Шет елдердегі салық

КІРІСПЕ

1 САЛЫҚТАРДЫҢ ТҮСІНІГІ ЖӘНЕ САЛЫҚ САЛУ
1.1 Шет елдердегі салықтардың қалыптасу тарихы және пайда болуы
1.2 Салықтардың экономикалық мәні және қызметі

2 ШЕТ ЕЛДЕРДЕГІ САЛЫҚ
2.1 Шет елдердегі салық салудың ерекшеліктері
2.2 Мүлік салығын салудың шетелдердегі ерекшеліктері
2.3 Шет елдердегі салық механизмінде қалыптасқан мәселелер және оларды
шешу, жетілдіру жолдары

ҚОРЫТЫНДЫ

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

Нарықтық экономиканың қалыптасуы жағдайында мемлекеттің әрекет етуіне көмектесетін экономикалық тұтқалардың ішінде маңызды рөл салыққа беріледі. Салықтар мемлекеттің пайда болуымен қатар құрылады да, сол мемлекеттің өмір сүруінің негізі болып табылады. Кез-келген мемлекет нарықтық даму жағдайында салық саясатын мемлекет өмірінің маңызды жақтарын соның ішінде, оның экономикасын реттеуші ретінде кеңінен қолдануды жөн көреді. Отандық және шетелдік тәжірибе көрсеткендей салықтар мен салық жүйесі экономиканы басқаруда ең қуатты қаржы институттарының бірі болып табылады.
Салықтар–бұл мемлекеттің заңды негізде жүзеге асыратын, заңды және жеке тұлғалардан алынатын қайтарусыз сипаттағы міндетті төлемдері мен алымдары. Олар заңды және жеке тұлғаларды мемлекеттің қаржылық ресурстарын қалыптастыру барысына қатынасуын міндеттейді.

1. Қазақстан Республикасының Салық Кодексі. //Егемен Қазақстан 2009 жыл, желтоқсан.
2. Алипов А. Механизмы функционирования налоговой системы в Республике Казахстан. Москва, 1999г.
3. «Методы налоговой оптимизации или как избежать опасных ошибок» Оқу құралы. М.: аналитика ПРЕСС, 1999г.
4. «Налоги и налогооблажение в Казахстане». Оқу құралы./ Идрисова Э.К. Алматы: «Формирование налоговой культуры», 2000г.
5. «Налоги и налогооблажение» Оқу құралы. И.Г. Русакова. М.:ЮНИТИ, 2000г.
6. «Налоги и налогообложение». Оқу құралы (Гурин А.С.). Санкт-Петербург, 2001г.
7. «Налоги и налогообложение». Юткин Т.Ф. Оқу құралы. М.: ЮНИТИ, 2001г.
8. «Налоги» Оқу құралы. (Черник Д.И.). М.:Финансы и статистика, 2000г.
9. Идрисова Э.К. «Налоговое регулирование предпринимательской деятельности в сфере малого и среднего бизнеса», Алматы: Қаржы-қаражат, 1999г.
10. Карагусова Г. «Экономическая сущность налогов» Алматы: Қаржы-қаражат, 1994г.
11. Карагусова Г. Налоги: сущность и практика использования. Алматы, «Қаржы-Қаражат», 1994г.
12. Киперман Г.Я., Тимофеева О.А. «Налоги в рыночной экономике», М.:Финансы и статистика, 2 басылым, 2001ж
13. Мельников В.Д. Основы финансов. Учебник для вузов. - Алматы: ТОО «LEM», 2005. – 560с.
14. Мещерякова О.В. «Налоговые системы развитых стран мира». Справочник. М.: Фонд Правовая культура, 1995г.
15. Оспанов М.Т. «Налоговая реформа и гармонизация налоговых отношений», 1997г.
16. Рожнова Т. Налоговая система США. //Қаржы-Қаражат, 1996, №6
17. Сажина Н.М. Налоговую систему Росии необходима совершенствовать // «Финансы», 1996,№7,с.20
18. Сейдахметова Ф.С. Налоги в Казахстане. Оқу құралы. Алматы: ЛЕМ, 2002г.
19. Черник Д.Г. Налоговые системы некоторых заподноевропейских стран.Учебное пособие. – М:Финасы и кредит,1996,с.407
20. Ялбулганов А.А. «Опыт теории налогов» Н.И. Тургенева и развитие финансовой мысли в России XIX-XXвв. //Вопросы экономики, 2001г. №6

Пән: Салық
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 33 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ

1 Салықтардың түсінігі және салық салу
1.1 Шет елдердегі салықтардың қалыптасу тарихы және пайда болуы
1.2 Салықтардың экономикалық мәні және қызметі

2 Шет елдердегі салық
2.1 Шет елдердегі салық салудың ерекшеліктері
2.2 Мүлік салығын салудың шетелдердегі ерекшеліктері
2.3 Шет елдердегі салық механизмінде қалыптасқан мәселелер және оларды
шешу, жетілдіру жолдары

ҚОРЫТЫНДЫ

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

Кіріспе

Нарықтық экономиканың қалыптасуы жағдайында мемлекеттің әрекет
етуіне көмектесетін экономикалық тұтқалардың ішінде маңызды рөл салыққа
беріледі. Салықтар мемлекеттің пайда болуымен қатар құрылады да, сол
мемлекеттің өмір сүруінің негізі болып табылады. Кез-келген мемлекет
нарықтық даму жағдайында салық саясатын мемлекет өмірінің маңызды жақтарын
соның ішінде, оның экономикасын реттеуші ретінде кеңінен қолдануды жөн
көреді. Отандық және шетелдік тәжірибе көрсеткендей салықтар мен
салық жүйесі экономиканы басқаруда ең қуатты қаржы институттарының
бірі болып табылады.
Салықтар–бұл мемлекеттің заңды негізде жүзеге асыратын, заңды және
жеке тұлғалардан алынатын қайтарусыз сипаттағы міндетті төлемдері мен
алымдары. Олар заңды және жеке тұлғаларды мемлекеттің қаржылық ресурстарын
қалыптастыру барысына қатынасуын міндеттейді.
Салықтық түсімдер арқылы мемлекеттің қаржы ресурстары қалыптасып,
бюджет пен бюджеттік қорларда шоғырланады. Осыған сәйкес салықтарды
экономикалық мәні бір жағынан шаруашылық субъектілер мен азаматтардың,
екінші жағынан мемлекеттік қаржыларды қалыптастыру бойынша мемлекеттің
өзара қатынастарын көрсетеді. Сонымен қатар салықтық төлемдердің көздері
ұлттық табыстың бір бөлігін құрайды.
Жаңа даму жағдайында мемлекеттік табыстар мен шығындар сипаты
өзгеруде. Кәсіпорындар экономикалық бостандыққа ие болып, шаруашылық
дамуының көптеген міндеттерін өздігімен шешуге қабілетті болды.
Салық жүйелерін анықтау және олардың әрекет ету механизмдерін
жасау мемлекет қызметінің маңызды аспектілерінің бірі болып табылады. Кең
мағынада алғанда салық жүйесінің мақсаты - мемлекет шығындарын
инфляциясыз қаржыландыру үшін табыстар деңгейін көтеру, сондықтан да кез-
келген мемлекеттің пайда болуы мен дамуы үнемі оның салық жүйесінің
құрылуымен қатар жүреді.
Салықтар бүгінде республикалық бюджеттің маңызды бөлігін құрайды.
Бұл жұмыстың өзектілігі жалпы салықтардың ел экономикасындағы рөлінің
күннен-күнге арта түсуінде, сондай-ақ, жүргізілген салық реформалары
нәтижесінде салық салуды есептеу мен төлеу тәртіптерін нақтылау және
салықтардың бюджетке түсуін талдау.
Курстық жұмыстың мақсаты – салықтардың экономикалық мәнін аша отырып,
шет елдердегі салық салу мен салық жүйесінің бюджетті қалыптастырудағы
рөлін анықтау.
Жұмыстың негізгі міндеті – салық салу механизмдерін қарастыра отырып,
салық жүйесі төңірегіндегі дүниежүзілік экономист-практиктерінің
проблемаларды анықтау, оны отандық және шетелдік тәжірибелер негізінде шешу
жолдарын қарастыру болып табылады.
Зерттеу объектісі шет елдердің салық заңнамалары мен салық салу
механизмі.
Теориялық базасы ретінде батыстың жетекші экономист-практиктерінің
еңбектері, шет елдердің Салық Кодекстері мен заңдылық актілері негіз
болады.
Жұмысты жазу барысында Қазақстан Республикасының жаңа Салық Кодексі
мен ағымдық баспасөз беттеріндегі мақалаларды, отандық және шетелдік ғалым-
практиктерінің еңбектері мен оқу құралдарын пайдаланбақпын.

1 Салықтардың түсінігі және салық салу

1.1 Шет елдердегі салықтардың қалыптасу тарихы және пайда болуы

Алғашқы салықтың пайда болу уақытын нақты анықтау қазірде мүмкін
болмай отыр. Бірақ та салықтың ұқсас түрі алғашқы адам қоғамын басқарудың
ұйымдық формасымен қатар пайда болғаны белгілі.

Алғашқы қоғамда сыртқы орта қаупінен, жауларынан, жыртқыш аңдардан
қорғану үшін адамдар топтасып ұйым болып өмір сүре бастады. Әрине сол бір
қоғамға жиналған ұжымды сыртқы қатерлі күштерден қорғаумен, қоғам мүшелерін
асыраумен айналысатын адамдар қоғамнан істеген қызметтері үшін сыйақы
беруді талап етті. Оларға жұмсалған барлық шығындар алғашқы салық формалары
ретінде көріне бастады. Осылайша, алғашқы салық қоғамның мұқтаждығын
қанағаттандыруға бағытталған ұжымдық қажеттіліктен туындады.

1818 жылы Ресейдің қалыптасуы сұрақтарымен айналысып жүрген декабрист
Н.И. Тургенев Мемлекеттің немесе қоғамның мақсаттарына жетудегі маңызды
құралы, яғни адамдардың мемлекет құруы немесе өз қоғамдарына бірігуі
кезіндегі алға қоятын мақсаттары.

Қоғамға біріккен немесе жоғарғы билік қолына үкіметті берген адамдар,
оларға билік пен қоса салықты талап ету құқығын да берген,-деп жазады.
Көптеген уақытқа дейін адамдар салықты биліктегілердің шартты объективті
қажеттіліктері ретінде түсініп келді.

Тек XV ғасырдан бастап ғалымдар ақша қатынастары жүйесін, сондай-ақ
мемлекеттің экономикалық негізі мен экономикалық қызметін зерттей бастаған
да ғана салық түсінігінің алғашқы ойлары туындай бастады.

Мемлекеттің ақша қатынастары мәселелерімен айналыса бастаған бұл ғылым
қаржы деген атқа ие болды. Бұл ғылымның негізгі зерттеу заты мемлекет
табыстарының жаңа көздері болды. Сол кездің барлық жұмыстарында
көрсетілгендей мемлекеттің негізгі табыс көзі ретінде салықтар ерекше
аталып өтті. Арнайы салықты зерттеуге бағытталған көптеген жұмыстар пайда
бола бастады. Солардың ішінен белгілі кардинал А. Ришельенің Политическое
завещание деп аталатын жұмысын атап өткен жөн. Оның бұл жұмысында алғаш
рет салық салу қағидаларының негізі жасалған.
А. Ришелье Қожайынның өз бағыныштыларынан алатын ақшасы олардың
мүліктеріне үлкен зиянын тигізбейтіндей, олардың мүмкіндіктеріне сай болуы
керек. Осылайша егер артық алмау керек боса, онда мемлекет қажеттілігіне
сай кемде алмау керек.
Осы уақытта А. Монкретьен алғаш рет салық реформасы туралы сұраққа,
мемлекет мүддесі емес, халық мүддесін қорғайтын тұрғыдан қарастырады.
Монкрертьен мүліктік кадастр негізіндегі қосымша құн салығының жаңа
формасын ұсынды, яғни, жалпы халықтың мүддесіне негізделген салықтардың
прогрессивті трактовкасы ұсынылды.
Бұл ұсыныс салық жүйесінің XVII ғасырдағы зерттеулерінде жалғасын
тапқан. У. Петти Монкретьеннің салықтар прогрессивтілігі жайындағы ойларын
жалғастыра отырып, оларды табыстан ғана емес, сонымен қатар, шенге де
байланысты етіп қойды. Ол тұрғындар мемлекет шығындарын толықтыруға өз
үлестерінде, яғни, мүліктері мен байлықтарына сәйкес үлесте қатысу керек
екендігін айтады.
У. Петтидің салықтар мен алымдар туралы трактатында алғаш рет салық
теориясына жүйелі түрде келіп, салықтарды үстеме жинау (жанама салықтар)
механизмі көрсетілген.
Меркантелизм кезеңі кезіндегі салық туралы зерттеу жұмыстарының ішінде
ең негізгісі Х. Юсти мен С. Вовланның еңбектері. Х. Юсти алғаш рет салық
салу принциптерінің негізін салуға тырысты. Ол жақсы салықтарға: салық
төлеуге мүмкіндігі бар бағыныштылар; тең тұрғыдағылар; мемлекет пен
бағыныштылардың байлығына зиян келтірмейтін; жинауға қолайлы; мемлекеттің
экономикалық жағдайы мен басқару үлгісіне сәйкес келетін.
С. Вовланның үлесіне барлық табыс пен меншік түрлеріне салынатын 10%-
тік салық ретінде ұсынылған бірыңғай салық теориясы тиеді. Бұл салық
патшалық ондық деген атқа ие болған. Патшалық ондық: жер; мүліктен
түсетін табыс; жанама салымдар; қабаттама салымдар. Барлық осы табыстар
байланыстырылып бірыңғай жүйені құрды.
Меркантелистік ғалымдардың ойларына негізделе отырып, физиократтар
алғаш рет салықтарды тікелей және жанама салықтарға жіктеді.
Физиократтар тікелей салыққа тек жер салығын ғана жатқызды.
XVIII ғасырдың аяғы мен XIX ғасырдың басында мемлекеттік табыстар
теориясындағы негізгі концепция, бұл салықтарды мемлекеттік қызмет үшін
төленген төлем ретінде қарастыру болды.
XVIII ғасырдың соңында буржуазиялық төңкерісті бастан кешірген
мемлекеттер тәжірибесіне салықтардың жалпылығы және олардың
пропорциональдығы принципі енгізілді. Сол кездегі салық теориясының дамуы
негізі классикалық саяси экономикада жатқан классикалық қаржы мектебінің
қалыптасуымен байланысты жүргізілді. Осы кездің маңызды қаржылық зерттеу
жұмыстарының бірі А. Смиттің танымал Табиғат және халықтар байлығының
себептері туралы кітабы болатын.
Адам Смит келтірген салық жүйесін құрудағы жалпы жағдай немесе төрт
ереже әлі күнге дейін дамыған елдердегі салық салу принциптерінің негізі
болып табылады. А. Смит келтірген төрт ереже мынадай:
- Мемлекет бағыныштылары өз мүмкіндіктері бойынша үкімет шығындарын
қамтамасыз етуге қатысуға тиіс...
- Әрбір жеке тұлға төлеуге міндеттенетін салық жай жасалған емес,
нақты анықталған болу керек. Төлем уақыты, төлеу әдісі, төленетін
сома – осының барлығы салық төлеуші немесе басқа кез-келген тұлға
үшін түсінікті, анық болуы керек.
- Әрбір салық салық төлеушіге оны төлеу қолайлы уақытта, қолайлы
әдіспен жиналу керек.
- Әрбір салық халық қалтасынан ол мемлекет қазынасына бере алатын
мүмкіндігінен аз мөлшерде болатындай етіліп ойластырылуы қажет.
А. Смит сонымен қатар еңбек ақыға салынатын тікелей салық жүйесін және
оның экономикаға әсерінің негізін салған болатын.
Салық салу теориясы төңірегіндегі А. Смиттің идеялары XVIII ғасырмен
XIX ғасырдың бірінші жартысындағы көптеген экономистерден қолдау тапты.
Маңызды теоретикалық идеялар Д. Рикардо (“Начало политической экономии и
налогообложения”) мен Н.И. Тургенев (“Опыт теории налогов”), Ж.М. Сисмонди
(“Новых начал политической экономии” алтыншы кітап) еңбектерінде дамыды.
XIX ғасырдың екінші жартысы қаржылық ғылымның нағыз дамыған кезеңі.

Салықты мемлекеттік қызмет үшін төленетін төлем деген ұғым өзгере
бастады. Салықты төменгі топтың жағдайын жақсартушы құрал ретінде қарастыра
бастады.
Қаржы ғылымы сияқты салық теориясында да көптеген әр түрлі көзқарастар
мен мектептер дами бастады.
Салық теориясына үлкен үлес қосқандардың бірі әлеуметтік-саяси
мектептің өкілі танымал неміс экономисі А. Вагнер. Оның еңбектері сол
кездегі қаржылық әдебиеттерінің бәріне де шықты. А. Вагнер салық
теориясында өзінің радикальды көзқарастарымен ерекшеленді.
Бүгінгі күнде А. Вагнер ұсынған салық салудың тоғыз негізгі ережесі
әлі де қолданылуда.
Ол оларды төрт топқа біріктірді. Вагнер бірінші орынды салық салудың
қаржылық принциптеріне берді, бұл: салымның жеткіліктілігі және салымның
икемділігі. Одан кейін халық шаруашылығы принциптері тобы кетеді: салым
көзінің таңдауға берілуі; салықтарды олардың жағдайлары мен салдарын есепке
алатын жүйеге әртүрлі салықтардың дұрыс біріктірілуі. А. Вагнер үшінші
топқа этикалық принциптерді топтастырады: салық салудың жалпылайлығы;
теңдігі. Төртінші топ әкімшілік-техникалық тәртіптерден тұрады: салық
салудың анықтығы; салық салудың қолайлылығы; жинау шығындарын шегінше
төмендету.
Субъективті мектептің өкілдері А. Маршалл мен Г. Хиггс салық теориясы
сұрақтарын ұсыныс пен сұраныс тұрғысынан қарастырды.
Марксизм классиктері К. Маркс пен Ф. Энгельстің көзқарастары қызықты,
олар салықты әлеуметтік төңкеріс тұрғысынан талдады.
К. Маркс пен Ф. Энгельс жанама салықтарға қарсы шықты, олар жанама
салықтар, бұл буржуазияның халықты қанау тәсілі деп түсінді.
Олар өз тұжырымдарының соңында салықты мемлекеттік басқарудың құралы
деген пікірге мүлдем қарсы шықты.
Маркс салық туралы сұрақтар бұл саудагерлер мен шенділердің ісі деп
санап, еңбек пен капитал арасындағы қарама-қайшылықтың экономикалық
жолдарын талдаумен айналысқан.
Бірақ оның еңбектеріне қатысты пікірлердің ішінде салық теориясына
қатысты көзқарастар да болды. К. Каутский “салық неғұрлым жоғары болған
сайын, салық төлеушінің одан жалтаруы соғұрлым күшті болады. Егер біз мүлік
табысын кез-келген жолмен қысқарту мүмкін болмайтындай қылып
істегенімізбен, біз салықты өзіміз қалаған деңгейге көтере алмаймыз.
Қосымша құн салығы мен мүлік салығын сондай көтеруге болмайды, өйткені,
мұндай жағдайда капиталистер мемлекетті тастап жүре береді”.
1930 жылдарға дейін мұндай көзқарастар жалғаса берді.
1929-1930 жылдары ірі капиталистік елдерді қамтыған дағдарыстан кейін
экономикалық дамудың жаңа кезеңі басталды. Көптеген экономистер мемлекеттің
экономикаға қатынасын қарастыра бастады және оның дамуына араласу
керектігін түсінді. Экономикаға және оны реттеу мақсатында араласудың
тиімді құралы салық екені белгілі.
Салықты экономиканы реттеу құралы ретінде қолдануды ең алғаш рет
Д. Кейнс, өзінің “Общая теория занятости, процента, денег” атты еңбегінде
ұсынған.
Кейнстен кейін Батыстың белгілі экономистері салықтың экономикаға
әсерін қарастыра бастады. Салық түсімдерінің құрылымы мен көлемін өзгерту
арқылы экономикалық циклді жайғастыруға, инвестицияны тұрақтандыру,
өндірістің құлдырауын тоқтатуға әсерін дәлелдеді.

Экономикалық өсімнің әртүрлі концепцияларына әсер ететін салық салу
механизмі.

В. Витман “салық салу арқылы қоғамдық азық-түлік өсімі қарқынына,
техникалық прогресске әсер ете алады, салықтың жоғарылу немесе төмендеуі
экономиканың дамуын тездетеді немесе бәсеңдетеді”.

Біздің уақытымыздың сіңірген еңбегі зор белгілі экономистері
П. Самуэльсон, К. Воуллинг, Дж. Гэлбрейт, Э. Хансендер байлар мен
кедейлер арасында табыстарды қайтабөлу мәселелерін қарастырып, салыққа көп
көңіл бөлген.

Салық әр уақытта мемлекетпен бірге құрылып, оның ажырамас экономикасын
реттеу құралы болып табылады. Салық жүйесін мемлекет пен және заңды
тұлғалар арасындағы қаржы қатынастарының жиынтығы, салықтар мен алымдар,
салық салу әдістері мен тәсілдері, салық заңдары мен салыққа қатысты
актілер,салық салу органдары мен салық қызметі жиынтығы құрайды. Салық
жүйесі мемлекет қаржы кµздерін жасақтаудың ең негізгі құралы болуымен
қатар, ел экономикасын қайта құруға, өндірістің ұлғайып дамуына және саяси
– әлеуметтік шаралардың толығымен іске асуына мүмкіндік туғызады.

1.2 Салықтардың экономикалық мәні және қызметі

Салықтар – бұл мемлекеттің заңды негізде жүзеге асыратын, заңды және
жеке тұлғалардан алынатын қайтарусыз сипаттағы міндетті төлемдері мен
алымдары. Олар заңды және жеке тұлғаларды мемлекеттің қаржылық ресурстарын
қалыптастыру барысына қатынасуын міндеттейді.
Салықтық түсімдер арқылы мемлекеттің қаржы ресурстары қалыптасып,
бюджет пен бюджеттік қорларда шоғырланады. Осыған сәйкес салықтарды
экономикалық мәні бір жағынан шаруашылық субъектілер мен азаматтардың,
екінші жағынан мемлекеттік қаржыларды қалыптастыру бойынша мемлекеттің
өзара қатынастарын көрсетеді. Сонымен қатар салықтық төлемдердің көздері
ұлттық табыстың бір бөлігін құрайды. Ұлттық жиынтық табыс қоғамдық
өндірістің негізгі қатысушыларының бастапқы ақшалай қаражаттарын құрайды.
Жиынтық өнімнің құндылықты бөлістірілу үрдісі бастапқы ақшалай қорлардың
қалыптасуымен шектелмейді; қоғамдық өндірістің негізгі қатысушыларының
ақшалай қаражаттарын мемлекет пайдасы үшін жұмысшылардан – табыс салығы,
зейнетақы мен сақтандыру қорларына аударымдарды (егер бұл қорлар
мемлекеттік болса), ал шаруашылық субъектілерден – пайдаға салынатын салық
пен басқа да төлемдер түрінде бөлістіреді. Кәсіпорындардың ақшалай
жинақтары материалдық өндіріс үрдісіндегі қоғамның таза табысын сипаттайды.
Олар мемлекеттік бюджеттің кірістерінің негізгі көзі болып табылады.
Бюджетпен қаржылық есеп–айырысудан қалғаннан кейінгі қалған ақшалай
қаражаттар кәсіпорынның меншікті қаражатында қалады. Осыған сәйкес
кәсіпорындар барлық салықтарды пайдасынан төлесе, жеке тұлғалар - өздерінің
табысынан төлейді.
Салықтар нақты және жеке салықтарға бөлінеді. Нақты салықтар – бұл
мүлікке салынатын салықтар. Бұл салықтар мүліктен немесе кірістен алынады.
Оның негізгі ерекшелігі салық салуда салық төлеушінің қаржылық жағдайы
есепке алынбайды. Жеке салықтарға халықтың кірістерінен алынып, салық
төлеушінің төлем қабілетттілігін ескереді.
Салықтар мынадай қызметтер атқарады: фискальдық, бөлу, реттеушілік,
ынталандыру, бақылап-есептеу.
Салықтың фискальды немесе жұмылдыру қызметі. Салық түсімі арқылы
алынатын қаражаттар мемлекеттің саяси-шаруашылық қызметін атқарудың қаржы
негізі болып табылады. Салықтардыњ фискалдық немесе бюджеттік қызметі. Бұл
қызметі арқылы мемлекеттік бюджеттің кіріс бөлімі құрылып, салықтардың
қоғамдық міндеті артады. Себебі салықтар мемлекеттік бюджеттің кірісін
топтастыра отырып, әлеуметтік, әскери – қорғаныс, тағы басқа да шаралардың
іске асуын қамтамасыз етеді.
Бөлу қызметі. Салық механизмі арқылы мемлекеттік бюджетке жалпы ұлттық
өнімнің көп бөлігі жұмылдырылатын болады. Салық арқылы мемлекетке әскери,
әлеуметтік бағдарламаларды қаржыландырады. Салық мемлекетке қаржыны әр
түрлі топтардың арасында территория, облыс, аудандар бойынша барынша
біркелкі бөлуге мүмкіндік береді.
Қайта бөлу қызметі арқылы түрлі субъектілер табысының бір бөлшегі
мемлекет прайдасына өтеді. Бұл қызметтің іс – әрекетінің көлемі ішкі жалпы
өнімді салықтардың алатын үлес салмағы арқылы анықтайды.
Реттеуші қызметі. Мемлекет салықтың көмегмен тұтыну және қорлану
арасындағы пропорцияны реттейді. Салықтар дағдарыстық құбылыстарды жоюға,
нарық конъюнктурасына әсер етуге, экономиканы тұрақтандыруға пайдаланылады.
Реттеушілік қызметі – салықтың ең негізгі қызметі. Осы қызмет арқылы
салықтар ел экономикасына өз ықпалын тигізеді, яғни салықтық реттеу жүзеге
асырылады. Салықтық реттеудің ең басты мақсаты - өндірістің дамуна ықпал
ету. Салық түрлері, салық ставкалары, салық жеңілдіктері, салық салу
әдістері, салықтық реттеудің тетіктері болып саналады.
Жоғарыда көрсетілген салықтық реттеудің тетіктері тек қана өндірістің
дамуын реттеп қана қоймайды. Сонымен қатар ақша және баға саясаты,
шетелдік инвесторларды ынталандыру, шағын және кіші кәсіпкерлікті дамыту
жұмыстарын жүзеге асырады. Әрине, салықтық реттеу тетіктері тиімді қызмет
атқару үшін, олардың басқа да экономикалық тетіктермен тығыз байланысты
болуы қажет. Салықтық реттеуде салық ставкалары мен салық жеңілдітерінің
орыны ерекше. Себебі ғылыми негізделмеген, шектен тыс жоғары қойылған
ставкалар кәсіпкерлердің ынтасын төмендетіп, өндірістің қарқынын
бәсеңдетеді, ал шектен тыс төмен қойылған ставкалар салық төлеушілердің
жауапкершілігін азайтып, өндірістің төмендеуіне және мемлекеттік бюджет
кірісінің азайуына әкеліп соқтырады. Осы сияқты салық жеңілдіктерінің де
тиімсіз жағы тағы бар. Дамыған елдердің тарихынан салық ставкалары жөнінде
мынаны байқауға болады:
а) егер төленетін салық мөлшері салық төлеуші табысының 50 процентінен
асып кетсе, онда ол өндірістің тоқтап қалуына соқтырады;
ә) егер салық мөлшері салық төлеуші табысының 45-50 проценті
аралығында болса, онда жай, ұдайы өндіріске әкеледі;
б) егер салық мөлшері салық төлеуші табысының 35 – 40 проценті мөлшері
аралығында болса, онда ұлғаймалы ұдайы өндіріске әкеледі.
Ынталанадыру қызметі. Мемлекет өндіріс пен техникалық прогресті дамыту
үшін әр түрлі ынталандыру шараларын жүзеге асырады.
Бақылап-есептеу қызметі. Мұнда кәсіпорын мен тұрғындар топтарының,
қаржы қоры көлемінің табысын есептеуді жүзеге асырады.
Шектеу қызметі. Кей кезде мемлекетке кейбір өндірісті дамыту тиімді
емес. Салық саясаты арқылы ол осы өндіріс түріне кедергі жасайды немесе
шектеу салады. Мысалы, коммерциялық фирмалар табысына салынатын салық
өндірістік фирмалар табысына салынатын салықтан әлдеқайда жоғары.
Нарықтық экономиканың қалыптасу кезінде салық саясатының негізгі
бағыты немесе салық саясатының басты мақсаты – салық жүйесін құру және оның
тиімді қызмет етуіне мүмкіншілік беретін салық механизмін іске асыру.
Салық жүйесі - өзінің құрамы жағынан бірнеше компененттерден тұратын
күрделі модель.
Салық жүйесі компоненттерінің құрамы мынадай: қаржы қатынастары және
осы қатынасты анықтайтын салықтар; салық механизмі, яғни салық салу
әдістері мен жолдары; нұсқаулар мен әдістемелік құжаттар; салық салуды
басқару және салық қызметі органдары. Салық салудың әдістері мен жолдары,
нұсқаулар мен әдістемелік құжаттар, салық салуды ұйымдастыру, салық салудың
негізгі принциптері және тағы басқалар салық механизміне жатады. Салық
жүйесінің жақсы да, тиімді қызмет істеуіне салық салу механизмінің тигізер
ықпалы өте зор.
Енді осы салық жүйесінің құрамы мен салық салу механизміне кеңірек
тоқталайық.
Қандай да бір механизмнің құрамында бірнеше тетіктер және элементтер
болады. Салық салу механизмі де сол сияқты белгілі бір салық элементтерінен
құралады.
Салық салу элементтері мыналар:
Субъект, объекті, салық көзі, салық ставкасы, салық өлшем бірілгі,
салық оклады, салық жеңілдіктері, салық төлеу мерзімі мен тәртібі, салық
төлеушінің және салық қызметі органдарының құқы мен міндеттері, салықтың
төлеуін бақылау, салықтық жазалау шаралары.
Енді осы әрбір элементке қысқаша түсінік берейік.
Салық суъбектісі (салық төлеуші ) дегеніміз – заң бойынша салық төлеу
міндеті жүктелген жеке және заңды тұлғалар.
Әрбір салық бір жағынан салық төлеуші болса, екіншіден оның не үшін
алынатынын көрсетеді. Мемлекет әрқашан салық салуға негіз болатын зат,
мүлік тауар немесе адамның іс-әрекетін көрсету керек. Сонымен, барлық жер
иелері жер салығын, кім спиртті сусын сатып алса, ол сол сусынға спирттік
акциз төлеу қажет.
Салық объектісі - табыс, мүлік, еңбек ету түрі, қызмет көрсету,
ақшамен жасалатын операциялар, мүлікті басқаға бері, табиғи қорларды
пайдалану, қосылған құн, айналым және т.б. Салық объектісі субъектімен
сәйкес келуі мүмкін. Мысалы, табыс салығында солай сәйкес келеді.
Салық көзі - салық салынатын табыс. Салық төлеу уақыты келгенде
әрбір салық төлеуші салық көзінен салық төлеуге міндетті.
Салықтар бәр жерде барлығынан жиналады:
- өндіріс факторлерінде және тауарлар нарығында;
- сатушыдан және сатып алушыдан;
- үй шаруашылығынан және компаниялардан;
- табыс көзінен және шығын статьяларынан.
Ал, салық ставкасы салық базасының өлшем бірлігіне салық
есептеулерінің шамасын білдіреді. Салық ставкасы салық базасының өлшем
бірлігіне процентпен немесе абсолютті сомамен белгіленеді.
Тұрақты ставкалар салық объектісінен түсетін табыстың мөлшеріне
байланыссыз, өлшем бірлігіне тұрақты сомамен тағайындалады.
Проценттік ставкалар үш түрге бөлінеді: үдемел немесе прогрессивті;
регрессивті және пропорционалды.
Үдемелі немесе прогрессивтік ставкалар салық салынатын табыстың
өсуіне сәйкес ұдайы үдеп, өсіп отырады.
Прогрессивтік салық ставкалары - бұл кең тарған салық ставкаларының
бір түрі. Оның мәні мынада, табыстың өсу шамасына сәйкес салық ставкасының
мөлшері де өсіп отырады. Бұған мысал ретінде Қазақстандағы жеке тұлғаларға
салынатын табыс салығын алуға болады. Салық заңында келтірілген шкалаға
қарасақ салық ставкасы мөлшерінің деңгейінің табыс мөлшеріне тәуелді
екенін байқаймыз.
Регрессивтік ставкалар, керісінше, салық салынатын табыстың
төмендеуіне сәйкес, азайып отырады. Регрессивтік салық ставкасы біздің
заңдарымызда мүлдем қолданылмайды деп айтуға болады. Бұл салық ставкасының
мәні мынада, табыстың төмендеу шамасына сәйкес салық ставкасы мөлшері
жоғарылап отырады.
Пропорционалдық ставкалар салық салу объектісінің мөлшеріне
байланыссыз, тұрақты бір процентпен тағайандалады. Бұл салық ставкасының
түрімен халық бұрыннан таныс. Пропорциональды салық ставкасының мөлшері
өзгермейді және ол ешқандай да табыс деңгейіне тәуелді емес. Біздің
еліміздің салық заңдарында пропорциональды салық ставкасы қосымша құн
салығына қатысты салық түріне қолданылады.
Салық механизмінің негізгі элементтерінің бірі салық базасы, салық
ставкалары болып табылады.
Салық базасы дегеніміз салық салу объектісі мен салық салуға
байланысты объектінің құн, физикалық немесе өзге де сипаттамалары, олардың
негізінде бюджетке төленуге тиіс салық және басқа да міндетті төлемдер
сомасы айқындалады.
Салық кезеңі – салықтар міндетті төлемдерге қатысты белгіленген уақыт
кезеңі. Бұл мерзімде салық базасы және бюджетке тиісті салық сомасы
есептелінеді.
Салық бірлігі – салықты есептеу үшін тағайындалған объектінің өлшем
бірлігі.
Салықтар мен басқа да міндетті төлемдерге қатысты Салық кодексіне
сәйкес белгіленген уақыт кезеңі салық кезеңі деп түсініледі, ол аяқталған
соң салық базасы айқындалады және бюджетке төленуге тиіс салық және басқа
да міндетті төлемдер сомасы есептелінеді.
Салық салу әдістері әр салық түрі бойынша белгіленген нормативтер мен
заңдық құқықтарға негізделе отырып анықталады.
Салық оклады – салық төлеушінің белгілі бір салық объектісінен
төлейтін салық сомасы.
Салық жеңілдіктері дегеніміз, заңға сәйкес салық төлеушіні біртіндеп
немесе салық төлеуден мүлдем босату. Салық жеңілдіктеріне салықтан
босатылатын, салық салынбайтын минимум, шегерістер, салық ставкасын
төмендету, салық төлеу мерзімін ұзарту жатады.
Салық төлеу мерзімі – салық төленетін уақыт.
Салық төлеу тәртібі – белгіленген мерзімде салықты төлеген кезде
алдымен бюджетке қндай салықтар төлеу керек екенін, яғни төлеу кезінде
белгілі бір дәйектілікті белгілейді.
Салық төлеудегі дәйектілік заң жүзінде бекітіледі де, мынадай
тәртіппен іске асырылады:
а) бірінші кезеңде барлық мүлікке салынатын салық төленеді, сонан
соң акциздер және баж салығы;
ә) екінші кезеңде жергілікті салықтар мен алымдар;
б) үшінші кезеңде басқа салықтар мен алымдар.
Салық төлеушілер мен салық қызметі органдарының құқығы мен міндеттері
салық заңдары арқылы белгіленеді және реттеледі.
Салық қызметі органдарының негізгі міндеттері:
- салық төлеушілердің құқықтары мен мемлекет мүдделерін сақтау және
қорғау, салықтың дұрыс есептеліп, толығымен, уақытында төленуіне бақылау
жасау;
- салық төлеушілер мен салық салынатын объектілердің, есебін уақытылы
алу;
- салықты есептеу мен төлеуге байланысты декларацияның және басқа
құжаттардың нысандарын әзірлеу;
- салық тәртібін бұзушыларға, салықты уақытында төлемегендерге,
салықты дұрыс есептемей өз табысын азайтып көрсеткен заңды және жеке
тұлғаларға заңға сәйкес шаралар қолдану;
- салық төлеуден жалтарып жүрген жеке және заңды тұлғаларды салық
полициясының бөлімшелерімен бірігіп іздестіруді жүзеге асыру;
- мәліметтер құпиясын сақтау.
Салық қызметінің қызметкерлері өздерінің міндеттерін атқару барысында
оларды заң қорғайды және республикалық бюджет қаржы есебінен міндетті түрде
жеке сақтандырылуға тиіс.
Салық төлеушілер өз тарапынан мынадай міндеттерді атқарулары тиіс:
- уақытылы салық инспекциясына тіркеліп, тіркеу нөмерін алуға;
- мемлекеттік салық комитетінің актілеріне сәйкес есеп құжаттамаларды
жүргізуге, осы есеп құжаттамаларды бес жыл бойы сақтауға;
- белгілеген мерзімде салық декларациясын тапсыруға;
- атқарылған жұмыс немесе көрсетілген қызмет үшін төлемді жүзеге
асыратын салық төлеуші салық қызметінің талабы бойынша атқарушыға төленген
сомалар туралы ақпарат беруге;
- салық заңдарын, салық төлеу тәртібін, салық төлеу мерзімін қатаң
сақтау.
Салық жүйесі және оның қызмет ету механизмі белгілі бір принциптерге
сәйкес қызмет етуі керек. Сонда ғана салық жүйесі өз қызметін жан жақты
және тиімді түрде іске асыра алады. Дүниежүзілік тәжірибеде қолданылып келе
жатқан бірнеше принциптер бар. Олар мыналар: қарапайымдылық, әділеттілік,
салыстыру принциптері.
Қарапайымдылық принципі. Бюджеттің кіріс көзін құраудағы салықтар
мен төлемдердің тиімді түсуінің кепілі болып саналады.
Әділеттілік принципі. Салық жүйесінде әділеттілік принципі тікелей
және көлденең екі бағытта сақталуы тиіс.
Тікелей әділеттілік принципі дегеніміз, салық ставкасы, салық
мөлшері, төлеушінің табысына тікелей байланысты болып, соның негізінде
белгіленуі қажеттігін қарастырады. Салық ставкасының шегі аса жоғары
болмаған жөн, себебі мұндай жағдайда салық төлеушінің табыс табуға ынтасы
төмендеп, табыс азайуы мүмкін, ал бұдан салық та сөзсіз азаяды.
Көлденең әділеттілік принципі дегеніміз, тиісті жағдайда біріңғай
салық төлеушіге бірдей талап, бірдей шарт қойылу керектігін қарастырады.
Салық төлеушілер белгілі бір табыс немесе қызмет тұрінен, мүлкінен бірдей
ставкамен салық төлеуі тиіс.
Салыстыру принципі. Бұл принцип бойынша, салық ставкаларын бекіткен
кезде ол ставкалар мөлшері басқа елдерде қолданылып жүрген ставкалармен
салыстырылып, солардың деңгейінде белгіленуі тиімді. Себебі, шектен тыс
жоғары ставкалар өндірісті дамытуға емес, керісінше оны тоқтатуға әсер
етеді, шетелдік инвесторлардың ынтасын төмендетіп, олардың республика
экономикасына қаржыларын салуына кедергі болуы мүмкін. Ал салық
ставкаларының басқа елдерде қолданылып жүрген ставкаларынан едәуір төмен
болуы, алдымен, мемлекет бюджетінің кіріс көзінің құралуына теріс ықпал
жасауы ықтимал. Қорыта айтқанда: салық төлеуші салықты міндетті түрде
табыс мөлшеріне қарай төлеуге тиіс.
- салық төлеу мерзімі, әдісі, салық мөлшері салық төлеушіге айқын
да, дәлелді боуы керек;
- салық төлеу мерзімі, салықты есептеу әдісі, төлеу тәртібі салық
төлеушіге барынша ыңғайлы болғаны қолайлы.
Салықтар – бұл қоғамда үнемі болатын құбылыс, әрбір адам бұл
құбылыспен күнделікті өмірінде кездесіп отырады. Салықтар – мемлекет
біржақты тәртіппен заң жүзінде белгілеген, белгілі бір мөлшерде жүргізетін,
қайтарымсыз және өтеусіз сипатта болатын, жалпы мемлекеттік қажеттіліктерді
жабуға бағытталған бюджетке төленетін міндетті ақшалай төлемдер.
Салықтар мемлекет пен халықтың әртүрлі қажеттіліктерін қанағаттандыру
және өндірісті дамыту мақсатында жалпы қоғамдық өнімді, рациональды табысты
және жалпы ішкі өнімді бөлизингу, қайтабөлумен байланысты экономикалық
қатынастарды көрсетеді. Сонымен қатар олар мемлекеттің шаруашылық
субъектілері мен халықпен экономикалық қарым-қатынасын сипаттайтын
экономикалық категория болып табылады.
Салықтар азаматтар мен шаруашылық субъектілері табысының қалыптасуы
бойынша, сондай-ақ, олардың табыстарының белгілі бір үлесін мемлекеттің өз
қызметі мен міндеттерін жүзеге асыруы үшін мемлекет меншігіне аудару
бойынша қаржылық қатынастардың бір бөлігі болуы салықтардың экономикалық
мазмұнын көрсетеді.
Салықтар мемлекетпен бірге пайда болады және мемлекеттің өмір сүруінің
маңызды негізі болып табылады. Мемлекет салықтарды жия отырып экономиканың
әртүрлі салаларының дамуына әсер етеді, әлеуметтік саясатты жүзеге асырады,
аймақтар мен халық топтары арасында табыстарды қайта бөледі, кедей топты
қолдайды. Сонымен бірге, салымдар мен тұтынымдар арасындағы теңдестікті
қамтамасыз етеді, яғни халықтың табыстарының бөлігін алу арқылы олардың
тұтыну қажеттіліктерін шектей отырып, алынған табыс бөлігін өндірісті
дамытуға бағыттайды. Әрбір салық бір жағынан салық төлеуші болса,
екіншіден оның не үшін алынатынын көрсетеді. Мемлекет әрқашан салық салуға
негіз болатын зат, мүлік тауар немесе адамның іс-әрекетін көрсету керек.

2 Шет елдердегі салық

2.1 Шет елдердегі салық салудың ерекшеліктері

Салықтар бұл әр мемлекеттің өмір сүру көзі болып табылады. Кез-келген
мемлекеттің әлемдік нарықтағы жалпы жағдайы, төлем қабілеттілігі осы
салықтарға тәуелді болады. Салықтың жетіспеушілігі шетелдік мемлекеттерден
қарыз алуға итермелейді.
Экономикасы дамыған ел болсын, дамымаған ел болсын, әртүрлі
мемлекеттерде бюджеттің кірісінің негізгі бөлігін салықтар құрайды.
Францияда салықтар бюджет кірісінің 95%-ін құрайды. Ал Америка Құрама
Штаттарында салықтар бюджет кірісінің 90%-ін, Германияда 80%-ін, Жапонияда
75%-ін құрап отыр. Ресей бюджетіндегі салықтардың үлесі дүниежүзілік
көрсеткішке сай келеді (90%-тен жоғары), ал 2002 жылы Ресейде
федеральдық бюджеттің кіріс бөлігіне түскен салық түсімдерінің үлесі бюджет
кірісінің 94,4%-ін құраған.
Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін көптеген елдерде салық реформасы
жүргізілді. Нарықтық экономикасы қалыптасқан мемлекеттер тәжірибесі
шетелдердегі салық жүйесі мен механизмінің дамуы мен қалыптасуын анық
көрсетеді. Шетелдерде жеке кәсіпкерлікті ынталандыру мақсатында жүргізілген
салық салу реформалары өз нәтижесін берді. Көп елдерде инвесторларға, қазба
сласындағы, көлік және авиақұрылғыларын жасаушы кәсіпорындарға, өнімді
немесе қызметті экспорттау кезінде жеңілдіктер беріледі. Сондай-ақ көптеген
елдерде жеңілдіктерді қысқарту және салық салу базасын кеңейтумен қатар бір
мезгілде қосымша құн салығының салық ставкасын төмендету жүйесі
қолданылған. Жанама салықтарды реформалау кедендік төлемдердің азаюына,
акциздік алымдар деңгейінің төмендеуіне, ҚҚС ролінің артуына және оған
универсальды мәннің берілуіне әкелді.
Дүниежүзінің жетекші елдерінде 1990 жылдары капитал жинау және
іскерлік қарқынды ынталандыру мақсатында салық реформалары жүргізілді. Бұл
корпорациялық салық ставкасының біршама төмендеуіне әсер етті. Кейінгі
жылдары жүргізілген жаңа салық реформалары нәтижесінде фискальдық
реформалаудың екі маңызды тенденциясы байқалды:
← кейбір елдер, атап айтсақ АҚШ, Австралия, Жапония және т.б. елдер
тікелей салық салудың қайтақұрылуына пікір білдірді;
← ЕЭО-на мүше-елдер жанама салықтардың маңызын жоғарлатуға күш-
жігерлерін салды.
Бұдан кейінде қарқынды дамып келе жатқан тағы екі бағыт пайда болды:
салық жүйесінің үйлесін табуы мен салық саясатының үйлесін табуы. Мұндағы
негізгі міндет – салықтық шектеулерді алып тастау, салық жүйеісінің
бірыңғайлылығы, негізгі салық түрлерін есептеу мен төлеу тәртіптерін
жүйелеу. Енді мынадай үйлестірулер қарастырылуда:
← салық жүйесінің негізгі көрсеткіштері;
← әр түрлі елдердің салықтық құқығы;
← халықаралық екіреттік салық салу мен салық салуға қарсылық
мәселелерін;
← инвестициялық қызметке салық салу.
Еуропа Одағы елдерінде жекелеген салық түрлерін үйлестіру ҚҚС,
акциздер және корпорациялық табыс салығы бойынша қозғала бастады. 1993
жылы дүниежүзілік салық кодексі жасалды, онда 590-нан астам бабтар бар. Әр
бапқа түсініктеме келтірілген. Бұл кодексте көптеген елдердің тәжірибесіне
сүйеніп жасалған салық жүйесінің жаңа түсініктемесі берілген; ұлттық салық
заңдылықтарын жасауға арналған ұсыныстар келтірілген; тиімді салық
аппаратын құру сұрақтары қарастырылған.
Бүгінгі күнде экономикасы дамыған көптеген ірі елдерде салық ережелері
кіші мемлекеттердің салық ережелеріне қарағанда сыртқы инвестицилар үшін
тартылмайды. Капиталдың шет елге кетіп қалуы экономикасы дамыған елдерге
жаңа салық реформаларын жүзеге асыруды талап етеді, мұндай реформалар
негізінен салықтарды төмендету мен оларды есептеу тәртібін жеңілдетуге
бағытталады. Сонымен Германияда 2000 жылдан бастап компанияның табыс
салығына салынатын салық көлемін 25%-ке дейін төмендету және қосылған құн
салығы бойынша ең жоғарғы ставка 45% тағайындау шараларын қолға алды.
Ал Ресейде салық салу механизмі басқаша құрылған.
Ресей Федерациясы салық жүйесі: біртұтастық принципі, икемділік
принципі, тұрақтылық принципі, көбеюшілік принципі, жеогілікті және
аймақатық салықтар тізімін қысқарту принципі сияқты принциптер негізінде
қызмет етеді. Бұл принциптердің барлығын Ресейлік салық жүйесінің
ұйымшылдық принципі деп атайды.
Біртұтастылық принципі, мұнда Ресейдің салықтар мен салықтар туралы
Заңдарына сәйкес Ресей жерінде тауарлардың еркін қозғалуына шектеу салатын
тікелей немесе жанама салықтардың белгіленуіне жол берілмейді. Сондықтан да
аймақатық салықтарды қозғалысқа енгізуге болмайды, өйткені бір
территорияның бюджетін келесі аймақтық салықтар түсімі есебінен толтыруға
болмайды. Федерация субъектілерінің құқықтық статустарының теңдігі
принципі. Салық жүйесінің құрылымы сәйкес бюджеттердің салық көздері
бойынша жеткілікті деңгейін қамтамасыз ету керек. Сонымен қатар, жүйе
негізінде салықтық билік, өкілеттілік берілу қажнт. Бюджеттік қатынастарға
сай федеральдық және аймақатық деңгейлер арасында шектеулі биліктер мен
өкілеттерге ие. Ресей ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.