Шарттардың жеке түрлері
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
НЕГІЗГІ БӨЛІМ. ШАРТТАРДЫҢ ЖЕКЕ ТҮРЛЕРІ
1. ШАРТ ҰҒЫМЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ЕРЕЖЕЛЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
2. САТЫП АЛУ.САТУ ШАРТЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...10
3.СЫЙҒА ТАРТУ ШАРТЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
4. РЕНТА ЖӘНЕ ӨМIР БОЙЫ АСЫРАУДА ҰСТАУ ШАРТЫ ... ... ... ... ... ... ... ... 18
5. МЕРДIГЕРЛIК ШАРТЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..20
6. ТАСЫМАЛДАУ ШАРТЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .24
7. ЗАЕМ ШАРТЫ ЖӘНЕ БАНКТІК ҚЫЗМЕТ КӨРСЕТУ ШАРТЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..27
8. АЙЫРБАС ШАРТЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .30
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .32
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ..33
НЕГІЗГІ БӨЛІМ. ШАРТТАРДЫҢ ЖЕКЕ ТҮРЛЕРІ
1. ШАРТ ҰҒЫМЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ЕРЕЖЕЛЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
2. САТЫП АЛУ.САТУ ШАРТЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...10
3.СЫЙҒА ТАРТУ ШАРТЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
4. РЕНТА ЖӘНЕ ӨМIР БОЙЫ АСЫРАУДА ҰСТАУ ШАРТЫ ... ... ... ... ... ... ... ... 18
5. МЕРДIГЕРЛIК ШАРТЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..20
6. ТАСЫМАЛДАУ ШАРТЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .24
7. ЗАЕМ ШАРТЫ ЖӘНЕ БАНКТІК ҚЫЗМЕТ КӨРСЕТУ ШАРТЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..27
8. АЙЫРБАС ШАРТЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .30
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .32
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ..33
Азаматтық заңдармен тауар-ақша қатынастары және қатысушылардың тендігіне негізделген өзге де мүліктік қатынастар, сондай-ақ мүліктік қатынастарға байланысты мүліктік емес жеке қатынастар реттеледі. Азаматтық заңдармен реттелетін қатынастардың қатысушылары азаматтар, заңды тұлғалар, мемлекет, сондай-ақ әкімшілік-аумақтық бөліністер болып табылады. Мүліктік қатынастарға байланысы жоқ мүліктік емес жеке қатынастар азаматтық заңдармен реттеледі, өйткені олар заң құжаттарында өзгеше көзделмеген, не мүліктік емес жеке қатынастар мәнінен туындамайды.
Курстық жұмыстың өзектілігі шарттан мiндеттемелiк, заттық, авторлық немесе өзге құқықтық қатынастар туындауы мүмкiн. Шарттан туындаған мiндеттемелерге, осы тараудың ережелерiнде және осы Кодексте аталған шарттардың кейбiр түрлерi туралы ережелерiнде өзгеше көзделмегендiктен, мiндеттемелер жөнiндегi жалпы ережелер қолданылады. Шарттан (бiрлескен қызмет туралы шарт, құрылтай шарты, авторлық шарт және басқалар) туындайтын заттық, авторлық немесе өзге де құқықтық қатынастарға, егер заңдардан, шарттан немесе құқықтық қатынастардың мәнiнен өзгеше туындамаса, осы тараудың ережелерi қолданылады.
Курстық жұмыстың өзектілігі шарттан мiндеттемелiк, заттық, авторлық немесе өзге құқықтық қатынастар туындауы мүмкiн. Шарттан туындаған мiндеттемелерге, осы тараудың ережелерiнде және осы Кодексте аталған шарттардың кейбiр түрлерi туралы ережелерiнде өзгеше көзделмегендiктен, мiндеттемелер жөнiндегi жалпы ережелер қолданылады. Шарттан (бiрлескен қызмет туралы шарт, құрылтай шарты, авторлық шарт және басқалар) туындайтын заттық, авторлық немесе өзге де құқықтық қатынастарға, егер заңдардан, шарттан немесе құқықтық қатынастардың мәнiнен өзгеше туындамаса, осы тараудың ережелерi қолданылады.
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. – Алматы: Жеті жарғы, 2004ж.
2. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі: Жалпы және ерекше бөлім. – Алматы., 2004ж
3. ҚР-ның Азаматтық іс жүргізу кодексі
4. ҚР-ның Азаматтық (жалпы бөлім). Жеті-жарғы 2008ж.
5. ҚР-ның Азаматтық кодексінде өзгерістер және толықтырулар енгізу туралы (жалпы бөлім) 2003 жыл 20 мамырдағы №417-2. ҚР заңы «Казахстанская правда» 20 маусым 2003 жыл
6. Ағдарбеков Т.Т. «Құқық және мемлекет теориясы». Қарағанды, 2002ж.
7. Азаматтық заңдар негіздері. КСРО мен республикалардың Азаматтық заңдар негіздері («Каз. правда» 17 шілде 1999 жыл)
8. Ашитов З.О, Ашитов Б.З. Қазақстан Республиакысының құқық негіздері. Оқу құралы. – А., 2003ж.
9. Дулатбеков Н.О. Амандықова С.Қ., Турлаев А.В. Мемлекет және құқық негіздері: Оқу құралы. – Астана., 2001ж
10. Жайлин Ғ.А. «Азаматтық құқық» Ерекше бөлім. Заң әдебиеті. Алматы, 2003ж.
11. Мемлекет және құқық негіздері: Оқулық/ құрастырған Баянов Е. – Алматы.: жеті жарғы., 1998ж.
12. Сапарғалиев Ғ. Қазақстан мемлекеті мен құқығының негіздері: Оқулық – Алматы.: Атамұра, 1998ж.
13. Спарғалиев ғ. Заң терминдерінің түсіндірме сөздігі.- Алматы.: Жеті жарғы., 1995ж.
14. Сулейменов М.К., Басин Ю.Г. «Гражданское право». Алматы, 2000г.
15. Төлеуғалиев Ғ. Қазақстан Республикасының азаматтық құқығы. 1- том – Алматы.:Жеті жарғы., 2001ж.
16. Ынтымақов С.А. Азаматтық құқықты практикум. Алматы 2000 ж.
2. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі: Жалпы және ерекше бөлім. – Алматы., 2004ж
3. ҚР-ның Азаматтық іс жүргізу кодексі
4. ҚР-ның Азаматтық (жалпы бөлім). Жеті-жарғы 2008ж.
5. ҚР-ның Азаматтық кодексінде өзгерістер және толықтырулар енгізу туралы (жалпы бөлім) 2003 жыл 20 мамырдағы №417-2. ҚР заңы «Казахстанская правда» 20 маусым 2003 жыл
6. Ағдарбеков Т.Т. «Құқық және мемлекет теориясы». Қарағанды, 2002ж.
7. Азаматтық заңдар негіздері. КСРО мен республикалардың Азаматтық заңдар негіздері («Каз. правда» 17 шілде 1999 жыл)
8. Ашитов З.О, Ашитов Б.З. Қазақстан Республиакысының құқық негіздері. Оқу құралы. – А., 2003ж.
9. Дулатбеков Н.О. Амандықова С.Қ., Турлаев А.В. Мемлекет және құқық негіздері: Оқу құралы. – Астана., 2001ж
10. Жайлин Ғ.А. «Азаматтық құқық» Ерекше бөлім. Заң әдебиеті. Алматы, 2003ж.
11. Мемлекет және құқық негіздері: Оқулық/ құрастырған Баянов Е. – Алматы.: жеті жарғы., 1998ж.
12. Сапарғалиев Ғ. Қазақстан мемлекеті мен құқығының негіздері: Оқулық – Алматы.: Атамұра, 1998ж.
13. Спарғалиев ғ. Заң терминдерінің түсіндірме сөздігі.- Алматы.: Жеті жарғы., 1995ж.
14. Сулейменов М.К., Басин Ю.Г. «Гражданское право». Алматы, 2000г.
15. Төлеуғалиев Ғ. Қазақстан Республикасының азаматтық құқығы. 1- том – Алматы.:Жеті жарғы., 2001ж.
16. Ынтымақов С.А. Азаматтық құқықты практикум. Алматы 2000 ж.
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Пәні: Азаматтық құқық
Тақырыбы: Шарттардың жеке түрлері
Жоспары
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ...3
Негізгі бөлім. Шарттардың жеке түрлері
1. Шарт ұғымы және оның
ережелері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
2. Сатып алу-сату
шарты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
3.Сыйға тарту
шарты ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15
4. Рента және өмiр бойы асырауда ұстау шарты ... ... ... ... ... ... ... ... 18
5. Мердiгерлiк
шарты ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ...20
6. Тасымалдау
шарты ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ..24
7. Заем шарты және банктік қызмет көрсету
шарты ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... 27
8. Айырбас
шарты ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ..30
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ..32
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... .33
Кіріспе
Азаматтық заңдармен тауар-ақша қатынастары және қатысушылардың
тендігіне негізделген өзге де мүліктік қатынастар, сондай-ақ мүліктік
қатынастарға байланысты мүліктік емес жеке қатынастар реттеледі. Азаматтық
заңдармен реттелетін қатынастардың қатысушылары азаматтар, заңды тұлғалар,
мемлекет, сондай-ақ әкімшілік-аумақтық бөліністер болып табылады. Мүліктік
қатынастарға байланысы жоқ мүліктік емес жеке қатынастар азаматтық
заңдармен реттеледі, өйткені олар заң құжаттарында өзгеше көзделмеген, не
мүліктік емес жеке қатынастар мәнінен туындамайды.
Курстық жұмыстың өзектілігі шарттан мiндеттемелiк, заттық, авторлық
немесе өзге құқықтық қатынастар туындауы мүмкiн. Шарттан туындаған
мiндеттемелерге, осы тараудың ережелерiнде және осы Кодексте аталған
шарттардың кейбiр түрлерi туралы ережелерiнде өзгеше көзделмегендiктен,
мiндеттемелер жөнiндегi жалпы ережелер қолданылады. Шарттан (бiрлескен
қызмет туралы шарт, құрылтай шарты, авторлық шарт және басқалар) туындайтын
заттық, авторлық немесе өзге де құқықтық қатынастарға, егер заңдардан,
шарттан немесе құқықтық қатынастардың мәнiнен өзгеше туындамаса, осы
тараудың ережелерi қолданылады.
Азаматтар және заңды тұлғалар шарт жасасуға ерiктi. Осы Кодексте, заң
құжаттарында немесе өз еркiмен қабылдаған мiндеттемеде шарт жасасу мiндетi
көзделген жағдайларды қоспағанда, шарт жасасуға мәжбүр етуге жол
берiлмейдi. Тараптар заңдарда көзделген шартты да, көзделмеген шартты да
жасаса алады.
Шарттық міндеттемелерді тоқтатудың негізгі себептеріне олардың
тиісінше орындалуы, қарсы талапты қанағаттандыруы, несие беруші мен
борышқордың бір адам ретінде үйлесуі, тараптардың келісуі, орындауды
атқарудың мүмкін еместігі, борышқордың немесе берушінің өлімі жатады.
Міндеттемені тоқтатудың басты және мейлінше, кең тараған тәсілі оның тиісті
деңгейде орындалуы болып табылады. Борышқордың талап етуімен орындау несие
берушінің қолхатымен куәландырылуы мүмкін
Қазақстан Республикасының қалыптасу, елде экономикалық реформаларды жүзеге
асыру нарықтық қатынастарға өту кезеңінде құқықтың мән- маңызы айрықша
күшейеді.
Шарттық міндеттемелерді тоқтатудың негізгі себептеріне олардың
тиісінше орындалуы, қарсы талапты қанағаттандыруы, несие беруші мен
борышқордың бір адам ретінде үйлесуі, тараптардың келісуі, орындауды
атқарудың мүмкін еместігі, борышқордың немесе берушінің өлімі жатады.
Міндеттемені тоқтатудың басты және мейлінше, кең тараған тәсілі оның тиісті
деңгейде орындалуы болып табылады. Борышқордың талап етуімен орындау несие
берушінің қолхатымен куәландырылуы мүмкін Қазақстан Республикасының
қалыптасу, елде экономикалық реформаларды жүзеге асыру нарықтық
қатынастарға өту кезеңінде құқықтың мән- маңызы айрықша күшейеді.
Курстық жұмыстың негізгі мақсаты - екi немесе одан көп адамның
азаматтық құқықтар мен мiндеттердi белгiлеу, өзгерту немесе тоқтату
негізінде туындайтын шарт ұғымына және оның жекелеген түрлеріне тоқталу.
Осы мақсатқа жету барысында мына міндеттерді шешу көзделген:
шарт ұғымы және оның ережелерін ұғыну;
сатып алу-сату шартының;
сыйға тарту шартының;
рента және өмiр бойы асырауда ұстау шартының;
мердiгерлiк шартының негізін;
тасымалдау шартының;
заем және банктік қызмет көрсету шарттарының;
айырбас шартының негізіне және жасалу тәртіптеріне тоқталу.
Зерттеу объектісі - азаматтық құқықтар мен мiндеттер негізінде
туындайтын келісім шарт.
Теориялық базасы ретінде отандық құқықтанушы ғалымдардың еңбектері,
Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі, заңдылық актілері негіз
болады.
1. Шарт ұғымы және оның ережелері
Екi немесе одан көп адамның азаматтық құқықтар мен мiндеттердi
белгiлеу, өзгерту немесе тоқтату туралы келiсiмi шарт деп танылады. Шартқа
осы Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексінiң 4-тарауында көзделген
екiжақты және көпжақты мәмiлелер туралы ережелер қолданылады. Екiден көп
тараптармен жасалатын шарттарға (көпжақты шарттар), егер бұл осындай
шарттардың көпжақтылық сипатына қайшы келмесе, шарт туралы жалпы ережелер
қолданылады.
Шарттан мiндеттемелiк, заттық, авторлық немесе өзге құқықтық
қатынастар туындауы мүмкiн. Шарттан туындаған мiндеттемелерге, осы тараудың
ережелерiнде және осы Кодексте аталған шарттардың кейбiр түрлерi туралы
ережелерiнде өзгеше көзделмегендiктен, мiндеттемелер жөнiндегi жалпы
ережелер қолданылады. Шарттан (бiрлескен қызмет туралы шарт, құрылтай
шарты, авторлық шарт және басқалар) туындайтын заттық, авторлық немесе өзге
де құқықтық қатынастарға, егер заңдардан, шарттан немесе құқықтық
қатынастардың мәнiнен өзгеше туындамаса, осы тараудың ережелерi
қолданылады.
Азаматтар және заңды тұлғалар шарт жасасуға ерiктi. Осы Кодексте, заң
құжаттарында немесе өз еркiмен қабылдаған мiндеттемеде шарт жасасу мiндетi
көзделген жағдайларды қоспағанда, шарт жасасуға мәжбүр етуге жол
берiлмейдi. Тараптар заңдарда көзделген шартты да, көзделмеген шартты да
жасаса алады.
Тараптар заңдарда көзделген түрлi шарттардың элементтерi бар шарт
жасаса алады (аралас шарт). Тараптардың аралас шарт бойынша қатынастарына,
егер тараптардың келiсiмiнен немесе аралас шарттың мәнiнен өзгеше
туындамаса, аралас шартта элементтерi бар шарттар туралы заңдардың тиiстi
бөлiктерi қолданылады. Тиiстi шарттың мазмұны, заңдармен жазылған
жағдайлардан басқасында, шарт ережелерi тараптардың өз қалауы бойынша
белгiленедi. Шарттың ережесi заңдарға сәйкес қолданылатын қалыппен
көзделген реттерде, егер тараптардың келiсiмiмен өзгеше (диспозитивтiк
қалып) белгiленбесе, тараптар өздерiнiң келiсiмдерiмен қалыптың қолданылуын
жоя алады немесе сол қалыпта көзделгеннен өзгеше жағдайды белгiлей алады.
Егер шарттың ережесiн тараптар немесе диспозитивтiк қалып белгiлемеген
болса, тиiстi жағдайлар тараптардың қатынастарында қолданылатын iскерлiк
қызмет өрiсiндегi әдеттегi құқықтармен белгiленедi.
Шарт тараптар үшiн оны жасасу кезiнде қолданылып жүрген заңдармен
белгiленген мiндеттi ережелерге (императивтiк қалыптарға) сәйкес келуге
тиiс.
Егер шарт жасалғаннан кейiн шарт жасалған кезде қолданылып жүрген
ережелерден өзгеше, тараптар үшiн мiндеттi ережелер заңдармен белгiленген
болса, жасалған шарттың ережелерi оның күнi бұрын жасалған шарттардан
туындайтын қатынастарға да қолданылады деп заңдармен белгiлегендегiден
басқа жағдайларда, өз күшiн сақтайды.
Шарт бойынша тарап өз мiндеттемелерiн орындағаны үшiн ақы алуы немесе
бiр-бiрiне бiр нәрсе беруi керек болса, бұл ақылы шарт болып табылады. Бiр
тарап екiншi тарапқа одан ақы алмай немесе ешнәрсе бермей бiр нәрсенi
ұсынуды мiндетiне алған шарт ақысыз шарт болып табылады.
Егер заңдардан, шарттың мазмұнынан немесе мәнiнен өзгеше туындамаса,
шарт ақылы болуы мүмкiн.Шарттың орындалуы тараптардың келiсiмiмен
белгiленген баға бойынша төленедi. Заң құжаттарында көзделген жағдайларда
оған уәкiлдiк берiлген мемлекеттiк органдар белгiлейтiн немесе реттейтiн
баға (тарифтер, бағалар, ставкалар және т.б.) қолданылады.
Шарт жасалғаннан кейiн бағаны өзгертуге шартта, заң құжаттарында
көзделген реттер мен жағдайларда немесе заң құжаттарында белгiленген тәртiп
бойынша жол берiледi.
Ақылы шартта баға көзделмеген және шарт ережелерiн негiзге ала отырып
оны анықтау мүмкiн болмаған реттерде шартты орындау шарт жасасу кезiнде
осыған ұқсас жағдайларда әдетте осы сияқты тауарлар, жұмыс немесе қызмет
үшiн алынатын баға бойынша жүргiзiлуге тиiс деп есептеледi.
Шарт оны жасасқан кезден бастап күшiне енедi және тараптар үшiн
мiндеттi болып табылады (Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексінiң 393-
бабы).
Тараптар өздерi жасасқан шарттың ережелерi олардың шартты жасасуға
дейiн пайда болған қатынастарына қолданылатындығын белгiлеуге құқылы. Егер
заңдарда немесе шартта шарттың қолданылу мерзiмi көзделсе, осы мерзiмнiң
аяқталуы, шарт бойынша тараптар мiндеттемелерiнiң тоқтатылуына әкелiп
соқтырады.
Қолданылу мерзiмi көрсетiлмеген шарт тараптардың онда белгiленген
мiндеттемелердi орындауы аяқталып бiткен кезге дейiн қолданылады деп
танылады. Шарттың қолданылу мерзiмiнiң аяқталуы тараптарды осы мерзiм
бiткенге дейiн орын алып келген шартты бұзғандық үшiн жауапкершiлiктен
босатпайды.
Коммерциялық ұйыммен жасалған және өз қызметiнiң сипатына қарай оған
өтiнiшпен келетiн әркiмге қатысты жүзеге асырылатын тауарларды сату,
жұмыстарды атқару немесе қызмет көрсету жөнiндегi оның мiндеттемелерiн
белгiлейтiн шарт жария шарт деп танылады. Коммерциялық ұйымның заңдарда
көзделген жағдайлардан басқасында, жария шарт жасасу жөнiнде бiреуге
басқалардан артықшылық жасауға құқығы жоқ.
Тұтынушылардың кейбiр категорияларына жеңiлдiк беру заңдармен жол
берiлетiн жағдайларды қоспағанда, тауарлардың, жұмыс пен қызметтiң бағасы,
сондай-ақ жария шарттың өзге ережелерi тұтынушылардың бәрiне бiрдей болып
белгiленедi.
Тұтынушыға тиiстi тауарлар (жұмыс, қызмет) ұсыну мүмкiншiлiгi бола
тұра коммерциялық ұйымның жария шарт жасасудан бас тартуына жол берiлмейдi.
Коммерциялық ұйым жария шарт жасасудан негiзсiз жалтарған жағдайда осы
Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексінiң 399-бабындағы 4-тармақта
көзделген ережелер қолданылады. Заң құжаттарында көзделген жағдайларда
Қазақстан Республикасының Үкiметi жария шарттарды жасау және орындау
кезiнде тараптар үшiн мiндеттi ережелер (үлгi шарттар, ережелер және т.б.)
шығаруы мүмкiн. Жария шарттың осы баптың 2 және 4-тармақтарында белгiленген
талаптарына сәйкес келмейтiн ережелерi жарамсыз болып табылады.
Шарттардың үлгi ережелерi. Шартта оның кейбiр ережелерi осындай
шарттар үшiн әзiрленген және баспада басылып шыққан үлгi ережелермен
белгiленетiнi көзделуi мүмкiн.
Шарттың мазмұнында үлгi ережелерге сiлтеме болмаған жағдайларда,
осындай үлгi ережелер, егер олар Қазақстан Республикасының Азаматтық
Кодексінiң 3 және 382-баптарымен белгiленген талаптарға сай келетiн болса,
тараптардың қатынастарына iскерлiк қызмет өрiсiндегi әдеттегi құқықтар
ретiнде қолданылады.
Үлгi ережелер үлгi шарт немесе мазмұнында осы ережелер бар өзге құжат
нысанында жазылуы мүмкiн.
Қосылу шарты. Ережелерiн тараптардың бiреуi формулярларда немесе өзге
стандартты нысандарда белгiлеген және басқа тарап оны ұсынылған шартқа
тұтастай қосылу жолы деп қабылдай алатын шарт қосылу шарты деп танылады.
Егер қосылу шарты заңдарға қайшы келмегенiмен, бұл тарапты осындай
шарттар бойынша берiлетiн құқықтардан айыратын болса немесе мiндеттеменi
бұзғаны үшiн басқа тараптың жауапкершiлiгiн жоятын немесе шектейтiн болса
не қосылған тарап үшiн онда анық қиындық келтiретiн, шарттың талаптарын
белгiлеуге қатысатын мүмкiндiгi болып тұрғанда өзiнiң ақылға қонымды
түсiнiлетiн мүдделерiн негiзге ала отырып қабылдамай-ақ қоятын талаптары
болса, шартқа қосылған тарап шартты бұзуды талап етуге құқылы.
Осы баптың 2-тармағында көзделген мән-жайлар болған кезде, өзiнiң
кәсiпкерлiк қызметiн жүзеге асыруына байланысты шартқа қосылған тараптың
шартты бұзу туралы қойған талабы, егер қосылған тарап шарттың қандай
жағдайларда жасалғанын бiлсе немесе бiлуге тиiс болса, қанағаттандырылуға
жатпайды.
Алдын ала жасалатын шарт бойынша тараптар алдын ала жасалатын шартта
көзделген жағдайларда мүлiк беру, жұмыс орындау немесе қызмет көрсету
туралы болашақта шарт (негiзгi шарт) жасасуға мiндеттенедi. Алдын ала
жасалатын шарт негiзгi шарт үшiн заңдарда белгiленген нысанда, ал егер
негiзгi шарт нысаны белгiленбесе, жазбаша түрде жасалады. Алдын ала
жасалатын шарт нысаны туралы ережелердiң сақталмауы оның жарамсыз болып
қалуына әкелiп соқтырады. Алдын ала жасалатын шартта негiзгi шарттың мәнiн,
сондай-ақ басқа да елеулi жағдайларын белгiлеуге мүмкiндiк беретiн ережелер
болуға тиiс. Алдын ала жасалатын шартта тараптар негiзгi шартты жасасуға
мiндеттенетiн мерзiм көрсетiледi. Егер алдын ала жасалатын шартта мұндай
мерзiм белгiленбесе, олар көздеген шарт алдын ала жасалған кезден бастап
бiр жыл iшiнде жасалуға тиiс. Алдын ала шарт жасасқан тарап өзi көздеген
шартты жасасудан жалтарған реттерде, егер заңдарда немесе шартта өзгеше
көзделмесе, осы арқылы келтiрiлген залалды екiншi тарапқа өтеуге мiндеттi.
Алдын ала жасалатын шартта көзделген мiндеттемелер, егер тараптар негiзгi
шартты жасасуға тиiс мерзiм бiткенге дейiн ол жасалмаса не тараптардың бiрi
екiншi тарапқа бұл шартты жасасуға ұсыныс жiбермесе, тоқтатылады. Егер
ниеттер туралы хаттамада (ниеттер туралы шартта) тараптардың оған алдын ала
жасалатын шарт күшiн беру ниеттерi тiкелей көзделмесе, ол азаматтық-
құқықтық шарт болып табылмайды және оның орындалмауы заңдық зардаптарға
әкелiп соқтырмайды.
Тараптар арасында шарттың барлық елеулi ережелерi бойынша тиiстi
жағдайларда талап етiлетiн нысанда келiсiмге қол жеткен кезде шарт жасалды
деп есептеледi. Шарттың мәнi туралы ережелер, заңдарда елеулi деп танылған
немесе шарттардың осы түрi үшiн қажеттi ережелер, сондай-ақ бiр тараптың
мәлiмдеуi бойынша келiсiмге қол жеткiзуге тиiстi барлық ережелер елеулi
ережелер болып табылады. Егер шарт жасасу үшiн заң құжаттарына сәйкес
мүлiктi беру қажет болса, шарт тиiстi мүлiк берiлген кезден бастап жасалды
деп есептеледi. Егер тараптар белгiлi бiр нысанда шарт жасасуға уағдаласса,
заң бойынша шарттардың осы түрi үшiн бұл нысан талап етiлмесе де, шарт оған
уағдаласқан нысан берiлген кезден бастап жасалды деп есептеледi.
Шарт жасасу туралы бiр немесе бiрнеше нақты жақтарға жасалған ұсыныс,
егер ол жеткiлiктi дәрежеде айқын болып, ұсыныс жасаған жақтың ол
қабылданған жағдайда (акцепт) өзiн сонымен байланысты деп есептеу жөнiндегi
ниетiн көрсетсе, оферта деп танылады. Егер ұсыныста шарттың елеулi
ережелерi немесе оларды анықтау тәртiбi көрсетiлсе, ол жеткiлiктi дәрежеде
айқын деп табылады. Оферта оны жiберген жақ ол алушының қолына тигеннен
бастап байланысты етiп қояды. Егер офертаны қайтарып алу туралы хабар
офертаның өзiнен бұрын немесе онымен қатар келсе, оферта алынбаған болып
есептеледi. Егер офертаның өзiнде өзгеше айтылмаса не ұсыныстың мәнiнен
немесе ол жасалған жағдайдан туындамаса, алушының қолына тиген офертаны
оның акцептi үшiн белгiленген мерзiм iшiнде қайтарып алуға болмайды.
Жарнама және беймәлiм адамдар тобына жiберiлген өзге де ұсыныстар, егер
ұсыныста тiкелей өзгеше көрсетiлмесе, оферта жасасуға шақыру ретiнде
қаралады. Ұсыныс жасаушы жақтың кез келген хабарлаушысымен ұсыныста
көрсетiлген жағдайларда шарт жасасу еркi көрiнетiн, шарттың барлық елеулi
ережелерi бар ұсыныс оферта (жария оферта) деп танылады.
Оферта жолданған жақтың оны қабылдағаны туралы жауабы акцепт деп
танылады. Акцепт толық әрi бұлтарыссыз болуға тиiс. Егер заң құжатынан,
iскерлiк қызмет өрiсiндегi әдеттегi құқықтардан немесе тараптардың бұрынғы
iскерлiк қатынастарынан өзгеше туындамаса, жауап қайтармау акцепт болып
табылмайды. Офертаны алған жақтың оның акцептi үшiн белгiленген мерзiмде
онда көрсетiлген шарт ережелерiн орындау жөнiнде жасаған әрекеттерi, егер
заңдарда өзгеше көзделмесе немесе офертада көрсетiлмесе, акцепт деп
есептеледi. Егер акцептi қайтарып алу туралы хабар оферта жiберген жаққа
акцептiң өзiнен бұрын немесе онымен қатар келсе, акцепт алынбаған болып
есептеледi.
Егер шарт жасасуға мiндеттi тарап жiберген шарт жобасына отыз күн
мерзiмде шарт жобасына келiспеушiлiк хаттамасы алынса, бұл тарап екiншi
тарапқа шартты сол редакциясында қабылдайтыны туралы, не келiспеушiлiк
хаттамасын қабылдамайтыны туралы келiспеушiлiк хаттамасын алған күннен
бастап отыз күн iшiнде хабарлауға мiндеттi. Келiспеушiлiк хаттамасын
қабылдамаған не оны көрсетiлген мерзiмде қарау нәтижелерi туралы хабарды
алмаған жағдайда келiспеушiлiк хаттамасын жiберген тарап, егер заңдарда
шарттардың жекелеген түрлерi туралы өзгеше белгiленбесе, шарт жасасу
кезiнде пайда болған келiспеушiлiктердi соттың қарауына беруге құқылы. Егер
осы Кодекске немесе өзге де заң құжаттарына сәйкес шарт жасасуға мiндеттi
тарап оны жасасудан жалтарса, екiншi тарап шарт жасасуға мәжбүр ету туралы
талап қойып сотқа жүгiнуге құқылы. Шарт жасасудан негiзсiз жалтаратын тарап
екiншi тарапқа шарт жасасудан бас тарту туғызған залалдың орнын толтыруға
тиiс.
Тараптардың бiреуiнiң талабы бойынша шарт:
1) екiншi тарап шартты едәуiр бұзған кезде;
2) Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексінде, басқа да заң
құжаттарында немесе шартта көзделген өзге реттерде тек сот шешiмiмен
өзгертiлуi немесе бұзылуы мүмкiн.
Тараптардың бiреуi шартты бұзып, ол екiншi тарап шарт жасасу кезiнде
үмiт артуға құқылы болғанынан едәуiр дәрежеде айрылып қалатындай шығынға
әкеп соқса бұл шарттың едәуiр дәрежеде бұзылуы деп танылады. Шартты өзгерту
және бұзу тәртiбi туралы келiсiм, егер заңдардан, шарттан немесе iскерлiк
қызмет өрiсiндегi әдеттегi құқықтардан өзгеше туындамаса, шарт жасалатын
сияқты нысанда жасалады. Шартты өзгертуге немесе бұзуға ұсыныстан екiншi
тараптың бас тартуы алынғаннан кейiн, не ұсыныста көрсетiлген немесе
заңдарда не шартта белгiленген мерзiмде, ал ондай мерзiм болмаған кезде
отыз күн мерзiмде жауап алынбағаннан кейiн ғана тарап шартты өзгерту немесе
бұзу туралы талапты сотқа мәлiмдей алады.
Тараптар шарттың қолданылуын жаңа мерзiмге ұзартуға құқылы. Шарттың
қолданылу мерзiмi Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексінiң 397-
бабының ережелерi бойынша ұзартылады.
2. Сатып алу-сату шарты
Сатып алу-сату шарты бойынша бiр тарап (сатушы) мүлiктi (тауарды)
екiншi тараптың (сатып алушының) меншiгiне, шаруашылық жүргiзуiне немесе
жедел басқаруына беруге мiндеттенедi, ал сатып алушы бұл мүлiктi (тауарды)
қабылдауға және ол үшiн белгiлi бiр ақша сомасын (бағасын) төлеуге
мiндеттенедi. Бағалы қағаздар мен валюталық құндылықтарды сатып алу-сатуға,
егер заң актiлерiнде оларды сатып алу-сатудың арнаулы ережелерi
белгiленбесе, осы параграфта көзделген ережелер қолданылады. Тауарлардың
жекелеген түрлерiн сатып алу-сату ерекшелiктерi заң актiлерiнде және өзге
де нормативтiк құқықтық актiлерде белгiленедi.
Сатып алу-сату шарттарының жекелеген түрлерiне мыналар жатқызылады:
- бөлшек саудамен сатып алу-сату;
- тауарлар жеткiзiлiмi;
- энергиямен жабдықтау;
- контрактация;
- кәсiпорынды сату.
Егер Азаматтық Кодекстiң ережелерiнде бұл түрлердiң шарттары туралы
өзгеше көзделмесе, сатып алу-сату шарттарының ережелері қолданылады.
Азаматтық Кодекстiң 116-бабындағы ережелердi сақтай отырып, кез келген зат
шарт бойынша сатып алу-сату тауары бола алады. Шарт жасасқан кезде
сатушының қолында бар тауарды, сондай-ақ заң актiлерiнде өзгеше
белгiленбесе немесе тауардың сипатынан өзге жағдай туындамаса, сатып
алушының болашақта шығаратын немесе сатып алатын тауарын сатып алу-сатуға
шарт жасалуы мүмкiн. Егер шарт тауарлардың атауын және санын айқындауға
мүмкiндiк берсе, тауар туралы талап (елеулi талаптар) келiсiлген деп
есептеледi.
Сатушы шартта көзделген тауарды сатып алушыға беруге мiндеттi. Егер
шартта өзгеше көзделмесе, сатушы тауарды берумен бiрге сатып алушыға оның
керек-жарақтарын, сондай-ақ нормативтiк құқықтық актiлерде немесе шартта
көзделген, соған қатысты құжаттарды (тауардың жиынтықтылығын,
қауiпсiздiгiн, сапасын, пайдалану тәртiбiн және т.б. куәландыратын
құжаттарды) беруге мiндеттi. Сатушының сатып алушыға тауарды беру мiндетiн
орындау мерзiмi шартта белгiленедi, ал егер шартта мерзiмдi белгiлеуге
мүмкiндiк болмаса, Азаматтық Кодекстiң 277-бабында көзделген ережелерге
сәйкес белгiленедi. Егер мерзiм бұзылған кезде сатып алушының шартты
орындауға мүдделiлiгi жоғалатындығы шарттан айқын туындайтын болса, сатып
алу-сату шарты оны қатаң белгiленген мерзiмде орындау талабымен жасалды деп
танылады. Сатушының мұндай шартты онда белгiленген мерзiм басталғанға дейiн
немесе бiткеннен кейiн сатып алушының келiсуiнсiз орындауға құқығы жоқ. Заң
актiлерiнде немесе шартта сатып алу-сату шартын бөлiп орындау жағдайлары
(шартты орындаудың аралық мерзiмдерi) белгiленуi мүмкiн.
Сатушының сатып алушыға тауар беру мiндетi:
1) егер шартта тауарды жеткiзiп беру бойынша сатушының мiндетi көзделсе,
сатып алушыға немесе ол атаған адамға тауарды берген;
2) егер тауар сол тауар орналасқан жерде сатып алушыға немесе ол атаған
адамға берiлуге тиiс болса, сатып алушының билiгiне тауар берген
кезiнде орындалған болып есептеледi.
Тауар шартта көзделген мерзiмде тиiстi жерде беруге дайын тұрған және
сатып алушы шарт талаптарына сәйкес тауардың беруге дайын екендiгi туралы
хабардар болған кезде тауар сатып алушының билiгiне берiлген болып
есептеледi. Егер тауар таңбалау арқылы немесе өзгеше түрде шарт мақсаттары
үшiн сәйкестендiрiлмесе тауар берiлуге дайын емес деп танылады. Тауарды
жеткiзiп беру немесе сатып алушыға оның орналасқан жерiнде тауар беру
жөнiнде сатып алу сату шартынан сатушының мiндетi туындамаған жағдайларда,
егер шартта өзгеше көзделмесе, тауарды тасымалдаушыға немесе сатып алушыға
жеткiзу үшiн байланыс ұйымына берген кезде сатушының тауарды сатып алушыға
беру мiндетi орындалған болып есептеледi. Тауардың кездейсоқ жойылу немесе
кездейсоқ бүлiну қаупi сатушы заң актiлерiне немесе шартқа сәйкес сатып
алушыға тауар беру жөнiндегi өз мiндетiн атқарды деп есептелетiн кезден
бастап сатып алушыға ауысады. Жолда келе жатқан кезде сатылған тауардың
кездейсоқ жойылу немесе кездейсоқ бүлiну қаупi, егер шартта немесе iскерлiк
айналым ғұрпында өзгеше көзделмесе, сатып алу-сату шарты жасалған кезден
бастап сатып алушыға ауысады.
Меншiк құқығы, шаруашылық жүргiзу немесе оралымды басқару құқығы сатып
алушыға тауарды берместен бұрын ауысқан кезде сатушы тауарды бергенге дейiн
оның нашарлауына жол бермей сақтауға мiндеттi.
Сатып алушы үшiншi тұлғалардың құқықтары жүктелген тауарды қабылдауға
келiскен жағдайды қоспағанда, сатушы үшiншi тұлғалардың кез келген
құқықтарынан тыс тауарды сатып алушыға беруге мiндеттi.
Шартты орындауға дейiн пайда болған негiздер бойынша үшiншi тұлғалар сатып
алушыдан тауарды алып қойған кезде сатушы, егер сатып алушы осы негiздердiң
болғаны туралы бiлгенiн немесе бiлуге тиiс екенiн дәлелдей алмаса, сатып
алушыға оның шеккен залалын өтеуге мiндеттi.
Үшiншi тұлғалардың сатып алушыдан сатып алған тауарын талап еткен жағдайда
тараптардың сатушыны жауапкершiлiктен босату немесе жауапкершiлiгiн шектеу
туралы келiсiмi жарамсыз болады.
Егер үшiншi тұлға шарт орындалғанға дейiн туындаған негiздер бойынша
сатып алушыға тауарды алып қою туралы талап арыз қойса, сатып алушы
сатушыны бұл iске қатысуға тартуға мiндеттi, ал сатушы бұл iске сатып алушы
тарапынан араласуға мiндеттi. Егер сатушы iске қатыса отырып, сатылған
тауарды сатып алушыдан алып қоюды болдырмайтынын дәлелдей алса, сатып
алушының сатушыны iске қатысуға тартпауы сатушыны сатып алушы алдындағы
жауапкершiлiктен босатады. Сатып алушы iске қатысуға тартқан, бiрақ оған
қатыспаған сатушы сатып алушының iстi дұрыс жүргiзбегенiн дәлелдеу
құқығынан айырылады.
Сатып алушыға берiлуге тиiс тауар саны шартта тиiстi өлшем
бiрлiктерiне сәйкес немесе ақшалай түрде көзделедi. Тауарлардың саны туралы
талап оны айқындау тәртiбiн шартта белгiлеу жолымен келiсiлуi мүмкiн. Сатып
алушыға тауар санын шартта белгiленгенiнен кемiрек берсе, сатып алушы, егер
шартта өзгеше көзделмесе, не тауардың жетiспейтiн санын берудi талап етуге,
не берiлген тауардан және оған ақы төлеуден бас тартуға, ал егер ақысы
төленiп қойған болса, оған төленген ақша сомасын қайтаруды талап етуге
құқылы. Сатушы сатып алушыға тауарды шартта көрсетiлгенiнен артық мөлшерде
берген жағдайда сатып алушы бұл туралы сатушыға осы Кодекстiң 436-бабының 1-
тармағында көзделген тәртiппен хабарлауға мiндеттi. Егер сатып алушыдан
хабар алынғаннан кейiн қисынды мерзiмде сатушы тиiстi тауарға билiк етпесе,
шартта өзгеше көзделмегендiктен, сатып алушы бүкiл тауарды қабылдауға
құқылы. Сатып алушы тауарды шартта белгiленгенiнен артық мөлшерде
қабылдаған жағдайда тиiстi тауарға ақы, егер тараптардың келiсiмiнде өзгеше
баға белгiленбесе, шартқа сәйкес қабылданған тауар үшiн белгiленген баға
бойынша төленедi. Сату-сатып алу шарты бойынша түрлерiне, үлгiлерiне,
мөлшерiне, түстерi мен өзге де белгiлерiне (түр-түрi) қарай белгiленген
тауарлар берiлуге тиiс болса, сатушы сатып алушыға тауарларды тараптар
келiскен түр-түрi бойынша беруге мiндеттi. Сатушы шартта көзделген
тауарлардың түр-түрiн шартқа сәйкес келмейтiн етiп берген кезде сатып алушы
оларды қабылдаудан және ақы төлеуден бас тартуға, ал егер оларға ақы
төленiп қойған болса, төленген ақша сомасын қайтаруды талап етуге құқылы.
Сатушы сатып алушыға түр-түрi шартқа сәйкес келетiн тауарлармен қатар,
олардың түр-түрi туралы шарттың талаптарын бұза отырып тауарлар берсе сатып
алушы өз қалауы бойынша:
1) түр-түрi туралы шарттың талаптарына сәйкес келетiн тауарларды
қабылдап, қалған тауарлардан бас тартуға;
2) берiлген барлық тауарлардан бас тартуға;
3) түр-түрi туралы шарттың талаптарына сәйкес келмейтiн тауарларды
шартта көзделген түр-түрiндегi тауарлармен алмастыруды талап етуге;
4) берiлген барлық тауарларды қабылдап алуға құқылы.
Сатушы сатып алушыға сапасы шартқа сәйкес келетiн тауар беруге
мiндеттi. Шартта тауардың сапасы туралы талаптар болмаған жағдайда сатушы
сатып алушыға әдетте осы сияқты тауар пайдаланылатын мақсаттарға жарамды
тауар беруге мiндеттi. Сатушы шарт жасасу кезiнде сатып алушыға тауарды
сатып алудың нақты мақсаттары туралы хабарламаған болса, сатушы сатып
алушыға осы мақсаттарға сәйкес пайдалануға жарамды тауар беруге мiндеттi.
Тауарды үлгiсi бойынша және (немесе) сипаттамасы бойынша сатқан жағдайда
сатушы сатып алушыға үлгiге және (немесе) сипаттамасына сәйкес келетiн
тауар беруге мiндеттi. Егер сатылатын тауардың сапасына заң актiлерiнде
белгiленген тәртiпке сәйкес, мiндеттi талаптар көзделсе, кәсiпкерлiк
қызметтi жүзеге асыратын сатушы сатып алушыға осы мiндеттi талаптарға
сәйкес келетiн тауар беруге мiндеттi. Сатушы мен сатып алушы арасындағы
келiсiм бойынша, заң актiлерiнде көзделген тәртiппен белгiленген мiндеттi
талаптармен салыстырғанда, сапаға қойылатын жоғары талаптарға сәйкес
келетiн тауар берiлуi мүмкiн. Сатушы сатып алушыға беруге мiндеттi тауар
оны сатып алушыға берер кезде, егер тауардың бұл талаптарға сәйкестiгiн
айқындаудың өзгеше жағдайы шартта көзделмесе, осы бапта көзделген
талаптарға сәйкес келуге тиiс және қисынды мерзiм шегiнде әдетте осы тектес
тауар пайдаланылатын мақсаттар үшiн жарамды болуға тиiс.
Сатып алушы шарттағы тауардың саны, түр-түрi, сапасы, жиынтықталуы,
ыдысқа салынуы және (немесе) буып-түйiлуi туралы талаптардың бұзылғандығы
жөнiнде сатушыға заң актiлерiнде, өзге де нормативтiк құқықтық актiлерде
немесе шартта көзделген мерзiмде, ал егер мерзiм белгiленбесе, тауарлардың
сипаты мен мақсатын негiзге ала отырып, шарттағы тиiстi талаптың бұзылуы
байқалуға тиiс болғаннан кейiн қисынды мерзiмде хабарлауға мiндеттi. Сатып
алушы мұндай дер кезiнде хабарламау өзiнiң талаптарын қанағаттандырудың
мүмкiн болмауына әкеп соққанын немесе шарт талаптарының бұзылуы туралы дер
кезiнде хабарлаған жағдаймен салыстырғанда сатушыға өлшеусiз шығындар
келтiретiнiн дәлелдесе, сатушы сатып алушының тиiстi талаптарын
қанағаттандырудан толық немесе iшiнара бас тартуға құқылы.
Сатып алушы заң актiлерiн немесе шартты бұза отырып, тауарды
қабылдамаған не қабылдаудан бас тартқан жағдайларда, сатушы сатып алушыдан
тауарды қабылдауды талап етуге немесе шартты орындаудан бас тартуға құқылы.
Сатып алушы тауарға шартта көзделген баға бойынша, не ол шартта көзделмесе
және оны шарт талаптарын негiзге ала отырып белгiлеу мүмкiн болмаса,
Азаматтық Кодекстiң 385-бабының ережелерiне сәйкес белгiленетiн баға
бойынша ақы төлеуге, сондай-ақ өз есебiнен заң актiлерiне, шартқа немесе
әдетте қойылатын талаптарға сәйкес төлемдi жүзеге асыру үшiн қажеттi iс-
қимылдар жасауға мiндеттi.
Баға тауардың салмағына қарай белгiленген кезде, егер шартта өзгеше
көзделмесе, ол ыдыссыз таза салмағы бойынша айқындалады. Шартта тауар
бағасын (өзiндiк құн, шығындар және т.б.) көрсететiн көрсеткiштерге қарай
тауар бағасының өзгеруi тиiс екендiгi көзделсе, бiрақ бағаны қайта қарау
әдiсi белгiленбесе, баға көрсеткiштердiң шарт жасасу кезiндегi және тауар
беру жөнiндегi мiндеттi орындау кезiндегi арақатынасын негiзге ала отырып
белгiленедi. Сатушы тауар беру жөнiндегi мiндеттiң орындалуын кешiктiрiп
алған жағдайда баға көрсеткiштердiң шарт жасасу кезiндегi және шартта
көзделген тауар берiлетiн күндегi, ал шартта мұндай күн көзделмесе,
Азаматтық Кодекстiң 277-бабына сәйкес белгiленген күнгi арақатынасын
негiзге ала отырып белгiленедi.
Шарт пен заң актiлерi талаптарынан бағаны белгiлi бiр мерзiмде төлеу
мiндетi туындамаса, сатып алушы оны өзiне тауар немесе сол тауарға арналған
тауарға билiк ету құжаттары берiлгеннен кейiн кешiктiрмей төлеуге мiндеттi.
Шартта берiлген тауар ақысын бөлiп-бөлiп төлеу көзделмесе, сатушыға сатып
алушы берiлген тауардың толық бағасы мөлшерiндегi соманы төлеуге мiндеттi.
Егер сатып алушы шартқа сәйкес берiлген тауарға ақы төлемесе, сатушы одан
тауар ақысын төлеудi және басқа бiреудiң ақшасын пайдаланғаны үшiн
тұрақсыздық айыбын төлеудi талап етуге құқылы. Егер сатып алушы шартты бұза
отырып, тауарды қабылдаудан және оған ақы төлеуден бас тартса, сатушы өз
таңдауы бойынша тауарға ақы төлеудi талап етуге не шартты орындаудан бас
тартуға құқылы. Сатушы шартқа сәйкес сатып алушыға ақы төленбеген
тауарлардан басқа да тауарлар беруге мiндеттi болған жағдайларда, егер заң
актiлерiнде немесе шартта өзгеше көзделмесе, ол бұрын берiлген барлық
тауарларға ақы толық төленгенге дейiн сол тауарларды берудi тоқтата тұруға
құқылы.
Шартта сатушы тауарды бергенге дейiн бағасын толық немесе iшiнара
төлеу (алдын ала төлеу) жөнiнде сатып алушының мiндетi көзделген
жағдайларда сатып алушы ақыны шартта көзделген мерзiмде, ал егер шартта
мерзiм көзделмесе, Азаматтық Кодекстiң 277-бабына сәйкес белгiленген
мерзiмде төлеуге тиiс. Сатып алушы тауарға алдын ала ақы төлеу жөнiнде
шартта көзделген мiндеттi орындамаған жағдайда Азаматтық Кодекстiң 284-
бабында көзделген ережелер қолданылады. Алдын ала төленетiн ақы сомасын
алған сатушы өзiнiң тауар беру жөнiндегi мiндетiн белгiленген мерзiмде
(Азаматтық Кодекстiң 409-бабы) орындамаған жағдайларда сатып алушы одан ақы
төленген тауарды берудi немесе сатушы бермеген тауар үшiн алдын ала
төленген ақы сомасын қайтаруды талап етуге құқылы.
Сатушы ақысы алдын ала төленген тауарды беру жөнiндегi мiндетiн орындамаған
және сатып алу-сату шартында өзгеше көзделмеген жағдайда Азаматтық
Кодекстiң 353-бабына сәйкес тауар беру жүргiзiлуге тиiс болған күннен
бастап сатып алушыға тауар беретiн немесе оның алдын ала төлеген сомасы
қайтарылатын күнге дейiн алдын ала төленген ақы сомасына тұрақсыздық айыбы
төленуге тиiс. Шартта сатушының осы соманы алған күннен бастап алдын ала
ақы төлеу сомасына тұрақсыздық айыбын төлеу мiндетi көзделуi мүмкiн.
Шартта сатып алушыға тауар берiлген соң белгiлi бiр уақыттан кейiн
оған ақы төлеу (тауарды кредитке сату) көзделген жағдайларда сатып алушы
ақыны шартта көзделген мерзiмде, ал егер шартта мерзiм көзделмесе,
Азаматтық Кодекстiң 277-бабына сәйкес белгiленген мерзiмде төлеуге тиiс.
3.Сыйға тарту шарты
Сыйға тарту шарты бойынша бiр тарап (сыйға тартушы) басқа тараптың
(сыйды алушының) меншiгiне затты немесе өзiне немесе үшiншi адамға мүлiктiк
құқықты (талапты) тегiн бередi немесе беруге мiндеттенедi не оны өзiнiң
немесе үшiншi тұлғаның алдындағы мүлiктiк мiндеттен босатады немесе
босатуға мiндеттенедi.
Затты немесе құқықты қарсы беру не қарсы мiндеттеме болған кезде шарт
сыйға тарту шарты деп танылмайды. Мұндай шартқа Азаматтық Кодекстiң 160-
бабының 2-тармағында көзделген ережелер қолданылады. Әлдекiмге затты немесе
мүлiктiк құқықты тегiн беруге уәде ету не әлдекiмдi мүлiктiк мiндеттен
(сыйға тартуға уәде беруден) босату сыйға тарту шарты болып танылады және
егер уәде тиiстi нысанда (508-баптың 2-тармағы) жасалса және алдағы уақытта
нақты тұлғаға затты немесе құқықты тегiн беру не оны мүлiктiк мiндеттен
босатуға айқын ниет бiлдiрiлген болса, уәде берушiнi босатпай тастайды.
Нақты сыйға тарту затын зат, құқық түрiнде көрсетпей-ақ, өзiнiң барлық
мүлкiн немесе өзiнiң барлық мүлкiнiң бiр бөлiгiн сыйға тартуға уәде беру
немесе мiндеттемеден босату жарамсыз болады. Сыйға тартушы қайтыс болғаннан
кейiн сый алушыға сый берудi көздейтiн шарт жарамсыз болады. Мұндай сыйға
тарту түрiне осы Кодекстiң мұрагерлiк туралы ережелерi қолданылады.
Сый алушы өзiне сый берiлгенге дейiн кез келген уақытта одан бас
тартуға құқылы. Бұл жағдайда сыйға тарту шарты бұзылған деп есептеледi.
Егер сыйға тарту шарты жазбаша түрде жасалса, сыйдан бас тарту да жазбаша
түрде жасалуға тиiс. Сыйға тарту шарты тiркелген жағдайда (508-баптың 3-
тармағы) сыйды алудан бас тарту да мемлекеттiк тiркелуге тиiс.
Егер сыйға тарту шарты жазбаша түрде жасалған болса, сый берушi сый
алушыдан сыйды алудан бас тартқаны үшiн өзiне келтiрiлген нақты зиянды
өтеуiн талап етуге құқылы.
Сый алушыға сыймен қоса сыйға тарту осы баптың 2 және 3-тармақтарында
көзделген жағдайларды қоспағанда, ауызша жасалуы мүмкiн. Сыйды беру оны
тапсыру, символдық беру (кiлттердi табыс ету және т.б.) не құқық
белгiлейтiн құжаттарды тапсыру арқылы жүзеге асырылады.
Қозғалмайтын мүлiктi сыйға тарту шарты:
1) заңды тұлға сый берушi болған және сыйдың құны заң актiлерiнде
белгiленген он айлық есептiк көрсеткiштен асатын;
2) шартта алдағы уақытта сыйға тартуға уәде етiлген жағдайларда жазбаша
түрде жасалуға тиiс.
Ауызша жасалған сыйға тарту шарты осы тармақта көзделген
жағдайларда жарамсыз болады.
Қозғалмайтын мүлiктi сыйға тарту шарты мемлекеттiк тiркелуге тиiс.
Құны заң актiлерiнде белгiленген он айлық есептiк көрсеткiш мөлшерiнен
аспайтын әдеттегi сыйлықтарды қоспағанда:
1) жас балалар мен iс-әрекетке қабiлетсiз деп танылған азаматтардың
атынан олардың заңды өкiлдерiнiң;
2) емдеу, тәрбиелеу мекемелерiнiң, әлеуметтiк қорғау мекемелерiнiң және
сол секiлдi мекемелердiң қызметкерлерiне олардың емдеуiндегi,
асырауындағы не тәрбиесiндегi азаматтардың және осы азаматтардың
зайыптары мен туыстарының;
3) мемлекеттiк қызметшiлерге олардың лауазымдық жағдайына байланысты
немесе олардың қызметтiк мiндеттерiн атқаруына байланысты сыйға
тартуға жол берiлмейдi.
Заты шаруашылық жүргiзу немесе оралымды басқару құқығына жататын заңды
тұлға, егер заң актiлерiнде өзгеше көзделмесе, меншiк иесiнiң келiсiмiмен
өзiнiң затын сыйлауға құқылы. Бұл шектеу құны заң актiлерiнде белгiленген
он айлық есептiк көрсеткiш мөлшерiнен аспайтын әдеттегi сыйлықтарға
қолданылмайды. Бiрлескен ортақ меншiктегi мүлiктi сыйға тартуға бiрлескен
меншiктiң барлық қатысушыларының келiсiмi бойынша Азаматтық Кодекстiң 220-
бабында көзделген ережелердi сақтай отырып жол берiледi. Сый берушiге
тиесiлi талап құқықтарын үшiншi тұлғаға сыйға тарту осы Кодекстiң 339-343,
345, 346-баптарында көзделген ережелер сақтала отырып жүзеге асырылады.
Үшiншi тұлға алдында сый алушының мiндеттерiн орындау арқылы сыйға тарту
Азаматтық Кодекстiң 276-бабының 1-тармағында көзделген ережелер сақтала
отырып жүзеге асырылады. Үшiншi тұлға алдында сый берушiнiң сый алушы
борышын өзiне аудару арқылы сыйға тартуы Азаматтық Кодекстiң 348-бабында
көзделген ережелер сақтала отырып жүзеге асырылады. Өкiлдiң сыйға тартуға
жасаған сенiмхатында сый алушы аталмаса және сыйға тартатын заты
көрсетiлмесе, ол жарамсыз болады. Егер шарт жасалғаннан кейiн сый берушiнiң
мүлiктiк немесе отбасылық жағдайы, не денсаулығы шартты жаңа жағдайларда
орындау оның тұрмыс деңгейiнiң едәуiр нашарлауына әкеп соқтыратындай болып
өзгерсе, сыйға тартушы келешекте сый алушыға зат немесе құқық беру уәдесiн
немесе сый алушыны мүлiктiк мiндеттен босату уәдесiн қамтитын шартты
орындаудан бас тартуға құқылы.
Сыйға тартушы келешекте сый алушыға зат не құқық беру уәдесiн, не сый
алушыны оған сыйға тартуды өзгерту құқығын берушi негiздемелер бойынша
мүлiктiк мiндеттемеден босату уәдесiн қамтитын шартты орындаудан бас
тартуға құқылы (Азаматтық Кодекстiң 512-бабының 1-тармағы). Азаматтық
Кодекстiң 511-бабының 1 және 2-тармақтарында көзделген негiздемелер бойынша
сыйға тартушының сыйға тарту шартын орындаудан бас тартуы сый алушыға
залалдарды өтеудi талап ету құқығын бермейдi. Егер сый алушы сыйға
тартушының өмiрiне, оның отбасы мүшелерiнiң немесе жақын туыстарының
бiреуiне қастандық жасаса не сый берушiге қасақана дене жарақатын салса,
сыйға тартушы сыйға тартудың күшiн жоюға құқылы. Сый алушы сыйға тартушыны
қасақана өлтiрген жағдайда сотта сыйға тартудың күшiн жоюды талап етуге
сыйға тартушы мұрагерлерiнiң құқығы болады. Егер сый алушының сыйға тартушы
үшiн үлкен мүлiктiк емес құндылық болып саналатын сыйланған затты ұстауы
оның бiржола жойылу қаупiн тудырса, сыйға тартушы сыйға тартудың күшiн сот
тәртiбiмен жоюды талап етуге құқылы.
Сот мүдделi тұлғаның талап етуi бойынша, жеке кәсiпкердiң немесе заңды
тұлғаның оның кәсiпкерлiк қызметiне байланысты банкроттық туралы заң
актiлерiнiң ережелерiн бұза отырып жасаған сыйға тартуының күшiн мұндай
тұлғаны банкрот деп жариялаудың алдындағы бiр жыл iшiнде жоя алады. Сыйға
тарту шартында, сый берушi сый алушыдан ұзақ өмiр сүрген жағдайда, сыйға
тартудың күшiн жою құқығы ескертiлуi мүмкiн.
Сыйға тартудың күшi жойылған жағдайда, егер сыйланған зат сыйға тартудың
күшi жойылған кезге дейiн сол күйiнде сақталса, сый алушы оны қайтаруға
мiндеттi. Сыйланған заттың кемшiлiктерi салдарынан сый алушы азаматтың
өмiрiне, денсаулығына немесе мүлкiне келтiрiлген зиянды, егер бұл
кемшiлiктер сый алушыға затты беруден бұрын пайда болғаны дәлелденсе және
анық кемшiлiктер қатарына жатпаса, ал сыйға тартушы ол жөнiнде бiле тұра
сый алушыға ескертпесе, Азаматтық Кодекстiң 47-тарауында көзделген
ережелерге сәйкес сыйға тартушы өтеуге тиiс. Сыйға тарту шарты бойынша
сыйға тартуға уәде берiлген сый алушының құқықтары, егер сыйға тарту
шартында өзгеше көзделмесе, оның мұрагерлерiне (құқық мирасқорларына)
ауыспайды. Сыйға тартуға уәде берген сыйға тартушының мiндеттерi, егер
сыйға тарту шартында өзгеше көзделмесе, оның мұрагерлерiне (құқық
мирасқорларына) ауысады. Жалпы пайдалану мақсатында затты немесе құқықты
сыйға тарту қайырмалдық деп танылады.
Қайырмалдық азаматтарға, емдеу, тәрбие беру мекемелерiне, әлеуметтiк
қорғау мекемелерiне және басқа да сол сияқты мекемелерге, қайырымдылық,
ғылыми және оқу мекемелерiне, қорларға, мұражайлар мен басқа да мәдениет
мекемелерiне, қоғамдық және дiни бiрлестiктерге, сондай-ақ мемлекетке және
Азаматтық Кодекстiң 111 және 112-баптарында аталған азаматтық құқықтың
басқа да субъектiлерiне жасалуы мүмкiн. Қайырмалдықты алуға ешкiмнiң
рұқсаты немесе келiсiмi талап етiлмейдi.
Азаматқа мүлiк қайырмалдыққа берiлуге тиiс, ал заңды тұлғаларға қайырмалдық
етушi осы мүлiктi белгiлi бiр мақсатқа пайдалануды ескертiп беруi мүмкiн.
Мұндай талап болмаған жағдайда азаматқа мүлiктi қайырмалдыққа беру жай
сыйға тарту болып есептеледi, ал басқа жағдайларда қайырмалдыққа берiлген
мүлiктi сый алушы мүлiктi мақсатына сай пайдаланады. Пайдалану үшiн белгiлi
бiр мақсат белгiленген қайырмалдықты алушы заңды тұлға қайырмалдыққа
берiлген мүлiктi пайдалану жөнiндегi барлық операциялардың оқшауланған
есебiн жүргiзуге тиiс. Қайырмалдыққа берiлген мүлiктiң қайырмалдық берушi
көрсеткен мақсатқа сәйкес пайдаланылмауы немесе бұл мақсатты 516 баптың 4-
бабында көзделген ережелердi бұза отырып өзгертуi қайырмалдық берушiге,
оның мұрагерлерiне немесе өзге де құқық мирасқорына қайырмалдықтың күшiн
жоюды талап етуге құқық бередi. Қайырмалдықтарға Азаматтық Кодекстiң 512
және 515-баптары қолданылмайды.
4. Рента және өмiр бойы асырауда ұстау шарты
Рента шарты бойынша бiр тарап (рента алушы) екiншi тараптың (рента
төлеушiге) меншiгiне мүлiк бередi, ал рента төлеушi алған мүлiкке айырбас
ретiнде рента алушыға белгiлi бiр ақша сомасы түрiнде немесе оны ұстау үшiн
өзге де нысанда қаражат беру түрiнде мезгiл-мезгiл рента төлеп отыруға
мiндеттенедi. Рента шарты бойынша рента алушыға рентаны мерзiмсiз (тұрақты
рента) немесе өмiр бойы төлеу (ғұмырлық рента) мiндетiн бекiтуге жол
берiледi. Ғұмырлық рента азаматты өмiр бойы асырап отыру жағдайларында
белгiленуi мүмкiн. Рента шартын нотариат куәландыруға тиiс, ал рентаны
төлеу үшiн қозғалмайтын мүлiктi иелiктен айыру көзделетiн шарт та
мемлекеттiк тiркелуден өтуге тиiс.
Рента төлеу үшiн иелiктен айырылатын мүлiктi рента алушы рента
төлеушiнiң ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Пәні: Азаматтық құқық
Тақырыбы: Шарттардың жеке түрлері
Жоспары
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ...3
Негізгі бөлім. Шарттардың жеке түрлері
1. Шарт ұғымы және оның
ережелері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
2. Сатып алу-сату
шарты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
3.Сыйға тарту
шарты ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15
4. Рента және өмiр бойы асырауда ұстау шарты ... ... ... ... ... ... ... ... 18
5. Мердiгерлiк
шарты ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ...20
6. Тасымалдау
шарты ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ..24
7. Заем шарты және банктік қызмет көрсету
шарты ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... 27
8. Айырбас
шарты ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ..30
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ..32
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... .33
Кіріспе
Азаматтық заңдармен тауар-ақша қатынастары және қатысушылардың
тендігіне негізделген өзге де мүліктік қатынастар, сондай-ақ мүліктік
қатынастарға байланысты мүліктік емес жеке қатынастар реттеледі. Азаматтық
заңдармен реттелетін қатынастардың қатысушылары азаматтар, заңды тұлғалар,
мемлекет, сондай-ақ әкімшілік-аумақтық бөліністер болып табылады. Мүліктік
қатынастарға байланысы жоқ мүліктік емес жеке қатынастар азаматтық
заңдармен реттеледі, өйткені олар заң құжаттарында өзгеше көзделмеген, не
мүліктік емес жеке қатынастар мәнінен туындамайды.
Курстық жұмыстың өзектілігі шарттан мiндеттемелiк, заттық, авторлық
немесе өзге құқықтық қатынастар туындауы мүмкiн. Шарттан туындаған
мiндеттемелерге, осы тараудың ережелерiнде және осы Кодексте аталған
шарттардың кейбiр түрлерi туралы ережелерiнде өзгеше көзделмегендiктен,
мiндеттемелер жөнiндегi жалпы ережелер қолданылады. Шарттан (бiрлескен
қызмет туралы шарт, құрылтай шарты, авторлық шарт және басқалар) туындайтын
заттық, авторлық немесе өзге де құқықтық қатынастарға, егер заңдардан,
шарттан немесе құқықтық қатынастардың мәнiнен өзгеше туындамаса, осы
тараудың ережелерi қолданылады.
Азаматтар және заңды тұлғалар шарт жасасуға ерiктi. Осы Кодексте, заң
құжаттарында немесе өз еркiмен қабылдаған мiндеттемеде шарт жасасу мiндетi
көзделген жағдайларды қоспағанда, шарт жасасуға мәжбүр етуге жол
берiлмейдi. Тараптар заңдарда көзделген шартты да, көзделмеген шартты да
жасаса алады.
Шарттық міндеттемелерді тоқтатудың негізгі себептеріне олардың
тиісінше орындалуы, қарсы талапты қанағаттандыруы, несие беруші мен
борышқордың бір адам ретінде үйлесуі, тараптардың келісуі, орындауды
атқарудың мүмкін еместігі, борышқордың немесе берушінің өлімі жатады.
Міндеттемені тоқтатудың басты және мейлінше, кең тараған тәсілі оның тиісті
деңгейде орындалуы болып табылады. Борышқордың талап етуімен орындау несие
берушінің қолхатымен куәландырылуы мүмкін
Қазақстан Республикасының қалыптасу, елде экономикалық реформаларды жүзеге
асыру нарықтық қатынастарға өту кезеңінде құқықтың мән- маңызы айрықша
күшейеді.
Шарттық міндеттемелерді тоқтатудың негізгі себептеріне олардың
тиісінше орындалуы, қарсы талапты қанағаттандыруы, несие беруші мен
борышқордың бір адам ретінде үйлесуі, тараптардың келісуі, орындауды
атқарудың мүмкін еместігі, борышқордың немесе берушінің өлімі жатады.
Міндеттемені тоқтатудың басты және мейлінше, кең тараған тәсілі оның тиісті
деңгейде орындалуы болып табылады. Борышқордың талап етуімен орындау несие
берушінің қолхатымен куәландырылуы мүмкін Қазақстан Республикасының
қалыптасу, елде экономикалық реформаларды жүзеге асыру нарықтық
қатынастарға өту кезеңінде құқықтың мән- маңызы айрықша күшейеді.
Курстық жұмыстың негізгі мақсаты - екi немесе одан көп адамның
азаматтық құқықтар мен мiндеттердi белгiлеу, өзгерту немесе тоқтату
негізінде туындайтын шарт ұғымына және оның жекелеген түрлеріне тоқталу.
Осы мақсатқа жету барысында мына міндеттерді шешу көзделген:
шарт ұғымы және оның ережелерін ұғыну;
сатып алу-сату шартының;
сыйға тарту шартының;
рента және өмiр бойы асырауда ұстау шартының;
мердiгерлiк шартының негізін;
тасымалдау шартының;
заем және банктік қызмет көрсету шарттарының;
айырбас шартының негізіне және жасалу тәртіптеріне тоқталу.
Зерттеу объектісі - азаматтық құқықтар мен мiндеттер негізінде
туындайтын келісім шарт.
Теориялық базасы ретінде отандық құқықтанушы ғалымдардың еңбектері,
Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі, заңдылық актілері негіз
болады.
1. Шарт ұғымы және оның ережелері
Екi немесе одан көп адамның азаматтық құқықтар мен мiндеттердi
белгiлеу, өзгерту немесе тоқтату туралы келiсiмi шарт деп танылады. Шартқа
осы Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексінiң 4-тарауында көзделген
екiжақты және көпжақты мәмiлелер туралы ережелер қолданылады. Екiден көп
тараптармен жасалатын шарттарға (көпжақты шарттар), егер бұл осындай
шарттардың көпжақтылық сипатына қайшы келмесе, шарт туралы жалпы ережелер
қолданылады.
Шарттан мiндеттемелiк, заттық, авторлық немесе өзге құқықтық
қатынастар туындауы мүмкiн. Шарттан туындаған мiндеттемелерге, осы тараудың
ережелерiнде және осы Кодексте аталған шарттардың кейбiр түрлерi туралы
ережелерiнде өзгеше көзделмегендiктен, мiндеттемелер жөнiндегi жалпы
ережелер қолданылады. Шарттан (бiрлескен қызмет туралы шарт, құрылтай
шарты, авторлық шарт және басқалар) туындайтын заттық, авторлық немесе өзге
де құқықтық қатынастарға, егер заңдардан, шарттан немесе құқықтық
қатынастардың мәнiнен өзгеше туындамаса, осы тараудың ережелерi
қолданылады.
Азаматтар және заңды тұлғалар шарт жасасуға ерiктi. Осы Кодексте, заң
құжаттарында немесе өз еркiмен қабылдаған мiндеттемеде шарт жасасу мiндетi
көзделген жағдайларды қоспағанда, шарт жасасуға мәжбүр етуге жол
берiлмейдi. Тараптар заңдарда көзделген шартты да, көзделмеген шартты да
жасаса алады.
Тараптар заңдарда көзделген түрлi шарттардың элементтерi бар шарт
жасаса алады (аралас шарт). Тараптардың аралас шарт бойынша қатынастарына,
егер тараптардың келiсiмiнен немесе аралас шарттың мәнiнен өзгеше
туындамаса, аралас шартта элементтерi бар шарттар туралы заңдардың тиiстi
бөлiктерi қолданылады. Тиiстi шарттың мазмұны, заңдармен жазылған
жағдайлардан басқасында, шарт ережелерi тараптардың өз қалауы бойынша
белгiленедi. Шарттың ережесi заңдарға сәйкес қолданылатын қалыппен
көзделген реттерде, егер тараптардың келiсiмiмен өзгеше (диспозитивтiк
қалып) белгiленбесе, тараптар өздерiнiң келiсiмдерiмен қалыптың қолданылуын
жоя алады немесе сол қалыпта көзделгеннен өзгеше жағдайды белгiлей алады.
Егер шарттың ережесiн тараптар немесе диспозитивтiк қалып белгiлемеген
болса, тиiстi жағдайлар тараптардың қатынастарында қолданылатын iскерлiк
қызмет өрiсiндегi әдеттегi құқықтармен белгiленедi.
Шарт тараптар үшiн оны жасасу кезiнде қолданылып жүрген заңдармен
белгiленген мiндеттi ережелерге (императивтiк қалыптарға) сәйкес келуге
тиiс.
Егер шарт жасалғаннан кейiн шарт жасалған кезде қолданылып жүрген
ережелерден өзгеше, тараптар үшiн мiндеттi ережелер заңдармен белгiленген
болса, жасалған шарттың ережелерi оның күнi бұрын жасалған шарттардан
туындайтын қатынастарға да қолданылады деп заңдармен белгiлегендегiден
басқа жағдайларда, өз күшiн сақтайды.
Шарт бойынша тарап өз мiндеттемелерiн орындағаны үшiн ақы алуы немесе
бiр-бiрiне бiр нәрсе беруi керек болса, бұл ақылы шарт болып табылады. Бiр
тарап екiншi тарапқа одан ақы алмай немесе ешнәрсе бермей бiр нәрсенi
ұсынуды мiндетiне алған шарт ақысыз шарт болып табылады.
Егер заңдардан, шарттың мазмұнынан немесе мәнiнен өзгеше туындамаса,
шарт ақылы болуы мүмкiн.Шарттың орындалуы тараптардың келiсiмiмен
белгiленген баға бойынша төленедi. Заң құжаттарында көзделген жағдайларда
оған уәкiлдiк берiлген мемлекеттiк органдар белгiлейтiн немесе реттейтiн
баға (тарифтер, бағалар, ставкалар және т.б.) қолданылады.
Шарт жасалғаннан кейiн бағаны өзгертуге шартта, заң құжаттарында
көзделген реттер мен жағдайларда немесе заң құжаттарында белгiленген тәртiп
бойынша жол берiледi.
Ақылы шартта баға көзделмеген және шарт ережелерiн негiзге ала отырып
оны анықтау мүмкiн болмаған реттерде шартты орындау шарт жасасу кезiнде
осыған ұқсас жағдайларда әдетте осы сияқты тауарлар, жұмыс немесе қызмет
үшiн алынатын баға бойынша жүргiзiлуге тиiс деп есептеледi.
Шарт оны жасасқан кезден бастап күшiне енедi және тараптар үшiн
мiндеттi болып табылады (Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексінiң 393-
бабы).
Тараптар өздерi жасасқан шарттың ережелерi олардың шартты жасасуға
дейiн пайда болған қатынастарына қолданылатындығын белгiлеуге құқылы. Егер
заңдарда немесе шартта шарттың қолданылу мерзiмi көзделсе, осы мерзiмнiң
аяқталуы, шарт бойынша тараптар мiндеттемелерiнiң тоқтатылуына әкелiп
соқтырады.
Қолданылу мерзiмi көрсетiлмеген шарт тараптардың онда белгiленген
мiндеттемелердi орындауы аяқталып бiткен кезге дейiн қолданылады деп
танылады. Шарттың қолданылу мерзiмiнiң аяқталуы тараптарды осы мерзiм
бiткенге дейiн орын алып келген шартты бұзғандық үшiн жауапкершiлiктен
босатпайды.
Коммерциялық ұйыммен жасалған және өз қызметiнiң сипатына қарай оған
өтiнiшпен келетiн әркiмге қатысты жүзеге асырылатын тауарларды сату,
жұмыстарды атқару немесе қызмет көрсету жөнiндегi оның мiндеттемелерiн
белгiлейтiн шарт жария шарт деп танылады. Коммерциялық ұйымның заңдарда
көзделген жағдайлардан басқасында, жария шарт жасасу жөнiнде бiреуге
басқалардан артықшылық жасауға құқығы жоқ.
Тұтынушылардың кейбiр категорияларына жеңiлдiк беру заңдармен жол
берiлетiн жағдайларды қоспағанда, тауарлардың, жұмыс пен қызметтiң бағасы,
сондай-ақ жария шарттың өзге ережелерi тұтынушылардың бәрiне бiрдей болып
белгiленедi.
Тұтынушыға тиiстi тауарлар (жұмыс, қызмет) ұсыну мүмкiншiлiгi бола
тұра коммерциялық ұйымның жария шарт жасасудан бас тартуына жол берiлмейдi.
Коммерциялық ұйым жария шарт жасасудан негiзсiз жалтарған жағдайда осы
Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексінiң 399-бабындағы 4-тармақта
көзделген ережелер қолданылады. Заң құжаттарында көзделген жағдайларда
Қазақстан Республикасының Үкiметi жария шарттарды жасау және орындау
кезiнде тараптар үшiн мiндеттi ережелер (үлгi шарттар, ережелер және т.б.)
шығаруы мүмкiн. Жария шарттың осы баптың 2 және 4-тармақтарында белгiленген
талаптарына сәйкес келмейтiн ережелерi жарамсыз болып табылады.
Шарттардың үлгi ережелерi. Шартта оның кейбiр ережелерi осындай
шарттар үшiн әзiрленген және баспада басылып шыққан үлгi ережелермен
белгiленетiнi көзделуi мүмкiн.
Шарттың мазмұнында үлгi ережелерге сiлтеме болмаған жағдайларда,
осындай үлгi ережелер, егер олар Қазақстан Республикасының Азаматтық
Кодексінiң 3 және 382-баптарымен белгiленген талаптарға сай келетiн болса,
тараптардың қатынастарына iскерлiк қызмет өрiсiндегi әдеттегi құқықтар
ретiнде қолданылады.
Үлгi ережелер үлгi шарт немесе мазмұнында осы ережелер бар өзге құжат
нысанында жазылуы мүмкiн.
Қосылу шарты. Ережелерiн тараптардың бiреуi формулярларда немесе өзге
стандартты нысандарда белгiлеген және басқа тарап оны ұсынылған шартқа
тұтастай қосылу жолы деп қабылдай алатын шарт қосылу шарты деп танылады.
Егер қосылу шарты заңдарға қайшы келмегенiмен, бұл тарапты осындай
шарттар бойынша берiлетiн құқықтардан айыратын болса немесе мiндеттеменi
бұзғаны үшiн басқа тараптың жауапкершiлiгiн жоятын немесе шектейтiн болса
не қосылған тарап үшiн онда анық қиындық келтiретiн, шарттың талаптарын
белгiлеуге қатысатын мүмкiндiгi болып тұрғанда өзiнiң ақылға қонымды
түсiнiлетiн мүдделерiн негiзге ала отырып қабылдамай-ақ қоятын талаптары
болса, шартқа қосылған тарап шартты бұзуды талап етуге құқылы.
Осы баптың 2-тармағында көзделген мән-жайлар болған кезде, өзiнiң
кәсiпкерлiк қызметiн жүзеге асыруына байланысты шартқа қосылған тараптың
шартты бұзу туралы қойған талабы, егер қосылған тарап шарттың қандай
жағдайларда жасалғанын бiлсе немесе бiлуге тиiс болса, қанағаттандырылуға
жатпайды.
Алдын ала жасалатын шарт бойынша тараптар алдын ала жасалатын шартта
көзделген жағдайларда мүлiк беру, жұмыс орындау немесе қызмет көрсету
туралы болашақта шарт (негiзгi шарт) жасасуға мiндеттенедi. Алдын ала
жасалатын шарт негiзгi шарт үшiн заңдарда белгiленген нысанда, ал егер
негiзгi шарт нысаны белгiленбесе, жазбаша түрде жасалады. Алдын ала
жасалатын шарт нысаны туралы ережелердiң сақталмауы оның жарамсыз болып
қалуына әкелiп соқтырады. Алдын ала жасалатын шартта негiзгi шарттың мәнiн,
сондай-ақ басқа да елеулi жағдайларын белгiлеуге мүмкiндiк беретiн ережелер
болуға тиiс. Алдын ала жасалатын шартта тараптар негiзгi шартты жасасуға
мiндеттенетiн мерзiм көрсетiледi. Егер алдын ала жасалатын шартта мұндай
мерзiм белгiленбесе, олар көздеген шарт алдын ала жасалған кезден бастап
бiр жыл iшiнде жасалуға тиiс. Алдын ала шарт жасасқан тарап өзi көздеген
шартты жасасудан жалтарған реттерде, егер заңдарда немесе шартта өзгеше
көзделмесе, осы арқылы келтiрiлген залалды екiншi тарапқа өтеуге мiндеттi.
Алдын ала жасалатын шартта көзделген мiндеттемелер, егер тараптар негiзгi
шартты жасасуға тиiс мерзiм бiткенге дейiн ол жасалмаса не тараптардың бiрi
екiншi тарапқа бұл шартты жасасуға ұсыныс жiбермесе, тоқтатылады. Егер
ниеттер туралы хаттамада (ниеттер туралы шартта) тараптардың оған алдын ала
жасалатын шарт күшiн беру ниеттерi тiкелей көзделмесе, ол азаматтық-
құқықтық шарт болып табылмайды және оның орындалмауы заңдық зардаптарға
әкелiп соқтырмайды.
Тараптар арасында шарттың барлық елеулi ережелерi бойынша тиiстi
жағдайларда талап етiлетiн нысанда келiсiмге қол жеткен кезде шарт жасалды
деп есептеледi. Шарттың мәнi туралы ережелер, заңдарда елеулi деп танылған
немесе шарттардың осы түрi үшiн қажеттi ережелер, сондай-ақ бiр тараптың
мәлiмдеуi бойынша келiсiмге қол жеткiзуге тиiстi барлық ережелер елеулi
ережелер болып табылады. Егер шарт жасасу үшiн заң құжаттарына сәйкес
мүлiктi беру қажет болса, шарт тиiстi мүлiк берiлген кезден бастап жасалды
деп есептеледi. Егер тараптар белгiлi бiр нысанда шарт жасасуға уағдаласса,
заң бойынша шарттардың осы түрi үшiн бұл нысан талап етiлмесе де, шарт оған
уағдаласқан нысан берiлген кезден бастап жасалды деп есептеледi.
Шарт жасасу туралы бiр немесе бiрнеше нақты жақтарға жасалған ұсыныс,
егер ол жеткiлiктi дәрежеде айқын болып, ұсыныс жасаған жақтың ол
қабылданған жағдайда (акцепт) өзiн сонымен байланысты деп есептеу жөнiндегi
ниетiн көрсетсе, оферта деп танылады. Егер ұсыныста шарттың елеулi
ережелерi немесе оларды анықтау тәртiбi көрсетiлсе, ол жеткiлiктi дәрежеде
айқын деп табылады. Оферта оны жiберген жақ ол алушының қолына тигеннен
бастап байланысты етiп қояды. Егер офертаны қайтарып алу туралы хабар
офертаның өзiнен бұрын немесе онымен қатар келсе, оферта алынбаған болып
есептеледi. Егер офертаның өзiнде өзгеше айтылмаса не ұсыныстың мәнiнен
немесе ол жасалған жағдайдан туындамаса, алушының қолына тиген офертаны
оның акцептi үшiн белгiленген мерзiм iшiнде қайтарып алуға болмайды.
Жарнама және беймәлiм адамдар тобына жiберiлген өзге де ұсыныстар, егер
ұсыныста тiкелей өзгеше көрсетiлмесе, оферта жасасуға шақыру ретiнде
қаралады. Ұсыныс жасаушы жақтың кез келген хабарлаушысымен ұсыныста
көрсетiлген жағдайларда шарт жасасу еркi көрiнетiн, шарттың барлық елеулi
ережелерi бар ұсыныс оферта (жария оферта) деп танылады.
Оферта жолданған жақтың оны қабылдағаны туралы жауабы акцепт деп
танылады. Акцепт толық әрi бұлтарыссыз болуға тиiс. Егер заң құжатынан,
iскерлiк қызмет өрiсiндегi әдеттегi құқықтардан немесе тараптардың бұрынғы
iскерлiк қатынастарынан өзгеше туындамаса, жауап қайтармау акцепт болып
табылмайды. Офертаны алған жақтың оның акцептi үшiн белгiленген мерзiмде
онда көрсетiлген шарт ережелерiн орындау жөнiнде жасаған әрекеттерi, егер
заңдарда өзгеше көзделмесе немесе офертада көрсетiлмесе, акцепт деп
есептеледi. Егер акцептi қайтарып алу туралы хабар оферта жiберген жаққа
акцептiң өзiнен бұрын немесе онымен қатар келсе, акцепт алынбаған болып
есептеледi.
Егер шарт жасасуға мiндеттi тарап жiберген шарт жобасына отыз күн
мерзiмде шарт жобасына келiспеушiлiк хаттамасы алынса, бұл тарап екiншi
тарапқа шартты сол редакциясында қабылдайтыны туралы, не келiспеушiлiк
хаттамасын қабылдамайтыны туралы келiспеушiлiк хаттамасын алған күннен
бастап отыз күн iшiнде хабарлауға мiндеттi. Келiспеушiлiк хаттамасын
қабылдамаған не оны көрсетiлген мерзiмде қарау нәтижелерi туралы хабарды
алмаған жағдайда келiспеушiлiк хаттамасын жiберген тарап, егер заңдарда
шарттардың жекелеген түрлерi туралы өзгеше белгiленбесе, шарт жасасу
кезiнде пайда болған келiспеушiлiктердi соттың қарауына беруге құқылы. Егер
осы Кодекске немесе өзге де заң құжаттарына сәйкес шарт жасасуға мiндеттi
тарап оны жасасудан жалтарса, екiншi тарап шарт жасасуға мәжбүр ету туралы
талап қойып сотқа жүгiнуге құқылы. Шарт жасасудан негiзсiз жалтаратын тарап
екiншi тарапқа шарт жасасудан бас тарту туғызған залалдың орнын толтыруға
тиiс.
Тараптардың бiреуiнiң талабы бойынша шарт:
1) екiншi тарап шартты едәуiр бұзған кезде;
2) Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексінде, басқа да заң
құжаттарында немесе шартта көзделген өзге реттерде тек сот шешiмiмен
өзгертiлуi немесе бұзылуы мүмкiн.
Тараптардың бiреуi шартты бұзып, ол екiншi тарап шарт жасасу кезiнде
үмiт артуға құқылы болғанынан едәуiр дәрежеде айрылып қалатындай шығынға
әкеп соқса бұл шарттың едәуiр дәрежеде бұзылуы деп танылады. Шартты өзгерту
және бұзу тәртiбi туралы келiсiм, егер заңдардан, шарттан немесе iскерлiк
қызмет өрiсiндегi әдеттегi құқықтардан өзгеше туындамаса, шарт жасалатын
сияқты нысанда жасалады. Шартты өзгертуге немесе бұзуға ұсыныстан екiншi
тараптың бас тартуы алынғаннан кейiн, не ұсыныста көрсетiлген немесе
заңдарда не шартта белгiленген мерзiмде, ал ондай мерзiм болмаған кезде
отыз күн мерзiмде жауап алынбағаннан кейiн ғана тарап шартты өзгерту немесе
бұзу туралы талапты сотқа мәлiмдей алады.
Тараптар шарттың қолданылуын жаңа мерзiмге ұзартуға құқылы. Шарттың
қолданылу мерзiмi Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексінiң 397-
бабының ережелерi бойынша ұзартылады.
2. Сатып алу-сату шарты
Сатып алу-сату шарты бойынша бiр тарап (сатушы) мүлiктi (тауарды)
екiншi тараптың (сатып алушының) меншiгiне, шаруашылық жүргiзуiне немесе
жедел басқаруына беруге мiндеттенедi, ал сатып алушы бұл мүлiктi (тауарды)
қабылдауға және ол үшiн белгiлi бiр ақша сомасын (бағасын) төлеуге
мiндеттенедi. Бағалы қағаздар мен валюталық құндылықтарды сатып алу-сатуға,
егер заң актiлерiнде оларды сатып алу-сатудың арнаулы ережелерi
белгiленбесе, осы параграфта көзделген ережелер қолданылады. Тауарлардың
жекелеген түрлерiн сатып алу-сату ерекшелiктерi заң актiлерiнде және өзге
де нормативтiк құқықтық актiлерде белгiленедi.
Сатып алу-сату шарттарының жекелеген түрлерiне мыналар жатқызылады:
- бөлшек саудамен сатып алу-сату;
- тауарлар жеткiзiлiмi;
- энергиямен жабдықтау;
- контрактация;
- кәсiпорынды сату.
Егер Азаматтық Кодекстiң ережелерiнде бұл түрлердiң шарттары туралы
өзгеше көзделмесе, сатып алу-сату шарттарының ережелері қолданылады.
Азаматтық Кодекстiң 116-бабындағы ережелердi сақтай отырып, кез келген зат
шарт бойынша сатып алу-сату тауары бола алады. Шарт жасасқан кезде
сатушының қолында бар тауарды, сондай-ақ заң актiлерiнде өзгеше
белгiленбесе немесе тауардың сипатынан өзге жағдай туындамаса, сатып
алушының болашақта шығаратын немесе сатып алатын тауарын сатып алу-сатуға
шарт жасалуы мүмкiн. Егер шарт тауарлардың атауын және санын айқындауға
мүмкiндiк берсе, тауар туралы талап (елеулi талаптар) келiсiлген деп
есептеледi.
Сатушы шартта көзделген тауарды сатып алушыға беруге мiндеттi. Егер
шартта өзгеше көзделмесе, сатушы тауарды берумен бiрге сатып алушыға оның
керек-жарақтарын, сондай-ақ нормативтiк құқықтық актiлерде немесе шартта
көзделген, соған қатысты құжаттарды (тауардың жиынтықтылығын,
қауiпсiздiгiн, сапасын, пайдалану тәртiбiн және т.б. куәландыратын
құжаттарды) беруге мiндеттi. Сатушының сатып алушыға тауарды беру мiндетiн
орындау мерзiмi шартта белгiленедi, ал егер шартта мерзiмдi белгiлеуге
мүмкiндiк болмаса, Азаматтық Кодекстiң 277-бабында көзделген ережелерге
сәйкес белгiленедi. Егер мерзiм бұзылған кезде сатып алушының шартты
орындауға мүдделiлiгi жоғалатындығы шарттан айқын туындайтын болса, сатып
алу-сату шарты оны қатаң белгiленген мерзiмде орындау талабымен жасалды деп
танылады. Сатушының мұндай шартты онда белгiленген мерзiм басталғанға дейiн
немесе бiткеннен кейiн сатып алушының келiсуiнсiз орындауға құқығы жоқ. Заң
актiлерiнде немесе шартта сатып алу-сату шартын бөлiп орындау жағдайлары
(шартты орындаудың аралық мерзiмдерi) белгiленуi мүмкiн.
Сатушының сатып алушыға тауар беру мiндетi:
1) егер шартта тауарды жеткiзiп беру бойынша сатушының мiндетi көзделсе,
сатып алушыға немесе ол атаған адамға тауарды берген;
2) егер тауар сол тауар орналасқан жерде сатып алушыға немесе ол атаған
адамға берiлуге тиiс болса, сатып алушының билiгiне тауар берген
кезiнде орындалған болып есептеледi.
Тауар шартта көзделген мерзiмде тиiстi жерде беруге дайын тұрған және
сатып алушы шарт талаптарына сәйкес тауардың беруге дайын екендiгi туралы
хабардар болған кезде тауар сатып алушының билiгiне берiлген болып
есептеледi. Егер тауар таңбалау арқылы немесе өзгеше түрде шарт мақсаттары
үшiн сәйкестендiрiлмесе тауар берiлуге дайын емес деп танылады. Тауарды
жеткiзiп беру немесе сатып алушыға оның орналасқан жерiнде тауар беру
жөнiнде сатып алу сату шартынан сатушының мiндетi туындамаған жағдайларда,
егер шартта өзгеше көзделмесе, тауарды тасымалдаушыға немесе сатып алушыға
жеткiзу үшiн байланыс ұйымына берген кезде сатушының тауарды сатып алушыға
беру мiндетi орындалған болып есептеледi. Тауардың кездейсоқ жойылу немесе
кездейсоқ бүлiну қаупi сатушы заң актiлерiне немесе шартқа сәйкес сатып
алушыға тауар беру жөнiндегi өз мiндетiн атқарды деп есептелетiн кезден
бастап сатып алушыға ауысады. Жолда келе жатқан кезде сатылған тауардың
кездейсоқ жойылу немесе кездейсоқ бүлiну қаупi, егер шартта немесе iскерлiк
айналым ғұрпында өзгеше көзделмесе, сатып алу-сату шарты жасалған кезден
бастап сатып алушыға ауысады.
Меншiк құқығы, шаруашылық жүргiзу немесе оралымды басқару құқығы сатып
алушыға тауарды берместен бұрын ауысқан кезде сатушы тауарды бергенге дейiн
оның нашарлауына жол бермей сақтауға мiндеттi.
Сатып алушы үшiншi тұлғалардың құқықтары жүктелген тауарды қабылдауға
келiскен жағдайды қоспағанда, сатушы үшiншi тұлғалардың кез келген
құқықтарынан тыс тауарды сатып алушыға беруге мiндеттi.
Шартты орындауға дейiн пайда болған негiздер бойынша үшiншi тұлғалар сатып
алушыдан тауарды алып қойған кезде сатушы, егер сатып алушы осы негiздердiң
болғаны туралы бiлгенiн немесе бiлуге тиiс екенiн дәлелдей алмаса, сатып
алушыға оның шеккен залалын өтеуге мiндеттi.
Үшiншi тұлғалардың сатып алушыдан сатып алған тауарын талап еткен жағдайда
тараптардың сатушыны жауапкершiлiктен босату немесе жауапкершiлiгiн шектеу
туралы келiсiмi жарамсыз болады.
Егер үшiншi тұлға шарт орындалғанға дейiн туындаған негiздер бойынша
сатып алушыға тауарды алып қою туралы талап арыз қойса, сатып алушы
сатушыны бұл iске қатысуға тартуға мiндеттi, ал сатушы бұл iске сатып алушы
тарапынан араласуға мiндеттi. Егер сатушы iске қатыса отырып, сатылған
тауарды сатып алушыдан алып қоюды болдырмайтынын дәлелдей алса, сатып
алушының сатушыны iске қатысуға тартпауы сатушыны сатып алушы алдындағы
жауапкершiлiктен босатады. Сатып алушы iске қатысуға тартқан, бiрақ оған
қатыспаған сатушы сатып алушының iстi дұрыс жүргiзбегенiн дәлелдеу
құқығынан айырылады.
Сатып алушыға берiлуге тиiс тауар саны шартта тиiстi өлшем
бiрлiктерiне сәйкес немесе ақшалай түрде көзделедi. Тауарлардың саны туралы
талап оны айқындау тәртiбiн шартта белгiлеу жолымен келiсiлуi мүмкiн. Сатып
алушыға тауар санын шартта белгiленгенiнен кемiрек берсе, сатып алушы, егер
шартта өзгеше көзделмесе, не тауардың жетiспейтiн санын берудi талап етуге,
не берiлген тауардан және оған ақы төлеуден бас тартуға, ал егер ақысы
төленiп қойған болса, оған төленген ақша сомасын қайтаруды талап етуге
құқылы. Сатушы сатып алушыға тауарды шартта көрсетiлгенiнен артық мөлшерде
берген жағдайда сатып алушы бұл туралы сатушыға осы Кодекстiң 436-бабының 1-
тармағында көзделген тәртiппен хабарлауға мiндеттi. Егер сатып алушыдан
хабар алынғаннан кейiн қисынды мерзiмде сатушы тиiстi тауарға билiк етпесе,
шартта өзгеше көзделмегендiктен, сатып алушы бүкiл тауарды қабылдауға
құқылы. Сатып алушы тауарды шартта белгiленгенiнен артық мөлшерде
қабылдаған жағдайда тиiстi тауарға ақы, егер тараптардың келiсiмiнде өзгеше
баға белгiленбесе, шартқа сәйкес қабылданған тауар үшiн белгiленген баға
бойынша төленедi. Сату-сатып алу шарты бойынша түрлерiне, үлгiлерiне,
мөлшерiне, түстерi мен өзге де белгiлерiне (түр-түрi) қарай белгiленген
тауарлар берiлуге тиiс болса, сатушы сатып алушыға тауарларды тараптар
келiскен түр-түрi бойынша беруге мiндеттi. Сатушы шартта көзделген
тауарлардың түр-түрiн шартқа сәйкес келмейтiн етiп берген кезде сатып алушы
оларды қабылдаудан және ақы төлеуден бас тартуға, ал егер оларға ақы
төленiп қойған болса, төленген ақша сомасын қайтаруды талап етуге құқылы.
Сатушы сатып алушыға түр-түрi шартқа сәйкес келетiн тауарлармен қатар,
олардың түр-түрi туралы шарттың талаптарын бұза отырып тауарлар берсе сатып
алушы өз қалауы бойынша:
1) түр-түрi туралы шарттың талаптарына сәйкес келетiн тауарларды
қабылдап, қалған тауарлардан бас тартуға;
2) берiлген барлық тауарлардан бас тартуға;
3) түр-түрi туралы шарттың талаптарына сәйкес келмейтiн тауарларды
шартта көзделген түр-түрiндегi тауарлармен алмастыруды талап етуге;
4) берiлген барлық тауарларды қабылдап алуға құқылы.
Сатушы сатып алушыға сапасы шартқа сәйкес келетiн тауар беруге
мiндеттi. Шартта тауардың сапасы туралы талаптар болмаған жағдайда сатушы
сатып алушыға әдетте осы сияқты тауар пайдаланылатын мақсаттарға жарамды
тауар беруге мiндеттi. Сатушы шарт жасасу кезiнде сатып алушыға тауарды
сатып алудың нақты мақсаттары туралы хабарламаған болса, сатушы сатып
алушыға осы мақсаттарға сәйкес пайдалануға жарамды тауар беруге мiндеттi.
Тауарды үлгiсi бойынша және (немесе) сипаттамасы бойынша сатқан жағдайда
сатушы сатып алушыға үлгiге және (немесе) сипаттамасына сәйкес келетiн
тауар беруге мiндеттi. Егер сатылатын тауардың сапасына заң актiлерiнде
белгiленген тәртiпке сәйкес, мiндеттi талаптар көзделсе, кәсiпкерлiк
қызметтi жүзеге асыратын сатушы сатып алушыға осы мiндеттi талаптарға
сәйкес келетiн тауар беруге мiндеттi. Сатушы мен сатып алушы арасындағы
келiсiм бойынша, заң актiлерiнде көзделген тәртiппен белгiленген мiндеттi
талаптармен салыстырғанда, сапаға қойылатын жоғары талаптарға сәйкес
келетiн тауар берiлуi мүмкiн. Сатушы сатып алушыға беруге мiндеттi тауар
оны сатып алушыға берер кезде, егер тауардың бұл талаптарға сәйкестiгiн
айқындаудың өзгеше жағдайы шартта көзделмесе, осы бапта көзделген
талаптарға сәйкес келуге тиiс және қисынды мерзiм шегiнде әдетте осы тектес
тауар пайдаланылатын мақсаттар үшiн жарамды болуға тиiс.
Сатып алушы шарттағы тауардың саны, түр-түрi, сапасы, жиынтықталуы,
ыдысқа салынуы және (немесе) буып-түйiлуi туралы талаптардың бұзылғандығы
жөнiнде сатушыға заң актiлерiнде, өзге де нормативтiк құқықтық актiлерде
немесе шартта көзделген мерзiмде, ал егер мерзiм белгiленбесе, тауарлардың
сипаты мен мақсатын негiзге ала отырып, шарттағы тиiстi талаптың бұзылуы
байқалуға тиiс болғаннан кейiн қисынды мерзiмде хабарлауға мiндеттi. Сатып
алушы мұндай дер кезiнде хабарламау өзiнiң талаптарын қанағаттандырудың
мүмкiн болмауына әкеп соққанын немесе шарт талаптарының бұзылуы туралы дер
кезiнде хабарлаған жағдаймен салыстырғанда сатушыға өлшеусiз шығындар
келтiретiнiн дәлелдесе, сатушы сатып алушының тиiстi талаптарын
қанағаттандырудан толық немесе iшiнара бас тартуға құқылы.
Сатып алушы заң актiлерiн немесе шартты бұза отырып, тауарды
қабылдамаған не қабылдаудан бас тартқан жағдайларда, сатушы сатып алушыдан
тауарды қабылдауды талап етуге немесе шартты орындаудан бас тартуға құқылы.
Сатып алушы тауарға шартта көзделген баға бойынша, не ол шартта көзделмесе
және оны шарт талаптарын негiзге ала отырып белгiлеу мүмкiн болмаса,
Азаматтық Кодекстiң 385-бабының ережелерiне сәйкес белгiленетiн баға
бойынша ақы төлеуге, сондай-ақ өз есебiнен заң актiлерiне, шартқа немесе
әдетте қойылатын талаптарға сәйкес төлемдi жүзеге асыру үшiн қажеттi iс-
қимылдар жасауға мiндеттi.
Баға тауардың салмағына қарай белгiленген кезде, егер шартта өзгеше
көзделмесе, ол ыдыссыз таза салмағы бойынша айқындалады. Шартта тауар
бағасын (өзiндiк құн, шығындар және т.б.) көрсететiн көрсеткiштерге қарай
тауар бағасының өзгеруi тиiс екендiгi көзделсе, бiрақ бағаны қайта қарау
әдiсi белгiленбесе, баға көрсеткiштердiң шарт жасасу кезiндегi және тауар
беру жөнiндегi мiндеттi орындау кезiндегi арақатынасын негiзге ала отырып
белгiленедi. Сатушы тауар беру жөнiндегi мiндеттiң орындалуын кешiктiрiп
алған жағдайда баға көрсеткiштердiң шарт жасасу кезiндегi және шартта
көзделген тауар берiлетiн күндегi, ал шартта мұндай күн көзделмесе,
Азаматтық Кодекстiң 277-бабына сәйкес белгiленген күнгi арақатынасын
негiзге ала отырып белгiленедi.
Шарт пен заң актiлерi талаптарынан бағаны белгiлi бiр мерзiмде төлеу
мiндетi туындамаса, сатып алушы оны өзiне тауар немесе сол тауарға арналған
тауарға билiк ету құжаттары берiлгеннен кейiн кешiктiрмей төлеуге мiндеттi.
Шартта берiлген тауар ақысын бөлiп-бөлiп төлеу көзделмесе, сатушыға сатып
алушы берiлген тауардың толық бағасы мөлшерiндегi соманы төлеуге мiндеттi.
Егер сатып алушы шартқа сәйкес берiлген тауарға ақы төлемесе, сатушы одан
тауар ақысын төлеудi және басқа бiреудiң ақшасын пайдаланғаны үшiн
тұрақсыздық айыбын төлеудi талап етуге құқылы. Егер сатып алушы шартты бұза
отырып, тауарды қабылдаудан және оған ақы төлеуден бас тартса, сатушы өз
таңдауы бойынша тауарға ақы төлеудi талап етуге не шартты орындаудан бас
тартуға құқылы. Сатушы шартқа сәйкес сатып алушыға ақы төленбеген
тауарлардан басқа да тауарлар беруге мiндеттi болған жағдайларда, егер заң
актiлерiнде немесе шартта өзгеше көзделмесе, ол бұрын берiлген барлық
тауарларға ақы толық төленгенге дейiн сол тауарларды берудi тоқтата тұруға
құқылы.
Шартта сатушы тауарды бергенге дейiн бағасын толық немесе iшiнара
төлеу (алдын ала төлеу) жөнiнде сатып алушының мiндетi көзделген
жағдайларда сатып алушы ақыны шартта көзделген мерзiмде, ал егер шартта
мерзiм көзделмесе, Азаматтық Кодекстiң 277-бабына сәйкес белгiленген
мерзiмде төлеуге тиiс. Сатып алушы тауарға алдын ала ақы төлеу жөнiнде
шартта көзделген мiндеттi орындамаған жағдайда Азаматтық Кодекстiң 284-
бабында көзделген ережелер қолданылады. Алдын ала төленетiн ақы сомасын
алған сатушы өзiнiң тауар беру жөнiндегi мiндетiн белгiленген мерзiмде
(Азаматтық Кодекстiң 409-бабы) орындамаған жағдайларда сатып алушы одан ақы
төленген тауарды берудi немесе сатушы бермеген тауар үшiн алдын ала
төленген ақы сомасын қайтаруды талап етуге құқылы.
Сатушы ақысы алдын ала төленген тауарды беру жөнiндегi мiндетiн орындамаған
және сатып алу-сату шартында өзгеше көзделмеген жағдайда Азаматтық
Кодекстiң 353-бабына сәйкес тауар беру жүргiзiлуге тиiс болған күннен
бастап сатып алушыға тауар беретiн немесе оның алдын ала төлеген сомасы
қайтарылатын күнге дейiн алдын ала төленген ақы сомасына тұрақсыздық айыбы
төленуге тиiс. Шартта сатушының осы соманы алған күннен бастап алдын ала
ақы төлеу сомасына тұрақсыздық айыбын төлеу мiндетi көзделуi мүмкiн.
Шартта сатып алушыға тауар берiлген соң белгiлi бiр уақыттан кейiн
оған ақы төлеу (тауарды кредитке сату) көзделген жағдайларда сатып алушы
ақыны шартта көзделген мерзiмде, ал егер шартта мерзiм көзделмесе,
Азаматтық Кодекстiң 277-бабына сәйкес белгiленген мерзiмде төлеуге тиiс.
3.Сыйға тарту шарты
Сыйға тарту шарты бойынша бiр тарап (сыйға тартушы) басқа тараптың
(сыйды алушының) меншiгiне затты немесе өзiне немесе үшiншi адамға мүлiктiк
құқықты (талапты) тегiн бередi немесе беруге мiндеттенедi не оны өзiнiң
немесе үшiншi тұлғаның алдындағы мүлiктiк мiндеттен босатады немесе
босатуға мiндеттенедi.
Затты немесе құқықты қарсы беру не қарсы мiндеттеме болған кезде шарт
сыйға тарту шарты деп танылмайды. Мұндай шартқа Азаматтық Кодекстiң 160-
бабының 2-тармағында көзделген ережелер қолданылады. Әлдекiмге затты немесе
мүлiктiк құқықты тегiн беруге уәде ету не әлдекiмдi мүлiктiк мiндеттен
(сыйға тартуға уәде беруден) босату сыйға тарту шарты болып танылады және
егер уәде тиiстi нысанда (508-баптың 2-тармағы) жасалса және алдағы уақытта
нақты тұлғаға затты немесе құқықты тегiн беру не оны мүлiктiк мiндеттен
босатуға айқын ниет бiлдiрiлген болса, уәде берушiнi босатпай тастайды.
Нақты сыйға тарту затын зат, құқық түрiнде көрсетпей-ақ, өзiнiң барлық
мүлкiн немесе өзiнiң барлық мүлкiнiң бiр бөлiгiн сыйға тартуға уәде беру
немесе мiндеттемеден босату жарамсыз болады. Сыйға тартушы қайтыс болғаннан
кейiн сый алушыға сый берудi көздейтiн шарт жарамсыз болады. Мұндай сыйға
тарту түрiне осы Кодекстiң мұрагерлiк туралы ережелерi қолданылады.
Сый алушы өзiне сый берiлгенге дейiн кез келген уақытта одан бас
тартуға құқылы. Бұл жағдайда сыйға тарту шарты бұзылған деп есептеледi.
Егер сыйға тарту шарты жазбаша түрде жасалса, сыйдан бас тарту да жазбаша
түрде жасалуға тиiс. Сыйға тарту шарты тiркелген жағдайда (508-баптың 3-
тармағы) сыйды алудан бас тарту да мемлекеттiк тiркелуге тиiс.
Егер сыйға тарту шарты жазбаша түрде жасалған болса, сый берушi сый
алушыдан сыйды алудан бас тартқаны үшiн өзiне келтiрiлген нақты зиянды
өтеуiн талап етуге құқылы.
Сый алушыға сыймен қоса сыйға тарту осы баптың 2 және 3-тармақтарында
көзделген жағдайларды қоспағанда, ауызша жасалуы мүмкiн. Сыйды беру оны
тапсыру, символдық беру (кiлттердi табыс ету және т.б.) не құқық
белгiлейтiн құжаттарды тапсыру арқылы жүзеге асырылады.
Қозғалмайтын мүлiктi сыйға тарту шарты:
1) заңды тұлға сый берушi болған және сыйдың құны заң актiлерiнде
белгiленген он айлық есептiк көрсеткiштен асатын;
2) шартта алдағы уақытта сыйға тартуға уәде етiлген жағдайларда жазбаша
түрде жасалуға тиiс.
Ауызша жасалған сыйға тарту шарты осы тармақта көзделген
жағдайларда жарамсыз болады.
Қозғалмайтын мүлiктi сыйға тарту шарты мемлекеттiк тiркелуге тиiс.
Құны заң актiлерiнде белгiленген он айлық есептiк көрсеткiш мөлшерiнен
аспайтын әдеттегi сыйлықтарды қоспағанда:
1) жас балалар мен iс-әрекетке қабiлетсiз деп танылған азаматтардың
атынан олардың заңды өкiлдерiнiң;
2) емдеу, тәрбиелеу мекемелерiнiң, әлеуметтiк қорғау мекемелерiнiң және
сол секiлдi мекемелердiң қызметкерлерiне олардың емдеуiндегi,
асырауындағы не тәрбиесiндегi азаматтардың және осы азаматтардың
зайыптары мен туыстарының;
3) мемлекеттiк қызметшiлерге олардың лауазымдық жағдайына байланысты
немесе олардың қызметтiк мiндеттерiн атқаруына байланысты сыйға
тартуға жол берiлмейдi.
Заты шаруашылық жүргiзу немесе оралымды басқару құқығына жататын заңды
тұлға, егер заң актiлерiнде өзгеше көзделмесе, меншiк иесiнiң келiсiмiмен
өзiнiң затын сыйлауға құқылы. Бұл шектеу құны заң актiлерiнде белгiленген
он айлық есептiк көрсеткiш мөлшерiнен аспайтын әдеттегi сыйлықтарға
қолданылмайды. Бiрлескен ортақ меншiктегi мүлiктi сыйға тартуға бiрлескен
меншiктiң барлық қатысушыларының келiсiмi бойынша Азаматтық Кодекстiң 220-
бабында көзделген ережелердi сақтай отырып жол берiледi. Сый берушiге
тиесiлi талап құқықтарын үшiншi тұлғаға сыйға тарту осы Кодекстiң 339-343,
345, 346-баптарында көзделген ережелер сақтала отырып жүзеге асырылады.
Үшiншi тұлға алдында сый алушының мiндеттерiн орындау арқылы сыйға тарту
Азаматтық Кодекстiң 276-бабының 1-тармағында көзделген ережелер сақтала
отырып жүзеге асырылады. Үшiншi тұлға алдында сый берушiнiң сый алушы
борышын өзiне аудару арқылы сыйға тартуы Азаматтық Кодекстiң 348-бабында
көзделген ережелер сақтала отырып жүзеге асырылады. Өкiлдiң сыйға тартуға
жасаған сенiмхатында сый алушы аталмаса және сыйға тартатын заты
көрсетiлмесе, ол жарамсыз болады. Егер шарт жасалғаннан кейiн сый берушiнiң
мүлiктiк немесе отбасылық жағдайы, не денсаулығы шартты жаңа жағдайларда
орындау оның тұрмыс деңгейiнiң едәуiр нашарлауына әкеп соқтыратындай болып
өзгерсе, сыйға тартушы келешекте сый алушыға зат немесе құқық беру уәдесiн
немесе сый алушыны мүлiктiк мiндеттен босату уәдесiн қамтитын шартты
орындаудан бас тартуға құқылы.
Сыйға тартушы келешекте сый алушыға зат не құқық беру уәдесiн, не сый
алушыны оған сыйға тартуды өзгерту құқығын берушi негiздемелер бойынша
мүлiктiк мiндеттемеден босату уәдесiн қамтитын шартты орындаудан бас
тартуға құқылы (Азаматтық Кодекстiң 512-бабының 1-тармағы). Азаматтық
Кодекстiң 511-бабының 1 және 2-тармақтарында көзделген негiздемелер бойынша
сыйға тартушының сыйға тарту шартын орындаудан бас тартуы сый алушыға
залалдарды өтеудi талап ету құқығын бермейдi. Егер сый алушы сыйға
тартушының өмiрiне, оның отбасы мүшелерiнiң немесе жақын туыстарының
бiреуiне қастандық жасаса не сый берушiге қасақана дене жарақатын салса,
сыйға тартушы сыйға тартудың күшiн жоюға құқылы. Сый алушы сыйға тартушыны
қасақана өлтiрген жағдайда сотта сыйға тартудың күшiн жоюды талап етуге
сыйға тартушы мұрагерлерiнiң құқығы болады. Егер сый алушының сыйға тартушы
үшiн үлкен мүлiктiк емес құндылық болып саналатын сыйланған затты ұстауы
оның бiржола жойылу қаупiн тудырса, сыйға тартушы сыйға тартудың күшiн сот
тәртiбiмен жоюды талап етуге құқылы.
Сот мүдделi тұлғаның талап етуi бойынша, жеке кәсiпкердiң немесе заңды
тұлғаның оның кәсiпкерлiк қызметiне байланысты банкроттық туралы заң
актiлерiнiң ережелерiн бұза отырып жасаған сыйға тартуының күшiн мұндай
тұлғаны банкрот деп жариялаудың алдындағы бiр жыл iшiнде жоя алады. Сыйға
тарту шартында, сый берушi сый алушыдан ұзақ өмiр сүрген жағдайда, сыйға
тартудың күшiн жою құқығы ескертiлуi мүмкiн.
Сыйға тартудың күшi жойылған жағдайда, егер сыйланған зат сыйға тартудың
күшi жойылған кезге дейiн сол күйiнде сақталса, сый алушы оны қайтаруға
мiндеттi. Сыйланған заттың кемшiлiктерi салдарынан сый алушы азаматтың
өмiрiне, денсаулығына немесе мүлкiне келтiрiлген зиянды, егер бұл
кемшiлiктер сый алушыға затты беруден бұрын пайда болғаны дәлелденсе және
анық кемшiлiктер қатарына жатпаса, ал сыйға тартушы ол жөнiнде бiле тұра
сый алушыға ескертпесе, Азаматтық Кодекстiң 47-тарауында көзделген
ережелерге сәйкес сыйға тартушы өтеуге тиiс. Сыйға тарту шарты бойынша
сыйға тартуға уәде берiлген сый алушының құқықтары, егер сыйға тарту
шартында өзгеше көзделмесе, оның мұрагерлерiне (құқық мирасқорларына)
ауыспайды. Сыйға тартуға уәде берген сыйға тартушының мiндеттерi, егер
сыйға тарту шартында өзгеше көзделмесе, оның мұрагерлерiне (құқық
мирасқорларына) ауысады. Жалпы пайдалану мақсатында затты немесе құқықты
сыйға тарту қайырмалдық деп танылады.
Қайырмалдық азаматтарға, емдеу, тәрбие беру мекемелерiне, әлеуметтiк
қорғау мекемелерiне және басқа да сол сияқты мекемелерге, қайырымдылық,
ғылыми және оқу мекемелерiне, қорларға, мұражайлар мен басқа да мәдениет
мекемелерiне, қоғамдық және дiни бiрлестiктерге, сондай-ақ мемлекетке және
Азаматтық Кодекстiң 111 және 112-баптарында аталған азаматтық құқықтың
басқа да субъектiлерiне жасалуы мүмкiн. Қайырмалдықты алуға ешкiмнiң
рұқсаты немесе келiсiмi талап етiлмейдi.
Азаматқа мүлiк қайырмалдыққа берiлуге тиiс, ал заңды тұлғаларға қайырмалдық
етушi осы мүлiктi белгiлi бiр мақсатқа пайдалануды ескертiп беруi мүмкiн.
Мұндай талап болмаған жағдайда азаматқа мүлiктi қайырмалдыққа беру жай
сыйға тарту болып есептеледi, ал басқа жағдайларда қайырмалдыққа берiлген
мүлiктi сый алушы мүлiктi мақсатына сай пайдаланады. Пайдалану үшiн белгiлi
бiр мақсат белгiленген қайырмалдықты алушы заңды тұлға қайырмалдыққа
берiлген мүлiктi пайдалану жөнiндегi барлық операциялардың оқшауланған
есебiн жүргiзуге тиiс. Қайырмалдыққа берiлген мүлiктiң қайырмалдық берушi
көрсеткен мақсатқа сәйкес пайдаланылмауы немесе бұл мақсатты 516 баптың 4-
бабында көзделген ережелердi бұза отырып өзгертуi қайырмалдық берушiге,
оның мұрагерлерiне немесе өзге де құқық мирасқорына қайырмалдықтың күшiн
жоюды талап етуге құқық бередi. Қайырмалдықтарға Азаматтық Кодекстiң 512
және 515-баптары қолданылмайды.
4. Рента және өмiр бойы асырауда ұстау шарты
Рента шарты бойынша бiр тарап (рента алушы) екiншi тараптың (рента
төлеушiге) меншiгiне мүлiк бередi, ал рента төлеушi алған мүлiкке айырбас
ретiнде рента алушыға белгiлi бiр ақша сомасы түрiнде немесе оны ұстау үшiн
өзге де нысанда қаражат беру түрiнде мезгiл-мезгiл рента төлеп отыруға
мiндеттенедi. Рента шарты бойынша рента алушыға рентаны мерзiмсiз (тұрақты
рента) немесе өмiр бойы төлеу (ғұмырлық рента) мiндетiн бекiтуге жол
берiледi. Ғұмырлық рента азаматты өмiр бойы асырап отыру жағдайларында
белгiленуi мүмкiн. Рента шартын нотариат куәландыруға тиiс, ал рентаны
төлеу үшiн қозғалмайтын мүлiктi иелiктен айыру көзделетiн шарт та
мемлекеттiк тiркелуден өтуге тиiс.
Рента төлеу үшiн иелiктен айырылатын мүлiктi рента алушы рента
төлеушiнiң ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz