Нейролингвистикалық бағдарламалау
Нейро-лингвистикалық Бағдарламалаудың (НЛБ) негізін салушы Американдық Джон Гриндер , америка университетінде математикалық лингвистикадан дәріс берген ,оның шәкірттерінің бірі Ричард Бендлер . НЛБ ғылыми пән есебінде зерттелуі жас , алғашқы кітап жетпісінші жылдары жарық көрген . Бұл ғылымның Ресейге келуі 1989 жылы болса ,ал Қазақстан жеріне 1998 жылы , яғни 20 ғасырдың соңғы жылдары келген. НЛБ –ның алғашқы қалыптасуы моделдеу деп аталды. Адамдар қалай ойлайды, олар қалай қимылға келеді көмектесетін аймақтарын түсінуді қарастырды ,ол (Нейро) деген физиологиялық және ( лингвистикалық) сөздік ( бағдар- ламалау) алгоритм және модель болып табылады. Алғаш НЛБ американдық психотерапевтерде жұмысты моделдерге бөлуге арнайы қолданылды. НЛБ- ның алғашқы модель – техникалары формалы тәсілдер құрады. Бұл НЛБ арқылы психологияға енуге жылдам көмек. Кейінірек НЛБ мен айналысқандар Аристотельден бастап , Уолт Диснеймен аяқталады.
НЛБ –дегеніміз не….. Оған көптеген түсініктер берілген . Соның қазіргі таңда төрт түрі қолданылуда:
1. Психокоррекцияға техника жиынтығы .« Де-факто» көп таралған түрі , нарықтық заманда «НЛБ-практик» , «НЛБ- мастер», «НЛБ-бизнес» Бұл техникалар психокоррекциялық дамыту болып табылады .
2. Манипуляцияға тәсілдер жиынтығы. Семинарларда психокоррекциялық техникалар айла- амалдары,қысқа мерзімді мән беретін жағдайлар . Оның стратегиясы қатынас сипатына жаман әсер етеді және мәселелер туғызады, алдымен өздері қорқа бастайды бізді де басқарып кетпесе деген ой туындайды.
3. Когнитивті психологияға бағыт. Назар аударатын жайт моделдеу идеясымен байланыста адамдардағы когнитивті стратегия ,сол моделдерді пайдалана отырып ,түрлі аймақтарда жетістікке жете білуі.
НЛБ тәртіп аралық тілде бейнелеуі ,әлеуметтік –экономикалық және гуманитарлы технология. Топтың ішкі және сыртқы мәнді жетістікке көтерілуі, топ ішінде ұзақ мерзімді қатынастың қалыптасуы. Оның мақсаты төмендегідей
• Ішкі және сыртқы коммуникацияда мәнділікті және ойлауды көтеру.
• Келісім шартқа отырарда коммуникациялық дағдыларды қалыптастыру.
• Жеке коммуникациялық дағдыларды дамыту.
Жалпы жүйе координаты.
Нейро- Лингвистикалық Бағдарламалау (НЛБ)- жалпы математика пәніне жақындау келеді. Математика тілі модель жасауға ыңғайлы (химия ,физика, астрономия),сондықтан да осындай тілді меңгерген адамдарға ,бұл аймақты меңгеру түсінігі оңай болады.
НЛБ- бірыңғай жүйеде түрлі коммуникацияны береді.
( маркетинг, психология ,педагогика т.б) Менеджмент ,бизнес құрылымында :келіссөз, сату, жарнама т.б терминдер –ішкі коммуникацияда басқару тактикасы мен стратегиясы. Кез-келген
НЛБ –дегеніміз не….. Оған көптеген түсініктер берілген . Соның қазіргі таңда төрт түрі қолданылуда:
1. Психокоррекцияға техника жиынтығы .« Де-факто» көп таралған түрі , нарықтық заманда «НЛБ-практик» , «НЛБ- мастер», «НЛБ-бизнес» Бұл техникалар психокоррекциялық дамыту болып табылады .
2. Манипуляцияға тәсілдер жиынтығы. Семинарларда психокоррекциялық техникалар айла- амалдары,қысқа мерзімді мән беретін жағдайлар . Оның стратегиясы қатынас сипатына жаман әсер етеді және мәселелер туғызады, алдымен өздері қорқа бастайды бізді де басқарып кетпесе деген ой туындайды.
3. Когнитивті психологияға бағыт. Назар аударатын жайт моделдеу идеясымен байланыста адамдардағы когнитивті стратегия ,сол моделдерді пайдалана отырып ,түрлі аймақтарда жетістікке жете білуі.
НЛБ тәртіп аралық тілде бейнелеуі ,әлеуметтік –экономикалық және гуманитарлы технология. Топтың ішкі және сыртқы мәнді жетістікке көтерілуі, топ ішінде ұзақ мерзімді қатынастың қалыптасуы. Оның мақсаты төмендегідей
• Ішкі және сыртқы коммуникацияда мәнділікті және ойлауды көтеру.
• Келісім шартқа отырарда коммуникациялық дағдыларды қалыптастыру.
• Жеке коммуникациялық дағдыларды дамыту.
Жалпы жүйе координаты.
Нейро- Лингвистикалық Бағдарламалау (НЛБ)- жалпы математика пәніне жақындау келеді. Математика тілі модель жасауға ыңғайлы (химия ,физика, астрономия),сондықтан да осындай тілді меңгерген адамдарға ,бұл аймақты меңгеру түсінігі оңай болады.
НЛБ- бірыңғай жүйеде түрлі коммуникацияны береді.
( маркетинг, психология ,педагогика т.б) Менеджмент ,бизнес құрылымында :келіссөз, сату, жарнама т.б терминдер –ішкі коммуникацияда басқару тактикасы мен стратегиясы. Кез-келген
Пән: Информатика, Программалау, Мәліметтер қоры
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 70 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 70 бет
Таңдаулыға:
Қазақстан Психологтарының Ұлттық Ассоциациясының
Жеке тұлғалық жетілу Консалтингттік орталығы
семинар –тренинг
Нейролингвистикалық бағдарламалау
Нейро-лингвистикалық Бағдарламалаудың (НЛБ) негізін салушы Американдық
Джон Гриндер , америка университетінде математикалық лингвистикадан дәріс
берген ,оның шәкірттерінің бірі Ричард Бендлер . НЛБ ғылыми пән есебінде
зерттелуі жас , алғашқы кітап жетпісінші жылдары жарық көрген . Бұл
ғылымның Ресейге келуі 1989 жылы болса ,ал Қазақстан жеріне 1998 жылы ,
яғни 20 ғасырдың соңғы жылдары келген. НЛБ –ның алғашқы қалыптасуы
моделдеу деп аталды. Адамдар қалай ойлайды, олар қалай қимылға келеді
көмектесетін аймақтарын түсінуді қарастырды ,ол (Нейро) деген
физиологиялық және ( лингвистикалық) сөздік ( бағдар- ламалау) алгоритм
және модель болып табылады. Алғаш НЛБ американдық психотерапевтерде
жұмысты моделдерге бөлуге арнайы қолданылды. НЛБ- ның алғашқы модель –
техникалары формалы тәсілдер құрады. Бұл НЛБ арқылы психологияға енуге
жылдам көмек. Кейінірек НЛБ мен айналысқандар Аристотельден бастап , Уолт
Диснеймен аяқталады.
НЛБ –дегеніміз не ... . Оған көптеген түсініктер берілген . Соның қазіргі
таңда төрт түрі қолданылуда:
1. Психокоррекцияға техника жиынтығы . Де-факто көп таралған түрі ,
нарықтық заманда НЛБ-практик , НЛБ- мастер, НЛБ-бизнес Бұл
техникалар психокоррекциялық дамыту болып табылады .
2. Манипуляцияға тәсілдер жиынтығы. Семинарларда психокоррекциялық
техникалар айла- амалдары,қысқа мерзімді мән беретін жағдайлар . Оның
стратегиясы қатынас сипатына жаман әсер етеді және мәселелер туғызады,
алдымен өздері қорқа бастайды бізді де басқарып кетпесе деген ой
туындайды.
3. Когнитивті психологияға бағыт. Назар аударатын жайт моделдеу
идеясымен байланыста адамдардағы когнитивті стратегия ,сол моделдерді
пайдалана отырып ,түрлі аймақтарда жетістікке жете білуі.
НЛБ тәртіп аралық тілде бейнелеуі ,әлеуметтік –экономикалық және
гуманитарлы технология. Топтың ішкі және сыртқы мәнді жетістікке
көтерілуі, топ ішінде ұзақ мерзімді қатынастың қалыптасуы. Оның мақсаты
төмендегідей
• Ішкі және сыртқы коммуникацияда мәнділікті және ойлауды көтеру.
• Келісім шартқа отырарда коммуникациялық дағдыларды қалыптастыру.
• Жеке коммуникациялық дағдыларды дамыту.
Жалпы жүйе координаты.
Нейро- Лингвистикалық Бағдарламалау (НЛБ)- жалпы математика пәніне жақындау
келеді. Математика тілі модель жасауға ыңғайлы (химия ,физика,
астрономия),сондықтан да осындай тілді меңгерген адамдарға ,бұл аймақты
меңгеру түсінігі оңай болады.
НЛБ- бірыңғай жүйеде түрлі коммуникацияны береді.
( маркетинг, психология ,педагогика т.б) Менеджмент ,бизнес құрылымында
:келіссөз, сату, жарнама т.б терминдер –ішкі коммуникацияда басқару
тактикасы мен стратегиясы. Кез-келген мекемеде коммуникация өзара –қатынас
дамуы ішкі және сыртқы тапсырысқа тәуелді.
НЛБ-ақпарат беру моделі
Біз қоршаған ортаны сезім мүшелер көмегімен қабылдаймыз (көру, есту,
сипау,дәм, тері) Бізге бір мезгілде екі миллион ақпарат бірлігі келіп
қабылданады, соның қайсысы маңызды ,қайсысы маңызды емес фильтірден
құндылығы өткізіледі. Филтрден өткен ақпарат біздің ішкі картамызда бейне ,
дыбыс ,иіс және дәм болып қалыптасады.
Ішкі карта және физиология өмір сүру жағдайын құрастырады, онда ақыл-ой
және көңіл-күй деңгейілері біздің жағдайымыздан хабар береді. Біздің
жағдайымыз мінез-құлқымызға әсер етіп нәтижесін көрсетеді. Мінез-құлықтың
икемділігін көтеру үшін алдымен ақыл және дене жағдайын басқара білуіміз
керек, оны түсінуіміз қажет.
Коммуникацияда санада және бейсанада сенімге ену.
Сенімге енуде адам әрекеті арқылы болжам жасауға болады, ол әрекет сіздің
күткен әрекетіңізбен сәйкес келеді ме ,қаншалықты сәйкес болса ,соншалықты
сенімге ену болып табылады. Ол санада сенімге ену арқылы анықтау дегеніміз
,ол адамды алдын –ала білесіз сол арқылы болуы мүмкін . Ал бейсаналық сенім
, өз адамым деп іштей қабылдау ,ол бұрын білуді қажет етпейді. Ол
қаншалықты сізге ұқсас ,ішкі әлемі сіздің әлеміңізбен бірігеді қарым-
қатынаста ең бастысы осы. Американдық психологтар есептеуінше вербальды
,қарым-қатынаста сөздік ақпарат16 құрайды, ал денелік тіл (интонация,
қарқын,екпін, тыныс алу ) сөздік емес 56 яғни 55% (қимыл,мимика) ,38%
-дауыс (қарқыны, тембрі,ырғағы) , ал 7% өз сөзі сонда вербальды бөлімге 5-
20 % ақпарат береді,ал қалғандары вербальды емес бөлімге жатады.
Вербальды
емес
вербалды
коммуникация
Біз ескермейтін бөлім қарым-қатынаста өте көп мағлұмат береді. Бізді
кішкентайымыздан үлкеннің сөзін бөлме , үлкеннен кейін сөйле, қонақты тыңда
дегені алдымен сол алдындағы кісіні қабылда және өзің қабылдан дегені
екені қазір байқасақ соған алып келеді. Егер біздің санамыз бір нәрсені
айтса ,ал бейсана басқа нәрседен хабар беруі мүмкін Санамыз логикалы
түсінік береді ,ал бейсана көп нәрсені ашып береді ,сондықтан жақсы
адамның қасымызда болғаны және тез кеткені сонымен чемоданның кеткенін
білмей қалатынымыз бар.
Құндылықтар
1) Біздің әрқайсымызда мәнді зат , өмірдегі басты нәрсе немесе өмірдің мәні
болып табылатын түсініктер бар.Біреу үшін ол Құдай ,ал біреу үшін жан,тән
тағы басқалар үшін әр түрлі жетістік, ақша, отбасы және т.б. Сіз үшін ең
басты құндылық не соны жазып шықсаңыз ,ол 5 немесе7 құндылықтан кем
болмасын,іске сәт.
Құндылықтар сөздің мазмұнын нақтылау
1
2
3
4
5
6
7
2) Топқа бөлініп 5-6 адамнан бірге қарастыру.Сіздер үшін ең басты құндылық
не болып табылады, бірлесе талқылаңыздар,бірге сәйкес келген
құндылықтарды келісе отырып ортаға салыңыздар.Біреулеріңіз ортада
баяндайсыздар.
• Құндылыққа басты нені қарастырады осы мәнінде, оның ішкі тәжірибесіндегі
ой қажет емес. Сіздерден өтінеріміз бір –бірлеріңізді мұқият және
қызыға тыңдаңыздар. Сізге міндет артпаймыз, ол қай жағынан дұрыс айтпай
жатыр деген , сіздерде тек сол сөзді ол адам қалай ,қай жағынан түсінеді
деген көз-қарасты кеңейту және бір-бірлеріңізді тыңдауда мейірімділік
танытуға шақырамыз.
Қарым –қатынаста НЛБ шарты үш бөлімге бөлінеді.
1. Колибровка (мұқияттылық) Қалай сөйлейді,қандай қимыл-қозғалысқа түседі.
Колибровка –адамды нақты қабылдау,адамның қазір осы жердегі жағдайын
аңғару және көре білу.Колибровканы қарым-қатынастың вербальды және
вербальды емес бөлімі құрайды. Адамның сөзді қалай қолдануы ол сана , ал
қимылы ,дауысы соның шынайы ма ,әлде жалғандығынан хабар аласыз. Сіздің
осы уақытқа дейін көңіл бөлмей келген жағдайды ескеруге тура келеді.
2. Подстойка(ұқсастану) Адамға жақын болу үшін бейсаналық деңгейге көп ден
қоя біліңіз,яғни бейсаналық сенімге ену.Ол үшін көп жағдайда оның
әрекетінің көшірмесін жасауға тура келеді ,ол мазмұнға да әсерін
тигізеді.
3. Ведение(алып кету). Алдымен сіз адамға қарай бейімделдіңіз ,енді сіз оны
алып кетіңіз( қимыл-қозғалысыңызды сізжің ,ол қайталайтын болады) осы
кезде ойды да керек жағыңызға бейімдеу.
Колибровка-мұқият бақылау және өлшеу санау адамның түрлі жағдай
құбылысының сыртқы берілуін талдау болып табылады. Біз екінші адамның
қандай көңіл күйде ,не сезініп тұрғанын бақылауда : бет пішінің түсіне
қарай,көз-қарасы,дауысы , дене қимылы және тыныс алуы бойынша анықтай
аламыз. Колибровка(М) әңгіме барысында адамның жағдайының өзгергенін
сұрамай –ақ бақылау арқылы ескеруге мүмкін болады. Сөйлесу кезінде адамға
ыңғайлы болса кішкене жүзінде жылылық байқалады,қызарыңқылайды,ал жағымсыз
болса беті сұрланып қабағы шытылады. Егер адам маған бірнеше күн ойлану
керек деген күннің өзінде осы белгілерге көңіл бөлу қажет және талдайық .
Жаттығу Колибровка-мұқияттылық
Екі адаммен бірге жүргізіледі.
1. Әріптесіңізден өтініңіз ,өзіне ұнайтын адамын еске түсіруді,ал сіз осы
кезде ол адам қандай қылық жасайды,көзінің қозғалысы, дене қимылы
т.б.Тыныс алуы терең бе әлде жеңіл ме ,жиі ме ,әлде сирекпе ,жоғары
ма,әлде төмен бе мұқият, бақылап отырыңыз.Әлсіз себептерге де ден
қойыңыз,ол ішкі ойдың мазмұны болып табылады.
2. Өзіне ұнамайтын адамды еске түсіруін өтіну.
3. Екі жағдайдың қандай болатынын меңгердіңіз, енді сізге еске түсіруді
анықтау, ол жағымды немесе жағымсыз адам туралы есіне алып отырғанын
,бірнеше рет орнын ауыстыру арқылы қайталап, іскерлігіңізді
тереңдету.Дене индикаторы (өлшеу аспабы) кімді ойлағаны туралы айтсаңыз
бейсанадағы әрекетке қызығатын боласыз .Егер сіз сүйіктіңізге дүкенге
барып келуді өтінсеңіз ,ол жауап бермей жатып оның қимылы арқылы иә
немесе жоқ ойдың соңғы қадамын аңғарасыз Біз тек;дене, ой, және тіл
арқылы күрделі байланысты анықтай аламыз. Сізде бұрынғы тәжірибеңізде
болуы мүмкін ,өтірік айтып отырған адамды анықтай алуыңыз ,осындай
тәжірибені біртіндеп дамытып, мол жинақтай алсаңыз өзіңізге көп көмегі
тиетін болады. Жаттығу ,дағдылану деңгейіне қарай әлсіз көрінбейтін
жағын анықтай алатын боласыз.
Адамдарды зерттей отырып , кез-келген адам ;ол спортсмен немесе
бизнесмен болсын барлығының үш жағдайды жақсы жасай алатынын
байқайсыз:
Дәл қазіргі жағдайда қандай нәтиже беретіні немесе алғысы
келетіні туралы түсінігі болады ,сондай-ақ анық біледі ,елестете
алады.
Соңғы нәтижеге жету үшін,сол жолдағы әрекетке олар сондай
сезімтал және мұқият келеді .
Өз қалауына жету үшін, қаншалықты икемделу керек болса соншалықты
деңгейге түсе алады.
Оны үш сөздің көмегіне жатқызамыз: МАҚСАТ,СЕЗІМТАЛДЫҚ,ИКЕМДІЛІК.
Конгруэнтность-сәйкестілік.
Конгруэнтность- сәйкестілік -ақпарат моделі,ол вербальды және вербалды емес
ақпараттың сәйкес келуі ,адам қай кезде сөзі мен ым-ишарасы бірге иә
деуге келуі.Коммуникацияны бәсекеге жарамайды деп те атайды,онда қарама
–қарсы ақпарат алу сөз иә деуі мүмкін ,ал дене жоқ деуі мүмкін.
Грегори Бэйтсон моделін алғашқыдасәйкестікке жетпейтін ақпарат моделі ,ол
тек бейсанадағы әрекетке сенуге болады делінген. Ал Джон Гриндер мен
Ричард Бэндлер көрсеткіштері вербальды емес реакция қарама –қарсылықты
туғызады ,ондай жағдайда ішкі қақтығысты аңғаруымыз қажет.Сондықтан әрбір
ақпарат тасқыны өз моделінде дұрыс болуы; адамда бір мезгілде бірнеше
моделі бірігуі мүмкін(көз-қарасы, пікірі ,өмірлік өлшеуі) олар бір-біріне
кері әсер етуі мүмкін ,сондықтан барлық ақпарат тасқынына сенуге болады.
Адам бір уақытта жақсы көруі де немесе жек көрі де мүмкін. Сәйкессіздік
жағдайында адамдармен қарым-қатынасқа түскенде ,соңында шаршау немесе
ашушаңдық байқалады. Ал сәйкестілік қабілетті адаммен қарым-қатынастан
кейін көңілділік , бүтіндік сезім пайда болады.Сондықтан сәйкестену
реакциясын туғыза біліңіздер.
Ақпарат фильтрі:Бізге ақпараттан құндылық пен көз-жеткізуді іздеу мен
ескеруде маңызды нәрселерді ұстауда,пайдалы ақпаратты жіберіп аламыз.
Репрезентативті жүйелер
Біздің ойлайтын жағдайымыз саналы және бейсанада: бейне , дыбыс, түйсіну
,дәм және иіс деңгейінде қайта жасалынады. Біз сезім мүшелерімізді
қолдануымыз сыртқы жағдай ,әлемді қабылдауымыз ,ал ішкі жағдай өз-
өзімізбен уайымдауымыз. НЛБ-да миымызда ақпаратты алуымыз, сақтауымыз
–сурет, бейне иіс түрінде –репрезентативті жүйе түрінде бізге танымал. Ол
визуалды ,аудиалды ,кинестетикалық жүйелер. 1.Визуалды(В) жүйе ол біздің
көретініміз ;бейне ,сурет, кино .2.Аудиалды (А) жүйе ,біздің естуіміз
;сөйлеуді ,дыбысты ,желді ,сондай-ақ дауыс қарқыны ,екпіні ,дауыс
жоғарылығы т.б.
3.Кинеститикалық (К) жүйе грек тілінен аудармакинес- тело-дене
мағынасында Біздің сезінуіміз .Оған жататын иіс және дәм Кинеститиканы
үшке бөліп қарастырады:тактильді –тері арқылы сезіну; ішкі –бұлшық ет
,асқазан бұлшық етін сезінуі; мета – (түйсінуі – бағалау) сезімі , хабар
арқылы қатынас; (қуаныш ,сүйіспеншілік , бақыт, қайғы және т.б.) Мета
-түйсінуі –ол көкірек айналасында немесе бас пен мойын арасын алады.
Кинестетикалықты бес бөлімге бөліп қарасақ нақтырақ түсінікті болады:1.
Дәм; 2.Иіс; 3.Тері сезінуі (сипау арқылы); 4.Ішкі бұлшық ет ,жылыны ,суықты
сезінуі; 5. Мета –түйсіну-;қуану ,қайғыру ,бақыт ,сүю арқылы түйсінуді
бағалау.
Әдетте адамда бір жолға қарай бағытталады.Ең қызықтысы адам осы жолдың
бірін таңдайды,ал қалғандары қосымша қызмет атқарады. Егер адам визуал
болса ,ол еш нәрсені естімейді , сезінбейді деген емес , онда көру өте
маңызды
орын алады. Көру кілті оңқайларға байланысты.
Оң жағы көру бейнесін сол жағы еске
құрастыруда (В)
түсіреді(В)
Құрастыру
тәжибе
А) жүйеде
А-жүйе
Сезімге жол
ішкі Қайта құруда,еске түсіруде диалог диалог диалог(бар тәжір
Солақайларда көз деңгейі керісінше болады. Көзді анықтауда сол орналасқан
жолдарда байқалады.Визуалдар тек көзі ойланғанда төбеге ,яғни жоғары
деңгейді ұстайды.
Аудиалдар көзі ортада оңға солға қимыл қозғалыста жүреді .Кинестетиктерде
көзі төменде оң жақ және сол жақта жүреді. Көзді жиыру маған қара және
тыңда дегенді білдірсе ,ал көзді жұму , иәс пен дәмді сезінуді білдіреді,
басқа жолдар тыныс алу , дауыс қарқыны ,жылдамдығы , қоғамдық ортаға
қатынасы ,қимылы т.б.
Раппорт. Ұқсастану және алып кету
Ұқсастану (подстройка) Адамдармен жақсы байланыс жасау үшін,ол адаммен
алдын-ала таныс болудың қажеті жоқ.Есіңізге түсіріңіз сіздің өміріңізде
таныс емес адаммен бірден достық қатынасқа түскен жайттар кездесуі
ықтимал,сондықтан кей адамдар сізбен әп-сәтте ,яғни тез арада сенімізге
кіреді. Екеуіңізде бірдей ортақ ,жалпы бірдей нәрсе болуы мүмкін .Ол жалпы
ортақ нәрсе не ?
Ол әсерлігі, тартымдылығы ,коммуникацияға тез түсүі т.б. Нақты бөліп қарау
қиынға соғады және оның қажеті де жоқ. Әрекет негізі өзара ұқсастықта емес
,сізбен ұқсас келуі. Мыс: достар арасында жалпы ұқсастық; әдет, көз-қарас,
өмір сүруі т.б.сол арқылы жақсы қарым-қатынасқа түсе алады. Егер сіз сол
адаммен таныс емессіз ,бірінші көруіңіз болса онда жағдай қандай болмақ ?
Мектепте физика курсында физикалық көлемін эталонмен салыстырады. Эталон
адам туралы баға беру . алғашқы қортынды инстинкті өтеді, ол қауіпсіз: осы
адамға қаншалықты сене аласыз,сізге қандай қауіп туғызуы мүмкін.Бұрынғы
тәжірибедегі дағдыны біз санадан тыс қолданамыз. Жануарларда үйір болып
бірге жүреді ,себебі оларға азық , қорғану т.б. бірге болуды таңдаған . Ал
адамдарда бірге болу отбасын құру , ұжымда жұмыс атқару бір-бірін
түсінісу мен мәнді әрекет жасау үшін, ал НЛБ-да осы түсінісуде
ұқсастануды қолданады.Ұқсастану –соған ұқсас болу ,ол әріптес әлемімен
бірігу, мәнді байланыс түзу үшін қажет. Біз бір тілде сөйлесек ,бір-
бірімізді түсінетін боламыз. Ұқсастануды екі радио немесе рация бір
ағыстағы ақпаратты екеуі де ұстауы мүмкін , сол сияқты адамдар қарым-
қатынаста бір-бірін жақсы түсінсе дене жағынан ұқсастанса ( қимыл, дауыс
жағынан қарқыны ,екпіні, тыныс алуы ) жалпы соның әрекетін артынша
қайталау, яғни айнаға түсіру. Ұқсастану санадан тыс болады, егер сананы
ұқсата білсе сенім сезімі, түсінісу , кәсіби бірігу пайда болады.
Ұқсастану сөзінің синонимдері ;бірігу, сенімге ену,айнаға түсіру.
Ұқсастану әр түрлі болып келеді,сөйлеген сөзін (вербальды) ,сондай-ақ
қимыл,ым-ишара ,тыныс алу деңгейі ( вербальды емес) деңгейде
қарастырылады. Вербалды емес түріне үлкен мән беріледі, негізгі ұқсастану
ырғаққа түсу ,онсыз өзара қимыл болмайды .Ырғақ- дауыс ырғағы, тыныс жолы,
қимылы. Сондықтан танысу кешінде би ырғағы арқылы адамдар бір-бірін
қалайтынын еске түсіріп өтсек түсінікті болар еді. Вербалды емес ұқсастану
–санадан тыс жүретін процесс , яғни санадан тыс сенімге ену. Сенімге ену
әрекеттің барлық түрінде жетістікке әкеледі. Алдымен ұқсастану артынан өз
жетегімізге алып кету. Ұқсастану ,бірігуге нақты тағы бір тоқталып өтсек;
• Дене бітіміне қарай; дене қимылын қайталау,ал айна сияқты.
• Ым-ишара; соның ым-ишарасын қайталау ,егерде ол қолданбаса қолданудың
қажеті жоқ.
• Тыныс; тыныс алуда сол ырғақты қайталау.
• Қимыл; сол жылдамдықты әрекетте де дауыс қарқынында да бірдей деңгейді
ұстану. Егер әріптесінің ым-ишараны тез әрі өте жиі қолданса өз
ырғағыңызды төмендету. Қандай уақытта да сіздің көңіл-күйіңіз
әріптесіңізге беріліп отырады, сондықтан қасыңыздағы адамды қысымға
алмайын десеңіз , қысылудың қажеті жоқ.
• Дауыс ;әріптесіңіз қандай дауыс қарқынын алса сіз де сол деңгейді
ұстаныңыз ,ол қатты бастаса, сізде қатты бастап, артынша өз дауысыңызды
бәсеңдетіңіз , өзіңізді жеңіл ұстаңыз , сонда әріптесіңіз де біртіндеп
бәсеңдеп ,жеңілдейді және қатынас қақтығысқа кетпей тұрып , жағдайды
өзіңіз бақылап реттеп отырыңызға мүмкін болады.
• Мәтін; әріптесіңіз сөйлегенінде қандай сөздерді қолданды сол сөздерді
қайталай отырып ,өз сөйлеміңізді құраңыз.
• Жағдайға байланысты ;әріптесіңіздің қандай нәрсені ұнатады шәй, кофе
,кітаптардан, музыкадан, саясаттан т.б.жайлап бақылау жасау, сұрақ
түрінде қойсаңыз ;өзі ұнатқан тақырыпты кең ашуды жөн көреді сол
тақырыпты сізде кеңінен ашуды жоспарлаңыз.
• Адамдардың 80-95% өз есімін атағанды ұнатады сондықтан сөз арасында
әріптесіңіздің атын қоса отырып сауал жолдаңыз ,ұмытып қалсаңыз
,әріптесіңіздің есімін қайталап сұраудан қысылмай параққа жазып алып,
қайта қарап ,көбірек есімін қосып отырыңыз.ІӘрбір есімге байланысты
танымал адамдармен аттас екендігіне тоқтала ,олардың бойындағы жақсы
,жағымды қасиеттердің әріптесіңіздің бойынан табылып отырғанын айта тырып
олардың алғырттығын , парасаттылығын салмақтай , көркем әңгімеге бай
болыңыз.
Реттелу типтері;
Ұқсастану жетекші типін анықтау арқылы реттелінеді ; эмоциясы, логикасы
және сыншылдығы; немесе көз-қарас
бала, ата-ана, үлкендер трансакты талдау бойынша қарастырылады. Егер
біз қарым-қатынасқа түскен адам логик болса ,онда логикалық аргументтерге
,фактыларға сүйене отырып сөйлем жинақы және құрғақ құрастыруымыз. Ал
эмоционалды адам болса, онда біз қимыл-қозғалысымызды белсенді етіп ,
ашықжестерді жиі қолданамыз. Сыншыл адамдармен қатынаста ,әңгімеміз де
сыннан басталуы жоғары деген көз-қарасты ұстанамыз.
Репрезентативті жүйесі жетекші түрінде;
Ол жүйелер ;визуалды ,аудиалды, кинестетикалық деңгейде бірігу.
визуалды -адамдарда осы жүйе жетекші болса (көру) ; олар жеңіл түрде
сурет ,бейне ,түстер туралы сөздерді қосып сөйлейді; көру, қарау, көз-
қарас, ашық, қайта –қарау;олар болған оқиғаның барлық бейнесін ,суретін
береді .Ал сізден қажет етілетін деңгей соның ана тілі
визуалды ма соны жалғастыру болып табылады.
аудиалды -жетекші (есту) жүйеде;олар сөз ырғағына сезімтал;есту, айту
,әңгіме, қатты ,айқай,шулы сөйлескенде соның сөздерін өзіне қайта қолдана
білу.
кинестетик- жетекші (дене,тән) жүйесі ; тері арқылы сезінеді;сезіну ,
жағымды, жылы, тез, жеңіл,еркін, ыңғайлы сөздерін қолданады.Сөйлеу дене
тілі болуы қажет.
Визуалды ,аудиалды,кинестетикалық түрден басқа дәм,иіс жүйелері бар ,бірақ
олар жетекші рол атқармайды ,әрі сирек кездеседі ,Мыс; талғамы жоқ-
жаман иістер шығады-деген сөздерді жиі қолданады.
Предикаты (анықтау тілі);
Біз сөзді ойымызды білдіру үшін қолданамыз,ал сөзіміз біздің қай
репрезентативті жүйеге жататынымызды анықтайды . Осындай сөзді НЛБ-да
предикаты деп атайды.
Предикаты (сөйлеу тілі);сенсорлы-анықтау сөзі; анықтауыш,толықтауыш,
баяндауыш.Ал топ алдында сөйлейтін болсаңыз осы (визуалды,аудиалды,
кинестетик)тіліндегі сөздерді біртіндеп бірінен соң біріне түсе отырып
,қосу. Оның алдында Аудиалды адамдар үшін сіздің сөзіңіз анық ,ашық
,ықғақты ,кинестетик үшін сөзіңде мағына мазмұн,ал визуалдар үшін әдемі
киіну мен сіздің сөйлеп тұрғаныңызды толық көру қажет.
Репрезентативті жүйеде өзара әр түрлі аударма тілі:
белгісіз визуалды аудиалды кинестетик
Қарапайым, Көріксіз үнсіз әлсіз
әдеттегіше
Мұқият болу Қарап алу, көріптыңдау Мазасыздану,
өту Күйзелу
баяндау Көрсету айту Алып келу
Бірге ойлану Қарап шығу әңгімелесейік Солай-ақ болсын
дейік
Жақсы ойлану Көріп шығу әңгімелеу сезіну
Айтқанда тұру Артына түсу тыңдайық Шыдамды
Қарым-қатынасқа түсу моделі
Жетекші Визуал Кинестет Аудиал Логикті
репрезен Ды икті тип ды тип
тативті жүй Тип тип
Паттерн
Дыхание Жоғары , Барлық
кеудеден Көлемде
предикаттар Ашық, елес- Сезіну,тыныҮн,қатты Тілінде
тетші,бояуы ш,сезе дыбыстытабусан қатары
Болашақта, қою,тұрақты,естілу,жіңжиі ,
жалтыраған,көз-, ішке,қатаң ойшыл,
қарас жылы білгір,біл
емін
Дауыс Жоғары,таза Төмен, әуенді,ырғаМонотонды,
күші,жылдамдығытез,қатаң,біркеТе рең, қты,өзгермеүзік дыбыс
,үндестігі лкі емес. баяу,кідірілі Жуан дауыс
сте,дем
шығару
Бұлшық ет Иық белдеуі Адамда Бұлшық ет
қысымы қысылған көбірек қысымы
босаңсу , тепе-тең
аймақта
Ым-ишара қатарыБелден жоғары Белден Бел деңгейіқолданбайд
төмен ы
Көз тігуі Қоршаған Қоршаған Көздері Алысқа
қатынасқа ортадан жоғары ортадан төмен қарау
бағыты төмен түсіріулі
Қарау ережесі Есту үшін қара Қарар Тыңдау үшінКөзбен
алдында қарама байланыс
жанап өтеді жоқ
Вегетативті Беті бозарады Беті ашы Бір
көріну қызғылт қалыптыарал
түсті ықта
Дене күйі Тік түзуленгенБүгілген Басы бір Екі қолы
басы мен иығы басы мен жаққа бағыткеудеге ,
көтеріңкі иығы алған айқастырыл
түсіңкі тыңдаушы ған тік
босаңқы кейпінде дене басы
көтерулі
Дене және қимылЖүдеу түрі бұлтТомпи Тұрақсыз Жұмсақ
типі тәрізді -ған,дөңгелдене бір детолық
Тістену бар ек,еркін,саашық,жабық қимылы
лмақты икемсіз
Сөйлеу:
Егер біз сөйлеу тілінде нақты өз тәжірибемізді толық баяндасақ,онда
жалықтыратын және тықақты әңгіме болатын еді .Ал қазіргі сөйлеу тілінде біз
алған ақпаратты өз керегімізше өңдейміз. Мысалы; біздің әріптесіміз
жиналыстан келе жатырмын десе , жиналыс қалай өтті ? деп сұрасақ; бәрі
жақсы өтті ,соңында барлығымыз бір шешімге келдік,- дейді.Егер сізге
соншалықты керек болса ,онда хаттамамен оқып танысу қажет.Себебі сөз
бастапқы ойды бұрмалап немесе басқа сөздер қосып айту арқылы жеткізіледі.
Сөйлеу кейде тәжірибені дұрыс бейнелемейді,оған қосымша мағына қосылады.
Осыған ұқсас мына тапсырманы орындап көріңіз:
Жұмысшы (темір жолдың ) машинистің қызыл белгідегі бағдаршамға тоқтамай
өтіп бара жатқанын көреді , бірақ та оны хабарламайды.
Сөйлемнің арғы жағын оқымас бұрын ,өз жауабыңызды беруге тырысыңыз.
Жауап1: Қызыл түс қарама-қарсы бағыттағы поезд туралы ескертеді
Жауап2: Машинист велосипедте өтіп бара жатты .
Жауап 3: Жұмысшы оны теледидардан көріп отырды.
Жауап 4: Қызыл түс темір жол бекетінен өтетін авто -көліктерге арналған.
Жауап5:Жұмысшы машинисті темір жол үстімен ұшып бара жатқан самолет ішінде
отырып бақылады.
Сөйлеу-әмбебап белгісі,оны басқа адаммен ақпарат алмасуда қолданамыз.
Жоғарыдағы мысал біздің шындықты жеңіл қабылдауымыздан хабар береді.
Осындай қателіктер жібермес үшін, алдын –ала сұрақтар қойып алу қажет:
• Жұмысшы машинисті қалай көрді?
• Машинист бағдаршам жәнінен қалай өтіп бара жатты?
• Қызыл түс нақты ол не ?
• Ол жұмысшы мен машинист қатынасында қай жерде орналасқан?
Саясаткерлер сөйлеуді өздеріне қарасты пайда табуда тамаша қолдана алады.
Сөйлеу филтрлі тәжірибе ретінде,әр адам үшін шынайы деңгейді ақпарат
арқылы көрсете алады. Сөйлеуде екі модель бар : милтон модель мета
модель Бұл моделдер бізді терең тәжірибе жинауға үйретеді.
Карта және территория (аймақтық)
НЛБ-да территория –сіздің шынайы нақты тәжірибеңіз, ол қоршаған ортадағы
жағдай,заттар. Ал карта -өз моделіңіз сіздің әлемді түсінуіңіз
Визуалды калибровка Егер де иәжәне жоқ белгідегі ұнайды және
ұнамайды сөздерінде жауапты оңай анықтап реттеуге болады .Үшке
бөлініңіздер ;біреуі көрсетуші ,ал екеуі бақылаушы болады. Көрсетуші өзіне
ұнайтыннан( әйел,қарбыз, ит) 3-4 затты және ұнамайтын
( бастық , қара түс, таңертең тұру )3-4 затты атайды,ал бақылаушылар сол
ұнамайтынды –ұнайтынға әкелу қажет. Бақылаушылар сұрақтар қоя отырып
,анықтайды.
Б: Көлге сен қалай қарайсың?
К: ұнайды.
Б:Саған құрбақа ұнайды ма ?
К: Жоқ.
Б:Саған күй тыңдаған үнайды ма?
К: иә, ұнайды.
Бақылау кезінде анықталған вербальды емес реакцияларды жазып отырыңыз;
Ұнайды Ұнамайды
1. 1.
2. 2.
3. 3.
4. 4.
5. 5.
6. 6.
7. 7.
Ұнайды Ұнамайды
1. Көзі кең ашылады. 1.Қарашығы кішірейеді.
2.Қарашығы кеңейеді 2.Беті қысымға келеді
3.Беті босаңсиды. 3.Ернінің шеттері қысымға келеді
4.Ерні босаңсып , екі шеті 4.Иығы көтеріледі.
көтеріледі. 5.Беті бозарады
5.Иығы босаңсиды . 6.Жақ бұлшық еттері қысымда.
6.Бетіжай ғана қызарады 7.Тыныс алу қысылады.
Врата сортировка (қақпаны айыру).
Адам қызығатын ыңғайлы жағдайларды 6 категорияға бөлуге болады.Адам
құндылығына бағыттау. Қақпаны айыру дегеніміз : ол жақсы көретін
тақырыптарды тапсақ ,онда оған мазмұн беріп сондай рахаттана жауап береді .
Бірге тақырып тапқанмен кеш бойы ой таластырып,егесіп отыруыңыз мүмкін.
Адамдар әрбір құндылықтар бағытына қарай сөз және сөйлем құрау
ерекшеліктері кездеседі.
Адамдар. Кім ?
Кім? Оған адамдар маңызды кім және кіммен. Алдымен ол
анықтап алады : Кім адамдар негізінде сөйлейді
.Егер оны бір жерге шақырса оның бірінші қоятын
сұрағы –Онда кімдер болады?
Олар қарым-қатынаста адамдар және құндылығы туралы
айтатын болады. Оларды тек адамдар қызықтырады.
Ондай адамдардың мінез-құлықтары өзгеше болып
келеді
әрекет, НЕ?
заттар. Адамдар назарын көп заттар мен әрекетке бұрады.
НЕ? Алдымен көзіңе не түсті деп сұрасаң ,ол жағдайды
,киімдер , обойдың түсі,орны. Оның жауабы жалпылама
;махаббат ,достық, үміт, сенім,бақыт
Егер (ҚА) процесс болса ;онда не болу керек десеңіз
;қарым-қатынас ,әңгіме, тамақ деген жауап аласыз.
Сөйлеу тілінде зат есімдер көп қолданып ,процесті
жүйемен айтып береді
Құндылық. Не үшін?
Не үшін? Адамға әлем туралы ,мазмұнға көз-қарасы тиянақты
болады. Оның бәрінің керегі не ,соған баса көңіл
бөледі.
-Дәрігер мен өмір сүремін бе ?
-мәні бар ма?
Жалпылау да кездеседі ( бақыт, сүйіспеншілік, өмір
)бірақ оның құндылығына көп көңіл бөлінеді
Процесс. Қалай?
Қалай? Алдымен немен айналысамыз,жүйелілікті қажет етеді
Қыс , көктем,жаз ,күз сияқты.
Әрекеттің орындалуы ,әсіресе ол уақытпен байланысты
. Алдымен жағдай , заттар , адамдар туралы йтылуы
мүмкін артынан негіз уақытқа бағытталады.-18
сағатта,былтыр күзде осындай уақытта , кеше
кешкісін ,бір ай бұрын.
Уақыт. қашан?
қашан? Біреулерге уақыт сондай маңызды Олар соған бағдар
жасайды қашан келеді ,қашан кетеді.Ол сәрсенбі күні
түс қайта болған .
Орны . қайда?
қайда? Қай жерде өтеді ,қай жерде жайғасады,жиналады көп
көңілді соған бөледі.
Әңгімені сол орындар туралы қызықты етіп айтатын
болады.
Есте ұстаңыздар ҚА бірнеше болуы мүмкін -әдетте2-3, сондай-ақ әр түрлі
жағдайда ол өзгеріп отыруы мүмкін .ҚА бейнеленуі қарама –қайшылық туғызады
,яғни бірге келу мүмкін емес жайттар:
1.Адамдар-заттар.
2. құндылық-процесс.
3.орын – уақыт.
Бірге келуі өте сирек кездеседі.
Есте сақтау.
Қайта жаңғырту өткен біз білетінен бүгін жаңа ақпаратты түсінуге байланыс
табамыз.Тәжірибемізді талдай отырып , болашақтан жаңа байланыс күтеміз.
Қайта жаңғырту эмоциямен тығыз байланысты.Әрбір қайта жаңғыртуда жағдай
элементтері,тәжірибемен байланысады. Бір жағдайды еске түсіргендегі сезім
сол күйінде қайталанады. НЛБ есте сақтау мен эмоция-сезім арасында өмір
сүру жағдайы таңдау,а көмектесеміз. Кейде есте қалған жағдайлардан
жағысмыз эмоциялар қалуы мүмкін. Осындай жағдайлар ресурсты емес ,ішкі
жағдайларды тежейді; логикалық ойлауды ,шығармашылық жағын , сенімділігін,
ойлануын т.б.Мыс:бір адамның алдында алғаш көрінгенде ұялшақ болып
қалады,екіншіде оның ішкі жан дүниесінде мен одан төменмін ,ойымды нақты
жеткізе алмаймын деген ойлар мазалап ,сол адамды көргенде алғашқы сезім
ұялшақтық бойын қайта билейді.Бұл жағдай бейсана деңгейінде әсер етіп
отырады. Бұл ішкі карта ,ол ресурссыз ,ал осы жағдайды басқара алсақ ,нда
шығармашылыққа ,пайдалы және мазмұнды нәтижеге жете аламыз. Жағдай екі
түрде қарастырылады: қатыстыру және босату.
Жағдайды қатыстыру(байланыстыру).
Сіз өз өміріңізден бір тәжірибені еске түсірсеңіз немесе қиялдансаңыз
визуалды сол тәжірибені көре еске түсіреміз . Қатысуда эмоциямыз бен
сезіміміз байланысқа түсіп ,толық қайта жаңғыртуға мүмкіндік туады.
Актерлер өз ролдерінің мазмұнына толық еніп, нағыз сезімді туғызады.
Жағдайды босату
Еске түсіргеннен кейін өзімізді бақыласақ болған оқиғадан бөлек
тұрмыз.Терапевтер осы жағдайды өз жұмыстарында пайдалануда.
Уақыт
Әркім өзінше уақытты байқайды. Көп адамдар уақытты жоспарлауға икемді ,ал
кейбіреуі жексенбіден кейін не істейтінін білмейді. Біздің бір-бірімізден
ерекшелігіміз сол өткенді еске түсіре алуға қабілеттілігімізде . Іштей
уақытты қалай қабылдай алсақ ,содан өткенді қабылдауымыз байланысты соны
қалай қазір сезінеміз және болашақты қалай болжаймыз. Барлық адамға ойланып
қарасақ 24 сағат бірдей берілген,сол уақытты алып жүру әркімнің өз
қабілетіне қарай,оны НЛБ-да уақыт сызығы деп атайды.Мақсатымызға жету
үшін жоспарлау ,жүзеге асыру,уақытты максималды пайдалану қажеттегі
туындайды.
Уақыт сызығы –ол метафра және өте қажетті нәрсе.Уақытты таңбалау сызығы
дене кеңістігінде өтеді. Ол уақиғаның сызықта өткенді, бүгінді ,ертеңді
ұйымдастыру. Жалпы принципте өткен мен бүгіннің жетістігін және кемшілігін
түсінуге мүмкіндік береді. Уақыт сызығынығ екі түрі бар ,әрқайсысының түрлі
варианнтары кездеседі. Адамдар барлық уақытта қазір ,осы жерде маңызды
жеке тұлға жиынға кешігіп брады ,себебі оған қазір шынайы,
маңызды,болашаққа қарағанда. Олар қазір қатысты сондықтан уақыт кестесі
бойынша емес созып , мерзімін кешіктіріп жібереді . Ол адамдар органайзер
ұстанбайды Өмір уақытты көбіне эмоциямен есте сақталады. Екінші түрі
уақыт арқылы бұл адамдар көбіне жүйелі блокноттар өткен мен ертең,
бүгінгі сондай қажет. Олар кей уақытта өздері денесі осында болғанымен ойы
басқа жақта жүреді. Олар кездесуге уақтылы кешікпей келеді уақыт арқылы
ерте келуі де мүмкін,оған кездесу соншалықты қызық емес ,негізгі мақсат
кешікпеу. Сіздің уақыт сызығыңыз қай жерде .Сіз уақытпен бірдей жүресіз бе
,әлде уақыт арқылы ма ,анықтауға уақыт жетті. Сіз дене кеңістігінде уақыт
сызығына қатынасыңыз қалай екенін анықтай алсаңыç ,оны өзгертуге де ,мәнді
жүйеге келтіруге де ,жоспарлауға да ,нәтижелі жетістікке жетуге де дайын
боласыз.
Уақыт сызығын анықтау
Сіздің уақыт сызығыңыз қалай жатқанын анықтауда , жағдайды ертеректе
өткізген туылған күніңізді тойлағаныңызды алыңыз. Енді кейінен өткізген
берірек туылған күніңізді еске алыңыз.Сондай-ақ келесі жылғы туған күн және
былтырғы жылғы туған күнмен жалғастырыңыз.Әрбір еске түсіруде бірнеше минут
тоқтап, кідіру , ойда әрбір туылған күннен бейне қалуы қажет.Енді осы
жаттығуды тағы бір рет жасап қайталау,онда бейнелер сызықтың қай жағына
орналаса еске түсетінін ескеру.Қияли сызығыңызды барлық бейнелерде көре
отырып ,метафралық сызыққа әкелу. Адамдарда өзіндік сызықтың орналасуы
бөлек ,азияттықтарда уақыт сызығы вертикалды жоғары төмен. Сұрақ негізі
сізге уақыт сызығы қаншалықты қажет. Уақытында кез-келген істі аяқтай
аласыз ба? Уақыт тізбегіне ілесе отырып әрекетіңізді үйлестіре аласыз ба
?Алдын –ала зор сеніммен күрделі және маңызды жобаларды жоспарлай аласыз
ба? Күнделікті тұрмыста және жалпы тәртіпке қарай уақытты бөлу? Батыс
елдерінде уақыт арқылы түрі ол Vәрпімен белгіленіп алдарында жатады.
Физиология
Физиологияға не ойласаң, не жасасаң да орасан зор әсерін тигізеді. Ақыл
мен дене –бірлік жүйесі,сондықтан бір-біріне әсерін тигізеді. Өзара әсер
нәтижесі өмір жағдайын құрайды. Сіз ескердіңіз бе кейде сізде көңіл
күйіңіз болмағандықтан ,еш нәрсе істегіңіз келмейді. Біз жетістікке жету
үшін ақыл мен денеміз қандай жағдайда болуы қажет. Белгілі міндеттерге
байланысты соған сәйкес жағдай болуы қажет.
Қолайлы физиологиялық жағдай
Кез-келген міндетті жүзеге асыруда қолайлы жағдайдың болуы ,оның
әрекетпен сәйкестігіне әкеледі.Сыртқы әлемнен қалай кері байланысты алу
үшін,сіз өзіңізді қалай сезінесіз. Ол сезім қайда орналасқан, ол сізге
жалпы қалай әсер етті. Сізге қандай тәсіл болса да өз физиологияңызды
басқаруыңыз –сіз қалай тыныс аласыз айыруыңыз керек. Тыныс алуыңыз
кеудемен ме әлде ішпен бе ? Тез әлде баяу ? Басқаша тыныс алып көріңіз
және өзіңіздің жағдайыңызды тексеріңіз? Дене қимылы қандай? Бұлшық еттер
жиырылған ба ? Сіз тік отырсыз ба ,әлде бүкірейіп пе?
Бір нәрсені өзгертіңіз және жағдайыңызды ескеріп тексеріңіз. Сіздің ақыл
–ойыңызда қандай өзгеріс болды ,оны да аңғарып отырыу. Қабылдау фильтріңіз
не беріп жатыр. Сізге қазір не өзгерту қажет сәйкестікке жетіп ,өз-
өзіңізбен болыуыңыз үшін. Егер сіз жиналыста мазмұнды баяндама жасаймын
десеңіз маңызды келіссөз жүргізуде сізге оны сенімді және сәйкес жасау
қажет. Кез-келген сәйкессіздік екінші адамға көрініп тұрады. Оны ол қалай
ойлайтынында , бейнелейтінінде күмәндану туғызады.
Психогеография
Кез-келген адамда қорғау зонасы және аймағы болады. Екінші адамның
кеңістігін білу , көре алу , түсіну және қалай оны қолдану өмірде өте
маңызды. Қарым-қатынас кезінде екінші адамның реакиясынан аңғаруға болады.
Қарым-қатынас барысында адамда 4 зона кездеседі:
1. Интимді (сырластық ) зона 15-46 см, бұл зонаға тек таңдаулы рұқсат
етілгендер ғана кіре алады ,сондықтан оны бұзбас бұрын ойлану қажет.
2. Жеке зона ол 46см-1.2 м. Бұл алшақтық көбіне кештерде достық және
ресми кездесулер ,шақырулардағы алшақтық.
3. Әлеуметтік зона ол1.2 м -3.6 м Бұл зонада біз танымайтын адамдармен
байланысқа түсеміз.
4. Қоғамдық зона ол3.6 м арырақ. Үлкен топпен кездескенде. Ал күнделікті
өмірде : дүкен, жұмыста екінші адам қай жерге дейін жібереді ,сол жерде
ғана байланысқа түсе аламыз.
Ұстаным-(көз-қарас)
Сіздің бұқара алдында сөйлеуіңіздің дұрыс қабылдануы , сіз қандай орын
таңдадыңыз соған байланысты.
А А-әрпі көрсетілуі ол мәнді беті
В1,В2;В3;В4- ол сіздің ұстанымыңыз.
В1 Бұрыштық орналасу –көзбен және ым-
ишарамен
байланысқа түсуге мүмкіндік
береді .Стол шеті
кішкене бөгет
туғызады.Саудада өте ыңғайлы
ұстаным.
А В2
Іскерлік өзара қарым-қатынастағы
ұстаным, 2адам
бірлескен авторлықта немесе
қандай да идеяда
бірге жұмыс істеуде, жалпы
шешімге келуде
қолдану өте ыңғайлы.
А
Бәсекелес-қорғаныс
ұстанымы.Бейсанада
бақталастық
,бәсекелестік сезім тудрады, әркім
өз көз-қарасын
ұстана отырып ,сол ойда қалуға
В3 негізделеді.Стол – ол
бөгет болып табылады.
А
А Тәуелсіз ұстаным; Бір-бірлерімен
өзара
әрекет еткісі
келмейтін адамдар қатынасы.
В4
А
В1 В2
В1 А В2
В1 В2 Бірдей ұстанымда бірақта В3
В5 В4
В1-жақсы
Қатысушылар айналасында,ұжымдық
Пікір-таласқа өзара ми шабуылына ыңғайлы
Қатысушылар жартылай шеңбер құрады
Мақсатқа жетуге жоспарды жүзеге асыруға
өте пайдалы. Топ назарын топқп емес жобаға
уадаратын болады.
Қатысушылар бір сызықта әрқайсысы
өз көз-қарасында,қасындағыларының
реакциясына қарамайда. Бұл сыншылдар
немесе бағалаушылар
НЛБ-да мета –бағдарламасы.
Мета-бағдарламасы-адамның базалық қабылдауындағы фильтр,онда адамның
өмірді қабылдауынан таймауы бар. Адам әркезде шектелген санадан басқасын
артық ақпаратты қалғанын алып шығу үшін қайта фильтрден өткізеді.Әлбетте
осы кезде ақпараттың біреуін жоғалтады кейбіреуін бос жібереді. Әсіресе ол
қарым-қатынасқа түскен кезде байұалады ;егер де ол сізді қабылдаса қуанады
және түсінеді ,ал керісінше болса жиырылады ,сізді түсінбейді.
Мыс; Ертеде бір ғалым оны Джеймс деп атайық, Америкада өмір сүріпті. Ол
ғылыми -танымал жетістіктерді лекция түрінде елді-жерді аралап , оқып
жүріпті.Бір күні кішкентай қалаға келіпті ,онда көбі фермерлер екен.
Джеймс ортаға шығып өз лекциясын оқи бастапты. Ол алдын –ала қауіптеніпті
ешкім түсінбесе қайтемін деп ,бірақ зал тыныш тыңдапты. Тек бірінші қатарда
бір кәрі кемпір ғана күле беріпті Ал Джеймс болса оған жауап ретінде ,өз
баяндауын күшейте отырыпты, ал кемпір болса олда күлкісін үдетіпті. Сонымен
лекция аяқталады бәрі орындарынан тұрып кетіп жатады . Джеймске сол кезде
кемпір келіп мысқылмен сұрақ қойыпты
-Джеймс мырза ,жерді сіздің пікіріңізше не ұстап тұр ?- депті.
Сасқалақтаған Джеймс тез арада Кеплер заңдылығын есіне түсіре салып ,дана
адам болғандықтан,кемпірдің өзінен сұрапты:
-Ал сіз қалай ойлайсыз ?
-Жер үлкен тасбаханың үстінде тұр ? –депті кемпір
-Ал тасбаха ненің үстінде тұр ?
- Тасбахалар ең астына дейін, сіз мені шатастырмаңыз.-депті кемпір.
Күш фокусы
Бұл паттерн адам өзінің шамасын анықтағанда қажет.
Шешімді іштей қабылдау (ішкі күш фокусы)
Адам ішкі шамасына қарай және түрлі бейнелерде салыстыра отырып ,шешім
шығаруда қолданады. Адам ішкі референциясы ашық ,айқын болса кез-келген
шешімге оның пайдасына шешілше де қарсыласатын болады. Сырттан басшылық
жасағанды ұнатпайды.
Адамдардың назарын және сезімін қабылдамайды.
Сыртқы ақпаратты жинай отырып ,соңында өзі шешім шығарады. Өзін-өзі
мотивтендіреді.
Біреудің айтқанына , шешіміне ,істе дегеніне құлақ аспай қарсыласады.
Ережені ақпарат ретінде қабылдайды.
Біреу оны сынап жатса , ал ол басқаны сынайды.
Шешімнің сырттай қабылдануы( сыртқы күш фокусы).
Сыртқы күш фокусында біреудің әрекетке бағыттауын , шамалауын қажет етіп
тұрады. Бұл адамдарға сырттың айтқаны жақсы,ол сіздің шама-шарқыңызды
сұрайтын болады. Бір қарағанда олар қинала шешім қабылдайтын сияқты.
Біреудің жұмыс жақсы аяқталды, бітірдіңдер дегенін күтіп ,сонда ғана көз
жеткізеді.
Оларға сырттың пікірі ,бағасы қажет.
Оларды басқару мен ертуді қажет етеді.
Сыртқы ақпаратсыз олар дұрыс жасап жатқанын білмейді.
Біреудің мотивтендіруін күтіп отырады.
Олар өз жұмысының барысын; сыртқы стандарт пен нормаға сәйкестігін
салыстырып отырады.
Бәреудің көмегінсіз бір жұмысты бастауда ,қиындық мәселесі туындайды.
Ақпаратты ереже деп қабылдайды.
Егер оларды сынаса –олар да өз-өздерін сынайды.
Бағыттары басқа адамның сөзінде және қимылында болады.
Мотивация : Белсенді –енжар.
Белсенді.
Бұл адам өз-өзін мотивтендіреді. Ол адамға біреудің әсер етуі қажет
емес,өзінше әрекетке түсе алады.
Біреулер алдымен бастасын деп күтіп отырмайды.
Аяқталған сөйлемдер қолданады.
-Мен келіссөзді қысқа мерзімде аяқтауым керек,-деп кесіп айта алады.
Енжар.
Сыртқы әсермен қозғалады. Құлшыныс көрсетпейді, тез арада баяу жүгіреді
деген емес, тек жұмыс алдынада оған сырттан тепкі қажет.
Ыңғайлы тұстарды , біреудің бастауын күтіп тұрады.
Жағдай бойынша ойлануға және талдауға уақыт сұрайды.
Аяқталмаған сөздер тілінде көп кездеседі.
-Келіссөз жүргізгенге қандай да бір мүмкіндік бар ма.
Мотивация :К-ОТ
Қимыл дайындығы.
Бұл адамды жеңетіні, алатыны ,жететіні қызықтырады. Назар аударатыны тек
,өзіне не керек ,өзі неден қашып жатыр. Бұл адам жаңа жұмысқа бара жатыр
бірақ ескіден қашып бара жатқан жоқ Бұл адамдар жақсы анықтай алады
неге жету керек екенін,ол жолда қиындықтар шықса ,қайсысынан қашу ,қайсысын
жеңуге болатынын сараптай алады. Өзіне не керек соған қарай
жылжиды.мақсатына жету жолдарын толық біледі.
Қимылдың аяғы Бұл адам жағымсыз нәрседен желеулетіп қашады ,ұнамайды деп
, ол мақсатсыздықтан емес ,тек алдымен назарын өзіне не ұнамайды ,неден
қашуға болады соған көңіл бөледі. Олескі жұмысынан кетіп ,жаңа жұмысқа
бармайды. Бұл адамдар қашудың қандай екенін неге ынталанғанын жақсы
анықтай алады. Өз қателігін түсініп ,келесі жұмыс болса жақсы атқаратын
болады.
Салыстырмалы фокус
Кішкене мысал . Мына сұраққа жауап беріңізші:
Бұл фигуралар туралы не айта аласыз?
- Екеуі тұрып,біреуі жатыр.
- Оң жағындағысы ерекшеленеді.
Бұл үш тік тұрт бұрыш.
Біреулері ұқсастығынан бастаса ,келесісі айырмашылығынан бастайды ,олар
кертартпа біреуі бар ,тұрақтылығына тоқталса ,енді келесілері жаңа ,таныс
емес нәрсе іздейді. Бұл салыстыру фокусы. Бұл тек сіздер түсінсін деп
алынған мысал ,ол еш нәрсеге бағытталмаған ОЛ сіздің ішкі уақытыңызға
–уақыт сезінуіңізге байланысты.
Ұқсастық
Тұрақтылық-принципі
Ұқсастыққа бағытталған,алдымен назарды ,көңілді не ұқсас соған бөледі
Бұл менің дүкенде көрген затыма қатты ұқсайды екен Ғаламдық өлшемде 15-
25 жаста өзгеріс көрінеді.
Класикалық, стандартты, үйреншікті
Адамдардың бұл түрі өзгерістің біртіндеп, асықпай болуын , жұмыста
жағдайдың баяу дамуын қалайды. Егер олар әрекеттің қалай істелетінін
үйренсе, онымен ұзақ уақыт айналысып шешімінде жетістікке жетеді. Олар жиі
салыстыру типін жақсырақ нашарырақ үлкенірек кішкенерек типін
қолданады.
Ұқсастық ерекшелікпен
Даму –принципі
Уақыт ағысына қарай қалай дамуда.Бұрынғыдай бәрі , бірақ жетілген түрде
Жетілген және жаңа Ғаламдық өзгеріс 7 жылда.
Жақсару, жетілдіру,жаппай супер қосу.
Аралық ұстанымда бірде ұқсастық бірде ерекшелік бағытта,ал сөзлемде
алдымен ұқсастық одан кейін айырмашылыққа тоқталады.
Айырмашылық
Революция- принципі
Жаңа ,ұқсас емес жақтарына бірден анықтайды.
Бұл менің бұрынғы орындағандарымнан мына жерлері басқа Ғаламдық өзгеріс
1-2 жылда.
Жап –жаңа , революциялық , су жаңа
Бұл адамдар өзгеріске дайын және одан рахат аладф ,жұмысын жиі ауыстыруға
жақын Оларды жаңалық ,егер де айтылса жаңа өзі қайталанбайды десе
қатты тартады. Бұндай адамдардың ұқсастыққа65 % ,таза ұқсатыққа 10% ,
айырмашылық негізіне 5% ,ал тепе-тең деңгейде 10% ,тәжірибелі
қалыптасқандар.
3.Ақпаратты жинау стиль
Мета –бағдарламасы адам қалай ойлайды ,қалай ұйымдастырады соны береді.
Кейде бір адамға түсіндіру өте қиындық туғызады,себебі ол басқаша ойлайды.
Осы нәрсе қақтығыс пен қайшылыққа алып келеді. бөтен стильді ойлауды
меңгеруді қажет етеді.
Жалпылаудың жалпы өлшемі
Жалпы көз-қараста қарайды ,барлығын бірдей көргісі келеді, бірақ аз
уақытта бөлшектеріне беріліп кетеді.
Орманда тұрып ағаштарды көрмеу.Ақпарат еркін беріледі. Қарапайым сөздер
,өзгеріс пен бөлшектеуде аз қолданылады. Бұл оңжақ жартышарымен ойлайтын
типі адамдар;оларда жалпы көз-қарас,жалпы бейнеде. Ол бірден жүйелілік
деңгейін бүтіндей ,бір кесек ретінде көре біледі.
Сондықтан көп ақпаратты жоғалтып алады, әрине ол тілге де әсерін тигізеді.
Ол келді ,басқасы кетті . Осындай ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Жеке тұлғалық жетілу Консалтингттік орталығы
семинар –тренинг
Нейролингвистикалық бағдарламалау
Нейро-лингвистикалық Бағдарламалаудың (НЛБ) негізін салушы Американдық
Джон Гриндер , америка университетінде математикалық лингвистикадан дәріс
берген ,оның шәкірттерінің бірі Ричард Бендлер . НЛБ ғылыми пән есебінде
зерттелуі жас , алғашқы кітап жетпісінші жылдары жарық көрген . Бұл
ғылымның Ресейге келуі 1989 жылы болса ,ал Қазақстан жеріне 1998 жылы ,
яғни 20 ғасырдың соңғы жылдары келген. НЛБ –ның алғашқы қалыптасуы
моделдеу деп аталды. Адамдар қалай ойлайды, олар қалай қимылға келеді
көмектесетін аймақтарын түсінуді қарастырды ,ол (Нейро) деген
физиологиялық және ( лингвистикалық) сөздік ( бағдар- ламалау) алгоритм
және модель болып табылады. Алғаш НЛБ американдық психотерапевтерде
жұмысты моделдерге бөлуге арнайы қолданылды. НЛБ- ның алғашқы модель –
техникалары формалы тәсілдер құрады. Бұл НЛБ арқылы психологияға енуге
жылдам көмек. Кейінірек НЛБ мен айналысқандар Аристотельден бастап , Уолт
Диснеймен аяқталады.
НЛБ –дегеніміз не ... . Оған көптеген түсініктер берілген . Соның қазіргі
таңда төрт түрі қолданылуда:
1. Психокоррекцияға техника жиынтығы . Де-факто көп таралған түрі ,
нарықтық заманда НЛБ-практик , НЛБ- мастер, НЛБ-бизнес Бұл
техникалар психокоррекциялық дамыту болып табылады .
2. Манипуляцияға тәсілдер жиынтығы. Семинарларда психокоррекциялық
техникалар айла- амалдары,қысқа мерзімді мән беретін жағдайлар . Оның
стратегиясы қатынас сипатына жаман әсер етеді және мәселелер туғызады,
алдымен өздері қорқа бастайды бізді де басқарып кетпесе деген ой
туындайды.
3. Когнитивті психологияға бағыт. Назар аударатын жайт моделдеу
идеясымен байланыста адамдардағы когнитивті стратегия ,сол моделдерді
пайдалана отырып ,түрлі аймақтарда жетістікке жете білуі.
НЛБ тәртіп аралық тілде бейнелеуі ,әлеуметтік –экономикалық және
гуманитарлы технология. Топтың ішкі және сыртқы мәнді жетістікке
көтерілуі, топ ішінде ұзақ мерзімді қатынастың қалыптасуы. Оның мақсаты
төмендегідей
• Ішкі және сыртқы коммуникацияда мәнділікті және ойлауды көтеру.
• Келісім шартқа отырарда коммуникациялық дағдыларды қалыптастыру.
• Жеке коммуникациялық дағдыларды дамыту.
Жалпы жүйе координаты.
Нейро- Лингвистикалық Бағдарламалау (НЛБ)- жалпы математика пәніне жақындау
келеді. Математика тілі модель жасауға ыңғайлы (химия ,физика,
астрономия),сондықтан да осындай тілді меңгерген адамдарға ,бұл аймақты
меңгеру түсінігі оңай болады.
НЛБ- бірыңғай жүйеде түрлі коммуникацияны береді.
( маркетинг, психология ,педагогика т.б) Менеджмент ,бизнес құрылымында
:келіссөз, сату, жарнама т.б терминдер –ішкі коммуникацияда басқару
тактикасы мен стратегиясы. Кез-келген мекемеде коммуникация өзара –қатынас
дамуы ішкі және сыртқы тапсырысқа тәуелді.
НЛБ-ақпарат беру моделі
Біз қоршаған ортаны сезім мүшелер көмегімен қабылдаймыз (көру, есту,
сипау,дәм, тері) Бізге бір мезгілде екі миллион ақпарат бірлігі келіп
қабылданады, соның қайсысы маңызды ,қайсысы маңызды емес фильтірден
құндылығы өткізіледі. Филтрден өткен ақпарат біздің ішкі картамызда бейне ,
дыбыс ,иіс және дәм болып қалыптасады.
Ішкі карта және физиология өмір сүру жағдайын құрастырады, онда ақыл-ой
және көңіл-күй деңгейілері біздің жағдайымыздан хабар береді. Біздің
жағдайымыз мінез-құлқымызға әсер етіп нәтижесін көрсетеді. Мінез-құлықтың
икемділігін көтеру үшін алдымен ақыл және дене жағдайын басқара білуіміз
керек, оны түсінуіміз қажет.
Коммуникацияда санада және бейсанада сенімге ену.
Сенімге енуде адам әрекеті арқылы болжам жасауға болады, ол әрекет сіздің
күткен әрекетіңізбен сәйкес келеді ме ,қаншалықты сәйкес болса ,соншалықты
сенімге ену болып табылады. Ол санада сенімге ену арқылы анықтау дегеніміз
,ол адамды алдын –ала білесіз сол арқылы болуы мүмкін . Ал бейсаналық сенім
, өз адамым деп іштей қабылдау ,ол бұрын білуді қажет етпейді. Ол
қаншалықты сізге ұқсас ,ішкі әлемі сіздің әлеміңізбен бірігеді қарым-
қатынаста ең бастысы осы. Американдық психологтар есептеуінше вербальды
,қарым-қатынаста сөздік ақпарат16 құрайды, ал денелік тіл (интонация,
қарқын,екпін, тыныс алу ) сөздік емес 56 яғни 55% (қимыл,мимика) ,38%
-дауыс (қарқыны, тембрі,ырғағы) , ал 7% өз сөзі сонда вербальды бөлімге 5-
20 % ақпарат береді,ал қалғандары вербальды емес бөлімге жатады.
Вербальды
емес
вербалды
коммуникация
Біз ескермейтін бөлім қарым-қатынаста өте көп мағлұмат береді. Бізді
кішкентайымыздан үлкеннің сөзін бөлме , үлкеннен кейін сөйле, қонақты тыңда
дегені алдымен сол алдындағы кісіні қабылда және өзің қабылдан дегені
екені қазір байқасақ соған алып келеді. Егер біздің санамыз бір нәрсені
айтса ,ал бейсана басқа нәрседен хабар беруі мүмкін Санамыз логикалы
түсінік береді ,ал бейсана көп нәрсені ашып береді ,сондықтан жақсы
адамның қасымызда болғаны және тез кеткені сонымен чемоданның кеткенін
білмей қалатынымыз бар.
Құндылықтар
1) Біздің әрқайсымызда мәнді зат , өмірдегі басты нәрсе немесе өмірдің мәні
болып табылатын түсініктер бар.Біреу үшін ол Құдай ,ал біреу үшін жан,тән
тағы басқалар үшін әр түрлі жетістік, ақша, отбасы және т.б. Сіз үшін ең
басты құндылық не соны жазып шықсаңыз ,ол 5 немесе7 құндылықтан кем
болмасын,іске сәт.
Құндылықтар сөздің мазмұнын нақтылау
1
2
3
4
5
6
7
2) Топқа бөлініп 5-6 адамнан бірге қарастыру.Сіздер үшін ең басты құндылық
не болып табылады, бірлесе талқылаңыздар,бірге сәйкес келген
құндылықтарды келісе отырып ортаға салыңыздар.Біреулеріңіз ортада
баяндайсыздар.
• Құндылыққа басты нені қарастырады осы мәнінде, оның ішкі тәжірибесіндегі
ой қажет емес. Сіздерден өтінеріміз бір –бірлеріңізді мұқият және
қызыға тыңдаңыздар. Сізге міндет артпаймыз, ол қай жағынан дұрыс айтпай
жатыр деген , сіздерде тек сол сөзді ол адам қалай ,қай жағынан түсінеді
деген көз-қарасты кеңейту және бір-бірлеріңізді тыңдауда мейірімділік
танытуға шақырамыз.
Қарым –қатынаста НЛБ шарты үш бөлімге бөлінеді.
1. Колибровка (мұқияттылық) Қалай сөйлейді,қандай қимыл-қозғалысқа түседі.
Колибровка –адамды нақты қабылдау,адамның қазір осы жердегі жағдайын
аңғару және көре білу.Колибровканы қарым-қатынастың вербальды және
вербальды емес бөлімі құрайды. Адамның сөзді қалай қолдануы ол сана , ал
қимылы ,дауысы соның шынайы ма ,әлде жалғандығынан хабар аласыз. Сіздің
осы уақытқа дейін көңіл бөлмей келген жағдайды ескеруге тура келеді.
2. Подстойка(ұқсастану) Адамға жақын болу үшін бейсаналық деңгейге көп ден
қоя біліңіз,яғни бейсаналық сенімге ену.Ол үшін көп жағдайда оның
әрекетінің көшірмесін жасауға тура келеді ,ол мазмұнға да әсерін
тигізеді.
3. Ведение(алып кету). Алдымен сіз адамға қарай бейімделдіңіз ,енді сіз оны
алып кетіңіз( қимыл-қозғалысыңызды сізжің ,ол қайталайтын болады) осы
кезде ойды да керек жағыңызға бейімдеу.
Колибровка-мұқият бақылау және өлшеу санау адамның түрлі жағдай
құбылысының сыртқы берілуін талдау болып табылады. Біз екінші адамның
қандай көңіл күйде ,не сезініп тұрғанын бақылауда : бет пішінің түсіне
қарай,көз-қарасы,дауысы , дене қимылы және тыныс алуы бойынша анықтай
аламыз. Колибровка(М) әңгіме барысында адамның жағдайының өзгергенін
сұрамай –ақ бақылау арқылы ескеруге мүмкін болады. Сөйлесу кезінде адамға
ыңғайлы болса кішкене жүзінде жылылық байқалады,қызарыңқылайды,ал жағымсыз
болса беті сұрланып қабағы шытылады. Егер адам маған бірнеше күн ойлану
керек деген күннің өзінде осы белгілерге көңіл бөлу қажет және талдайық .
Жаттығу Колибровка-мұқияттылық
Екі адаммен бірге жүргізіледі.
1. Әріптесіңізден өтініңіз ,өзіне ұнайтын адамын еске түсіруді,ал сіз осы
кезде ол адам қандай қылық жасайды,көзінің қозғалысы, дене қимылы
т.б.Тыныс алуы терең бе әлде жеңіл ме ,жиі ме ,әлде сирекпе ,жоғары
ма,әлде төмен бе мұқият, бақылап отырыңыз.Әлсіз себептерге де ден
қойыңыз,ол ішкі ойдың мазмұны болып табылады.
2. Өзіне ұнамайтын адамды еске түсіруін өтіну.
3. Екі жағдайдың қандай болатынын меңгердіңіз, енді сізге еске түсіруді
анықтау, ол жағымды немесе жағымсыз адам туралы есіне алып отырғанын
,бірнеше рет орнын ауыстыру арқылы қайталап, іскерлігіңізді
тереңдету.Дене индикаторы (өлшеу аспабы) кімді ойлағаны туралы айтсаңыз
бейсанадағы әрекетке қызығатын боласыз .Егер сіз сүйіктіңізге дүкенге
барып келуді өтінсеңіз ,ол жауап бермей жатып оның қимылы арқылы иә
немесе жоқ ойдың соңғы қадамын аңғарасыз Біз тек;дене, ой, және тіл
арқылы күрделі байланысты анықтай аламыз. Сізде бұрынғы тәжірибеңізде
болуы мүмкін ,өтірік айтып отырған адамды анықтай алуыңыз ,осындай
тәжірибені біртіндеп дамытып, мол жинақтай алсаңыз өзіңізге көп көмегі
тиетін болады. Жаттығу ,дағдылану деңгейіне қарай әлсіз көрінбейтін
жағын анықтай алатын боласыз.
Адамдарды зерттей отырып , кез-келген адам ;ол спортсмен немесе
бизнесмен болсын барлығының үш жағдайды жақсы жасай алатынын
байқайсыз:
Дәл қазіргі жағдайда қандай нәтиже беретіні немесе алғысы
келетіні туралы түсінігі болады ,сондай-ақ анық біледі ,елестете
алады.
Соңғы нәтижеге жету үшін,сол жолдағы әрекетке олар сондай
сезімтал және мұқият келеді .
Өз қалауына жету үшін, қаншалықты икемделу керек болса соншалықты
деңгейге түсе алады.
Оны үш сөздің көмегіне жатқызамыз: МАҚСАТ,СЕЗІМТАЛДЫҚ,ИКЕМДІЛІК.
Конгруэнтность-сәйкестілік.
Конгруэнтность- сәйкестілік -ақпарат моделі,ол вербальды және вербалды емес
ақпараттың сәйкес келуі ,адам қай кезде сөзі мен ым-ишарасы бірге иә
деуге келуі.Коммуникацияны бәсекеге жарамайды деп те атайды,онда қарама
–қарсы ақпарат алу сөз иә деуі мүмкін ,ал дене жоқ деуі мүмкін.
Грегори Бэйтсон моделін алғашқыдасәйкестікке жетпейтін ақпарат моделі ,ол
тек бейсанадағы әрекетке сенуге болады делінген. Ал Джон Гриндер мен
Ричард Бэндлер көрсеткіштері вербальды емес реакция қарама –қарсылықты
туғызады ,ондай жағдайда ішкі қақтығысты аңғаруымыз қажет.Сондықтан әрбір
ақпарат тасқыны өз моделінде дұрыс болуы; адамда бір мезгілде бірнеше
моделі бірігуі мүмкін(көз-қарасы, пікірі ,өмірлік өлшеуі) олар бір-біріне
кері әсер етуі мүмкін ,сондықтан барлық ақпарат тасқынына сенуге болады.
Адам бір уақытта жақсы көруі де немесе жек көрі де мүмкін. Сәйкессіздік
жағдайында адамдармен қарым-қатынасқа түскенде ,соңында шаршау немесе
ашушаңдық байқалады. Ал сәйкестілік қабілетті адаммен қарым-қатынастан
кейін көңілділік , бүтіндік сезім пайда болады.Сондықтан сәйкестену
реакциясын туғыза біліңіздер.
Ақпарат фильтрі:Бізге ақпараттан құндылық пен көз-жеткізуді іздеу мен
ескеруде маңызды нәрселерді ұстауда,пайдалы ақпаратты жіберіп аламыз.
Репрезентативті жүйелер
Біздің ойлайтын жағдайымыз саналы және бейсанада: бейне , дыбыс, түйсіну
,дәм және иіс деңгейінде қайта жасалынады. Біз сезім мүшелерімізді
қолдануымыз сыртқы жағдай ,әлемді қабылдауымыз ,ал ішкі жағдай өз-
өзімізбен уайымдауымыз. НЛБ-да миымызда ақпаратты алуымыз, сақтауымыз
–сурет, бейне иіс түрінде –репрезентативті жүйе түрінде бізге танымал. Ол
визуалды ,аудиалды ,кинестетикалық жүйелер. 1.Визуалды(В) жүйе ол біздің
көретініміз ;бейне ,сурет, кино .2.Аудиалды (А) жүйе ,біздің естуіміз
;сөйлеуді ,дыбысты ,желді ,сондай-ақ дауыс қарқыны ,екпіні ,дауыс
жоғарылығы т.б.
3.Кинеститикалық (К) жүйе грек тілінен аудармакинес- тело-дене
мағынасында Біздің сезінуіміз .Оған жататын иіс және дәм Кинеститиканы
үшке бөліп қарастырады:тактильді –тері арқылы сезіну; ішкі –бұлшық ет
,асқазан бұлшық етін сезінуі; мета – (түйсінуі – бағалау) сезімі , хабар
арқылы қатынас; (қуаныш ,сүйіспеншілік , бақыт, қайғы және т.б.) Мета
-түйсінуі –ол көкірек айналасында немесе бас пен мойын арасын алады.
Кинестетикалықты бес бөлімге бөліп қарасақ нақтырақ түсінікті болады:1.
Дәм; 2.Иіс; 3.Тері сезінуі (сипау арқылы); 4.Ішкі бұлшық ет ,жылыны ,суықты
сезінуі; 5. Мета –түйсіну-;қуану ,қайғыру ,бақыт ,сүю арқылы түйсінуді
бағалау.
Әдетте адамда бір жолға қарай бағытталады.Ең қызықтысы адам осы жолдың
бірін таңдайды,ал қалғандары қосымша қызмет атқарады. Егер адам визуал
болса ,ол еш нәрсені естімейді , сезінбейді деген емес , онда көру өте
маңызды
орын алады. Көру кілті оңқайларға байланысты.
Оң жағы көру бейнесін сол жағы еске
құрастыруда (В)
түсіреді(В)
Құрастыру
тәжибе
А) жүйеде
А-жүйе
Сезімге жол
ішкі Қайта құруда,еске түсіруде диалог диалог диалог(бар тәжір
Солақайларда көз деңгейі керісінше болады. Көзді анықтауда сол орналасқан
жолдарда байқалады.Визуалдар тек көзі ойланғанда төбеге ,яғни жоғары
деңгейді ұстайды.
Аудиалдар көзі ортада оңға солға қимыл қозғалыста жүреді .Кинестетиктерде
көзі төменде оң жақ және сол жақта жүреді. Көзді жиыру маған қара және
тыңда дегенді білдірсе ,ал көзді жұму , иәс пен дәмді сезінуді білдіреді,
басқа жолдар тыныс алу , дауыс қарқыны ,жылдамдығы , қоғамдық ортаға
қатынасы ,қимылы т.б.
Раппорт. Ұқсастану және алып кету
Ұқсастану (подстройка) Адамдармен жақсы байланыс жасау үшін,ол адаммен
алдын-ала таныс болудың қажеті жоқ.Есіңізге түсіріңіз сіздің өміріңізде
таныс емес адаммен бірден достық қатынасқа түскен жайттар кездесуі
ықтимал,сондықтан кей адамдар сізбен әп-сәтте ,яғни тез арада сенімізге
кіреді. Екеуіңізде бірдей ортақ ,жалпы бірдей нәрсе болуы мүмкін .Ол жалпы
ортақ нәрсе не ?
Ол әсерлігі, тартымдылығы ,коммуникацияға тез түсүі т.б. Нақты бөліп қарау
қиынға соғады және оның қажеті де жоқ. Әрекет негізі өзара ұқсастықта емес
,сізбен ұқсас келуі. Мыс: достар арасында жалпы ұқсастық; әдет, көз-қарас,
өмір сүруі т.б.сол арқылы жақсы қарым-қатынасқа түсе алады. Егер сіз сол
адаммен таныс емессіз ,бірінші көруіңіз болса онда жағдай қандай болмақ ?
Мектепте физика курсында физикалық көлемін эталонмен салыстырады. Эталон
адам туралы баға беру . алғашқы қортынды инстинкті өтеді, ол қауіпсіз: осы
адамға қаншалықты сене аласыз,сізге қандай қауіп туғызуы мүмкін.Бұрынғы
тәжірибедегі дағдыны біз санадан тыс қолданамыз. Жануарларда үйір болып
бірге жүреді ,себебі оларға азық , қорғану т.б. бірге болуды таңдаған . Ал
адамдарда бірге болу отбасын құру , ұжымда жұмыс атқару бір-бірін
түсінісу мен мәнді әрекет жасау үшін, ал НЛБ-да осы түсінісуде
ұқсастануды қолданады.Ұқсастану –соған ұқсас болу ,ол әріптес әлемімен
бірігу, мәнді байланыс түзу үшін қажет. Біз бір тілде сөйлесек ,бір-
бірімізді түсінетін боламыз. Ұқсастануды екі радио немесе рация бір
ағыстағы ақпаратты екеуі де ұстауы мүмкін , сол сияқты адамдар қарым-
қатынаста бір-бірін жақсы түсінсе дене жағынан ұқсастанса ( қимыл, дауыс
жағынан қарқыны ,екпіні, тыныс алуы ) жалпы соның әрекетін артынша
қайталау, яғни айнаға түсіру. Ұқсастану санадан тыс болады, егер сананы
ұқсата білсе сенім сезімі, түсінісу , кәсіби бірігу пайда болады.
Ұқсастану сөзінің синонимдері ;бірігу, сенімге ену,айнаға түсіру.
Ұқсастану әр түрлі болып келеді,сөйлеген сөзін (вербальды) ,сондай-ақ
қимыл,ым-ишара ,тыныс алу деңгейі ( вербальды емес) деңгейде
қарастырылады. Вербалды емес түріне үлкен мән беріледі, негізгі ұқсастану
ырғаққа түсу ,онсыз өзара қимыл болмайды .Ырғақ- дауыс ырғағы, тыныс жолы,
қимылы. Сондықтан танысу кешінде би ырғағы арқылы адамдар бір-бірін
қалайтынын еске түсіріп өтсек түсінікті болар еді. Вербалды емес ұқсастану
–санадан тыс жүретін процесс , яғни санадан тыс сенімге ену. Сенімге ену
әрекеттің барлық түрінде жетістікке әкеледі. Алдымен ұқсастану артынан өз
жетегімізге алып кету. Ұқсастану ,бірігуге нақты тағы бір тоқталып өтсек;
• Дене бітіміне қарай; дене қимылын қайталау,ал айна сияқты.
• Ым-ишара; соның ым-ишарасын қайталау ,егерде ол қолданбаса қолданудың
қажеті жоқ.
• Тыныс; тыныс алуда сол ырғақты қайталау.
• Қимыл; сол жылдамдықты әрекетте де дауыс қарқынында да бірдей деңгейді
ұстану. Егер әріптесінің ым-ишараны тез әрі өте жиі қолданса өз
ырғағыңызды төмендету. Қандай уақытта да сіздің көңіл-күйіңіз
әріптесіңізге беріліп отырады, сондықтан қасыңыздағы адамды қысымға
алмайын десеңіз , қысылудың қажеті жоқ.
• Дауыс ;әріптесіңіз қандай дауыс қарқынын алса сіз де сол деңгейді
ұстаныңыз ,ол қатты бастаса, сізде қатты бастап, артынша өз дауысыңызды
бәсеңдетіңіз , өзіңізді жеңіл ұстаңыз , сонда әріптесіңіз де біртіндеп
бәсеңдеп ,жеңілдейді және қатынас қақтығысқа кетпей тұрып , жағдайды
өзіңіз бақылап реттеп отырыңызға мүмкін болады.
• Мәтін; әріптесіңіз сөйлегенінде қандай сөздерді қолданды сол сөздерді
қайталай отырып ,өз сөйлеміңізді құраңыз.
• Жағдайға байланысты ;әріптесіңіздің қандай нәрсені ұнатады шәй, кофе
,кітаптардан, музыкадан, саясаттан т.б.жайлап бақылау жасау, сұрақ
түрінде қойсаңыз ;өзі ұнатқан тақырыпты кең ашуды жөн көреді сол
тақырыпты сізде кеңінен ашуды жоспарлаңыз.
• Адамдардың 80-95% өз есімін атағанды ұнатады сондықтан сөз арасында
әріптесіңіздің атын қоса отырып сауал жолдаңыз ,ұмытып қалсаңыз
,әріптесіңіздің есімін қайталап сұраудан қысылмай параққа жазып алып,
қайта қарап ,көбірек есімін қосып отырыңыз.ІӘрбір есімге байланысты
танымал адамдармен аттас екендігіне тоқтала ,олардың бойындағы жақсы
,жағымды қасиеттердің әріптесіңіздің бойынан табылып отырғанын айта тырып
олардың алғырттығын , парасаттылығын салмақтай , көркем әңгімеге бай
болыңыз.
Реттелу типтері;
Ұқсастану жетекші типін анықтау арқылы реттелінеді ; эмоциясы, логикасы
және сыншылдығы; немесе көз-қарас
бала, ата-ана, үлкендер трансакты талдау бойынша қарастырылады. Егер
біз қарым-қатынасқа түскен адам логик болса ,онда логикалық аргументтерге
,фактыларға сүйене отырып сөйлем жинақы және құрғақ құрастыруымыз. Ал
эмоционалды адам болса, онда біз қимыл-қозғалысымызды белсенді етіп ,
ашықжестерді жиі қолданамыз. Сыншыл адамдармен қатынаста ,әңгімеміз де
сыннан басталуы жоғары деген көз-қарасты ұстанамыз.
Репрезентативті жүйесі жетекші түрінде;
Ол жүйелер ;визуалды ,аудиалды, кинестетикалық деңгейде бірігу.
визуалды -адамдарда осы жүйе жетекші болса (көру) ; олар жеңіл түрде
сурет ,бейне ,түстер туралы сөздерді қосып сөйлейді; көру, қарау, көз-
қарас, ашық, қайта –қарау;олар болған оқиғаның барлық бейнесін ,суретін
береді .Ал сізден қажет етілетін деңгей соның ана тілі
визуалды ма соны жалғастыру болып табылады.
аудиалды -жетекші (есту) жүйеде;олар сөз ырғағына сезімтал;есту, айту
,әңгіме, қатты ,айқай,шулы сөйлескенде соның сөздерін өзіне қайта қолдана
білу.
кинестетик- жетекші (дене,тән) жүйесі ; тері арқылы сезінеді;сезіну ,
жағымды, жылы, тез, жеңіл,еркін, ыңғайлы сөздерін қолданады.Сөйлеу дене
тілі болуы қажет.
Визуалды ,аудиалды,кинестетикалық түрден басқа дәм,иіс жүйелері бар ,бірақ
олар жетекші рол атқармайды ,әрі сирек кездеседі ,Мыс; талғамы жоқ-
жаман иістер шығады-деген сөздерді жиі қолданады.
Предикаты (анықтау тілі);
Біз сөзді ойымызды білдіру үшін қолданамыз,ал сөзіміз біздің қай
репрезентативті жүйеге жататынымызды анықтайды . Осындай сөзді НЛБ-да
предикаты деп атайды.
Предикаты (сөйлеу тілі);сенсорлы-анықтау сөзі; анықтауыш,толықтауыш,
баяндауыш.Ал топ алдында сөйлейтін болсаңыз осы (визуалды,аудиалды,
кинестетик)тіліндегі сөздерді біртіндеп бірінен соң біріне түсе отырып
,қосу. Оның алдында Аудиалды адамдар үшін сіздің сөзіңіз анық ,ашық
,ықғақты ,кинестетик үшін сөзіңде мағына мазмұн,ал визуалдар үшін әдемі
киіну мен сіздің сөйлеп тұрғаныңызды толық көру қажет.
Репрезентативті жүйеде өзара әр түрлі аударма тілі:
белгісіз визуалды аудиалды кинестетик
Қарапайым, Көріксіз үнсіз әлсіз
әдеттегіше
Мұқият болу Қарап алу, көріптыңдау Мазасыздану,
өту Күйзелу
баяндау Көрсету айту Алып келу
Бірге ойлану Қарап шығу әңгімелесейік Солай-ақ болсын
дейік
Жақсы ойлану Көріп шығу әңгімелеу сезіну
Айтқанда тұру Артына түсу тыңдайық Шыдамды
Қарым-қатынасқа түсу моделі
Жетекші Визуал Кинестет Аудиал Логикті
репрезен Ды икті тип ды тип
тативті жүй Тип тип
Паттерн
Дыхание Жоғары , Барлық
кеудеден Көлемде
предикаттар Ашық, елес- Сезіну,тыныҮн,қатты Тілінде
тетші,бояуы ш,сезе дыбыстытабусан қатары
Болашақта, қою,тұрақты,естілу,жіңжиі ,
жалтыраған,көз-, ішке,қатаң ойшыл,
қарас жылы білгір,біл
емін
Дауыс Жоғары,таза Төмен, әуенді,ырғаМонотонды,
күші,жылдамдығытез,қатаң,біркеТе рең, қты,өзгермеүзік дыбыс
,үндестігі лкі емес. баяу,кідірілі Жуан дауыс
сте,дем
шығару
Бұлшық ет Иық белдеуі Адамда Бұлшық ет
қысымы қысылған көбірек қысымы
босаңсу , тепе-тең
аймақта
Ым-ишара қатарыБелден жоғары Белден Бел деңгейіқолданбайд
төмен ы
Көз тігуі Қоршаған Қоршаған Көздері Алысқа
қатынасқа ортадан жоғары ортадан төмен қарау
бағыты төмен түсіріулі
Қарау ережесі Есту үшін қара Қарар Тыңдау үшінКөзбен
алдында қарама байланыс
жанап өтеді жоқ
Вегетативті Беті бозарады Беті ашы Бір
көріну қызғылт қалыптыарал
түсті ықта
Дене күйі Тік түзуленгенБүгілген Басы бір Екі қолы
басы мен иығы басы мен жаққа бағыткеудеге ,
көтеріңкі иығы алған айқастырыл
түсіңкі тыңдаушы ған тік
босаңқы кейпінде дене басы
көтерулі
Дене және қимылЖүдеу түрі бұлтТомпи Тұрақсыз Жұмсақ
типі тәрізді -ған,дөңгелдене бір детолық
Тістену бар ек,еркін,саашық,жабық қимылы
лмақты икемсіз
Сөйлеу:
Егер біз сөйлеу тілінде нақты өз тәжірибемізді толық баяндасақ,онда
жалықтыратын және тықақты әңгіме болатын еді .Ал қазіргі сөйлеу тілінде біз
алған ақпаратты өз керегімізше өңдейміз. Мысалы; біздің әріптесіміз
жиналыстан келе жатырмын десе , жиналыс қалай өтті ? деп сұрасақ; бәрі
жақсы өтті ,соңында барлығымыз бір шешімге келдік,- дейді.Егер сізге
соншалықты керек болса ,онда хаттамамен оқып танысу қажет.Себебі сөз
бастапқы ойды бұрмалап немесе басқа сөздер қосып айту арқылы жеткізіледі.
Сөйлеу кейде тәжірибені дұрыс бейнелемейді,оған қосымша мағына қосылады.
Осыған ұқсас мына тапсырманы орындап көріңіз:
Жұмысшы (темір жолдың ) машинистің қызыл белгідегі бағдаршамға тоқтамай
өтіп бара жатқанын көреді , бірақ та оны хабарламайды.
Сөйлемнің арғы жағын оқымас бұрын ,өз жауабыңызды беруге тырысыңыз.
Жауап1: Қызыл түс қарама-қарсы бағыттағы поезд туралы ескертеді
Жауап2: Машинист велосипедте өтіп бара жатты .
Жауап 3: Жұмысшы оны теледидардан көріп отырды.
Жауап 4: Қызыл түс темір жол бекетінен өтетін авто -көліктерге арналған.
Жауап5:Жұмысшы машинисті темір жол үстімен ұшып бара жатқан самолет ішінде
отырып бақылады.
Сөйлеу-әмбебап белгісі,оны басқа адаммен ақпарат алмасуда қолданамыз.
Жоғарыдағы мысал біздің шындықты жеңіл қабылдауымыздан хабар береді.
Осындай қателіктер жібермес үшін, алдын –ала сұрақтар қойып алу қажет:
• Жұмысшы машинисті қалай көрді?
• Машинист бағдаршам жәнінен қалай өтіп бара жатты?
• Қызыл түс нақты ол не ?
• Ол жұмысшы мен машинист қатынасында қай жерде орналасқан?
Саясаткерлер сөйлеуді өздеріне қарасты пайда табуда тамаша қолдана алады.
Сөйлеу филтрлі тәжірибе ретінде,әр адам үшін шынайы деңгейді ақпарат
арқылы көрсете алады. Сөйлеуде екі модель бар : милтон модель мета
модель Бұл моделдер бізді терең тәжірибе жинауға үйретеді.
Карта және территория (аймақтық)
НЛБ-да территория –сіздің шынайы нақты тәжірибеңіз, ол қоршаған ортадағы
жағдай,заттар. Ал карта -өз моделіңіз сіздің әлемді түсінуіңіз
Визуалды калибровка Егер де иәжәне жоқ белгідегі ұнайды және
ұнамайды сөздерінде жауапты оңай анықтап реттеуге болады .Үшке
бөлініңіздер ;біреуі көрсетуші ,ал екеуі бақылаушы болады. Көрсетуші өзіне
ұнайтыннан( әйел,қарбыз, ит) 3-4 затты және ұнамайтын
( бастық , қара түс, таңертең тұру )3-4 затты атайды,ал бақылаушылар сол
ұнамайтынды –ұнайтынға әкелу қажет. Бақылаушылар сұрақтар қоя отырып
,анықтайды.
Б: Көлге сен қалай қарайсың?
К: ұнайды.
Б:Саған құрбақа ұнайды ма ?
К: Жоқ.
Б:Саған күй тыңдаған үнайды ма?
К: иә, ұнайды.
Бақылау кезінде анықталған вербальды емес реакцияларды жазып отырыңыз;
Ұнайды Ұнамайды
1. 1.
2. 2.
3. 3.
4. 4.
5. 5.
6. 6.
7. 7.
Ұнайды Ұнамайды
1. Көзі кең ашылады. 1.Қарашығы кішірейеді.
2.Қарашығы кеңейеді 2.Беті қысымға келеді
3.Беті босаңсиды. 3.Ернінің шеттері қысымға келеді
4.Ерні босаңсып , екі шеті 4.Иығы көтеріледі.
көтеріледі. 5.Беті бозарады
5.Иығы босаңсиды . 6.Жақ бұлшық еттері қысымда.
6.Бетіжай ғана қызарады 7.Тыныс алу қысылады.
Врата сортировка (қақпаны айыру).
Адам қызығатын ыңғайлы жағдайларды 6 категорияға бөлуге болады.Адам
құндылығына бағыттау. Қақпаны айыру дегеніміз : ол жақсы көретін
тақырыптарды тапсақ ,онда оған мазмұн беріп сондай рахаттана жауап береді .
Бірге тақырып тапқанмен кеш бойы ой таластырып,егесіп отыруыңыз мүмкін.
Адамдар әрбір құндылықтар бағытына қарай сөз және сөйлем құрау
ерекшеліктері кездеседі.
Адамдар. Кім ?
Кім? Оған адамдар маңызды кім және кіммен. Алдымен ол
анықтап алады : Кім адамдар негізінде сөйлейді
.Егер оны бір жерге шақырса оның бірінші қоятын
сұрағы –Онда кімдер болады?
Олар қарым-қатынаста адамдар және құндылығы туралы
айтатын болады. Оларды тек адамдар қызықтырады.
Ондай адамдардың мінез-құлықтары өзгеше болып
келеді
әрекет, НЕ?
заттар. Адамдар назарын көп заттар мен әрекетке бұрады.
НЕ? Алдымен көзіңе не түсті деп сұрасаң ,ол жағдайды
,киімдер , обойдың түсі,орны. Оның жауабы жалпылама
;махаббат ,достық, үміт, сенім,бақыт
Егер (ҚА) процесс болса ;онда не болу керек десеңіз
;қарым-қатынас ,әңгіме, тамақ деген жауап аласыз.
Сөйлеу тілінде зат есімдер көп қолданып ,процесті
жүйемен айтып береді
Құндылық. Не үшін?
Не үшін? Адамға әлем туралы ,мазмұнға көз-қарасы тиянақты
болады. Оның бәрінің керегі не ,соған баса көңіл
бөледі.
-Дәрігер мен өмір сүремін бе ?
-мәні бар ма?
Жалпылау да кездеседі ( бақыт, сүйіспеншілік, өмір
)бірақ оның құндылығына көп көңіл бөлінеді
Процесс. Қалай?
Қалай? Алдымен немен айналысамыз,жүйелілікті қажет етеді
Қыс , көктем,жаз ,күз сияқты.
Әрекеттің орындалуы ,әсіресе ол уақытпен байланысты
. Алдымен жағдай , заттар , адамдар туралы йтылуы
мүмкін артынан негіз уақытқа бағытталады.-18
сағатта,былтыр күзде осындай уақытта , кеше
кешкісін ,бір ай бұрын.
Уақыт. қашан?
қашан? Біреулерге уақыт сондай маңызды Олар соған бағдар
жасайды қашан келеді ,қашан кетеді.Ол сәрсенбі күні
түс қайта болған .
Орны . қайда?
қайда? Қай жерде өтеді ,қай жерде жайғасады,жиналады көп
көңілді соған бөледі.
Әңгімені сол орындар туралы қызықты етіп айтатын
болады.
Есте ұстаңыздар ҚА бірнеше болуы мүмкін -әдетте2-3, сондай-ақ әр түрлі
жағдайда ол өзгеріп отыруы мүмкін .ҚА бейнеленуі қарама –қайшылық туғызады
,яғни бірге келу мүмкін емес жайттар:
1.Адамдар-заттар.
2. құндылық-процесс.
3.орын – уақыт.
Бірге келуі өте сирек кездеседі.
Есте сақтау.
Қайта жаңғырту өткен біз білетінен бүгін жаңа ақпаратты түсінуге байланыс
табамыз.Тәжірибемізді талдай отырып , болашақтан жаңа байланыс күтеміз.
Қайта жаңғырту эмоциямен тығыз байланысты.Әрбір қайта жаңғыртуда жағдай
элементтері,тәжірибемен байланысады. Бір жағдайды еске түсіргендегі сезім
сол күйінде қайталанады. НЛБ есте сақтау мен эмоция-сезім арасында өмір
сүру жағдайы таңдау,а көмектесеміз. Кейде есте қалған жағдайлардан
жағысмыз эмоциялар қалуы мүмкін. Осындай жағдайлар ресурсты емес ,ішкі
жағдайларды тежейді; логикалық ойлауды ,шығармашылық жағын , сенімділігін,
ойлануын т.б.Мыс:бір адамның алдында алғаш көрінгенде ұялшақ болып
қалады,екіншіде оның ішкі жан дүниесінде мен одан төменмін ,ойымды нақты
жеткізе алмаймын деген ойлар мазалап ,сол адамды көргенде алғашқы сезім
ұялшақтық бойын қайта билейді.Бұл жағдай бейсана деңгейінде әсер етіп
отырады. Бұл ішкі карта ,ол ресурссыз ,ал осы жағдайды басқара алсақ ,нда
шығармашылыққа ,пайдалы және мазмұнды нәтижеге жете аламыз. Жағдай екі
түрде қарастырылады: қатыстыру және босату.
Жағдайды қатыстыру(байланыстыру).
Сіз өз өміріңізден бір тәжірибені еске түсірсеңіз немесе қиялдансаңыз
визуалды сол тәжірибені көре еске түсіреміз . Қатысуда эмоциямыз бен
сезіміміз байланысқа түсіп ,толық қайта жаңғыртуға мүмкіндік туады.
Актерлер өз ролдерінің мазмұнына толық еніп, нағыз сезімді туғызады.
Жағдайды босату
Еске түсіргеннен кейін өзімізді бақыласақ болған оқиғадан бөлек
тұрмыз.Терапевтер осы жағдайды өз жұмыстарында пайдалануда.
Уақыт
Әркім өзінше уақытты байқайды. Көп адамдар уақытты жоспарлауға икемді ,ал
кейбіреуі жексенбіден кейін не істейтінін білмейді. Біздің бір-бірімізден
ерекшелігіміз сол өткенді еске түсіре алуға қабілеттілігімізде . Іштей
уақытты қалай қабылдай алсақ ,содан өткенді қабылдауымыз байланысты соны
қалай қазір сезінеміз және болашақты қалай болжаймыз. Барлық адамға ойланып
қарасақ 24 сағат бірдей берілген,сол уақытты алып жүру әркімнің өз
қабілетіне қарай,оны НЛБ-да уақыт сызығы деп атайды.Мақсатымызға жету
үшін жоспарлау ,жүзеге асыру,уақытты максималды пайдалану қажеттегі
туындайды.
Уақыт сызығы –ол метафра және өте қажетті нәрсе.Уақытты таңбалау сызығы
дене кеңістігінде өтеді. Ол уақиғаның сызықта өткенді, бүгінді ,ертеңді
ұйымдастыру. Жалпы принципте өткен мен бүгіннің жетістігін және кемшілігін
түсінуге мүмкіндік береді. Уақыт сызығынығ екі түрі бар ,әрқайсысының түрлі
варианнтары кездеседі. Адамдар барлық уақытта қазір ,осы жерде маңызды
жеке тұлға жиынға кешігіп брады ,себебі оған қазір шынайы,
маңызды,болашаққа қарағанда. Олар қазір қатысты сондықтан уақыт кестесі
бойынша емес созып , мерзімін кешіктіріп жібереді . Ол адамдар органайзер
ұстанбайды Өмір уақытты көбіне эмоциямен есте сақталады. Екінші түрі
уақыт арқылы бұл адамдар көбіне жүйелі блокноттар өткен мен ертең,
бүгінгі сондай қажет. Олар кей уақытта өздері денесі осында болғанымен ойы
басқа жақта жүреді. Олар кездесуге уақтылы кешікпей келеді уақыт арқылы
ерте келуі де мүмкін,оған кездесу соншалықты қызық емес ,негізгі мақсат
кешікпеу. Сіздің уақыт сызығыңыз қай жерде .Сіз уақытпен бірдей жүресіз бе
,әлде уақыт арқылы ма ,анықтауға уақыт жетті. Сіз дене кеңістігінде уақыт
сызығына қатынасыңыз қалай екенін анықтай алсаңыç ,оны өзгертуге де ,мәнді
жүйеге келтіруге де ,жоспарлауға да ,нәтижелі жетістікке жетуге де дайын
боласыз.
Уақыт сызығын анықтау
Сіздің уақыт сызығыңыз қалай жатқанын анықтауда , жағдайды ертеректе
өткізген туылған күніңізді тойлағаныңызды алыңыз. Енді кейінен өткізген
берірек туылған күніңізді еске алыңыз.Сондай-ақ келесі жылғы туған күн және
былтырғы жылғы туған күнмен жалғастырыңыз.Әрбір еске түсіруде бірнеше минут
тоқтап, кідіру , ойда әрбір туылған күннен бейне қалуы қажет.Енді осы
жаттығуды тағы бір рет жасап қайталау,онда бейнелер сызықтың қай жағына
орналаса еске түсетінін ескеру.Қияли сызығыңызды барлық бейнелерде көре
отырып ,метафралық сызыққа әкелу. Адамдарда өзіндік сызықтың орналасуы
бөлек ,азияттықтарда уақыт сызығы вертикалды жоғары төмен. Сұрақ негізі
сізге уақыт сызығы қаншалықты қажет. Уақытында кез-келген істі аяқтай
аласыз ба? Уақыт тізбегіне ілесе отырып әрекетіңізді үйлестіре аласыз ба
?Алдын –ала зор сеніммен күрделі және маңызды жобаларды жоспарлай аласыз
ба? Күнделікті тұрмыста және жалпы тәртіпке қарай уақытты бөлу? Батыс
елдерінде уақыт арқылы түрі ол Vәрпімен белгіленіп алдарында жатады.
Физиология
Физиологияға не ойласаң, не жасасаң да орасан зор әсерін тигізеді. Ақыл
мен дене –бірлік жүйесі,сондықтан бір-біріне әсерін тигізеді. Өзара әсер
нәтижесі өмір жағдайын құрайды. Сіз ескердіңіз бе кейде сізде көңіл
күйіңіз болмағандықтан ,еш нәрсе істегіңіз келмейді. Біз жетістікке жету
үшін ақыл мен денеміз қандай жағдайда болуы қажет. Белгілі міндеттерге
байланысты соған сәйкес жағдай болуы қажет.
Қолайлы физиологиялық жағдай
Кез-келген міндетті жүзеге асыруда қолайлы жағдайдың болуы ,оның
әрекетпен сәйкестігіне әкеледі.Сыртқы әлемнен қалай кері байланысты алу
үшін,сіз өзіңізді қалай сезінесіз. Ол сезім қайда орналасқан, ол сізге
жалпы қалай әсер етті. Сізге қандай тәсіл болса да өз физиологияңызды
басқаруыңыз –сіз қалай тыныс аласыз айыруыңыз керек. Тыныс алуыңыз
кеудемен ме әлде ішпен бе ? Тез әлде баяу ? Басқаша тыныс алып көріңіз
және өзіңіздің жағдайыңызды тексеріңіз? Дене қимылы қандай? Бұлшық еттер
жиырылған ба ? Сіз тік отырсыз ба ,әлде бүкірейіп пе?
Бір нәрсені өзгертіңіз және жағдайыңызды ескеріп тексеріңіз. Сіздің ақыл
–ойыңызда қандай өзгеріс болды ,оны да аңғарып отырыу. Қабылдау фильтріңіз
не беріп жатыр. Сізге қазір не өзгерту қажет сәйкестікке жетіп ,өз-
өзіңізбен болыуыңыз үшін. Егер сіз жиналыста мазмұнды баяндама жасаймын
десеңіз маңызды келіссөз жүргізуде сізге оны сенімді және сәйкес жасау
қажет. Кез-келген сәйкессіздік екінші адамға көрініп тұрады. Оны ол қалай
ойлайтынында , бейнелейтінінде күмәндану туғызады.
Психогеография
Кез-келген адамда қорғау зонасы және аймағы болады. Екінші адамның
кеңістігін білу , көре алу , түсіну және қалай оны қолдану өмірде өте
маңызды. Қарым-қатынас кезінде екінші адамның реакиясынан аңғаруға болады.
Қарым-қатынас барысында адамда 4 зона кездеседі:
1. Интимді (сырластық ) зона 15-46 см, бұл зонаға тек таңдаулы рұқсат
етілгендер ғана кіре алады ,сондықтан оны бұзбас бұрын ойлану қажет.
2. Жеке зона ол 46см-1.2 м. Бұл алшақтық көбіне кештерде достық және
ресми кездесулер ,шақырулардағы алшақтық.
3. Әлеуметтік зона ол1.2 м -3.6 м Бұл зонада біз танымайтын адамдармен
байланысқа түсеміз.
4. Қоғамдық зона ол3.6 м арырақ. Үлкен топпен кездескенде. Ал күнделікті
өмірде : дүкен, жұмыста екінші адам қай жерге дейін жібереді ,сол жерде
ғана байланысқа түсе аламыз.
Ұстаным-(көз-қарас)
Сіздің бұқара алдында сөйлеуіңіздің дұрыс қабылдануы , сіз қандай орын
таңдадыңыз соған байланысты.
А А-әрпі көрсетілуі ол мәнді беті
В1,В2;В3;В4- ол сіздің ұстанымыңыз.
В1 Бұрыштық орналасу –көзбен және ым-
ишарамен
байланысқа түсуге мүмкіндік
береді .Стол шеті
кішкене бөгет
туғызады.Саудада өте ыңғайлы
ұстаным.
А В2
Іскерлік өзара қарым-қатынастағы
ұстаным, 2адам
бірлескен авторлықта немесе
қандай да идеяда
бірге жұмыс істеуде, жалпы
шешімге келуде
қолдану өте ыңғайлы.
А
Бәсекелес-қорғаныс
ұстанымы.Бейсанада
бақталастық
,бәсекелестік сезім тудрады, әркім
өз көз-қарасын
ұстана отырып ,сол ойда қалуға
В3 негізделеді.Стол – ол
бөгет болып табылады.
А
А Тәуелсіз ұстаным; Бір-бірлерімен
өзара
әрекет еткісі
келмейтін адамдар қатынасы.
В4
А
В1 В2
В1 А В2
В1 В2 Бірдей ұстанымда бірақта В3
В5 В4
В1-жақсы
Қатысушылар айналасында,ұжымдық
Пікір-таласқа өзара ми шабуылына ыңғайлы
Қатысушылар жартылай шеңбер құрады
Мақсатқа жетуге жоспарды жүзеге асыруға
өте пайдалы. Топ назарын топқп емес жобаға
уадаратын болады.
Қатысушылар бір сызықта әрқайсысы
өз көз-қарасында,қасындағыларының
реакциясына қарамайда. Бұл сыншылдар
немесе бағалаушылар
НЛБ-да мета –бағдарламасы.
Мета-бағдарламасы-адамның базалық қабылдауындағы фильтр,онда адамның
өмірді қабылдауынан таймауы бар. Адам әркезде шектелген санадан басқасын
артық ақпаратты қалғанын алып шығу үшін қайта фильтрден өткізеді.Әлбетте
осы кезде ақпараттың біреуін жоғалтады кейбіреуін бос жібереді. Әсіресе ол
қарым-қатынасқа түскен кезде байұалады ;егер де ол сізді қабылдаса қуанады
және түсінеді ,ал керісінше болса жиырылады ,сізді түсінбейді.
Мыс; Ертеде бір ғалым оны Джеймс деп атайық, Америкада өмір сүріпті. Ол
ғылыми -танымал жетістіктерді лекция түрінде елді-жерді аралап , оқып
жүріпті.Бір күні кішкентай қалаға келіпті ,онда көбі фермерлер екен.
Джеймс ортаға шығып өз лекциясын оқи бастапты. Ол алдын –ала қауіптеніпті
ешкім түсінбесе қайтемін деп ,бірақ зал тыныш тыңдапты. Тек бірінші қатарда
бір кәрі кемпір ғана күле беріпті Ал Джеймс болса оған жауап ретінде ,өз
баяндауын күшейте отырыпты, ал кемпір болса олда күлкісін үдетіпті. Сонымен
лекция аяқталады бәрі орындарынан тұрып кетіп жатады . Джеймске сол кезде
кемпір келіп мысқылмен сұрақ қойыпты
-Джеймс мырза ,жерді сіздің пікіріңізше не ұстап тұр ?- депті.
Сасқалақтаған Джеймс тез арада Кеплер заңдылығын есіне түсіре салып ,дана
адам болғандықтан,кемпірдің өзінен сұрапты:
-Ал сіз қалай ойлайсыз ?
-Жер үлкен тасбаханың үстінде тұр ? –депті кемпір
-Ал тасбаха ненің үстінде тұр ?
- Тасбахалар ең астына дейін, сіз мені шатастырмаңыз.-депті кемпір.
Күш фокусы
Бұл паттерн адам өзінің шамасын анықтағанда қажет.
Шешімді іштей қабылдау (ішкі күш фокусы)
Адам ішкі шамасына қарай және түрлі бейнелерде салыстыра отырып ,шешім
шығаруда қолданады. Адам ішкі референциясы ашық ,айқын болса кез-келген
шешімге оның пайдасына шешілше де қарсыласатын болады. Сырттан басшылық
жасағанды ұнатпайды.
Адамдардың назарын және сезімін қабылдамайды.
Сыртқы ақпаратты жинай отырып ,соңында өзі шешім шығарады. Өзін-өзі
мотивтендіреді.
Біреудің айтқанына , шешіміне ,істе дегеніне құлақ аспай қарсыласады.
Ережені ақпарат ретінде қабылдайды.
Біреу оны сынап жатса , ал ол басқаны сынайды.
Шешімнің сырттай қабылдануы( сыртқы күш фокусы).
Сыртқы күш фокусында біреудің әрекетке бағыттауын , шамалауын қажет етіп
тұрады. Бұл адамдарға сырттың айтқаны жақсы,ол сіздің шама-шарқыңызды
сұрайтын болады. Бір қарағанда олар қинала шешім қабылдайтын сияқты.
Біреудің жұмыс жақсы аяқталды, бітірдіңдер дегенін күтіп ,сонда ғана көз
жеткізеді.
Оларға сырттың пікірі ,бағасы қажет.
Оларды басқару мен ертуді қажет етеді.
Сыртқы ақпаратсыз олар дұрыс жасап жатқанын білмейді.
Біреудің мотивтендіруін күтіп отырады.
Олар өз жұмысының барысын; сыртқы стандарт пен нормаға сәйкестігін
салыстырып отырады.
Бәреудің көмегінсіз бір жұмысты бастауда ,қиындық мәселесі туындайды.
Ақпаратты ереже деп қабылдайды.
Егер оларды сынаса –олар да өз-өздерін сынайды.
Бағыттары басқа адамның сөзінде және қимылында болады.
Мотивация : Белсенді –енжар.
Белсенді.
Бұл адам өз-өзін мотивтендіреді. Ол адамға біреудің әсер етуі қажет
емес,өзінше әрекетке түсе алады.
Біреулер алдымен бастасын деп күтіп отырмайды.
Аяқталған сөйлемдер қолданады.
-Мен келіссөзді қысқа мерзімде аяқтауым керек,-деп кесіп айта алады.
Енжар.
Сыртқы әсермен қозғалады. Құлшыныс көрсетпейді, тез арада баяу жүгіреді
деген емес, тек жұмыс алдынада оған сырттан тепкі қажет.
Ыңғайлы тұстарды , біреудің бастауын күтіп тұрады.
Жағдай бойынша ойлануға және талдауға уақыт сұрайды.
Аяқталмаған сөздер тілінде көп кездеседі.
-Келіссөз жүргізгенге қандай да бір мүмкіндік бар ма.
Мотивация :К-ОТ
Қимыл дайындығы.
Бұл адамды жеңетіні, алатыны ,жететіні қызықтырады. Назар аударатыны тек
,өзіне не керек ,өзі неден қашып жатыр. Бұл адам жаңа жұмысқа бара жатыр
бірақ ескіден қашып бара жатқан жоқ Бұл адамдар жақсы анықтай алады
неге жету керек екенін,ол жолда қиындықтар шықса ,қайсысынан қашу ,қайсысын
жеңуге болатынын сараптай алады. Өзіне не керек соған қарай
жылжиды.мақсатына жету жолдарын толық біледі.
Қимылдың аяғы Бұл адам жағымсыз нәрседен желеулетіп қашады ,ұнамайды деп
, ол мақсатсыздықтан емес ,тек алдымен назарын өзіне не ұнамайды ,неден
қашуға болады соған көңіл бөледі. Олескі жұмысынан кетіп ,жаңа жұмысқа
бармайды. Бұл адамдар қашудың қандай екенін неге ынталанғанын жақсы
анықтай алады. Өз қателігін түсініп ,келесі жұмыс болса жақсы атқаратын
болады.
Салыстырмалы фокус
Кішкене мысал . Мына сұраққа жауап беріңізші:
Бұл фигуралар туралы не айта аласыз?
- Екеуі тұрып,біреуі жатыр.
- Оң жағындағысы ерекшеленеді.
Бұл үш тік тұрт бұрыш.
Біреулері ұқсастығынан бастаса ,келесісі айырмашылығынан бастайды ,олар
кертартпа біреуі бар ,тұрақтылығына тоқталса ,енді келесілері жаңа ,таныс
емес нәрсе іздейді. Бұл салыстыру фокусы. Бұл тек сіздер түсінсін деп
алынған мысал ,ол еш нәрсеге бағытталмаған ОЛ сіздің ішкі уақытыңызға
–уақыт сезінуіңізге байланысты.
Ұқсастық
Тұрақтылық-принципі
Ұқсастыққа бағытталған,алдымен назарды ,көңілді не ұқсас соған бөледі
Бұл менің дүкенде көрген затыма қатты ұқсайды екен Ғаламдық өлшемде 15-
25 жаста өзгеріс көрінеді.
Класикалық, стандартты, үйреншікті
Адамдардың бұл түрі өзгерістің біртіндеп, асықпай болуын , жұмыста
жағдайдың баяу дамуын қалайды. Егер олар әрекеттің қалай істелетінін
үйренсе, онымен ұзақ уақыт айналысып шешімінде жетістікке жетеді. Олар жиі
салыстыру типін жақсырақ нашарырақ үлкенірек кішкенерек типін
қолданады.
Ұқсастық ерекшелікпен
Даму –принципі
Уақыт ағысына қарай қалай дамуда.Бұрынғыдай бәрі , бірақ жетілген түрде
Жетілген және жаңа Ғаламдық өзгеріс 7 жылда.
Жақсару, жетілдіру,жаппай супер қосу.
Аралық ұстанымда бірде ұқсастық бірде ерекшелік бағытта,ал сөзлемде
алдымен ұқсастық одан кейін айырмашылыққа тоқталады.
Айырмашылық
Революция- принципі
Жаңа ,ұқсас емес жақтарына бірден анықтайды.
Бұл менің бұрынғы орындағандарымнан мына жерлері басқа Ғаламдық өзгеріс
1-2 жылда.
Жап –жаңа , революциялық , су жаңа
Бұл адамдар өзгеріске дайын және одан рахат аладф ,жұмысын жиі ауыстыруға
жақын Оларды жаңалық ,егер де айтылса жаңа өзі қайталанбайды десе
қатты тартады. Бұндай адамдардың ұқсастыққа65 % ,таза ұқсатыққа 10% ,
айырмашылық негізіне 5% ,ал тепе-тең деңгейде 10% ,тәжірибелі
қалыптасқандар.
3.Ақпаратты жинау стиль
Мета –бағдарламасы адам қалай ойлайды ,қалай ұйымдастырады соны береді.
Кейде бір адамға түсіндіру өте қиындық туғызады,себебі ол басқаша ойлайды.
Осы нәрсе қақтығыс пен қайшылыққа алып келеді. бөтен стильді ойлауды
меңгеруді қажет етеді.
Жалпылаудың жалпы өлшемі
Жалпы көз-қараста қарайды ,барлығын бірдей көргісі келеді, бірақ аз
уақытта бөлшектеріне беріліп кетеді.
Орманда тұрып ағаштарды көрмеу.Ақпарат еркін беріледі. Қарапайым сөздер
,өзгеріс пен бөлшектеуде аз қолданылады. Бұл оңжақ жартышарымен ойлайтын
типі адамдар;оларда жалпы көз-қарас,жалпы бейнеде. Ол бірден жүйелілік
деңгейін бүтіндей ,бір кесек ретінде көре біледі.
Сондықтан көп ақпаратты жоғалтып алады, әрине ол тілге де әсерін тигізеді.
Ол келді ,басқасы кетті . Осындай ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz