Материалдық емес активтер аудиті туралы
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
НЕГІЗГІ БӨЛІМ. Материалдық емес активтер аудиті
1. Материалдық емес активтер есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.1 Материалдық емес активтер туралы түсінік ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2 Материалдық емес активтердің есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
1.3 Материалдық емес активтердің амортизациясы мен
құнсыздануының есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...14
2 Материалдық емес активтер аудитi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...17
2.1 Аудиттің мәні, маңызы, принциптері ... ... ... ... ... ... ... ... ... .17
2.2 Материалдық емес активтер аудитiнiң мiндеттерi және
ақпарат көздерi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..25
2.3 Материалдық емес активтердi сатып алу, пайдалану және
есептен шығару бойынша операциялар аудитi ... ... ... ... ... ...28
2.4 Материалдық eмec активтер амортизациясы аудитi ... ... ... ...29
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..30 ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..32
НЕГІЗГІ БӨЛІМ. Материалдық емес активтер аудиті
1. Материалдық емес активтер есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.1 Материалдық емес активтер туралы түсінік ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2 Материалдық емес активтердің есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
1.3 Материалдық емес активтердің амортизациясы мен
құнсыздануының есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...14
2 Материалдық емес активтер аудитi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...17
2.1 Аудиттің мәні, маңызы, принциптері ... ... ... ... ... ... ... ... ... .17
2.2 Материалдық емес активтер аудитiнiң мiндеттерi және
ақпарат көздерi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..25
2.3 Материалдық емес активтердi сатып алу, пайдалану және
есептен шығару бойынша операциялар аудитi ... ... ... ... ... ...28
2.4 Материалдық eмec активтер амортизациясы аудитi ... ... ... ...29
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..30 ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..32
Дамыған елдерде ерте кезден бастап аудит жұмысын шаруашылық субъектілеріне қызмет көрсету деп – атап кеткен. Оған себеп, кәсіпкер өз субъектісі туралы аудиторлық қорытынды алу үшін келісім-шарт жасау арқылы төлем жасайды, ал өз кезегінде келісім-шарт талабына сәйкес тексеру жасап, аудиторлық қорытынды береді. Аудитор өз кезегінде әртүрлі қызмет көрсетеді. Мысалы, бухгалтерлік есеп жұмысын ұйымдастыру туралы, салық мекемесімен есеп айырысу тәсілдері туралы, банк операцияларын жүргізу туралы тұжырымдамаға кеңес, тағы басқалай әртүрлі қызмет көрсете алады.
Аудит жұмысының тағы бір ерекшелігі ол – шаруашылық субъектілеріне, өндіріс барысына байланысты, өнімді сату барысына, маркетинг мәселелеріне қатысты түсініктемелер, кеңес берумен шұғылдануда. Олай дейтініміз, ірі аудит фирмаларыүлкен информатика орталығын қолданып жұмыс жүргізеді.
Үшіншіден, аудит жұмысын ақша, құнды қағаз қаржыс
Аудит жұмысының тағы бір ерекшелігі ол – шаруашылық субъектілеріне, өндіріс барысына байланысты, өнімді сату барысына, маркетинг мәселелеріне қатысты түсініктемелер, кеңес берумен шұғылдануда. Олай дейтініміз, ірі аудит фирмаларыүлкен информатика орталығын қолданып жұмыс жүргізеді.
Үшіншіден, аудит жұмысын ақша, құнды қағаз қаржыс
1. 20.11.1998 ж. Қазақстан Республикасының "Аудиторлық қызмет туралы" туралы Заң (өзгерістер мен қосымшалар).
2. Абленов Д.О. Аудит: теория и пратика. Учебник. Алматы: Экономика, 2005
3. Абленов Д.О. Основы аудита. Алматы: Экономика, 2003.
4. Ә. Әбдіманапов. Бухгалтерлік есеп. Теориясы жөне принциптері. Алматы, 2001.
5. Байдаулетов М.Б., Байдаулетов С.М. Аудит. Алматы. Қазақ университеті, 2001.
6. Гершун А.М. и др. Учет по Международным стандартам: учебное пособие.- 3 изд.. М.: Фонд развития бухгалтерского учета, 2006 г.
7. Дюсембаев K.Ш. и др. Аудит и анализ финансовой отчетности. Учеб. пособие. Алматы. Каржы-Каражат. 1998г.
8. Ержанов М.С. Теория и практика аудита. Алматы. Гылым. 1994г.
9. Ержанов М.С. Аудит-1 .Алматы. Бастау. 2005г.
10. Кеулімжаев Қ.К., Әжібаева З.Н. Қүдайбергенов Н.А. Бухгалтерлік есеп принциптері. Алматы: Экономика, 2003
11. Осадчая В.И. Основы аудита. Караганда, 2002.
12. Табалина С.А., Ремизов Н.А. Аудит: современная методика. М., 2003.
13. Кеулімжаев Қ.К., Әжібаева З.Н., Қүдайбергенов Н.А., Жантаева А.А. Қаржылық есеп. Алматы: Экономика, 2001
14. Международные стандарты финансовой отчетности. Перевод полного официального текста МСФО, действующих в ЕС по состоянию на 1 января 2005 г.,- М.: Аскери,2006 г.
15. Толпаков Ж.С. Бухгалтерский учет. - Караганда, 2004.
16. Торшаева Ш.М. Аудит. Караганды, 2002.
17. Тулешева Г.К. «Финансовый учет и отчетность в соответствии с международными стандартами» часть 1, 2. учебное пособие Алматы, Бизнес информация, 2005г.
18. Укашев Б.Е., Әжібаева З.Н. Бухгалтерлік есеп теориясы. Алматы 1999.
2. Абленов Д.О. Аудит: теория и пратика. Учебник. Алматы: Экономика, 2005
3. Абленов Д.О. Основы аудита. Алматы: Экономика, 2003.
4. Ә. Әбдіманапов. Бухгалтерлік есеп. Теориясы жөне принциптері. Алматы, 2001.
5. Байдаулетов М.Б., Байдаулетов С.М. Аудит. Алматы. Қазақ университеті, 2001.
6. Гершун А.М. и др. Учет по Международным стандартам: учебное пособие.- 3 изд.. М.: Фонд развития бухгалтерского учета, 2006 г.
7. Дюсембаев K.Ш. и др. Аудит и анализ финансовой отчетности. Учеб. пособие. Алматы. Каржы-Каражат. 1998г.
8. Ержанов М.С. Теория и практика аудита. Алматы. Гылым. 1994г.
9. Ержанов М.С. Аудит-1 .Алматы. Бастау. 2005г.
10. Кеулімжаев Қ.К., Әжібаева З.Н. Қүдайбергенов Н.А. Бухгалтерлік есеп принциптері. Алматы: Экономика, 2003
11. Осадчая В.И. Основы аудита. Караганда, 2002.
12. Табалина С.А., Ремизов Н.А. Аудит: современная методика. М., 2003.
13. Кеулімжаев Қ.К., Әжібаева З.Н., Қүдайбергенов Н.А., Жантаева А.А. Қаржылық есеп. Алматы: Экономика, 2001
14. Международные стандарты финансовой отчетности. Перевод полного официального текста МСФО, действующих в ЕС по состоянию на 1 января 2005 г.,- М.: Аскери,2006 г.
15. Толпаков Ж.С. Бухгалтерский учет. - Караганда, 2004.
16. Торшаева Ш.М. Аудит. Караганды, 2002.
17. Тулешева Г.К. «Финансовый учет и отчетность в соответствии с международными стандартами» часть 1, 2. учебное пособие Алматы, Бизнес информация, 2005г.
18. Укашев Б.Е., Әжібаева З.Н. Бухгалтерлік есеп теориясы. Алматы 1999.
Жоспары
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ..3
Негізгі бөлім. Материалдық емес активтер аудиті
1. Материалдық емес активтер
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... 5
1.1 Материалдық емес активтер туралы
түсінік ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2 Материалдық емес активтердің
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... .9
1.3 Материалдық емес активтердің амортизациясы мен
құнсыздануының
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... .14
2 Материалдық емес активтер
аудитi ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ..17
2.1 Аудиттің мәні, маңызы,
принциптері ... ... ... ... ... ... ... ... ... .17
2.2 Материалдық емес активтер аудитiнiң мiндеттерi және
ақпарат
көздерi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.25
2.3 Материалдық емес активтердi сатып алу, пайдалану және
есептен шығару бойынша операциялар аудитi ... ... ... ... ... ...28
2.4 Материалдық eмec активтер амортизациясы аудитi ... ... ... ...29
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ...30 Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... .32
Кіріспе
Дамыған елдерде ерте кезден бастап аудит жұмысын шаруашылық
субъектілеріне қызмет көрсету деп – атап кеткен. Оған себеп, кәсіпкер өз
субъектісі туралы аудиторлық қорытынды алу үшін келісім-шарт жасау арқылы
төлем жасайды, ал өз кезегінде келісім-шарт талабына сәйкес тексеру жасап,
аудиторлық қорытынды береді. Аудитор өз кезегінде әртүрлі қызмет көрсетеді.
Мысалы, бухгалтерлік есеп жұмысын ұйымдастыру туралы, салық мекемесімен
есеп айырысу тәсілдері туралы, банк операцияларын жүргізу туралы
тұжырымдамаға кеңес, тағы басқалай әртүрлі қызмет көрсете алады.
Аудит жұмысының тағы бір ерекшелігі ол – шаруашылық субъектілеріне,
өндіріс барысына байланысты, өнімді сату барысына, маркетинг мәселелеріне
қатысты түсініктемелер, кеңес берумен шұғылдануда. Олай дейтініміз, ірі
аудит фирмаларыүлкен информатика орталығын қолданып жұмыс жүргізеді.
Үшіншіден, аудит жұмысын ақша, құнды қағаз қаржысымен кәсіпкерлік
жасайтындардың яғни, қаржы компанияларының, банкілердің, биржалардың, акция
иелерінің қорытынды бухгалтерлік есеп көрсеткіштерін, ақпарат (отчет)
мәліметерін тексеріп өзінің аудиторлық қорытындысын жасауы. Өз кезегінде
осы аудитор қорытындысы ақша, құнды қағаз айналу операцияларын жүргізетін,
делдал кәсіпкерлерге өзара немесе өндірістік кәсіпкерлер тобымен жұмыс
істеуіне кепілдік береді. Қорыта келгенде, аудитор қорытындысына сүйене
отырып, ақшамен, кәсіпкерлікпен айналысатын кәсіпорындар, кәсіпкер күдіксіз
өзара карым-қатынасқа түседі. Мысалы, банк несие беру үшін шаруашылық
субъектілерінің өндірісінің тиянақты жұмыс жүргізетін қаржылық жағдайының
тұрақты екенін аудит қорытындысы арқылы анықтайды. Сол сияқты, кез-келген
кәсіпорында өзара қарым-қатынасқа сенімді болу үшін аудитордың қорытындысы
болуы қажет.
Осы жоғарыда айтылған аудит ерекшеліктерін іс жүзінде қолдануүшін
экономикасы жоғары дамыған елдерде, кәсіпорындардың мерзімдік
қорытындылары, бухгалтерлік отчеты тек қана аудиторқорытындысы болған
жағдайға ғана басылымға шығады. Кәсіпкерлер сол басылымға шыққан есеп-
ақпарат мәліметтерін зерттеп, талдау жасағаннан кейін ғана өзіне қажет,
сенімді кәсіпорындармен қарым-қатнасқа түседі. Яғни, анық мәлімет алу үшін
мұқтаждығы бухгалтерлік ақпараттардың дұрыстығын анықтайтын аудит жұмысының
қажеттілігін тудырады.
Курстық жұмыстың негізгі мақсаты – материалдық емес активтердің
мәнін аша отырып, материалдық емес активтерге түгендеу жургiзу тәртiбiне,
материалдық емес активтердi сатып алу, пайдалануна аудиторлық талдау жасау.
Осы мақсатқа жету барысында мына міндеттерді шешу көзделген:
• Материалдық емес активтер туралы түсінік
• Материалдық емес активтердің есебі
• Материалдық емес активтердің амортизациясы мен құнсыздануының
есебі
• Материалдық емес активтер аудитiнiң мiндеттерi және ақпарат көздерi
• Материалдық емес активтерге түгендеу жургiзу тәртiбi
• Материалдық емес активтердi сатып алу, пайдалану және есептен
шығару бойынша операциялар аудитi
• Материалдық eмec активтер амортизациясы аудитi
Зерттеу объектісі – материалдық емес активтердің есебі мен аудиті.
Теориялық базасы ретінде отандық қаржыгер ғалымдардың еңбектері,
Қазақстан Республикасының Аудиторлық ызмет туралы Заңы, Бухгалтерлік
есеп стандарттары, Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп беру туралы
Қазақстан Республикасының Заңы негіз болады.
1. Материалдық емес активтер есебі
1.1 Материалдық емес активтер туралы түсінік
Материалдық емес активтер түсінігіне физикалық үлгісі жоқ, ұзақ
мерзімді қолдану объектісіне жататын құндық бағасы жоқ бірақ табыс әкелетін
қабілеті бар объектілер жатады. Материалдық емес активтер өндірістік –
шаруашылық қызметіне, белгілеуіне және қызметіне қарамастан топтарға
бөлінеді: фирма құны, тауарлық белгісі, Ноу- хау, Авторлық құқық. Мүлік
құқығына келесілер жатады: жерді қолдану құқығы, қайнаулар, су ресурстары
және т.б. Өзге материалдық емес активтерге жатады: ұйымдастыру шығындары,
ғылыми – зерттеулік өңдеулер, білікті конструкторлық өңдеулер.
Материалдық емес активтердің есебі № 38 Материалдық емес активтер
ҚЕХС-на сәйкес бағалау негізгі құралдар секілді есепке қабылданады.
№38 Материалдық емес активтер Халықаралық қаржылық есептілік
стандартына сәйкес материалдық емес активтер – бұл өндірісте және
тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді) өткізуде, әкімшілік мақсаттарға және
өзге обьектілерге жалға беруде:
а) анықтауға болатын,
б) субьекті арқылы бақыланатын,
в) оны пайдаланудан субьекті, болашақта экономикалық пайда аламын деп
күтетін, физикалық формаға (мәнге) ие емес, ұзақ уақыт кезеңде (бір жылдан
асатын) пайдалануға арналған, идентификацияланатын монетарлық емес
активтер.
Материалдық емес активтер қолдану барысында үнемі моральды тозып
отырады және олардың баланстық құны ұйым үшін экономикалаық пайдадан асып
кетеді. Мұндай жағдайда міндетті түрде амортизациялық емес құнын шығынға
жатқызу және зиянды тану.
Материалдық формаларының болмауы – олардың елеусіздігі материалдық
емес активтердің негізгі өзгешелікті ерекшелігі болып саналады. Атап
айтқанда, осы ерекшелік есепті ұйымдастыру кезінде қиындықтар туғызады.
Физикалық сапасының болмауы оларды бағалауда және одан пайда алуда қиындық
келтіреді.
Материалдық емес обьекті, егер:
1) материалдық емес актив анықтамасына сәйкес келсе;
2) тану өлшемдеріне жауап берсе және есепте тіркелетін болса, егер:
а) субьекті болашақта, аталған активпен тікелей байланысты, қажетті
экономикалық пайда алады деген мүмкіндік жоғары болса;
б) актив құнын сенімді айқындау мүмкін болса;
в) материалдық емес активтер тану кезінде бастапқы құны бойынша
бағаланатын болса, материалдық емес актив болып танылады.
Халықаралық қаржылық есептілік стандартына көшу кезінде материалдық
емес активтер қайта қаралатын болады және №38 Халықаралық қаржылық
есептілік стандартының талаптарын ескере отырып, балансқа енгізіледі.
Материалдық емес активтерді жіктеудің негізгі белгілері болып мыналар
саналады: сатып алу (иелікке алу) тәсілі, дербес есеп бірлігіне
бөлінушілігі, алмастырылушылығы, қажетті кіріс алу кезеңі.
Материалдық емес активтерді:
- бағдарламалық қамтамасыз ету;
- патент;
- ұйымдастыру шығындары;
- гудвилл;
- авторлық құқық;
- франчайзинг түрлері бойынша жіктеуге болады.
Материалдық емес активтерге мыналар жатпайды: лицензиялауға жататын
белгілі әрекеттерді немесе белгілі бір қызмет түрлерін жүзеге асыруға
мемлекеттік лицензиялар; салық органдары беретін патенттер, субьектінің өзі
жасаған тауар белгілері, қызмет көрсету белгілері.
Компаниялардың қызметкерлер құрамының зияткерлік және іскерлік сапасы,
олардың біліктілігі мен еңбекке қабілеттілігі материалдық емес активтер
болып танылмайды, өйткені олар өзінің көздерінен ажырағысыз бірлікте және
оларсыз пайдаланылмайды.
Материалдық емес активтер ұзақ мерзімді және физикалық мағынада ғана
материалдық емес; есеп көзқарасы тұрғысынан оларды тану мен бағалау маңызды
болып саналады.
Материалдық емес активтердің бастапқы құнын өлшеу тану кезінде және
сатып алу көздеріне қатысты болады, оны мынадай түрде беруге болады:
Кесте 1. Материалдық емес активтердің бастапқы құнын өлшеу тану
Сатып алу тәсілі Бағалау (құнды анықтау)
Құрылтайшылардың олардың Егер заңда басқалай көзделмесе, тараптардың
салымдарының шотына жарғылық келісімі бойынша
капи-талға салуы
Жеке немесе заңды тұлғаларданСатып алған материалдық емес активтерді
сатып алу пайдалануға дайын жағдайға дейін жеткізуге
жұмсалған нақты шығындар бойынша
Өтеусіз иелікке алу Пайдалануға дейін жеткізу шығындарын ескере
отырып, кіріске алу күніндегі ағымдағы құны
бойынша
Тану кезіндегі материалдық емес актив, оған сатып алу шығындары,
пайдалануға дайындау шығындары (активті сатып алуға, оған меншік құқығын
беруге төлем жасау шығындары) кіретін, өзіндік құны бойынша №38 Халықаралық
қаржылық есептілік стандартына сәйкес бағаланады.
Іштей жасалған материалдық емес активтің, тану өлшемдеріне сәйкестігін
бағалау үшін, компания актив құруды зерттеу сатысына және әзірлеу сатысына
жіктейді.
Әзірлеу сатысында пайда болатын материалдық емес актив, компания:
- материалдық емес активті аяқтауды техникалық тұрғыдан жүзеге асыруға
болатындығын;
- активті пайдалануға немесе сатуға өзінің қабілеттілігін;
- материалдық емес активке жататын шығындарды сенімді бағалай білу
қабілеттілігін көрсеткен жағдайда танылады.
Ішкі жасалған материалдық активтің өзіндік құнына, дәйекті негізде
актив жасауға, өз мақсаты бойынша пайдалану үшін активті дайындауға тікелей
бөлінетін немесе жатқызылатын барлық шығындар кіреді.
Материалдық емес активтер айырбасқа немесе ұқсас емес материалдық емес
активтерге ішінара айырбасқа сатып алынуы мүмкін. Осындай баптардың өзіндік
құны, кез келген аударылған ақша қаражаттарының немесе олардың
эквиваленттерінің сомасына түзетулер жасалған, берілген активтің әділетті
құнына эквивалентті, алынған активтің әділетті құны бойынша бағаланады.
Материалдық емес актив, қызметтің сол түрінде соған ұқсас қолданылатын
және сондай әділетті құнға ие ұқсас активке айырбасқа сатып алынуы мүмкін.
Материалдық емес актив сондай-ақ ұқсас активтегі үлестік қатысуға айырбасқа
сатылуы мүмкін. Екі жағдайда да пайда алу процесі аяқталмаған, операциялар
бойынша пайда да, залал да танылмайды. Мұның орнына жаңа активтің өзіндік
құны берілген активтің баланстық құнына тең болып белгіленеді. Сонымен
бірге алынған активтің әділетті құны берілген активтің құнсыздануынан
болған залалды растауы мүмкін. Мұндай мән-жағдайлар кезінде берілген
активтің құнсыздануынан болған залал танылады және құнсызданудан келген
залалда шегергендегі баланстық құн жаңа активке беріледі.
Осылайша, материалдық емес активтер есебінде осындай бағалау түрлері
қолданылады.
Өзіндік құн – бұл осындай мәміле жасауға келетін, басқа хабардар
етілген тараптар арасындағы мәмілелер жасау кезінде міндеттемелерді орындау
немесе активтер сатып алу үшін жеткілікті ақша қаражаттарының таза сомасы.
Қалдық құн – оның кетуі бойынша күтілетін шығындарды шегергендегі,
оның пайдалы қызмет мерзімінің соңында, компания алады деп күтілетін таза
сома.
Активтің әділетті құны – бұл, осындай мәміле жасағысы келетін, жақсы
хабардар етілген, бір-біріне тәуелсіз тараптардың арасында мәміле жасау
кезінде міндеттемелерді орындау немесе активтер сатып алу үшін жеткілікті
ақша қаражаттарының сомасы.
Баланстық құн – бұл құнсызданудан жинақталған залал мен жинақталған
залал және жинақталған амортизация сомасын шегергендегі, активтің баланста
көрсетілетін шамасы.
Материалдық емес активтердің құнына мыналар кірмейді:
• пайдалану үшін активті дайындауға тікелей жатқызылмайтын, сауда,
әкімшілік және өзге шығыстар;
• активті пайдалану үшін қызметкерлер құрамын дайындауға жұмсалатын
шығындар;
• активтің жоспарлы көрсеткішіне жету үшін жұмсалған шығыстар.
Осы шығыстардың барлығы кезең шығыстары болып танылады.
1.2 Материалдық емес активтердің есебі
Материалдық емес активтер түсінігіне физикалық үлгісі жоқ, ұзақ
мерзімді қолдану объектісіне жататын құндық бағасы жоқ бірақ табыс әкелетін
қабілеті бар объектілер жатады. Материалдық емес активтер өндірістік –
шаруашылық қызметіне, белгілеуіне және қызметіне қарамастан топтарға
бөлінеді: фирма құны, тауарлық белгісі, Ноу- хау, Авторлық құқық. Мүлік
құқығына келесілер жатады: жерді қолдану құқығы, қайнаулар, су ресурстары
және т.б. Өзге материалдық емес активтерге жатады: ұйымдастыру шығындары,
ғылыми – зерттеулік өңдеулер, білікті конструкторлық өңдеулер.
Материалдық емес активтердің есебі № 38 Материалдық емес активтер
ҚЕХС-на сәйкес бағалау негізгі құралдар секілді есепке қабылданады.
Материалдық емес активтер қозғалысының есебі 2700 Материалдық емес
активтер шот бөлімшесінде, соның ішінде: 2770 Гудвилл, 2720 гудвиллдің
құнсыздануы, 2730 Өзге материалдық емес активтер шоттарында жүргізіледі.
Материалдық емес активтер бұл шоттарда бастапқы құн бойынша есептелінеді.
Келіп түскен материалдық емес активтер қабылдау – беру актілері бойынша
құжатталады. (НМА -1 үлгісі).
Кесте 2. Материалдық емес активтердің түсуі бойынша шоттар байланысы
Операция мазмұны Шоттар
корреспонденциясы
дебет кредит
1. Материалдық емес активтердің алынуы:
- алынған есептік сома есебінен; 2730 1250
- еншілес, тәуелді, бірлескен- бақылау заңды
тұлғалардан; 2730 3320,3330
- жеке және заңды тұлғалардан 2730 3310,3390
2. Материалдық емес активтердің құрылтайшылардан 2730 5010,5020
жарғылық капиталға салым ретінде түсуі
3. Заңды тұлғалардан ақысыз келіп түскен 2730 6220,6230
материалдық емес активтер
4. Алынған гудвиллдің көрінісі 2710 3310,4110
5. Материалдық емес активтердің құрылуы:
- материалдық емес активтердің құрылуындағы 2930 3350
қатысушылардың, жұмысшылардың еңбек ақысы
- еңбек ақыдан аударымдар 2930 3210
- материалдық емес активтердің құрылуы кезіндегі 2930 3310 және
пайдаланылған қасиеттер басқалар
- материалдық емес активтердің құрылуы үшін 2930 3380
арналған несиеге сыйақы, ұзақ мерзімге құрылған
кезде 2930 1310,1350
- материалдық емес активтердің құрылуы кезіндегі
материалдар 2730 2930
- енгізу актісінің негізі бойынша жұмыстың
аяқталуы
Материалдық емес активтердің талдау есебі есеп кәртішкесінде
жүргізіледі. Кәсіпорынға келіп түскен материалдық емес активтердің барлық
түрлеріне кәртішке жүргізіледі. Кәртішке құжат негізінде 1 данада
толтырылады, кәсіпорындағы материалдық емес активтердің қабылданғанын
куәландыратын қабылдау – актісі, техникалық және басқа құжаттар.
Материалдық емес активтердің басқа кәсіпорынға берілгенін растайтын
қабылдау – актісі негізінде белгіленеді.
Материалдық емес активтер есептен шыққанда немесе істен шықса және,
егер оларды қолданудан ешқандай экономикалық пайда алынбаған жағдайларда
бухгалтерлік баланстан шығарылады. Материалдық емес активтер есептен шығуы
олардың сатылуымен, моральдық тозуымен немесе іске жарамай қалумен, басқа
ұйымдарға қайтарымсыз берумен және кәсіпорынның жарғылық капиталына салым
ретінде салумен байланысты болуы мүмкін. Материалдық емес активтер есептен
шығарылуы материалдық емес активтерді қабылдау- беру Актісі бойынша НМА-1
үлгісімен толтырылып, рәсімделеді.
Материалдық емес активтерді сату кезінде бухгалтерлік есеп шоттарында
келесідегідей жазулар жүргізіледі.
- сатылған материалдық емес активтердің объектілерінің баланстық
құнына: Дебет шоты бойынша 7410 Активтердің шығуы бойынша шығыстар
Кредит шоты бойынша 2730 Өзге материалдық емес активтер
- материалдық емес активтердің объектілерінің істен шыққанға дейінгі
жинақталған амортизациялық сомасына:
Дебет шоты бойынша 2740 Өзге материалдық емес активтердің
амортизациясы
Кредит шоты бойынша 2730 Өзге материалдық емес активтер
- сатылған материалдық емес активтердің объектісінің қосылған құн
салығынсыз келісілген бағасымен, сәйкесінше көрсетілген төлем құжаттары
(төлем талап – тапсырма және т.б.) бойынша:
Дебет шоты бойынша 1210 Сатып алушылар мен тапсырысшылардың қысқа
мерзімді дебиторлық берешегі
Кредит шоты бойынша 6210 Активтердің шығуынан алынатын кірістер
- шот – фактурада көрсетілген сатылған материалдық емес активтердің
объектілерінің қосылған құн салығы көрсетілген сомасына:
Дебет шоты бойынша 1210 Сатып алушылар мен тапсырысшылардың қысқа
мерзімді дебиторлық берешегі
Кредит шоты бойынша 3130 Қосылған құн салығы
Сатылған материалдық емес активтер үшін сатып алушылардан түскен
төлем, банк көшірмесіне сәйкес:
Дебет шоты бойынша 1030 Ағымдағы банктік шоттардағы ақша қаражаты
Кредит шоты бойынша 1210 Сатып алушылар мен тапсырысшылардың қысқа
мерзімді дебиторлық берешегі
Материалдық емес активтер қолдану барысында үнемі моральды тозып
отырады және олардың баланстық құны ұйым үшін экономикалаық пайдадан асып
кетеді. Мұндай жағдайда міндетті түрде амортизациялық емес құнын шығынға
жатқызу және зиянды тану. Материалдық емес активтердің объектілерінің
моральдік тозуының салдарынан шығынға жатқызылуы және одан кейінгі
қолданылуының жарамсыздығы келесіде бухгалтерлік жазулармен көрсетіледі.
Дебет шоты бойынша 7410 Активтердің шығуы бойынша шығыстар
Кредит шоты бойынша 2730 Өзге материалдық емес активтер
Материалдық емес активтердің объектілерінің шығынға жатқызылғанға
дейінгі жинақталған амортизациялық сомасына:
Дебет шоты бойынша 2740 Өзге материалдық емес активтердің
амортизациясы
Кредит шоты бойынша 2730 Өзге материалдық емес активтер
Материалдық емес активтердің объектілерінің есептен шыққан қосымша құн
салығының сомасына келесі жазулар жазылады:
Дебет шоты бойынша 7410 Активтердің шығуы бойынша шығыстар
Кредит шоты бойынша 3130 Төлеуге тиісті корпорациялық табыс салығы
Материалдық емес активтердің пайда болуы және сатып алуының есебі.
Актив түрінде бастапқы танығаннан кейін материалдық активтер, жинақталған
амортизациялар мен құнның төмен түсуінен болған кез келген жинақталған
залалдарды алып тастаған өзінің құны бойынша танылады.
Бастапқы танығаннан кейін материалдық емес актив, жинақталған
амортизация мен құнсызданудан болған жинақталған залалдарды шегергендегі
қайта бағалау күніндегі оның әділетті құнын білдіретін қайта бағаланған
құны бойынша есепке алынуы тиіс. №38 Халықаралық қаржылық есептілік
стандартына сәйкес, қайта бағалау мақсаттары үшін, әділетті құн белсенді
(активті) нарық мәліметтері негізінде анықталуы қажет. Қайта бағалау,
баланстық құны есепті күнге әділетті құнды пайдалану кезінде анықталған
құннан түбегейлі өзгешеленбейтіндей түрде жүргізілуі тиіс.
Материалдық емес активтердің бар-жоғы мен қозғалысының есебі 2700
Материалдық емес активтер шағын бөлімдерінің шоттарында жүргізіледі:
2710 – Гудвилл
2720 - Гудвилдің құнсыздануы
2730 - Өзге материалдық емес активтер
2740 - Өзге материалдық емес активтер амортизациясы және олардың
құнсыздануы
Материалдық емес активтер әртүрлі көздерден сатып алынады немесе өз
күштерімен жасалады.
Кесте 3. Материалдық емес активтерді сатып алу және оны құрудың есепте
көрсетілуі
№ Операциялар мазмұны Дебет Кредит
1. Материалдық емес активтер сатып алынды
- шарттағы құны 2710, 3310
- ҚҚС 2730
1420 3310
2. Материалдық емес активтер обьектілерін
дайындық жағдайына дейін келтіру шығыстары2710,2730 3310,3390,
3350 және
т.б.
3. Материалдық емес акитверді өтеусіз иелікке2730 6280
алу
4. Материалдық емес активтер құру: 8310 1300,3310,
а) құру шығындары 2930 3390,3350
б) құруды аяқтау және т.б.
в) тану 2710 8310
2730 2930
5. Материалдық емес актив-тердің жарғылық 2710, 5110
капиталына салымдар 2730
6. Ұйымды біріктіру нәтижесінде иелікке алу 2710 3310,3390
(сатып алу)
7. Материалдық емес активтің бір обьектісін 2730 2730
өзге обьектіге айырбастау
Материалдық емес активтердің шығу және өткізілуінің есебі.
Материалдық емес активтер бухгалтерлік баланстан:
• пайдалы қызмет мерзімі өткен кезде;
• таратқанда, моралдық тозу жағдайында;
• өзге ұйымның жарғылық капиталына жарна төлегенде;
• айырбастағанда;
• сатқан жағдайларда, бастапқы құжаттар негізінде есептен шығарылады.
Материалдық емес активтердің кетуі жағдайында олардың баланстық құны
2700 Материалдық емес активтер шағын бөлімінің тиісті шоттарының
кредитінен 7410 Активтердің кетуі бойынша шығыстар шотының дебетіне
есептен шығарылады.
Материалдық емес активтің кетуінен алынған пайда немесе залалдар
кірістер мен шығыстар туралы Есепте кіріс немесе шығыс ретінде танылатын,
кету (шығу) шығыстарын алып тастағандағы өткізу құны мен баланстық құны
арасындағы айырма ретінде анықталады.
Материалдық емес активтерді өткізуден алған кіріс 6210 Активтердің
кетуінен алған кірістер шотының кредиті бойынша 1000 Ақша қаражаттары
немесе 1200 Қысқа мерзімді дебиторлық берешек шағын бөлімдерінің тиісті
шоттарының дебеті мен корреспонденцияда көрсетіледі.
1.3 Материалдық емес активтердің амортизациясының есебі
Материалдық емес активтер пайдалы қызмет көрсету мерзімінде ай сайын
бастапқы құнынан ұйымның амортизациялық аударым шығындарына аударылады,
онымен қоса оның құнын жабу көзін құрастырады.
Амортизация нормасын ұйым бастапқы құнымен пайдалы қызмет уақытын
қарастыра отырып анықтайды. Материалдық емес активтердің түрлеріне
аудырылған амортизация сомасын есеп бойынша бухгалтерлік есептің шотында
келесідегідей жазбалар жасалынады:
Дебет шоты бойынша 8410 Үстеме шығыстар
Кредит шоты бойынша 2740 Өзге материалдық емес активтердің
амортизациясы
Аударылған амортизация сомасының азайтылуы материалдық емес
активтердің шығуы кезінде болады.
Материалдық емес актив актив ретінде бастапқы танығаннан кейін
жинақталған амортизацияны алып тастағандағы әділетті құн бойынша
көрсетіледі.
Материалдық емес активтің амортизацияланатын сомасы жүйелі түрде
пайдалы қызметтің жақсы бағаланған мерзімі негізінде анықталады.
Амортизацияны есептеу пайдалану үшін актив қол жетімді болған кезден
басталады.
Жалпы түрде материалдық емес активтің пайдалы қызмет мерзімін бағалау
пайдалы қызмет мерзімі ұзақтығының ұлғаюы мен сенімділігі азая түседі. №38
Халықаралық қаржылық есептілік стандарты материалдық емес активтің пайдалы
қызмет мерзімі 20 жылдан аспайтындығы жайлы жол берушілікті (допущение)
қабылдайды.
Патенттердің, авторлық құқықтар мен кейбір лицензиялардың заңмен
белгіленген қолданыс мерзімдері бар және ширек жағдайларда ғана
бухгалтерлік есепте осындай активтердің қызмет мерзімі неғұрлым қысқа болып
беліленеді. Обьектінің нормативтік қолданыс мерзімі, жиі түрде заңдық
қолдаусыз амортизация кезеңін созу сенімсіз болып көрінетіндігін ескере
отырып қабылданады. Негізінен, нормативтікке қарағанда экономикалық өмір
қысқа болады, бұл активтің моралдық тозуымен және нарықтық жағдайлардың
өзгеруімен байланысты туындайды. Мұндай жағдайларда атап айтқанда
экономикалық қызмет мерзімі маңызды бақылау сәті болып саналады. Мысалы,
авторлық құқық олардың қолданылуының бүкіл мерзімі ішінде кіріс әкеледі
деген сенім өте аз. Атап айтқанда, оқулықтар бес жылдан кейін немесе одан
ертерек ескіріп қалады. Ал, материалдық емес активтің пайдалы қызмет
мерзімін анықтау – күрделі міндет. Әрбір обьекті көп немесе аз дәрежеде
бірегей болып саналады, мұнан өзге, материалдық емес активтерге күрделі
қаржы салымын негіздеу материалдық активтерге қарағанда маңызды түрде
қиындау. Сондықтан да амортизация рәсімінің міндеті – материалдық емес
активтерді сатып алуға жұмсалатын шығындардың бірқалыпты еместігінен
болатын кірістегі ауытқушылықтарды жою мақсатында кірісті бірдей бөлу болып
табылады.
Материалдық емес активтер бойынша амортизациялық аударымдар, обьектіні
бухгалтерлік есепке қабылдаған айдан кейінгі айдың 1-ші жұлдызынан бастап
есептеліп, осы обьектінің құны толық өтелгенге дейін немесе осы обьекті
кеткенге (шығып қалғанға дейін) дейін есептеледі. Амортизациялық
аударымдар, осы обьектінің құны толық өтелген немесе оны бухгалтерлік
есептен шығарған айдан кейінгі айдың 1-ші жұлдызынан есептеу тоқтатылады.
Материалдық емес активтердің түрлері бойынша жинақталған
амортизацияның аударымдар туралы ақпараттарды жинақтауға арналған 2740
Өзге материалдық емес активтер амортизациясы мен құнсыздануы шоты
материалдық емес активтердің тозу есебіне арналған.
2740 шотының кредиті бойынша 7210 шотының дебетімен корреспонденцияда
материалдық емес активтер амортизациясының есептелген сомасы көрсетіледі.
Материалдық емес активтердің кетуі (шығып қалуы) кезінде
амортизациялық аударымдар сомасы 2740 шотының дебетінен 2730 шотының
кредитіне есептен шығарылады.
Материалдық емес активтер бойынша, негізгі құралдарға қолданылатын
әдіске ұқсас әдістер қолданылады. Әрбір әдіс негізінде амортизацияланатын
сома, активтің пайдалы қызметінің белгілі бір мерзіміне сәйкес бөлінеді
және оны таңдау: түзусызықты (бірқалыпты) әдіс, құнды орындалған
жұмыстардың көлеміне пропорционал есептен шығару әдісі, қалдықты кемітуші
әдіс активінен күтіліп отырған экономикалық пайданы тұтыну (потребления)
үлгісіне (моделіне) қатысты болады. Түзусызықты бірқалыпты әдіс негізгі
құралдарға қолданылатын әдіске ұқсас пайдаланылады.
Құнды, орындалған жұмыстар (өнімдер) көлеміне пропорционал есептен
шығару әдісі жағдайында амортизацияны есептеу есепті кезеңдегі өнімдер
(жұмыстар) көлемінің көрсеткіші мен материалдық емес активтің бастапқы құны
мен материалдық емес активтің бүкіл пайдалы мерзіміндегі болжанып отырған
жұмыс (өнім) көлемінің арақатынасына қатысты болады.
Қалдықты кемітуші әдіс материалдық емес активтерге қолданылуы мүмкін,
мысалы, келесі формулаларды пайдалана отырып компьютерлік бағдарламаларды
қамтамасыз ету:
Қалдықты кемітуші әдіс жағдайында аударымдар есепті кезең басындағы
баланстық құн мен амортизация нормалары негізінде анықталады.
Амортизация есептеудің таңдап алынған әдісі, егер активтен алатын
экономикалық пайданы тұтынудың күтіліп отырған үлгілерінде маңызды
өзгерістер болмаса ғана, дәйекті түрде есепті кезеңдегі бірыңғай
материалдық емес активтер тобы бойынша қолданылады.
Амортизацияны есептеу, мақсаты бойынша пайдалануға актив дайын
болғаннан бастап есептеледі. Амортизация сомасы, егер ол өзге активтің
баланстық құнына енгізілмесе, әдетте шығыс ретінде танылады және тарату
құнын шегергеннен кейін анықталады. Амортизациялық аударымдарды есептеу,
консервацияға қою жағдайларын қоспағанда, материалдық емес активтердің
пайдалы қызмет мерзімі ішінде уақытша тоқтатылмайды.
Пайдалы қызмет мерзімі мен материалдық емес активтің амортизациясын
есептеудің қолданылатын әдісі қаржылық есептілік жасалатын әрбір күнге
қайта қаралып отырады. Егер активтің күтіліп отырған пайдалы қызмет мерзімі
оның алдындағы бағалаулардан өзгешеленетін болса, амортизация есептеу
мерзімі де соған сәйкес өзгеруі тиіс. Егер активті пайдаланудан алатын
экономикалық пайдаларды тұтынудың күтіліп отырған үлгілерінде маңызды
өзгерістер болатын болса, болған өзгерістерді көрсету үшін амортизация
есептеу әдісін өзгерту қажет болады.
Материалдық емес активтердің амортизациясы мен тозу әдістеріне
қатыссыз түрде, активтердің құнсыздануы сияқты құбылыстар болуы мүмкін.
Компания активтердің құнсыздануы мен оның тигізетін әсерін әрбір қаржы
жылында есептеп, ескеріп отыруы тиіс.
2 Материалдық емес активтер аудитi
2.1 Аудиттің мәні, маңызы, принциптері
Біздің ойымызша, Аудит дегеніміз - дербес, тәуелсіз аудит
мамандарының кәсіпкер ретінде келісім-шарт бойынша тапсырушылардың
шаруашылық-табыстылық есебін, бухгалтерлік есеп көрсеткіштерін тексеру
арқылы анықтап, экономикалық талдау жасап, қажет болған жағдайда сараптау
жүргізіп, аудиторлық қорытынды жасау және әртүрлі түсініктеме қызметін
көрсету-деп ойлаймыз. Себебі, аудит жұмысының көлемі-объектісі, шаруашылық
субъектінің қалауында толық немесе бір бөлімін аудиттік тексеруді тапсыру
тапсырушының еркінде. Екіншіден, қандай ақпарат болмасын оның
мәліметтерінің дұрыстығы, қатесіздігі тек қана бухгалтерлік есеп
көрсеткіштері арқылы анықталады. Үшіншіден, аудиттің негізгі мақсаты-
аудиторлық қорытынды жасау. Тапсырушының өз тарапынан төлем жасап, аудит
жасаудағы бірден-бір мақсаты-аудит қорытындысын алу. Себебі, тек аудит
қорытындысын алған шаруашылық субъектілерінің ақпараты басылымға шығады.
Яғни, ол шаруашылық жүргізуіне кепілдік алады деген сөз.
Аудиттің мазмұнын анықтамалар арқылы қарастырғаннан кейін оның негізі
түсінікті болған сияқты. Сонымен қатар, аудиттің мазмұнын одан әрі тереңдеу
қарастыру мақсатымен біз мына үш бұрыш үлгісімен түсініктеме беруді
ойластырдық.
1.Аудитор-кәсіпкер, табу үшін кәсіпорындарға қызмет көрсетеді.
2.Шаруашылық субъектісі-кәсіпорын,оған қорытындысы керек. Ол кезінде
басылымға шығуына кепілдік береді.
3.Мемлекет, кәсіпорындардың жақсы жұмыс жүргізіп табысты болғанын
қарайды, себебі олар салық төлейді, аудит жұмысына құштар болу себебі
аудитор тексеру барысында табыстылық есебін тексеріп кәсіпорынның қанша
табыс тапқанын, қанша салық төлейтінін анықтайды. Ал қажет болған жағдайда
аудитор тікелей мемлекет салық инспекциясына мәлімет бере алады. Яғни,
аудит жүргізілген кәсіпорындарда табыс сомасын жасырып қалу, салық төлемеу
үшін қылмысқа немесе басқалай әр түрлі жалтарушылыққа жол берілмейді.
Осы үшбұрыштың өзара байланысын қарастыратын болсақ, аудит осы
үшбұрыштың төбесін қосып қана қоймай ерекше қызмет атқаратынын айту қажет.
Біріншіден, Аудит қорытындысы арқылы шаруашылық субъектілері бір қалыпты
шаруашылығын жүргізуге қандай деңгейде болса да даму процесін қамтамасыз
етуге кепілдік алады. Яғни, бір регионды немесе бір ел көлемінде
шаруашылық субъектілері даму жолында болған жағдайда ол елде өзінің
экономикалық инфраструктурасы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ..3
Негізгі бөлім. Материалдық емес активтер аудиті
1. Материалдық емес активтер
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... 5
1.1 Материалдық емес активтер туралы
түсінік ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2 Материалдық емес активтердің
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... .9
1.3 Материалдық емес активтердің амортизациясы мен
құнсыздануының
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... .14
2 Материалдық емес активтер
аудитi ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ..17
2.1 Аудиттің мәні, маңызы,
принциптері ... ... ... ... ... ... ... ... ... .17
2.2 Материалдық емес активтер аудитiнiң мiндеттерi және
ақпарат
көздерi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.25
2.3 Материалдық емес активтердi сатып алу, пайдалану және
есептен шығару бойынша операциялар аудитi ... ... ... ... ... ...28
2.4 Материалдық eмec активтер амортизациясы аудитi ... ... ... ...29
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ...30 Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... .32
Кіріспе
Дамыған елдерде ерте кезден бастап аудит жұмысын шаруашылық
субъектілеріне қызмет көрсету деп – атап кеткен. Оған себеп, кәсіпкер өз
субъектісі туралы аудиторлық қорытынды алу үшін келісім-шарт жасау арқылы
төлем жасайды, ал өз кезегінде келісім-шарт талабына сәйкес тексеру жасап,
аудиторлық қорытынды береді. Аудитор өз кезегінде әртүрлі қызмет көрсетеді.
Мысалы, бухгалтерлік есеп жұмысын ұйымдастыру туралы, салық мекемесімен
есеп айырысу тәсілдері туралы, банк операцияларын жүргізу туралы
тұжырымдамаға кеңес, тағы басқалай әртүрлі қызмет көрсете алады.
Аудит жұмысының тағы бір ерекшелігі ол – шаруашылық субъектілеріне,
өндіріс барысына байланысты, өнімді сату барысына, маркетинг мәселелеріне
қатысты түсініктемелер, кеңес берумен шұғылдануда. Олай дейтініміз, ірі
аудит фирмаларыүлкен информатика орталығын қолданып жұмыс жүргізеді.
Үшіншіден, аудит жұмысын ақша, құнды қағаз қаржысымен кәсіпкерлік
жасайтындардың яғни, қаржы компанияларының, банкілердің, биржалардың, акция
иелерінің қорытынды бухгалтерлік есеп көрсеткіштерін, ақпарат (отчет)
мәліметерін тексеріп өзінің аудиторлық қорытындысын жасауы. Өз кезегінде
осы аудитор қорытындысы ақша, құнды қағаз айналу операцияларын жүргізетін,
делдал кәсіпкерлерге өзара немесе өндірістік кәсіпкерлер тобымен жұмыс
істеуіне кепілдік береді. Қорыта келгенде, аудитор қорытындысына сүйене
отырып, ақшамен, кәсіпкерлікпен айналысатын кәсіпорындар, кәсіпкер күдіксіз
өзара карым-қатынасқа түседі. Мысалы, банк несие беру үшін шаруашылық
субъектілерінің өндірісінің тиянақты жұмыс жүргізетін қаржылық жағдайының
тұрақты екенін аудит қорытындысы арқылы анықтайды. Сол сияқты, кез-келген
кәсіпорында өзара қарым-қатынасқа сенімді болу үшін аудитордың қорытындысы
болуы қажет.
Осы жоғарыда айтылған аудит ерекшеліктерін іс жүзінде қолдануүшін
экономикасы жоғары дамыған елдерде, кәсіпорындардың мерзімдік
қорытындылары, бухгалтерлік отчеты тек қана аудиторқорытындысы болған
жағдайға ғана басылымға шығады. Кәсіпкерлер сол басылымға шыққан есеп-
ақпарат мәліметтерін зерттеп, талдау жасағаннан кейін ғана өзіне қажет,
сенімді кәсіпорындармен қарым-қатнасқа түседі. Яғни, анық мәлімет алу үшін
мұқтаждығы бухгалтерлік ақпараттардың дұрыстығын анықтайтын аудит жұмысының
қажеттілігін тудырады.
Курстық жұмыстың негізгі мақсаты – материалдық емес активтердің
мәнін аша отырып, материалдық емес активтерге түгендеу жургiзу тәртiбiне,
материалдық емес активтердi сатып алу, пайдалануна аудиторлық талдау жасау.
Осы мақсатқа жету барысында мына міндеттерді шешу көзделген:
• Материалдық емес активтер туралы түсінік
• Материалдық емес активтердің есебі
• Материалдық емес активтердің амортизациясы мен құнсыздануының
есебі
• Материалдық емес активтер аудитiнiң мiндеттерi және ақпарат көздерi
• Материалдық емес активтерге түгендеу жургiзу тәртiбi
• Материалдық емес активтердi сатып алу, пайдалану және есептен
шығару бойынша операциялар аудитi
• Материалдық eмec активтер амортизациясы аудитi
Зерттеу объектісі – материалдық емес активтердің есебі мен аудиті.
Теориялық базасы ретінде отандық қаржыгер ғалымдардың еңбектері,
Қазақстан Республикасының Аудиторлық ызмет туралы Заңы, Бухгалтерлік
есеп стандарттары, Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп беру туралы
Қазақстан Республикасының Заңы негіз болады.
1. Материалдық емес активтер есебі
1.1 Материалдық емес активтер туралы түсінік
Материалдық емес активтер түсінігіне физикалық үлгісі жоқ, ұзақ
мерзімді қолдану объектісіне жататын құндық бағасы жоқ бірақ табыс әкелетін
қабілеті бар объектілер жатады. Материалдық емес активтер өндірістік –
шаруашылық қызметіне, белгілеуіне және қызметіне қарамастан топтарға
бөлінеді: фирма құны, тауарлық белгісі, Ноу- хау, Авторлық құқық. Мүлік
құқығына келесілер жатады: жерді қолдану құқығы, қайнаулар, су ресурстары
және т.б. Өзге материалдық емес активтерге жатады: ұйымдастыру шығындары,
ғылыми – зерттеулік өңдеулер, білікті конструкторлық өңдеулер.
Материалдық емес активтердің есебі № 38 Материалдық емес активтер
ҚЕХС-на сәйкес бағалау негізгі құралдар секілді есепке қабылданады.
№38 Материалдық емес активтер Халықаралық қаржылық есептілік
стандартына сәйкес материалдық емес активтер – бұл өндірісте және
тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді) өткізуде, әкімшілік мақсаттарға және
өзге обьектілерге жалға беруде:
а) анықтауға болатын,
б) субьекті арқылы бақыланатын,
в) оны пайдаланудан субьекті, болашақта экономикалық пайда аламын деп
күтетін, физикалық формаға (мәнге) ие емес, ұзақ уақыт кезеңде (бір жылдан
асатын) пайдалануға арналған, идентификацияланатын монетарлық емес
активтер.
Материалдық емес активтер қолдану барысында үнемі моральды тозып
отырады және олардың баланстық құны ұйым үшін экономикалаық пайдадан асып
кетеді. Мұндай жағдайда міндетті түрде амортизациялық емес құнын шығынға
жатқызу және зиянды тану.
Материалдық формаларының болмауы – олардың елеусіздігі материалдық
емес активтердің негізгі өзгешелікті ерекшелігі болып саналады. Атап
айтқанда, осы ерекшелік есепті ұйымдастыру кезінде қиындықтар туғызады.
Физикалық сапасының болмауы оларды бағалауда және одан пайда алуда қиындық
келтіреді.
Материалдық емес обьекті, егер:
1) материалдық емес актив анықтамасына сәйкес келсе;
2) тану өлшемдеріне жауап берсе және есепте тіркелетін болса, егер:
а) субьекті болашақта, аталған активпен тікелей байланысты, қажетті
экономикалық пайда алады деген мүмкіндік жоғары болса;
б) актив құнын сенімді айқындау мүмкін болса;
в) материалдық емес активтер тану кезінде бастапқы құны бойынша
бағаланатын болса, материалдық емес актив болып танылады.
Халықаралық қаржылық есептілік стандартына көшу кезінде материалдық
емес активтер қайта қаралатын болады және №38 Халықаралық қаржылық
есептілік стандартының талаптарын ескере отырып, балансқа енгізіледі.
Материалдық емес активтерді жіктеудің негізгі белгілері болып мыналар
саналады: сатып алу (иелікке алу) тәсілі, дербес есеп бірлігіне
бөлінушілігі, алмастырылушылығы, қажетті кіріс алу кезеңі.
Материалдық емес активтерді:
- бағдарламалық қамтамасыз ету;
- патент;
- ұйымдастыру шығындары;
- гудвилл;
- авторлық құқық;
- франчайзинг түрлері бойынша жіктеуге болады.
Материалдық емес активтерге мыналар жатпайды: лицензиялауға жататын
белгілі әрекеттерді немесе белгілі бір қызмет түрлерін жүзеге асыруға
мемлекеттік лицензиялар; салық органдары беретін патенттер, субьектінің өзі
жасаған тауар белгілері, қызмет көрсету белгілері.
Компаниялардың қызметкерлер құрамының зияткерлік және іскерлік сапасы,
олардың біліктілігі мен еңбекке қабілеттілігі материалдық емес активтер
болып танылмайды, өйткені олар өзінің көздерінен ажырағысыз бірлікте және
оларсыз пайдаланылмайды.
Материалдық емес активтер ұзақ мерзімді және физикалық мағынада ғана
материалдық емес; есеп көзқарасы тұрғысынан оларды тану мен бағалау маңызды
болып саналады.
Материалдық емес активтердің бастапқы құнын өлшеу тану кезінде және
сатып алу көздеріне қатысты болады, оны мынадай түрде беруге болады:
Кесте 1. Материалдық емес активтердің бастапқы құнын өлшеу тану
Сатып алу тәсілі Бағалау (құнды анықтау)
Құрылтайшылардың олардың Егер заңда басқалай көзделмесе, тараптардың
салымдарының шотына жарғылық келісімі бойынша
капи-талға салуы
Жеке немесе заңды тұлғаларданСатып алған материалдық емес активтерді
сатып алу пайдалануға дайын жағдайға дейін жеткізуге
жұмсалған нақты шығындар бойынша
Өтеусіз иелікке алу Пайдалануға дейін жеткізу шығындарын ескере
отырып, кіріске алу күніндегі ағымдағы құны
бойынша
Тану кезіндегі материалдық емес актив, оған сатып алу шығындары,
пайдалануға дайындау шығындары (активті сатып алуға, оған меншік құқығын
беруге төлем жасау шығындары) кіретін, өзіндік құны бойынша №38 Халықаралық
қаржылық есептілік стандартына сәйкес бағаланады.
Іштей жасалған материалдық емес активтің, тану өлшемдеріне сәйкестігін
бағалау үшін, компания актив құруды зерттеу сатысына және әзірлеу сатысына
жіктейді.
Әзірлеу сатысында пайда болатын материалдық емес актив, компания:
- материалдық емес активті аяқтауды техникалық тұрғыдан жүзеге асыруға
болатындығын;
- активті пайдалануға немесе сатуға өзінің қабілеттілігін;
- материалдық емес активке жататын шығындарды сенімді бағалай білу
қабілеттілігін көрсеткен жағдайда танылады.
Ішкі жасалған материалдық активтің өзіндік құнына, дәйекті негізде
актив жасауға, өз мақсаты бойынша пайдалану үшін активті дайындауға тікелей
бөлінетін немесе жатқызылатын барлық шығындар кіреді.
Материалдық емес активтер айырбасқа немесе ұқсас емес материалдық емес
активтерге ішінара айырбасқа сатып алынуы мүмкін. Осындай баптардың өзіндік
құны, кез келген аударылған ақша қаражаттарының немесе олардың
эквиваленттерінің сомасына түзетулер жасалған, берілген активтің әділетті
құнына эквивалентті, алынған активтің әділетті құны бойынша бағаланады.
Материалдық емес актив, қызметтің сол түрінде соған ұқсас қолданылатын
және сондай әділетті құнға ие ұқсас активке айырбасқа сатып алынуы мүмкін.
Материалдық емес актив сондай-ақ ұқсас активтегі үлестік қатысуға айырбасқа
сатылуы мүмкін. Екі жағдайда да пайда алу процесі аяқталмаған, операциялар
бойынша пайда да, залал да танылмайды. Мұның орнына жаңа активтің өзіндік
құны берілген активтің баланстық құнына тең болып белгіленеді. Сонымен
бірге алынған активтің әділетті құны берілген активтің құнсыздануынан
болған залалды растауы мүмкін. Мұндай мән-жағдайлар кезінде берілген
активтің құнсыздануынан болған залал танылады және құнсызданудан келген
залалда шегергендегі баланстық құн жаңа активке беріледі.
Осылайша, материалдық емес активтер есебінде осындай бағалау түрлері
қолданылады.
Өзіндік құн – бұл осындай мәміле жасауға келетін, басқа хабардар
етілген тараптар арасындағы мәмілелер жасау кезінде міндеттемелерді орындау
немесе активтер сатып алу үшін жеткілікті ақша қаражаттарының таза сомасы.
Қалдық құн – оның кетуі бойынша күтілетін шығындарды шегергендегі,
оның пайдалы қызмет мерзімінің соңында, компания алады деп күтілетін таза
сома.
Активтің әділетті құны – бұл, осындай мәміле жасағысы келетін, жақсы
хабардар етілген, бір-біріне тәуелсіз тараптардың арасында мәміле жасау
кезінде міндеттемелерді орындау немесе активтер сатып алу үшін жеткілікті
ақша қаражаттарының сомасы.
Баланстық құн – бұл құнсызданудан жинақталған залал мен жинақталған
залал және жинақталған амортизация сомасын шегергендегі, активтің баланста
көрсетілетін шамасы.
Материалдық емес активтердің құнына мыналар кірмейді:
• пайдалану үшін активті дайындауға тікелей жатқызылмайтын, сауда,
әкімшілік және өзге шығыстар;
• активті пайдалану үшін қызметкерлер құрамын дайындауға жұмсалатын
шығындар;
• активтің жоспарлы көрсеткішіне жету үшін жұмсалған шығыстар.
Осы шығыстардың барлығы кезең шығыстары болып танылады.
1.2 Материалдық емес активтердің есебі
Материалдық емес активтер түсінігіне физикалық үлгісі жоқ, ұзақ
мерзімді қолдану объектісіне жататын құндық бағасы жоқ бірақ табыс әкелетін
қабілеті бар объектілер жатады. Материалдық емес активтер өндірістік –
шаруашылық қызметіне, белгілеуіне және қызметіне қарамастан топтарға
бөлінеді: фирма құны, тауарлық белгісі, Ноу- хау, Авторлық құқық. Мүлік
құқығына келесілер жатады: жерді қолдану құқығы, қайнаулар, су ресурстары
және т.б. Өзге материалдық емес активтерге жатады: ұйымдастыру шығындары,
ғылыми – зерттеулік өңдеулер, білікті конструкторлық өңдеулер.
Материалдық емес активтердің есебі № 38 Материалдық емес активтер
ҚЕХС-на сәйкес бағалау негізгі құралдар секілді есепке қабылданады.
Материалдық емес активтер қозғалысының есебі 2700 Материалдық емес
активтер шот бөлімшесінде, соның ішінде: 2770 Гудвилл, 2720 гудвиллдің
құнсыздануы, 2730 Өзге материалдық емес активтер шоттарында жүргізіледі.
Материалдық емес активтер бұл шоттарда бастапқы құн бойынша есептелінеді.
Келіп түскен материалдық емес активтер қабылдау – беру актілері бойынша
құжатталады. (НМА -1 үлгісі).
Кесте 2. Материалдық емес активтердің түсуі бойынша шоттар байланысы
Операция мазмұны Шоттар
корреспонденциясы
дебет кредит
1. Материалдық емес активтердің алынуы:
- алынған есептік сома есебінен; 2730 1250
- еншілес, тәуелді, бірлескен- бақылау заңды
тұлғалардан; 2730 3320,3330
- жеке және заңды тұлғалардан 2730 3310,3390
2. Материалдық емес активтердің құрылтайшылардан 2730 5010,5020
жарғылық капиталға салым ретінде түсуі
3. Заңды тұлғалардан ақысыз келіп түскен 2730 6220,6230
материалдық емес активтер
4. Алынған гудвиллдің көрінісі 2710 3310,4110
5. Материалдық емес активтердің құрылуы:
- материалдық емес активтердің құрылуындағы 2930 3350
қатысушылардың, жұмысшылардың еңбек ақысы
- еңбек ақыдан аударымдар 2930 3210
- материалдық емес активтердің құрылуы кезіндегі 2930 3310 және
пайдаланылған қасиеттер басқалар
- материалдық емес активтердің құрылуы үшін 2930 3380
арналған несиеге сыйақы, ұзақ мерзімге құрылған
кезде 2930 1310,1350
- материалдық емес активтердің құрылуы кезіндегі
материалдар 2730 2930
- енгізу актісінің негізі бойынша жұмыстың
аяқталуы
Материалдық емес активтердің талдау есебі есеп кәртішкесінде
жүргізіледі. Кәсіпорынға келіп түскен материалдық емес активтердің барлық
түрлеріне кәртішке жүргізіледі. Кәртішке құжат негізінде 1 данада
толтырылады, кәсіпорындағы материалдық емес активтердің қабылданғанын
куәландыратын қабылдау – актісі, техникалық және басқа құжаттар.
Материалдық емес активтердің басқа кәсіпорынға берілгенін растайтын
қабылдау – актісі негізінде белгіленеді.
Материалдық емес активтер есептен шыққанда немесе істен шықса және,
егер оларды қолданудан ешқандай экономикалық пайда алынбаған жағдайларда
бухгалтерлік баланстан шығарылады. Материалдық емес активтер есептен шығуы
олардың сатылуымен, моральдық тозуымен немесе іске жарамай қалумен, басқа
ұйымдарға қайтарымсыз берумен және кәсіпорынның жарғылық капиталына салым
ретінде салумен байланысты болуы мүмкін. Материалдық емес активтер есептен
шығарылуы материалдық емес активтерді қабылдау- беру Актісі бойынша НМА-1
үлгісімен толтырылып, рәсімделеді.
Материалдық емес активтерді сату кезінде бухгалтерлік есеп шоттарында
келесідегідей жазулар жүргізіледі.
- сатылған материалдық емес активтердің объектілерінің баланстық
құнына: Дебет шоты бойынша 7410 Активтердің шығуы бойынша шығыстар
Кредит шоты бойынша 2730 Өзге материалдық емес активтер
- материалдық емес активтердің объектілерінің істен шыққанға дейінгі
жинақталған амортизациялық сомасына:
Дебет шоты бойынша 2740 Өзге материалдық емес активтердің
амортизациясы
Кредит шоты бойынша 2730 Өзге материалдық емес активтер
- сатылған материалдық емес активтердің объектісінің қосылған құн
салығынсыз келісілген бағасымен, сәйкесінше көрсетілген төлем құжаттары
(төлем талап – тапсырма және т.б.) бойынша:
Дебет шоты бойынша 1210 Сатып алушылар мен тапсырысшылардың қысқа
мерзімді дебиторлық берешегі
Кредит шоты бойынша 6210 Активтердің шығуынан алынатын кірістер
- шот – фактурада көрсетілген сатылған материалдық емес активтердің
объектілерінің қосылған құн салығы көрсетілген сомасына:
Дебет шоты бойынша 1210 Сатып алушылар мен тапсырысшылардың қысқа
мерзімді дебиторлық берешегі
Кредит шоты бойынша 3130 Қосылған құн салығы
Сатылған материалдық емес активтер үшін сатып алушылардан түскен
төлем, банк көшірмесіне сәйкес:
Дебет шоты бойынша 1030 Ағымдағы банктік шоттардағы ақша қаражаты
Кредит шоты бойынша 1210 Сатып алушылар мен тапсырысшылардың қысқа
мерзімді дебиторлық берешегі
Материалдық емес активтер қолдану барысында үнемі моральды тозып
отырады және олардың баланстық құны ұйым үшін экономикалаық пайдадан асып
кетеді. Мұндай жағдайда міндетті түрде амортизациялық емес құнын шығынға
жатқызу және зиянды тану. Материалдық емес активтердің объектілерінің
моральдік тозуының салдарынан шығынға жатқызылуы және одан кейінгі
қолданылуының жарамсыздығы келесіде бухгалтерлік жазулармен көрсетіледі.
Дебет шоты бойынша 7410 Активтердің шығуы бойынша шығыстар
Кредит шоты бойынша 2730 Өзге материалдық емес активтер
Материалдық емес активтердің объектілерінің шығынға жатқызылғанға
дейінгі жинақталған амортизациялық сомасына:
Дебет шоты бойынша 2740 Өзге материалдық емес активтердің
амортизациясы
Кредит шоты бойынша 2730 Өзге материалдық емес активтер
Материалдық емес активтердің объектілерінің есептен шыққан қосымша құн
салығының сомасына келесі жазулар жазылады:
Дебет шоты бойынша 7410 Активтердің шығуы бойынша шығыстар
Кредит шоты бойынша 3130 Төлеуге тиісті корпорациялық табыс салығы
Материалдық емес активтердің пайда болуы және сатып алуының есебі.
Актив түрінде бастапқы танығаннан кейін материалдық активтер, жинақталған
амортизациялар мен құнның төмен түсуінен болған кез келген жинақталған
залалдарды алып тастаған өзінің құны бойынша танылады.
Бастапқы танығаннан кейін материалдық емес актив, жинақталған
амортизация мен құнсызданудан болған жинақталған залалдарды шегергендегі
қайта бағалау күніндегі оның әділетті құнын білдіретін қайта бағаланған
құны бойынша есепке алынуы тиіс. №38 Халықаралық қаржылық есептілік
стандартына сәйкес, қайта бағалау мақсаттары үшін, әділетті құн белсенді
(активті) нарық мәліметтері негізінде анықталуы қажет. Қайта бағалау,
баланстық құны есепті күнге әділетті құнды пайдалану кезінде анықталған
құннан түбегейлі өзгешеленбейтіндей түрде жүргізілуі тиіс.
Материалдық емес активтердің бар-жоғы мен қозғалысының есебі 2700
Материалдық емес активтер шағын бөлімдерінің шоттарында жүргізіледі:
2710 – Гудвилл
2720 - Гудвилдің құнсыздануы
2730 - Өзге материалдық емес активтер
2740 - Өзге материалдық емес активтер амортизациясы және олардың
құнсыздануы
Материалдық емес активтер әртүрлі көздерден сатып алынады немесе өз
күштерімен жасалады.
Кесте 3. Материалдық емес активтерді сатып алу және оны құрудың есепте
көрсетілуі
№ Операциялар мазмұны Дебет Кредит
1. Материалдық емес активтер сатып алынды
- шарттағы құны 2710, 3310
- ҚҚС 2730
1420 3310
2. Материалдық емес активтер обьектілерін
дайындық жағдайына дейін келтіру шығыстары2710,2730 3310,3390,
3350 және
т.б.
3. Материалдық емес акитверді өтеусіз иелікке2730 6280
алу
4. Материалдық емес активтер құру: 8310 1300,3310,
а) құру шығындары 2930 3390,3350
б) құруды аяқтау және т.б.
в) тану 2710 8310
2730 2930
5. Материалдық емес актив-тердің жарғылық 2710, 5110
капиталына салымдар 2730
6. Ұйымды біріктіру нәтижесінде иелікке алу 2710 3310,3390
(сатып алу)
7. Материалдық емес активтің бір обьектісін 2730 2730
өзге обьектіге айырбастау
Материалдық емес активтердің шығу және өткізілуінің есебі.
Материалдық емес активтер бухгалтерлік баланстан:
• пайдалы қызмет мерзімі өткен кезде;
• таратқанда, моралдық тозу жағдайында;
• өзге ұйымның жарғылық капиталына жарна төлегенде;
• айырбастағанда;
• сатқан жағдайларда, бастапқы құжаттар негізінде есептен шығарылады.
Материалдық емес активтердің кетуі жағдайында олардың баланстық құны
2700 Материалдық емес активтер шағын бөлімінің тиісті шоттарының
кредитінен 7410 Активтердің кетуі бойынша шығыстар шотының дебетіне
есептен шығарылады.
Материалдық емес активтің кетуінен алынған пайда немесе залалдар
кірістер мен шығыстар туралы Есепте кіріс немесе шығыс ретінде танылатын,
кету (шығу) шығыстарын алып тастағандағы өткізу құны мен баланстық құны
арасындағы айырма ретінде анықталады.
Материалдық емес активтерді өткізуден алған кіріс 6210 Активтердің
кетуінен алған кірістер шотының кредиті бойынша 1000 Ақша қаражаттары
немесе 1200 Қысқа мерзімді дебиторлық берешек шағын бөлімдерінің тиісті
шоттарының дебеті мен корреспонденцияда көрсетіледі.
1.3 Материалдық емес активтердің амортизациясының есебі
Материалдық емес активтер пайдалы қызмет көрсету мерзімінде ай сайын
бастапқы құнынан ұйымның амортизациялық аударым шығындарына аударылады,
онымен қоса оның құнын жабу көзін құрастырады.
Амортизация нормасын ұйым бастапқы құнымен пайдалы қызмет уақытын
қарастыра отырып анықтайды. Материалдық емес активтердің түрлеріне
аудырылған амортизация сомасын есеп бойынша бухгалтерлік есептің шотында
келесідегідей жазбалар жасалынады:
Дебет шоты бойынша 8410 Үстеме шығыстар
Кредит шоты бойынша 2740 Өзге материалдық емес активтердің
амортизациясы
Аударылған амортизация сомасының азайтылуы материалдық емес
активтердің шығуы кезінде болады.
Материалдық емес актив актив ретінде бастапқы танығаннан кейін
жинақталған амортизацияны алып тастағандағы әділетті құн бойынша
көрсетіледі.
Материалдық емес активтің амортизацияланатын сомасы жүйелі түрде
пайдалы қызметтің жақсы бағаланған мерзімі негізінде анықталады.
Амортизацияны есептеу пайдалану үшін актив қол жетімді болған кезден
басталады.
Жалпы түрде материалдық емес активтің пайдалы қызмет мерзімін бағалау
пайдалы қызмет мерзімі ұзақтығының ұлғаюы мен сенімділігі азая түседі. №38
Халықаралық қаржылық есептілік стандарты материалдық емес активтің пайдалы
қызмет мерзімі 20 жылдан аспайтындығы жайлы жол берушілікті (допущение)
қабылдайды.
Патенттердің, авторлық құқықтар мен кейбір лицензиялардың заңмен
белгіленген қолданыс мерзімдері бар және ширек жағдайларда ғана
бухгалтерлік есепте осындай активтердің қызмет мерзімі неғұрлым қысқа болып
беліленеді. Обьектінің нормативтік қолданыс мерзімі, жиі түрде заңдық
қолдаусыз амортизация кезеңін созу сенімсіз болып көрінетіндігін ескере
отырып қабылданады. Негізінен, нормативтікке қарағанда экономикалық өмір
қысқа болады, бұл активтің моралдық тозуымен және нарықтық жағдайлардың
өзгеруімен байланысты туындайды. Мұндай жағдайларда атап айтқанда
экономикалық қызмет мерзімі маңызды бақылау сәті болып саналады. Мысалы,
авторлық құқық олардың қолданылуының бүкіл мерзімі ішінде кіріс әкеледі
деген сенім өте аз. Атап айтқанда, оқулықтар бес жылдан кейін немесе одан
ертерек ескіріп қалады. Ал, материалдық емес активтің пайдалы қызмет
мерзімін анықтау – күрделі міндет. Әрбір обьекті көп немесе аз дәрежеде
бірегей болып саналады, мұнан өзге, материалдық емес активтерге күрделі
қаржы салымын негіздеу материалдық активтерге қарағанда маңызды түрде
қиындау. Сондықтан да амортизация рәсімінің міндеті – материалдық емес
активтерді сатып алуға жұмсалатын шығындардың бірқалыпты еместігінен
болатын кірістегі ауытқушылықтарды жою мақсатында кірісті бірдей бөлу болып
табылады.
Материалдық емес активтер бойынша амортизациялық аударымдар, обьектіні
бухгалтерлік есепке қабылдаған айдан кейінгі айдың 1-ші жұлдызынан бастап
есептеліп, осы обьектінің құны толық өтелгенге дейін немесе осы обьекті
кеткенге (шығып қалғанға дейін) дейін есептеледі. Амортизациялық
аударымдар, осы обьектінің құны толық өтелген немесе оны бухгалтерлік
есептен шығарған айдан кейінгі айдың 1-ші жұлдызынан есептеу тоқтатылады.
Материалдық емес активтердің түрлері бойынша жинақталған
амортизацияның аударымдар туралы ақпараттарды жинақтауға арналған 2740
Өзге материалдық емес активтер амортизациясы мен құнсыздануы шоты
материалдық емес активтердің тозу есебіне арналған.
2740 шотының кредиті бойынша 7210 шотының дебетімен корреспонденцияда
материалдық емес активтер амортизациясының есептелген сомасы көрсетіледі.
Материалдық емес активтердің кетуі (шығып қалуы) кезінде
амортизациялық аударымдар сомасы 2740 шотының дебетінен 2730 шотының
кредитіне есептен шығарылады.
Материалдық емес активтер бойынша, негізгі құралдарға қолданылатын
әдіске ұқсас әдістер қолданылады. Әрбір әдіс негізінде амортизацияланатын
сома, активтің пайдалы қызметінің белгілі бір мерзіміне сәйкес бөлінеді
және оны таңдау: түзусызықты (бірқалыпты) әдіс, құнды орындалған
жұмыстардың көлеміне пропорционал есептен шығару әдісі, қалдықты кемітуші
әдіс активінен күтіліп отырған экономикалық пайданы тұтыну (потребления)
үлгісіне (моделіне) қатысты болады. Түзусызықты бірқалыпты әдіс негізгі
құралдарға қолданылатын әдіске ұқсас пайдаланылады.
Құнды, орындалған жұмыстар (өнімдер) көлеміне пропорционал есептен
шығару әдісі жағдайында амортизацияны есептеу есепті кезеңдегі өнімдер
(жұмыстар) көлемінің көрсеткіші мен материалдық емес активтің бастапқы құны
мен материалдық емес активтің бүкіл пайдалы мерзіміндегі болжанып отырған
жұмыс (өнім) көлемінің арақатынасына қатысты болады.
Қалдықты кемітуші әдіс материалдық емес активтерге қолданылуы мүмкін,
мысалы, келесі формулаларды пайдалана отырып компьютерлік бағдарламаларды
қамтамасыз ету:
Қалдықты кемітуші әдіс жағдайында аударымдар есепті кезең басындағы
баланстық құн мен амортизация нормалары негізінде анықталады.
Амортизация есептеудің таңдап алынған әдісі, егер активтен алатын
экономикалық пайданы тұтынудың күтіліп отырған үлгілерінде маңызды
өзгерістер болмаса ғана, дәйекті түрде есепті кезеңдегі бірыңғай
материалдық емес активтер тобы бойынша қолданылады.
Амортизацияны есептеу, мақсаты бойынша пайдалануға актив дайын
болғаннан бастап есептеледі. Амортизация сомасы, егер ол өзге активтің
баланстық құнына енгізілмесе, әдетте шығыс ретінде танылады және тарату
құнын шегергеннен кейін анықталады. Амортизациялық аударымдарды есептеу,
консервацияға қою жағдайларын қоспағанда, материалдық емес активтердің
пайдалы қызмет мерзімі ішінде уақытша тоқтатылмайды.
Пайдалы қызмет мерзімі мен материалдық емес активтің амортизациясын
есептеудің қолданылатын әдісі қаржылық есептілік жасалатын әрбір күнге
қайта қаралып отырады. Егер активтің күтіліп отырған пайдалы қызмет мерзімі
оның алдындағы бағалаулардан өзгешеленетін болса, амортизация есептеу
мерзімі де соған сәйкес өзгеруі тиіс. Егер активті пайдаланудан алатын
экономикалық пайдаларды тұтынудың күтіліп отырған үлгілерінде маңызды
өзгерістер болатын болса, болған өзгерістерді көрсету үшін амортизация
есептеу әдісін өзгерту қажет болады.
Материалдық емес активтердің амортизациясы мен тозу әдістеріне
қатыссыз түрде, активтердің құнсыздануы сияқты құбылыстар болуы мүмкін.
Компания активтердің құнсыздануы мен оның тигізетін әсерін әрбір қаржы
жылында есептеп, ескеріп отыруы тиіс.
2 Материалдық емес активтер аудитi
2.1 Аудиттің мәні, маңызы, принциптері
Біздің ойымызша, Аудит дегеніміз - дербес, тәуелсіз аудит
мамандарының кәсіпкер ретінде келісім-шарт бойынша тапсырушылардың
шаруашылық-табыстылық есебін, бухгалтерлік есеп көрсеткіштерін тексеру
арқылы анықтап, экономикалық талдау жасап, қажет болған жағдайда сараптау
жүргізіп, аудиторлық қорытынды жасау және әртүрлі түсініктеме қызметін
көрсету-деп ойлаймыз. Себебі, аудит жұмысының көлемі-объектісі, шаруашылық
субъектінің қалауында толық немесе бір бөлімін аудиттік тексеруді тапсыру
тапсырушының еркінде. Екіншіден, қандай ақпарат болмасын оның
мәліметтерінің дұрыстығы, қатесіздігі тек қана бухгалтерлік есеп
көрсеткіштері арқылы анықталады. Үшіншіден, аудиттің негізгі мақсаты-
аудиторлық қорытынды жасау. Тапсырушының өз тарапынан төлем жасап, аудит
жасаудағы бірден-бір мақсаты-аудит қорытындысын алу. Себебі, тек аудит
қорытындысын алған шаруашылық субъектілерінің ақпараты басылымға шығады.
Яғни, ол шаруашылық жүргізуіне кепілдік алады деген сөз.
Аудиттің мазмұнын анықтамалар арқылы қарастырғаннан кейін оның негізі
түсінікті болған сияқты. Сонымен қатар, аудиттің мазмұнын одан әрі тереңдеу
қарастыру мақсатымен біз мына үш бұрыш үлгісімен түсініктеме беруді
ойластырдық.
1.Аудитор-кәсіпкер, табу үшін кәсіпорындарға қызмет көрсетеді.
2.Шаруашылық субъектісі-кәсіпорын,оған қорытындысы керек. Ол кезінде
басылымға шығуына кепілдік береді.
3.Мемлекет, кәсіпорындардың жақсы жұмыс жүргізіп табысты болғанын
қарайды, себебі олар салық төлейді, аудит жұмысына құштар болу себебі
аудитор тексеру барысында табыстылық есебін тексеріп кәсіпорынның қанша
табыс тапқанын, қанша салық төлейтінін анықтайды. Ал қажет болған жағдайда
аудитор тікелей мемлекет салық инспекциясына мәлімет бере алады. Яғни,
аудит жүргізілген кәсіпорындарда табыс сомасын жасырып қалу, салық төлемеу
үшін қылмысқа немесе басқалай әр түрлі жалтарушылыққа жол берілмейді.
Осы үшбұрыштың өзара байланысын қарастыратын болсақ, аудит осы
үшбұрыштың төбесін қосып қана қоймай ерекше қызмет атқаратынын айту қажет.
Біріншіден, Аудит қорытындысы арқылы шаруашылық субъектілері бір қалыпты
шаруашылығын жүргізуге қандай деңгейде болса да даму процесін қамтамасыз
етуге кепілдік алады. Яғни, бір регионды немесе бір ел көлемінде
шаруашылық субъектілері даму жолында болған жағдайда ол елде өзінің
экономикалық инфраструктурасы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz