Мемлекеттің салық жүйесін ұйымдастыру

КІРІСПЕ

1. САЛЫҚТАРДЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘНІ ЖӘНЕ САЛЫҚ ЖҮЙЕСІ
1.1 Салыќтардың экономикалыќ мәні, қызметі және жіктелуі
1.2 Салыќ жүйесі және оның теориялық негізі
1.3 ЌР салыќ жүйесінің қалыптасуы және 2009 жылғы жаңа Салық Кодексі
бойынша салықтардың жіктелуі

2. МЕМЛЕКЕТТІҢ САЛЫҚ ЖҮЙЕСІН ҰЙЫМДАСТЫРУ МӘСЕЛЕЛЕРІ ЖӘНЕ ОНЫ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
2.1 Мемлекеттің салық жүйесін ұйымдастыру
2.2 Ќазаќстан Республикасының салыќ жүйесін ұйымдастыруда
қалыптасќан мәселелер
2.3 Салыќ жүйесін жетілдіру жолдары

ҚОРЫТЫНДЫ

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

Салық салу мемлекеттік реттеудің маңызды тәсілі болып табылады, оның тиімді жұмыс жасауынан елдің экономикалық және әлеуметтік саясаты тәуелді болады.
Еліміздің жаңа егемендік алып, экономикасы тоқырау үстінде болған 199ң жылдары салық жүйесі аралық жағдайда болды: бұл кездегі салық жүйесінің мазмұны мемлекеттік реттеудің әкімшілік-басқарушылық сипатын білдірмейді, бірақ сонымен бірге ол экономиканы мемлекеттік тікелей және жанама реттеудің тиімді құралы бола да қойған жоқ.
Нарықтық қатынастарға өту жылдарында, тәжірибе көрсеткендей нарықтық реформалар бюджеттік қаржыландырудың негізгі көзі салық екендігін нақтылай алмады.
Бұл салықтардың азаюынан не болмаса олардың жиынтық сомаларының төмендеуінен болған жоқ, ол салықтан жалтарушылықтың көбеюінен болып отыр. Салық салу жүйесінің өзі осыған жол берді, өйткені жеңілдіктер және оларды заңды, заңсыз алу көбейді. Бұған сол кездегі салық салу заңының жетілдірілмегендігін және салық қызметі жұмыскерлерінің біліктілігінің жоқтығы қоса әсер етті. Сонымен қатар, салық салудың тиімсіздігінің маңызды факторы ретінде салық төлеуші статусының оның құқығы мен міндеттері тұрғысынан экономикалық және психологиялық қабылдаудың болмағандығын қарастыруға болады.
Өмірге келген әрбір жаңа ќұбылыста кездесетін ерекшеліктермен ќатар кемшіліктер де біздің елімізде жүргізілген салыќ реформаларында да тыс ќалмаған сияќты.

1. «Салықтар және бюджетке төленетін басқада міндетті төлемдер туралы» ҚР кодексі, 12 маусым 2001ж
2. «Кеден ісі» туралы ҚР Заңы
3. Қазақстан Республикасының Салық Кодексі. //Егемен Қазақстан 2009 жыл, желтоқсан.
4. Идрисова Э.К. «Налоговое регулирование предпринимательской деятельности в сфере малого и среднего бизнеса», Алматы: Қаржы-қаражат, 1999г.
5. Карагусова Г. «Экономическая сущность налогов» Алматы: Қаржы-қаражат, 199ңг.
6. Киперман Г.Я., Тимофеева О.А. «Налоги в рыночной экономике», М.:Финансы и статистика, 2 басылым, 2001ж
7. Мещерякова О.В. «Налоговые системы развитых стран мира». Справочник. М.: Фонд Правовая культура, 1995г.
8. Оспанов М.Т. «Налоговая реформа и гармонизация налоговых отношений», 1997г.
9. Мельников В.Д., Ли В.Д. «Общий курс финансов». Оқу құралы. Алматы: Институт развития Казахстана 2001г.
10. «Методы налоговой оптимизации или как избежать опасных ошибок» Оқу құралы. М.: аналитика ПРЕСС, 1999г.
11. «Налоги и налогообложение». Юткин Т.Ф. Оқу құралы. М.: ЮНИТИ, 2001г.
12. «Налоги и налогообложение». Оқу құралы (Гурин А.С.). Санкт-Петербург, 2001г.
13. «Налоги» Оқу құралы. (Черник Д.И.). М.:Финансы и статистика, 2000г.
14. Мельников В.Д. Основы финансов. Учебник для вузов. - Алматы: ТОО «LEM», 2005. – 560с.
15. Финансы. Учебник для вузов под ред. Романовского М.В., Врублевской О.В., Сабанти Б.М. - М.: Перспектива, Юрайт, 2000. - 520с.
16. Алипов А. Механизмы функционирования налоговой системы в Республике Казахстан. Москва, 1999г.
17. «Налоги и налогооблажение в Казахстане». Оқу құралы./ Идрисова Э.К. Алматы: «Формирование налоговой культуры», 2000г.
18. Карагусова Г. Налоги: сущность и практика использования. Алматы, «Қаржы-Қаражат», 199ңг.
19. «Налоги и налогооблажение» Оқу құралы. И.Г. Русакова. М.:ЮНИТИ, 2000г.
20. Сейдахметова Ф.С. Налоги в Казахстане. Оқу құралы. Алматы: ЛЕМ, 2002г.

Пән: Салық
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 28 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе

1. Салықтардың экономикалық мәні және салық жүйесі
1.1 Салыќтардың экономикалыќ мәні, қызметі және жіктелуі
1.2 Салыќ жүйесі және оның теориялық негізі
1.3 ЌР салыќ жүйесінің қалыптасуы және 2009 жылғы жаңа Салық Кодексі
бойынша салықтардың жіктелуі

2. Мемлекеттің салық жүйесін ұйымдастыру мәселелері және оны жетілдіру
жолдары
2.1 Мемлекеттің салық жүйесін ұйымдастыру
2.2 Ќазаќстан Республикасының салыќ жүйесін ұйымдастыруда
қалыптасќан мәселелер
2.3 Салыќ жүйесін жетілдіру жолдары

Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Кіріспе

Салық салу мемлекеттік реттеудің маңызды тәсілі болып табылады, оның
тиімді жұмыс жасауынан елдің экономикалық және әлеуметтік саясаты тәуелді
болады.
Еліміздің жаңа егемендік алып, экономикасы тоқырау үстінде болған
199ң жылдары салық жүйесі аралық жағдайда болды: бұл кездегі салық
жүйесінің мазмұны мемлекеттік реттеудің әкімшілік-басқарушылық сипатын
білдірмейді, бірақ сонымен бірге ол экономиканы мемлекеттік тікелей және
жанама реттеудің тиімді құралы бола да қойған жоқ.
Нарықтық қатынастарға өту жылдарында, тәжірибе көрсеткендей нарықтық
реформалар бюджеттік қаржыландырудың негізгі көзі салық екендігін нақтылай
алмады.
Бұл салықтардың азаюынан не болмаса олардың жиынтық сомаларының
төмендеуінен болған жоқ, ол салықтан жалтарушылықтың көбеюінен болып отыр.
Салық салу жүйесінің өзі осыған жол берді, өйткені жеңілдіктер және оларды
заңды, заңсыз алу көбейді. Бұған сол кездегі салық салу заңының
жетілдірілмегендігін және салық қызметі жұмыскерлерінің біліктілігінің
жоқтығы қоса әсер етті. Сонымен қатар, салық салудың тиімсіздігінің маңызды
факторы ретінде салық төлеуші статусының оның құқығы мен міндеттері
тұрғысынан экономикалық және психологиялық қабылдаудың болмағандығын
қарастыруға болады.
Өмірге келген әрбір жаңа ќұбылыста кездесетін ерекшеліктермен ќатар
кемшіліктер де біздің елімізде жүргізілген салыќ реформаларында да тыс
ќалмаған сияќты.
Әрине, бұл кемшіліктердің де түрлі себептері де бар. Басты себеп, ол
біз салыќ жүйесін ќұрғанда елімізде жиынтыќталған ғылыми немесе практикалыќ
тәжірибе болған жоќ. Салыќ ќызметі органдары да, салыќ төлеушілер де мұндай
жаңа бастамаға психологиялыќ жағынан дайын болмады. Еліміздің алғаш
ќабылданған салыќ жүйесінде дүниежүзілік тәжірибеде ќолданылып келген салыќ
принциптері саќталмады.
Сондыќтан бұл салыќ жүйесінің нарыќтыќ ќатынастардың талабына
толығымен жауап беруге мүмкіндігі болмады. Ең бастысы салыќ жүйесінің
өндірісті дамытуға ешќандай ыќпал етпеуі, бюджет кірісін ќұрудағы өз рөлін
жете атќара алмауы, яғни салыќ көзі табыс немесе пайда емес, керісінше
тұтыну болып табылды.
Салыќ санының көптігі, айналымды аныќтаудың ќиындығы, шектен тыс
дәлелсіз берілген салыќ жеңілдіктері, салыќ ставкаларының бір салыќ бойынша
бірнеше түрлі болуы, халыќаралыќ салыќ салудың негіздерінің тыс ќалуы т.б.
салыќ жүйесінің одан ары ќарай реформалаудың ќажет екенін айќын көрсетті.
Ќазіргі елімізде ќолданылып отырған жаңа салыќ жүйесі осы аталған
кемшіліктердің барлығын жойып, жаңа экономикалыќ жүйеге негізделіп жұмыс
жасауда.
Халық санасында мемлекет салық арқылы халықты тонайды деген пікір
қалыптасып қалған. Егерде дамыған елдерде ішкі жалпы өнімдегі салық үлесі
13-ті құрайды немесе жартысына дейін, бірақ, одан көп емес. Ал Қазақстанда
бұл үлес 80%-ке жақындайды. Салық саясатын күшейтуге салынған ставка
мемлекет бюджетінің тапшылығы мен инфляцияны жоюға бағытталуымен
түсіндіріледі.
Жалпы салық жүйесі мен салық мазмұнын түсіну оны қайта құрудың тиімді
жолдары мен тәсілдерін табу үшін ғана емес, сонымен қатар азаматтар мен
шаруашылық субъектілерінің өздері үшін салық төлеуші статусын және оның
құқықтары мен міндеттерін ұғыну үшін қажет.
Бұрыннан келе жатқан мемлекет бізді қамтамасыз етеді деген ұғымды
тастап, салық төлеушілер, мемлекетті қамтамасыз етіп отырғанынын түсінетін
кез келді. Керісінше олардың мақсатты жұмсалуын қадағалау қажет.
Салықтар бүгінде республикалық бюджеттің маңызды бөлігін құрайды.
Бұл жұмыстың актуалдылығы сол жүргізілген салық реформалары
нәтижесінде бүгінгі таңдағы Қазақстанда қолданылып отырған салық жүйесінің
жұмыс барысын, оның экономиканы реттеудегі рөлін талдау болып табылады.
Курстық жұмыстың мақсаты – салық жүйесінің экономикалық мәні мен
мазмұнын аша отырып, салық жүйесін жетілдіру жолдарын қарастыру.
Жұмыстың негізгі міндеті – салық жүйесінің бүгінгі таңдағы жұмыс
жасауын қарастыра отырып, Қазақстандағы салық реформаларының даму
кезеңдерін, олардың нәтижелері мен әсерін, сондай-ақ, салық жүйесі
төңірегіндегі проблемаларды анықтау, оны отандық және шетелдік тәжірибелер
негізінде шешу жолдарын қарастыру болып табылады.
Зерттеу объектісі Қазақстан Республикасының салық жүйесі.
Теориялық базасы ретінде батыстың жетекші экономист-практиктерінің
еңбектері, Қазақстан Республикасының заңдылық актілері, үкімдері мен
Мемлекеттік салық комитеттінің нормативтік актілері негіз болады.
Жұмысты жазу барысында Қазақстан Республикасының жаңа Салық кодексі
мен ресми статистика мәліметтерін, ағымдық баспасөз беттеріндегі ғылыми-
зерттеу мақалаларын, отандық және шетелдік ғалым-практиктерінің еңбектері
мен оқу құралдарын пайдаланбақпын.

1. Салықтардың экономикалық мәні және салық
жүйесі

1.1 Салыќтардың экономикалыќ мәні, қызметі және жіктелуі

Салыќтар дегеніміз – мемлекеттік бюджетке заңды және жеке тұлғалардан
белгілі бір мөлшерде түсетін міндетті төлемдер.
Салыќтар - шаруашылыќ жүргізуші субъектілердің, жеке тұлғалардың
мемлекет пен екі арадағы мемлекеттік бюджет арќылы жүзеге асырылатын,
ќаржы ќатынастарын сипаттайтын экономикалыќ категория. Салыќтардың
экономикалыќ мәні мынада: салыќтар шаруашылыќ жүргізуші субъектілер мен
халыќ табысының ќалыптасуындағы ќаржылыќ ќатынастардың бір бөлігін
білдіреді. Сондай – аќ шаруашылыќ жүргізуші субъектілер мен халыќ
табысының белгілі бір мөлшерін мемлекет үлесіне жинаќтап, жиынтыќтаудың
ќаржылыќ ќатынастарын көрсетеді.
Салыќтар мемлекеттің ќұрылуымен бірге пайда болады және мемлекеттің
өмір сүріп, дамуының негізі болып табылады.
Мемлекет ќұрылымының өзгеруі, өркендеуі ќашан да болса оның салыќ
жүйесінің ќайта ќұрылуымен, жаңаруымен бірге ќалыптасады.
Әрбір мемлекетке өзінің ішкі және сыртќы саясатын жүргізу үшін белгілі
бір мөлшерде ќаржы көздері ќажет. Салыќтар – мемлекеттің тұраќты ќаржы
көзі.
Мемлекет салыќтарды экономиканы дамыту, тұраќтандыру барысында ќуатты
экономикалыќ тетік ретінде пайдаланады.
Салыќтардың мәнін толыќ түсіну үшін, олардың экономикалыќ маңызын
түсіну керек. Ал салыќтардың экономикалыќ маңызы олардың атќаратын
ќызметіне тікелей байланысты.
Салыќтың мынадай негізгі ќызметтері (функциялары) бар:
• Реттеушілік;
• Фискалдыќ;
• Ќайта бөлу.
Жоғарыда көрсетілген негізгі функциялармен ќатар салыќтардың
ынталандыру, баќылау функцияларын да атауға болады.
Реттеушілік ќызметі – салыќтың ең негізгі ќызметі. Осы ќызмет арќылы
салыќтар ел экономикасына өз ыќпалын тигізеді, яғни салыќтыќ реттеу жүзеге
асырылады. Салыќтыќ реттеудің ең басты маќсаты - өндірістің дамуна ыќпал
ету. Салыќ түрлері, салыќ ставкалары, салыќ жеңілдіктері, салыќ салу
әдістері, салыќтыќ реттеудің тетіктері болып саналады.
Жоғарыда көрсетілген салыќтыќ реттеудің тетіктері тек ќана өндірістің
дамуын реттеп ќана ќоймайды. Сонымен ќатар аќша және баға саясаты,
шетелдік инвесторларды ынталандыру, шағын және кіші кәсіпкерлікті дамыту
жұмыстарын жүзеге асырады. Әрине, салыќтыќ реттеу тетіктері тиімді ќызмет
атќару үшін, олардың басќа да экономикалыќ тетіктермен тығыз байланысты
болуы ќажет. Салыќтыќ реттеуде салыќ ставкалары мен салыќ жеңілдітерінің
орыны ерекше. Себебі ғылыми негізделмеген, шектен тыс жоғары ќойылған
ставкалар кәсіпкерлердің ынтасын төмендетіп, өндірістің ќарќынын
бәсеңдетеді, ал шектен тыс төмен ќойылған ставкалар салыќ төлеушілердің
жауапкершілігін азайтып, өндірістің төмендеуіне және мемлекеттік бюджет
кірісінің азайуына әкеліп соќтырады. Осы сияќты салыќ жеңілдіктерінің де
тиімсіз жағы тағы бар. Дамыған елдердің тарихынан салыќ ставкалары жөнінде
мынаны байќауға болады:
а) егер төленетін салыќ мөлшері салыќ төлеуші табысының 50 процентінен
асып кетсе, онда ол өндірістің тоќтап ќалуына соќтырады;
ә) егер салыќ мөлшері салыќ төлеуші табысының 45-50 проценті
аралығында болса, онда жай, ұдайы өндіріске әкеледі;
б) егер салыќ мөлшері салыќ төлеуші табысының 35 – 40 проценті мөлшері
аралығында болса, онда ұлғаймалы ұдайы өндіріске әкеледі.
Салыќтардың екінші ќызметі – фискалдыќ немесе бюджеттік ќызметі. Бұл
ќызметі арќылы мемлекеттік бюджеттің кіріс бөлімі ќұрылып, салыќтардың
ќоғамдыќ міндеті артады. Себебі салыќтар мемлекеттік бюджеттің кірісін
топтастыра отырып, әлеуметтік, әскери – ќорғаныс, тағы басќа да шаралардың
іске асуын ќамтамасыз етеді.
Ќайта бөлу ќызметі арќылы түрлі субъектілер табысының бір бөлшегі
мемлекет прайдасына өтеді. Бұл ќызметтің іс – әрекетінің көлемі ішкі жалпы
өнімді салыќтардың алатын үлес салмағы арќылы аныќтайды. Соңғы
жылдардағы мәліметтер бойынша Ќазаќстан Республикасының ішкі өніміндегі
салыќтардың үлес салмағы 40 проценттен көбірек болып отыр. Бұл экономикасы
дамыған басќа елдерден әлдеќайда жоғары. Еліміздегі мемлекет мүддесі
үшін ќаржы көздерін орталыќтандырудың бір айғағы осы.
Мемлекет мына жоғарыда көрсетілген салыќтардың ќызметін пайдалана
отырып еліміздің салыќ жүйесін аныќтайды. Салыќ механизмінің ќызмет ету
жолдарын белгілейді, жалпы экономикалыќ саясатты негізге ала отырып,
салыќ саясатын аныќтайды.
Салыќтардың аныќтамасы, мәні және мазмұны жоғарыда айтылған болатын.
Оған тоќталмай, енді салыќтарды топтастыру туралы айтып өтеміз.
Салыќтарды мынадай нышаны, белгілері бойынша топтастырамыз немесе
жіктейміз:
1) салыќ салу объектісіне байланысты;
2) ќолданылуына ќарай;
3) салыќ салу органына байланысты;
4) экономикалыќ ерекшелігіне байланысты;
5) салыќ салу объектісін бағалау дәрежесіне ќарай.
Салыќ салу объектісіне ќарай салыќтар тікелей және жанама салыќтар
болып жіктеледі.
Тікелей салыќтар жалғаусыз немесе тікелей табысќа немесе мүлікке
салынады.
Тікелей салыќтарға мына салыќтар жатады:
• заңды және жеке тұлғалардың табысына салынатын салыќ;
• мүлік салығы;
• жер салығы;
• бағалы ќағаздармен жүргізілетін операцияларға салынатын салыќ;
• жер ќойнауын пайдаланушылардың арнайы салығы мен төлемі;
• көлік ќұралдарына салынатын салыќ және т.б.
Жанама салыќтар – тікелей емес, жанама түрде тауар немесе ќызмет
ќұны арќылы алынады.
Жанама салыќтарға мына салыќтар жатады:
• ќосымша ќұнға салынатын салыќ;
• акциздер;
• баж салығы.
Жанама салыќтарды сатушы емес сатып алушы, яғни тұтынушы төлейді.
Тауар немесе ќызмет бағасына алдын ала салыќ енгізілмегендіктен, іс жүзінде
оны бюджетке сатушы аударады.
Бюджетке түскен соң ќандай шараларға жұсалатын белгісіне ќарай
салыќтар жалпы және арнайы салыќтарға бөлінеді.
Жалпы салыќтар бюджетке түскен соң, ешќандай дербессіз жалпы маќсатта
жұсалады.
Жалпы салыќтарға жататын салыќтар: заңды және жеке тұлғалардан
алынатын табыс салығы, ќосымша ќұнға салынатын салыќ, акциздер т.б.
Арнайы салыќтар бюджетке түскен соң алдын ала белгіленген міндеттер
бойынша, наќтылы шараларға жұсалады. Мысалы: көлікќұралдарына салынатын
салыќ. Бұл салыќтар жол ќорын ќұрауға жұсалады.
Салыќты алатын және салыќќа иелік ететін органдардың ерекшелігіне
ќарай салыќтар жалпы мемлекеттік және жергілікті салыќтар болып бөлінеді.
Жалпы мемлекеттік салыќтарға мына салыќтар жатады:
1) заңды және жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы;
2) ќосылған ќұнға салынатын салыќ;
3) акциздер;
4) бағалы ќағаздармен жасалатын операцияларға салынатын салыќ;
5) жер ќойнауын пайдаланушылардың арнайы салығы мен төлемдері.
Жергілікті салыќтар мен алымдар:
1) жер салығы;
2) заңды және жеке тұлғалардың мүлкіне салынатын салыќ;
3) көлік ќұралдарына салынатын салыќ;
4) кәсіпкерлік ќызметпен айналысатын жеке тұлғаларды және заңды
тұлғаларды тіркегені үшін алынатын алым;
5) жекелеген ќызмет түрлерімен айналысу ќұќы үшін алынатын алым;
6) аукционға сатудан алынатын алым.
Экономикалыќ белгісіне ќарай салыќтар табысќа салынатын салыќ және
тұтынуға салынатын салыќ болып жіктеледі.
Табысќа салынатын салыќтар салыќ төлеушінің кез келген салыќ салынатын
объектісінен түсетін табысынан алынады. Олардың ќатарына мына салыќтар
кіреді: заңды және жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы, жер салығы,
мүлік салығы т.б.
Ал тұтынуға салынатын салыќты, салыќ төлеуші тұтынушы ретінде тауар
немесе ќызмет аќысын төлеген кезде өзінің шығынын төлейді.
Тұтынуға салынатын салыќќа ќосылған ќұнға салынатын салыќ және
акциздер жатады.
Салыќ салу объектісін бағалау дәрежесіне ќарай салыќтар наќтылы және
дербес салыќтар болып жіктеледі.
Наќтылы салыќтар – салыќ төлеушінің салыќ салу объектісінен алынатын
табысының мөлшеріне байланысты емес, яғни салыќ төлеушінің мүлкінің сыртќы
белгісіне ќарай алынады.
Оларға жер салығы, мүлік салығы, бағалы ќағаздармен жүргізілетін
операцияларға салынатын салыќтар жатады.
Дербес салыќтар – салыќ төлеушінің салыќ төлейтін объектісінен
алынатын табысының мөлшеріне байланысты алынады. Оларға заңды жіне жеке
тұлғалардан алынатын табыс салығы жатады.

1.2 Салыќ жүйесі және оның теориялық негізі

Нарыќтыќ экономиканың ќалыптасу кезінде салыќ саясатының негізгі
бағыты немесе салыќ саясатының басты маќсаты – салыќ жүйесін ќұру және оның
тиімді ќызмет етуіне мүмкіншілік беретін салыќ механизмін іске асыру.
Салыќ жүйесі - өзінің ќұрамы жағынан бірнеше компененттерден тұратын
күрделі модель.
Салыќ жүйесі компоненттерінің ќұрамы мынадай: ќаржы ќатынастары және
осы ќатынасты аныќтайтын салыќтар; салыќ механизмі, яғни салыќ салу
әдістері мен жолдары; нұсќаулар мен әдістемелік ќұжаттар; салыќ салуды
басќару және салыќ ќызметі органдары.
Салыќ салудың әдістері мен жолдары, нұсќаулар мен әдістемелік
ќұжаттар, салыќ салуды ұйымдастыру, салыќ салудың негізгі принциптері және
тағы басқалар салыќ механизміне жатады. Салыќ жүйесінің жаќсы да, тиімді
ќызмет істеуіне салыќ салу механизмінің тигізер ыќпалы өте зор.
Салыќ жүйесі және оның ќызмет ету механизмі белгілі бір принциптерге
сәйкес ќызмет етуі керек. Сонда ғана салыќ жүйесі өз ќызметін жан жаќты
және тиімді түрде іске асыра алады.
Дүниежүзілік тәжірибеде ќолданылып келе жатќан бірнеше принциптер бар.
Олар мыналар:
❖ ќарапайымдылыќ,
❖ әділеттілік,
❖ салыстыру принциптері.
Ќарапайымдылыќ принципі. Бюджеттің кіріс көзін ќұраудағы салыќтар
мен төлемдердің тиімді түсуінің кепілі болып саналады.
Салыќ жүйесі ќарапайым да айќын болуы ќажет, салыќ төлеушінің
түсінуіне жеңіл болуы керек. Бұл үшін мынадай шаралар ќолданылуы тиіс:
- салыќтардың түрлері аса көп болмай, наќтылы да дәллді болуы керек;
- белгілі бір салыќтың түріне біріңғай салыќ ставкасын белгілеу
ќажет;
- салыќ салу объектісін, салыќ салынатын табысты немесе айналымды
аныќтау әдісі мейілінше жеңіл, ќарапайым, ќолдануға ыңғайлы және
түсінікті болғаны дұрыс;
- салыќ жеңілдіктері не үшін беріледі, оған ќандай негіздер бар
екені дәлелді болуы керек. Салыќ жеңілдіктерінің мейілінше
азайғаны ќажет;
- салыќ төлеуде, салыќты табыс көзінен, яғни төлем жүргізілген
көзден төлеген ыќтимал.
Әділеттілік принципі. Салыќ жүйесінде әділеттілік принципі тікелей
және көлденең екі бағытта саќталуы тиіс.
Тікелей әділеттілік принципі дегеніміз, салыќ ставкасы, салыќ
мөлшері, төлеушінің табысына тікелей байланысты болып, соның негізінде
белгіленуі ќажеттігін ќарастырады. Салыќ ставкасының шегі аса жоғары
болмаған жөн, себебі мұндай жағдайда салыќ төлеушінің табыс табуға ынтасы
төмендеп, табыс азайуы мүмкін, ал бұдан салыќ та сөзсіз азаяды.
Көлденең әділеттілік принципі дегеніміз, тиісті жағдайда біріңғай
салыќ төлеушіге бірдей талап, бірдей шарт ќойылу керектігін ќарастырады.
Салыќ төлеушілер белгілі бір табыс немесе ќызмет тұрінен, мүлкінен бірдей
ставкамен салыќ төлеуі тиіс.
Салыстыру принципі. Бұл принцип бойынша, салыќ ставкаларын бекіткен
кезде ол ставкалар мөлшері басќа елдерде ќолданылып жүрген ставкалармен
салыстырылып, солардың деңгейінде белгіленуі тиімді. Себебі, шектен тыс
жоғары ставкалар өндірісті дамытуға емес, керісінше оны тоќтатуға әсер
етеді, шетелдік инвесторлардың ынтасын төмендетіп, олардың республика
экономикасына ќаржыларын салуына кедергі болуы мүмкін. Ал салыќ
ставкаларының басќа елдерде ќолданылып жүрген ставкаларынан едәуір төмен
болуы, алдымен, мемлекет бюджетінің кіріс көзінің ќұралуына теріс ыќпал
жасауы ыќтимал. Ќорыта айтќанда: салыќ төлеуші салыќты міндетті түрде
табыс мөлшеріне ќарай төлеуге тиіс.
- салыќ төлеу мерзімі, әдісі, салыќ мөлшері салыќ төлеушіге айќын
да, дәлелді боуы керек;
- салыќ төлеу мерзімі, салыќты есептеу әдісі, төлеу тәртібі салыќ
төлеушіге барынша ыңғайлы болғаны ќолайлы.
Салыќ салуыдың үш түрлі тәсілі бар:
❖ кадастрлыќ,
❖ салыќ төлеушінің декларациясы бойынша,
❖ табыс табу көзінен.
Кадастрлыќ тәсіл бойынша салыќ салу объектісін тіркеу арќылы, одан
түсетін табыстың наќты мөлшеріне байланыссыз алынады. Мысалы: жер салығы,
мүлік салығы.
Декларация бойынша салыќ, салыќ төлеушінің декларацияда көрсеткен
табыс көлеміне байланысты және онда көрсетілген шегерістер мен
жеңілдіктерді ескере отырыр аныќталады.
Үшінші тәсіл, яғни табыс көзі бойынша салыќ, салыќ төлеуші ќызмет
ететін жұмыс орнындағы бухгалтерия ќызметкерлерінің есептеуімен аныќталып
төленеді. Бұл үш тәсіл де салыќ механизмінің ќұрамына енеді.
Салыќ жүйесі ќұрылымдыќ тұрғыдан ќарағанда келесідей негізгі
элементтерден тұрады: ќаржылыќ ќатынастар мен салыќтар жиынтығы; салыќ
механизмі – салыќ салу тәсілдері мен әдістері, сондай-аќ, инструктивті-
әдістемелік заңдыќ актілер жиынтығы; салыќ ќызметі мен органдар
басќармасының жиынтығы. Осылайша, салыќ жүйесі әртүрлі компоненттерден
тұратын күрделі модель болып табылады. Сондыќтан да ќаржылыќ ќатынастар
үлгісі мен салыќтар санын дұрыс аныќтау ќажет.
Республикадағы салыќ жүйелерінің барлыќ элементтерін комплексті түрде
оќу оның кемшіліктерін аныќтап, салыќ механизмін жетілдіруде наќты
ұсыныстар ұсынуға көмектеседі.

1.3 ЌР салыќ жүйесінің қалыптасуы және 2009 жылғы жаңа Салық
Кодексі бойынша салықтардың жіктелуі

Салыќ жүйесін мемлекет пен және заңды тұлғалар арасындағы ќаржы
ќатынастарының жиынтығы, салыќтар мен алымдар, салыќ салу әдістері мен
тәсілдері, салыќ заңдары мен салыќќа ќатысты актілер,салыќ салу органдары
мен салыќ ќызметі жиынтығы ќұрайды.
Салыќ жүйесі мемлекет ќаржы көздерін жасаќтаудың ең негізгі ќұралы
болуымен ќатар, ел экономикасын ќайта ќұруға, өндірістің ұлғайып дамуына
және саяси – әлеуметтік шаралардың толығымен іске асуына мүмкіндік
туғызады.
1990 жылдардан бастап ќазіргі уаќытќа дейінгі мерзімде Ќазаќстан
Республикасының бюджеттік-ќаржылыќ, шаруашылыќ және салыќтыќ
заңдылыќтарында біршама өзгерістер болды.
Ќазаќстан Республикасындағы жүргізілген салыќ реформаларын негізінен
үш кезеңге бөліп ќарастыруымызға болады. Алғашќы кезең 1990-1995 ж.ж., одан
кейінгісі 1995-1998 ж.ж., ал соңғысы 1998 жылдан ќазіргі уаќытќа дейін.
Соңғы уаќыттарға дейін біздің еліміз салыќ салу сұраќтары бойынша
өзінің заңдылыќ актілері болған жоќ, ал салыќ саясаты осы төңіректе
ќалыптасты.

Ќазаќстан Республикасының 1991 жылдың 25-желтоќсанында ќабылданаған
Ќазаќстан Республикасының салыќ жүйеісі туралы Заңы, тәуелсіз
Ќазаќстанның салыќ жүйесін ќұрудың ең алғашќы бастамасы болып табылады. Бұл
еліміздің экономикасын реформалаудағы күрделі істердің бірегейі. Осы
мезгілден бастап ел экономикасында бұрын болмаған жаңа ќұбылыстар іске аса
бастады. Оларды атап айтсаќ: шаруашылыќты жүргізудің еркіндігі; меншік
түрлерінің бір – біріне өзара тепе – теңдігі; шаруашылыќ жүргізуші
субъектілер мен мемлекет арасындағы ќатынастардың ќұќыќтыќ негізінде
жүргізілу т.б.

Бұл заң салыќ жүйесін ќұрудың басты принциптерін, алым мен салыќтың
түрлерін, олардың бюджетке түсу тәртібін белгілеген тұңғыш ќұжат болып
есептеледі.
Осы заң бойынша салыќ төлеушілер мен салыќ ќызметі органдарының
ќұќыќтары мен міндеттері, республикалыќ және жергілікті басќару
органдарының да салыќќа байланысты ќызметтері, ќұќыќтары мен міндеттері
айќын бекітіледі.
1991 жылдың 25 желтоќсанынан ќабылданған Ќазаќстан Республикасының
салыќ жүйесі туралы Ќазаќстан Республикасы Заңы жалпы алғанда 15 жалпы
мемлекеттік салыќтар, 10 жергілікті міндетті, 17 жергілікті салыќтарды
ќарастырады.
Жалпы мемлекеттікке келесідей салыќ түрлері жатады:
- ќосымша ќұнға салынатын салыќ;
- пайдаға салынатын салыќ;
- акциздер;
- ќұнды ќағаздар мен операцияға салынатын салыќ;
- экспорт және импортќа салынатын салыќ;
- кедендік тариф және баж;
- пайдалы ќазбаларды геологиялыќ іздестіру жұмыстары бойынша
шығындарды жабуға төленген төлем;
- фиксирленген төлемдер;
- көлік ќұралдарына салынатын салыќ;
- автокөлік ќұралдарын сатып алуға салынатын салыќ;
- заңды тұлғалар мүлкіне салынатын салыќ;
- азаматтарға салынатын табыс салығы;
- мемлекеттік баж;
- табиғат ресурстарына салынатын салыќ;
- еңбекшілер еңбек аќы ќорына салынатын салыќ.
Жергілікті міндетті түрде төленетін салыќтар мен алымдарға жататындар:
- жер салығы;
- жеке тұлғаларға салынатын мүлік салығы;
- орман табысы;
- суға төленетін төлем;
- табысќа салынатын салыќ;
- кәсіпкерлік ќызметті тіркегені үшін алынатын алым;
- кәсіпкерлік ќызмет субъектілері ретінде тіркелмеген азаматтардан
алынатын алым;
- заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркелгені үшін алынатын алым;
- герболыќ алым;
- мұрагерлік немесе сыйға тарту түрінде берілген мүліктен алынатын
салыќ.
Жергіліктіге келесідей салыќтар мен алымдар кіреді:
- демалыс орындарында өндірістік маќсаттағы объектілер ќұрылысына
салынатын салыќ;
- курорттыќ алым;
- азаматтардан маќсатты түрде алынатын алым;
- жарнамаға салынатын салыќ;
- автокөлік ќұралдарын, есептеуіш техникаларды, жеке компьютерлерді
ќайта сатуға салынатын салыќ;
- автокөлікті ќойғаны үшін алынатын алым;
- жергілікті символды ќолданғаны үшін салынатын алым;
- ипподромдағы жүгіріске ќатысќаны үшін алынатын алым;
- жүгірістен алған ұтыс үшін алынатын алым;
- тотализатордағы ойынға ќатысушы тұлғадан алынатын алым;
- биржада немесе валюталарды алып-сату кезінде жасалған келісім-
шарттардан алынатын алым;
- аукциондыќ сатудан алынатын алым;
- кино-теле түсірілімдерді жүргізу ќұќығы үшін алынатын алым;
- пәтерге ордер беру үшін алынатын алым;
- ит иелерінен алынатын алым;
- спирттік сусындар сату ќұќығы үшін лицензиялыќ алым;
- жергілікті аукцион мен ұтыс жүргізгені үшін лицензиялыќ алым.
Сонымен ќатар келесідей міндетті аударымдар бар:
- автокөлік ќұралдарын эксплуатациялау бойынша түскен табыстан
аударым;
- автокөлік жолдарын пайдаланушылардан аударым;
- мұнай және мұнай өнімдерін және шин өткізуден аударым;
- экономиканы ќайтаќұру ќорына аударым;
- кәсіпкерлікті ќолдау ќорына аударылатын аударым;
- ќалалыќ ќоғамдыќ көлікті дамытуға аударылатын аударым.
Республикадағы салыќ жүйесі осылайша, ќатаң сынау объектісі болып ќала
берді. Дегенмен де, оның ќабылдануы экономикалыќ реформалар жолына жасалған
наќты ќадам болып ќалдуда: ең алғаш рет барлыќ меншік формаларының
теңестірілуі іске асты; мемлекет пен кәсіпорын арасындағы ќатынас өзінің
директивтік сипатын жойып, нарыќтыќ ќайта ќұру үшін ќажет жағдайларды
ќұрушы ќұќыќ, салыќтыќ заңдылыќтар негізінде ќұрыла бастады.
Ќазаќстандағы салыќ реформасының екінші негізгі кезеңі 1995 жылғы 27
мамырда ќабылданған Салыќтар мен бюджетке төленетін басќа да төлемдер
туралы Ќазаќстан Республикасы Заңының ќабылдануымен басталады.
1995 жылдың 27 мамырында ќабылданып, 1 шілдесінен заңды түрде іске
кіргізілген Ќазаќстан Республикасы Салыќ Кодексін әзірлеу үстінде
жоғарыдағы проблемалар орынды шешімін тапты. Салыќ Кодексінің ескі жүйеден
айырмашылығы сол, мұнда 1 шілдеге дейінгі 45 түрлі алым-салыќ пен арнаулы
ќорға деген 6 аударым жойылып, оның орнына салыќтың 11-аќ түрі ќалып отыр.
Енді 1995 жылдың 1 шілдесінен бастап кәсіпорындары өнімнің өзіндік
ќұнының 5 процентіне пара-пар республика экономикасы өркендетуге
аударылатын соманы, сондай-аќ өнімнің жалпы көлемінің 1 процентіне сай
автомобиль жолдарын пайдаланғаны үшін аударып отыратын салыќты төлемейтін
болады. Себебі, табыс салығы ретінде республикалыќ бюджет алдындағы
міндетін өтеген кәсіпорындары екінші дүркін арнаулы ќорларға ќосымша ќаржы
аударып, шаруашылыќ субъектілерінің ќаржылыќ-экономикалыќ жағдайын әбден
титыќтатып алған еді. Бюджет салығынан ќұтылған соң кәсіпорындары ќалған
табысынан тағы да 1 процент көлемінде кәсіпшілік пен бәсекені көтеру ќорына
ќаржы аударатын, былайша айтќанда, мемлекет шаруашылыќ субъектілерінің
айналымдағы ќаражатын да пайдаланып отырды. Жаңа жүйеде салыќтың бұл түрі
де жойылды.
Салыќ Кодексі Ќазаќстан Республикасында республикалыќ, жергілікті
бюджетке төлем міндеттейтін бірден бір акт. Салыќ күші жалпыға бірдей,
жеңілдік тек некен-саяќ адамдарға ғана жасалған.
Салыќ жүйесіндегі тағы бір жаңалыќ – салыќ төлеуші өзінің таңдауы
бойынша кассалыќ әдіспен, болмаса аударым әдісімен борышынан ќұтылуына
болады. Біраќ, жыл бойына бір-аќ әдісті таңдауына мүмкіндігі бар.
Кассалыќ әдіс дегеніміз – табыс пен түсетін салыќ мөлшері белгілі бір
жұмыс орындалған соң, жасалған ќызмет пен мүлікті ќабылдап алғаннан кейін
соның төлеміне байланысты есептеледі.
Аударым әдісі төлемнің мерзіміне тәуелді емес. Бір әдістен екінші
әдіске көшу үшін салыќ төлеуші салыќ жылы басталмай тұрып бір ай бұрын
салыќ органдарына ескертіп ќоюға тиіс. Мысалы, салыќ төлеуші ќосымша ќұннан
өзінің борышын есептеу үшін кассалыќ әдісті ќолдана алмайды, ал табыс
салығына аударым әдісін ќолдануға болмайды.
Салыќ Кодексі салыќтың жалпымемлекеттік үш түрін белгілеп отыр:
- Заңды тұлға мен жеке адамдарға түсетін табыс салығы;
- Ќосымша ќұн салығы;
- Акциздер.
Жалпымемлекеттік салыќќа жататындар:
- Ќұнды ќағаздар операциясына түсетін салыќ;
- Кен ќойнауын пайдалануға түсетін салыќ.
Жергілікті салыќ түріне жататындар:
- Жер салығы;
- Меншік салығы;
- Күш-көлігіне түсетін салыќ.

Табыс салығы

Бұдан былай осы салыќ бойынша азаматтыќ дегеннің орына
резиденттік деген ұғым ќолданылатын болады. Резиденттің жылдыќ жиынтыќ
табысына Ќазаќстанда, одан тысќарыда тапќан барлыќ табысы кіреді. Резидент
еместердің жылдыќ табысының мөлшері ретінде Ќазаќстандағы табыс көздері
ғана кіреді.

Сөйтіп, салыќ жүйесіне халыќаралыќ тәжірибенің нормасы еніп отыр.

Мемлекет өзінің салық механизміне салықтық заңдылықтар арқылы заңды
форма береді және оны реттейді.
Қазақстан Республикасының салық заңнамасы салық салу принциптеріне
негізделеді. Салық салу принциптеріне салық салудың міндеттілігі,
айқындылығы, әділдігі, салық жүйесінің біртұтастығы және Қазақстан
Республикасы салық заңнамасының жариялылығы принциптері жатады.
Қазақстан Республикасы салық заңнамасының ережелері белгіленген салық
салу принциптеріне қайшы келмеуге тиіс.
Салық салудың міндеттілігі принципі. Салық төлеуші – салық
міндеттемесін, салық агенті салықтарды есептеу, ұстау және аудару жөніндегі
міндетті Қазақстан Республикасының салық заңнамасына сәйкес толық көлемде
және белгіленген мерзімде орындауға міндетті.
Салық салудың айқындылығы принципі. Қазақстан Республикасының
салықтары және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдерi айқын болуға
тиіс. Салық салудың айқындығы салық төлеушінің салық міндеттемесі, салық
агентінің салықтарды есептеу, ұстау және аудару жөніндегі міндеті
туындауының, орындалуының және тоқтатылуының барлық негіздері мен
тәртібінің Қазақстан Республикасының салық заңнамасында белгіленуін
білдіреді.
Салық салудың әділдігі принципі. Қазақстан Республикасында салық салу
жалпыға бiрдей және мiндеттi болып табылады. Жеке-дара сипаттағы салық
жеңiлдiктерiн беруге тыйым салынады.
Салық жүйесінің біртұтастығы принципі. Қазақстан Республикасының салық
жүйесi Қазақстан Республикасының бүкiл аумағында барлық салық төлеушiлерге
(салық агенттеріне) қатысты бiрыңғай жүйе болып табылады.
Қазақстан Республикасы салық заңнамасының ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.