаушыға жүкті тасымаддаудан туындайтын талап қоюға дейін оған көлік туралы заң актілерінде көзделген тәртіпте талаптар қоюылуы міндетті (АК-ның 706-бабының 6 тармағы);
6) азаматтық-құқықтық міндеттерді орындау мерзімі -- шартта белгіленеді. Мәселен, қарыз беру шарты бойынша борышты қайтару сәті міңдепі орындау мерзімі ретінде қарастырылуы мүмкін;
7) азаматтық құқықтарды қорғау мерзімі, немесе азаматтық құқықта аталып жүргеніндей, талап қою мерзімі.
3. ТАЛАП ҚОЮ МЕРЗІМІ
Бұл бұзылған құқықты сот арқыны қорғау үшін заңмен белгіленген мерзім. Осы уақыт ішінде құқығы бұзылған адам өз құқығын мәжбүрлі түрде жүзеге асыруды немесе қорғауды талап ете алатын мерзімді азаматтық құқықтарды қорғау мерзімі деп түсінеді. Қойылған талапты қанағаттандыру бұзылған азаматтық құқықты қорғаудың негізгі құралы болғандықтан, аталған мерзім талап қою мерзімі деп аталған.
"Мерзім" ұғымы құқықтың бірқатар салаларында кездеседі. Мысалы, қылмыстық құқықта қылмысшқ жауаптылықтан босаіу үшін ескіру мерзімі және айыптау үкімін орындау мерзімінің ескіруі белгіленген. 1991 ж. Негіздерге иелену мерзімі туралы норма енгізілген, ол кейін АК-ға (240-бап) да енгізілді. Бұл мысаддардан белгілі бір уақыт кезеңі ретінде мерзімнің соттың қатысуынсыз-ақ құқықтық салдарға әкеп соқтыратынын көреміз.
Талап қою мерзімі институты өзгеше әрекет етеді. Бұл мерзімнің атауының өзі талап қоюмен байланысты болғандықтан, ол талаптың сотта қаралуы барысыңда ғана қолданылуы мүмкін. Талап қою мерзімі институты негізгі үш міндетті атқарады:
азаматтық айналымның түрақтануына, оның қатысушылары арасындағы екіұштылықты жоюға, азаматтық құқықтарға қатысты олардың арасында туатын дауларды тездетіп шешуге жәрдемдеседі (азаматтық құқықтық қатынастарға айқыңдық және жүйелілік енгізеді);
соттардың іс бойынша объективтік шындықты анықтауын жеңілдетеді, сөйтіп осы арқылы дүрыс шешімдер шығаруға жәрдемдеседі;
-- шарттық тәртіптің нығаюына қызмет етеді, шарттағы тараптардың белсенділігін ынталаңдырады және міндеттемелердің орындалуына өзара бақылауды күшейтеді.
Талап қою мерзімі институты -- азаматтық құқықтын көне институттарының бірі. Ол Қазақ КСР-і Азаматтық кодексінде де бар болатын. Қазақ КСР-і АК-ның 75-бабы талап қою мерзімін "құқығы бұзылған адамның талап қоюы бойышпа құқық қорғау мерзімі" ретінде анықтады. Бұл анықтамада талап қою субъектісіне тікелей нүсқау бар. Ол құқығы бұзылған адам ғана бола алады. РФ Азаматтық кодексінің 195-бабыңда талап қою мерзімі ұғымы "бұзылған құқықты сот арқылы қорғау үшін заңмен белгіленген мерзім" ретінде түсіндіріледі. АК-ның 177-бабы өзгеше анықтама береді: "Талап қою -- адам құқығының немесе заңмен қорғалатын мүдденің бүзылуынан туындайтын талаптың қанағаттандырылуы мүмкін болатын уақыт кезеңі". Бұл анықтамадан талап ету мерзімінің адамның субъективтік құқығының ғана емес, сонымен бірге қолданыстағы заңдар үйғарымының бүзылуымен де байланысты екені көрінеді. Талап қою мерзімінің анықтамасында адам күқығының бүзылуынан басқа, заңның қорғауындағы мүдде де көрсетілген. Талап қою мерзімінің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Баяндама
Тақырыбы: Азаматтық құқықтағы мерзімдер
Орындаған: Иргебекова Ф. Б.
Тексерген: Муксинова А. Т.
Алматы2016ж.
Жоспары:
1. Мерзім түсінігі;
2. Мерзімнің түрлері;
3. Талап қою мерзімі;
4. Талап қою мерзімінің түрлері;
5. Қорытынды;
6. Қолданылған әдебиеттер тізімі;
1. МЕРЗІМ ТҮСІНІГІ;
Мезгіл ретінде кейбір жағдайларда сәт (момент), ал басқа жағдайларда уақыт кезеңі деп түсіндіріледі. Цивилистік теорияда мерзімді заңи факт ретінде қарастырады.
Сіздің пікіріңізше, цивилистік және тұрмыстық мерзім ұғымдары қалай ажыратылады. Мерзімдер қандай заңи факт түріне жатады? Азаматтық айналымдағы нақты субъектінің азаматтық құқықты жүзеге асыру кезінде мерзімнің мәні қандай? Мерзімді санаудың тәртібі мен нысаны қандай?
Талап мерзімі ұғымы материалдық іс жүргізу мәнінде талап қою құқығына байланысты болады. Өкінішке орай, осы құқықтар мен ұғымдардың байланысы толық зерттелмеген.
Сіздің пікіріңізше, жоғарыда айтылған құқықтардың арасында айырмашылық қандай? Азаматтық құқық қатынасының қатысушыларының қайсысы талап мерзімі институтының болуын қызықтырады. Заңда белгіленген талап мерзімін бөлу немесе талап мерзімін тоқтату қалай ажыратылады? Талап мерзімінің қайсысы ұсынуға міндетті болады?
Мәмілені (даулы және жойылған) етіп тану талап мерзіміне ұқсас па? Өздерінің қорытындыларын дәлелдеңдер.
Азаматтық айналымда және әлеуметтік проблемаларды шешуде уақыт факторы маңызды рөл атқарады.
Азаматтық құқықтық қатынастардың пайда болуы, өзгеруі немесе тоқтатылуы заңда, мәміледе немесе сотта көзделген әрекеттерді немесе әрекетсіздікті жасау қажет болатын уақыт кезеңіне (аралығымен) немесе уақыт мезетіне байланысты болады.
Басталуы немесе өтуі белгілі бір құқықтық салдар туғызатын уақыт кезеңі немесе уақыт мезеті азаматтық құқықта мерзім деп аталады.
Мерзімнің маңызы -- оның басталуына немесе өтуіне белгілі бір заңдық салдар байланысты болады. Мерзім азаматтық айналымды реттейді, оның қатысушыларын тәртіпке келтіреді; азаматіық құқықтың әр түрлі субъектілерінің құқықтары мен міндеттерін дер кезінде қорғауды қамтамасыз етеді. Өзінің заңдық табиғаты бойынша мерзім -- бұл заңдық факт, заң онымен белгілі бір заңдық салдардың тууын байла-ныстырады. Құқық теориясы курсынан білетініміздей, заңдық фактілер, өз кезегінде оқиғаларға және әрекеттерге бөлінеді. Мерзімді, әдетте, оқиғалар санатына жатқызады, өйткені мерзімнің басталуы немесе өтуі объективтік сипатта, яғни азаматтық құқықтар субъектілерінің еркіне тәуелсіз сипатта болады. Бірақ заң әдебиеттеріндегі келесі көзқарас бойынша, мерзім оларды оқиғаларға да, әрекеттерге де жатқызуға болмайтын ерекше, дербес заңдық фактілер санаты болып табылады.
Бұл көзқарас мынадай жағдайға негізделген: заңдық мерзімдер уақытының өтуінің объективтік заңына бағына отырып, шығу тегі жөнінен қалай дегенде де еріктік мерзімдер болып табылады, өйткені оларды заң шығарушылардың не шарттағы тараптардың еркі айқындайды, сондықтан да екіжақты табиғаты болады. Бұл пікірмен келісу қиын, өйткені әлде біреудің еркімен белгіленген мерзім уақыт кезеңі немесе уақыт мезеті ретінде қалай дегенде де бір кезде басталады, яғни оны жақындатуға да, алыстатуға да, өзгертуге де, жоюға да болмайды.
2. МЕРЗІМНІҢ ТҮРЛЕРІ;
ҚР Азаматтық кодексінің 6-тарауында мерзімдерді есептеу тәртібін егжей-тегжейлі реттейтін нормалар бар. АК-ның 172-бабындағы 1-тармаққа сөйкес, заңдармен, мәмілемен белгіленетін не сот тағайындайтын мерзім күнтізбелік күнмен немесе сөзсіз болуға тиісті оқиға көрсетіліп белгіленеді.
Күнтізбелік күн дегеніміз -- бұл белгілі бір айдың және жылдың нақты саны.
Оқиғалар дегеніміз -- бұл адамдардың еркінен тәуелсіз пайда болатын заңдық маңызы бар фактілер (адамның табиғи өлімі, мерзімнің өтуі және т.с.с.). Мұндағы фактінің болмай қоймайтындығы мынадан көрінеді, заң актісіңце не мәміледе немесе соттың шешімінде көрсетілген оқиға міндетті түрде болуға тиіс. Сөзсіз болуға тиісті оқиғаны көрсете отырып, оның мерзімін анықтау ерекшелігі мынада, азаматтық құқықтық қатынастарға қатысушылар оның нақты басталатынуақытын алдын ала білмейді. Мәселен, АК-ның 1042-бабындағы 2-тармаққа сәйкес, мүра қалдырушының қайтыс болған күні, ал оны қайтыс болған деп жариялаған кезде, егер сот шешімінде басқа күн көрсетілмесе, азаматты қайтыс болды деп жариялау туралы сот шешімі күшіне енген күн мүраның ашылу уақыты болып табылады.
Азаматтық құқықтарды жүзеге асыру және міндеттерді орындау нақты күнмен байланыстырылатын жағдайдағы мәмілелерде күнтізбелік күнге сілтеме жасау жиі кездеседі. Мысалы, тауарлар 2004 ж. 31 желтоқсанына дейін жеткізіліп берілуі тиіс. Бірақ сілтемелер соттың шешімінде де болуы мүмкін, сондай-ақ заңның өзінде де айқындалуы мүмкін. Мәселен, АК-нъщ 1042-бабына сәйкес, мүра қалдырушының қайтыс болған күні, ал оны қайтыс болған деп жариялаған кезде, егер сот шешімінде басқа күн көрсетілмесе, азаматты қайтыс болды деп жариялау туралы сот шепіімі күшіне енген күн мүрамың ашылу уақьпы болып табылады. Немесе, ҚР Салық кодексінің 359-бабындағы 4-тармақта көрсетілгеніндей, мүлік салығы жөніндегі декларация есепті жылдан кейінгі жылдың 31 наурызынан кешіктірілмей тапсырылады.
Уақыт кезеңі болын табылатын мерзім оның үзақтығын көрсетумен анықталады және жылдармен, айлармен, апталармен, күңдермен немесе сағаттармен есептеледі (АК-ның 172-бабының 2-тармағы). Мерзімді дүрыс есептеу үшін оның басталуы мен аяқталуын дәл анықтаудың зор маңызы бар. АК-ның 173-бабына сәйкес, уақыт кезеңімен белгіленетін мерзімнің өтуі күнтізбелік күннен немесе мерзімінің басталуы белгіленген оқиға болғаннан кейіші келесі күннен басталады. Мәселен, тұрғын үйді жаддау шарты 2003 ж. 15 ақпанда жасалған болса, оның қолданылу мерзімі 2003 ж. 16 ақпаннан басталады. Күнтізбелік күн немесе оқиғаның басталуы есепке алынбайды. Ал мерзімнің аяқталуы ережесіне келетін болсақ, ол пайдаланылатын уақыт бірлігіне қарай өзгеріп отырады.
Жылдармен есептелетін мерзім -- мерзімнің соңғы жылының тиісті айы мен күнінде бітеді (АК-ның 174-бабының 1-тармағы). Мәселен, үш жылдық талап қою мерзімі 2003 ж. 1 сәуірден басталса, 2006 ж. 1 сәуірде аяқталады.
Айлармен есептелетін мерзім соңғы айдың тиісті күнінде аяқталады. Мұнда, егер айлармен есептелетін мерзімнің аяқталуы оңцай күн жоқ айға келетін болса, онда мерзім осы айдың соңғы күнінде бітеді. Мәселен, мүлікті айлық жаддау мерзімі 2003 ж. 31 қаңтардан басталса, ол 2003 ж. 31 ақпанда аяқталуға тиіс, ал күнтізбеде мұндай күн жоқ болғандықтан, ол 2003 ж. 28 (немесе 29) ақпанында аяқталады.
Жарты жылда және тоқсанда есептелетін мерзімнің соңғы күні туралы мәселе де осылайша шешіледі. Мұнда жарты жылдық мерзім алты айға, ал тоқсан -- үш айға тең деп есептеледі, тоқсанды есептеу жылдың басынан бастап жүргізіледі.
Жарты ай деп анықталатын мерзім күндермен есептелетін мерзім ретіңде қарастырылады және 15 күнге тең деп есептеледі. Мерзімді апталармен есептеуде ол соңғы аптадағы мерзім басталған күнмен аяқталады. Мәселен, апталық мерзімнің өтуі жүмада басталса, онда ол өзі басталғаннан кейінгі келесі жүмада аяқталады. Мерзімнің соңғы күні жұмыс істемейтін күнге келетін жағдайларда одан кейінгі ең жақын жұмыс күні мерзімнің аяқталу күні болып есептеледі. Бұл арада, мереке, жалпыға бірдей белгіленген демалыс күні, сондай-ақ осы ұйымның режимінде көзделген күн жұмыс істемейтін күн болып есептеледі. Мысалы, 25 желтоқсан көптеген шетелдік компаниялар үшін жұмыс істемейтін күн болып табылады, өйткені бұл күні Христостың туған күні -- "Рождество Христово" мерекесі атап өтіледі. Бұл жағдайда жұмыс істемейтін күннен кейінгі ең жақын жұмыс күні мерзімнің аяқталатын күні болып есептеледі.
Сағаттармен анықталатын мерзімді есептеуде мерзімнің басталуынанықтау қажеттігі тумайды, өйткені мерзімді бұлайша анықтау әдісінде оның басталуы немесе аяқталуы әуел бастан-ақ өте дәлдікпен белгіленеді.
Егер мерзім қандай да бір әрекетті жасау үшін белгіленген болса, ол жалпы ереже бойынша, мерзімнің соңғы күңінің 24-сағатына дейін орындалуға тиіс. Алайда, мұндай әрекет ұйымда істелуге тиіс болса, онда мерзім белгіленген ережелер бойынша бұл ұйымда тиісті операциялар жүргізу тоқтатылатынсағатта аяқталады. Мұндайқатынастарда мерзімнің соңгы күні осы ұйымдардағы жұмыс ресми тоқтатылатын кезде не тиісті операцияларды жүргізу тоқтатылатын шақта аяқталады. Бірақ мұндай реттерде мерзімнің соңғы күнінің 24-сағатына дейін поштаға немесе телеграфқа тапсырылған жазбаша мәлімдемелер мен хабарламалар мерзімінде жәнелтілген деп есептеледі.
Мерзімнің түрлері. Мерзімді өр түрлі негіздерге сүйеніп жіктеуге болады. Мерзімді кімнің белгілейтініне қарай заңды, шарттық және сот мерзімдерін ажыратады. Туғызатын құқықтық салдарына қарай мерзім құқық түзетін, құқықты өзгертетін және құқықты тоқтататын мерзімге бөлінеді.
Өзінің табиғатына қарай мерзім мынадай түрлерге бөлінеді:
азаматтық құқықтарды жүзеге асыру мерзімі - бұл осы кезеңде уәкілетті адам өзінің субъективіік құқықтарын жүзеге асыруға бағытталған қандай да бір әрекеттерді жасау мүмкіндігі болатын уақыттын бір бөлігі. Оны, әдетте, заң актісі белгілейді, бірақ тараптардың келісімімен де анықталуы мүмкін (меншік құқығы, авторлық құқық және т.б.);
субъективтік құқықтардың қолданылу мерзімі -- бұл осы уақыт аралығында қолдданылу шегі уақытпен шектеулі туындаған субъективтік құқықтар сақталатын уақыт кезеңі. Мысалы, сенімхат үш жылдан аспайтын мерзімге беріледі;
тыйым салатын мерзім -- бұл белгілі бір құқықтарды жою мақсатында белгіленетін мерзім. Мәселен, "Нотариат туралы" 1997 ж. 14 шілдедегі ҚР Заңының 8-бабындағы 6-тармаққа сәйкес, нотариус лицензиясын алған, бірақ нотариаттық іс-әрекеттер жасауға үш жыл бойы кіріспеген адамның нотариаттық қызметпен айналысуына біліктілік емтиханын қайталап тапсырғаннан кейін ғана рүқсат етіледі деп үзілді-кесілді түрде атап көрсетілген; кепілдік мерзім - сатушының үзақ мерзім пайдалануға немесе сақтауға арналған өнімнің әдеттегі қабылдап алу кезінде байқала қоймайтын кемшілікгерін анықтауына арналған мерзім. Кепілдік мерзщді мемлекеттік стандарттар немесе шарт белгілейді. Оның үстіне,
шарт, егер тіпті олар мемлекеттік стандарттарда немесе техникалық талаптарда көзделмеген болса да кепілдік мерзім белгілеуі мүмкін, сондай-ақ стандарттарда көзделген мерзімнен едәуір үзақ кепілдік мерзім белгілей алады. Кепіддік мерзімді белгілеу түтынушылардың мүдделерін қанағаттандырады және өндірілетін өнімнің немесе орыңдалатын жұмыстың сапасын арттыруға ынталандырады;
шағымдану мерзімі - заң бұл мерзімді міндеттерін ерікті түрде орындауды талап ету құқығын бүзуына байланысты субъективтік құқықты бүзған адамға белгілеңді. Заң шағымдану мерзімін ғана емес, сондай-ақ оған жауап беру мерзімін де белгілейді. Мысалы, тасымалдаушыға жүкті тасымаддаудан туындайтын талап қоюға дейін оған көлік туралы заң актілерінде көзделген тәртіпте талаптар қоюылуы міндетті (АК-ның 706-бабының 6 тармағы);
6) азаматтық-құқықтық міндеттерді орындау мерзімі -- шартта белгіленеді. Мәселен, қарыз беру шарты бойынша борышты қайтару сәті міңдепі орындау мерзімі ретінде қарастырылуы мүмкін;
7) азаматтық құқықтарды қорғау мерзімі, немесе азаматтық құқықта аталып жүргеніндей, талап қою мерзімі.
3. ТАЛАП ҚОЮ МЕРЗІМІ
Бұл бұзылған құқықты сот арқыны қорғау үшін заңмен белгіленген мерзім. Осы уақыт ішінде құқығы бұзылған адам өз құқығын мәжбүрлі түрде жүзеге асыруды немесе қорғауды талап ете алатын мерзімді азаматтық құқықтарды қорғау мерзімі деп түсінеді. Қойылған талапты қанағаттандыру бұзылған азаматтық құқықты қорғаудың негізгі құралы болғандықтан, аталған мерзім талап қою мерзімі деп аталған.
"Мерзім" ұғымы құқықтың бірқатар салаларында кездеседі. Мысалы, қылмыстық құқықта қылмысшқ жауаптылықтан босаіу үшін ескіру мерзімі және айыптау үкімін орындау мерзімінің ескіруі белгіленген. 1991 ж. Негіздерге иелену мерзімі туралы норма енгізілген, ол кейін АК-ға (240-бап) да енгізілді. Бұл мысаддардан белгілі бір уақыт кезеңі ретінде мерзімнің соттың қатысуынсыз-ақ құқықтық салдарға әкеп соқтыратынын көреміз.
Талап қою мерзімі институты өзгеше әрекет етеді. Бұл мерзімнің атауының өзі талап қоюмен байланысты болғандықтан, ол талаптың сотта қаралуы барысыңда ғана қолданылуы мүмкін. Талап қою мерзімі институты негізгі үш міндетті атқарады:
азаматтық айналымның түрақтануына, оның қатысушылары арасындағы екіұштылықты жоюға, азаматтық құқықтарға қатысты олардың арасында туатын дауларды тездетіп шешуге жәрдемдеседі (азаматтық құқықтық қатынастарға айқыңдық және жүйелілік енгізеді);
соттардың іс бойынша объективтік шындықты анықтауын жеңілдетеді, сөйтіп осы арқылы дүрыс шешімдер шығаруға жәрдемдеседі;
-- шарттық тәртіптің нығаюына қызмет етеді, шарттағы тараптардың белсенділігін ынталаңдырады және міндеттемелердің орындалуына өзара бақылауды күшейтеді.
Талап қою мерзімі институты -- азаматтық құқықтын көне институттарының бірі. Ол Қазақ КСР-і Азаматтық кодексінде де бар болатын. Қазақ КСР-і АК-ның 75-бабы талап қою мерзімін "құқығы бұзылған адамның талап қоюы бойышпа құқық қорғау мерзімі" ретінде анықтады. Бұл анықтамада талап қою субъектісіне тікелей нүсқау бар. Ол құқығы бұзылған адам ғана бола алады. РФ Азаматтық кодексінің 195-бабыңда талап қою мерзімі ұғымы "бұзылған құқықты сот арқылы қорғау үшін заңмен белгіленген мерзім" ретінде түсіндіріледі. АК-ның 177-бабы өзгеше анықтама береді: "Талап қою -- адам құқығының немесе заңмен қорғалатын мүдденің бүзылуынан туындайтын талаптың қанағаттандырылуы мүмкін болатын уақыт кезеңі". Бұл анықтамадан талап ету мерзімінің адамның субъективтік құқығының ғана емес, сонымен бірге қолданыстағы заңдар үйғарымының бүзылуымен де байланысты екені көрінеді. Талап қою мерзімінің анықтамасында адам күқығының бүзылуынан басқа, заңның қорғауындағы мүдде де көрсетілген. Талап қою мерзімінің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz