Экономикадағы банкроттықтың дамуы және рөлі
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1 БАНКРОТТЫҚТЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ӘДІСНАМАЛЫҚ НЕГІЗІ..1.1Банкроттықтың экономикалық мәніжәне оны танып білудің әдістемелік негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2Экономикадағы банкроттық формалары мен қағидалары ... ... ... ... ... .
2 ЭКОНОМИКАДАҒЫ БАНКРОТТЫҚТЫҢ ДАМУЫ ЖӘНЕ РӨЛІ ... ...
2.1Банкроттық процедурасы және оның жүргізіліуі ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.2 Банкроттық ықтималдығын факторлық және салыстырмалы талдау...
2.3Қазақстанда банкроттықтың тиімді жүйесін орнату ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1 БАНКРОТТЫҚТЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ӘДІСНАМАЛЫҚ НЕГІЗІ..1.1Банкроттықтың экономикалық мәніжәне оны танып білудің әдістемелік негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2Экономикадағы банкроттық формалары мен қағидалары ... ... ... ... ... .
2 ЭКОНОМИКАДАҒЫ БАНКРОТТЫҚТЫҢ ДАМУЫ ЖӘНЕ РӨЛІ ... ...
2.1Банкроттық процедурасы және оның жүргізіліуі ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.2 Банкроттық ықтималдығын факторлық және салыстырмалы талдау...
2.3Қазақстанда банкроттықтың тиімді жүйесін орнату ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Еліміздегі банкроттық мәселесінің өзектілігі мен мәнділігі мынада: қазіргі кезде отандық экономикамыздың негізгі «бас ауруы» өтелмеген төлем дағдарысы болып табылады. Банкроттық – кәсіпорындар мен ұйымдардың несие берушілер алдындағы өз міндеттемелерін орындауға немесе міндетті төлемдерді төлеуге қабілетсіздігінің салдары.
Банкроттық процедурасы маңызды қоғамдық қызмет атқарады, өйткені ол ең алдымен ел экономикасын тиімсіз шаруашылық нысандарынан босатады, неғұрлым тиімді өндірістердің өсуіне мүмкіндік жасайды, халық шаруашылығы үйлесімділігі механизмін реттеу тетігі ретінде алға шығады. Бірқатар жағдайларда банкроттық процедурасын енгізу құрылымын қайта ұйымдастыру, пайдалылығы аз және залалды элементтерден тазарту жолымен кәсіпорынды немесе фирманы экономикалық бірлік ретінде сақтап қалуға мүмкіндік береді. Қорыта айтқанда, ел экономикасының тиімділігі банкроттық процедура-ларының серпіні бизнес негіздеріне қаншалықты жауап беретіндігіне, нарықтық қатынас субъектілерінің мүдделері қандай шамада екендігі ескерілетіндігіне, олар кәсіпкерлік ахуалға қалай әсер ететіндігіне, сондай-ақ кәсіпкерлер қауымының микро-, мезо- және макро деңгейлерде бәсекелесе алу қабілетіне байланысты болады.
Банкроттық процедурасы маңызды қоғамдық қызмет атқарады, өйткені ол ең алдымен ел экономикасын тиімсіз шаруашылық нысандарынан босатады, неғұрлым тиімді өндірістердің өсуіне мүмкіндік жасайды, халық шаруашылығы үйлесімділігі механизмін реттеу тетігі ретінде алға шығады. Бірқатар жағдайларда банкроттық процедурасын енгізу құрылымын қайта ұйымдастыру, пайдалылығы аз және залалды элементтерден тазарту жолымен кәсіпорынды немесе фирманы экономикалық бірлік ретінде сақтап қалуға мүмкіндік береді. Қорыта айтқанда, ел экономикасының тиімділігі банкроттық процедура-ларының серпіні бизнес негіздеріне қаншалықты жауап беретіндігіне, нарықтық қатынас субъектілерінің мүдделері қандай шамада екендігі ескерілетіндігіне, олар кәсіпкерлік ахуалға қалай әсер ететіндігіне, сондай-ақ кәсіпкерлер қауымының микро-, мезо- және макро деңгейлерде бәсекелесе алу қабілетіне байланысты болады.
1 Кәсіпорындар дәрменсіздігінің экономикалық қатынастар генезисі // КазЭУ Хабаршысы -2005. - №6 (48). – 94 -96 б.- 0,37 б.т.
2 Кәсіпорынның дәрменсіздік факторлары: талдау шегі // КазЭУ Хабаршысы – 2006. - №4(52). - 96-98 б. - 0,38 б.т.
3 Диагностика экономической состоятельности предприятия // КазЭУ Хабаршысы – 2006. - №5(53). - стр.136-138 – 0,38 п.л.
4 Осы заманғы экономика ұғымдар жүйесіндегі банкроттық // Ұлттық экономика жаһандану жағдайында. Халықаралық ғылыми симпозиум, 3 бөлім (Т.Рысқұлов атындағы ҚазЭУ, Алматы, 21-22 қыркүйек, 2005) – 121 б. - 0,31 б.т.
5 Қазақстан Республикасында төлем қабілетсіз кәсіпорындардың дамуын талдау // Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференцияның материалдар жинағы, «Жедел жаңару жолындағы экономикалық бағдарлар», VI бөлім, (Т.Рысқұлов атындағы ҚазЭУ, Алматы, 18-20 мамыр, 2005) - 44-51 б. - 0,44 б.т.
6 Дағдарысқа қарсы басқару - кәсіпорынның банкроттығының алдын-алудың негізі // Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференцияның материалдар жинағы, «Жедел жаңару жолындағы экономикалық бағдарлар», IV бөлім, (Т.Рысқұлов атындағы ҚазЭУ, Алматы, 18-20 мамыр, 2005) - 301-306 б. – 0,38 б.т.
7 Қазақстандық экономикадағы дәрменсіздік қатынасы: даму ерекшеліктері мен жетілдіру проблемалары // Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференцияның материалдар жинағы, ІІІ Рысқұлов оқулары «Бизнес, ғылым, білім: ынтымақтастық қырлары», 2 бөлім, (Т.Рысқұлов атындағы ҚазЭУ, Алматы, 19-23 мамыр, 2008) - 638-641 б. - 0,25 б.т.
8 Кәсіпорындардың бәсеке қабілеттігін көтеру // Т. Рысқұлов атындағы ҚазЭУ хабаршысы. – Алматы, 2008. – №2. 86-88 б.
-0,3 б.т.
9 О комплексной оценке конкурентоспособности предприятия //
Т. Рысқұлов атындағы ҚазЭУ хабаршысы. – Алматы, 2008. – №6. – 247-253 б.
-0,8 б.т.
10 Кәсіпорындардың бәсекелік қабілеттілігін бағалауға арналған көрсеткіштер жүйесін дамыту //АльПари экономикалық журналы.- Алматы, 2009.– №4. 183-188 б. – 0,7 б.т.
11 Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы “Жаңа онжылдық- жаңа экономикалық өрлеу - Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері” атты Қазақстан халқына Жолдауы. // Егемен Қазақстан. 30 қаңтар 2010 жыл.
12 Әліпбай С. Индустриялық-инновациялық жедел даму алдағы жаңа уақыт сипатын анықтайды. //Егемен Қазақстан. 29 мамыр, 2009 жыл 3 бет.
13 Қазақстан аймақтарындағы ШОК-тың даму көрсеткіштерін салыстыру. Оқу-әдістемелік құралы. «Даму» кәсіпкерлікті дамыту қоры» АҚ. Алматы, 2009. 21-27 бет.
2 Кәсіпорынның дәрменсіздік факторлары: талдау шегі // КазЭУ Хабаршысы – 2006. - №4(52). - 96-98 б. - 0,38 б.т.
3 Диагностика экономической состоятельности предприятия // КазЭУ Хабаршысы – 2006. - №5(53). - стр.136-138 – 0,38 п.л.
4 Осы заманғы экономика ұғымдар жүйесіндегі банкроттық // Ұлттық экономика жаһандану жағдайында. Халықаралық ғылыми симпозиум, 3 бөлім (Т.Рысқұлов атындағы ҚазЭУ, Алматы, 21-22 қыркүйек, 2005) – 121 б. - 0,31 б.т.
5 Қазақстан Республикасында төлем қабілетсіз кәсіпорындардың дамуын талдау // Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференцияның материалдар жинағы, «Жедел жаңару жолындағы экономикалық бағдарлар», VI бөлім, (Т.Рысқұлов атындағы ҚазЭУ, Алматы, 18-20 мамыр, 2005) - 44-51 б. - 0,44 б.т.
6 Дағдарысқа қарсы басқару - кәсіпорынның банкроттығының алдын-алудың негізі // Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференцияның материалдар жинағы, «Жедел жаңару жолындағы экономикалық бағдарлар», IV бөлім, (Т.Рысқұлов атындағы ҚазЭУ, Алматы, 18-20 мамыр, 2005) - 301-306 б. – 0,38 б.т.
7 Қазақстандық экономикадағы дәрменсіздік қатынасы: даму ерекшеліктері мен жетілдіру проблемалары // Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференцияның материалдар жинағы, ІІІ Рысқұлов оқулары «Бизнес, ғылым, білім: ынтымақтастық қырлары», 2 бөлім, (Т.Рысқұлов атындағы ҚазЭУ, Алматы, 19-23 мамыр, 2008) - 638-641 б. - 0,25 б.т.
8 Кәсіпорындардың бәсеке қабілеттігін көтеру // Т. Рысқұлов атындағы ҚазЭУ хабаршысы. – Алматы, 2008. – №2. 86-88 б.
-0,3 б.т.
9 О комплексной оценке конкурентоспособности предприятия //
Т. Рысқұлов атындағы ҚазЭУ хабаршысы. – Алматы, 2008. – №6. – 247-253 б.
-0,8 б.т.
10 Кәсіпорындардың бәсекелік қабілеттілігін бағалауға арналған көрсеткіштер жүйесін дамыту //АльПари экономикалық журналы.- Алматы, 2009.– №4. 183-188 б. – 0,7 б.т.
11 Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы “Жаңа онжылдық- жаңа экономикалық өрлеу - Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері” атты Қазақстан халқына Жолдауы. // Егемен Қазақстан. 30 қаңтар 2010 жыл.
12 Әліпбай С. Индустриялық-инновациялық жедел даму алдағы жаңа уақыт сипатын анықтайды. //Егемен Қазақстан. 29 мамыр, 2009 жыл 3 бет.
13 Қазақстан аймақтарындағы ШОК-тың даму көрсеткіштерін салыстыру. Оқу-әдістемелік құралы. «Даму» кәсіпкерлікті дамыту қоры» АҚ. Алматы, 2009. 21-27 бет.
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Экономикадағы банкроттықтың дамуы және рөлі
________________________________пән і бойынша
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1 Банкроттықтың теориялық және әдіснамалық негізі..1.1Банкроттықтың экономикалық мәніжәне оны танып білудің әдістемелік негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2Экономикадағы банкроттық формалары мен қағидалары ... ... ... ... ... .
2 Экономикадағы банкроттықтың дамуы және рөлі ... ...
2.1Банкроттық процедурасы және оның жүргізіліуі ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.2 Банкроттық ықтималдығын факторлық және салыстырмалы талдау...2.3Қазақстанда банкроттықтың тиімді жүйесін орнату ... ... ... ... ... ... ... . ..ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..ПАЙДАЛАНЫ ЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3559151517293436Кіріспе Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Еліміздегі банкроттық мәселесінің өзектілігі мен мәнділігі мынада: қазіргі кезде отандық экономикамыздың негізгі бас ауруы өтелмеген төлем дағдарысы болып табылады. Банкроттық - кәсіпорындар мен ұйымдардың несие берушілер алдындағы өз міндеттемелерін орындауға немесе міндетті төлемдерді төлеуге қабілетсіздігінің салдары. Банкроттық процедурасы маңызды қоғамдық қызмет атқарады, өйткені ол ең алдымен ел экономикасын тиімсіз шаруашылық нысандарынан босатады, неғұрлым тиімді өндірістердің өсуіне мүмкіндік жасайды, халық шаруашылығы үйлесімділігі механизмін реттеу тетігі ретінде алға шығады. Бірқатар жағдайларда банкроттық процедурасын енгізу құрылымын қайта ұйымдастыру, пайдалылығы аз және залалды элементтерден тазарту жолымен кәсіпорынды немесе фирманы экономикалық бірлік ретінде сақтап қалуға мүмкіндік береді. Қорыта айтқанда, ел экономикасының тиімділігі банкроттық процедура-ларының серпіні бизнес негіздеріне қаншалықты жауап беретіндігіне, нарықтық қатынас субъектілерінің мүдделері қандай шамада екендігі ескерілетіндігіне, олар кәсіпкерлік ахуалға қалай әсер ететіндігіне, сондай-ақ кәсіпкерлер қауымының микро-, мезо- және макро деңгейлерде бәсекелесе алу қабілетіне байланысты болады.Банкроттық процедурасын жүзеге асырудың отандық тәжірибесін жинақтап қорыту, бизнестен өндірістік фирмалардың кету үдерісін өркениетті түрде басқарудың дамыған нарықтық экономикаға ие елдерде жинақталған тәжірибесін Қазақстан жағдайында пайдалану мүмкіндігін сыни тұрғыдан бағалау, Қазақстандағы банкроттық институтының жүйелі де аса пайдалы даму стратегиясын жасау өзекті ғылыми және қолданбалы мәселе болып есептеледі. Міне, нақ осы жағдай зерттеу тақырыбын таңдауға түрткі болды, әрі банкроттық мәселесі экономикалық теорияда әлі күнге дейін толық көрініс тапқан жоқ еді. Тақырыптың ғылыми зерттелу дәрежесі. Банкроттық диагностикасы мен оны бағалаудың, кәсіпорынның тұрақсыз сыртқы орта жағдайындағы экономикалық стратегиясын жасаудың жекелеген мәселелері И. Ансофф, Э. Доллан, М. Мескон, Ж. Ришар, Т. Стоун, В. Хойер, А. Хоскинг, Д. Хан және т.б. шетелдік белгілі ғалымдардың еңбектерінде мазмұндалған. Нарықтық экономикаға тән үдерістердің даму шамасына орай, кәсіпорындардың дәрменсіздігі мен оларды экономикалық тұрғыдан сауықтыру мәселесі кеңестік дәуірден кейінгі аумақта да белсенді түрде қаралу үстінде. П.Д. Баренбойм, Л. Белых, Я. Гессен, В. Градов, Д. Гребнер, А. Дубинчина, Э. Короткова, Э. Минаев, Г. Мерзликина, К. Победоносцев, Г. Шершеневич және т.б. секілді көптеген ресей ғалымдарының ғылыми еңбектері мен жарияланымдары нақ осы мәселені зерттеуді, оны шешуді мақсат тұтқан. Қазақстандық экономикалық ғылымда банкроттық және дағдарысқа қарсы басқару мәселелері Р.А. Алшанов, Е.М. Арын, Ә.Ә. Әбішев, О.Б. Баймұратов, К.Б. Бердалиев, К.Ш. Дүйсембаев, Т.А. Есіркепов, Ұ.М. Ысқақов, Д.Ж. Қалымбетова, В.В. Мельников, Т.И. Мұхамбетов, А.Г. Нукушев, Қ.О. Оқаев, М.С. Төлегенова және т.б. еңбектерінде көрініс тапқан. Аты аталған ғалымдар үлесінің ғылыми мәнділігін ескерсек те, осы мәселені зерттеудің әлі де толыққанды еместігіне көзіміз жетеді. Кәсіпорындар мен шаруашылық үдерісінің басқа да қатысушыларының тәжірибелік қызметі мен нақты стратегияларында фирма мінез-құлқының қолданыстағы теориялық үлгілерінен гөрі банкроттықтың болжамды келешегі мен нәтижелеріне анағұрлым үлкен мән беріледі. Бүгінгі таңда шаруашылық жүргізуші субъектілердің банкроттық үдерісінің әдіснамалық негізі мен теориялық түсіндірмелерін жасауды қамтамасыз ететін неғұрлым терең ғылыми талдау жүргізу және әлемдік экономика жетістіктерін пайдаланатын жаңа шешімдерді іздеу талап етіледі. Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері. Курстық жұмыстың мақсатыҚазақстанның қазіргі экономикасындағы банкроттық үдерісін кешенді талдауда және осы негізде нарықтық қатынастар дамуының осы заманғы үрдістерін ескере отырып, кәсіпорынды дағдарысқа қарсы басқару тетігін қалыптастыру бойынша ғылыми-тәжірибелік ұсыныстар әзірлеу зерттеу жұмысының мақсаты болып табылады. Алға қойылған мақсатқа қол жеткізу үшін келесі міндеттерді шешу талап етілді: банкроттық құбылысының экономикалық мазмұнын ашу, оның қоғамдағы әлеуметтік-экономикалық үдерістерге әсер ету сипатын анықтау;әр түрлі шаруашылық жүйелеріндегі дәрменсіздіктің экономикалық қатынастарының пайда болуы мен дамуының негізгі себептерін, жағдайларын айқындау; ҚР-дағы кәсіпорындардың дәрменсіздік үдерістерінің даму факторлары мен ерекшеліктерін анықтау;кәсіпорындар дәрменсіздігін бағалаудың озық шетелдік тәжірибесін зерттеу және оны отандық тәжірибеде ұтымды пайдалану жөнінде ұсыныстар әзірлеу;ұлттық экономиканың өзгешеліктерін ескере отырып және мемлекеттік экономикалық саясаттың осы саладағы шетелдік тәжірибесі негізінде Қазақстандағы банкроттық институтын жетілдірудің концептуалды аспектілерін тереңдету, жолдарын анықтау. Зерттеу пәнібанкроттық кәсіпорынды дағдарысқа қарсы басқару мен реттеу үдерісінде туындайтын әлеуметтік-экономикалық және ұйымдастыру-шылық-экономикалық қатынастар жиынтығы. Зерттеудің әдіснамалық және ақпараттық негізі. Зерттеудің әдіснамалық негізі отандық және шетелдік ғалымдардың дағдарысқа қарсы басқару мен реттеу, банкроттықты болжау және дәрменсіз кәсіпорындарды сауықтыру, өтпелі кезеңдегі экономикалық үдерістер ерекшеліктері сияқты салалардағы еңбектері болды. 1Банкроттықтың теориялық және әдіснамалық негізі1.1 Банкроттықтың экономикалық мәніжәне оны танып білудің әдістемелік негіздері Банкроттық ұғымы экономикада, құқықта, саясатта, психологияда көбінесе жеке-жеке, бір-бірінен бөлек қолданылады, сондықтан тиісті ғылым өкілдері ұғымды бір жақты түсіндіреді, оның мазмұнын өз ғылымы шегінде ғана қарастырады.Экономикалық категория ұғымын анықтау, оны қоғамдық ұдайы өндірістің әр түрлі үдерістерінде қолдану қажеттігін айқындау бұл категорияны функциясы бойынша қоғамдық қызметінің көрініс табу түрі ретінде қарастыруға мүмкіндік береді. Егер функцияны категорияның қоғамдық қызметінің көрініс табу формасы ретінде түсінсек, онда дәрменсіздік ұғымында ол функциялар қамтылуы тиіс. Дәрменсіздік категориясы біртұтас шаруашылықты білдіретін көп жақты экономикалық қатынастардың ішкі құрылымының логикалық көрінісін түзеді. Екінші жағынан, дәрменсіздік категориясында неғұрлым нақты мән бар, ол зерттелетін экономикалық өмірдің бір түрін, бір жағын ғана қамтып көрсетуі мүмкін. Алайда, олардың бірде-бірі басқа категориялардан оқшауланбайды. Уақыт өте келе категориялар белгілі бір өзгерістерге ұшырайды. Категориялар өз дамуында серпінді де өзгермелі, ал нарық әу бастан солай. Заттың ішкі мазмұнында оның мәні ең басты болып есептеледі және оның барлық қасиеттері мен қатынасында біртұтас күйде көрініс табады. Категорияны зерттеудің бастапқы кезеңінде дәрменсіз кәсіпорындардың оған қатысты әдіснамалық негіздерін анықтап алу қажет. Төменде осы экономикалық категорияның мәнін ашудың әдіснамасы мен негізгі кезеңдерімен байланысты басты сәттері көрсетілетін кесте берілген (кесте 1).1-кесте. Кәсіпорындардың банкроттығын танып білудің әдістемелік негіздеріТаным критерийлеріТаным сипаттамасыКәсіпорынның өмірлік циклі ретіндегі банкроттықДаму сипатыДаму кезеңі мен қарқыныҚосарлы категориялардың ілеспелігіЗалалдылық (шығынды ақтамау)ЗалалсыздықТөлем қабілеттілігіТөлем қабілетсіздігіДәрменділікДәрменсізд ікБанкроттық Банкроттыққа әсер ететін факторларМакроэкономикалық факторларМикроэкономикалық факторлар Айқындау тәсіліӘріптестердің экономикалық қарым-қатынасы арқылы Несие берушілер талабы бойыншаАғымдық қызмет пен берілген есепті талдауАудиторлық тексеруЭкономикалық болжам жолымен Банкроттықты анықтау көрсеткіштеріАғымдық өтімділік коэффициентіӨз қаражатымен қамтамасыз етілу коэффициентіТөлем қабілеттілігін қалпына келтіру (жоғалту) коэффициенті Дәрменсіздік ұғымы шаруашылық тұрмысында өзінде жүріп жатқан үдерістер мәніне байланысты тек дәрменсіздікке жақындаған, бірақ әлі дәрменсіз болып саналмайтын кәсіпорындарға қатысты жиі қолданылатынын атап өткен жөн. Нақты айтқанда, шаруашылық тұрмыста да терминдерді осылай қолдану әдепсіздік болар еді, одан да тек төлем қабілетсіздігі туралы айтқан дұрыс. Басқа сөзбен келтірсек, егер кәсіпорынның банкроттығы (дәрменсіздігі) бизнестің өлуі болса, онда төлем қабілетсіздігі - тек оның ауыруы. Экономикалық қатынастардың қандай да бір субъектісінің төлем қабілетсіздігі дәрменсіздік категориясынан ерекшеленетіндігі сөзсіз және қажетті, бірақ жеткіліксіз түрдегі шарты болып саналады. Егер борышкер күнделікті іс жүргізу барысында өз міндеттемелерін мерзімінде орындай алмаса, яғни пассив активтен ерекше асып кетсе, онда төлем қабілетсіздігі өз сипаты бойынша абсолютті деңгейге жетеді. Нақ абсолютті төлем қабілетсіздігі қандай да бір шаруашылық жүргізуші субъектінің дәрменсіздігі деп аталады. Банкроттық дәрменсіздік терминінің синонимі ретінде жиі пайдаланылған. Банкроттықты экономикалық, қаржылық және заңдық деп бөліп қарайды. Экономикалық банкроттық өндірістік қорларды тиімсіз пайдаланудың салдары болып саналады. Қаржылық дәрменсіздік кәсіпорын өз қарыздарын уақытылы өтеуге қабілетсіз болған жағдайда туындайды. Борышкерді банкрот ретінде мойындау туралы өтініш негізінде сот банкроттық жайында іс қозғаған сәттен бастап кәсіпорын заңды түрдегі дәрменсізге айналады. Біздің пікірімізше, зерттелетін категорияның нақ экономикалық мазмұнына ерекше мән берілуі қажет. Біз банкроттықты шаруашылық жүргізуші субъектілер санын реттеу құралы ретінде қарастыруды және меншіктік құқықты қайта бөлуді ұсынамыз: табыстары өздерінің жиынтық шығындарын жаппайтын кәсіпорындар шаруашылық қызметті қаржыландыруға қабілетсіз болады, сөйтіп олар нарықтан кетеді, ал олардың игіліктері неғұрлым тиімді меншік иелеріне бөлініп беріледі. Нәтижесінде нарықта экономикалық орта талаптарына анағұрлым толық жауап беретін фирмалар қалады. Басқаша айтқанда, банкроттық - арнайы экономикалық сот мойындаған экономикалық дәрменсіздік, оның тәжірибелік алғы шарты ағымдық төлемдерді орындамау ғана емес, сонымен қатар оны жою үшін негіз болып табылатын қарыздарды жабуға қажетті активтердің жеткіліксіздігімен де байланысты төлем қабілетсіздігі болып есептеледі. Дамыған шет елдермен салыстырғанда, ұлттық экономикадағы дәрменсіздік институтына деген сұраныс құрылымы өзіндік ерекшелікке ие. Ең алдымен, оны жоқ және салықтық есебін ұсынбайтын кәсіпорындар (шағын кәсіпорындар) санын қысқарту, сол сияқты төлем тәртібін (ірі кәсіпорындар үшін) қамтамасыз ету құралы ретінде мемлекет талап етеді. Шаруашылық жүргізуші субъектілер банкроттық институтына борышкер бизнесін (ірі кәсіпорындар, қаржылық құрылымдар) тартып алу, өтімді активтерді шығару және жинақталып қалған борыштан құтылу мақсатында сұраныс туғызады (менеджерлер, жергілікті органдары). Арнайы мүдде тұрғысынан біріккен топтардың әдейі рента иелену мақсатында банкроттық процедураны басым пайдалануы Қазақстанда банкроттық институтын құру институтционалды өзгерістер жасауға бағытталған тәсіл ретінде сол институттың бұрмалану мысалы болып табылатындығын көрсетті. Нарықтық қатынастарға көшумен байланысты қазақстандық кәсіпорындар мен ұйымдарда Банкроттық ұғымы пайда болды. Әр түрлі елдердің заңнамаларында қабылданған құқық түрлері мен әдістері түрліше болғанымен, барлық заңнамалық жүйелерде меншік құқығы мен оның кепілдігі басты орын алады. Борышкерді дәрменсіз (банкрот) деп жариялау немесе борышкердің өз дәрменсіздігі (банкроттығы) туралы өзі жария етуі осы мүліктік құқығын жүзеге асыру (немесе жою) үшін алдыға қойылады. Сөйтіп, құқық заңды тұлғаның дәрменсіздігін соттың жария етуі түрінде көрініс табады. Заңды тұлғаны жою оның құқықтары мен міндеттемелері мирасқорлық жолымен басқа тұлғаларға көшірілмей тоқтатылуына апарып соғады. Сондықтан, көптеген зерттеушілердің пікірінше, банкроттық категория ретінде негізінен заңдық қатынастарды білдіреді. Қарыздық қатынасты құқықтық рәсімдеусіз елестету мүмкін емес, сол себепті бүгінгі күні банкроттық бойынша әдебиетте оның анықтамасына құқықтық тұрғыдағы көзқарас басым көрінеді. Біздің ойымызша, қарыздық қатынастарды зерттеудің бастапқы пункті өзара тығыз байланысты, бірақ салыстырмалы түрде өзінше екі жақты, яғни экономикалық мазмұн мен заңдық форманы нақты анықтап айыру болуы тиіс, алайда оларды жылжытуға да, бір-біріне қарама-қарсы қоюға да орын жоқ. Банкроттықты анықтауға деген экономикалық көзқарас шаруашылық жүргізуші субъектіні дәрменсіздікке алып келген себептерді зерттеуге баса мән береді. Банкроттық макро және микроэкономикалық өлшемдерде қарастырылады. Біріншісі нарық теориясының қорытындылары мен ережелеріне, ал екіншісі фирма теориясына негізделген. Басқаша айтқанда, экономикалық көзқарас кәсіпорын банкроттығын қаржылық дағдарыс ретінде есептей отырып, оның экономикалық механизмдерін, ал құқықтық көзқарас дәрменсіздік фактісі, яғни қаржылық банкроттығы мойындалғаннан кейін кәсіпорынды таратудың ұйымдық-құқықтық механизмін қарастырады. Кәсіпорындар дәрменсіздігінің түпкі себебі болып қандай факторлар (сыртқы және ішкі) саналатындығымен байланысты экономикада банкроттықтың төмендегідей типтерін бөліп қарайды: балансталған экономикада жұмыс істейтін кәсіпорындардың ерекше банкроттығы, ол субъективтік себептер бойынша, яғни бұл кәсіпорындар өз мойындарына алған міндеттемелерін орындай алмауынан туындайды; экономиканың дағдарыстық жағдайында жұмыс істейтін кәсіпорындардың жаппай банкроттыққа ұшырауы, мұндай жағдайда олар көптеген экономикалық міндеттердің шешімін таба алмайды. Кәсіпорынның шаруашылық қызметіне үлкен әсер ететін сыртқы факторларға қажеттіліктер мөлшері мен құрылымы, халық табысының деңгейі, саяси тұрақтылық, ішкі саясаттың бағыты, тауар өндіру үдерісінің барлық құрамдас бөліктерін анықтайтын техника мен ғылымның дамуы және тауардың бәсекеге қабілеттілігі, халықаралық бәсеке, жалпы экономикалық құлдырау салдарлары, инфляция жатады. Кәсіпорынның дамуын анықтайтын және оның шаруашылық қызметінің нәтижелеріне ықпалын тигізетін ішкі факторлар экономикалық әдебиетте жалпы 4 негізгі топ ретінде қаралады. Бұлар - кәсіпорын стратегиясы, оның қызмет ету қағидалары, ресурстар және оларды пайдалану, маркетингтің сапасы мен деңгейі. Қазақстанда экономика субъектілері дәрменсіздігінің негізгі факторларына оларға қатысы бойынша сыртқы болып келетін келесі жағдайлар жатады:қазақстандық экономикада сақталып отырған, кәсіпорындардың төлем қабілетсіздігінің пайда болуының объективті механизмі. Әсіресе, реформаның алғашқы жылдарында оған кәсіпорындардың айналым қаражаттарының жетіспеушілігі тән еді. Бұл өз кезегінде өтелмеген төлемнің жаппай орын алуына, экономикада мерзімі өткен дебиторлық және кредиторлық берешектер көлемінің шұғыл артуына, есептесудің ақшасыз түрлерінің басым түсуіне, фирмалардың ресурстарды жеткізушілер мен салықтар бойынша мемлекетке берешектері және т.б. күрт өсуіне алып келді;мемлекетттік кәсіпорындар мен мекемелерді бюджеттік қаржыландырудың кешіктірілуі. Өз тапсырысы бойынша қазақстан экономика-сындағы дәрменсіз фирмалардың басты сатып алушысы жеткізілген өнімнің құнын дер кезінде төлемеген мемлекеттің өзі болғаны белгілі; шаруашылық қатынастарда баспа-бас айырбастың жоғары дәрежесі;фирмалардың бәсекелік ортада жұмыс істей білу дағдысының жоқтығы. Қазақстан экономикасындағы дәрменсіздік қатынастары дамуының ерекшеліктерін айқындау, олардың дамуында кезігетін қарама-қайшылықтарды зерттеудің принциптерін анықтау келесідей тұжырым жасауға мүмкіндік береді. Бір жағынан, қазақстандық экономикадағы дәрменсіздік қатынастары дамуының ерекшеліктері оларға трансформациялық үдерістердің барлық жиынтығының ықпалымен белгіленеді. Екінші жағынан, реформа кезеңінде қалыптасатын дәрменсіздік қатынастарының өзі де ел экономикасының жүйесіне, онда жүріп жатқан қайта құруларға елеулі әсерін тигізеді.1.2 Экономикадағы банкроттық формалары мен қағидаларыБанкрот-кәсіпорын түсінігінң мазмұныныа қатысты түрлі көзқарас қалыптасқан. Құқықтық көзқарас тұрғысынан егер сот шешімі болса, онда кәсіпорын банкрот болып танылады. Қаржылық көзқарас тұрғысынан - егер төлемдерді тоқтатса, кәсіпорын банкрот болып танылады. Экономикалық көзқарас тұрғысынан - бұл құқықтық және қаржылық қызметтер тек жекелеген сәттерді ғана белгілеген процесс.21.01.1997 ж. ҚР Банкроттық туралы Заңы заңды тұлғаның дәрменсіздігіне (банкроттығына) мынадай анықтама береді: сотпен танылған немесе қарызгермен жарияланған қарызгердің ақшалай міндеттемелері бойынша несие берушілердің талаптарына толық көлемде қанағаттандыру және (немесе) міндетті төлемдерді жүзеге асыру бойынша міндеттерін орындау қабілетсіздігі (егер сәйкес міндеттемелерді ол орындау мерзімінен бастап үш ай ішінде орындай алмаса).Банкроттықтың келесі қағидаларын атап өтуге болады. Біздің банкроттық жүйемізге қатысты маңыздылық дәрежесі бойынша банкроттықтың мынадай қағидаларын қолдануға болады:* Жеке тәсілдеме;* Салалық ерекшелікті ескеру;* Сот және құқықтық жүйенің тиімділігі;* Банкроттық процедураларының оңтайлылығы;* Қолданылатын процедуралардың мақсаттылығы;* Банкроттық формаларының алуан түрлілігі;* Банкроттық механизмінің иілмелілігі;* Банкроттықтың экономикалық сипаты;* Төлемқабілетсіздік;* Дәрменсіздік белгілерін айқындау;* Қарызгердің жауапкершілігі;* Банкроттық жағдайларын реттейтін мемлекеттік органның болуы;* Кредиторлармен есеп-айырысуды максимизациялау;* Кредиторларды қорғаудағы әділеттілік;* Кәсіпорынның бәсекеқабілеттігін арттыруды ынталандыру;* Болашағы бар кәсіпорындарды сақтау және бизнестің өрлеуін ынталандыру;* Банкроттық жүйесінің барлық қатысушыларының мүдделерін қамтамасыз ету;* Әлеуметтік қорғаныс.Кәсіпорынның банкроттығы дегеніміз оның ағымдық операциондық іс-әрекетті қаржыландыруға және мерзімді міндеттемелерін өтеуге қабілетсіздігі болып табылады. Банкроттық кәсіпорын капиталы ұдайы өндірісінің экономикалық механизмінің теңсіздігінің салдары, тиімсіз бағалық, инвестициялық және қаржылық саясаттың салдары болып табылады. Кәсіпорындардың жаппай банкроттығы күрделі әлеуметтік жағымсыз салдарларға әкелуі мүмкін, сондықтан нарықтық экономикасы бар елдерде кәсіпорындардың құрылтайшылығы мен оларды толық құлдыраудан қорғау механизмі өңделген. Оның негізгі элементтері болып табылады:- банкроттықты құқықтық реттеу;- кәсіпорындардың дәрменсіздігі (банкроттығы) жайлы актілерді жүзеге асыру барысында шешім қабылдау процестерінің ұйымдық, экономикалық және нормативті-әдістемелік қамтамасыз етілуі;- болашағы бар тауар өндірушілерді сақтап қалу мақсатында төлемқабілетсіз кәсіпорындарды мемлекеттік қаржылық қолдау шаралары;- қайта құру және тарату шараларын қаржыландыру;- банкроттық процедурасының барлық қатысушыларының мүдделерін экономикалық қорғау;- төлемқабілетсіз кәсіпорындар реестрін жүргізу, бұқара қауым үшін банкроттар туралы ақпараттың жариялылығын қамтамасыз ету.Отандық тәжірибеде банкроттықтың келесідей формалары болады.Олардың алғашқысы - қайта құру (сыртқы басқару және санация), онда сот кәсіпорынды басқару бойынша барлық қызметтерді жүзеге асыратын басқарушыны тағайындайды. Кәсіпорынның дәрменсіздігі туралы істі қозғауда не қарызгердің арызы, не кредитордың арызы, не прокурордың арызы негіздеме болып табылады.Екінші процедура - тарату, ол сот шешімі бойынша мәжбүрлі, немесе қарызгердің қалған мүлігін сатуды жүзеге асыратын кредиторлардың бақылауымен ерікті болуы мүмкін.Үшінші процедура - әлемдік келісім, ол банкроттық жөніндегі істің кез-келген кезеңінде қарызгер мен конкурстық кредиторлар арасында келісілуі мүмкін.Әлемдік келісім мынадай шарттарды қамтуы мүмкін: қарызгердің міндеттемені орындау мерзімін кейінге қалдыру; қарызгердің міндеттемелерін үшінші тұлғалардың орындауы; қарыздан жеңілдік жасау; акциялар талаптарын айырбастау.Банкроттықтың қайта құру процедураларына жатқызылады: сотқа дейінгі санация, қадағалау, қарызгер-кәсіпорын мүлігін сырттан басқару, реабилитация.Сотқа дейінгі санация. Банкроттықтың алдын алу бойынша шаралар шеңберінде қарызгердің несие берушілері мен өзге тұлғаларымен ақшалай міндеттемелері мен міндетті төлемдерін өтеуге, сонымен қатар қарызгердің төлемқабілеттігін қалпына келтіруге жеткілікті көлемде қаржылық көмек көрсетілуі мүмкін - бұл процедура сотқа дейінгі санация деп аталады.Қадағалау. Қадағалау процедурасын несие берушілер арыздарын қабылдағаннан кейін бір апта ішінде сотпен енгізіліп, 3-5 айға созылуы мүмкін.Осы сәттен бастап:* Қарызгерге мүліктік талаптар Банкроттық туралы Заңмен бекітілген тәртіпті сақтау ақылы ғана ұсынылуы мүмкін;* Несие берушінің өтініші бойынша қарызгерден ақша қаражаттары мен өзге мүлкін алумен байланысты істер жағдайы тоқтатылады;* Мүліктік айыппұлдар бойынша атқарушылық құжаттардың орындалуы тоқтатылады;* Заңды тұлға-қарызгердің қатысушылар құрамынан шығумен байланысты қарызгердің мүлкін беру туралы талаптарын қанағаттандыру қорғалады.Сырттан басқару. Бұл қайта құру процедурасын несие берушілер жиналыстары шешімінің негізінде сотпен енгізіліп, қарызгердің мүлкін сырты басқарушының басқаруына берумен қарызгердің төлемқабілеттігін қалпына келтіру мақсатын көздейді.Реабилитация. Кәсіпорынның қаржы-шаруашылық іс-әрекетін сауықтыру үшін банкроттықтың реабилитациясы сияқты процедура қолданылады.Реабилитациялық процедура - дәрменсіз қарызгерге қарызгердің таратылуының алдын алу мақсатында оның төлемқабілеттігін қалпына келтіруге бағытталған кез-келген қайта құру, ұйымдық-шаруашылық, басқарушылық, инвестициялық, техникалық, қаржы-экономикалық, құқықтық және өзге де заңнамаға қайшы келмейтін шаралар қолданылатын соттық процедура, сонымен қатар санация, әлемдік келісімге келу жолымен қарыздарды акцияларға айырбастау сияқты шаралар кешені.Кәсіпорынның потенциалды банкроттығын болжамдауға мүмкіндік беретін түрлі формалды емес критериялар да бар. Олар:- кәсіпорын мүлкінің, ең алдымен, ағымдық активтерінің қанағаттанарлықсыз құрылымы. Олардың құрамындағы жүзеге асырылуы қиын активтердің (күмәнді дебиторлық берешек, айналым мерзімі ұзаққа созылатын тауарлы-материалдық қорлар) өсуі осындай кәсіпорынды өзінің талаптары бойынша жауап беруге қабілетсіз етуі мүмкін;- кәсіпорын қаражаттары айналымдылығының бәсеңдеуі (қорларды шамадан тыс жинау, сатып алушылармен есеп-айырысу жағдайының нашарлауы);- ағымдық активтер айналымдылығының бәсеңдеуі барысында кредиторлық берешекті өтеу кезеңінің қысқаруы;- кәсіпорын міндеттемелерінің құрамынан арзан қарыз қаражаттарын қымбат қарыз қаражаттарымен ығыстыру қарқыны және олардың активте тиімсіз орналастырылуы;- мерзімі өтіп кеткен кредиторлық берешектің болуы және кәсіпорын міндеттемелерінің құрамында оның үлес салмағының артуы;- шығынға жатқызылатын дебиторлық берешектің жоғары сомасы;- өтімділігі жоғары активтердің өзгеруімен салыстырғанда неғұрлым мерзімді міндеттемелердің өсім қарқыны;- өтімділік коэффициенттері мәнінің төмендеуі;- қаражаттарды тарту мен орналастырудың тиімсіздігі, қысқа мерзімді қаражат көздері есебінен ұзақ меозімді активтердің қалыптасуы;- баланста сипатталатын шығындар.Қазіргі таңда корпорациялар банкроттықтан қорғауды қамтамасыз ететін кәсіпорынды қаржылық сауықтыру құралдары мен банкроттық қаупін алдын ала диагностикалау әдістерін өңдеу мен пайдаланудан тұратын кәсіпорынның жалпы қаржылық стратегиясының бөлігін білдіретін дағдарысқа қарсы саясатты өңдей бастады. Қаржылық сауықтыру - бұл қарызгердің төлемқабілеттігін қалпына келтіру және берешекті өтеу сызығына сәйкес қарызгердің берешекті өтеуі мақсатында қолданылатын банкроттық процедурасы. Дағдарысқа қарсы қаржылық саясаттың басты мақсаты - кәсіпорынның төлемқабілеттігі мен қаржылық тұрақтылығын жылдам қалпына келтіру.Дағдарысқа қарсы қаржылық саясаттың жүзеге асырылуы келесі кезеңдерді қамтиды:1) Кәсіпорынның қаржылық жағдайын зерттеу.Мұндай зерттеудің мақсаты - банкроттық белгілерін уақытылы анықтау. Ол үшін талдау барысында кәсіпорында мүмкін болатын Дағдарыстық алаңды қалыптастыратын қадағалау оъбъектілерінің жеке тобы құрылады. Дағдарыстық алаң көрсеткіштерін зерттеу барысында қаржылық талдаудың түрлі әдістері қолданылады.2) Кәсіпорынның дағдарыстық жағдай ауқымдарын анықтау.Кәсіпорынның дағдарыстық жағдайының ауқымдары қаржылық стратегияның бағыттарымен анықталатын жоспарлы және нормативті көрсеткіштерден айтарлықтай ауытқуларды анықтау барысында табылады.3) Банкроттықтың дамуына ықпал ететін негізгі факторларды талдау. Аталмыш кезеңде осындай факторлар талданып, топталып, болжанады, сондай-ақ қаржылық дағдарыстық даму ауқымдарына түрлі факторлардың ықпалы да зерттеуге алынады.4) Банкроттық қаупі туындаған кезде кәсіпорынның дағдарысқа қарсы саясатының мақсатын анықтап, құралдарын таңдау. Дағдарысқа қарсы саясаттың мақсаттары мен құралдары кәсіпорынның дағдарыстық жағдайының ауқымдарына сәйкес келуі керек. Дағдарысқа қарсы саясаттың негізгі мақсаттары болып табылатындар:Қаржы-шаруашылық іс-әрекеттің ішкі резервтерін өткізу есебінен кәсіпорынның қаржылық сауықтырылуын қамтамасыз ету;Сыртқы көмек пен кәсіпорынды жартылай қайта құру есебінен қаржылық сауықтыруды қамтамасыз ету;Қаржы-шаруашылық іс-әрекетті тарату және банкроттық процедурасын бастау.5) Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығының ішкі механизмдерін енгізу. Осындай механизмдер ішкі резервтер есебінен кәсіпорынның төлемқабілеттігі мен қаржылық тұрақтылығын қалпына келтіру бойынша шұғыл шаралардың жүзеге асырылуын қамтамасыз етуі керек. Дағдарысқа қарсы саясат жүйесінде аталмыш кезеңге аса зор назар аударылады. Қаржылық тұрақтылықтың ішкі механизмдері дағдарыстық жағдайдың ауқымы мен қаржы-шаруашылық іс-әрекеттің ерекшелігіне сәйкес таңдалатын белгілі модельдердің ілеспелі пайдаланылуына негізделеді.6) санациялаудың қажетті формасын таңдау. Егер кәсіпорын ішкі резервтерінің көмегімен қаржылық сауыға алмаса, онда ол әдеттегі санация формасына ие болатын сыртқы көмекке жүгінуге мәжбүрлі болады. Санациялау процесінде таяу уақытта кәсіпорынның қаржылық сауығуына қол жеткізіп, оны банкрот деп жариялауына жол бермес үшін оның неғұрлым тиімді формасын таңдау қажет.7) Кәсіпорынның банкроттығы жағдайында тарату процедураларын қаржылық қамтамасыз ету. Көбінесе осындай қамтамасыз ету мәжбүрлі сипатқа ие болып, заңнамамен қатаң қадағаланады. Тарату процедуралары арбитражды соттың кәсіпорынды банкрот деп тану шешімін қабылдағаннан кейін жүзеге асырылады. Тарату шараларының қаржылық қамтамасыз етілуі сәйкес бюджетті өңдеумен, активтерді өткізуге дайындаумен, өткізілетін мүлік есебінен кредиторлар талаптарын қамтамасыз етумен байланысты. Қаржылық менеджменттің аталмыш қызметтері тарату комиссиясына жүктеледі.Мүмкін болатын банкроттықты диагностикалау үш кезеңде жүзеге асырылады:- банкроттық белгілерін уақытылы анықтау мақсатында кәсіпорынның қаржылық жағдайын зерттеу;- кәсіпорынның дағдарыстық жағдайының ауқымдарын анықтау;- кәсіпорынның банкроттығына ықпал ететін негізгі факторларды анықтау.Банкроттықтың даму қаупін туындататын белгілерді уақытыл анықтау мақсатында кәсіпорынның қаржылық жағдайын зерттеу қаржылық талдаудың негізгі бөлігі болып табылады. Дағдарыстық алаңды қадағалау объектісі - төлемдердің ағымдық және болашақ анықдарының көрсеткіштері, сондай-ақ кәсіпорынның өндірістік, инвестициялық және қаржылық іс-әрекеті бойынша таза ақшалай ағындарды қалыптастыру көрсеткіштері. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын зерттеуге жәрдемдесетін көрсеткіштер жүйесі кейіннен аналитикалық бөлімде қарастырылатын болады.Қазіргі кезде оңалту рәсімін өткізуге бірқатар жағымсыз факторлар, атап айтқанда, шығындарды жаппайтын қолданыстағы тарифтер, сауықтырылушы ұйымдардың тендерлерге қатысуына мүмкіндік бермейтін мемлекеттік сатып алулар туралы қолданыстағы заңнамалар, мердігерлердің өз міндеттемелерін орындамауы, тұтынушылардың төлем қабілетсіздігі, жүргізілетін жұмыстардың маусымдылығы және т.б. әсерін тигізеді.2 Экономикадағы банкроттықтың дамуы және рөлі2.1 Банкроттық процедурасы және оның жүргізіліуіБанкроттық процедурасы басталуының өзіне тән ерекшелігі банкрот алды кезеңде өтімді мүліктерді шетке шығару және қарызға белшеден батқан кәсіпорындарды іле-шала банкрот деп жариялау болып есептеледі. Жойылған ұйымдардың жалпы санындағы осындай ұйымдар, яғни қуыс кеуделілер үлесі жылдан-жылға артып келеді: 2002ж. 46,5%; 2003ж. 81,9%; 2004ж. 88,4%; 2005ж. 88,5%; 2006ж. 91%.Банкроттық институты тәжірибесінде жоғарыдағыдай ұйымдармен қатар мәселелі борышкерлердің орнында жоқтар және әрекетсіздер сияқты түрлері де кең тараған.Жоқ борышкер - тұрақты органының, сондай-ақ заңды тұлға оларсыз өз қызметін жүзеге асыра алмайтын құрылтайшыларының , қатысушыларының, менеджерлері мен лауазымды адамдарының тұрғылықты жерін немесе тұрған жерін алты ай ішінде анықтау мүмкін емес борышкер. Әрекетсіз борышкер жөніндегі ұғым банкроттық туралы заңнамада түсіндірілмеген.Банкроттық процедурасында осындай ұйымдардың аса көптігінен тек кәсіпорындардың қарыздары ғана өтелмейді емес, сонымен қатар борышкерді жою бойынша орын алған әкімшілік шығындардың орнын толтыру да мүмкін болмай қалады. Қазақстан Республикасының Банкроттық туралы заңына сәйкес орнында жоқ борышкерлер үшін банкроттықтың оңайлатылған схемасы алдын ала қарастырылған. Отандық экономикада өткізілген процедуралар тиімді емес, олардың мақсатына қол жеткізілген жоқ. Банкроттық процедурасында конкурстық өндірістің басымдылығы, орнында жоқ борышкерлар мен қуыс кеуде кәсіпорындардың пайда болуы мынадай қорытынды жасауға алып келеді: борышкер ұйымдардың төлем қабілеттілігін қалпына келтіруге тырысу, талап қылу кешіккен іс болып саналмақ және көбіне-көп нәтижесіз аяқталады. Банкроттық үдерісі әу бастан сәтсіздікке ұрынған кәсіпорындарға қатысты қозғалады, банкроттықтың басым бөлігін орнында жоқ борышкерлер банкроттығы құрайды. Ал бұл борышкердің төлем қабілеттілігін қалпына келтіру және оның қызметін жалғастыру мақсатын көздемейді. Меншік түрлері бойынша берешектер көлемін салыстыра отырып мынаны атап көрсетуге болады. Міндеттемелердің барлық түрлері бойынша аса үлкен көлем жекеменшік кәсіпорындарға тиесілі болды. Әр түрлі меншікке ие кәсіпорындар мен ұйымдардың міндеттемелері бойынша берешектерінің бөлінуі 3-ші кестеде көрсетілген. Банкроттық туралы мәселелердің қойылуы оларды шешу себептерін талдау және оны жою, экономиканың бәсеке қабілеттілігін арттыруға негізгі бағыт болып табылады. Экономикалық қатынастар аясында кәсіпорын басшысы акционерден гөрі көбірек ақпаратқа ие болады, яғни ақпарат олардың арасында басқа қатысушы ие бола алмайтындай етіп бөлінген. 3-кесте. 2009 жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша әр түрлі меншікке ие кәсіпорындар мен ұйымдардың міндеттемелері бойынша берешектерінің бөлінуі, млн.тгМіндет-темелер бойынша берешек оның ішіндеЖеткізу-шілер және мердігер-лермен есептесу бойыншаБюджеттік төлемдер бойыншаЖинақ-таушы зейнетақы қорларына төлемдер бойыншаНесиелер мен займдарбойыншаБанктік заемдар-дың жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдар займдарыБасқа берешектер мен есептеулер бойыншаБарлығы:2175929,1743831,9363 51,72854,6571203,9216886,1604800,9О ның ішін-де: мемлекеттік меншік9992,61533,21858,3150,6727,5- 5723,0Қорытын-дыға қатысы, % түрінде0,50,25,15,30,1-1,0Жеке меншік1797677,0534638,9270211,42459 ,7502283,1179857,1551426,8Қорытынды ға қатысы, % түрінде82,671,974,386,288,082,991,2 Басқа елдердің, олардың заңды тұлғаларыменазаматтарының меншігі368259,5207659,87482,0244,36 8193,337029,047651,1Қорытын-дыға қатысы, % түрінде16,927,920,68,511,917,17,8Ме рзім өткендері10683,87779,8191,8120,0907 ,74,91679,6Ақпараттық артықшылыққа ие болғандықтан, басшылар келісім-шарттық міндеттемелерінен жалтарып кету мүмкіндігін иеленеді, сөйтіп мінез-құлық принципсіздігін (оппортунизмді) көрсетеді.Оппортунистік мінез-құлық категориясын сипаттайтын келесідей құрылымдық элементтерді бөліп қарайды: контрагенттер мүдделерінің сәйкес келмеуі; ақпараттың асимметриясы; агенттің зиян шегуі, яғни оппортунистік мінез-құлық нәтижесінде тараптардың бірі өз пайдасын бір жақты бағытта арттырады да, екінші жақтың пайдасын кемітеді. Санамаланған барлық ерекшеліктер кредиторлар мен борышкер кәсіпорын басшысы арасындағы өзара қарым-қатынасқа тән, бұл олардың оппортунистік мінез-құлқы туындауының алғы шарты болмақ. Біз борышкер кәсіпорын басшысының оппортунистік мінез-құлқы көбіне-көп төмендегідей түрлерде көрініс табатынын айқындадық: төлем қабілетсіздігін оның нақты басталу мерзімінен көп кейін мойындауы;кәсіпорын активтерінің бір бөлігін ағымдық мәселелерді шешу мақсатында күні бұрын сату, яғни кредиторлар мүддесін аяқ асты етуі.Мінез-құлық принципсіздігінің осы түрлерін талдап көрелік.Зерттеу көрсеткендей, егер банкроттық туралы іс кредитор өтініші негізінде қозғалса, онда шаруашылық жүргізуші субъектілердің 40%-ы таратылады. Ал борышкер басшысының банкроттық рәсімін неғұрлым ертерек ашқанда, бұл кәсіпорындарды экономикалық жүйе үшін сақтап қалуға мүмкіндік берер еді. Алайда Қазақстандағы таратылған кәсіпорындардың төлем қабілетсіздігінің 55,7%-дық жағдайы оларға қатысты банкроттық рәсімі басталғаннан әлдеқайда бұрын орын алған еді. 2006 жылдың басында Қазақстанда борышкердің ынтасы бойынша тек 7% іс, ал 2007 ж. - 2% іс қана қозғалды. Менеджерлердің өздері басқаратын кәсіпорынның төлем қабілетсіздігі туралы ашық жария етуге деген қорқынышы мыналардан туындады:іскерлік беделін жоғалтып алу қаупі;басқарушылық шешімдерді қабылдаудағы өкілеттілігінің бір бөлігінкредиторларға берудің салдарынан бақылау жасаудан айырылу қаупі.Демек, банкроттық рәсімін бастау шығындары борышкер кәсіпорындар басшылары үшін тым жоғары болып шығады. Қазақстандық борышкер кәсіпорындар менеджерлері мен мамандары арасында жүргізілген сауалнама қорытындылары бойынша ҚР Қаржы министрлігінің Дәрменсіз борышкерлермен жұмыс жүргізу жөніндегі комитеті дағдарыстық фирмалар басшылары иек артатын басым іс-шаралар персоналды қысқарту мен активтерді сату болып саналатындығын айқындады. Бұл шаралар ағымдағы қаржылық мәселелерді ішінара шешуге мүмкіндік береді де, бір мезгілде шаруашылық жүргізуші субъектінің келешекте жұмыс істей алатындығына күмән келтіреді. Сонымен бір уақытта нарықты зерттеуге, шығарылатын өнімнің сапасын арттыруға бағытталған іс-шаралар мен кәсіпорын стратегиясын жетілдіру (өндірісті әртараптандыру, тиімсіз жобалардан бас тарту) жөніндегі шаралардың үлесі мардымсыз екендігі көзге түседі. Басшылықта және басқару әдістерінде нақты іс жүзінде ешқандай өзгеріс жоқ, ақпарат тапшылығымен байланысты мәселелер шешімін таппауда.Біз өз талдауымызды кәсіпорынның қаржылық мәселелерінен туындаған қысқа мерзімді болашақта тез шеше алу тәсілі ретіндегі активтерді сатуға жұмылдырмақпыз. Бұндай сатуды біз мезгілсіз деп атаймыз. Активтерді мезгілсіз сатуды борышкер кәсіпорын басшысы екі себеп бойынша жүзеге асырады: 1) банкроттық рәсімін бастау мерзімін ұзарту үшін; 2) егер кәсіпорын қаржылық тұрғыдан қиындық көрсе, онда кредиторлар сенімін ақтау мақсатында басшы активтердің бір бөлігін сатуға мүдделі болады. Бұл сол активтерді болашақта пайдаланудан түсер пайдаға зиян келтірсе де, осы қадамға барады. Кредиторлар қаржылық талдау мен аудиттің күрделі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Тақырыбы: Экономикадағы банкроттықтың дамуы және рөлі
________________________________пән і бойынша
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1 Банкроттықтың теориялық және әдіснамалық негізі..1.1Банкроттықтың экономикалық мәніжәне оны танып білудің әдістемелік негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2Экономикадағы банкроттық формалары мен қағидалары ... ... ... ... ... .
2 Экономикадағы банкроттықтың дамуы және рөлі ... ...
2.1Банкроттық процедурасы және оның жүргізіліуі ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.2 Банкроттық ықтималдығын факторлық және салыстырмалы талдау...2.3Қазақстанда банкроттықтың тиімді жүйесін орнату ... ... ... ... ... ... ... . ..ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..ПАЙДАЛАНЫ ЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3559151517293436Кіріспе Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Еліміздегі банкроттық мәселесінің өзектілігі мен мәнділігі мынада: қазіргі кезде отандық экономикамыздың негізгі бас ауруы өтелмеген төлем дағдарысы болып табылады. Банкроттық - кәсіпорындар мен ұйымдардың несие берушілер алдындағы өз міндеттемелерін орындауға немесе міндетті төлемдерді төлеуге қабілетсіздігінің салдары. Банкроттық процедурасы маңызды қоғамдық қызмет атқарады, өйткені ол ең алдымен ел экономикасын тиімсіз шаруашылық нысандарынан босатады, неғұрлым тиімді өндірістердің өсуіне мүмкіндік жасайды, халық шаруашылығы үйлесімділігі механизмін реттеу тетігі ретінде алға шығады. Бірқатар жағдайларда банкроттық процедурасын енгізу құрылымын қайта ұйымдастыру, пайдалылығы аз және залалды элементтерден тазарту жолымен кәсіпорынды немесе фирманы экономикалық бірлік ретінде сақтап қалуға мүмкіндік береді. Қорыта айтқанда, ел экономикасының тиімділігі банкроттық процедура-ларының серпіні бизнес негіздеріне қаншалықты жауап беретіндігіне, нарықтық қатынас субъектілерінің мүдделері қандай шамада екендігі ескерілетіндігіне, олар кәсіпкерлік ахуалға қалай әсер ететіндігіне, сондай-ақ кәсіпкерлер қауымының микро-, мезо- және макро деңгейлерде бәсекелесе алу қабілетіне байланысты болады.Банкроттық процедурасын жүзеге асырудың отандық тәжірибесін жинақтап қорыту, бизнестен өндірістік фирмалардың кету үдерісін өркениетті түрде басқарудың дамыған нарықтық экономикаға ие елдерде жинақталған тәжірибесін Қазақстан жағдайында пайдалану мүмкіндігін сыни тұрғыдан бағалау, Қазақстандағы банкроттық институтының жүйелі де аса пайдалы даму стратегиясын жасау өзекті ғылыми және қолданбалы мәселе болып есептеледі. Міне, нақ осы жағдай зерттеу тақырыбын таңдауға түрткі болды, әрі банкроттық мәселесі экономикалық теорияда әлі күнге дейін толық көрініс тапқан жоқ еді. Тақырыптың ғылыми зерттелу дәрежесі. Банкроттық диагностикасы мен оны бағалаудың, кәсіпорынның тұрақсыз сыртқы орта жағдайындағы экономикалық стратегиясын жасаудың жекелеген мәселелері И. Ансофф, Э. Доллан, М. Мескон, Ж. Ришар, Т. Стоун, В. Хойер, А. Хоскинг, Д. Хан және т.б. шетелдік белгілі ғалымдардың еңбектерінде мазмұндалған. Нарықтық экономикаға тән үдерістердің даму шамасына орай, кәсіпорындардың дәрменсіздігі мен оларды экономикалық тұрғыдан сауықтыру мәселесі кеңестік дәуірден кейінгі аумақта да белсенді түрде қаралу үстінде. П.Д. Баренбойм, Л. Белых, Я. Гессен, В. Градов, Д. Гребнер, А. Дубинчина, Э. Короткова, Э. Минаев, Г. Мерзликина, К. Победоносцев, Г. Шершеневич және т.б. секілді көптеген ресей ғалымдарының ғылыми еңбектері мен жарияланымдары нақ осы мәселені зерттеуді, оны шешуді мақсат тұтқан. Қазақстандық экономикалық ғылымда банкроттық және дағдарысқа қарсы басқару мәселелері Р.А. Алшанов, Е.М. Арын, Ә.Ә. Әбішев, О.Б. Баймұратов, К.Б. Бердалиев, К.Ш. Дүйсембаев, Т.А. Есіркепов, Ұ.М. Ысқақов, Д.Ж. Қалымбетова, В.В. Мельников, Т.И. Мұхамбетов, А.Г. Нукушев, Қ.О. Оқаев, М.С. Төлегенова және т.б. еңбектерінде көрініс тапқан. Аты аталған ғалымдар үлесінің ғылыми мәнділігін ескерсек те, осы мәселені зерттеудің әлі де толыққанды еместігіне көзіміз жетеді. Кәсіпорындар мен шаруашылық үдерісінің басқа да қатысушыларының тәжірибелік қызметі мен нақты стратегияларында фирма мінез-құлқының қолданыстағы теориялық үлгілерінен гөрі банкроттықтың болжамды келешегі мен нәтижелеріне анағұрлым үлкен мән беріледі. Бүгінгі таңда шаруашылық жүргізуші субъектілердің банкроттық үдерісінің әдіснамалық негізі мен теориялық түсіндірмелерін жасауды қамтамасыз ететін неғұрлым терең ғылыми талдау жүргізу және әлемдік экономика жетістіктерін пайдаланатын жаңа шешімдерді іздеу талап етіледі. Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері. Курстық жұмыстың мақсатыҚазақстанның қазіргі экономикасындағы банкроттық үдерісін кешенді талдауда және осы негізде нарықтық қатынастар дамуының осы заманғы үрдістерін ескере отырып, кәсіпорынды дағдарысқа қарсы басқару тетігін қалыптастыру бойынша ғылыми-тәжірибелік ұсыныстар әзірлеу зерттеу жұмысының мақсаты болып табылады. Алға қойылған мақсатқа қол жеткізу үшін келесі міндеттерді шешу талап етілді: банкроттық құбылысының экономикалық мазмұнын ашу, оның қоғамдағы әлеуметтік-экономикалық үдерістерге әсер ету сипатын анықтау;әр түрлі шаруашылық жүйелеріндегі дәрменсіздіктің экономикалық қатынастарының пайда болуы мен дамуының негізгі себептерін, жағдайларын айқындау; ҚР-дағы кәсіпорындардың дәрменсіздік үдерістерінің даму факторлары мен ерекшеліктерін анықтау;кәсіпорындар дәрменсіздігін бағалаудың озық шетелдік тәжірибесін зерттеу және оны отандық тәжірибеде ұтымды пайдалану жөнінде ұсыныстар әзірлеу;ұлттық экономиканың өзгешеліктерін ескере отырып және мемлекеттік экономикалық саясаттың осы саладағы шетелдік тәжірибесі негізінде Қазақстандағы банкроттық институтын жетілдірудің концептуалды аспектілерін тереңдету, жолдарын анықтау. Зерттеу пәнібанкроттық кәсіпорынды дағдарысқа қарсы басқару мен реттеу үдерісінде туындайтын әлеуметтік-экономикалық және ұйымдастыру-шылық-экономикалық қатынастар жиынтығы. Зерттеудің әдіснамалық және ақпараттық негізі. Зерттеудің әдіснамалық негізі отандық және шетелдік ғалымдардың дағдарысқа қарсы басқару мен реттеу, банкроттықты болжау және дәрменсіз кәсіпорындарды сауықтыру, өтпелі кезеңдегі экономикалық үдерістер ерекшеліктері сияқты салалардағы еңбектері болды. 1Банкроттықтың теориялық және әдіснамалық негізі1.1 Банкроттықтың экономикалық мәніжәне оны танып білудің әдістемелік негіздері Банкроттық ұғымы экономикада, құқықта, саясатта, психологияда көбінесе жеке-жеке, бір-бірінен бөлек қолданылады, сондықтан тиісті ғылым өкілдері ұғымды бір жақты түсіндіреді, оның мазмұнын өз ғылымы шегінде ғана қарастырады.Экономикалық категория ұғымын анықтау, оны қоғамдық ұдайы өндірістің әр түрлі үдерістерінде қолдану қажеттігін айқындау бұл категорияны функциясы бойынша қоғамдық қызметінің көрініс табу түрі ретінде қарастыруға мүмкіндік береді. Егер функцияны категорияның қоғамдық қызметінің көрініс табу формасы ретінде түсінсек, онда дәрменсіздік ұғымында ол функциялар қамтылуы тиіс. Дәрменсіздік категориясы біртұтас шаруашылықты білдіретін көп жақты экономикалық қатынастардың ішкі құрылымының логикалық көрінісін түзеді. Екінші жағынан, дәрменсіздік категориясында неғұрлым нақты мән бар, ол зерттелетін экономикалық өмірдің бір түрін, бір жағын ғана қамтып көрсетуі мүмкін. Алайда, олардың бірде-бірі басқа категориялардан оқшауланбайды. Уақыт өте келе категориялар белгілі бір өзгерістерге ұшырайды. Категориялар өз дамуында серпінді де өзгермелі, ал нарық әу бастан солай. Заттың ішкі мазмұнында оның мәні ең басты болып есептеледі және оның барлық қасиеттері мен қатынасында біртұтас күйде көрініс табады. Категорияны зерттеудің бастапқы кезеңінде дәрменсіз кәсіпорындардың оған қатысты әдіснамалық негіздерін анықтап алу қажет. Төменде осы экономикалық категорияның мәнін ашудың әдіснамасы мен негізгі кезеңдерімен байланысты басты сәттері көрсетілетін кесте берілген (кесте 1).1-кесте. Кәсіпорындардың банкроттығын танып білудің әдістемелік негіздеріТаным критерийлеріТаным сипаттамасыКәсіпорынның өмірлік циклі ретіндегі банкроттықДаму сипатыДаму кезеңі мен қарқыныҚосарлы категориялардың ілеспелігіЗалалдылық (шығынды ақтамау)ЗалалсыздықТөлем қабілеттілігіТөлем қабілетсіздігіДәрменділікДәрменсізд ікБанкроттық Банкроттыққа әсер ететін факторларМакроэкономикалық факторларМикроэкономикалық факторлар Айқындау тәсіліӘріптестердің экономикалық қарым-қатынасы арқылы Несие берушілер талабы бойыншаАғымдық қызмет пен берілген есепті талдауАудиторлық тексеруЭкономикалық болжам жолымен Банкроттықты анықтау көрсеткіштеріАғымдық өтімділік коэффициентіӨз қаражатымен қамтамасыз етілу коэффициентіТөлем қабілеттілігін қалпына келтіру (жоғалту) коэффициенті Дәрменсіздік ұғымы шаруашылық тұрмысында өзінде жүріп жатқан үдерістер мәніне байланысты тек дәрменсіздікке жақындаған, бірақ әлі дәрменсіз болып саналмайтын кәсіпорындарға қатысты жиі қолданылатынын атап өткен жөн. Нақты айтқанда, шаруашылық тұрмыста да терминдерді осылай қолдану әдепсіздік болар еді, одан да тек төлем қабілетсіздігі туралы айтқан дұрыс. Басқа сөзбен келтірсек, егер кәсіпорынның банкроттығы (дәрменсіздігі) бизнестің өлуі болса, онда төлем қабілетсіздігі - тек оның ауыруы. Экономикалық қатынастардың қандай да бір субъектісінің төлем қабілетсіздігі дәрменсіздік категориясынан ерекшеленетіндігі сөзсіз және қажетті, бірақ жеткіліксіз түрдегі шарты болып саналады. Егер борышкер күнделікті іс жүргізу барысында өз міндеттемелерін мерзімінде орындай алмаса, яғни пассив активтен ерекше асып кетсе, онда төлем қабілетсіздігі өз сипаты бойынша абсолютті деңгейге жетеді. Нақ абсолютті төлем қабілетсіздігі қандай да бір шаруашылық жүргізуші субъектінің дәрменсіздігі деп аталады. Банкроттық дәрменсіздік терминінің синонимі ретінде жиі пайдаланылған. Банкроттықты экономикалық, қаржылық және заңдық деп бөліп қарайды. Экономикалық банкроттық өндірістік қорларды тиімсіз пайдаланудың салдары болып саналады. Қаржылық дәрменсіздік кәсіпорын өз қарыздарын уақытылы өтеуге қабілетсіз болған жағдайда туындайды. Борышкерді банкрот ретінде мойындау туралы өтініш негізінде сот банкроттық жайында іс қозғаған сәттен бастап кәсіпорын заңды түрдегі дәрменсізге айналады. Біздің пікірімізше, зерттелетін категорияның нақ экономикалық мазмұнына ерекше мән берілуі қажет. Біз банкроттықты шаруашылық жүргізуші субъектілер санын реттеу құралы ретінде қарастыруды және меншіктік құқықты қайта бөлуді ұсынамыз: табыстары өздерінің жиынтық шығындарын жаппайтын кәсіпорындар шаруашылық қызметті қаржыландыруға қабілетсіз болады, сөйтіп олар нарықтан кетеді, ал олардың игіліктері неғұрлым тиімді меншік иелеріне бөлініп беріледі. Нәтижесінде нарықта экономикалық орта талаптарына анағұрлым толық жауап беретін фирмалар қалады. Басқаша айтқанда, банкроттық - арнайы экономикалық сот мойындаған экономикалық дәрменсіздік, оның тәжірибелік алғы шарты ағымдық төлемдерді орындамау ғана емес, сонымен қатар оны жою үшін негіз болып табылатын қарыздарды жабуға қажетті активтердің жеткіліксіздігімен де байланысты төлем қабілетсіздігі болып есептеледі. Дамыған шет елдермен салыстырғанда, ұлттық экономикадағы дәрменсіздік институтына деген сұраныс құрылымы өзіндік ерекшелікке ие. Ең алдымен, оны жоқ және салықтық есебін ұсынбайтын кәсіпорындар (шағын кәсіпорындар) санын қысқарту, сол сияқты төлем тәртібін (ірі кәсіпорындар үшін) қамтамасыз ету құралы ретінде мемлекет талап етеді. Шаруашылық жүргізуші субъектілер банкроттық институтына борышкер бизнесін (ірі кәсіпорындар, қаржылық құрылымдар) тартып алу, өтімді активтерді шығару және жинақталып қалған борыштан құтылу мақсатында сұраныс туғызады (менеджерлер, жергілікті органдары). Арнайы мүдде тұрғысынан біріккен топтардың әдейі рента иелену мақсатында банкроттық процедураны басым пайдалануы Қазақстанда банкроттық институтын құру институтционалды өзгерістер жасауға бағытталған тәсіл ретінде сол институттың бұрмалану мысалы болып табылатындығын көрсетті. Нарықтық қатынастарға көшумен байланысты қазақстандық кәсіпорындар мен ұйымдарда Банкроттық ұғымы пайда болды. Әр түрлі елдердің заңнамаларында қабылданған құқық түрлері мен әдістері түрліше болғанымен, барлық заңнамалық жүйелерде меншік құқығы мен оның кепілдігі басты орын алады. Борышкерді дәрменсіз (банкрот) деп жариялау немесе борышкердің өз дәрменсіздігі (банкроттығы) туралы өзі жария етуі осы мүліктік құқығын жүзеге асыру (немесе жою) үшін алдыға қойылады. Сөйтіп, құқық заңды тұлғаның дәрменсіздігін соттың жария етуі түрінде көрініс табады. Заңды тұлғаны жою оның құқықтары мен міндеттемелері мирасқорлық жолымен басқа тұлғаларға көшірілмей тоқтатылуына апарып соғады. Сондықтан, көптеген зерттеушілердің пікірінше, банкроттық категория ретінде негізінен заңдық қатынастарды білдіреді. Қарыздық қатынасты құқықтық рәсімдеусіз елестету мүмкін емес, сол себепті бүгінгі күні банкроттық бойынша әдебиетте оның анықтамасына құқықтық тұрғыдағы көзқарас басым көрінеді. Біздің ойымызша, қарыздық қатынастарды зерттеудің бастапқы пункті өзара тығыз байланысты, бірақ салыстырмалы түрде өзінше екі жақты, яғни экономикалық мазмұн мен заңдық форманы нақты анықтап айыру болуы тиіс, алайда оларды жылжытуға да, бір-біріне қарама-қарсы қоюға да орын жоқ. Банкроттықты анықтауға деген экономикалық көзқарас шаруашылық жүргізуші субъектіні дәрменсіздікке алып келген себептерді зерттеуге баса мән береді. Банкроттық макро және микроэкономикалық өлшемдерде қарастырылады. Біріншісі нарық теориясының қорытындылары мен ережелеріне, ал екіншісі фирма теориясына негізделген. Басқаша айтқанда, экономикалық көзқарас кәсіпорын банкроттығын қаржылық дағдарыс ретінде есептей отырып, оның экономикалық механизмдерін, ал құқықтық көзқарас дәрменсіздік фактісі, яғни қаржылық банкроттығы мойындалғаннан кейін кәсіпорынды таратудың ұйымдық-құқықтық механизмін қарастырады. Кәсіпорындар дәрменсіздігінің түпкі себебі болып қандай факторлар (сыртқы және ішкі) саналатындығымен байланысты экономикада банкроттықтың төмендегідей типтерін бөліп қарайды: балансталған экономикада жұмыс істейтін кәсіпорындардың ерекше банкроттығы, ол субъективтік себептер бойынша, яғни бұл кәсіпорындар өз мойындарына алған міндеттемелерін орындай алмауынан туындайды; экономиканың дағдарыстық жағдайында жұмыс істейтін кәсіпорындардың жаппай банкроттыққа ұшырауы, мұндай жағдайда олар көптеген экономикалық міндеттердің шешімін таба алмайды. Кәсіпорынның шаруашылық қызметіне үлкен әсер ететін сыртқы факторларға қажеттіліктер мөлшері мен құрылымы, халық табысының деңгейі, саяси тұрақтылық, ішкі саясаттың бағыты, тауар өндіру үдерісінің барлық құрамдас бөліктерін анықтайтын техника мен ғылымның дамуы және тауардың бәсекеге қабілеттілігі, халықаралық бәсеке, жалпы экономикалық құлдырау салдарлары, инфляция жатады. Кәсіпорынның дамуын анықтайтын және оның шаруашылық қызметінің нәтижелеріне ықпалын тигізетін ішкі факторлар экономикалық әдебиетте жалпы 4 негізгі топ ретінде қаралады. Бұлар - кәсіпорын стратегиясы, оның қызмет ету қағидалары, ресурстар және оларды пайдалану, маркетингтің сапасы мен деңгейі. Қазақстанда экономика субъектілері дәрменсіздігінің негізгі факторларына оларға қатысы бойынша сыртқы болып келетін келесі жағдайлар жатады:қазақстандық экономикада сақталып отырған, кәсіпорындардың төлем қабілетсіздігінің пайда болуының объективті механизмі. Әсіресе, реформаның алғашқы жылдарында оған кәсіпорындардың айналым қаражаттарының жетіспеушілігі тән еді. Бұл өз кезегінде өтелмеген төлемнің жаппай орын алуына, экономикада мерзімі өткен дебиторлық және кредиторлық берешектер көлемінің шұғыл артуына, есептесудің ақшасыз түрлерінің басым түсуіне, фирмалардың ресурстарды жеткізушілер мен салықтар бойынша мемлекетке берешектері және т.б. күрт өсуіне алып келді;мемлекетттік кәсіпорындар мен мекемелерді бюджеттік қаржыландырудың кешіктірілуі. Өз тапсырысы бойынша қазақстан экономика-сындағы дәрменсіз фирмалардың басты сатып алушысы жеткізілген өнімнің құнын дер кезінде төлемеген мемлекеттің өзі болғаны белгілі; шаруашылық қатынастарда баспа-бас айырбастың жоғары дәрежесі;фирмалардың бәсекелік ортада жұмыс істей білу дағдысының жоқтығы. Қазақстан экономикасындағы дәрменсіздік қатынастары дамуының ерекшеліктерін айқындау, олардың дамуында кезігетін қарама-қайшылықтарды зерттеудің принциптерін анықтау келесідей тұжырым жасауға мүмкіндік береді. Бір жағынан, қазақстандық экономикадағы дәрменсіздік қатынастары дамуының ерекшеліктері оларға трансформациялық үдерістердің барлық жиынтығының ықпалымен белгіленеді. Екінші жағынан, реформа кезеңінде қалыптасатын дәрменсіздік қатынастарының өзі де ел экономикасының жүйесіне, онда жүріп жатқан қайта құруларға елеулі әсерін тигізеді.1.2 Экономикадағы банкроттық формалары мен қағидаларыБанкрот-кәсіпорын түсінігінң мазмұныныа қатысты түрлі көзқарас қалыптасқан. Құқықтық көзқарас тұрғысынан егер сот шешімі болса, онда кәсіпорын банкрот болып танылады. Қаржылық көзқарас тұрғысынан - егер төлемдерді тоқтатса, кәсіпорын банкрот болып танылады. Экономикалық көзқарас тұрғысынан - бұл құқықтық және қаржылық қызметтер тек жекелеген сәттерді ғана белгілеген процесс.21.01.1997 ж. ҚР Банкроттық туралы Заңы заңды тұлғаның дәрменсіздігіне (банкроттығына) мынадай анықтама береді: сотпен танылған немесе қарызгермен жарияланған қарызгердің ақшалай міндеттемелері бойынша несие берушілердің талаптарына толық көлемде қанағаттандыру және (немесе) міндетті төлемдерді жүзеге асыру бойынша міндеттерін орындау қабілетсіздігі (егер сәйкес міндеттемелерді ол орындау мерзімінен бастап үш ай ішінде орындай алмаса).Банкроттықтың келесі қағидаларын атап өтуге болады. Біздің банкроттық жүйемізге қатысты маңыздылық дәрежесі бойынша банкроттықтың мынадай қағидаларын қолдануға болады:* Жеке тәсілдеме;* Салалық ерекшелікті ескеру;* Сот және құқықтық жүйенің тиімділігі;* Банкроттық процедураларының оңтайлылығы;* Қолданылатын процедуралардың мақсаттылығы;* Банкроттық формаларының алуан түрлілігі;* Банкроттық механизмінің иілмелілігі;* Банкроттықтың экономикалық сипаты;* Төлемқабілетсіздік;* Дәрменсіздік белгілерін айқындау;* Қарызгердің жауапкершілігі;* Банкроттық жағдайларын реттейтін мемлекеттік органның болуы;* Кредиторлармен есеп-айырысуды максимизациялау;* Кредиторларды қорғаудағы әділеттілік;* Кәсіпорынның бәсекеқабілеттігін арттыруды ынталандыру;* Болашағы бар кәсіпорындарды сақтау және бизнестің өрлеуін ынталандыру;* Банкроттық жүйесінің барлық қатысушыларының мүдделерін қамтамасыз ету;* Әлеуметтік қорғаныс.Кәсіпорынның банкроттығы дегеніміз оның ағымдық операциондық іс-әрекетті қаржыландыруға және мерзімді міндеттемелерін өтеуге қабілетсіздігі болып табылады. Банкроттық кәсіпорын капиталы ұдайы өндірісінің экономикалық механизмінің теңсіздігінің салдары, тиімсіз бағалық, инвестициялық және қаржылық саясаттың салдары болып табылады. Кәсіпорындардың жаппай банкроттығы күрделі әлеуметтік жағымсыз салдарларға әкелуі мүмкін, сондықтан нарықтық экономикасы бар елдерде кәсіпорындардың құрылтайшылығы мен оларды толық құлдыраудан қорғау механизмі өңделген. Оның негізгі элементтері болып табылады:- банкроттықты құқықтық реттеу;- кәсіпорындардың дәрменсіздігі (банкроттығы) жайлы актілерді жүзеге асыру барысында шешім қабылдау процестерінің ұйымдық, экономикалық және нормативті-әдістемелік қамтамасыз етілуі;- болашағы бар тауар өндірушілерді сақтап қалу мақсатында төлемқабілетсіз кәсіпорындарды мемлекеттік қаржылық қолдау шаралары;- қайта құру және тарату шараларын қаржыландыру;- банкроттық процедурасының барлық қатысушыларының мүдделерін экономикалық қорғау;- төлемқабілетсіз кәсіпорындар реестрін жүргізу, бұқара қауым үшін банкроттар туралы ақпараттың жариялылығын қамтамасыз ету.Отандық тәжірибеде банкроттықтың келесідей формалары болады.Олардың алғашқысы - қайта құру (сыртқы басқару және санация), онда сот кәсіпорынды басқару бойынша барлық қызметтерді жүзеге асыратын басқарушыны тағайындайды. Кәсіпорынның дәрменсіздігі туралы істі қозғауда не қарызгердің арызы, не кредитордың арызы, не прокурордың арызы негіздеме болып табылады.Екінші процедура - тарату, ол сот шешімі бойынша мәжбүрлі, немесе қарызгердің қалған мүлігін сатуды жүзеге асыратын кредиторлардың бақылауымен ерікті болуы мүмкін.Үшінші процедура - әлемдік келісім, ол банкроттық жөніндегі істің кез-келген кезеңінде қарызгер мен конкурстық кредиторлар арасында келісілуі мүмкін.Әлемдік келісім мынадай шарттарды қамтуы мүмкін: қарызгердің міндеттемені орындау мерзімін кейінге қалдыру; қарызгердің міндеттемелерін үшінші тұлғалардың орындауы; қарыздан жеңілдік жасау; акциялар талаптарын айырбастау.Банкроттықтың қайта құру процедураларына жатқызылады: сотқа дейінгі санация, қадағалау, қарызгер-кәсіпорын мүлігін сырттан басқару, реабилитация.Сотқа дейінгі санация. Банкроттықтың алдын алу бойынша шаралар шеңберінде қарызгердің несие берушілері мен өзге тұлғаларымен ақшалай міндеттемелері мен міндетті төлемдерін өтеуге, сонымен қатар қарызгердің төлемқабілеттігін қалпына келтіруге жеткілікті көлемде қаржылық көмек көрсетілуі мүмкін - бұл процедура сотқа дейінгі санация деп аталады.Қадағалау. Қадағалау процедурасын несие берушілер арыздарын қабылдағаннан кейін бір апта ішінде сотпен енгізіліп, 3-5 айға созылуы мүмкін.Осы сәттен бастап:* Қарызгерге мүліктік талаптар Банкроттық туралы Заңмен бекітілген тәртіпті сақтау ақылы ғана ұсынылуы мүмкін;* Несие берушінің өтініші бойынша қарызгерден ақша қаражаттары мен өзге мүлкін алумен байланысты істер жағдайы тоқтатылады;* Мүліктік айыппұлдар бойынша атқарушылық құжаттардың орындалуы тоқтатылады;* Заңды тұлға-қарызгердің қатысушылар құрамынан шығумен байланысты қарызгердің мүлкін беру туралы талаптарын қанағаттандыру қорғалады.Сырттан басқару. Бұл қайта құру процедурасын несие берушілер жиналыстары шешімінің негізінде сотпен енгізіліп, қарызгердің мүлкін сырты басқарушының басқаруына берумен қарызгердің төлемқабілеттігін қалпына келтіру мақсатын көздейді.Реабилитация. Кәсіпорынның қаржы-шаруашылық іс-әрекетін сауықтыру үшін банкроттықтың реабилитациясы сияқты процедура қолданылады.Реабилитациялық процедура - дәрменсіз қарызгерге қарызгердің таратылуының алдын алу мақсатында оның төлемқабілеттігін қалпына келтіруге бағытталған кез-келген қайта құру, ұйымдық-шаруашылық, басқарушылық, инвестициялық, техникалық, қаржы-экономикалық, құқықтық және өзге де заңнамаға қайшы келмейтін шаралар қолданылатын соттық процедура, сонымен қатар санация, әлемдік келісімге келу жолымен қарыздарды акцияларға айырбастау сияқты шаралар кешені.Кәсіпорынның потенциалды банкроттығын болжамдауға мүмкіндік беретін түрлі формалды емес критериялар да бар. Олар:- кәсіпорын мүлкінің, ең алдымен, ағымдық активтерінің қанағаттанарлықсыз құрылымы. Олардың құрамындағы жүзеге асырылуы қиын активтердің (күмәнді дебиторлық берешек, айналым мерзімі ұзаққа созылатын тауарлы-материалдық қорлар) өсуі осындай кәсіпорынды өзінің талаптары бойынша жауап беруге қабілетсіз етуі мүмкін;- кәсіпорын қаражаттары айналымдылығының бәсеңдеуі (қорларды шамадан тыс жинау, сатып алушылармен есеп-айырысу жағдайының нашарлауы);- ағымдық активтер айналымдылығының бәсеңдеуі барысында кредиторлық берешекті өтеу кезеңінің қысқаруы;- кәсіпорын міндеттемелерінің құрамынан арзан қарыз қаражаттарын қымбат қарыз қаражаттарымен ығыстыру қарқыны және олардың активте тиімсіз орналастырылуы;- мерзімі өтіп кеткен кредиторлық берешектің болуы және кәсіпорын міндеттемелерінің құрамында оның үлес салмағының артуы;- шығынға жатқызылатын дебиторлық берешектің жоғары сомасы;- өтімділігі жоғары активтердің өзгеруімен салыстырғанда неғұрлым мерзімді міндеттемелердің өсім қарқыны;- өтімділік коэффициенттері мәнінің төмендеуі;- қаражаттарды тарту мен орналастырудың тиімсіздігі, қысқа мерзімді қаражат көздері есебінен ұзақ меозімді активтердің қалыптасуы;- баланста сипатталатын шығындар.Қазіргі таңда корпорациялар банкроттықтан қорғауды қамтамасыз ететін кәсіпорынды қаржылық сауықтыру құралдары мен банкроттық қаупін алдын ала диагностикалау әдістерін өңдеу мен пайдаланудан тұратын кәсіпорынның жалпы қаржылық стратегиясының бөлігін білдіретін дағдарысқа қарсы саясатты өңдей бастады. Қаржылық сауықтыру - бұл қарызгердің төлемқабілеттігін қалпына келтіру және берешекті өтеу сызығына сәйкес қарызгердің берешекті өтеуі мақсатында қолданылатын банкроттық процедурасы. Дағдарысқа қарсы қаржылық саясаттың басты мақсаты - кәсіпорынның төлемқабілеттігі мен қаржылық тұрақтылығын жылдам қалпына келтіру.Дағдарысқа қарсы қаржылық саясаттың жүзеге асырылуы келесі кезеңдерді қамтиды:1) Кәсіпорынның қаржылық жағдайын зерттеу.Мұндай зерттеудің мақсаты - банкроттық белгілерін уақытылы анықтау. Ол үшін талдау барысында кәсіпорында мүмкін болатын Дағдарыстық алаңды қалыптастыратын қадағалау оъбъектілерінің жеке тобы құрылады. Дағдарыстық алаң көрсеткіштерін зерттеу барысында қаржылық талдаудың түрлі әдістері қолданылады.2) Кәсіпорынның дағдарыстық жағдай ауқымдарын анықтау.Кәсіпорынның дағдарыстық жағдайының ауқымдары қаржылық стратегияның бағыттарымен анықталатын жоспарлы және нормативті көрсеткіштерден айтарлықтай ауытқуларды анықтау барысында табылады.3) Банкроттықтың дамуына ықпал ететін негізгі факторларды талдау. Аталмыш кезеңде осындай факторлар талданып, топталып, болжанады, сондай-ақ қаржылық дағдарыстық даму ауқымдарына түрлі факторлардың ықпалы да зерттеуге алынады.4) Банкроттық қаупі туындаған кезде кәсіпорынның дағдарысқа қарсы саясатының мақсатын анықтап, құралдарын таңдау. Дағдарысқа қарсы саясаттың мақсаттары мен құралдары кәсіпорынның дағдарыстық жағдайының ауқымдарына сәйкес келуі керек. Дағдарысқа қарсы саясаттың негізгі мақсаттары болып табылатындар:Қаржы-шаруашылық іс-әрекеттің ішкі резервтерін өткізу есебінен кәсіпорынның қаржылық сауықтырылуын қамтамасыз ету;Сыртқы көмек пен кәсіпорынды жартылай қайта құру есебінен қаржылық сауықтыруды қамтамасыз ету;Қаржы-шаруашылық іс-әрекетті тарату және банкроттық процедурасын бастау.5) Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығының ішкі механизмдерін енгізу. Осындай механизмдер ішкі резервтер есебінен кәсіпорынның төлемқабілеттігі мен қаржылық тұрақтылығын қалпына келтіру бойынша шұғыл шаралардың жүзеге асырылуын қамтамасыз етуі керек. Дағдарысқа қарсы саясат жүйесінде аталмыш кезеңге аса зор назар аударылады. Қаржылық тұрақтылықтың ішкі механизмдері дағдарыстық жағдайдың ауқымы мен қаржы-шаруашылық іс-әрекеттің ерекшелігіне сәйкес таңдалатын белгілі модельдердің ілеспелі пайдаланылуына негізделеді.6) санациялаудың қажетті формасын таңдау. Егер кәсіпорын ішкі резервтерінің көмегімен қаржылық сауыға алмаса, онда ол әдеттегі санация формасына ие болатын сыртқы көмекке жүгінуге мәжбүрлі болады. Санациялау процесінде таяу уақытта кәсіпорынның қаржылық сауығуына қол жеткізіп, оны банкрот деп жариялауына жол бермес үшін оның неғұрлым тиімді формасын таңдау қажет.7) Кәсіпорынның банкроттығы жағдайында тарату процедураларын қаржылық қамтамасыз ету. Көбінесе осындай қамтамасыз ету мәжбүрлі сипатқа ие болып, заңнамамен қатаң қадағаланады. Тарату процедуралары арбитражды соттың кәсіпорынды банкрот деп тану шешімін қабылдағаннан кейін жүзеге асырылады. Тарату шараларының қаржылық қамтамасыз етілуі сәйкес бюджетті өңдеумен, активтерді өткізуге дайындаумен, өткізілетін мүлік есебінен кредиторлар талаптарын қамтамасыз етумен байланысты. Қаржылық менеджменттің аталмыш қызметтері тарату комиссиясына жүктеледі.Мүмкін болатын банкроттықты диагностикалау үш кезеңде жүзеге асырылады:- банкроттық белгілерін уақытылы анықтау мақсатында кәсіпорынның қаржылық жағдайын зерттеу;- кәсіпорынның дағдарыстық жағдайының ауқымдарын анықтау;- кәсіпорынның банкроттығына ықпал ететін негізгі факторларды анықтау.Банкроттықтың даму қаупін туындататын белгілерді уақытыл анықтау мақсатында кәсіпорынның қаржылық жағдайын зерттеу қаржылық талдаудың негізгі бөлігі болып табылады. Дағдарыстық алаңды қадағалау объектісі - төлемдердің ағымдық және болашақ анықдарының көрсеткіштері, сондай-ақ кәсіпорынның өндірістік, инвестициялық және қаржылық іс-әрекеті бойынша таза ақшалай ағындарды қалыптастыру көрсеткіштері. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын зерттеуге жәрдемдесетін көрсеткіштер жүйесі кейіннен аналитикалық бөлімде қарастырылатын болады.Қазіргі кезде оңалту рәсімін өткізуге бірқатар жағымсыз факторлар, атап айтқанда, шығындарды жаппайтын қолданыстағы тарифтер, сауықтырылушы ұйымдардың тендерлерге қатысуына мүмкіндік бермейтін мемлекеттік сатып алулар туралы қолданыстағы заңнамалар, мердігерлердің өз міндеттемелерін орындамауы, тұтынушылардың төлем қабілетсіздігі, жүргізілетін жұмыстардың маусымдылығы және т.б. әсерін тигізеді.2 Экономикадағы банкроттықтың дамуы және рөлі2.1 Банкроттық процедурасы және оның жүргізіліуіБанкроттық процедурасы басталуының өзіне тән ерекшелігі банкрот алды кезеңде өтімді мүліктерді шетке шығару және қарызға белшеден батқан кәсіпорындарды іле-шала банкрот деп жариялау болып есептеледі. Жойылған ұйымдардың жалпы санындағы осындай ұйымдар, яғни қуыс кеуделілер үлесі жылдан-жылға артып келеді: 2002ж. 46,5%; 2003ж. 81,9%; 2004ж. 88,4%; 2005ж. 88,5%; 2006ж. 91%.Банкроттық институты тәжірибесінде жоғарыдағыдай ұйымдармен қатар мәселелі борышкерлердің орнында жоқтар және әрекетсіздер сияқты түрлері де кең тараған.Жоқ борышкер - тұрақты органының, сондай-ақ заңды тұлға оларсыз өз қызметін жүзеге асыра алмайтын құрылтайшыларының , қатысушыларының, менеджерлері мен лауазымды адамдарының тұрғылықты жерін немесе тұрған жерін алты ай ішінде анықтау мүмкін емес борышкер. Әрекетсіз борышкер жөніндегі ұғым банкроттық туралы заңнамада түсіндірілмеген.Банкроттық процедурасында осындай ұйымдардың аса көптігінен тек кәсіпорындардың қарыздары ғана өтелмейді емес, сонымен қатар борышкерді жою бойынша орын алған әкімшілік шығындардың орнын толтыру да мүмкін болмай қалады. Қазақстан Республикасының Банкроттық туралы заңына сәйкес орнында жоқ борышкерлер үшін банкроттықтың оңайлатылған схемасы алдын ала қарастырылған. Отандық экономикада өткізілген процедуралар тиімді емес, олардың мақсатына қол жеткізілген жоқ. Банкроттық процедурасында конкурстық өндірістің басымдылығы, орнында жоқ борышкерлар мен қуыс кеуде кәсіпорындардың пайда болуы мынадай қорытынды жасауға алып келеді: борышкер ұйымдардың төлем қабілеттілігін қалпына келтіруге тырысу, талап қылу кешіккен іс болып саналмақ және көбіне-көп нәтижесіз аяқталады. Банкроттық үдерісі әу бастан сәтсіздікке ұрынған кәсіпорындарға қатысты қозғалады, банкроттықтың басым бөлігін орнында жоқ борышкерлер банкроттығы құрайды. Ал бұл борышкердің төлем қабілеттілігін қалпына келтіру және оның қызметін жалғастыру мақсатын көздемейді. Меншік түрлері бойынша берешектер көлемін салыстыра отырып мынаны атап көрсетуге болады. Міндеттемелердің барлық түрлері бойынша аса үлкен көлем жекеменшік кәсіпорындарға тиесілі болды. Әр түрлі меншікке ие кәсіпорындар мен ұйымдардың міндеттемелері бойынша берешектерінің бөлінуі 3-ші кестеде көрсетілген. Банкроттық туралы мәселелердің қойылуы оларды шешу себептерін талдау және оны жою, экономиканың бәсеке қабілеттілігін арттыруға негізгі бағыт болып табылады. Экономикалық қатынастар аясында кәсіпорын басшысы акционерден гөрі көбірек ақпаратқа ие болады, яғни ақпарат олардың арасында басқа қатысушы ие бола алмайтындай етіп бөлінген. 3-кесте. 2009 жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша әр түрлі меншікке ие кәсіпорындар мен ұйымдардың міндеттемелері бойынша берешектерінің бөлінуі, млн.тгМіндет-темелер бойынша берешек оның ішіндеЖеткізу-шілер және мердігер-лермен есептесу бойыншаБюджеттік төлемдер бойыншаЖинақ-таушы зейнетақы қорларына төлемдер бойыншаНесиелер мен займдарбойыншаБанктік заемдар-дың жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдар займдарыБасқа берешектер мен есептеулер бойыншаБарлығы:2175929,1743831,9363 51,72854,6571203,9216886,1604800,9О ның ішін-де: мемлекеттік меншік9992,61533,21858,3150,6727,5- 5723,0Қорытын-дыға қатысы, % түрінде0,50,25,15,30,1-1,0Жеке меншік1797677,0534638,9270211,42459 ,7502283,1179857,1551426,8Қорытынды ға қатысы, % түрінде82,671,974,386,288,082,991,2 Басқа елдердің, олардың заңды тұлғаларыменазаматтарының меншігі368259,5207659,87482,0244,36 8193,337029,047651,1Қорытын-дыға қатысы, % түрінде16,927,920,68,511,917,17,8Ме рзім өткендері10683,87779,8191,8120,0907 ,74,91679,6Ақпараттық артықшылыққа ие болғандықтан, басшылар келісім-шарттық міндеттемелерінен жалтарып кету мүмкіндігін иеленеді, сөйтіп мінез-құлық принципсіздігін (оппортунизмді) көрсетеді.Оппортунистік мінез-құлық категориясын сипаттайтын келесідей құрылымдық элементтерді бөліп қарайды: контрагенттер мүдделерінің сәйкес келмеуі; ақпараттың асимметриясы; агенттің зиян шегуі, яғни оппортунистік мінез-құлық нәтижесінде тараптардың бірі өз пайдасын бір жақты бағытта арттырады да, екінші жақтың пайдасын кемітеді. Санамаланған барлық ерекшеліктер кредиторлар мен борышкер кәсіпорын басшысы арасындағы өзара қарым-қатынасқа тән, бұл олардың оппортунистік мінез-құлқы туындауының алғы шарты болмақ. Біз борышкер кәсіпорын басшысының оппортунистік мінез-құлқы көбіне-көп төмендегідей түрлерде көрініс табатынын айқындадық: төлем қабілетсіздігін оның нақты басталу мерзімінен көп кейін мойындауы;кәсіпорын активтерінің бір бөлігін ағымдық мәселелерді шешу мақсатында күні бұрын сату, яғни кредиторлар мүддесін аяқ асты етуі.Мінез-құлық принципсіздігінің осы түрлерін талдап көрелік.Зерттеу көрсеткендей, егер банкроттық туралы іс кредитор өтініші негізінде қозғалса, онда шаруашылық жүргізуші субъектілердің 40%-ы таратылады. Ал борышкер басшысының банкроттық рәсімін неғұрлым ертерек ашқанда, бұл кәсіпорындарды экономикалық жүйе үшін сақтап қалуға мүмкіндік берер еді. Алайда Қазақстандағы таратылған кәсіпорындардың төлем қабілетсіздігінің 55,7%-дық жағдайы оларға қатысты банкроттық рәсімі басталғаннан әлдеқайда бұрын орын алған еді. 2006 жылдың басында Қазақстанда борышкердің ынтасы бойынша тек 7% іс, ал 2007 ж. - 2% іс қана қозғалды. Менеджерлердің өздері басқаратын кәсіпорынның төлем қабілетсіздігі туралы ашық жария етуге деген қорқынышы мыналардан туындады:іскерлік беделін жоғалтып алу қаупі;басқарушылық шешімдерді қабылдаудағы өкілеттілігінің бір бөлігінкредиторларға берудің салдарынан бақылау жасаудан айырылу қаупі.Демек, банкроттық рәсімін бастау шығындары борышкер кәсіпорындар басшылары үшін тым жоғары болып шығады. Қазақстандық борышкер кәсіпорындар менеджерлері мен мамандары арасында жүргізілген сауалнама қорытындылары бойынша ҚР Қаржы министрлігінің Дәрменсіз борышкерлермен жұмыс жүргізу жөніндегі комитеті дағдарыстық фирмалар басшылары иек артатын басым іс-шаралар персоналды қысқарту мен активтерді сату болып саналатындығын айқындады. Бұл шаралар ағымдағы қаржылық мәселелерді ішінара шешуге мүмкіндік береді де, бір мезгілде шаруашылық жүргізуші субъектінің келешекте жұмыс істей алатындығына күмән келтіреді. Сонымен бір уақытта нарықты зерттеуге, шығарылатын өнімнің сапасын арттыруға бағытталған іс-шаралар мен кәсіпорын стратегиясын жетілдіру (өндірісті әртараптандыру, тиімсіз жобалардан бас тарту) жөніндегі шаралардың үлесі мардымсыз екендігі көзге түседі. Басшылықта және басқару әдістерінде нақты іс жүзінде ешқандай өзгеріс жоқ, ақпарат тапшылығымен байланысты мәселелер шешімін таппауда.Біз өз талдауымызды кәсіпорынның қаржылық мәселелерінен туындаған қысқа мерзімді болашақта тез шеше алу тәсілі ретіндегі активтерді сатуға жұмылдырмақпыз. Бұндай сатуды біз мезгілсіз деп атаймыз. Активтерді мезгілсіз сатуды борышкер кәсіпорын басшысы екі себеп бойынша жүзеге асырады: 1) банкроттық рәсімін бастау мерзімін ұзарту үшін; 2) егер кәсіпорын қаржылық тұрғыдан қиындық көрсе, онда кредиторлар сенімін ақтау мақсатында басшы активтердің бір бөлігін сатуға мүдделі болады. Бұл сол активтерді болашақта пайдаланудан түсер пайдаға зиян келтірсе де, осы қадамға барады. Кредиторлар қаржылық талдау мен аудиттің күрделі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz