Ұзақ мерзімді активтер жайлы
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
НЕГІЗГІ БӨЛІМ.
1.ҰЗАҚ МЕРЗІМДІ АКТИВТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.1. ҰЗАҚ МЕРЗІМДІ АКТИВТЕР ТҮСІНІГІ ЖӘНЕ ОНЫҢ ЖІКТЕЛУІ ... ... ... ... ... ... .5
1.2. ҰЗАҚ МЕРЗІМДІ ДЕБИТОРЛЫҚ БЕРЕШЕК ЕСЕБІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
1.3. НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАР ЕСЕБІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..10
1.4. МАТЕРИАЛДЫҚ ЕМЕС АКТИВТЕР ЕСЕБІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15
2. АҒЫМДАҒЫ МІНДЕТТЕМЕЛЕР АУДИТІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..18
2.1 НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАРДЫҢ ЖІКТЕЛІНУІ МЕН БАҒАЛАНУЫНЫҢ ЕСЕБІНІҢ
АУДИТІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..18
2.2. МАТЕРИАЛДЫҚ ЕМЕС АКТИВТЕР АУДИТІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..27
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..28
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .29
НЕГІЗГІ БӨЛІМ.
1.ҰЗАҚ МЕРЗІМДІ АКТИВТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.1. ҰЗАҚ МЕРЗІМДІ АКТИВТЕР ТҮСІНІГІ ЖӘНЕ ОНЫҢ ЖІКТЕЛУІ ... ... ... ... ... ... .5
1.2. ҰЗАҚ МЕРЗІМДІ ДЕБИТОРЛЫҚ БЕРЕШЕК ЕСЕБІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
1.3. НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАР ЕСЕБІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..10
1.4. МАТЕРИАЛДЫҚ ЕМЕС АКТИВТЕР ЕСЕБІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15
2. АҒЫМДАҒЫ МІНДЕТТЕМЕЛЕР АУДИТІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..18
2.1 НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАРДЫҢ ЖІКТЕЛІНУІ МЕН БАҒАЛАНУЫНЫҢ ЕСЕБІНІҢ
АУДИТІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..18
2.2. МАТЕРИАЛДЫҚ ЕМЕС АКТИВТЕР АУДИТІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..27
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..28
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .29
Нарықтық экономика жағдайында өндірілетін өнім мен көрсетілетін қызметтің негізгі, яғни оның тиімділігі мен ұқыптылығы - бұл кәсіпорындағы бухгалтерлік есептің дұрыс жолға қойылуынан бастау алатындығы сөзсіз. Міне, сондықтан да, бұл деңгейде қоғамға қажетті өнім өндіріліп, қызмет көрсетілуі үшін бухгалтерлік есепті дамытуымыз қажет. Өнімдерді өндіру барысында ресурстарды үнемдеп жұмсап, жоғарғы өнімді техникалар мен технологияларды қолдану мәселелері кең түрде шешімін тапса, онда кәспорындарда өнім өндіру және оны сатуға қатысты кететін шығындарды мейлінше азайтуға қол жетеді.
Еліміз егемендік алып, өз алдына ел болғанына он алты жылдан астам уақыт өтті. Осы жылдардың аралығында елімізде бухгалтерлік есеп саласын дамыту бағытында көптеген жұмыстар атқарылды десек артық айтқандық емес. Бұған дәлел 1995-жылдың 26-желтоқсанында Қазақстан Респупликасының президенті Бухгалтерлік есеп туралы заң күші бар жарлыққа қол қойған болатын болса, 2002-жылы 24-маусымда бұл “Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік” -деп аталатын заң болып қайта қабылданды. Ал өткен жылы, яғни 2007-жылыдың 28-ақпанында Қазақстан Республикасының “Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік” -деп аталатын №234-III заңы күшіне енді. Еліміздегі ірі кәсіпорындар өз қаржылық есептілігін бухгалтерлік есептің халықаралық стандарттарына сай жасауға көшті.
Еліміз егемендік алып, өз алдына ел болғанына он алты жылдан астам уақыт өтті. Осы жылдардың аралығында елімізде бухгалтерлік есеп саласын дамыту бағытында көптеген жұмыстар атқарылды десек артық айтқандық емес. Бұған дәлел 1995-жылдың 26-желтоқсанында Қазақстан Респупликасының президенті Бухгалтерлік есеп туралы заң күші бар жарлыққа қол қойған болатын болса, 2002-жылы 24-маусымда бұл “Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік” -деп аталатын заң болып қайта қабылданды. Ал өткен жылы, яғни 2007-жылыдың 28-ақпанында Қазақстан Республикасының “Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік” -деп аталатын №234-III заңы күшіне енді. Еліміздегі ірі кәсіпорындар өз қаржылық есептілігін бухгалтерлік есептің халықаралық стандарттарына сай жасауға көшті.
1. 20.11.1998 ж. Қазақстан Республикасының "Аудиторлық қызмет туралы" туралы Заң (өзгерістер мен қосымшалар).
2. Абленов Д.О. Аудит: теория и пратика. Учебник. Алматы: Экономика, 2005
3. Абленов Д.О. Основы аудита. Алматы: Экономика, 2003.
4. Ә. Әбдіманапов. Бухгалтерлік есеп. Теориясы жөне принциптері. Алматы, 2001.
5. Байдаулетов М.Б., Байдаулетов С.М. Аудит. Алматы. Қазақ университеті, 2001.
6. Гершун А.М. и др. Учет по Международным стандартам: учебное пособие.- 3 изд.. М.: Фонд развития бухгалтерского учета, 2006 г.
7. Дюсембаев K.Ш. и др. Аудит и анализ финансовой отчетности. Учеб. пособие. Алматы. Каржы-Каражат. 1998г.
8. Ержанов М.С. Теория и практика аудита. Алматы. Гылым. 1994г.
9. Ержанов М.С. Аудит-1 .Алматы. Бастау. 2005г.
10. Кеулімжаев Қ.К., Әжібаева З.Н. Қүдайбергенов Н.А. Бухгалтерлік есеп принциптері. Алматы: Экономика, 2003
11. Осадчая В.И. Основы аудита. Караганда, 2002.
12. Табалина С.А., Ремизов Н.А. Аудит: современная методика. М., 2003.
13. Кеулімжаев Қ.К., Әжібаева З.Н., Қүдайбергенов Н.А., Жантаева А.А. Қаржылық есеп. Алматы: Экономика, 2001
14. Международные стандарты финансовой отчетности. Перевод полного официального текста МСФО, действующих в ЕС по состоянию на 1 января 2005 г.,- М.: Аскери,2006 г.
15. Толпаков Ж.С. Бухгалтерский учет. - Караганда, 2004.
16. Торшаева Ш.М. Аудит. Караганды, 2002.
17. Тулешева Г.К. «Финансовый учет и отчетность в соответствии с международными стандартами» часть 1, 2. учебное пособие Алматы, Бизнес информация, 2005г.
18. Укашев Б.Е., Әжібаева З.Н. Бухгалтерлік есеп теориясы. Алматы 1999.
2. Абленов Д.О. Аудит: теория и пратика. Учебник. Алматы: Экономика, 2005
3. Абленов Д.О. Основы аудита. Алматы: Экономика, 2003.
4. Ә. Әбдіманапов. Бухгалтерлік есеп. Теориясы жөне принциптері. Алматы, 2001.
5. Байдаулетов М.Б., Байдаулетов С.М. Аудит. Алматы. Қазақ университеті, 2001.
6. Гершун А.М. и др. Учет по Международным стандартам: учебное пособие.- 3 изд.. М.: Фонд развития бухгалтерского учета, 2006 г.
7. Дюсембаев K.Ш. и др. Аудит и анализ финансовой отчетности. Учеб. пособие. Алматы. Каржы-Каражат. 1998г.
8. Ержанов М.С. Теория и практика аудита. Алматы. Гылым. 1994г.
9. Ержанов М.С. Аудит-1 .Алматы. Бастау. 2005г.
10. Кеулімжаев Қ.К., Әжібаева З.Н. Қүдайбергенов Н.А. Бухгалтерлік есеп принциптері. Алматы: Экономика, 2003
11. Осадчая В.И. Основы аудита. Караганда, 2002.
12. Табалина С.А., Ремизов Н.А. Аудит: современная методика. М., 2003.
13. Кеулімжаев Қ.К., Әжібаева З.Н., Қүдайбергенов Н.А., Жантаева А.А. Қаржылық есеп. Алматы: Экономика, 2001
14. Международные стандарты финансовой отчетности. Перевод полного официального текста МСФО, действующих в ЕС по состоянию на 1 января 2005 г.,- М.: Аскери,2006 г.
15. Толпаков Ж.С. Бухгалтерский учет. - Караганда, 2004.
16. Торшаева Ш.М. Аудит. Караганды, 2002.
17. Тулешева Г.К. «Финансовый учет и отчетность в соответствии с международными стандартами» часть 1, 2. учебное пособие Алматы, Бизнес информация, 2005г.
18. Укашев Б.Е., Әжібаева З.Н. Бухгалтерлік есеп теориясы. Алматы 1999.
Жоспары
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
Негізгі бөлім.
1.Ұзақ мерзімді
активтер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ..5
1.1. Ұзақ мерзімді активтер түсінігі және оның
жіктелуі ... ... ... ... ... ... .5
1.2. Ұзақ мерзімді дебиторлық берешек
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ...7
1.3. Негізгі құралдар
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...10
1.4. Материалдық емес активтер
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ...15
2. Ағымдағы міндеттемелер
аудиті ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... .18
2.1 Негізгі құралдардың жіктелінуі мен бағалануының есебінің
аудиті ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... 18
2.2. Материалдық емес активтер
аудиті ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... .27
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...28
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... 29
Кіріспе
Нарықтық экономика жағдайында өндірілетін өнім мен көрсетілетін
қызметтің негізгі, яғни оның тиімділігі мен ұқыптылығы - бұл кәсіпорындағы
бухгалтерлік есептің дұрыс жолға қойылуынан бастау алатындығы сөзсіз. Міне,
сондықтан да, бұл деңгейде қоғамға қажетті өнім өндіріліп, қызмет
көрсетілуі үшін бухгалтерлік есепті дамытуымыз қажет. Өнімдерді өндіру
барысында ресурстарды үнемдеп жұмсап, жоғарғы өнімді техникалар мен
технологияларды қолдану мәселелері кең түрде шешімін тапса, онда
кәспорындарда өнім өндіру және оны сатуға қатысты кететін шығындарды
мейлінше азайтуға қол жетеді.
Еліміз егемендік алып, өз алдына ел болғанына он алты жылдан астам
уақыт өтті. Осы жылдардың аралығында елімізде бухгалтерлік есеп саласын
дамыту бағытында көптеген жұмыстар атқарылды десек артық айтқандық емес.
Бұған дәлел 1995-жылдың 26-желтоқсанында Қазақстан Респупликасының
президенті Бухгалтерлік есеп туралы заң күші бар жарлыққа қол қойған
болатын болса, 2002-жылы 24-маусымда бұл “Бухгалтерлік есеп және қаржылық
есептілік” -деп аталатын заң болып қайта қабылданды. Ал өткен жылы, яғни
2007-жылыдың 28-ақпанында Қазақстан Республикасының “Бухгалтерлік есеп және
қаржылық есептілік” -деп аталатын №234-III заңы күшіне енді. Еліміздегі ірі
кәсіпорындар өз қаржылық есептілігін бухгалтерлік есептің халықаралық
стандарттарына сай жасауға көшті.
Экономиканың қай саласындағы болмасын ұйымдар мен еңбек ұжымдары
шикізатпен материалдарды ұқыпты жұмсауға, өндіріс қалдықтарын азайтуға,
ысырапты жоюға, өзінің өндіріп шығаратын өнімін халықаралық рыноктағы
бәсекелестікке жарамды етіп шығаруға, өндірісін ұлғайтуға, өндіретін
өнімнің өзіндік құнын төмендетуге және де қоршаған ортаны сақтауда оған
зиян келтірмеуге мүдделі. Бұл орайда ұйымның материалдық құндылықтарын,
ақша қаражаттарын, сондай-ақ басқа да ресурстарын тиімсіз жұмсауға қарсы
күресте бухгалтерлік есептің маңызы мен мәнін айрықша атап өтуге болады.
Курстық жұмыстың негізгі міндеті - аудитор растаған қаржылық есеп-
қисаптар жалпыға қол жетерлік болуға тиіс (орта мерзімді перспективада):
Қаржылық есеп-қисаптардың бүкіл жинағына, соның ішінде оларға ескерімдерге
жаппай қол жетерлікке талаптың бірнеше себепке байланысты үлкен маңызы бар.
Курстық жұмыстың негізгі мақсаты – ұзақ мерзімді активтер түсінігін
ашу және оның құрамына кіретін активтерді таратып көрсету.
Осы мақсатқа жету барысында мына міндеттерді шешу көзделген:
• ұзақ мерзімді активтер түсінігі және оның жіктелуін көрсету;
• ұзақ мерзімді дебиторлық берешек есебіне;
• негізгі құралдар есебіне
• материалдық емес активтер есебіне
• ағымдағы міндеттемелер аудитіне
• негізгі құралдардың жіктелінуі мен бағалануының есебінің аудитіне
• материалдық емес активтер аудитіне тоқталу.
Зерттеу объектісі – кәсіпорындағы ағымдағы міндеттемелер.
Теориялық базасы ретінде отандық қаржыгер ғалымдардың еңбектері,
Қазақстан Республикасының Аудиторлық ызмет туралы Заңы, Бухгалтерлік
есеп стандарттары, Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп беру туралы
Қазақстан Республикасының Заңы негіз болады.
1.Ұзақ мерзімді активтер
1.1. Ұзақ мерзімді активтер түсінігі және оның жіктелуі
Қазақстан Республикасының 2007-жылыдың 28-ақпанындағы “Бухгалтерлік
есеп және қаржылық есептілік” -деп аталатын №234-III заңының 3-тарау 13-
бабында қаржылық есептіліктің элементтері белгіленіп көрсетілген. Сол
элементтердідің бірі болып табылатын активтерге елімізге танымал белгілі
ғалым, професор Қ.К.Кеулімжаев өзінің Бухгалтер лік есеп принциптері –атты
еңбегінде - Актив деп кәсіпорынның ақшаға (құнмен) бағаланатын игіліктері
мен құндылықтарын, мүліктерін (заттарын) айтады деп атықтама береді.
Басқаша айтатын болсақ актив дегеніміз кәсіпорынның өткен уақыттардағы
шаруашылық операцияларының негізінде пайда болған және алдағы уақыттарда
табыс табу үшін пайдаланылатын ресурстар болып табылады. Активтер
пайдаланылу уақытына, мерзіміне қарай қысқа мерзімді (ағымдағы) және
ұзақ мерзімді (айналыстан тыс) болып екі топқа бөлініп қарастырылады.
Ұзақ мерзімді (айналыстан тыс) активтер дегеніміз ұзақ уақыт
(бір жылджан артық) пайдаланылатын айналымдылығ баяу активтер болып
табылады. Ал қысқа мерзімді активтер дегеніміз өзінің құнын тез арада
басқа өнімге айырбастай алатын өтімділігі жоғары активтер болып табылады.
Соған сәйкес ұзақ мерзімді активтерді айналымнан тыс активтер депте
атайды. Ұзақ мерзімді активтерге негізгі құралдар, материалдық емес
активтер , ұзақ мерзімді дебиторлық борыштар және ұзақ мерзімді
инвестициялар жатады.
Ұзақ мерзімді активтер:
1. Ұзақ мерзімді қаржылық инвестициялар (2010-2040)
Ұзақ мерзімді берілген ќарыздар
Өтеуге дейін ұсталатын ұзақ мерзімді инвестициялар
Сату үшін қолда бар ұзақ мерзімді қаржылық инвестициялар
• Өзге ұзақ мерзімді қаржылық инвестициялар
2. Ұзақ мерзімді дебиторлық берешек (2110-2180)
• Сатып алушылар мен тапсырысшылардың ұзақ мерзімді берешегі
• Еншілес ұйымдардың ұзақ мерзімді дебиторлық берешегі
• Қауымдастырылған және бірлескен ұйымдардың ұзақ мерзімді берешег
• Филиалдар мен құрылымдық бөлімшелердің ұзақ мерзімді дебиторлық
берешег
• Қызметкерлердің ұзақ мерзімді дебиторлық берешегі
• Жалдау бойынша ұзақ мерзімді дебиторлық берешек
• Алуға арналған ұзақ мерзімді сыйақылар
• Өзге ұзақ мерзімді дебиторлық берешек
3. Үлестік қатысу әдісімен есепке алынатын инвестициялар (2200-2210)
4. Жылжымайтын мүлікке инвестициялар
• Жылжымайтын мүлікке инвестициялар
• Жылжымайтын мүлікке инвестициялардың амортизациясы
• Жылжымайтын мүлікке инвестициялардың құнсыздануынан залал
5. Негізгі құралдар (2410-2430)
• Негізгі құралдар
• Негізгі құралдардың амортизациясы
• Негізгі құралдардың құнсыздануынан болатын залалдар
6. Биологиялық активтер (2510-2520)
• Өсімдіктер
• Жануарлар
7. Барлау және бағалау активтері
• Барлау және бағалау активтері
• Барлау және бағалау активтерінің амортизациясы
• Барлау және бағалау активтерінің құнсыздануынан болатын залалдар
8. Материалдық емес активтер (2710-2750)
• Гудвилл
• Гудвиллдің құнсыздануы
• Өзге материалдық емес активтер
• Өзге материалдық емес активтердің амортизациясы
• Өзге материалдық емес активтердің құнсыздануынан болатын
залалдар
9. Кейінге қалдырылған салықтық активтер 2800-2810
• КТС бойынша кейінге қалдырылған салықтық активтер
10. Өзге ұзақ мерзімді активтер (2910-2940)
• Берілген ұзақ мерзімді аванстар
• Алдағы кезеңдердің шығыстары
• Аяқталмаған құрылыс
• Өзге ұзақ мерзімді активтер
1.2. Ұзақ мерзімді дебиторлық берешек есебі
Дебиторлық қарыз дегеніміз (латын тілінен debitium- аударғанда
қарыз, міндеттеме, берешек деген мағына береді), берілген компания алдында
басқадай тұлғалардың қарыз болуы. Оның мәні есепте кәсіпорынның мүлігі,
яғни қарыздарды талап етілетін бекітілген мөлшері бар ақшалай сомманы
немесе тауарларды алу болып келеді. Дебиторлық қарыздың заңды құқық
анықтамасы ретінде ақшалай төлемді кез- келген валютада талап ету және
қабылдап алу болады. Жемдік есеп тәжірибесінде дебиторлық берешектің
саудалық, саудалық емес түрлерін ажыратады.
Саудадағы дебиторлық қарыз – қарапайым шаруашылық қызметте
көрсетілген тауарлар мен қызметтер үшін клиенттер төлейтін соммалар. Бұл
қызмететің 2 түрі болады: алуға тиісті шоттар – сатып алынған тауарлар үшін
төленентін сомма немесе алуға тиісті вексель және оның төлеуге тиісті
құжаттық рәсімдеу.
Басқадай қасиеттердің түрлерінде мысалы кәсіпорынның филиалдары
немесе қызметкерлеріне аванс беру, шығын немесе залалдарды жабуға арналған
депозиттер, төлем кепілдігі ретіндегі депозиттер, алуға тиісті сыйақылар
мен дивиденттер, салықтарды төлеу бойынша өкілетті мекемелерге шағым жасау
және т.с.с қызмет түрлерінде саудалық емес дебиторлық берешек орын алады.
Мерзімі 1 жылға дейін көрсетілген қызметтер үшін, өндірілген
материалдар үшін сатып алушылармен есептесу қысқа мерзімді дебиторлық қарыз
болып табылады. Ал мерзімі 1 жылдан аса көрсетілген қызметтер үшін немесе
өндірілген активтер үшін сатыпалушылармен есептесу ұзақ мерзімді дебиторлық
берешек болып табылады.
Сатып алушылар мен тапсырушылардың қысқа мерзімді дебиторлық қарыз
есебі. Мерзімі 1 жылға дейін көрсетілген қызметтер үшін немесе өндірілген
активтер үшін сатыпалушылармен есептесу қысқа мерзімді дебиторлық берешек
болып саналады.
Кесте 1. Сатып алушылармен тапсырыс берушілердің қысқа мерзімді дебиторлық
қарызы есебінің шоттар корреспонденциясы
№ Шаруашылық операцияның мазмұнықұжат Шоттар
рет корреспонденциясы
Дт Кт
1 Сатыпалушылар мен тапсырыс
берушілерге төлеуге беріледі
2 Көрсетілген қызмет үшін және Шот фактуралар1210 6010
босатылған өнім үшін транспорттық
накладнойлар
3 Өндірілген өнім бойынша Шот фактура 1210 3130
қосымша құн салығын есептеу
(көрсетілген қызмет үшін)
4 Жарияланған шоттар бойынша Банк көшірмесі1010 1210
сатыпалушылар мен тапсырыс 1030
берушілерден енліп түскен
ақшалай төлемдер
5 Алдағы кезеңде сатып 3510 1210
алушыларды алынған аванстар
соммасы есепке алынады.
Күмәнді талаптар ретінде компанияның дебиторлық берешегі болады.
Олар әртүрлі себептерге байланысты болады, біріншіден заңдылықпен келісім
шартпен бекітілген мерзімде қарызын өтемеу, екіншіден сәйкес кепілдіктер
қамтамасыз етілмегендіктен. Берешектің күмәнді және үмітсіз түрлері
ажыратылады.
Күмәнді талап – келісім шартпен бекітілген мерзімде шоттар бойынша
қарызды өтемеу немесе дер кезінде сатыпалушының төлемі жасалмайды.
Үмітсіз қарыз - мерзімі өткен талаптар бойынша мерзімі біткен
дебиторлық берешек. Қарыздың күмәндә болуының айқындаудың нақты белгілері
жоқ. Дебиторлық нақты мерзім бойынша яғни келісім шарт бойынша келіскен
шарттарға қатысты немесе уақытқа қатысты қарызды өтемеу.
Күмәнді талаптар бойынша резерв есебі біраттас 1290 шотта
жүргізіледі. Ол өз кезегінде 1 бөлімнің бөлімшесіндегі шоттарға сәйкес
болып, 1200 Қысқа мерзімді дебиторлық қарыз және бөлімшенің 2 бөлімінде
2100 Ұзақ мерзімді дебиторлық қарыз шоттарда жүргізіледі. Бұл шот
дебиторлық қарыз шоттарын корректорлық бағалау үшін қолданылады.
Кесте 2. Резервті есептеу мен пайдалану шаралары
Дебет Кредит Шаруашылық операцияның
мазмұны
7440 Резервті 1290 Күмәнді талаптар Күмәнді талаптар бойынша
құру және үмітсізбойынша резерв резерв пайда болды
талаптарды
есептен шығару
бойынша шоттар
1290 Күмәнді 1210 Сатып алушылар менДебиторлық қарыз күмәнді
талаптар бойынша тапсырушылардың қысқа қарыз соммасын мойындау
резерв мерзімді дебиторлық фактісі бойынша (365 күннен
берешек аз)
1290 Күмәнді Сатып алушылар мен Сатып алушылар мен
талаптар бойынша тапсырушылардың тапсырушылардың дебиторлық
резерв берешегі қарызын есептен шығару. 1
жылдан жоғары
1290 Күмәнді Резервті құру және Инвентаризация нәтижесі
талаптар бойынша үмітсіз талаптарды бойынша дебиторлық қарыздың
резерв есептеп шығару бойынша құрылған резервін түзету
шығыстар (азайту)
Дебиторлық қарызды түзетудің және күмәнді қарыздарды есептен шығарудың
екі тәсілі бар: тікелей есептен шығару тәсілі; резервті есептеудің тәсілі.
Тікелей есептен шығару тәсілі әдісі бойынша күмәнді талаптардың алдын- ала
бағалануы жүргізілмейді. Күмәнді қарыздарды есептен шығару тікелей 7440
Резервті құру және үмітсіз талаптарды есептен шығару бойынша шығыстар
шотында жүргізіледі, және оның жазылуы. Шоттардың төленбеуі айқын боған
кезде іске асады. Резервті есептеудің екі альтернативті тәсілі бар: есептеу
жиілігінің сату мөлшері бойынша (көрсетілген қызметтер, өнімді өңдеу
көлемінің процентік есебі бойынша) есептесу кезегінің соңында жүргізілетін
дебиторлық берешектің мөлшер барысына байланысты мерзімдер бойынша шоттар
айналу тәсілі.
1.3. Негізгі құралдар есебі
Негізгі құралдар – ұзақ уақыт мерзім ішінде еңбек құралы ретінде
материалдық өндіріс сферасында және материалдық емес сферада пайдаланылатын
материалдық активтер болып табылады. Негізгі құралдарға келесілер жатады:
жылжымайтын мүлік (жер учаскелері, ғимарат, құрылымдар), көлік құралдары,
жабдықтар, өндірістік және шаруашылық инвентар, арнайы құралдар және басқа
да негізгі құралдар.
Негізгі құралдар өндірістік және өндірістік емес болып бөлінеді.
Өндірістік негізгі құралдар – кәсіпорынның техникалық жабдықтауының
техникалық дәрежесін жоғарылататын өндірістік қорлар болып табылады.
Өндірістік емес негізгі құралдар – бұл тұтыну бағытындағы құралдар.
Олар мәдени тұрмыстық тұтынуға ұзақ уақыт қызмет етуге арналған.
Меншік түрі бойынша негізгі құралдар меншікті және жалға алынған
болып екіге бөлінеді.
Меншікті – бұл субъектінің меншігіндегі және оның балансында өз
көрінісін табатын негізгі құралдар.
Жалға алынған – бұл жалдық келісімшартта көрсетілген мерзімге басқа
субъектіден алынған негізгі құралдар.
Пайдалану мерзімдемесі бойынша негізгі құралдар келесідей бөлінеді:
қолданыстағы, қолданылмайтын және қорлар құрамындағы негізгі құралдар.
Қолданыстағы негізгі құралдарға іске қосылған негізгі құралдар
жатады.
Қолданылмайтын – бұл қандай да бір себептер бойынша уақытша
пайдаланбайтын негізгі құралдар.
Қорлар құрамындағы негізгі құралдарға жоспарлы тәртіпте қолданыстағы
негізгі құралдарды алмастыратын, құнды құрайтын негізгі құралдар.
Заттық құрамы бойынша негізгі құралдар инвентарлық және инвентарлық
емес болып бөлінеді.
Инвентарлық негізгі құралдарға заттай мазмұны бар айырбастауға және
натуралды түрде санауға келетін объектілер жатады (ғимараттар мен
құрылымдар, машиналар мен жабдықтар).
Инвентарлық емес негізгі құралдарға жер, орман және су ресурстарына
капитал салу табылады.
Негізгі құралдарды ұйымдастырудың негізгі шарты болып бекітілген
бағалаудың біріңғай принципі табылады. Негізгі құралдарды бағалау олардың
көлемін, құрылымын, тозуын анықтауға мүмкіндік береді. Негізгі құралдардың
келесідей бағалау түрлері бар: бастапқы, ағымдағы, баланстық құн, өткізу
құны, жою құны.
Жылжымайтын мүлік, ғимарат және жабдықтар объектісін тану барысында
олар өзіндік құны бойынша бағалануы керек. Жылжымайтын мүлік, ғимарат және
жабдықтар өзіндік құнына келесілер кіреді: активтің сатып алу құны,
импорттық пошлина, сатып алуға салынған орны толтырылмайтын салықтар, бағыт
бойынша пайдалануға жұмыс жағдайына активтерді келтіру бойынша тікелей
шығындар, сонымен қатар қайта монтаж жасауға және активтердің шығуы бойынша
бағалау шығындары. Көп жағдайда жылжымайтын мүлік, ғимарат және жабдықтар
объектілері төмендегідей тәртіпте сатып алынады:
-ақшаға;
-құрылыс жолымен;
-несиеге;
-ақысыз;
-басқа да активтерге айырбас ретінде.
Ұйыммен өндірілген жылжымайтын мүлік, ғимарат және жабдықтардың
объектісінің бастапқы құны сатып алынған кездегі принциптер негізінде
анықталады.
Қаржылық аренда құқығы бойынша алынған активтердің өзіндік құны №17
арендалау бухгалтерлік есептің халықаралық стандартына сәйкесті
анықталады. Жылжымайтын мүлік, ғимарат және объектісінің өзіндік құнынан
басқа келесідей түрде де бағалана алады: баланстық құн, амортизациялық
құн, жою құны, әділет құны.
Баланстық құн – бұл бухгалтерлік баланста жинақталған амортизация
сомасымен құнсыздану бойынша зияндарды шигергеннен кейінгі актив сомасы.
Амортизациялық құн – қаржылық есеп беруде өзіндік құн орнына жою құнын
шигеріп тастағаннан кейінгі көрсетілетін активтің өзіндік құны.
Жылжымайтын мүлік, ғимарат және жабдықтардың амортизациясы – бұл оның
пайдалану мерзімі ішінде активтің амортизацияланған құнын жүйелі түрде
бөлу.
Әділеттік құн - бұл тәуелсіз жақтармен осындай операцияны қалайтын
активтерді айырбастай алатын сома.
Құнсыздану бойынша залалдар – бұл активтің баланстық құнынан оның
орнын толтыру құнының жоғары сомасы.
Жылжымайтын мүлік, ғимарат және жабдықтар – бұл материалдық активтер:
өндірісте пайдалануға арналған немесе тауарлар мен қызметтер
көрсетуге, басқа тұлғаларға жалға беруге және әкімшілік мақсаттарға
пайдалануға арналған активтер.
ұзақ уақыт мерзім ішінде пайдаланылады деп болжанады.
Жою құны – бұл ұйымның актив үшін оның пайдалы қолдану мерзімінің
соңында шығуы бойынша күтілетін шығындарды шигеріп тастағаннан кейінгі
таза сомасы.
Негізгі құралдардың есебі 2400 Негізгі құралдар бөлімшесінің активті
шоттарында жүзеге асырылады. Олардың құрамына келесі шоттар кіреді:
2410 – негізгі құралдар
2420 – негізгі құралдардың амортизациясы
2430 – негізгі құралдардың құнсыздануына болатын залалдар
Осы аталған шоттарға субшоттар ашуға болады:
2411-жер
2412-ғимарат
2413-машиналар мен жабдықтар
2414-көлік құралдары
2415-жиһаз
2416-кеңсе жабдықтары
Негізгі құралдардың есебін ұйымдастыру №16 (жылжымайтын мүлік, ғимарат
және жабдықтар) бухгалтерлік есеп халықаралық стандартына және №2 қаржылық
есеп берудің ұлттық стандартына сәйкесті есепке алынады. Негізгі
құралдардың есебіндегі басты сұрақтар болып: бастапқы құнын тану кезеңі,
пайдалы қызмет ету мерзімі, амортизация есептеу тәртібі және олардың шығуы
бойынша нәтижелер. Негізгі құралдардың түсуі келесі құжаттар бойынша
рәсімделеді: негізгі құралдардың қабылдау-беру актісі (форма №0С1) негізгі
құралдарды қабылдаған кезде әрбір объектіге 1 данада толтырылады, негізгі
құралдарды ақысыз берген кезде 2 данадан толтырылады, негізгі құралдарды
сатқан кезде акт 3 данада толтырылады. Негізгі құралдардың ішкі ауысуын
рәсімдеген кезде негізгі құралдардың ішкі ауысуына накладной құрылады.
Негізгі құралдарды есептен шығару негізгі құралдардың шығуы бойынша актпен
рәсімделеді.
Негізгі құралдардың түсуі және шығуы бойынша негізгі бухгалтерлік жазулар:
Операция мазмұны Дебет
Кредит
1.Нақты келіп түсуі бойынша ақылы түрде келіп
түскен негізгі құралдар объектісін кіріске алу 2410
1010,1030
ҚҚС
1420 1010,1030
2.Жабдықтаушылардан келіп түскен негізгі
құралдар
2410 3310
ҚҚС
1420 3310
3.Ақысыз келіп түскен негізгі құралдар жинақталған
амортизация
2410 2420
4.Негізгі құралдардың субсидия ретінде атқарушы
органдардан келіп түсуі баланстық құнына 2410
6230
5.Негізгі құралдардың жарғылық капиталға салым
ретінде келіп түсуі
2410 5030
6.Негізгі құралдардың сатылуы:
-баланстық құнына
7410 2410
-жинақталған амортизация сомасы 2420
2410
-сатып алушыларға шот қойылған 1210
6210
-ҚҚС
1210 3130
7. Негізгі құралдар жойылған:
-баланстық құнына
7410 2410
-жинақталған амортизация сомасы 2420
2410
8.Ақысыз берілген негізгі құралдар:
-баланстық құнына
7410 2410
-жинақталған амортизация сомасы 2420
2410
9.Негізгі құралдардың ішкі ауысуы 2410
2410
Негізгі құралдар пайдалану процесінде тозады. Тозу – бұл негізгі
құралдар объектісінің физикалық және моральдық мінездемелерін жоғалту
процесі.
Физикалық тозу – негізгі құралдарды қолдану нәтижесінде және сыртқы
факторларының әсерінен болады.
Моральды тозу - активтердің ғылым мен техниканың дамуындағы жаңа
талаптарға сәйкес келмеу нәтижесіндже пайда болатын процесс.
Амортизация – бұл тозудың құндық көрінісі және қолдану мерзімі
ішіндегі активтердің амортизацияланған құнның жүйелі түрде бөлінуі №16
жылжымайтын мүлік, ғимарат және жабдықтар қаржылық есеп берудің
халықаралық стандартында негізгі құралдардың амортизациясын есептеудің әр
түрлі әдістері көрсетілген: тік сызықты бірқалыпты әдіс, өндірістік әдіс,
жедел әдіс. Бухгалтерлік есептің шоттар жоспарында негізгі құралдардың
амортизация есебіне 2420 негізгі құралдардың амортизациясы шоты арналған.
Негізгі бухгалтерлік жазулар:
Операция мазмұны
Дебет Кредит
1.Негізгі құралдарға есептелген амортизация сомасына:
-өнімді өткізу процесінде
7110 2420
-әкімшілік мақсаттарға
7210 2420
-өндіріс процесінде
8410 2420
2.Есептен шыққан негізгі құралдар бойынша
жинақталған амортизация сомасы 2420
2410
бағалаудың таңдалған әдісіне байланыссыз алдағы кезеңдерде негізгі
құралдар құнсызданудан тестіленуі керек, егер де мүмкін құнсыздану
белгілері бар болса активтердің құнсыздануының тәртібі №36 активтердің
құнсыздануы қаржылық есеп берудің халықаралық стандартына сәйкес
анықталады.
Негізгі құралдардың есебі 12-ші Негізгі құралдар бөлімшесінің
мынадай мүліктік активті шоттарында жүргізіледі: 121-ші Жер,122-ші
Ғимараттар мен құрылғылар, 123-ші Машиналар мен жабдықтар, өткізгіш
тетіктер, 124-ші Көлік құралдары, 125-ші Басқа да негізгі құралдар.
Сонымен бірге, 126-шы Аяқталмаған құрылыс шотында аяқталмаған
күрделі салымдар, көпжылдық өсімдіктерді өсіруге кеткен шығындар, өсіруге
арналған жас малдар мен семіртуде тұрган малдарға шыққан шығындар
есептеледі. Субъектідегі негізгі құралдар есебі Бухгалтерлік есептің 6-ші
Негізгі құралдар есебі стандартына сәйкес ұйымдастырылады.
Бұл стандарт меншік, шаруашылық жүргізу немесе жедел басқару құқығымен
субъектіге қарайтын негізгі құралдар есебінің өдістемесін айқындайды.
Негізгі құралдардың бухгалтерлік есебі негізгі құралдардың келіп
түсуінің, көсіпорын ішінде орын ауыстыруының және шығуынын, дұрыс құжаттық
рәсімделуін және бухгалтерлік есепте уақытылы көрсетілуін; олардың
материалдық жауапты адамдарға бекітілуін және сақталуы мен ұғымды
пайдаланылуын бақылайды; негізгі құралдардың есептелген амортизациясы мен
тозу сомасының есепте дұрыс көрсетілуін, сондай-ақ есеп және калькуляция
объектілері бойынша амортиация шығындарының есебін; негізгі қуралдардың қор
қайтарымын анықтауды, жаңа техниканың және оны қолданудьщ жаңа әдісгерінің
тиімділігін; негізгі қуралдарды жөңдеу бойынша шьнывдардың сенімді есебін;
негізгі қуралдарды түгелдеуді және қайта бағалауды мезгілінде және толық
өткізуді және олардың нәтижесін есеггге көрсетуді; негізгі қуралдарды сату
және олардың басқаша шыгу нәтижелерін есепте нақты көрсетуді қамтамасыз
етуге тиісті. №6 стандартта атап көрсетілгендей, негізгі қуралдардыц
есебіндегі басты мәселе қабылдау сәтін, бастапқы қунын, пайдал?! қызмет
ету мерзімін, амортизация есептеу хәргібін және олардый шығу нәтижелерін
анықтау болып табылады.
1.4. Материалдық емес активтер есебі
Материалдық емес активтер түсінігіне физикалық үлгісі жоқ, ұзақ
мерзімді қолдану объектісіне жататын құндық бағасы жоқ бірақ табыс әкелетін
қабілеті бар объектілер жатады. Материалдық емес активтер өндірістік –
шаруашылық қызметіне, белгілеуіне және қызметіне қарамастан топтарға
бөлінеді: фирма құны, тауарлық белгісі, Ноу- хау, Авторлық құқық. Мүлік
құқығына келесілер жатады: жерді қолдану құқығы, қайнаулар, су ресурстары
және т.б. Өзге материалдық емес активтерге жатады: ұйымдастыру шығындары,
ғылыми – зерттеулік өңдеулер, білікті конструкторлық өңдеулер.
Материалдық емес активтердің есебі № 38 Материалдық емес активтер
ҚЕХС-на сәйкес бағалау негізгі құралдар секілді есепке қабылданады.
Материалдық емес активтер қозғалысының есебі 2700 Материалдық емес
активтер шот бөлімшесінде, соның ішінде: 2770 Гудвилл, 2720 гудвиллдің
құнсыздануы, 2730 Өзге материалдық емес активтер шоттарында жүргізіледі.
Материалдық емес активтер бұл шоттарда бастапқы құн бойынша есептелінеді.
Келіп түскен материалдық емес активтер қабылдау – беру актілері бойынша
құжатталады. (НМА -1 үлгісі).
Кесте 3. Материалдық емес активтердің түсуі бойынша шоттар байланысы
Операция мазмұны Шоттар
корреспонденциясы
дебет кредит
1. Материалдық емес активтердің алынуы:
- алынған есептік сома есебінен; 2730 1250
- еншілес, тәуелді, бірлескен- бақылау заңды
тұлғалардан; 2730 3320,3330
- жеке және заңды тұлғалардан 2730 3310,3390
2. Материалдық емес активтердің құрылтайшылардан 2730 5010,5020
жарғылық капиталға салым ретінде түсуі
3. Заңды тұлғалардан ақысыз келіп түскен 2730 6220,6230
материалдық емес активтер
4. Алынған гудвиллдің көрінісі 2710 3310,4110
5. Материалдық емес активтердің құрылуы:
- материалдық емес активтердің құрылуындағы 2930 3350
қатысушылардың, жұмысшылардың еңбек ақысы
- еңбек ақыдан аударымдар 2930 3210
- материалдық емес активтердің құрылуы кезіндегі 2930 3310 және
пайдаланылған қасиеттер басқалар
- материалдық емес активтердің құрылуы үшін 2930 3380
арналған несиеге сыйақы, ұзақ мерзімге құрылған
кезде 2930 1310,1350
- материалдық емес активтердің құрылуы кезіндегі
материалдар 2730 2930
- енгізу актісінің негізі бойынша жұмыстың
аяқталуы
Материалдық емес активтердің талдау есебі есеп кәртішкесінде
жүргізіледі. Кәсіпорынға келіп түскен материалдық емес активтердің барлық
түрлеріне кәртішке жүргізіледі. Кәртішке құжат негізінде 1 данада
толтырылады, кәсіпорындағы материалдық емес активтердің қабылданғанын
куәландыратын қабылдау – актісі, техникалық және басқа құжаттар.
Материалдық емес активтердің басқа кәсіпорынға берілгенін растайтын
қабылдау – актісі негізінде белгіленеді.
Материалдық емес активтер есептен шыққанда немесе істен шықса және,
егер оларды қолданудан ешқандай экономикалық пайда алынбаған жағдайларда
бухгалтерлік баланстан шығарылады. Материалдық емес активтер есептен шығуы
олардың сатылуымен, моральдық тозуымен немесе іске жарамай қалумен, басқа
ұйымдарға қайтарымсыз берумен және кәсіпорынның жарғылық капиталына салым
ретінде салумен байланысты болуы мүмкін. Материалдық емес активтер есептен
шығарылуы материалдық емес активтерді қабылдау- беру Актісі бойынша НМА-1
үлгісімен толтырылып, рәсімделеді.
Материалдық емес активтерді сату кезінде бухгалтерлік есеп шоттарында
келесідегідей жазулар жүргізіледі.
- сатылған материалдық емес активтердің объектілерінің баланстық
құнына: Дебет шоты бойынша 7410 Активтердің шығуы бойынша шығыстар
Кредит шоты бойынша 2730 Өзге материалдық емес активтер
- материалдық емес активтердің объектілерінің істен шыққанға дейінгі
жинақталған амортизациялық сомасына:
Дебет шоты бойынша 2740 Өзге материалдық емес активтердің
амортизациясы
Кредит шоты бойынша 2730 Өзге материалдық емес активтер
- сатылған материалдық емес активтердің объектісінің қосылған құн
салығынсыз келісілген бағасымен, сәйкесінше көрсетілген төлем құжаттары
(төлем талап – тапсырма және т.б.) бойынша:
Дебет шоты бойынша 1210 Сатып алушылар мен тапсырысшылардың қысқа
мерзімді дебиторлық берешегі
Кредит шоты бойынша 6210 Активтердің шығуынан алынатын кірістер
- шот – фактурада көрсетілген сатылған материалдық емес активтердің
объектілерінің қосылған құн салығы көрсетілген сомасына:
Дебет шоты бойынша 1210 Сатып алушылар мен тапсырысшылардың қысқа
мерзімді дебиторлық берешегі
Кредит шоты бойынша 3130 Қосылған құн салығы
Сатылған материалдық емес активтер үшін сатып алушылардан түскен
төлем, банк көшірмесіне сәйкес:
Дебет шоты бойынша 1030 Ағымдағы банктік шоттардағы ақша қаражаты
Кредит шоты бойынша 1210 Сатып алушылар мен тапсырысшылардың қысқа
мерзімді дебиторлық берешегі
Материалдық емес активтер қолдану барысында үнемі моральды тозып
отырады және олардың баланстық құны ұйым үшін экономикалаық пайдадан асып
кетеді. Мұндай жағдайда міндетті түрде амортизациялық емес құнын шығынға
жатқызу және зиянды тану. Материалдық емес активтердің объектілерінің
моральдік тозуының салдарынан шығынға жатқызылуы және одан кейінгі
қолданылуының жарамсыздығы келесіде бухгалтерлік жазулармен көрсетіледі.
Дебет шоты бойынша 7410 Активтердің шығуы бойынша шығыстар
Кредит шоты бойынша 2730 Өзге материалдық емес активтер
Материалдық емес активтердің объектілерінің шығынға жатқызылғанға
дейінгі жинақталған амортизациялық сомасына:
Дебет шоты бойынша 2740 Өзге материалдық емес активтердің
амортизациясы
Кредит шоты бойынша 2730 Өзге материалдық емес активтер
Материалдық емес активтердің объектілерінің есептен шыққан қосымша құн
салығының сомасына келесі жазулар жазылады:
Дебет шоты бойынша 7410 Активтердің шығуы бойынша шығыстар
Кредит шоты бойынша 3130 Төлеуге тиісті корпорациялық табыс салығы
Материалдық емес активтер пайдалы қызмет көрсету мерзімінде ай сайын
бастапқы құнынан ұйымның амортизациялық аударым шығындарына аударылады,
онымен қоса оның құнын жабу көзін құрастырады.
Амортизация нормасын ұйым бастапқы құнымен пайдалы қызмет уақытын
қарастыра отырып анықтайды. Материалдық емес активтердің түрлеріне
аудырылған амортизация сомасын есеп бойынша бухгалтерлік есептің шотында
келесідегідей жазбалар жасалынады:
Дебет шоты бойынша 8410 Үстеме шығыстар
Кредит шоты бойынша 2740 Өзге материалдық емес активтердің
амортизациясы
Аударылған амортизация сомасының азайтылуы материалдық емес
активтердің шығуы кезінде болады
2. Ұзақ мерзімді активтер аудиті
2.1 Негізгі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
Негізгі бөлім.
1.Ұзақ мерзімді
активтер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ..5
1.1. Ұзақ мерзімді активтер түсінігі және оның
жіктелуі ... ... ... ... ... ... .5
1.2. Ұзақ мерзімді дебиторлық берешек
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ...7
1.3. Негізгі құралдар
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...10
1.4. Материалдық емес активтер
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ...15
2. Ағымдағы міндеттемелер
аудиті ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... .18
2.1 Негізгі құралдардың жіктелінуі мен бағалануының есебінің
аудиті ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... 18
2.2. Материалдық емес активтер
аудиті ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... .27
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...28
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... 29
Кіріспе
Нарықтық экономика жағдайында өндірілетін өнім мен көрсетілетін
қызметтің негізгі, яғни оның тиімділігі мен ұқыптылығы - бұл кәсіпорындағы
бухгалтерлік есептің дұрыс жолға қойылуынан бастау алатындығы сөзсіз. Міне,
сондықтан да, бұл деңгейде қоғамға қажетті өнім өндіріліп, қызмет
көрсетілуі үшін бухгалтерлік есепті дамытуымыз қажет. Өнімдерді өндіру
барысында ресурстарды үнемдеп жұмсап, жоғарғы өнімді техникалар мен
технологияларды қолдану мәселелері кең түрде шешімін тапса, онда
кәспорындарда өнім өндіру және оны сатуға қатысты кететін шығындарды
мейлінше азайтуға қол жетеді.
Еліміз егемендік алып, өз алдына ел болғанына он алты жылдан астам
уақыт өтті. Осы жылдардың аралығында елімізде бухгалтерлік есеп саласын
дамыту бағытында көптеген жұмыстар атқарылды десек артық айтқандық емес.
Бұған дәлел 1995-жылдың 26-желтоқсанында Қазақстан Респупликасының
президенті Бухгалтерлік есеп туралы заң күші бар жарлыққа қол қойған
болатын болса, 2002-жылы 24-маусымда бұл “Бухгалтерлік есеп және қаржылық
есептілік” -деп аталатын заң болып қайта қабылданды. Ал өткен жылы, яғни
2007-жылыдың 28-ақпанында Қазақстан Республикасының “Бухгалтерлік есеп және
қаржылық есептілік” -деп аталатын №234-III заңы күшіне енді. Еліміздегі ірі
кәсіпорындар өз қаржылық есептілігін бухгалтерлік есептің халықаралық
стандарттарына сай жасауға көшті.
Экономиканың қай саласындағы болмасын ұйымдар мен еңбек ұжымдары
шикізатпен материалдарды ұқыпты жұмсауға, өндіріс қалдықтарын азайтуға,
ысырапты жоюға, өзінің өндіріп шығаратын өнімін халықаралық рыноктағы
бәсекелестікке жарамды етіп шығаруға, өндірісін ұлғайтуға, өндіретін
өнімнің өзіндік құнын төмендетуге және де қоршаған ортаны сақтауда оған
зиян келтірмеуге мүдделі. Бұл орайда ұйымның материалдық құндылықтарын,
ақша қаражаттарын, сондай-ақ басқа да ресурстарын тиімсіз жұмсауға қарсы
күресте бухгалтерлік есептің маңызы мен мәнін айрықша атап өтуге болады.
Курстық жұмыстың негізгі міндеті - аудитор растаған қаржылық есеп-
қисаптар жалпыға қол жетерлік болуға тиіс (орта мерзімді перспективада):
Қаржылық есеп-қисаптардың бүкіл жинағына, соның ішінде оларға ескерімдерге
жаппай қол жетерлікке талаптың бірнеше себепке байланысты үлкен маңызы бар.
Курстық жұмыстың негізгі мақсаты – ұзақ мерзімді активтер түсінігін
ашу және оның құрамына кіретін активтерді таратып көрсету.
Осы мақсатқа жету барысында мына міндеттерді шешу көзделген:
• ұзақ мерзімді активтер түсінігі және оның жіктелуін көрсету;
• ұзақ мерзімді дебиторлық берешек есебіне;
• негізгі құралдар есебіне
• материалдық емес активтер есебіне
• ағымдағы міндеттемелер аудитіне
• негізгі құралдардың жіктелінуі мен бағалануының есебінің аудитіне
• материалдық емес активтер аудитіне тоқталу.
Зерттеу объектісі – кәсіпорындағы ағымдағы міндеттемелер.
Теориялық базасы ретінде отандық қаржыгер ғалымдардың еңбектері,
Қазақстан Республикасының Аудиторлық ызмет туралы Заңы, Бухгалтерлік
есеп стандарттары, Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп беру туралы
Қазақстан Республикасының Заңы негіз болады.
1.Ұзақ мерзімді активтер
1.1. Ұзақ мерзімді активтер түсінігі және оның жіктелуі
Қазақстан Республикасының 2007-жылыдың 28-ақпанындағы “Бухгалтерлік
есеп және қаржылық есептілік” -деп аталатын №234-III заңының 3-тарау 13-
бабында қаржылық есептіліктің элементтері белгіленіп көрсетілген. Сол
элементтердідің бірі болып табылатын активтерге елімізге танымал белгілі
ғалым, професор Қ.К.Кеулімжаев өзінің Бухгалтер лік есеп принциптері –атты
еңбегінде - Актив деп кәсіпорынның ақшаға (құнмен) бағаланатын игіліктері
мен құндылықтарын, мүліктерін (заттарын) айтады деп атықтама береді.
Басқаша айтатын болсақ актив дегеніміз кәсіпорынның өткен уақыттардағы
шаруашылық операцияларының негізінде пайда болған және алдағы уақыттарда
табыс табу үшін пайдаланылатын ресурстар болып табылады. Активтер
пайдаланылу уақытына, мерзіміне қарай қысқа мерзімді (ағымдағы) және
ұзақ мерзімді (айналыстан тыс) болып екі топқа бөлініп қарастырылады.
Ұзақ мерзімді (айналыстан тыс) активтер дегеніміз ұзақ уақыт
(бір жылджан артық) пайдаланылатын айналымдылығ баяу активтер болып
табылады. Ал қысқа мерзімді активтер дегеніміз өзінің құнын тез арада
басқа өнімге айырбастай алатын өтімділігі жоғары активтер болып табылады.
Соған сәйкес ұзақ мерзімді активтерді айналымнан тыс активтер депте
атайды. Ұзақ мерзімді активтерге негізгі құралдар, материалдық емес
активтер , ұзақ мерзімді дебиторлық борыштар және ұзақ мерзімді
инвестициялар жатады.
Ұзақ мерзімді активтер:
1. Ұзақ мерзімді қаржылық инвестициялар (2010-2040)
Ұзақ мерзімді берілген ќарыздар
Өтеуге дейін ұсталатын ұзақ мерзімді инвестициялар
Сату үшін қолда бар ұзақ мерзімді қаржылық инвестициялар
• Өзге ұзақ мерзімді қаржылық инвестициялар
2. Ұзақ мерзімді дебиторлық берешек (2110-2180)
• Сатып алушылар мен тапсырысшылардың ұзақ мерзімді берешегі
• Еншілес ұйымдардың ұзақ мерзімді дебиторлық берешегі
• Қауымдастырылған және бірлескен ұйымдардың ұзақ мерзімді берешег
• Филиалдар мен құрылымдық бөлімшелердің ұзақ мерзімді дебиторлық
берешег
• Қызметкерлердің ұзақ мерзімді дебиторлық берешегі
• Жалдау бойынша ұзақ мерзімді дебиторлық берешек
• Алуға арналған ұзақ мерзімді сыйақылар
• Өзге ұзақ мерзімді дебиторлық берешек
3. Үлестік қатысу әдісімен есепке алынатын инвестициялар (2200-2210)
4. Жылжымайтын мүлікке инвестициялар
• Жылжымайтын мүлікке инвестициялар
• Жылжымайтын мүлікке инвестициялардың амортизациясы
• Жылжымайтын мүлікке инвестициялардың құнсыздануынан залал
5. Негізгі құралдар (2410-2430)
• Негізгі құралдар
• Негізгі құралдардың амортизациясы
• Негізгі құралдардың құнсыздануынан болатын залалдар
6. Биологиялық активтер (2510-2520)
• Өсімдіктер
• Жануарлар
7. Барлау және бағалау активтері
• Барлау және бағалау активтері
• Барлау және бағалау активтерінің амортизациясы
• Барлау және бағалау активтерінің құнсыздануынан болатын залалдар
8. Материалдық емес активтер (2710-2750)
• Гудвилл
• Гудвиллдің құнсыздануы
• Өзге материалдық емес активтер
• Өзге материалдық емес активтердің амортизациясы
• Өзге материалдық емес активтердің құнсыздануынан болатын
залалдар
9. Кейінге қалдырылған салықтық активтер 2800-2810
• КТС бойынша кейінге қалдырылған салықтық активтер
10. Өзге ұзақ мерзімді активтер (2910-2940)
• Берілген ұзақ мерзімді аванстар
• Алдағы кезеңдердің шығыстары
• Аяқталмаған құрылыс
• Өзге ұзақ мерзімді активтер
1.2. Ұзақ мерзімді дебиторлық берешек есебі
Дебиторлық қарыз дегеніміз (латын тілінен debitium- аударғанда
қарыз, міндеттеме, берешек деген мағына береді), берілген компания алдында
басқадай тұлғалардың қарыз болуы. Оның мәні есепте кәсіпорынның мүлігі,
яғни қарыздарды талап етілетін бекітілген мөлшері бар ақшалай сомманы
немесе тауарларды алу болып келеді. Дебиторлық қарыздың заңды құқық
анықтамасы ретінде ақшалай төлемді кез- келген валютада талап ету және
қабылдап алу болады. Жемдік есеп тәжірибесінде дебиторлық берешектің
саудалық, саудалық емес түрлерін ажыратады.
Саудадағы дебиторлық қарыз – қарапайым шаруашылық қызметте
көрсетілген тауарлар мен қызметтер үшін клиенттер төлейтін соммалар. Бұл
қызмететің 2 түрі болады: алуға тиісті шоттар – сатып алынған тауарлар үшін
төленентін сомма немесе алуға тиісті вексель және оның төлеуге тиісті
құжаттық рәсімдеу.
Басқадай қасиеттердің түрлерінде мысалы кәсіпорынның филиалдары
немесе қызметкерлеріне аванс беру, шығын немесе залалдарды жабуға арналған
депозиттер, төлем кепілдігі ретіндегі депозиттер, алуға тиісті сыйақылар
мен дивиденттер, салықтарды төлеу бойынша өкілетті мекемелерге шағым жасау
және т.с.с қызмет түрлерінде саудалық емес дебиторлық берешек орын алады.
Мерзімі 1 жылға дейін көрсетілген қызметтер үшін, өндірілген
материалдар үшін сатып алушылармен есептесу қысқа мерзімді дебиторлық қарыз
болып табылады. Ал мерзімі 1 жылдан аса көрсетілген қызметтер үшін немесе
өндірілген активтер үшін сатыпалушылармен есептесу ұзақ мерзімді дебиторлық
берешек болып табылады.
Сатып алушылар мен тапсырушылардың қысқа мерзімді дебиторлық қарыз
есебі. Мерзімі 1 жылға дейін көрсетілген қызметтер үшін немесе өндірілген
активтер үшін сатыпалушылармен есептесу қысқа мерзімді дебиторлық берешек
болып саналады.
Кесте 1. Сатып алушылармен тапсырыс берушілердің қысқа мерзімді дебиторлық
қарызы есебінің шоттар корреспонденциясы
№ Шаруашылық операцияның мазмұнықұжат Шоттар
рет корреспонденциясы
Дт Кт
1 Сатыпалушылар мен тапсырыс
берушілерге төлеуге беріледі
2 Көрсетілген қызмет үшін және Шот фактуралар1210 6010
босатылған өнім үшін транспорттық
накладнойлар
3 Өндірілген өнім бойынша Шот фактура 1210 3130
қосымша құн салығын есептеу
(көрсетілген қызмет үшін)
4 Жарияланған шоттар бойынша Банк көшірмесі1010 1210
сатыпалушылар мен тапсырыс 1030
берушілерден енліп түскен
ақшалай төлемдер
5 Алдағы кезеңде сатып 3510 1210
алушыларды алынған аванстар
соммасы есепке алынады.
Күмәнді талаптар ретінде компанияның дебиторлық берешегі болады.
Олар әртүрлі себептерге байланысты болады, біріншіден заңдылықпен келісім
шартпен бекітілген мерзімде қарызын өтемеу, екіншіден сәйкес кепілдіктер
қамтамасыз етілмегендіктен. Берешектің күмәнді және үмітсіз түрлері
ажыратылады.
Күмәнді талап – келісім шартпен бекітілген мерзімде шоттар бойынша
қарызды өтемеу немесе дер кезінде сатыпалушының төлемі жасалмайды.
Үмітсіз қарыз - мерзімі өткен талаптар бойынша мерзімі біткен
дебиторлық берешек. Қарыздың күмәндә болуының айқындаудың нақты белгілері
жоқ. Дебиторлық нақты мерзім бойынша яғни келісім шарт бойынша келіскен
шарттарға қатысты немесе уақытқа қатысты қарызды өтемеу.
Күмәнді талаптар бойынша резерв есебі біраттас 1290 шотта
жүргізіледі. Ол өз кезегінде 1 бөлімнің бөлімшесіндегі шоттарға сәйкес
болып, 1200 Қысқа мерзімді дебиторлық қарыз және бөлімшенің 2 бөлімінде
2100 Ұзақ мерзімді дебиторлық қарыз шоттарда жүргізіледі. Бұл шот
дебиторлық қарыз шоттарын корректорлық бағалау үшін қолданылады.
Кесте 2. Резервті есептеу мен пайдалану шаралары
Дебет Кредит Шаруашылық операцияның
мазмұны
7440 Резервті 1290 Күмәнді талаптар Күмәнді талаптар бойынша
құру және үмітсізбойынша резерв резерв пайда болды
талаптарды
есептен шығару
бойынша шоттар
1290 Күмәнді 1210 Сатып алушылар менДебиторлық қарыз күмәнді
талаптар бойынша тапсырушылардың қысқа қарыз соммасын мойындау
резерв мерзімді дебиторлық фактісі бойынша (365 күннен
берешек аз)
1290 Күмәнді Сатып алушылар мен Сатып алушылар мен
талаптар бойынша тапсырушылардың тапсырушылардың дебиторлық
резерв берешегі қарызын есептен шығару. 1
жылдан жоғары
1290 Күмәнді Резервті құру және Инвентаризация нәтижесі
талаптар бойынша үмітсіз талаптарды бойынша дебиторлық қарыздың
резерв есептеп шығару бойынша құрылған резервін түзету
шығыстар (азайту)
Дебиторлық қарызды түзетудің және күмәнді қарыздарды есептен шығарудың
екі тәсілі бар: тікелей есептен шығару тәсілі; резервті есептеудің тәсілі.
Тікелей есептен шығару тәсілі әдісі бойынша күмәнді талаптардың алдын- ала
бағалануы жүргізілмейді. Күмәнді қарыздарды есептен шығару тікелей 7440
Резервті құру және үмітсіз талаптарды есептен шығару бойынша шығыстар
шотында жүргізіледі, және оның жазылуы. Шоттардың төленбеуі айқын боған
кезде іске асады. Резервті есептеудің екі альтернативті тәсілі бар: есептеу
жиілігінің сату мөлшері бойынша (көрсетілген қызметтер, өнімді өңдеу
көлемінің процентік есебі бойынша) есептесу кезегінің соңында жүргізілетін
дебиторлық берешектің мөлшер барысына байланысты мерзімдер бойынша шоттар
айналу тәсілі.
1.3. Негізгі құралдар есебі
Негізгі құралдар – ұзақ уақыт мерзім ішінде еңбек құралы ретінде
материалдық өндіріс сферасында және материалдық емес сферада пайдаланылатын
материалдық активтер болып табылады. Негізгі құралдарға келесілер жатады:
жылжымайтын мүлік (жер учаскелері, ғимарат, құрылымдар), көлік құралдары,
жабдықтар, өндірістік және шаруашылық инвентар, арнайы құралдар және басқа
да негізгі құралдар.
Негізгі құралдар өндірістік және өндірістік емес болып бөлінеді.
Өндірістік негізгі құралдар – кәсіпорынның техникалық жабдықтауының
техникалық дәрежесін жоғарылататын өндірістік қорлар болып табылады.
Өндірістік емес негізгі құралдар – бұл тұтыну бағытындағы құралдар.
Олар мәдени тұрмыстық тұтынуға ұзақ уақыт қызмет етуге арналған.
Меншік түрі бойынша негізгі құралдар меншікті және жалға алынған
болып екіге бөлінеді.
Меншікті – бұл субъектінің меншігіндегі және оның балансында өз
көрінісін табатын негізгі құралдар.
Жалға алынған – бұл жалдық келісімшартта көрсетілген мерзімге басқа
субъектіден алынған негізгі құралдар.
Пайдалану мерзімдемесі бойынша негізгі құралдар келесідей бөлінеді:
қолданыстағы, қолданылмайтын және қорлар құрамындағы негізгі құралдар.
Қолданыстағы негізгі құралдарға іске қосылған негізгі құралдар
жатады.
Қолданылмайтын – бұл қандай да бір себептер бойынша уақытша
пайдаланбайтын негізгі құралдар.
Қорлар құрамындағы негізгі құралдарға жоспарлы тәртіпте қолданыстағы
негізгі құралдарды алмастыратын, құнды құрайтын негізгі құралдар.
Заттық құрамы бойынша негізгі құралдар инвентарлық және инвентарлық
емес болып бөлінеді.
Инвентарлық негізгі құралдарға заттай мазмұны бар айырбастауға және
натуралды түрде санауға келетін объектілер жатады (ғимараттар мен
құрылымдар, машиналар мен жабдықтар).
Инвентарлық емес негізгі құралдарға жер, орман және су ресурстарына
капитал салу табылады.
Негізгі құралдарды ұйымдастырудың негізгі шарты болып бекітілген
бағалаудың біріңғай принципі табылады. Негізгі құралдарды бағалау олардың
көлемін, құрылымын, тозуын анықтауға мүмкіндік береді. Негізгі құралдардың
келесідей бағалау түрлері бар: бастапқы, ағымдағы, баланстық құн, өткізу
құны, жою құны.
Жылжымайтын мүлік, ғимарат және жабдықтар объектісін тану барысында
олар өзіндік құны бойынша бағалануы керек. Жылжымайтын мүлік, ғимарат және
жабдықтар өзіндік құнына келесілер кіреді: активтің сатып алу құны,
импорттық пошлина, сатып алуға салынған орны толтырылмайтын салықтар, бағыт
бойынша пайдалануға жұмыс жағдайына активтерді келтіру бойынша тікелей
шығындар, сонымен қатар қайта монтаж жасауға және активтердің шығуы бойынша
бағалау шығындары. Көп жағдайда жылжымайтын мүлік, ғимарат және жабдықтар
объектілері төмендегідей тәртіпте сатып алынады:
-ақшаға;
-құрылыс жолымен;
-несиеге;
-ақысыз;
-басқа да активтерге айырбас ретінде.
Ұйыммен өндірілген жылжымайтын мүлік, ғимарат және жабдықтардың
объектісінің бастапқы құны сатып алынған кездегі принциптер негізінде
анықталады.
Қаржылық аренда құқығы бойынша алынған активтердің өзіндік құны №17
арендалау бухгалтерлік есептің халықаралық стандартына сәйкесті
анықталады. Жылжымайтын мүлік, ғимарат және объектісінің өзіндік құнынан
басқа келесідей түрде де бағалана алады: баланстық құн, амортизациялық
құн, жою құны, әділет құны.
Баланстық құн – бұл бухгалтерлік баланста жинақталған амортизация
сомасымен құнсыздану бойынша зияндарды шигергеннен кейінгі актив сомасы.
Амортизациялық құн – қаржылық есеп беруде өзіндік құн орнына жою құнын
шигеріп тастағаннан кейінгі көрсетілетін активтің өзіндік құны.
Жылжымайтын мүлік, ғимарат және жабдықтардың амортизациясы – бұл оның
пайдалану мерзімі ішінде активтің амортизацияланған құнын жүйелі түрде
бөлу.
Әділеттік құн - бұл тәуелсіз жақтармен осындай операцияны қалайтын
активтерді айырбастай алатын сома.
Құнсыздану бойынша залалдар – бұл активтің баланстық құнынан оның
орнын толтыру құнының жоғары сомасы.
Жылжымайтын мүлік, ғимарат және жабдықтар – бұл материалдық активтер:
өндірісте пайдалануға арналған немесе тауарлар мен қызметтер
көрсетуге, басқа тұлғаларға жалға беруге және әкімшілік мақсаттарға
пайдалануға арналған активтер.
ұзақ уақыт мерзім ішінде пайдаланылады деп болжанады.
Жою құны – бұл ұйымның актив үшін оның пайдалы қолдану мерзімінің
соңында шығуы бойынша күтілетін шығындарды шигеріп тастағаннан кейінгі
таза сомасы.
Негізгі құралдардың есебі 2400 Негізгі құралдар бөлімшесінің активті
шоттарында жүзеге асырылады. Олардың құрамына келесі шоттар кіреді:
2410 – негізгі құралдар
2420 – негізгі құралдардың амортизациясы
2430 – негізгі құралдардың құнсыздануына болатын залалдар
Осы аталған шоттарға субшоттар ашуға болады:
2411-жер
2412-ғимарат
2413-машиналар мен жабдықтар
2414-көлік құралдары
2415-жиһаз
2416-кеңсе жабдықтары
Негізгі құралдардың есебін ұйымдастыру №16 (жылжымайтын мүлік, ғимарат
және жабдықтар) бухгалтерлік есеп халықаралық стандартына және №2 қаржылық
есеп берудің ұлттық стандартына сәйкесті есепке алынады. Негізгі
құралдардың есебіндегі басты сұрақтар болып: бастапқы құнын тану кезеңі,
пайдалы қызмет ету мерзімі, амортизация есептеу тәртібі және олардың шығуы
бойынша нәтижелер. Негізгі құралдардың түсуі келесі құжаттар бойынша
рәсімделеді: негізгі құралдардың қабылдау-беру актісі (форма №0С1) негізгі
құралдарды қабылдаған кезде әрбір объектіге 1 данада толтырылады, негізгі
құралдарды ақысыз берген кезде 2 данадан толтырылады, негізгі құралдарды
сатқан кезде акт 3 данада толтырылады. Негізгі құралдардың ішкі ауысуын
рәсімдеген кезде негізгі құралдардың ішкі ауысуына накладной құрылады.
Негізгі құралдарды есептен шығару негізгі құралдардың шығуы бойынша актпен
рәсімделеді.
Негізгі құралдардың түсуі және шығуы бойынша негізгі бухгалтерлік жазулар:
Операция мазмұны Дебет
Кредит
1.Нақты келіп түсуі бойынша ақылы түрде келіп
түскен негізгі құралдар объектісін кіріске алу 2410
1010,1030
ҚҚС
1420 1010,1030
2.Жабдықтаушылардан келіп түскен негізгі
құралдар
2410 3310
ҚҚС
1420 3310
3.Ақысыз келіп түскен негізгі құралдар жинақталған
амортизация
2410 2420
4.Негізгі құралдардың субсидия ретінде атқарушы
органдардан келіп түсуі баланстық құнына 2410
6230
5.Негізгі құралдардың жарғылық капиталға салым
ретінде келіп түсуі
2410 5030
6.Негізгі құралдардың сатылуы:
-баланстық құнына
7410 2410
-жинақталған амортизация сомасы 2420
2410
-сатып алушыларға шот қойылған 1210
6210
-ҚҚС
1210 3130
7. Негізгі құралдар жойылған:
-баланстық құнына
7410 2410
-жинақталған амортизация сомасы 2420
2410
8.Ақысыз берілген негізгі құралдар:
-баланстық құнына
7410 2410
-жинақталған амортизация сомасы 2420
2410
9.Негізгі құралдардың ішкі ауысуы 2410
2410
Негізгі құралдар пайдалану процесінде тозады. Тозу – бұл негізгі
құралдар объектісінің физикалық және моральдық мінездемелерін жоғалту
процесі.
Физикалық тозу – негізгі құралдарды қолдану нәтижесінде және сыртқы
факторларының әсерінен болады.
Моральды тозу - активтердің ғылым мен техниканың дамуындағы жаңа
талаптарға сәйкес келмеу нәтижесіндже пайда болатын процесс.
Амортизация – бұл тозудың құндық көрінісі және қолдану мерзімі
ішіндегі активтердің амортизацияланған құнның жүйелі түрде бөлінуі №16
жылжымайтын мүлік, ғимарат және жабдықтар қаржылық есеп берудің
халықаралық стандартында негізгі құралдардың амортизациясын есептеудің әр
түрлі әдістері көрсетілген: тік сызықты бірқалыпты әдіс, өндірістік әдіс,
жедел әдіс. Бухгалтерлік есептің шоттар жоспарында негізгі құралдардың
амортизация есебіне 2420 негізгі құралдардың амортизациясы шоты арналған.
Негізгі бухгалтерлік жазулар:
Операция мазмұны
Дебет Кредит
1.Негізгі құралдарға есептелген амортизация сомасына:
-өнімді өткізу процесінде
7110 2420
-әкімшілік мақсаттарға
7210 2420
-өндіріс процесінде
8410 2420
2.Есептен шыққан негізгі құралдар бойынша
жинақталған амортизация сомасы 2420
2410
бағалаудың таңдалған әдісіне байланыссыз алдағы кезеңдерде негізгі
құралдар құнсызданудан тестіленуі керек, егер де мүмкін құнсыздану
белгілері бар болса активтердің құнсыздануының тәртібі №36 активтердің
құнсыздануы қаржылық есеп берудің халықаралық стандартына сәйкес
анықталады.
Негізгі құралдардың есебі 12-ші Негізгі құралдар бөлімшесінің
мынадай мүліктік активті шоттарында жүргізіледі: 121-ші Жер,122-ші
Ғимараттар мен құрылғылар, 123-ші Машиналар мен жабдықтар, өткізгіш
тетіктер, 124-ші Көлік құралдары, 125-ші Басқа да негізгі құралдар.
Сонымен бірге, 126-шы Аяқталмаған құрылыс шотында аяқталмаған
күрделі салымдар, көпжылдық өсімдіктерді өсіруге кеткен шығындар, өсіруге
арналған жас малдар мен семіртуде тұрган малдарға шыққан шығындар
есептеледі. Субъектідегі негізгі құралдар есебі Бухгалтерлік есептің 6-ші
Негізгі құралдар есебі стандартына сәйкес ұйымдастырылады.
Бұл стандарт меншік, шаруашылық жүргізу немесе жедел басқару құқығымен
субъектіге қарайтын негізгі құралдар есебінің өдістемесін айқындайды.
Негізгі құралдардың бухгалтерлік есебі негізгі құралдардың келіп
түсуінің, көсіпорын ішінде орын ауыстыруының және шығуынын, дұрыс құжаттық
рәсімделуін және бухгалтерлік есепте уақытылы көрсетілуін; олардың
материалдық жауапты адамдарға бекітілуін және сақталуы мен ұғымды
пайдаланылуын бақылайды; негізгі құралдардың есептелген амортизациясы мен
тозу сомасының есепте дұрыс көрсетілуін, сондай-ақ есеп және калькуляция
объектілері бойынша амортиация шығындарының есебін; негізгі қуралдардың қор
қайтарымын анықтауды, жаңа техниканың және оны қолданудьщ жаңа әдісгерінің
тиімділігін; негізгі қуралдарды жөңдеу бойынша шьнывдардың сенімді есебін;
негізгі қуралдарды түгелдеуді және қайта бағалауды мезгілінде және толық
өткізуді және олардың нәтижесін есеггге көрсетуді; негізгі қуралдарды сату
және олардың басқаша шыгу нәтижелерін есепте нақты көрсетуді қамтамасыз
етуге тиісті. №6 стандартта атап көрсетілгендей, негізгі қуралдардыц
есебіндегі басты мәселе қабылдау сәтін, бастапқы қунын, пайдал?! қызмет
ету мерзімін, амортизация есептеу хәргібін және олардый шығу нәтижелерін
анықтау болып табылады.
1.4. Материалдық емес активтер есебі
Материалдық емес активтер түсінігіне физикалық үлгісі жоқ, ұзақ
мерзімді қолдану объектісіне жататын құндық бағасы жоқ бірақ табыс әкелетін
қабілеті бар объектілер жатады. Материалдық емес активтер өндірістік –
шаруашылық қызметіне, белгілеуіне және қызметіне қарамастан топтарға
бөлінеді: фирма құны, тауарлық белгісі, Ноу- хау, Авторлық құқық. Мүлік
құқығына келесілер жатады: жерді қолдану құқығы, қайнаулар, су ресурстары
және т.б. Өзге материалдық емес активтерге жатады: ұйымдастыру шығындары,
ғылыми – зерттеулік өңдеулер, білікті конструкторлық өңдеулер.
Материалдық емес активтердің есебі № 38 Материалдық емес активтер
ҚЕХС-на сәйкес бағалау негізгі құралдар секілді есепке қабылданады.
Материалдық емес активтер қозғалысының есебі 2700 Материалдық емес
активтер шот бөлімшесінде, соның ішінде: 2770 Гудвилл, 2720 гудвиллдің
құнсыздануы, 2730 Өзге материалдық емес активтер шоттарында жүргізіледі.
Материалдық емес активтер бұл шоттарда бастапқы құн бойынша есептелінеді.
Келіп түскен материалдық емес активтер қабылдау – беру актілері бойынша
құжатталады. (НМА -1 үлгісі).
Кесте 3. Материалдық емес активтердің түсуі бойынша шоттар байланысы
Операция мазмұны Шоттар
корреспонденциясы
дебет кредит
1. Материалдық емес активтердің алынуы:
- алынған есептік сома есебінен; 2730 1250
- еншілес, тәуелді, бірлескен- бақылау заңды
тұлғалардан; 2730 3320,3330
- жеке және заңды тұлғалардан 2730 3310,3390
2. Материалдық емес активтердің құрылтайшылардан 2730 5010,5020
жарғылық капиталға салым ретінде түсуі
3. Заңды тұлғалардан ақысыз келіп түскен 2730 6220,6230
материалдық емес активтер
4. Алынған гудвиллдің көрінісі 2710 3310,4110
5. Материалдық емес активтердің құрылуы:
- материалдық емес активтердің құрылуындағы 2930 3350
қатысушылардың, жұмысшылардың еңбек ақысы
- еңбек ақыдан аударымдар 2930 3210
- материалдық емес активтердің құрылуы кезіндегі 2930 3310 және
пайдаланылған қасиеттер басқалар
- материалдық емес активтердің құрылуы үшін 2930 3380
арналған несиеге сыйақы, ұзақ мерзімге құрылған
кезде 2930 1310,1350
- материалдық емес активтердің құрылуы кезіндегі
материалдар 2730 2930
- енгізу актісінің негізі бойынша жұмыстың
аяқталуы
Материалдық емес активтердің талдау есебі есеп кәртішкесінде
жүргізіледі. Кәсіпорынға келіп түскен материалдық емес активтердің барлық
түрлеріне кәртішке жүргізіледі. Кәртішке құжат негізінде 1 данада
толтырылады, кәсіпорындағы материалдық емес активтердің қабылданғанын
куәландыратын қабылдау – актісі, техникалық және басқа құжаттар.
Материалдық емес активтердің басқа кәсіпорынға берілгенін растайтын
қабылдау – актісі негізінде белгіленеді.
Материалдық емес активтер есептен шыққанда немесе істен шықса және,
егер оларды қолданудан ешқандай экономикалық пайда алынбаған жағдайларда
бухгалтерлік баланстан шығарылады. Материалдық емес активтер есептен шығуы
олардың сатылуымен, моральдық тозуымен немесе іске жарамай қалумен, басқа
ұйымдарға қайтарымсыз берумен және кәсіпорынның жарғылық капиталына салым
ретінде салумен байланысты болуы мүмкін. Материалдық емес активтер есептен
шығарылуы материалдық емес активтерді қабылдау- беру Актісі бойынша НМА-1
үлгісімен толтырылып, рәсімделеді.
Материалдық емес активтерді сату кезінде бухгалтерлік есеп шоттарында
келесідегідей жазулар жүргізіледі.
- сатылған материалдық емес активтердің объектілерінің баланстық
құнына: Дебет шоты бойынша 7410 Активтердің шығуы бойынша шығыстар
Кредит шоты бойынша 2730 Өзге материалдық емес активтер
- материалдық емес активтердің объектілерінің істен шыққанға дейінгі
жинақталған амортизациялық сомасына:
Дебет шоты бойынша 2740 Өзге материалдық емес активтердің
амортизациясы
Кредит шоты бойынша 2730 Өзге материалдық емес активтер
- сатылған материалдық емес активтердің объектісінің қосылған құн
салығынсыз келісілген бағасымен, сәйкесінше көрсетілген төлем құжаттары
(төлем талап – тапсырма және т.б.) бойынша:
Дебет шоты бойынша 1210 Сатып алушылар мен тапсырысшылардың қысқа
мерзімді дебиторлық берешегі
Кредит шоты бойынша 6210 Активтердің шығуынан алынатын кірістер
- шот – фактурада көрсетілген сатылған материалдық емес активтердің
объектілерінің қосылған құн салығы көрсетілген сомасына:
Дебет шоты бойынша 1210 Сатып алушылар мен тапсырысшылардың қысқа
мерзімді дебиторлық берешегі
Кредит шоты бойынша 3130 Қосылған құн салығы
Сатылған материалдық емес активтер үшін сатып алушылардан түскен
төлем, банк көшірмесіне сәйкес:
Дебет шоты бойынша 1030 Ағымдағы банктік шоттардағы ақша қаражаты
Кредит шоты бойынша 1210 Сатып алушылар мен тапсырысшылардың қысқа
мерзімді дебиторлық берешегі
Материалдық емес активтер қолдану барысында үнемі моральды тозып
отырады және олардың баланстық құны ұйым үшін экономикалаық пайдадан асып
кетеді. Мұндай жағдайда міндетті түрде амортизациялық емес құнын шығынға
жатқызу және зиянды тану. Материалдық емес активтердің объектілерінің
моральдік тозуының салдарынан шығынға жатқызылуы және одан кейінгі
қолданылуының жарамсыздығы келесіде бухгалтерлік жазулармен көрсетіледі.
Дебет шоты бойынша 7410 Активтердің шығуы бойынша шығыстар
Кредит шоты бойынша 2730 Өзге материалдық емес активтер
Материалдық емес активтердің объектілерінің шығынға жатқызылғанға
дейінгі жинақталған амортизациялық сомасына:
Дебет шоты бойынша 2740 Өзге материалдық емес активтердің
амортизациясы
Кредит шоты бойынша 2730 Өзге материалдық емес активтер
Материалдық емес активтердің объектілерінің есептен шыққан қосымша құн
салығының сомасына келесі жазулар жазылады:
Дебет шоты бойынша 7410 Активтердің шығуы бойынша шығыстар
Кредит шоты бойынша 3130 Төлеуге тиісті корпорациялық табыс салығы
Материалдық емес активтер пайдалы қызмет көрсету мерзімінде ай сайын
бастапқы құнынан ұйымның амортизациялық аударым шығындарына аударылады,
онымен қоса оның құнын жабу көзін құрастырады.
Амортизация нормасын ұйым бастапқы құнымен пайдалы қызмет уақытын
қарастыра отырып анықтайды. Материалдық емес активтердің түрлеріне
аудырылған амортизация сомасын есеп бойынша бухгалтерлік есептің шотында
келесідегідей жазбалар жасалынады:
Дебет шоты бойынша 8410 Үстеме шығыстар
Кредит шоты бойынша 2740 Өзге материалдық емес активтердің
амортизациясы
Аударылған амортизация сомасының азайтылуы материалдық емес
активтердің шығуы кезінде болады
2. Ұзақ мерзімді активтер аудиті
2.1 Негізгі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz