Ағымдағы міндеттемелер аудиті
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
НЕГІЗГІ БӨЛІМ. АҒЫМДАҒЫ МІНДЕТТЕМЕЛЕР АУДИТІ
1. АҒЫМДАҒЫ МІНДЕТТЕМЕЛЕР ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ЖІКТЕЛУІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
2. АҒЫМДАҒЫ МІНДЕТТЕМЕЛЕР АУДИТІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
2.1. АҒЫМДАҒЫ ҚАРЖЫЛЫҚ МІНДЕТТЕМЕЛЕР АУДИТІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
2.2. САЛЫҚТАР БОЙЫНША АҒЫМДАҒЫ МІНДЕТТЕМЕЛЕР ... ... ... ... ... ... ... ..12
2.3. АҒЫМДАҒЫ МІНДЕТТІ ЖӘНЕ ЕРІКТІ ТӨЛЕМДЕР БОЙЫНША
МІНДЕТТЕМЕЛЕР АУДИТІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
2.4. АҒЫМДАҒЫ КРЕДИТОРЛЫҚ БЕРЕШЕК АУДИТІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...27
2.5. АЛДАҒЫ КЕЗЕҢ КІРІСТЕРІНІҢ АУДИТІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 31
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 34
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .35
НЕГІЗГІ БӨЛІМ. АҒЫМДАҒЫ МІНДЕТТЕМЕЛЕР АУДИТІ
1. АҒЫМДАҒЫ МІНДЕТТЕМЕЛЕР ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ЖІКТЕЛУІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
2. АҒЫМДАҒЫ МІНДЕТТЕМЕЛЕР АУДИТІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
2.1. АҒЫМДАҒЫ ҚАРЖЫЛЫҚ МІНДЕТТЕМЕЛЕР АУДИТІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
2.2. САЛЫҚТАР БОЙЫНША АҒЫМДАҒЫ МІНДЕТТЕМЕЛЕР ... ... ... ... ... ... ... ..12
2.3. АҒЫМДАҒЫ МІНДЕТТІ ЖӘНЕ ЕРІКТІ ТӨЛЕМДЕР БОЙЫНША
МІНДЕТТЕМЕЛЕР АУДИТІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
2.4. АҒЫМДАҒЫ КРЕДИТОРЛЫҚ БЕРЕШЕК АУДИТІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...27
2.5. АЛДАҒЫ КЕЗЕҢ КІРІСТЕРІНІҢ АУДИТІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 31
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 34
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .35
Еліміздің даму кездерінің қай сатыларында болмасын дамудың объективті экономикалық заңдылықтарын анықтау және ол заңдылықтарды пайдалану шараларын дұрыс белгілеу үшін есеп жұмыстарын дұрыс ұйымдастырудың маңызы зор.
Бухгалтерлік есеп және есеп беру мәліметтері шаруашылық жүргізуші субъектілердің және олардың құрылымдық бөлімшелерінің қызметін жедел басқару үшін, экономикалық жоспарлар жасап, оның орындалуын бақылау үшін қолданылады.
Қаржылық есептілік, аудиттің маңызды объектісі болып табылады, ол оның мәліметтерінің дұрыстығын анықтау үшін арналған. Аудит ғылымның жаңа саласы ретінде пайдаланылып, оның теориялық және практикалық бағыттарын дамыту қажет етеді.
Елімізде 1997 жылы 1 қаңтардан бастап 2003 жылдың 1 қаңтарына дейін қазақстандық бухгалтерлік есеп стандарттары басшылыққа алынып келді, 2003 жылдың 1 қаңтарынан бастап қаржылық есеп берудің халықаралық стандарттарын қабылдадық. 2004 жылы бухгалтерлік есеп методология департаменті қаржылық есеп беру ұлтық стандарты жасақталынды. Қаржылық есеп бере екі бөліммнен түрады. Бірінші бөлім жеке кәсіпкерлер және орташа кәсіпорындарға арналған, екінші бөлімі Қазақстан территориясындағы үлкен кәсіпорындарға және шетелдік серіптестік ұйымдарға арналған. 2008 жылдың 1 қаңтарынан бастап барлық қаржылық шаруашылық қызметке ие Қазақстандағы кәсіпорындар қаржылық есеп берудің ұлттық стандарттарына көшті.
Кәсіпорын қаржылық – шаруашылық қызметті жүргізу кезінде ағымдағы міндеттемелері пайда болады. Себебі, бюджетпен, банктік ұйымдармен есеп айырысу, жабдықтаушылар мен мердігерлермен есеп айырысу, жұмысшылар мен қызыметкерлерге еңбекақы төлеу сияқты міндеттемелері туындайды.
Ағымдағы міндеттемелерге 12 айдың ішінде өтелуі тиіс кредиторлық берешектер жатады.
Бухгалтерлік есеп және есеп беру мәліметтері шаруашылық жүргізуші субъектілердің және олардың құрылымдық бөлімшелерінің қызметін жедел басқару үшін, экономикалық жоспарлар жасап, оның орындалуын бақылау үшін қолданылады.
Қаржылық есептілік, аудиттің маңызды объектісі болып табылады, ол оның мәліметтерінің дұрыстығын анықтау үшін арналған. Аудит ғылымның жаңа саласы ретінде пайдаланылып, оның теориялық және практикалық бағыттарын дамыту қажет етеді.
Елімізде 1997 жылы 1 қаңтардан бастап 2003 жылдың 1 қаңтарына дейін қазақстандық бухгалтерлік есеп стандарттары басшылыққа алынып келді, 2003 жылдың 1 қаңтарынан бастап қаржылық есеп берудің халықаралық стандарттарын қабылдадық. 2004 жылы бухгалтерлік есеп методология департаменті қаржылық есеп беру ұлтық стандарты жасақталынды. Қаржылық есеп бере екі бөліммнен түрады. Бірінші бөлім жеке кәсіпкерлер және орташа кәсіпорындарға арналған, екінші бөлімі Қазақстан территориясындағы үлкен кәсіпорындарға және шетелдік серіптестік ұйымдарға арналған. 2008 жылдың 1 қаңтарынан бастап барлық қаржылық шаруашылық қызметке ие Қазақстандағы кәсіпорындар қаржылық есеп берудің ұлттық стандарттарына көшті.
Кәсіпорын қаржылық – шаруашылық қызметті жүргізу кезінде ағымдағы міндеттемелері пайда болады. Себебі, бюджетпен, банктік ұйымдармен есеп айырысу, жабдықтаушылар мен мердігерлермен есеп айырысу, жұмысшылар мен қызыметкерлерге еңбекақы төлеу сияқты міндеттемелері туындайды.
Ағымдағы міндеттемелерге 12 айдың ішінде өтелуі тиіс кредиторлық берешектер жатады.
1. 20.11.1998 ж. Қазақстан Республикасының "Аудиторлық қызмет туралы" туралы Заң (өзгерістер мен қосымшалар).
2. Абленов Д.О. Аудит: теория и пратика. Учебник. Алматы: Экономика, 2005
3. Абленов Д.О. Основы аудита. Алматы: Экономика, 2003.
4. Ә. Әбдіманапов. Бухгалтерлік есеп. Теориясы жөне принциптері. Алматы, 2001.
5. Байдаулетов М.Б., Байдаулетов С.М. Аудит. Алматы. Қазақ университеті, 2001.
6. Гершун А.М. и др. Учет по Международным стандартам: учебное пособие.- 3 изд.. М.: Фонд развития бухгалтерского учета, 2006 г.
7. Дюсембаев K.Ш. и др. Аудит и анализ финансовой отчетности. Учеб. пособие. Алматы. Каржы-Каражат. 1998г.
8. Ержанов М.С. Теория и практика аудита. Алматы. Гылым. 1994г.
9. Ержанов М.С. Аудит-1 .Алматы. Бастау. 2005г.
10. Кеулімжаев Қ.К., Әжібаева З.Н. Қүдайбергенов Н.А. Бухгалтерлік есеп принциптері. Алматы: Экономика, 2003
11. Осадчая В.И. Основы аудита. Караганда, 2002.
12. Табалина С.А., Ремизов Н.А. Аудит: современная методика. М., 2003.
13. Кеулімжаев Қ.К., Әжібаева З.Н., Қүдайбергенов Н.А., Жантаева А.А. Қаржылық есеп. Алматы: Экономика, 2001
14. Международные стандарты финансовой отчетности. Перевод полного официального текста МСФО, действующих в ЕС по состоянию на 1 января 2005 г.,- М.: Аскери,2006 г.
15. Толпаков Ж.С. Бухгалтерский учет. - Караганда, 2004.
16. Торшаева Ш.М. Аудит. Караганды, 2002.
17. Тулешева Г.К. «Финансовый учет и отчетность в соответствии с международными стандартами» часть 1, 2. учебное пособие Алматы, Бизнес информация, 2005г.
18. Укашев Б.Е., Әжібаева З.Н. Бухгалтерлік есеп теориясы. Алматы 1999.
2. Абленов Д.О. Аудит: теория и пратика. Учебник. Алматы: Экономика, 2005
3. Абленов Д.О. Основы аудита. Алматы: Экономика, 2003.
4. Ә. Әбдіманапов. Бухгалтерлік есеп. Теориясы жөне принциптері. Алматы, 2001.
5. Байдаулетов М.Б., Байдаулетов С.М. Аудит. Алматы. Қазақ университеті, 2001.
6. Гершун А.М. и др. Учет по Международным стандартам: учебное пособие.- 3 изд.. М.: Фонд развития бухгалтерского учета, 2006 г.
7. Дюсембаев K.Ш. и др. Аудит и анализ финансовой отчетности. Учеб. пособие. Алматы. Каржы-Каражат. 1998г.
8. Ержанов М.С. Теория и практика аудита. Алматы. Гылым. 1994г.
9. Ержанов М.С. Аудит-1 .Алматы. Бастау. 2005г.
10. Кеулімжаев Қ.К., Әжібаева З.Н. Қүдайбергенов Н.А. Бухгалтерлік есеп принциптері. Алматы: Экономика, 2003
11. Осадчая В.И. Основы аудита. Караганда, 2002.
12. Табалина С.А., Ремизов Н.А. Аудит: современная методика. М., 2003.
13. Кеулімжаев Қ.К., Әжібаева З.Н., Қүдайбергенов Н.А., Жантаева А.А. Қаржылық есеп. Алматы: Экономика, 2001
14. Международные стандарты финансовой отчетности. Перевод полного официального текста МСФО, действующих в ЕС по состоянию на 1 января 2005 г.,- М.: Аскери,2006 г.
15. Толпаков Ж.С. Бухгалтерский учет. - Караганда, 2004.
16. Торшаева Ш.М. Аудит. Караганды, 2002.
17. Тулешева Г.К. «Финансовый учет и отчетность в соответствии с международными стандартами» часть 1, 2. учебное пособие Алматы, Бизнес информация, 2005г.
18. Укашев Б.Е., Әжібаева З.Н. Бухгалтерлік есеп теориясы. Алматы 1999.
Жоспары
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
Негізгі бөлім. Ағымдағы міндеттемелер аудиті
1. Ағымдағы міндеттемелер және олардың
жіктелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
2. Ағымдағы міндеттемелер
аудиті ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
2.1. Ағымдағы қаржылық міндеттемелер
аудиті ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ...10
2.2. Салықтар бойынша ағымдағы міндеттемелер ... ... ... ... ... ... ... ..12
2.3. Ағымдағы міндетті және ерікті төлемдер бойынша
міндеттемелер аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
2.4. Ағымдағы кредиторлық берешек
аудиті ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ..27
2.5. Алдағы кезең кірістерінің
аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ..31
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..34
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
5
Кіріспе
Еліміздің даму кездерінің қай сатыларында болмасын дамудың объективті
экономикалық заңдылықтарын анықтау және ол заңдылықтарды пайдалану
шараларын дұрыс белгілеу үшін есеп жұмыстарын дұрыс ұйымдастырудың маңызы
зор.
Бухгалтерлік есеп және есеп беру мәліметтері шаруашылық жүргізуші
субъектілердің және олардың құрылымдық бөлімшелерінің қызметін жедел
басқару үшін, экономикалық жоспарлар жасап, оның орындалуын бақылау үшін
қолданылады.
Қаржылық есептілік, аудиттің маңызды объектісі болып табылады, ол оның
мәліметтерінің дұрыстығын анықтау үшін арналған. Аудит ғылымның жаңа
саласы ретінде пайдаланылып, оның теориялық және практикалық бағыттарын
дамыту қажет етеді.
Елімізде 1997 жылы 1 қаңтардан бастап 2003 жылдың 1 қаңтарына дейін
қазақстандық бухгалтерлік есеп стандарттары басшылыққа алынып келді, 2003
жылдың 1 қаңтарынан бастап қаржылық есеп берудің халықаралық стандарттарын
қабылдадық. 2004 жылы бухгалтерлік есеп методология департаменті қаржылық
есеп беру ұлтық стандарты жасақталынды. Қаржылық есеп бере екі бөліммнен
түрады. Бірінші бөлім жеке кәсіпкерлер және орташа кәсіпорындарға арналған,
екінші бөлімі Қазақстан территориясындағы үлкен кәсіпорындарға және
шетелдік серіптестік ұйымдарға арналған. 2008 жылдың 1 қаңтарынан бастап
барлық қаржылық шаруашылық қызметке ие Қазақстандағы кәсіпорындар қаржылық
есеп берудің ұлттық стандарттарына көшті.
Кәсіпорын қаржылық – шаруашылық қызметті жүргізу кезінде ағымдағы
міндеттемелері пайда болады. Себебі, бюджетпен, банктік ұйымдармен есеп
айырысу, жабдықтаушылар мен мердігерлермен есеп айырысу, жұмысшылар мен
қызыметкерлерге еңбекақы төлеу сияқты міндеттемелері туындайды.
Ағымдағы міндеттемелерге 12 айдың ішінде өтелуі тиіс кредиторлық
берешектер жатады.
Ағымдағы міндеттемелерді ашып көрсеткен кезде, кредиторлардың
талабы бойынша төленуге тиісті міндеттемелер мен есепті күннен кейінгі
бір жылдың ішінде өтелуге тиісті қысқа мерзімді міндеттемелердің бөлігін
қоса алғанда, мынадай баптар ашылуы тиіс: қысқа мерзімді несиелер; салықтар
бойынша берешек; төлеуге арналған дивиденттер; жұмысшылар мен
қызыметкерлерге еңбекақы төлеу; жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп
айырысу.
Экономиканың қай саласындағы болмасын шаруашылық субъектілер мен еңбек
ұжымдары шикізат пен материалдарды ұқыпты жасауға, өндіріс қалдықтарын
азайтуға, ысырапты жоюға, өндірісті ұлғайтуға, өндіретін өнімнің өзіндік
құнын төмендетуге және де қоршаған ортаны сақтап, оған зиян келтірмеуге
мүдделі.
Курстық жұмыстың негізгі мақсаты – ағымдағы міндеттемелердің
мәнін аша отырып, кредиторлардың талабы бойынша төленуге тиісті
міндеттемелер мен есепті күннен кейінгі бір жылдың ішінде өтелуге тиісті
қысқа мерзімді міндеттемелерді сонымен қатар қысқа мерзімді несиелер;
салықтар бойынша берешек; төлеуге арналған дивиденттер; жұмысшылар мен
қызыметкерлерге еңбекақы төлеу; жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп
айырысуға аудиторлық талдау жасау.
Осы мақсатқа жету барысында мына міндеттерді шешу көзделген:
1. Ағымдағы міндеттемелердің мазмұны және олардың жіктелуі;
2. Несие операцияларының негізі және оның түрлері;
3. Бюджетке түсетін салық және салық салу түрлері және оның есебін
ұйымдастыру;
4. Еңбекақы түрлері және есебінің жүргізілуі;
5. Жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысуын ұйымдастыру;
6. Ағымдағы міндеттемелер аудитінің жүргізілуі;
7. Кәсіпорындағы ағымдағы міндеттемелердің бухгалтерлік есебін
ұйымдастырудың жетілдіру жолдары
Зерттеу объектісі – кәсіпорындағы ағымдағы міндеттемелер.
Теориялық базасы ретінде отандық қаржыгер ғалымдардың еңбектері,
Қазақстан Республикасының Аудиторлық ызмет туралы Заңы, Бухгалтерлік
есеп стандарттары, Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп беру туралы
Қазақстан Республикасының Заңы негіз болады.
1. Ағымдағы міндеттемелер және олардың жіктелуі
Қарыздарды беру мен өтеуге байланысты барлық мәселелер банк ережелері
мен және қарыз алушы ұйым мен банк арасындағы кредиттік шарттар мен
реттеледі. Бұл мақсат үшін кредиттік шарт ресімделеді, онда кредиттеу
объектісі, қарыз беру мен қайтару мерзімдері пайыздық мөлшерлемелер, оларды
төлеу тәртібі, тараптардың қарызды беру мен өтеу жөніндегі
міндеттемелері , құқықтары мен жауапкершілігі, құжаттар тізбесі және
оларды банкке ұсынудың мерзімділігі мен басқа жағдайлар көрсетіледі.
Ұзақ мерзімді міндеттемелерді тексергенде, аудитор бәрінен бұрын
баланста көрсетілген, есепті кезеңнің басы соңындағы қалдықтың Бас кітаптың
жоғарыда аталған шоттары мен журнал ордердің мәліметтеріне қарап
сәйкестігін анықтауға тиіс.
Міндеттемелер - өткен мәмілелердің немесе өткен оқиғалардың. Олар
ағымдағы және ұзақ мерзімді болып жіктеледі.
Ағымдағы міндеттемелерге банктердің қысқа мерзімді қарыздары бір жылдан
аспайтын мерзімге беріледі.
Қысқа мерзімді қарыздарды алу мен өтеуге байланысты есептеу
операциялары 4010-4030 шоттарында ескеріледі. Бұл шоттардың әрқайсысында
Қысқа мерзімді қарыздар аралық шоты бар. Бұл шоттар пассивті, олардың
сальдосы есепті кезең басындағы өтелмеген берешек сомасын, дебет бойынша
айналым қарызды өтеуге аударылған соманы, кредит бойынша айналым қарызға
алынған соманы көрсетеді.
Алынған қарыздар сомасы Банктердегі аккредитив чектердегі, карт
шоттардағы және басқа да шоттардағы ақша бөлімшесінің Шетел валютасындағы
ағымдағы корреспонденттік шоттардағы ақша, Ұлттық валютада ағымдағы
корреспонденттік шоттардағы ақша, Еншілес (тәуелді) ұйымдарға кредиторлық
берешек, Берушілермен және мердігермен есеп айырысу және т.б шоттарымен
корреспонденцияда көрсетіледі.
Өтелген кредиттер сомасына Қарыздар бөлімшесінің (ақшалай қаражаттың
есебі бойынша шоттар мен корреспонденцияда Банктердің қысқа мерзімді
қарыздары аралық шоты) тиісті шоттары дебиттеледі.
Қысқа мерзімді қарыздардың аналитикалық есебінің несиесін берген банк
түрлері және кредиторлар бойынша жүргізіледі.
Кәсіпорын қаржылық – шаруашылық қызметті жүргізу кезінде ағымдағы
міндеттемелері пайда болады. Себебі, бюджетпен, банктік ұйымдармен есеп
айырысу, жабдықтаушылар мен мердігерлермен есеп айырысу, жұмысшылар мен
қызыметкерлерге еңбекақы төлеу сияқты міндеттемелері туындайды.
Ағымдағы міндеттемелерге 12 айдың ішінде өтелуі тиіс кредиторлық
берешектер жатады.
Ағымдағы міндеттемелердің бухгалтерлік есеп шоттарының ҚЕХС бойынша
жіктелуі төмендегідей.
Қысқа мерзімді міндеттемелер:
1. Ағымдағы қаржылық міндеттемелер (3010-3050)
• Қысқа мерзімді банктік қарыздар
• Уәкілетті органның және (немесе) Ұлттық Банктің лицензиясыесыз
банктік операцияларды жүзеге асыратын ұйымдардан алынатын қысқа
мерзімді қарыздар
• Қатысушылардың дивидендтері мен кірістері бойынша қысқа мерзімді
кредиторлық берешек
• Ұзақ мерзімді қаржылық міндеттемелердің ағымдағы бөлігі
• Өзге қысқа мерзімді қаржылық міндеттемелер
2. Салықтар бойынша міндеттемелер (3110-3190)
• Төлеуге тиісті корпорациялық табыс салығы
• Жеке табыс салығы
• Қосылған құн салығы
• Акциздер
• Әлеуметтік салық
• Жер салығы
• Көлік құралдары салығы
• Мүлік салығы
• Өзге де салықтар
3. Басқа да міндетті және ерікті төлемдер бойынша міндеттемелер: (3210-
3240)
• Әлеуметтік сақтандыру бойынша міндеттемелер
• Зейнетақы аударымдары бойынша міндеттемелер
• Басқа да міндетті төлемдер бойынша өзге міндеттемелер
• Басқа да ерікті төлемдер бойынша өзге міндеттемелер
• 4. Қысқа мерзімді кредиторлық берешек (3310-3390)
• Жеткізушілер мен мердігерлерге қысқа мерзімді берешек
• Еншілес ұйымдарға қысқа мерзімді кредиторлық берешек
• Қауымдастырылған және бірлескен ұйымдарға қысқа мерзімді
кредиторлық берешек
• Филиалдар мен құрылымдық бөлімшелерге қысқа мерзімді кредиторлық
берешек
• Еңбекақы төлеу бойынша қысқа мерзімді берешек
• Жалдау бойынша қысқа мерзімді берешек
• Ұзақ мерзімді кредиторлық берешектің ағымдағы бөлігі
• Төлеуге арналған қысқа мерзімді сыйақылар
• Өзге қысқа мерзімді кредиторлық берешек
5. Қысқа мерзімді бағалау міндеттемелері (3410-3440)
• Қысқа мерзімді кепілдік міндеттемелер
• Заңды наразылықтар бойынша қысқа мерзімді міндеттемелер
• Қызметкерлерге сыйақылар бойынша қысқа мерзімді бағалау
міндеттемелері
• Өзге қысқа мерзімді бағалау міндеттемелері
6. Өзге қысқа мерзімді міндеттемелер (3510-3540)
• Алынған қысқа мерзімді аванстар
• Алдағы кезеңдердің кірістері
• Сатуға арналған істен шығатын топтың міндеттемелері
• Өзге қысқа мерзімді міндеттемелер
Ағымдағы міндеттемелерді ашып көрсеткен кезде, кредиторлардың талабы
бойынша төленуге тиісті міндеттемелер мен есепті күннен кейінгі бір
жылдың ішінде өтелуге тиісті қысқа мерзімді міндеттемелердің бөлігін қоса
алғанда, мынадай баптар ашылуы тиіс: қысқа мерзімді несиелер; салықтар
бойынша берешек; төлеуге арналған дивиденттер; жұмысшылар мен
қызыметкерлерге еңбекақы төлеу; жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп
айырысу.
2. Ағымдағы міндеттемелер аудиті
Ақша қаражаттарының аудиторлық тексеру барысында аудитор, кассаға
ақшаның түсу көздері және мерзімділігімен, номерлеу тәртібімен және
кассалық ордерлердің көшірмелерімен, кассадан қол ақшамен жұмсалатын
шығыстардың түрлерімен алдын ала танысады, кіріс және шығыс кассалық
ордерлерін жасау негіздері бар ма және оған тіркелетін құжаттар атап
көрсетіле ме, осыларды қамтитын құжаттарды ресімдеу сапасыиа назар
аударады. Түпнұсқа екендігіне күмән туғызатын құжаттар бойынша аудитор ақша
алушылар қолының растығын тексеруі, жазбаша түсінік алуы, ал қажетті
жағдайларда құжаттардың көшірмелерін алып, тергеу орындарына материалдар
дайындауы тиіс.
Әрбір кіріс және шығыс кассалық ордерлерді және оған тіркелген
қосымшаларды тексере отырып аудитор күнін, операциялардың мазмұнын, шоттар
сомасы мен корреспонденцияларын ескере отырып, кассирдің есеп беруіндегі
жазулардың дұрыстығын анықтайды. Содан кейін кассалық кіріс және шығыс
бойынша жиындарын есептейді және оны кассирдің шығарған жиындарымен
салыстырып тексереді, есепті кезең соңындағы кассадағы кол ақша қалдығын
анықтайды. Бұл қалдықты келесі кассалық есеп беруде және №1 журнал-ордер
мен №1 ведомоста көрсетілген қалдықпен салыстырады. Тексерілген есеп
берулер құжаттарды алып кою, жаңа операцияларды жазу, тазалаулар сияқты
жайларды анықтау мақсатында кассалық кітаппен салыстырылады.
Аудитор, кассирдің есеп беруіндегі деректермен салыстырулар арқымы №1
журнал-ордердегі және №1 ведомостардағы жазуларды тексереді, есеп
регистрлерінде әрбір корреспонденциялық, шот дебеті және кредиті бойынша
бөлек бағанапар бойынша төмендегі жиындарын есептеп шығарады, оны Бас
кітаппен салғастырады.
Кассадағы қол ақшаны кіріске алу аудиторлық процедурасы әдістемесі
олардың түсу көздеріне катысты болады. Банк мекемесінен алынған қол ақшаның
кіріске алынуын тексеру кассирдің есеп беру індегі жазуларды чек
кітапшаларының түбіртектеріндегі деректермен және банктің барлық
көшірмелерімен міндетті салыстырып тексеру жолымен жүргізіледі.
Аудиторлық тексеру жүргізілетін субъекті қызметінің салаларына қатысты
дайын өнімдерді өткізуден, алынған тауарлардан, орындалған жұмыстардан және
көрсетілген қызметтен алынған табыс кассаға түсетін ақша қаражаттарының
негізгі көздерінің бірі болып саналады. Мұндай жағдайда сатып алушылармен
және тапсырыс берушілермен, материалға жауапты тұлға-лардың есептеріндегі
болуы мүмкін сәйкессіздіктерді немесе кіріс кассалық ордерлеріндегі
(квитанцияларындағы) күндер мен оның сомаларындағы түзетулерді аныктау
мақсатында қарсы тексерулер жүргізеді.
Кассадағы қол ақшаны есептен шығару негізділігін аудиттік тексеру
көзінде жасалатын шығыс ақша операцияларының сипатына қатысты нақты бақылау
жасаудың әртүрлі тәсілдері қолданылады.
Банк мекемесіндегі қол ақша жарналарының дұрыстығын тексеру кезінде
касса бойынша есептен шығарылған сома мен ағымдағы шоттардан оның
көшірмелері бойынша банктен есепке жазылған сомалар салыстырылады. Бір
мезгілде банкке кол ақшаларды тапсырған квитанциялардың шынайлығы
тексеріледі.
Еңбекке ақы төлеу қол ақшаның негізгі жұмсалатын бағыттары болып
саналады. Сондықтанда аудитор, бірінші кезекте есептеу — төлем
ведомостарын: осы құжаттардың ресімделу дұрыстығын, олардың түпнұсқалығын
тексереді. Ол орындалған жұмыстар арифметикалық, тексерулер, қарсы
салыстырулар, оларға төленген еңбек акы туралы негізгі тізімдік құрамға
кірмейтін тұлғалармен сұрау жүргізеді. Бұл айтылгандардың бәрі, кейбір
жағдайларда еңбекке ақы төлеу ведомостарына ойдан жұмыс істемеген адамдарды
қосып қою, төлем ведомостарында еңбек ақыға берілген сомалардың жиынтығын
көбейтіп жазу, орындалған жұмыстардың немесе нарядтардағы. еңбек
келісімдеріндег.і бағалардан, оның накты көлемін өсіріп жазулардың орын
алатындыгымен байланысты.
Операциялардың заңдылығын және дұрыстығын, олардың шынайылығын,
алынған материалдық емес активтердің, негізгі құралдардың, акциялардың,
қорлардың, субъекті мүлігін сақтандыру бойынша бағалы қағаздардың,
жалгерлік ақының, мерзімдік басылымдарға жазылудың, корларды жеткізуге,
жұмыстар орындауға және қызметтер көрсетуге алынған аванстардың
жеткізушілерге, мердігерлерге, сыртқары ұйымдарға, үшінші тұлғаларға
берешектерді өтеудің бухгалтерлік есептің қандай бір шоттарына жатқызу
негізділігін анықтай отырып, операциялық, шаруашылық және өзге де
мұқтаждарга қол ақшаны жұмсау шығыстары ерекше бақылауға жатады.
Қорлардың аудитіне кірісе отырып, аудитор таңдап алынған тәсілдер мен
тексерілетін аталмыш учаске бойынша есеп әдістері туралы ақпараттар алуы
қажет. № 2 Қорлар ҚЕҰС-ның талаптарына сәйкес есеп саясаты туралы
бұйрықта қорлар есебінің методологиялық аспектілері туралы ақпарат:
қорларға ие болу есебінің тәртібі; есептен шығару кезінде олардың түрлері
бойынша қорларды бағалау әдісі болуы тиіс.
Аудит түрлерінің әрқайсының өзіндік ерекшеліктері бар. Функционалды
аудит ретінде әр түрлі сатыдағы процесс, цикл және шаруашылық іс қызметі
түрлері бойынша белгілі бір басқару функцияларын атқару жағдайын мақсатты
түрде бақылау түсіндіріледі. Операциялық аудиттің осы түрінің маңызды
сипаттамалары арасында ең алдымен зерттеудің тереңдігі мен аудиторлардың
бизнесті басқарудағы әр түрлі функциялары бойынша еңбекке мамандану
мүмкіндігін атап айтқан жөн. Функционалды аудит шеңберінде менеджмент,
маркетинг, қаржы, бухгалтерлік есеп, экономикалық талдау, еңбек,
материалдық және қаржылық ресурстарды басқару жағдайын ішкі шаруашылық
бақылау функциялары орындауды тексеру жасалады.
2.1. Ағымдағы қаржылық міндеттемелер
Банктердегі және банктен тыс мекемелердің несиелерін есепке алу.
Несиелеу қарыз капиталының қозғалысы болып табылады - ол процент түрінде
үстеме төлем төлеп қайтару шартымен қарызға берілген капиталдың қозғалысы.
Несиенің объективті қажетгілігі ең алдымен өнеркәсіп және сауда
капиталдарыньщ айналымдарының заңдылығымен байланысты.
Несиелерді есепке алу 60 Несиелер бөлімшесіне енгізілген 601 Банк
несиелері, 602 Банктен тыс мекемелердің несиелері, 603 Басқа да
несиелер сияқты пассивті шоттарда жүргізіледі.
Банктердің несиелерін есепке алу. Қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді
несиелерді беру Қазақстан Республикасы Үлттық Банкі бекіткен Қысқа
мерзімді және үзақ мерзімді несиелендіруді ұйым-дасіыру ережелеріне сәйкес
жүзеге асырылады.
Несие беру және оның операцияларын жүргізу лицензия берілген Үлттық
банктің шешімімен айқындалған ресми статусы бар банктер арқылы жүзеге
асырылады. Несие негізінен оны өтеу қабілеті бар кәсіпорындарға беріледі.
Несие беру банктермен өздерінде бар несие қорларының көлемінде жүзеге
асырылады. Ссуда банк арқылы бүрын берілген ссуда бойынша қайтару мерзімі
өтіп кеткен қарыздары жоқ болған жағдайда беріледі. Банк мекемесі табысы
төмен кәсіпорындарға не-сие беру оған үлкен қауіп туғызатын
болғандықтан,ондай кәсіпорындармен кредит қатынастарын орнату мәселесін
қарау кезінде ерекше сақтықта болған жөн.
Кәсіпорын кредит алу үшін кредиттің сомасы және мақсатты бағыты,
пайдалану мерзімі, өтеу мерзімі, сондай-ақ кредиттелетін шараның қысқаша
сипаты және оны жүзеге асырудың экономикалық тиімділігі дәлелденген жазбаша
өтініш-сұраумен банкке барады. Өіініш-сұрауды банкке ссуда алу үшін алғашқы
рет барған не-месе ссуданы оқтын-оқтын пайдаланатын, тәуекелді қажет ететін
кредитке өтініш жасаған, осы банкте есеп айырысу шоты жоқ, сауда мәмілесін
жасау үшін кредит алушы кәсіпорындар ұсынады.
Әдетте ссуда шоттары банктерде есеп айырысу шоты ашылған орны бойынша
ашылады. Бүл үшін кәсіпорын банкке төменде келтірілген өтініш-міндеттемесін
ұсынады.
Сонымен қатар банкке кредит алу үшін бірінші рет барған кәсіпорын
озінің жарғысын, үйымдастыру қүжаттарының көшірмесін, ережелерді, жалға алу
келісімдерін, тіркеу куәлігін және клиентгің кредит алу құқығының барлығын
растайхын басқа да құжаттарды банкке үсынады. Қарыз алушының кредитгі алғаш
рет алып отырғандығына немесе кредитті үнемі пайдаланып жүргеніне тәуелсіз
кредитгі алудың мақсатына, пайдалану мерзіміне байланысты банктің өтініші
бойынша келесі материалдар(деректер) үсынылады: Қажет болған жагдайда
банкке заңмен бегіленген талаптарға, санитарлық-тазалық, экологиялық және
басқа да нормаларға жау-ап беретін кәсіпорынның құрылысының қалпына
келтіруге жоба-сы жүмыс жобасы, сондай-ақ жоғарыда аталған нормалардың,
мердігерлік келісімдердің сақталатынын растайтын сараптау мекемелерінің,
жоба-смета қүжаттары бойынша берген қорытындылары, ішкі құрылыстың
титульдық тізімі және басқа да қүжаттар үсынылады.
Қысқа мерзімді кредит әдетте 12 айдан аспайтын мерзімге кредиттелетін
материалдық қүндылықтардың айналымдылығына және шықңан шығынның өзін-өзі
ақтауына негізделіп беріледі. Кредит шартында көзделген қысқа мерзімді
кредит беру және өтеу шартгары мен тәртібіне сай, банктің кредит бөлімі
арқылы кре-дит беруте өкім рәсімделеді, кредит қарыз алушының есеп айыры-су
шотында қаржының бар-жоқтығына қарамай қарыз алушының кредит шотынан есеп-
ақша құжатгарын телеу жолымен немесе оның есеп айырысу шотына қаржы аудару
арқылы беріледі.
Кредит алған жағдайда: 441,451 - есеп айырысу шохына және кассаға ақша
алған жағдайда; 671 - жабдықтаушылар мен мердігерлердің шотгары кредит
есебінен төленген жағдайда, бүл аталған шотгардың бәрі дебетгеледі және 601
Банк несиелер шоты кредиттеледі. Кредитгі өтеген жағдайда 601 шот
дебеттеледі және 441 шот кредитгеледі. Алынған несие бойынша мерзімінде
өтелмеген қарыздарды төлеу мерзімі жеткенде 601 Банк несиесі шотына:
Мерзімінде өтелмеген ссудалар" немесе "Пролонгирленген ссудалар"
талдамалық шоттарына есептен шығарылады. Бұл жағдайда сол 601 "Банк
несиелері" шотының дебеті және кредиті бойынша бухгалтерлік жазулар жазады.
Кредитті пайдаланғаны үшін банк үстемесі процент есептейді.
Есептелінген проценттердің сомасы 831 "Проценттер бойынша шығындар" шотының
дебеті және 684 "Төленуге тиісті проценттер" шотының кредиті бойынша
көрсетіледі. Проценттерді төлеу 684 "Төленуге тиісті проценттер" шотының
дебеті және 441 "Есеп айырысу шотындағы нақты ақша" шотының кредиті бойынша
көрсетіледі.
Банктен тыс мекемелердің несиелерін есепке алу. Нарық қатынастарын
игеруге байланысты экономикадағы істің жағдайы күрт өзгерді. Мемлекет
кәсіпорындарға ақша қаржыларымен еркін маневрлар жасау, соның ішінде
кредитке қарыз беру құқығын берді. Бұл субьектілердің қаржы-шаруашылық
қызметтерін бухгалтерлік есепке алу шоттарының бас жоспарына жаңа 602
"Банктен тыс мекемелердің несиелері" пассивті шотын енгізудің қажеттілігін
туғызды. Бұл пассивті шотта еліміздің ішіндегі және шет елдегі қарыз
берушілермен олардан ұлттық шет елдің валюта түрінде алынған қарыздар және
басқа да тартылған қаржылар бойынша есеп айырысудың жағдайы жөніндегі
мәліметтер жинақтайды. Сонымен қатар бухгалтерлік есетің Бас шоттар
тізбегіне төлемдер мен міндеттелердің орындалуын қамтамасыз ететін,
берілген және алынған кепілдемелердің қозғалысы мен қолда барын, есепке
алатын баланстан тысқары екі шот: 008 "Алынған міндеттемелердің қамту мен
төлемдер" және 009 "Берілген міндеттемелерді қамту мен төлемдер" енгізілді.
2.2. Салықтар бойынша ағымдағы міндеттемелер
Бюджетпен есеп айырысу операцияларының есебі. Мемлекетгік бюджет-жалпы
мемлекетгік ақша қаржысы қорын құрудың және пайдаланудьщ негізгі қаржылық
жоспары. Бюджетгің қаржысы экономиканы дамытуға, халықтың материалдық әл-
ауқатын және мәдени деңгейін көтеруге және басқа да мақсатгарға
пайдаланылады.
1995 жылғы 24 сәуірдегі Қазақстан Республикасы Президентигің Салық
және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы өзгертулермен
және толықтырулармен заң күші бар Жарлығына сәйкес жеке және заңды
түлғалардан алынатын салықтар, мемлекеттгік бюджетті толықтырудың негізгі
көзі болып табылады.
Салық кодексі республикалық және жергілікті бюджетке тусетін
салықтарды, алымдар мен салымдарды және басқа да міндетгі төлемдерді
белгілейтін, Қазақстан Республикасы заңдарымен ретгелетін кеден баж салығы,
алымы және төлемдері мәселелерін қоспағанда, Қазақстан Республикасындағы
барлық салың қатынастарын реттейтін бірден-бір заң актісі болып табылады.
Салық кодексі салықтардьщ толық тізімін, оларды есептеу тәртібін, салық
салу обьектілерін, салықтың негізгі түрлері бойынша төлеушілерді анықтайды.
Салықтар, алымдар, салымдар және міндетгі төлемдер деп Koдексте
белгіленген тәртіпке сәйкес Қазақстан Республикасының бюджет жүйесіне
төлеушілерден аударылған (бөлінген) қаражаттарды айтамыз.
Салықтарды, алымдарды, салымдарды және басқа да міндетгі төлемдерді
енгізу және аудару немесе тоқтату қүқығы Қазақстан Республикасының заң
органдарының өкілетгігіке жатады. Бүл қүқық тек қана Салық кодексіне
өзгерістер мен толықтырулар енгізу арқылы жүзеге асырылады.
Қазақстан Республикасында: Қазақстан Республикасының Министрлер
Кабинеті салық салу тәртібі және кейбір салық түрлері бойынша мөлшерді
(ставкаларды) белгілеген жағдайлардан басқа, барлық салық салу мәселелері
кодекспен белгіленетін жалпы мемлекетгік салықтар қолданылады; мөлшерін
жөне оларды есептеу тәртібін Кодекс, Қазақстан Республикасының Министрлер
Кабинеті немесе Қазаңстан Республикасының жергілікті өкілетті органдары
белгілейтін жергілікті салықтар қолданылады.
Қазақстан Республикасының Министрлер Кабинеті жер салығының , орман
алымының, су үшін төлемнің, заңды түғалар және кәсіпкерлік қызметтермен
айналысатын жеке тұлгаларды тіркеу үшін алымдардың, МАИ аятамдарының
мөлшері мен төлеу тәртібін анықтайды. Жергілікті өкілетті органдар
Қазақстан Республикасы Министрлер Кабинеті белгілеген шектен аспайтын
көлемде аукциондық сатулар алымы және қызметгің түрлерімен айналысу үшін
жергілікті алымдардың мөлшерлемелерін белгілей алады.
Салықтар республикалық және жергілікті бюджеттерден тұратын
мемлекетгік бюджетке аударылады.
Кен өндіруші өнеркәсіп салаларының кәсіпорындары бойынша роялтиді,
заттай нысанда төлеу көзделген жағдайлардан басқа кездерде салық теңгемен
есептелініп, теңгемен төленеді.
Жалпы мемлекетгік салықтарға: заңды және жеке тұлгаларға салынатын
табыс салығы, қосылған құнға салынатын салық ҚҚС, акциздер, қүнды
қагаздармен орындалатын операцияларға салына-тын салық, арнаулы төлемдер
және жер асты байлықтарын пайдаланушыларға сальшатын салықтар жатады.
Жалпы мемлекетгік салықтар және басқа да міндетті^шлемдер, кезекті
қаржы жылындағы Республикалық бюджет туралы Қазақстан Республикасының
заңдарында белгіленген тәртіп бойын-ша тиісгі бюджет табыстарына қосылады.
Жергілікті салықтарға: жер салығы; заңды және жеке тұлғалардың мүлкіне
салынатын салық; көлік қүралдарына салынатын салық; заңды тұлғаларды және
кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке түлғаларды тіркеу үшін алынатын
алымдар; қызметтің жекелеген түрлерімен шұғылдану алынатын алымдар;
аукциондық сатулардан түсетін алымдар жатады. Көрсетілген салықтар мен
алымдардың сомасы жергілікті бюджеттің кірістеріне аударылады.
Қазақстан Республикасының белгіленген тәртіпке сәйкес бекіткен Салық
мәселесі бойынша халықаралық шарттар мен келісімдердің ережелері Салық
ережелерінен басым болады.
Кәсіпорынның бюджетпен есеп айырысу операциялары 63 Бюджетпен есеп
айырысу бөлімшесінің шоттарында есепке алынады. Бұл бөлімшеге: 631
Төленуге тиісті ағымдағы табыс салығы, 632 Кейінге қалдырыған табыс
салығы, 633 Қосылған құн салыгы, 634 Бюджетпен басқадай есеп айырысу
шоттары кіреді. Негізгі салық турлерін есепгеу тәргібін және бюджетке
төленуін қарастырайық.
Заңды тұлғалардан алынатын табыс салығы. Салық жылы салық салынатын
табыстары бар заңды тұлғалар салық төлеушілер болып табылады. Табыс салығын
төлеушілерге Қазақстан Республикасының Үлттық банкінен басңа заңды резидент
тұлғалар және заңды резидент емес түлғалар жатады. Заңды түлғаларға өзінің
қатысушыларынан ңүрылтайшыларынан бөлек салық салынады.
Шаруашылық жүргізуші субьектінің құқықтық мәртебесін анықтау мүмкін
болмаған жағдайда, салық қызметі өз бетімен оны жекелеген табыстың
жинағының, ұстап қалудың және шеккен зияндардың салық есебін ұйымдастыруға
міндетті.
Салық төлеуші салық салынатын резиденттің жылдық табысының жиынтығы
салық төлеушінің Қазақстан Республикасында және Қазақстан Республикасынан
тыс жерлерде алған табыстарынан тұрады. Салық төлеуші резидент еместің
жылдық табасының жиынтығы қазақстандық кіріс көздерінен алған кірістерде
тұрады.
Жылдық кіріс жиынтығына өткізілген өнімдер, атқарылған жұмыс,
көрсетілген қызмет және басқа да операциялар үшін, салық төлеуші алуға
тиісті ақшалай немесе басқа қаражаттар, өзара есеп айырысу ретінде үшінші
тұлғаларға жіберілген, тікелей не болмаса жанама шығындарды өтеуге
жіберілген қаржылар жатады. Кәсіпкерлік қызметтерден түсетін кірістер;
ғимараттарды, қондырғыларды сатып-өткізу кезінде құнының өсуінен, сондай-ақ
амортизациялауға жатпайтын активтерден инфляцияға байланысты олардың
құндарына түзетулерді есепке ала отырып түскен кірістер; сатып-өткізуден
тыс түсетін кірістер, соның ішінде: проценттер бойынша кіріс; дивиденттер;
ақысыз алынңан мүліктер мен ақша қаржылары; мүліктіктерді жалға беруден
түскен кірістер; роялти; мемлекеттен алынған жәрдем ақшалар; кәсіпкерлік
қызметін шектеуге немесе кәсіпорынды жабуға келісімі үшін алынған кірістер;
қарыздарды есептен шығарудан түсетін кірістер және т.б. жатады.
Жылдық кіріс жиынтығынан шегеруге жататындар:
- жеке тұлғалар алған дивиденттер;
- Қазақстан Республикасында бұрын төлем көздерінде салық салынған жеке
тұлғаларға тиісті проценттер;
- Заңды және жеке тұлғалардың кәсіпкерлік қызметімен байланысты оң бағам
айырмашылығы;
- 15% мөлшерінде біржола салық салынатын сатып-өткізілген құнды қағаздардың
бағасының өсімі мен инфляция денгейіне түзетілген заңды резидент
тұлғалардағы үлесі.
Егер шығынның бірнеше баптарында бірдей шығындар жұмсау көзделген
болса, онда салық салынатын есептеу кезінде көрсетілген шығындар тек қана
бір рет алынады.
Іссапар, өкілеттік шығындар Қазақстан Республикасы Үкіметімен
белгіленген мөлшердің шегінде кемітіледі.
Кәсіпкерлік қызметке байланысты және теріс бағам айырмашылығы бойынша
шығындарды кеміту жүзеге асырылмайды.
Жылдық табыс жиынтығынан шын мәнісінде табыс салығы бойынша жеңлдіктер
болып табылатын келесі кемітулер жүзеге асырылады.
Проценттер бойынша кеміту. Несие үшін проценттер Қазақстан
Республикасының Ұлттық банкі бекіткен қайта қаржыландыру мөлшерлемесімен
есебінен анықталған және көрсетілген мөлшерлерінің 50 % -не ұлғайтылған
поцент сомасының шегінде кемітуге жатады.
Күмәнді қарыздар бойынша кеміту. Салық төлеуші өткізілген өнімдер,
атқарылған жұмыс және көрсетілген қызметке байланысты күмәнді қарыздарды
кәсіпкерлік қызметтен алынған жылдық табыстың жиынтығына бұрын енгізілген
табыстар бойынша ұстап қалуға құқылы. Егер резидент емес тұлғаның салық
төлеушіге күмәнді қарызы 20 мың есептік көрсеткішінен асатын болса, онда
салық төлеуші салық қызметі орнадарына жазбаша хабарламағанынан кейін ұстап
қалуға құқылы.
Ғылыми -зерттеу, жобалық және тәжірибе - конструкторлық жұмыстарына
шығындар бойынша ұстап қалу.
Негізгі құрал-жабдықтарды алу, оларды орнату және басқа күрделі
сипаттағы шығындардан басқа, табыс алумен байланысты ғылыми-зерттеу,
жобалау және тәжірибе--конструкторлық жұмыстарына шығындар бойынша ұсатп
қалу жүзеге асырылады.
Амортизациялық аударым және негізгі құралдар бойынша ұстап қалу.
Өндірісте пайдаланылатын және тозатын негізгі құралдар бойынша
амортизациялық аударым жарнасыұстап қалуға жатады.
Амортизациялауға жататын негізгі құралдар келесі шектелген
амортизация мөлшерімен топтарға бөлінеді. Амортизацияның мүлік түрі бойынша
шектелген мөлшері "Негізгі құралардың есебі" тарауында келтірілген.
Салық төлеуші өз қарауы бойынша шекті шектелген амортизация мөлшерін
қолдануға құқылы. Өндірістік мақсат үшін жекеменшік құрылыс бойынша
шығындар және өндірістік мақсатта үш жылдан кем емес пайдаланылған
технологиялық құрал-жабдықтардың құны; салық төлеушінің қарауы бойынша
амортизациялау мерзімінің кез-келген сәтінде ішінде қалған амортизацияның
шегінде ұстап қалуға жатады.
Жылдық кіріс жиынтыгы одан салық есебінде белгіленген ұстап қалуды
(кемітуді) шегергеннен кейін 30% мөлшерінде салық салуға жатады.
Салық төлеуші тиісті салық органына Заңды тұлғаның салық салынатын
табысының мағлұмдамасын (декларациясын) ұсынуга міндетті.
Табыс салығьш есептеу 851 Табыс салыгы бойынша шығындар шотының
дебеті және 632 Кейінге қалдырылған табыс салығы және 631 Төленуге
тиісті ағымдағы табыс салығы шоттарының кредигі бойынша көрсетіледі.
Жеке тулгалардан алынатын табыс салыгы. Салық жылы салық салынатын
табысқа ие болған жеке түлгалар салық төлеушілер бо-лып табылады. Жылдық
табыоың жиынтығына табыстың барлық түрлері, төмеңдегілерді қоса: еңбек ақы
түрінде алынатын табыстар; кәсіпкерлік қьізметтен алынатын табыстар; жеке
түлғалардың мүліктік табыстары кіреді.
Төлем көздерінен үсталатын табыс салығын есептеу салық жылының ішінде
бір қалыпты жүзеге асырылады, өйткені желтоқсандағы салық сомасы қантардағы
ұсталатын сомадан анағұрлым жоғары болады.
Табыс салығын бір қалыпты ұстау үшін салық салынатын табыстың есепті
сомасы және одан алынатын табыс салығының сомасы анықталатын айлардың санын
білдіретін сан мәні бар сомасы анықталатын айлардың санын білдіретін сан
мәні бар бірлікке 12 санының қатынасынкөрсететін қайта есептеу көрсеткіші
белгіленген.
Қантарда көрсеткіш 12 тең болады, ақпанда 6, наурызда 4 және т.с.с.
қызметкерлер салық жылы біткенге дейін жұмыстан босатылған жағдайда, оның
алған нақты табысына қарай салықты қайта есептеу жүзеге асырылады.
Артық ұсталған табыс салығының сомасы, қызметкерлерге қайтарылуға
тиісті. Мердігерлік шарт бойынша жұмыс істейтін тұлғаларға төлемнен, сондай-
ақ бір жолғы төлем салығы қайта есептеу көрсеткішін қолданбай ұсталынады.
Табыс салығы ұсталған жағдайда 681 "Персоналдармен еңбек ақы бойынша
есеп айырысу" шоты дебеттеледі және 634 "Бюджетпен басқадай есеп
айырысулар" шоты кредиттеледі.
Қосылган құнға салынатын салық өндіріс барысында және тау-ар, жүмыс,
қызмет айналымдарында қосылған қүн өсімінің бөлігін бюджетке аудару, сондай-
ақ Қазақстан Республикасының аумағьша тауарларды импортгау кезінде қаржы
аудару болып табылады. Бюд-жетке төленуге жататын тиісті қосылған құнға
салынған салық сатып-өткізілген тауарлар, жұмысхар, қызмеггер үшін
есептелінген қрсылған қүнға салынатын салық сомасы және алынган тауарлар,
орындалған жүмыс немесе көрсетілген қызметтер үшін төленуге тиісті қосылган
қүнға салынған салық сомасының арасындағы ай-ырмашылық ретіңде анықталады.
Қосылған құнға салынатын сальқ объектілері болып салық салынатын
айналым және салық салынатын импорт болып табылады.
Салық салынатын айналым болып салықтан босатылган және жеке меншік
өндіріс мұқтаждықтарына асырылатын айналымдарды қоспағандагы Қазақстан
Республикасының шегінде жүзеге асырыла-тын тауарларды сатып-өткізу,
атқарылған жұмыстар және көрсетілген қызмет бойынша айналымдар, сондай-ақ
Қазақстан Рес-публикасының қатысуымен жасалған халықаралық шарттарда
казделген ережелерге сай анықталган айналымдар танылады.
Қосылған қүн салығы салынатын тауарларды тиеуді, жүмысгарды аіқаруды
немесе қызмет көрсетуді жүзеге асыратын қосымша қунға салынатын салық
бойынша есепке түрған салық төлеуші, аталған тауарларды, атқарылған
жүмыстарды немесе кврсетілген қызметтерді қабылдап алатын тұлғаға салық
есеп—фактурасын ұсынуға міндетгі.
ҚҚС есептеу кезінде 301 Алынуға тиісті қарыздар шотын дебетгейді
және 633 Қосылған қүн салығы шотьш кредитгейді.
331 Орны толтырылуға тиісті қосылған қүн салығы шотының кредитінен
633 шоттың дебетіне есепке алынған ҚҚС сомалары жатқызылады. Айырмашылығы
бюджетке аударылады: 633 шоттың дебеті, 441 Есеп айырысу шотындағы нақты
ақша шотының кредиті.
Сатып алушы төлемін төлеген тауарларды қайтарған жағдайда бүрын
есептелген ҚҚС сомасы 633 Қосылған қүн салығы шоты-ның дебеті және 687
Түрлі кредиторық қарыздар және есептеулер шотыньщ кредиті бойьшша
көрсетіледі. Сатып алушылардың мүндай ҚҚС сомаларын төлеуі 687 шотгың
дёбеті және 441 шоттың кредиті бойынша көрсетіледі.
Құнды қағаздармен жүргізілетін операцяиларға салынатын салықтар.
Меншік қүқытының құнды қағаздарга көшуімен байланысты операцияларды
жүргізетін, сондай-ақ қүнды қағаздар шығарылымын (эмиссиясын) жүзеге
асыратын заңды және жеке тұлғалар қүнды қағаздармен жүргізілетін
операцияларға салынатын салық төлеушілері болып табылады.
Қүнды қағаздармен жүргізілген операцияларға: қүнды қағаздардың
шығарылымдарын тіркеген кезде осы шығарылымның көрсетілген (номиналдық)
қүныньщ 0,1 проценті мөлшерінде; қүнды қағаздардың қосымша шығарылымын
тіркеген кезде 0,5 проценті мөлшерінде; орталық атқарушы өкімет органдары,
жергілікті өкілетті және атқарушы органдары шығарған қүнды қағаздар
қозғалысы бойынша жүргізілген операцияларды жүзеге асырған кездегі оларды
сату қүнының әрбір 1000 теңгесінен 1 теңге мелшерінде; орталық атқарушы
үкімет органдары, жергілікті өкілетті және атқарушы органдар шығарғаннан
басқа қүнды қағаздар қозғалысы бойынша жүргізілген операцияларды жүзеге
асырған кездегі оларды сату қүнының 1000 теңгесінен 3 теңге мөлшерінде
салық төленеді.
Құнды қағаздармен жүргізілетін операцияларға салынатын салықты
төлеумен байланысты операциялардың мынадай тәртібі белгіленген:
A. Құнды қагаздардың шығарылымы кезінде салық төлеу есебі
(эмитенке - шығарушыда).
Акциялар шыгарылымы проспектісін тіркеу ушін төленетін салық
сомасына:
104 "Үйымдасіыру шығыстары" шоты дебетгеліп,
634 "Бюджетпен басқа да есеп айырысулар" шоты кредитгеледі.
Сатып алынған құнды қағаздар сатып алған кезде төленген
салықты қоса оларды сатып алу бағасы бойынша кіріске алынганда: 14
"Инвестициялар"- бөлімшесінің 141-144 шоттары, 401 "Ак-
циялар", 402 "Облигациялар" шоттары дебетгеліп,
441 "Есеп айырысу шотьшдағы нақты ақша" шоты кредитгеледі: Б.
Акционерлік қоғамның акциялар шығарылымы кезінде Сатып алушылардан алынған
қүнды қагаздармен жүргізілетін
операцияларға салынатын салық сомасына:
334 "Басқа да дебиторлық қарыздар" шоты дебеттеліп,
634 "Бюджетпен басқа да есеп айырысулар" шоты кредиттеледі.
B. Басқа да қүнды қағаздар шығарылымы кезінде
Облигациялар, вексельдер шығарудан және басқа да қарыздар
міндетгемелерінен қаражат түскенде:
441"Есеп айырысу шотындағы нақты ақша" шоты дебетггеліп,
603 "Басқа несиелер" шоты кредиттеледі.
Сатьт алушылардан алынган, бюджетке төлеуге жататын салық сомасына:
603 "Басқа да несиелер" шоты дебетгеліп,
634 "Бюджетпен басқа да есеп айырысулар" шоты кредиттеледі.
Г. Тікелей сатушы мен сатып алушы арасыңда құнды қағаздарды сату-сатып
алу жөніндегі мәмілелерді рәсімдеу кезінде салық төлеу есебі
Құнды қағаздарды сатушыда:
Сатушыдан алынған есептелген салық сомасына (құнды қағаздарды сатудан
түскен ақша сомасы қүрамындағы):
301 "Алынуга -гаісгі қарыздар" шоты дебетгеліп,
634 "Бюджетпен басқа да есеп айырысулар" шоты кредиттеледі.
Құнды қағаздарды сатып алушыда:
Құнды қағаздармен жүргізілген операцияға салынатын салықты есептей
отырып, кіріске алынған қүнды қағаздардың құнына:
14"Инвестициялар" бөлімшесінің 141-144 шотгары, 401 "Акциялар", 402
"Облигациялар" шоттары дебетгеледі де,
441"Есеп айырысу шотьшдағы нақты ақша" шоты кредитгеледі.
Мүлікке салынатын салық. Меншікке, меншікті сенімді басқару, '
шаруашылықты жүргізу немесе жедел басқару қүқығында салық салу объектілері
бар заңды түлғалар салық төлеушілер болып та-былады. Салық салынатын
объектілер мыналар болады: кәсіпкерлік қызметпен айналысатын заңды
түлғалардың негізгі өндірістік және өндірістік емес қорлары. Бүған көлік
қүралдары кірмейді себебі көлік қүралдарына салық бөлек салынады.
Кәсіпкерлікпен айналысатьш заңды түлғалардың негізгі өндірісгік және
өндірістік емес қүралдарына салық осы аталған қорлар қүнының 1,0 проценті
ставкасы бойынша жыл сайын төленеді.
Мүлік қүнының 1,0 проценті ставкасы бойынша есептелетін салықтың
ағымдағы сомаларын кәсіпкерлікпен айналысатын заңды тұлғалар тең үлестермен
салық жылының 20 ақпанында, 20 мамы-рында, 20 тамызында және 20 қарашасында
төлейді. Есепті жыл-дың 31 желтоқсанына шекті есептелетін нақты тиісгі
салықты төлеу немесе артық төлемді қайтару табыс салығы бойынша
мағлүмдаманы (декларацияны) тапсыру үшін көзделген мерзімде салық жылының
нәтижелері бойынша салық төлеушілерінің мағлүмдаманы беруінен кейін oh күн
ішінде жүргізіледі.
Мүлікке салынатын салықты есептеген кезде 821 "Жалпы және ' әкімшілік
шығыстары" шоты дебеттеледі және 634 "Бюджетпен басқа да есеп айырысулар"
шотының, "Мүлікке салынатын салық"-аралық шоты кредитгеледі.
Жер салъиы. Жер учаскесі салық салу объектісі болып тэбыла-ды. Мынадай
жерлерге салық салынуға тиісті: ауыл шаруашылығына арналған; елді
мекендердің жерлеріне; өнеркәсіпке, көлікке, байланысқа, қорганысқа және
өзге де мақсатқа арналган; сауықтыру және құнарландыру мақсатындағы; орман
қоры; су қоры жерлеріне салық салынуға тиіс.
Иелігінде немесе пайдалануында жер учаскелері бар заңды тулғалар жер
салыгының төлеушілерГ болып табылады.
Жер салығының мөлшері жер учаскесінің сапасына, орналасқан жеріне және
сумен қамтамасыз етілуіне қарай белгіленеді және жерді иеленуші мен жерді
пайдаланушьшың шаруашылық қызметі нәтижелеріне байланысты болмайды. Жер
салығы жер алаңының бірлігі үшін алынатын жыл сайынғы көрсетілгенітөлемдер
турінде белгіленеді.
Көлік құралдарына салынатын салық. Мемлекетгік есепте тұрған меншік,
меншікті сенімді басқару, шаруашылық жүргізу және же-дел басқару қүқығында
көлік қүралдары бар заңды тұлғалар салық төлеупгілері болып табылады.
Төменде аталған Қазақстан Рес-публикасы аумағында болатын көдік
қүралдарының барлық түрлері салық салынатын объектілер болып табылады.
Салықтардың барлық түрлерінің бюджетке төлемақысы 634 "Бюджетпен есеп
айырысулар" шотының тиісті аралық шоттарының дебеті және 441"Есеп айырысу
шотындағы нақты ақша" шотының кредиіі бойынша көрінеді.
2.3. Ағымдағы міндетті және ерікті төлемдер бойынша
міндеттемелер аудиті
Ағымдағы міндетті және ерікті төлемдер бойынша міндеттемелер құрамына
субъектілер сақтандыру компанияларымен.жұмыспен қамту қорымен, жол қорымен,
тағы басқаларымен жүргізетін есеп айырысулардың мейлінше көп топта-ры
жатады. Мұндай есеп айырысулардың есебі 65 "Бюджеттен тыс төлемдер бойынша
есеп айырысу" бөлімшесінің пассивті шоттарын-да жүргізіледі, оның құрамына:
651 "Мүлікті және жеке басты сақтандыру бойынша есеп айырысу" шоты, 652
"Жүмыспен-қамту қоры бойынша есеп айырысу", 653 "Әлеуметгік сақтандыру және
қамсыздандыру бойынша есеп айырысу", 654 "Жол қорымен есеп айырысу", 655
Бюджеттен тыс басқа да төлемдер шоттары жа-тады.
Субъектілердің бюджеттен тыс төлемдер бойынша есеп айырыарының
тәртібін қарастырайық.
Жеке басты және мүлікті ссщтандыру бойьшша есеп айырысулар.
Сақтандырушыларға сақтанушылар сақтық төлемдерінен, со-ндай-ақ заңмен тыйым
салынбаган өзге де көздерден сақтандырушылар құратын ақша қорлары есебінен
сақтандыру өтемдерін төлеу арқылы белгілі бір сақтандыру жағдайларының
туындауы кезінде жеке және заңды түлғалардың (сақтандырылгандардың)
мүдделерін мүліктік қорғау жөніндегі қаты-нас-сақтандыру болып табылады.
Сақтандыру қызметі — сақтандыру және қайта сақтандыру шарттарын
жасаумен және оларды орындаумен байланысты сақтандырушының қьпметі.
Сақтандыру Қазақстан Республикасы Президентінің "Сақтандьфу туралы"
заң күші бар 1995 жылғы 3 қазандағы №2475 Жарлыгымен ретгеледі.
Сақтандыру:
міндеттілік дәрежесіне қарай: ерікті, міндеггі;
сақтандыру объектісіне қарай; жеке, мүліктік сақтандыру бо-
лып бөлінеді.
Міндетті сақтандыру - заң талаптарына қарай жүзеге асыры-латын
сақтандыру. Міндетгі сақтандырудың түрлері заң актілерімен белгіленеді.
Міндетгі сақтандыруды жүргізудщ тәртібі мен шаргга-рын Қазақстан
Республикасының Үкіметі белгілейді.
Өзінің өмірі мен денсаулығын сақтандыру міндеті азаматқа ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
Негізгі бөлім. Ағымдағы міндеттемелер аудиті
1. Ағымдағы міндеттемелер және олардың
жіктелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
2. Ағымдағы міндеттемелер
аудиті ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
2.1. Ағымдағы қаржылық міндеттемелер
аудиті ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ...10
2.2. Салықтар бойынша ағымдағы міндеттемелер ... ... ... ... ... ... ... ..12
2.3. Ағымдағы міндетті және ерікті төлемдер бойынша
міндеттемелер аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
2.4. Ағымдағы кредиторлық берешек
аудиті ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ..27
2.5. Алдағы кезең кірістерінің
аудиті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ..31
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..34
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
5
Кіріспе
Еліміздің даму кездерінің қай сатыларында болмасын дамудың объективті
экономикалық заңдылықтарын анықтау және ол заңдылықтарды пайдалану
шараларын дұрыс белгілеу үшін есеп жұмыстарын дұрыс ұйымдастырудың маңызы
зор.
Бухгалтерлік есеп және есеп беру мәліметтері шаруашылық жүргізуші
субъектілердің және олардың құрылымдық бөлімшелерінің қызметін жедел
басқару үшін, экономикалық жоспарлар жасап, оның орындалуын бақылау үшін
қолданылады.
Қаржылық есептілік, аудиттің маңызды объектісі болып табылады, ол оның
мәліметтерінің дұрыстығын анықтау үшін арналған. Аудит ғылымның жаңа
саласы ретінде пайдаланылып, оның теориялық және практикалық бағыттарын
дамыту қажет етеді.
Елімізде 1997 жылы 1 қаңтардан бастап 2003 жылдың 1 қаңтарына дейін
қазақстандық бухгалтерлік есеп стандарттары басшылыққа алынып келді, 2003
жылдың 1 қаңтарынан бастап қаржылық есеп берудің халықаралық стандарттарын
қабылдадық. 2004 жылы бухгалтерлік есеп методология департаменті қаржылық
есеп беру ұлтық стандарты жасақталынды. Қаржылық есеп бере екі бөліммнен
түрады. Бірінші бөлім жеке кәсіпкерлер және орташа кәсіпорындарға арналған,
екінші бөлімі Қазақстан территориясындағы үлкен кәсіпорындарға және
шетелдік серіптестік ұйымдарға арналған. 2008 жылдың 1 қаңтарынан бастап
барлық қаржылық шаруашылық қызметке ие Қазақстандағы кәсіпорындар қаржылық
есеп берудің ұлттық стандарттарына көшті.
Кәсіпорын қаржылық – шаруашылық қызметті жүргізу кезінде ағымдағы
міндеттемелері пайда болады. Себебі, бюджетпен, банктік ұйымдармен есеп
айырысу, жабдықтаушылар мен мердігерлермен есеп айырысу, жұмысшылар мен
қызыметкерлерге еңбекақы төлеу сияқты міндеттемелері туындайды.
Ағымдағы міндеттемелерге 12 айдың ішінде өтелуі тиіс кредиторлық
берешектер жатады.
Ағымдағы міндеттемелерді ашып көрсеткен кезде, кредиторлардың
талабы бойынша төленуге тиісті міндеттемелер мен есепті күннен кейінгі
бір жылдың ішінде өтелуге тиісті қысқа мерзімді міндеттемелердің бөлігін
қоса алғанда, мынадай баптар ашылуы тиіс: қысқа мерзімді несиелер; салықтар
бойынша берешек; төлеуге арналған дивиденттер; жұмысшылар мен
қызыметкерлерге еңбекақы төлеу; жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп
айырысу.
Экономиканың қай саласындағы болмасын шаруашылық субъектілер мен еңбек
ұжымдары шикізат пен материалдарды ұқыпты жасауға, өндіріс қалдықтарын
азайтуға, ысырапты жоюға, өндірісті ұлғайтуға, өндіретін өнімнің өзіндік
құнын төмендетуге және де қоршаған ортаны сақтап, оған зиян келтірмеуге
мүдделі.
Курстық жұмыстың негізгі мақсаты – ағымдағы міндеттемелердің
мәнін аша отырып, кредиторлардың талабы бойынша төленуге тиісті
міндеттемелер мен есепті күннен кейінгі бір жылдың ішінде өтелуге тиісті
қысқа мерзімді міндеттемелерді сонымен қатар қысқа мерзімді несиелер;
салықтар бойынша берешек; төлеуге арналған дивиденттер; жұмысшылар мен
қызыметкерлерге еңбекақы төлеу; жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп
айырысуға аудиторлық талдау жасау.
Осы мақсатқа жету барысында мына міндеттерді шешу көзделген:
1. Ағымдағы міндеттемелердің мазмұны және олардың жіктелуі;
2. Несие операцияларының негізі және оның түрлері;
3. Бюджетке түсетін салық және салық салу түрлері және оның есебін
ұйымдастыру;
4. Еңбекақы түрлері және есебінің жүргізілуі;
5. Жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысуын ұйымдастыру;
6. Ағымдағы міндеттемелер аудитінің жүргізілуі;
7. Кәсіпорындағы ағымдағы міндеттемелердің бухгалтерлік есебін
ұйымдастырудың жетілдіру жолдары
Зерттеу объектісі – кәсіпорындағы ағымдағы міндеттемелер.
Теориялық базасы ретінде отандық қаржыгер ғалымдардың еңбектері,
Қазақстан Республикасының Аудиторлық ызмет туралы Заңы, Бухгалтерлік
есеп стандарттары, Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп беру туралы
Қазақстан Республикасының Заңы негіз болады.
1. Ағымдағы міндеттемелер және олардың жіктелуі
Қарыздарды беру мен өтеуге байланысты барлық мәселелер банк ережелері
мен және қарыз алушы ұйым мен банк арасындағы кредиттік шарттар мен
реттеледі. Бұл мақсат үшін кредиттік шарт ресімделеді, онда кредиттеу
объектісі, қарыз беру мен қайтару мерзімдері пайыздық мөлшерлемелер, оларды
төлеу тәртібі, тараптардың қарызды беру мен өтеу жөніндегі
міндеттемелері , құқықтары мен жауапкершілігі, құжаттар тізбесі және
оларды банкке ұсынудың мерзімділігі мен басқа жағдайлар көрсетіледі.
Ұзақ мерзімді міндеттемелерді тексергенде, аудитор бәрінен бұрын
баланста көрсетілген, есепті кезеңнің басы соңындағы қалдықтың Бас кітаптың
жоғарыда аталған шоттары мен журнал ордердің мәліметтеріне қарап
сәйкестігін анықтауға тиіс.
Міндеттемелер - өткен мәмілелердің немесе өткен оқиғалардың. Олар
ағымдағы және ұзақ мерзімді болып жіктеледі.
Ағымдағы міндеттемелерге банктердің қысқа мерзімді қарыздары бір жылдан
аспайтын мерзімге беріледі.
Қысқа мерзімді қарыздарды алу мен өтеуге байланысты есептеу
операциялары 4010-4030 шоттарында ескеріледі. Бұл шоттардың әрқайсысында
Қысқа мерзімді қарыздар аралық шоты бар. Бұл шоттар пассивті, олардың
сальдосы есепті кезең басындағы өтелмеген берешек сомасын, дебет бойынша
айналым қарызды өтеуге аударылған соманы, кредит бойынша айналым қарызға
алынған соманы көрсетеді.
Алынған қарыздар сомасы Банктердегі аккредитив чектердегі, карт
шоттардағы және басқа да шоттардағы ақша бөлімшесінің Шетел валютасындағы
ағымдағы корреспонденттік шоттардағы ақша, Ұлттық валютада ағымдағы
корреспонденттік шоттардағы ақша, Еншілес (тәуелді) ұйымдарға кредиторлық
берешек, Берушілермен және мердігермен есеп айырысу және т.б шоттарымен
корреспонденцияда көрсетіледі.
Өтелген кредиттер сомасына Қарыздар бөлімшесінің (ақшалай қаражаттың
есебі бойынша шоттар мен корреспонденцияда Банктердің қысқа мерзімді
қарыздары аралық шоты) тиісті шоттары дебиттеледі.
Қысқа мерзімді қарыздардың аналитикалық есебінің несиесін берген банк
түрлері және кредиторлар бойынша жүргізіледі.
Кәсіпорын қаржылық – шаруашылық қызметті жүргізу кезінде ағымдағы
міндеттемелері пайда болады. Себебі, бюджетпен, банктік ұйымдармен есеп
айырысу, жабдықтаушылар мен мердігерлермен есеп айырысу, жұмысшылар мен
қызыметкерлерге еңбекақы төлеу сияқты міндеттемелері туындайды.
Ағымдағы міндеттемелерге 12 айдың ішінде өтелуі тиіс кредиторлық
берешектер жатады.
Ағымдағы міндеттемелердің бухгалтерлік есеп шоттарының ҚЕХС бойынша
жіктелуі төмендегідей.
Қысқа мерзімді міндеттемелер:
1. Ағымдағы қаржылық міндеттемелер (3010-3050)
• Қысқа мерзімді банктік қарыздар
• Уәкілетті органның және (немесе) Ұлттық Банктің лицензиясыесыз
банктік операцияларды жүзеге асыратын ұйымдардан алынатын қысқа
мерзімді қарыздар
• Қатысушылардың дивидендтері мен кірістері бойынша қысқа мерзімді
кредиторлық берешек
• Ұзақ мерзімді қаржылық міндеттемелердің ағымдағы бөлігі
• Өзге қысқа мерзімді қаржылық міндеттемелер
2. Салықтар бойынша міндеттемелер (3110-3190)
• Төлеуге тиісті корпорациялық табыс салығы
• Жеке табыс салығы
• Қосылған құн салығы
• Акциздер
• Әлеуметтік салық
• Жер салығы
• Көлік құралдары салығы
• Мүлік салығы
• Өзге де салықтар
3. Басқа да міндетті және ерікті төлемдер бойынша міндеттемелер: (3210-
3240)
• Әлеуметтік сақтандыру бойынша міндеттемелер
• Зейнетақы аударымдары бойынша міндеттемелер
• Басқа да міндетті төлемдер бойынша өзге міндеттемелер
• Басқа да ерікті төлемдер бойынша өзге міндеттемелер
• 4. Қысқа мерзімді кредиторлық берешек (3310-3390)
• Жеткізушілер мен мердігерлерге қысқа мерзімді берешек
• Еншілес ұйымдарға қысқа мерзімді кредиторлық берешек
• Қауымдастырылған және бірлескен ұйымдарға қысқа мерзімді
кредиторлық берешек
• Филиалдар мен құрылымдық бөлімшелерге қысқа мерзімді кредиторлық
берешек
• Еңбекақы төлеу бойынша қысқа мерзімді берешек
• Жалдау бойынша қысқа мерзімді берешек
• Ұзақ мерзімді кредиторлық берешектің ағымдағы бөлігі
• Төлеуге арналған қысқа мерзімді сыйақылар
• Өзге қысқа мерзімді кредиторлық берешек
5. Қысқа мерзімді бағалау міндеттемелері (3410-3440)
• Қысқа мерзімді кепілдік міндеттемелер
• Заңды наразылықтар бойынша қысқа мерзімді міндеттемелер
• Қызметкерлерге сыйақылар бойынша қысқа мерзімді бағалау
міндеттемелері
• Өзге қысқа мерзімді бағалау міндеттемелері
6. Өзге қысқа мерзімді міндеттемелер (3510-3540)
• Алынған қысқа мерзімді аванстар
• Алдағы кезеңдердің кірістері
• Сатуға арналған істен шығатын топтың міндеттемелері
• Өзге қысқа мерзімді міндеттемелер
Ағымдағы міндеттемелерді ашып көрсеткен кезде, кредиторлардың талабы
бойынша төленуге тиісті міндеттемелер мен есепті күннен кейінгі бір
жылдың ішінде өтелуге тиісті қысқа мерзімді міндеттемелердің бөлігін қоса
алғанда, мынадай баптар ашылуы тиіс: қысқа мерзімді несиелер; салықтар
бойынша берешек; төлеуге арналған дивиденттер; жұмысшылар мен
қызыметкерлерге еңбекақы төлеу; жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп
айырысу.
2. Ағымдағы міндеттемелер аудиті
Ақша қаражаттарының аудиторлық тексеру барысында аудитор, кассаға
ақшаның түсу көздері және мерзімділігімен, номерлеу тәртібімен және
кассалық ордерлердің көшірмелерімен, кассадан қол ақшамен жұмсалатын
шығыстардың түрлерімен алдын ала танысады, кіріс және шығыс кассалық
ордерлерін жасау негіздері бар ма және оған тіркелетін құжаттар атап
көрсетіле ме, осыларды қамтитын құжаттарды ресімдеу сапасыиа назар
аударады. Түпнұсқа екендігіне күмән туғызатын құжаттар бойынша аудитор ақша
алушылар қолының растығын тексеруі, жазбаша түсінік алуы, ал қажетті
жағдайларда құжаттардың көшірмелерін алып, тергеу орындарына материалдар
дайындауы тиіс.
Әрбір кіріс және шығыс кассалық ордерлерді және оған тіркелген
қосымшаларды тексере отырып аудитор күнін, операциялардың мазмұнын, шоттар
сомасы мен корреспонденцияларын ескере отырып, кассирдің есеп беруіндегі
жазулардың дұрыстығын анықтайды. Содан кейін кассалық кіріс және шығыс
бойынша жиындарын есептейді және оны кассирдің шығарған жиындарымен
салыстырып тексереді, есепті кезең соңындағы кассадағы кол ақша қалдығын
анықтайды. Бұл қалдықты келесі кассалық есеп беруде және №1 журнал-ордер
мен №1 ведомоста көрсетілген қалдықпен салыстырады. Тексерілген есеп
берулер құжаттарды алып кою, жаңа операцияларды жазу, тазалаулар сияқты
жайларды анықтау мақсатында кассалық кітаппен салыстырылады.
Аудитор, кассирдің есеп беруіндегі деректермен салыстырулар арқымы №1
журнал-ордердегі және №1 ведомостардағы жазуларды тексереді, есеп
регистрлерінде әрбір корреспонденциялық, шот дебеті және кредиті бойынша
бөлек бағанапар бойынша төмендегі жиындарын есептеп шығарады, оны Бас
кітаппен салғастырады.
Кассадағы қол ақшаны кіріске алу аудиторлық процедурасы әдістемесі
олардың түсу көздеріне катысты болады. Банк мекемесінен алынған қол ақшаның
кіріске алынуын тексеру кассирдің есеп беру індегі жазуларды чек
кітапшаларының түбіртектеріндегі деректермен және банктің барлық
көшірмелерімен міндетті салыстырып тексеру жолымен жүргізіледі.
Аудиторлық тексеру жүргізілетін субъекті қызметінің салаларына қатысты
дайын өнімдерді өткізуден, алынған тауарлардан, орындалған жұмыстардан және
көрсетілген қызметтен алынған табыс кассаға түсетін ақша қаражаттарының
негізгі көздерінің бірі болып саналады. Мұндай жағдайда сатып алушылармен
және тапсырыс берушілермен, материалға жауапты тұлға-лардың есептеріндегі
болуы мүмкін сәйкессіздіктерді немесе кіріс кассалық ордерлеріндегі
(квитанцияларындағы) күндер мен оның сомаларындағы түзетулерді аныктау
мақсатында қарсы тексерулер жүргізеді.
Кассадағы қол ақшаны есептен шығару негізділігін аудиттік тексеру
көзінде жасалатын шығыс ақша операцияларының сипатына қатысты нақты бақылау
жасаудың әртүрлі тәсілдері қолданылады.
Банк мекемесіндегі қол ақша жарналарының дұрыстығын тексеру кезінде
касса бойынша есептен шығарылған сома мен ағымдағы шоттардан оның
көшірмелері бойынша банктен есепке жазылған сомалар салыстырылады. Бір
мезгілде банкке кол ақшаларды тапсырған квитанциялардың шынайлығы
тексеріледі.
Еңбекке ақы төлеу қол ақшаның негізгі жұмсалатын бағыттары болып
саналады. Сондықтанда аудитор, бірінші кезекте есептеу — төлем
ведомостарын: осы құжаттардың ресімделу дұрыстығын, олардың түпнұсқалығын
тексереді. Ол орындалған жұмыстар арифметикалық, тексерулер, қарсы
салыстырулар, оларға төленген еңбек акы туралы негізгі тізімдік құрамға
кірмейтін тұлғалармен сұрау жүргізеді. Бұл айтылгандардың бәрі, кейбір
жағдайларда еңбекке ақы төлеу ведомостарына ойдан жұмыс істемеген адамдарды
қосып қою, төлем ведомостарында еңбек ақыға берілген сомалардың жиынтығын
көбейтіп жазу, орындалған жұмыстардың немесе нарядтардағы. еңбек
келісімдеріндег.і бағалардан, оның накты көлемін өсіріп жазулардың орын
алатындыгымен байланысты.
Операциялардың заңдылығын және дұрыстығын, олардың шынайылығын,
алынған материалдық емес активтердің, негізгі құралдардың, акциялардың,
қорлардың, субъекті мүлігін сақтандыру бойынша бағалы қағаздардың,
жалгерлік ақының, мерзімдік басылымдарға жазылудың, корларды жеткізуге,
жұмыстар орындауға және қызметтер көрсетуге алынған аванстардың
жеткізушілерге, мердігерлерге, сыртқары ұйымдарға, үшінші тұлғаларға
берешектерді өтеудің бухгалтерлік есептің қандай бір шоттарына жатқызу
негізділігін анықтай отырып, операциялық, шаруашылық және өзге де
мұқтаждарга қол ақшаны жұмсау шығыстары ерекше бақылауға жатады.
Қорлардың аудитіне кірісе отырып, аудитор таңдап алынған тәсілдер мен
тексерілетін аталмыш учаске бойынша есеп әдістері туралы ақпараттар алуы
қажет. № 2 Қорлар ҚЕҰС-ның талаптарына сәйкес есеп саясаты туралы
бұйрықта қорлар есебінің методологиялық аспектілері туралы ақпарат:
қорларға ие болу есебінің тәртібі; есептен шығару кезінде олардың түрлері
бойынша қорларды бағалау әдісі болуы тиіс.
Аудит түрлерінің әрқайсының өзіндік ерекшеліктері бар. Функционалды
аудит ретінде әр түрлі сатыдағы процесс, цикл және шаруашылық іс қызметі
түрлері бойынша белгілі бір басқару функцияларын атқару жағдайын мақсатты
түрде бақылау түсіндіріледі. Операциялық аудиттің осы түрінің маңызды
сипаттамалары арасында ең алдымен зерттеудің тереңдігі мен аудиторлардың
бизнесті басқарудағы әр түрлі функциялары бойынша еңбекке мамандану
мүмкіндігін атап айтқан жөн. Функционалды аудит шеңберінде менеджмент,
маркетинг, қаржы, бухгалтерлік есеп, экономикалық талдау, еңбек,
материалдық және қаржылық ресурстарды басқару жағдайын ішкі шаруашылық
бақылау функциялары орындауды тексеру жасалады.
2.1. Ағымдағы қаржылық міндеттемелер
Банктердегі және банктен тыс мекемелердің несиелерін есепке алу.
Несиелеу қарыз капиталының қозғалысы болып табылады - ол процент түрінде
үстеме төлем төлеп қайтару шартымен қарызға берілген капиталдың қозғалысы.
Несиенің объективті қажетгілігі ең алдымен өнеркәсіп және сауда
капиталдарыньщ айналымдарының заңдылығымен байланысты.
Несиелерді есепке алу 60 Несиелер бөлімшесіне енгізілген 601 Банк
несиелері, 602 Банктен тыс мекемелердің несиелері, 603 Басқа да
несиелер сияқты пассивті шоттарда жүргізіледі.
Банктердің несиелерін есепке алу. Қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді
несиелерді беру Қазақстан Республикасы Үлттық Банкі бекіткен Қысқа
мерзімді және үзақ мерзімді несиелендіруді ұйым-дасіыру ережелеріне сәйкес
жүзеге асырылады.
Несие беру және оның операцияларын жүргізу лицензия берілген Үлттық
банктің шешімімен айқындалған ресми статусы бар банктер арқылы жүзеге
асырылады. Несие негізінен оны өтеу қабілеті бар кәсіпорындарға беріледі.
Несие беру банктермен өздерінде бар несие қорларының көлемінде жүзеге
асырылады. Ссуда банк арқылы бүрын берілген ссуда бойынша қайтару мерзімі
өтіп кеткен қарыздары жоқ болған жағдайда беріледі. Банк мекемесі табысы
төмен кәсіпорындарға не-сие беру оған үлкен қауіп туғызатын
болғандықтан,ондай кәсіпорындармен кредит қатынастарын орнату мәселесін
қарау кезінде ерекше сақтықта болған жөн.
Кәсіпорын кредит алу үшін кредиттің сомасы және мақсатты бағыты,
пайдалану мерзімі, өтеу мерзімі, сондай-ақ кредиттелетін шараның қысқаша
сипаты және оны жүзеге асырудың экономикалық тиімділігі дәлелденген жазбаша
өтініш-сұраумен банкке барады. Өіініш-сұрауды банкке ссуда алу үшін алғашқы
рет барған не-месе ссуданы оқтын-оқтын пайдаланатын, тәуекелді қажет ететін
кредитке өтініш жасаған, осы банкте есеп айырысу шоты жоқ, сауда мәмілесін
жасау үшін кредит алушы кәсіпорындар ұсынады.
Әдетте ссуда шоттары банктерде есеп айырысу шоты ашылған орны бойынша
ашылады. Бүл үшін кәсіпорын банкке төменде келтірілген өтініш-міндеттемесін
ұсынады.
Сонымен қатар банкке кредит алу үшін бірінші рет барған кәсіпорын
озінің жарғысын, үйымдастыру қүжаттарының көшірмесін, ережелерді, жалға алу
келісімдерін, тіркеу куәлігін және клиентгің кредит алу құқығының барлығын
растайхын басқа да құжаттарды банкке үсынады. Қарыз алушының кредитгі алғаш
рет алып отырғандығына немесе кредитті үнемі пайдаланып жүргеніне тәуелсіз
кредитгі алудың мақсатына, пайдалану мерзіміне байланысты банктің өтініші
бойынша келесі материалдар(деректер) үсынылады: Қажет болған жагдайда
банкке заңмен бегіленген талаптарға, санитарлық-тазалық, экологиялық және
басқа да нормаларға жау-ап беретін кәсіпорынның құрылысының қалпына
келтіруге жоба-сы жүмыс жобасы, сондай-ақ жоғарыда аталған нормалардың,
мердігерлік келісімдердің сақталатынын растайтын сараптау мекемелерінің,
жоба-смета қүжаттары бойынша берген қорытындылары, ішкі құрылыстың
титульдық тізімі және басқа да қүжаттар үсынылады.
Қысқа мерзімді кредит әдетте 12 айдан аспайтын мерзімге кредиттелетін
материалдық қүндылықтардың айналымдылығына және шықңан шығынның өзін-өзі
ақтауына негізделіп беріледі. Кредит шартында көзделген қысқа мерзімді
кредит беру және өтеу шартгары мен тәртібіне сай, банктің кредит бөлімі
арқылы кре-дит беруте өкім рәсімделеді, кредит қарыз алушының есеп айыры-су
шотында қаржының бар-жоқтығына қарамай қарыз алушының кредит шотынан есеп-
ақша құжатгарын телеу жолымен немесе оның есеп айырысу шотына қаржы аудару
арқылы беріледі.
Кредит алған жағдайда: 441,451 - есеп айырысу шохына және кассаға ақша
алған жағдайда; 671 - жабдықтаушылар мен мердігерлердің шотгары кредит
есебінен төленген жағдайда, бүл аталған шотгардың бәрі дебетгеледі және 601
Банк несиелер шоты кредиттеледі. Кредитгі өтеген жағдайда 601 шот
дебеттеледі және 441 шот кредитгеледі. Алынған несие бойынша мерзімінде
өтелмеген қарыздарды төлеу мерзімі жеткенде 601 Банк несиесі шотына:
Мерзімінде өтелмеген ссудалар" немесе "Пролонгирленген ссудалар"
талдамалық шоттарына есептен шығарылады. Бұл жағдайда сол 601 "Банк
несиелері" шотының дебеті және кредиті бойынша бухгалтерлік жазулар жазады.
Кредитті пайдаланғаны үшін банк үстемесі процент есептейді.
Есептелінген проценттердің сомасы 831 "Проценттер бойынша шығындар" шотының
дебеті және 684 "Төленуге тиісті проценттер" шотының кредиті бойынша
көрсетіледі. Проценттерді төлеу 684 "Төленуге тиісті проценттер" шотының
дебеті және 441 "Есеп айырысу шотындағы нақты ақша" шотының кредиті бойынша
көрсетіледі.
Банктен тыс мекемелердің несиелерін есепке алу. Нарық қатынастарын
игеруге байланысты экономикадағы істің жағдайы күрт өзгерді. Мемлекет
кәсіпорындарға ақша қаржыларымен еркін маневрлар жасау, соның ішінде
кредитке қарыз беру құқығын берді. Бұл субьектілердің қаржы-шаруашылық
қызметтерін бухгалтерлік есепке алу шоттарының бас жоспарына жаңа 602
"Банктен тыс мекемелердің несиелері" пассивті шотын енгізудің қажеттілігін
туғызды. Бұл пассивті шотта еліміздің ішіндегі және шет елдегі қарыз
берушілермен олардан ұлттық шет елдің валюта түрінде алынған қарыздар және
басқа да тартылған қаржылар бойынша есеп айырысудың жағдайы жөніндегі
мәліметтер жинақтайды. Сонымен қатар бухгалтерлік есетің Бас шоттар
тізбегіне төлемдер мен міндеттелердің орындалуын қамтамасыз ететін,
берілген және алынған кепілдемелердің қозғалысы мен қолда барын, есепке
алатын баланстан тысқары екі шот: 008 "Алынған міндеттемелердің қамту мен
төлемдер" және 009 "Берілген міндеттемелерді қамту мен төлемдер" енгізілді.
2.2. Салықтар бойынша ағымдағы міндеттемелер
Бюджетпен есеп айырысу операцияларының есебі. Мемлекетгік бюджет-жалпы
мемлекетгік ақша қаржысы қорын құрудың және пайдаланудьщ негізгі қаржылық
жоспары. Бюджетгің қаржысы экономиканы дамытуға, халықтың материалдық әл-
ауқатын және мәдени деңгейін көтеруге және басқа да мақсатгарға
пайдаланылады.
1995 жылғы 24 сәуірдегі Қазақстан Республикасы Президентигің Салық
және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы өзгертулермен
және толықтырулармен заң күші бар Жарлығына сәйкес жеке және заңды
түлғалардан алынатын салықтар, мемлекеттгік бюджетті толықтырудың негізгі
көзі болып табылады.
Салық кодексі республикалық және жергілікті бюджетке тусетін
салықтарды, алымдар мен салымдарды және басқа да міндетгі төлемдерді
белгілейтін, Қазақстан Республикасы заңдарымен ретгелетін кеден баж салығы,
алымы және төлемдері мәселелерін қоспағанда, Қазақстан Республикасындағы
барлық салың қатынастарын реттейтін бірден-бір заң актісі болып табылады.
Салық кодексі салықтардьщ толық тізімін, оларды есептеу тәртібін, салық
салу обьектілерін, салықтың негізгі түрлері бойынша төлеушілерді анықтайды.
Салықтар, алымдар, салымдар және міндетгі төлемдер деп Koдексте
белгіленген тәртіпке сәйкес Қазақстан Республикасының бюджет жүйесіне
төлеушілерден аударылған (бөлінген) қаражаттарды айтамыз.
Салықтарды, алымдарды, салымдарды және басқа да міндетгі төлемдерді
енгізу және аудару немесе тоқтату қүқығы Қазақстан Республикасының заң
органдарының өкілетгігіке жатады. Бүл қүқық тек қана Салық кодексіне
өзгерістер мен толықтырулар енгізу арқылы жүзеге асырылады.
Қазақстан Республикасында: Қазақстан Республикасының Министрлер
Кабинеті салық салу тәртібі және кейбір салық түрлері бойынша мөлшерді
(ставкаларды) белгілеген жағдайлардан басқа, барлық салық салу мәселелері
кодекспен белгіленетін жалпы мемлекетгік салықтар қолданылады; мөлшерін
жөне оларды есептеу тәртібін Кодекс, Қазақстан Республикасының Министрлер
Кабинеті немесе Қазаңстан Республикасының жергілікті өкілетті органдары
белгілейтін жергілікті салықтар қолданылады.
Қазақстан Республикасының Министрлер Кабинеті жер салығының , орман
алымының, су үшін төлемнің, заңды түғалар және кәсіпкерлік қызметтермен
айналысатын жеке тұлгаларды тіркеу үшін алымдардың, МАИ аятамдарының
мөлшері мен төлеу тәртібін анықтайды. Жергілікті өкілетті органдар
Қазақстан Республикасы Министрлер Кабинеті белгілеген шектен аспайтын
көлемде аукциондық сатулар алымы және қызметгің түрлерімен айналысу үшін
жергілікті алымдардың мөлшерлемелерін белгілей алады.
Салықтар республикалық және жергілікті бюджеттерден тұратын
мемлекетгік бюджетке аударылады.
Кен өндіруші өнеркәсіп салаларының кәсіпорындары бойынша роялтиді,
заттай нысанда төлеу көзделген жағдайлардан басқа кездерде салық теңгемен
есептелініп, теңгемен төленеді.
Жалпы мемлекетгік салықтарға: заңды және жеке тұлгаларға салынатын
табыс салығы, қосылған құнға салынатын салық ҚҚС, акциздер, қүнды
қагаздармен орындалатын операцияларға салына-тын салық, арнаулы төлемдер
және жер асты байлықтарын пайдаланушыларға сальшатын салықтар жатады.
Жалпы мемлекетгік салықтар және басқа да міндетті^шлемдер, кезекті
қаржы жылындағы Республикалық бюджет туралы Қазақстан Республикасының
заңдарында белгіленген тәртіп бойын-ша тиісгі бюджет табыстарына қосылады.
Жергілікті салықтарға: жер салығы; заңды және жеке тұлғалардың мүлкіне
салынатын салық; көлік қүралдарына салынатын салық; заңды тұлғаларды және
кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке түлғаларды тіркеу үшін алынатын
алымдар; қызметтің жекелеген түрлерімен шұғылдану алынатын алымдар;
аукциондық сатулардан түсетін алымдар жатады. Көрсетілген салықтар мен
алымдардың сомасы жергілікті бюджеттің кірістеріне аударылады.
Қазақстан Республикасының белгіленген тәртіпке сәйкес бекіткен Салық
мәселесі бойынша халықаралық шарттар мен келісімдердің ережелері Салық
ережелерінен басым болады.
Кәсіпорынның бюджетпен есеп айырысу операциялары 63 Бюджетпен есеп
айырысу бөлімшесінің шоттарында есепке алынады. Бұл бөлімшеге: 631
Төленуге тиісті ағымдағы табыс салығы, 632 Кейінге қалдырыған табыс
салығы, 633 Қосылған құн салыгы, 634 Бюджетпен басқадай есеп айырысу
шоттары кіреді. Негізгі салық турлерін есепгеу тәргібін және бюджетке
төленуін қарастырайық.
Заңды тұлғалардан алынатын табыс салығы. Салық жылы салық салынатын
табыстары бар заңды тұлғалар салық төлеушілер болып табылады. Табыс салығын
төлеушілерге Қазақстан Республикасының Үлттық банкінен басңа заңды резидент
тұлғалар және заңды резидент емес түлғалар жатады. Заңды түлғаларға өзінің
қатысушыларынан ңүрылтайшыларынан бөлек салық салынады.
Шаруашылық жүргізуші субьектінің құқықтық мәртебесін анықтау мүмкін
болмаған жағдайда, салық қызметі өз бетімен оны жекелеген табыстың
жинағының, ұстап қалудың және шеккен зияндардың салық есебін ұйымдастыруға
міндетті.
Салық төлеуші салық салынатын резиденттің жылдық табысының жиынтығы
салық төлеушінің Қазақстан Республикасында және Қазақстан Республикасынан
тыс жерлерде алған табыстарынан тұрады. Салық төлеуші резидент еместің
жылдық табасының жиынтығы қазақстандық кіріс көздерінен алған кірістерде
тұрады.
Жылдық кіріс жиынтығына өткізілген өнімдер, атқарылған жұмыс,
көрсетілген қызмет және басқа да операциялар үшін, салық төлеуші алуға
тиісті ақшалай немесе басқа қаражаттар, өзара есеп айырысу ретінде үшінші
тұлғаларға жіберілген, тікелей не болмаса жанама шығындарды өтеуге
жіберілген қаржылар жатады. Кәсіпкерлік қызметтерден түсетін кірістер;
ғимараттарды, қондырғыларды сатып-өткізу кезінде құнының өсуінен, сондай-ақ
амортизациялауға жатпайтын активтерден инфляцияға байланысты олардың
құндарына түзетулерді есепке ала отырып түскен кірістер; сатып-өткізуден
тыс түсетін кірістер, соның ішінде: проценттер бойынша кіріс; дивиденттер;
ақысыз алынңан мүліктер мен ақша қаржылары; мүліктіктерді жалға беруден
түскен кірістер; роялти; мемлекеттен алынған жәрдем ақшалар; кәсіпкерлік
қызметін шектеуге немесе кәсіпорынды жабуға келісімі үшін алынған кірістер;
қарыздарды есептен шығарудан түсетін кірістер және т.б. жатады.
Жылдық кіріс жиынтығынан шегеруге жататындар:
- жеке тұлғалар алған дивиденттер;
- Қазақстан Республикасында бұрын төлем көздерінде салық салынған жеке
тұлғаларға тиісті проценттер;
- Заңды және жеке тұлғалардың кәсіпкерлік қызметімен байланысты оң бағам
айырмашылығы;
- 15% мөлшерінде біржола салық салынатын сатып-өткізілген құнды қағаздардың
бағасының өсімі мен инфляция денгейіне түзетілген заңды резидент
тұлғалардағы үлесі.
Егер шығынның бірнеше баптарында бірдей шығындар жұмсау көзделген
болса, онда салық салынатын есептеу кезінде көрсетілген шығындар тек қана
бір рет алынады.
Іссапар, өкілеттік шығындар Қазақстан Республикасы Үкіметімен
белгіленген мөлшердің шегінде кемітіледі.
Кәсіпкерлік қызметке байланысты және теріс бағам айырмашылығы бойынша
шығындарды кеміту жүзеге асырылмайды.
Жылдық табыс жиынтығынан шын мәнісінде табыс салығы бойынша жеңлдіктер
болып табылатын келесі кемітулер жүзеге асырылады.
Проценттер бойынша кеміту. Несие үшін проценттер Қазақстан
Республикасының Ұлттық банкі бекіткен қайта қаржыландыру мөлшерлемесімен
есебінен анықталған және көрсетілген мөлшерлерінің 50 % -не ұлғайтылған
поцент сомасының шегінде кемітуге жатады.
Күмәнді қарыздар бойынша кеміту. Салық төлеуші өткізілген өнімдер,
атқарылған жұмыс және көрсетілген қызметке байланысты күмәнді қарыздарды
кәсіпкерлік қызметтен алынған жылдық табыстың жиынтығына бұрын енгізілген
табыстар бойынша ұстап қалуға құқылы. Егер резидент емес тұлғаның салық
төлеушіге күмәнді қарызы 20 мың есептік көрсеткішінен асатын болса, онда
салық төлеуші салық қызметі орнадарына жазбаша хабарламағанынан кейін ұстап
қалуға құқылы.
Ғылыми -зерттеу, жобалық және тәжірибе - конструкторлық жұмыстарына
шығындар бойынша ұстап қалу.
Негізгі құрал-жабдықтарды алу, оларды орнату және басқа күрделі
сипаттағы шығындардан басқа, табыс алумен байланысты ғылыми-зерттеу,
жобалау және тәжірибе--конструкторлық жұмыстарына шығындар бойынша ұсатп
қалу жүзеге асырылады.
Амортизациялық аударым және негізгі құралдар бойынша ұстап қалу.
Өндірісте пайдаланылатын және тозатын негізгі құралдар бойынша
амортизациялық аударым жарнасыұстап қалуға жатады.
Амортизациялауға жататын негізгі құралдар келесі шектелген
амортизация мөлшерімен топтарға бөлінеді. Амортизацияның мүлік түрі бойынша
шектелген мөлшері "Негізгі құралардың есебі" тарауында келтірілген.
Салық төлеуші өз қарауы бойынша шекті шектелген амортизация мөлшерін
қолдануға құқылы. Өндірістік мақсат үшін жекеменшік құрылыс бойынша
шығындар және өндірістік мақсатта үш жылдан кем емес пайдаланылған
технологиялық құрал-жабдықтардың құны; салық төлеушінің қарауы бойынша
амортизациялау мерзімінің кез-келген сәтінде ішінде қалған амортизацияның
шегінде ұстап қалуға жатады.
Жылдық кіріс жиынтыгы одан салық есебінде белгіленген ұстап қалуды
(кемітуді) шегергеннен кейін 30% мөлшерінде салық салуға жатады.
Салық төлеуші тиісті салық органына Заңды тұлғаның салық салынатын
табысының мағлұмдамасын (декларациясын) ұсынуга міндетті.
Табыс салығьш есептеу 851 Табыс салыгы бойынша шығындар шотының
дебеті және 632 Кейінге қалдырылған табыс салығы және 631 Төленуге
тиісті ағымдағы табыс салығы шоттарының кредигі бойынша көрсетіледі.
Жеке тулгалардан алынатын табыс салыгы. Салық жылы салық салынатын
табысқа ие болған жеке түлгалар салық төлеушілер бо-лып табылады. Жылдық
табыоың жиынтығына табыстың барлық түрлері, төмеңдегілерді қоса: еңбек ақы
түрінде алынатын табыстар; кәсіпкерлік қьізметтен алынатын табыстар; жеке
түлғалардың мүліктік табыстары кіреді.
Төлем көздерінен үсталатын табыс салығын есептеу салық жылының ішінде
бір қалыпты жүзеге асырылады, өйткені желтоқсандағы салық сомасы қантардағы
ұсталатын сомадан анағұрлым жоғары болады.
Табыс салығын бір қалыпты ұстау үшін салық салынатын табыстың есепті
сомасы және одан алынатын табыс салығының сомасы анықталатын айлардың санын
білдіретін сан мәні бар сомасы анықталатын айлардың санын білдіретін сан
мәні бар бірлікке 12 санының қатынасынкөрсететін қайта есептеу көрсеткіші
белгіленген.
Қантарда көрсеткіш 12 тең болады, ақпанда 6, наурызда 4 және т.с.с.
қызметкерлер салық жылы біткенге дейін жұмыстан босатылған жағдайда, оның
алған нақты табысына қарай салықты қайта есептеу жүзеге асырылады.
Артық ұсталған табыс салығының сомасы, қызметкерлерге қайтарылуға
тиісті. Мердігерлік шарт бойынша жұмыс істейтін тұлғаларға төлемнен, сондай-
ақ бір жолғы төлем салығы қайта есептеу көрсеткішін қолданбай ұсталынады.
Табыс салығы ұсталған жағдайда 681 "Персоналдармен еңбек ақы бойынша
есеп айырысу" шоты дебеттеледі және 634 "Бюджетпен басқадай есеп
айырысулар" шоты кредиттеледі.
Қосылган құнға салынатын салық өндіріс барысында және тау-ар, жүмыс,
қызмет айналымдарында қосылған қүн өсімінің бөлігін бюджетке аудару, сондай-
ақ Қазақстан Республикасының аумағьша тауарларды импортгау кезінде қаржы
аудару болып табылады. Бюд-жетке төленуге жататын тиісті қосылған құнға
салынған салық сатып-өткізілген тауарлар, жұмысхар, қызмеггер үшін
есептелінген қрсылған қүнға салынатын салық сомасы және алынган тауарлар,
орындалған жүмыс немесе көрсетілген қызметтер үшін төленуге тиісті қосылган
қүнға салынған салық сомасының арасындағы ай-ырмашылық ретіңде анықталады.
Қосылған құнға салынатын сальқ объектілері болып салық салынатын
айналым және салық салынатын импорт болып табылады.
Салық салынатын айналым болып салықтан босатылган және жеке меншік
өндіріс мұқтаждықтарына асырылатын айналымдарды қоспағандагы Қазақстан
Республикасының шегінде жүзеге асырыла-тын тауарларды сатып-өткізу,
атқарылған жұмыстар және көрсетілген қызмет бойынша айналымдар, сондай-ақ
Қазақстан Рес-публикасының қатысуымен жасалған халықаралық шарттарда
казделген ережелерге сай анықталган айналымдар танылады.
Қосылған қүн салығы салынатын тауарларды тиеуді, жүмысгарды аіқаруды
немесе қызмет көрсетуді жүзеге асыратын қосымша қунға салынатын салық
бойынша есепке түрған салық төлеуші, аталған тауарларды, атқарылған
жүмыстарды немесе кврсетілген қызметтерді қабылдап алатын тұлғаға салық
есеп—фактурасын ұсынуға міндетгі.
ҚҚС есептеу кезінде 301 Алынуға тиісті қарыздар шотын дебетгейді
және 633 Қосылған қүн салығы шотьш кредитгейді.
331 Орны толтырылуға тиісті қосылған қүн салығы шотының кредитінен
633 шоттың дебетіне есепке алынған ҚҚС сомалары жатқызылады. Айырмашылығы
бюджетке аударылады: 633 шоттың дебеті, 441 Есеп айырысу шотындағы нақты
ақша шотының кредиті.
Сатып алушы төлемін төлеген тауарларды қайтарған жағдайда бүрын
есептелген ҚҚС сомасы 633 Қосылған қүн салығы шоты-ның дебеті және 687
Түрлі кредиторық қарыздар және есептеулер шотыньщ кредиті бойьшша
көрсетіледі. Сатып алушылардың мүндай ҚҚС сомаларын төлеуі 687 шотгың
дёбеті және 441 шоттың кредиті бойынша көрсетіледі.
Құнды қағаздармен жүргізілетін операцяиларға салынатын салықтар.
Меншік қүқытының құнды қағаздарга көшуімен байланысты операцияларды
жүргізетін, сондай-ақ қүнды қағаздар шығарылымын (эмиссиясын) жүзеге
асыратын заңды және жеке тұлғалар қүнды қағаздармен жүргізілетін
операцияларға салынатын салық төлеушілері болып табылады.
Қүнды қағаздармен жүргізілген операцияларға: қүнды қағаздардың
шығарылымдарын тіркеген кезде осы шығарылымның көрсетілген (номиналдық)
қүныньщ 0,1 проценті мөлшерінде; қүнды қағаздардың қосымша шығарылымын
тіркеген кезде 0,5 проценті мөлшерінде; орталық атқарушы өкімет органдары,
жергілікті өкілетті және атқарушы органдары шығарған қүнды қағаздар
қозғалысы бойынша жүргізілген операцияларды жүзеге асырған кездегі оларды
сату қүнының әрбір 1000 теңгесінен 1 теңге мелшерінде; орталық атқарушы
үкімет органдары, жергілікті өкілетті және атқарушы органдар шығарғаннан
басқа қүнды қағаздар қозғалысы бойынша жүргізілген операцияларды жүзеге
асырған кездегі оларды сату қүнының 1000 теңгесінен 3 теңге мөлшерінде
салық төленеді.
Құнды қағаздармен жүргізілетін операцияларға салынатын салықты
төлеумен байланысты операциялардың мынадай тәртібі белгіленген:
A. Құнды қагаздардың шығарылымы кезінде салық төлеу есебі
(эмитенке - шығарушыда).
Акциялар шыгарылымы проспектісін тіркеу ушін төленетін салық
сомасына:
104 "Үйымдасіыру шығыстары" шоты дебетгеліп,
634 "Бюджетпен басқа да есеп айырысулар" шоты кредитгеледі.
Сатып алынған құнды қағаздар сатып алған кезде төленген
салықты қоса оларды сатып алу бағасы бойынша кіріске алынганда: 14
"Инвестициялар"- бөлімшесінің 141-144 шоттары, 401 "Ак-
циялар", 402 "Облигациялар" шоттары дебетгеліп,
441 "Есеп айырысу шотьшдағы нақты ақша" шоты кредитгеледі: Б.
Акционерлік қоғамның акциялар шығарылымы кезінде Сатып алушылардан алынған
қүнды қагаздармен жүргізілетін
операцияларға салынатын салық сомасына:
334 "Басқа да дебиторлық қарыздар" шоты дебеттеліп,
634 "Бюджетпен басқа да есеп айырысулар" шоты кредиттеледі.
B. Басқа да қүнды қағаздар шығарылымы кезінде
Облигациялар, вексельдер шығарудан және басқа да қарыздар
міндетгемелерінен қаражат түскенде:
441"Есеп айырысу шотындағы нақты ақша" шоты дебетггеліп,
603 "Басқа несиелер" шоты кредиттеледі.
Сатьт алушылардан алынган, бюджетке төлеуге жататын салық сомасына:
603 "Басқа да несиелер" шоты дебетгеліп,
634 "Бюджетпен басқа да есеп айырысулар" шоты кредиттеледі.
Г. Тікелей сатушы мен сатып алушы арасыңда құнды қағаздарды сату-сатып
алу жөніндегі мәмілелерді рәсімдеу кезінде салық төлеу есебі
Құнды қағаздарды сатушыда:
Сатушыдан алынған есептелген салық сомасына (құнды қағаздарды сатудан
түскен ақша сомасы қүрамындағы):
301 "Алынуга -гаісгі қарыздар" шоты дебетгеліп,
634 "Бюджетпен басқа да есеп айырысулар" шоты кредиттеледі.
Құнды қағаздарды сатып алушыда:
Құнды қағаздармен жүргізілген операцияға салынатын салықты есептей
отырып, кіріске алынған қүнды қағаздардың құнына:
14"Инвестициялар" бөлімшесінің 141-144 шотгары, 401 "Акциялар", 402
"Облигациялар" шоттары дебетгеледі де,
441"Есеп айырысу шотьшдағы нақты ақша" шоты кредитгеледі.
Мүлікке салынатын салық. Меншікке, меншікті сенімді басқару, '
шаруашылықты жүргізу немесе жедел басқару қүқығында салық салу объектілері
бар заңды түлғалар салық төлеушілер болып та-былады. Салық салынатын
объектілер мыналар болады: кәсіпкерлік қызметпен айналысатын заңды
түлғалардың негізгі өндірістік және өндірістік емес қорлары. Бүған көлік
қүралдары кірмейді себебі көлік қүралдарына салық бөлек салынады.
Кәсіпкерлікпен айналысатьш заңды түлғалардың негізгі өндірісгік және
өндірістік емес қүралдарына салық осы аталған қорлар қүнының 1,0 проценті
ставкасы бойынша жыл сайын төленеді.
Мүлік қүнының 1,0 проценті ставкасы бойынша есептелетін салықтың
ағымдағы сомаларын кәсіпкерлікпен айналысатын заңды тұлғалар тең үлестермен
салық жылының 20 ақпанында, 20 мамы-рында, 20 тамызында және 20 қарашасында
төлейді. Есепті жыл-дың 31 желтоқсанына шекті есептелетін нақты тиісгі
салықты төлеу немесе артық төлемді қайтару табыс салығы бойынша
мағлүмдаманы (декларацияны) тапсыру үшін көзделген мерзімде салық жылының
нәтижелері бойынша салық төлеушілерінің мағлүмдаманы беруінен кейін oh күн
ішінде жүргізіледі.
Мүлікке салынатын салықты есептеген кезде 821 "Жалпы және ' әкімшілік
шығыстары" шоты дебеттеледі және 634 "Бюджетпен басқа да есеп айырысулар"
шотының, "Мүлікке салынатын салық"-аралық шоты кредитгеледі.
Жер салъиы. Жер учаскесі салық салу объектісі болып тэбыла-ды. Мынадай
жерлерге салық салынуға тиісті: ауыл шаруашылығына арналған; елді
мекендердің жерлеріне; өнеркәсіпке, көлікке, байланысқа, қорганысқа және
өзге де мақсатқа арналган; сауықтыру және құнарландыру мақсатындағы; орман
қоры; су қоры жерлеріне салық салынуға тиіс.
Иелігінде немесе пайдалануында жер учаскелері бар заңды тулғалар жер
салыгының төлеушілерГ болып табылады.
Жер салығының мөлшері жер учаскесінің сапасына, орналасқан жеріне және
сумен қамтамасыз етілуіне қарай белгіленеді және жерді иеленуші мен жерді
пайдаланушьшың шаруашылық қызметі нәтижелеріне байланысты болмайды. Жер
салығы жер алаңының бірлігі үшін алынатын жыл сайынғы көрсетілгенітөлемдер
турінде белгіленеді.
Көлік құралдарына салынатын салық. Мемлекетгік есепте тұрған меншік,
меншікті сенімді басқару, шаруашылық жүргізу және же-дел басқару қүқығында
көлік қүралдары бар заңды тұлғалар салық төлеупгілері болып табылады.
Төменде аталған Қазақстан Рес-публикасы аумағында болатын көдік
қүралдарының барлық түрлері салық салынатын объектілер болып табылады.
Салықтардың барлық түрлерінің бюджетке төлемақысы 634 "Бюджетпен есеп
айырысулар" шотының тиісті аралық шоттарының дебеті және 441"Есеп айырысу
шотындағы нақты ақша" шотының кредиіі бойынша көрінеді.
2.3. Ағымдағы міндетті және ерікті төлемдер бойынша
міндеттемелер аудиті
Ағымдағы міндетті және ерікті төлемдер бойынша міндеттемелер құрамына
субъектілер сақтандыру компанияларымен.жұмыспен қамту қорымен, жол қорымен,
тағы басқаларымен жүргізетін есеп айырысулардың мейлінше көп топта-ры
жатады. Мұндай есеп айырысулардың есебі 65 "Бюджеттен тыс төлемдер бойынша
есеп айырысу" бөлімшесінің пассивті шоттарын-да жүргізіледі, оның құрамына:
651 "Мүлікті және жеке басты сақтандыру бойынша есеп айырысу" шоты, 652
"Жүмыспен-қамту қоры бойынша есеп айырысу", 653 "Әлеуметгік сақтандыру және
қамсыздандыру бойынша есеп айырысу", 654 "Жол қорымен есеп айырысу", 655
Бюджеттен тыс басқа да төлемдер шоттары жа-тады.
Субъектілердің бюджеттен тыс төлемдер бойынша есеп айырыарының
тәртібін қарастырайық.
Жеке басты және мүлікті ссщтандыру бойьшша есеп айырысулар.
Сақтандырушыларға сақтанушылар сақтық төлемдерінен, со-ндай-ақ заңмен тыйым
салынбаган өзге де көздерден сақтандырушылар құратын ақша қорлары есебінен
сақтандыру өтемдерін төлеу арқылы белгілі бір сақтандыру жағдайларының
туындауы кезінде жеке және заңды түлғалардың (сақтандырылгандардың)
мүдделерін мүліктік қорғау жөніндегі қаты-нас-сақтандыру болып табылады.
Сақтандыру қызметі — сақтандыру және қайта сақтандыру шарттарын
жасаумен және оларды орындаумен байланысты сақтандырушының қьпметі.
Сақтандыру Қазақстан Республикасы Президентінің "Сақтандьфу туралы"
заң күші бар 1995 жылғы 3 қазандағы №2475 Жарлыгымен ретгеледі.
Сақтандыру:
міндеттілік дәрежесіне қарай: ерікті, міндеггі;
сақтандыру объектісіне қарай; жеке, мүліктік сақтандыру бо-
лып бөлінеді.
Міндетті сақтандыру - заң талаптарына қарай жүзеге асыры-латын
сақтандыру. Міндетгі сақтандырудың түрлері заң актілерімен белгіленеді.
Міндетгі сақтандыруды жүргізудщ тәртібі мен шаргга-рын Қазақстан
Республикасының Үкіметі белгілейді.
Өзінің өмірі мен денсаулығын сақтандыру міндеті азаматқа ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz