Банк және банктен тыс мекемелердің есебі

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3

1. БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕП ТҮСІНІГІ МЕН САЯСАТЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.1. Есеп саясатын дайындау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2. Банктің бухгалтерлік есебін ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
1.3. ҚР.ның бухгалтерлік есеп заңы және банктердің есеп стандарттары ... ..12

2. БАНК ЖӘНЕ БАНКТЕН ТЫС МЕКЕМЕЛЕРДІҢ ЕСЕБІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18
2.1. Банк және банктен тыс мекемелер есебінің мәні және
есеп шоттарының жазылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...18
2.2. Банк және банктен тыс мекемелер есебі, есеп шотының құрылымы
мен түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .24
2.3. Банк және банктен тыс мекемелер несиелерінің есебі ... ... ... ... ... ... ... ...38

3. Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 42

4. ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 44

Қазіргі ақша-несие саясатының тиімділігі және тұрақты экономикалық өсу көп ретте ел экономикасының қаржы секторының жай күйімен байланысты. Ал осы қаржы секторының маңызды құрамдас бөлігінің бірі банк жүйесі екені анық.
Екінші деңгейлі банктердің экономикадағы маңызын олардың атқаратын операциялары анықтайды.
Нарықтық экономикада несие-банк жүйесі маңызды роль атқарады. Ол арқылы кәсіпорындардың, ұйымдардың және халықтың ақшалай есеп айырысулар мен төледері жүргізіледі, ол уақытша бос ақшалай қаражаттарды, халықтың жинақтары мен табыстарын жұмылдырады және белсенді түрде жұмыс жасайтын капиталға айналдырады, сондай-ақ көптеген түрлі несиелік, сақтандыру, делдалдық, инвестициялық, сенім, кеңес беру және басқа да операцияларды орындайды.
Банктің қаржылық жағдайының тұрақтылығын қамтамасыз ету жалпы экономика дамуының басты шарты.

1. ҚР Конституциясы, 2007
2. «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру» туралы заң, 2007
3. Салық кодексі, Алматы 2006
4. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаевтың «Қазақстан-
2030» ұзақ мерзімді Стратегиялық бағдарламасы, Алматы, 1998
5. С.Т. Міржақыпова “Банктегі бухгалтерлік есеп” Алматы 2004 ж.
6. Усоскин В.М. “Современный коммерческий банк” Алматы 1998 г
7. Р. Қалығұлова, Н. Ғұмар “Банктегі бухгалтерлік есеп және есеп
беру” Алматы 2000 ж.
8. Мақыш Серік Биханұлы “Коммерциялық банктер операциялары”
Алматы 2004 ж.
9. Радостовец В.К. Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп, Алматы- 2003;
10. Назарова В.Л. Шаруашылық жүргізуші субъектілердегі бухгалтерлік
есеп, Алматы -2005;
11. Қазақстан Республикасының қаржы министрлігінің ақпараттық
хабаршысы
12. Кеулімжаев К.К. Бухгалтерлік есеп: теориясы және негіздері//Алматы,
2006
13. Бухгалтерский учет//М., 2001
14. Баймұханова С.Б. Бухгалтерлік есеп//Алматы, 2005
15. Абдина А.Р. Қаржылық есептіліктің х/а стандарттарына сәйкес
шоттар байланысының жиынтығы // Астана 2007
16. Бухгалтер бюллетені // № 34 / тамыз 2007/
17. Мейірбеков А.Қ., Кәсіпорын экономикасы Алматы, 2003

Пән: Банк ісі
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 38 бет
Таңдаулыға:

Курстық жұмыс

Пәні: Бухгалтерлік есеп теориясы

Тақырыбы: Банк және банктен тыс мекемелердің есебі

МАЗМҰНЫ

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3

1. Бухгалтерлік есеп түсінігі мен
саясаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1. Есеп саясатын
дайындау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .5
2. Банктің бухгалтерлік есебін
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
3. ҚР-ның бухгалтерлік есеп заңы және банктердің есеп стандарттары ... ..12

2. Банк және банктен тыс мекемелердің
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ..18
2.1. Банк және банктен тыс мекемелер есебінің мәні және
есеп шоттарының
жазылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..18
2.2. Банк және банктен тыс мекемелер есебі, есеп шотының құрылымы
мен
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... 24

2.3. Банк және банктен тыс мекемелер несиелерінің
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. .38

3.
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..42

4. Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... 44

Кіріспе

Қазіргі ақша-несие саясатының тиімділігі және тұрақты экономикалық өсу
көп ретте ел экономикасының қаржы секторының жай күйімен байланысты. Ал
осы қаржы секторының маңызды құрамдас бөлігінің бірі банк жүйесі екені
анық.
Екінші деңгейлі банктердің экономикадағы маңызын олардың атқаратын
операциялары анықтайды.
Нарықтық экономикада несие-банк жүйесі маңызды роль атқарады. Ол арқылы
кәсіпорындардың, ұйымдардың және халықтың ақшалай есеп айырысулар мен
төледері жүргізіледі, ол уақытша бос ақшалай қаражаттарды, халықтың
жинақтары мен табыстарын жұмылдырады және белсенді түрде жұмыс жасайтын
капиталға айналдырады, сондай-ақ көптеген түрлі несиелік, сақтандыру,
делдалдық, инвестициялық, сенім, кеңес беру және басқа да операцияларды
орындайды.
Банктің қаржылық жағдайының тұрақтылығын қамтамасыз ету жалпы экономика
дамуының басты шарты.
Коммерциялық банктер бір жағынан, шаруашылық субъектілерінің уақытша
бос ақшалай қаражаттарын тартатын болса, екінші жағынан, бұл қаражаттар
есебінен кәсіпорындар мен ұйымдардың әр түрлі қажеттерін қанағаттандыратын
арнайы мекеме. Коммерциялық банктің пассивтік операциялық негізінде
қызметінің жүзеге асырылуы үшін қажетті банк ресурстары жинақталады.
Бұл жұмыстың ғылыми құндылығы сонда, бұнда нарықтық қатынастар
жағдайында банк және банктен тыс мекемелер есебіның теориясы мен
тәжірибесінің мәселелері жүйелі түрде мазмұндалған.

Осы жұмыстың өзектілігі – Қазақстан Республикасының коммерциялық
банктері, олардың қызметтері мен операцияларын қарастыру, кең көлемде
қолдануын әрі тиімділігін қарастыру.
Осы жұмыстың мақсаты – банк және банктен тыс мекемелердің есебінің
мазмұнын ашу, есеп шоттарының жазылуын көрсету, оның ішінде дәстүрлі және
дәстүрлі емес операцияларын қарастыру, қаншалықты қолданылатынын зерттеу.
Осы жұмыстың міндеті – банк және банктен тыс мекемелермен жүргізілетін
несиелік т.б. операциялардың есебін қарастыру, пассивтік операцияларға
мазмұн беру.
Жалпы жұмыстың зерттелу деңгейіне тоқталсақ, банк және банктен тыс
мекемелердің есебі өте ауқымды тақырып, оны бір ғана жұмыстың көлемімен
шектеу мүмкін емес. Жалпы осы тақырып шетелдік және отандық мамандар
тарапынан жан-жақты зерттелген.
Жұмысты орындау барысында келесі экономикалық–статистикалық зерттеу
әдістері қолданылады: монографиялық, талдау, конструктивтік-есептік,
сызбалық және т.б.
Қолданылған әдебиеттерге келсек, жұмысты жазу барысында отандық және
шетелдік оқулықтар және еліміздегі әрекет етуші бухгалтерлік есеп
стандарттары, заңдар мен құқықтық-нормативтік материалдар, сондай–ақ,
ағымдық баспасөз беттерінде жарияланған мақалалар мен статистикалық
мәліметтер қолданылды.

3. Бухгалтерлік есеп түсінігі мен саясаты
4. Есеп саясатын дайындау

Қаржылық есеп принциптері бойынша кәсіпорынның есеп саясаты деп
ұйымның қаржылық есепті жүргізу әдістері мен тәсілдерінің жиынтығын, яғни
алғашқы бақылау, құндық өлшеу, ағымдағы топтау мен шаруашылық (жарғылық
және басқа) қызметтің фактілерін жинатап қорытындылау жолдарын айтады.
Қаржылық есепті жүргізу әдістеріне шаруашылық қызмет фактілерін топтау
мен бағалау әдістері, активтердің құнын есептеу, құжат айналымын қабылдауды
ұйымдастыру, түгендеу (инвентаризациялау), бухгалтерлік есеп шоттарын
қолдану әдістері, қаржылық есептің тіркелім жүйесі, мәліметті өңдеу мен
басқа да сәйкес әдістер мен амаладар кіреді.
Ұйымның өзінің есеп саясатына өңдеу мүмкіндігі мен қажеттілігі
қаржылық есеп пен басқа екінші деңгейлі нормативтік құжаттар бойынша
баптарда (стандарттарда) қарастырылған қаржылық есептің кез келген
мәселелерін шешудің көп түрлілігімен анықталады. Бухгалтерлік есеп және
қаржылық есеп беру туралы Қазақстан Республикасының заңы мен Бухгалтерлік
есеп принциптерінде кәсіпорын өзінің есеп саясатын құруы барысында бұйрық
немесе жарлық бойынша қажетті құжаттар тізімін бекітіуі керек екендігі
көрсетілген.
Бұл бекітілген құжаттардың қатарына мыналар жатады:
• қаржылық есептің уақтылы және есеп берудің толық тиісті талаптарына
сәйкес жүргізілуі;
• қаржылық есеп жұмысын жүргізуде қолданылатын синтетикалық және
аналитикалық шоттарының жұмыс жоспары;
• алғашқы есеп құжаттарының типтік нысандары;
• ұйымның ішкі бухгалтерлік қорытынды есеп құрудағы құжат нысандары;
• актив пен міндеттемелер инвентаризациясын өткізу тәртібі;
• актив пен міндеттемелерді бағалау әдістері;
• құжат айналымы ережелері мен есеп ақпараттарын өңдеу технологиясы;
• шаруашылық операцияларды бақылау тәртібі;
• қаржылық есепті ұйымдастыруға қажетті басқа шешімдер.
Кәсіпорынның қабылдаған есеп саясаты сол ұйымдағы бухгалтерлік есептің
маңызды мәселелерінің бірі.
Ұйымның есеп саясатын таңдауы мен негіздеуіне келесі негізгі факторлар
әсер етеді:
• меншік нысаны мен құқықтық-ұйымдастырушылық нысаны (жауапкершілігі
шектеулі серіктестік, ашық акционерлік қоғам, жабық акционерлік
қоғам, өндірістік кооператив т.б.);
• салалық қызметінің түрі (өнеркәсіп, құрылыс, сауда, көлік, ауыл
шаруашылығы және т.б.);
• қызметінің көлемі, жұмысшылары мен қызметкерлерінің орташа тізімдік
саны және тағы басқа;
• салық салу жүйесімен арақатынасы (әр түрлі салық түрлерібойынша
жеңілдіктер немесе салық төлеуден босату, салық мөлшері, т.б.);
• қаржы-шаруашылық қызметін дамыту стратегиясы (ұйымның экономикалық
дамуының ұзақ мерзімдік перспективасының мақсаттары мен міндеттері,
инвестициялардың жұмсалу бағыты, келешектегі мәселелерді шешудің
тактикалық тәсілдері);
• ұйымның ақпараттық қамсыздандыру жүйесі (оның тиімді әрекетіне
қажетті барлық бағыттары бойынша);
• материалдық базасының болуы (компьютерлік техника мен басқа да
оргтехника жабдықтарымен қамсыздандырылуы, бағдарламалық-
әдістемелік қамсыздандыру және т.б.);
• кәсіпорындағы бухгалтер мамандардың, қаржы бөлімі қызметкерлерінің
біліктілігі мен басшылардың экономикалық батылдылығы мен тапқырлық
деңгейі.
Кез келген ұйымның өзінің қызметін іске асыру үшін таңдап бекіткен
есеп саясаты толықтылық, уақыттылық, сақтық, қарама-қайшылықсыздығы мен
орындылық талаптарына сай болу қажет.
Көрсетілген талаптардың әрқайсысының мазмұнын қарастырайық.
Толықтылық. Кәсіпорынның таңдап алған есеп саясаты оның объектілерді
есептеу жолын толық қамтамасыз етуі керек.
Уақыттық. Кәсіпорынның шаруашылық әрекетінің фактілері қаржылық есеп
пен қаржылық есеп беруде уақытында көрініс табуы қажет. Ешқандай
операциялар бухгалтерлік есеп шоттарында тіркеу барысында кешіктірілмейді
немесе орындалмай тұрып есепке алынбайды.
Сақтық. Қолданылатын есеп әдістері қаржылық есепке алынуға тиісті
кірістер мен табыстарға қарағанда, жасырын резервтердің жасалуына жол
бермей, шығындар мен міндеттемелерді айқын бейнелеуге дайын болуды
қамтамасыз ету керек, яғни есепке алынған немесе алуға нақтылы мүмкіндік
бар болатын кірістер алынады.
Қарама-қайшылықсыздығы. Есептің таңдалынған әдістері - әр айдың соңғы
күнтізбелік күніне айналымның талдамалық есебі мен шоттар бойынша
қалдықтардың синтетикалық есеп мәліметтерінің теңдігін қамтамасыз етіп
отырады.
Орындылық. Кәсіпорынның есеп саясаты қаржылық есепті орынды және
үнемді жүргізуді қамтамасыз етуі керек.
Есеп саясатын дайындау. Кәсіпорынның есеп саясаты осы ұйымның құрылған
уақытында дайындалады. Оны дайындаумен кәсіпорынның бас бухгалтері немесе
арнайы есеп бөлімі айналысады. Дайындалған есеп саясатын кәсіпорынның
басшысы өзінің бұйрығымен немесе өкімімен бекітеді.
Бұйрықтың құрамында есеп саясатының есеп беру жылына қабылданған
барлық пунктерінің мазмұны толық ашылып жазылады. Сонымен қатар әр пунктке
тоқтала келіп қандай нормативтік құжат бойынша немесе қандай заң негізінде
есеп саясатының дайындалғандығы көрсетіледі. Қазақстан Республикасының
заңдарымен қатар есеп саясатын дайындауда ұйымның ішкі құжаттары негізге
алынған болса міндетті түрде ол туралы түсініктеме берілуі қажет.
Кәсіпорынның есеп саясатына енгізілген осы ұйымның басқару
құжаттарымен, яғни бұйрық, өкім немесе қаулыларымен ресімделуі қажет.
Ұйымның қабылдап бекіткен есеп саясаты сол кәсіпорынның қызмет атқаруы
барысында қолданылады. Оған өзгеріс енгізу мынадай жағдайларда жүргізілуі
мүмкін:
• Қазақстан Республикасының бухгалтерлік сепе және қаржылық есеп беру
туралы заңының өзгеруіне сәйкес;
• бухгалтерлік есеп бойынша нормативтік актілердің өзгеруі
салдарынан;
• жаңа бухгалтерлік есеп стандартына көшуге байланысты жіне т.б.
Кәсіпорынның қаржылық есепті жүргізу жолдары ұйымның есеп саясатының
дайындалған кезінде таңдалып алынады. Бұл есеп саясаты кәсіпорынның барлық
құрылымдық бөлімшелерінде олардың орналасқан орындарына қарамастан
қолданылады. Ұйымның филиалдарының, еншілес және тәуелді серіктестерінің
және тағы басқа бөлімшелерінің өзіндік қаржылық есеп жолдарын жүргізуіне,
яғни басқа есеп саясатын таңдауына құқығы жоқ.
Бас кәсіпорын қаржылық қызметінің бөлімшелерін есеп саясатындағы
болған өзгерістер туралы алдын ала қамтамасыз етуі қажет.
Ұйымдардың түсініктеме жазуларында жыл бойы орындалған жұмыстар
бойынша жасалынған қаржылық талдаудың мәтінімен қатар бухгалтерлік
қорытынды есеп туралы шығарылған шешім және таза табысты бөлу тәртібі
жазылады. Сонымен қатар осы түсініктеме жазуда кәсіпорынның келесі жылға
қабылдаған есеп саясаты жазылады.

5. Банктің бухгалтерлік есебін ұйымдастыру

Банктің бухгалтерлік есебінің әдістемелік бөлігі нақты шаруашылық
ақуалынан олардың қолдану тәртібінде белгіленген және бухгалтерлік есеп
стандартының біршама рұқсатымен бухгалтерлік есепті жүргізудің белгілі бір
әдістерінен таңдап алу жолымен қалыптасады.
Банк бухгалтерлік есептің келесідей ережелерін өз бетінше шешуге
болады.
1. Қызмет көрсетуге кеткен шығындар мен қызметті калькуляциялау
есебінің әдісі. Банк калькуляциялау мен есеп объектісін, шығындарды жанама
және тікелей көрсету тәртібін анықтайды. Банк өзінің негізгі қызметінің
сипатына байланысты өзіндік құнының калькуляциялануы мен қызметіне кеткен
шығынын есептеу үшін нормативтік немесе тапсырыстық немесе бірнешеуінің
үйлескен түрін алдын-ала таңдай алады.
2. Таңдап алынған әдістердің жинақ есебі арнайы нұсқамен жүргізілуі
мүмкін.
3. Үстеме шығыстарын есептеу және тарату:
Банктің бухгалтерлік балансы 1-кестеде көрсетілген. Банктер өздерінің
қаржылық есептерін Финансовые инструменты, признание и оценка 39
Бухгалтерлік есебінің халықаралық стандарты талаптарына сай жасайды.
Кесте 1 – Банктердің бухгалтерлік балансының жобасы
Статьялар жыл
Активтер
Ақша қаражаттары және олардың эквиваленті
Міндетті резервтер
Шынайы құн бойынша қаржылық активтер, пайда мен зиянды есепке ала
отырып
Несие мекемелеріндегі қаражаттар
Клиенттерге берілген займ
Ассоцирленген компаниялардағы инвестициялар
Негізгі қорлар
Капиталдық салымдар бойынша дебиторлар
Пайдаға салынатын ағымдық салықтар бойынша талаптар
Пайдаға салынатын мерзімі өткен салықтар бойынша талаптар
Басқа да активтер
Активтер жиынтығы
Міндеттемелер
ҚР Үкіметі және ҚРҰБ қаражаттары
Несие мекемелерінің қаражаттары
Клиенттер қаражаты
Шығарылған қарыз бағалы қағаздар
Пайдаға салынатын ағымдық салықтар бойынша міндеттемелер
Басқа да міндеттемелер
Міндеттемелер жиынтығы
Капитал
Жарғылық капитал
- жай акциялар
- прилегированный акциялар
Қосымша төленген капитал
Негізгі қорларды қайта бағалаудағы резерв
Бөлінбеген табыс
Капитал жиынтығы
Доля меньшинства
Міндеттемелер мен капитал жиынтығы

Банк басқармасы тәуелсіз аудиторлардың тексеруі арқылы өздерінің
қаржылық есебін қате деп тауып, қайта есептеулеріне болады. Мысалы,
комиссиондық табыстың барлығы клиенттер қарызының барлық мерзіміне
амортизациясыз алынған комиссиондық табыс ретінде есептелген болса, яғни
клиенттер қарызы бойынша комиссиондық сыйақының амортизацияланбаған бөлігі
қарыздар бойынша пайыздық табыс ретінде есептелінсе, онда банк Учетная
политика, изменения в расчетных бухгалтерских оценках и ошибки 8
Бухгалтерлік есебінің халықаралық стандарты талаптарына сәйкес қайта
есептеп, нәтижесінде Банктің пайда және зиян туралы есебін дұрыстап алуға
болады.
Күнделікті операция күні басталғанға дейін сағат 8.30-да филиалдың
орталық офисіндегі ООБ-не жауапты қызметкер әр кассир бойынша бүгінгі күнгі
кассаны анықтайды. Кассир үшін кассаны анықтау автоматтандырылған жүйеде
Кассы и обменные пункты бетінде Кассиры деген тетікті қосу немесе
өшіру арқылы жүргізіледі. егер кассир касса да және айырбас бөлімінде де
бір мезгілде жұмыс істейтін болса, онда кассир екі рет қосылуы керек.
Инкассаторлық сумка мен қосымша құжаттарды ООБ басшысы ақшаны кассирге
есеп негізінде береді. Егер кассир касса да және айырбас бөлімінде бір
мезгілде қатар жұмыс істесе Выдать аванс в подотчет кассиру операциясын
екі рет: бір рет касса үшін, екінші рет айырбас бөлімі үшін енгізу қажет.
Бұл операция Кассы и обменные пункты - банк өнімінде көрсетілген.
Операцияны жүргізу параметрлері Кассы и обменные пункты АО ТБ
құжаттарында сипатталған.
Әрбір кассадағы бағдарламаның енгізілуінің әр түрлілігіне байланысты
касса құжаттарын тіркеу Проведен немесе Принят кассиром тетіктерін басу
арқылы жүргізіледі.
ООБ басшысы әр кассаға құжаттарды тіркеу операциясын аяқтаған соң
кассир өз кассасының шотындағы қалдықты Счета касс кассира тетігі арқылы
тексеру қажет. Егер қалдық ноль болса, кассир кассалық құжаттарды тауып,
құжат жағдайын қарайды. Құжаттар на подтверждение жағдайында болса,
кассир Получение документа кассиром операциясымен құжаттарды Документы
– Платежные документы – Список всех документов тізбегі арқылы өткізеді.
Егер кассалық құжаттар Проведен жағдайында болса, ал касса шотында
қалдық жоқ болса, құжаттардың тіркелу дұрыстығын тексеру керек.
Кассалық құжаттарды тексерудің тағы бір варианты Документы -
Документ учета ценностей тізбегі арқылы құндылықтар есебі құжатын тауып,
алдын ала сомма, айы-күні бойынша фильтр қою.
Айырбас бөлімінде операция орындау реті:
а) аванс берукассир есебі негізінде. Бұл операция 02. Выдать аваесв
подотчет кассиру операциясымен орындалады.
б) сатусатып алу операциясы. Кассы и обменные пункты бөлімінде
Кассиры тізіміндегі добавить операцию операциясымен орындалады.
с) реестрді жабу. Кассы и обменные пункты бөлімінде 04. Закрытие
реестров операциясымен орындалады. Мұнда міндетті кассир параметрінде
айырбас бөліміндегі сатусатып алу операциясын жүргізуші кассирдің
фамилиясы, аты-жөні толтырылу керек.
д) проводка құру. Бұл операция 04. Сформировать проводки по реестрам
операциясымен орындалады. Міндетті параметр кассир және дата.
е) кассир есебін қайтару. 05. Возврат остатковподотчет кассира
операциясымен орындалады.
и) кассир есебін қайтару операциясы орындалған соң Кассы и обменные
пункты анықтамалығында кассир өз шотын тауып, қалдықты тексереді. Қалдық
нөл болу керек.
Операциялық күн бойына кассир Кассы и обменные пункты өнімінде тек
валюта-айырбас операциясын ғана жүргізеді.
Ақша қабылдау және беру бойынша кассалық операциялар мынадай өнімдерде
жүргізіледі:
- халықтан төлемдер қабылдау,
- жеке тұлғалардың депозиттері;
- бизнес-төлемдер.
Операциялық күн аяқталғанда кассир сол күн есебін басып шығарады:
- валюта түрлері бойынша кірісшығыс кассалық журналын;
- қалдық пен касса айналымы туралы есептік анықтаманы;
- сатылған және сатып алынған валюталар реестрін;
- валюта, касса шоттары бойынша жазбаны.
Кассалар мен айырбас бөлімінің жұмысы туралы мәліметтер осы бөлімнің
қосымшасында келтірілген.

6. Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп заңы және банктердің есеп
стандарттары

24 шілде 2002 жылдан бастап № 329-11 Қазақстан Республикасының
Президентінің каулысы бойынша Бухгалтерлік есеп Заңына өзгерістер еңгізген.
Қазақстан Республикасының қаржы министірлігінің бұйрығы бойынша 22-
желтоқсанда 2005 жылда № 426 Халықаралық қаржылық есеп беру стандартына
сәйкес Қазақстан Республикасының Бухгалтерлік есеп халықаралық стандартқа
көшкен. Бухгалтерлік есеп туралы заңда 5 тарау бекітілген.
1. Тарауда жалпы ережелер жазылған сол ережелерге сәйкес бұл заң
жеке кәсіпкерлікке заңды тұлғаларға. Қазақстан Республикасының аумағында
бекітілген міндетті түрде әсер етеді. Бухгалтерлік есеп қаржылық есеп
беруін осы заңға сәйкес тапсырады.
2. Бұл Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес бұл заңда
бухгалтерлік есеп стандарттары және типтік жоспары ұсынылған және
бухгалтерлік есеп жүргізу.
3. Тарауда қаржылық есеп беру әлеуметтері мен бағалау.
4. Тарауда Қаржылық есеп беру туралы.
5. Тарауда соңғы ережелер Қазақстан Республикасының бухгалтерлік
есеп заңын бұзғаны үшін жауапкершілік.
Стандарт сөзі ағылшын тілінен аударғанда үлгі, норма деген
мағынаны білдіреді. Ал бухгалтерлік есеп стандарттары дегеніміз
кәсіпорындағы есеп жұмысын дұрыс жүргізудің және құжаттарды дұрыс
толтырудың ережесі болып табылады. Әрбір осындай ереже бухгалтерлік есептің
әдістері мен тәсілдерін, мәні мен мағынасын және терминологиясын анықтайды.
Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп беру стандарттарының қай-қайсының
болмасын өз мақсаты, қолданылу аясы (орны), анықтамасы, қолданысқа (күшіне)
енген уақыты және мазмұны болады.
Мақсаты. Бұл бапта стандарттың қандай мақсатқа арналып
шығарылғандығы және есеп мәселелері қысқаша баяндалады.
Қолданылу аясы (орны). Стандарттың пайдаланылатын жерлері мен қандай
жағдайда (жерлерде) қолданылмайтындығы осы бапта жазылады.
Анықтамасы. Стандарттағы келтірілген негізгі терминдерге түсініктеме
берілетін бап болып табылады.
Қолданысқа (күшіне) енген уақыты. Стандарттың қай уақыттан бастап
күшіне енетіндігі осы бапта жазылады.
Мазмұны. Бұл бапта банктің есеп саясатына түсінік беріледі.
Кей кездерде стандарттың қосымшалары да жарыққа шығуы мүмкін. Бұл
қосымшада жаңа стандарттың басқа қай елдерде қолданылғандығы жазылып және
оған қоса мысалдар берілуі де мүмкін. Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есеп
беру стандарттары халықаралық және ішкі болып екі түрге бөлінеді.
Халықаралық стандартты қаржылық есеп беру стандартын дайындаудың (жасаудың)
халықаралық комитеті жасап шығарады. Ал ішкі бухгалтерлік есеп пен қаржылық
есеп беру стандарттары. Әр елде бухгалтерлік есепті жүргізу үшін, сол елдің
ішінде жасалынады. Бұл жоғарыда аталған халықаралық бухгалтерлік есеп
стандарты мен ішкі бухгалтерлік есеп стандартының арасында тікелей байланыс
болуы қажет. Халықаралық бухгалтерлік есеп стандартын дайындау (құру)
барысында әрбір елдердегі тәжірибеде кездескен мәселелер жан-жақты
талданып, оны шешу жолдары іздестірілетін болса, әрбір ел өзінің ішкі
бухгалтерлік есеп стандартын жасауы (құруы) барысында халықаралық
бухгалтерлік есеп стандарттарын негізге алады. Бүкіл әлемдегі елдерде
қаржылық есеп беруде қолданылатын бухгалтерлік есеп принциптерін бір ізге
салуға (унификациялауға) қол жеткізу үшін 1973 жылғы 29 маусымда Қаржылық
есеп беру стандартының халықаралық комитеті құрылды. Жалпы бұл банктің
құрылуы АҚШ, Австрия, Германия, Голландия, Жапония, Ирландия, Канада,
Мексика, ¥лыбритания және Франция сынды елдердің бухгалтерлерінің келісімге
келуімен іске асырылды. Алғашқы уақытта, яғни Қаржылық есеп беру
стандартының халықаралық комитеті құрылған кезде оның құрамына жоғарыда
аталған елдерден жеті білікті маман алынған болатын. Ал бүгінгі күні оның
құрамында бұл аталған елдерден басқа Үндістан, Малайзия, Оңтүстік Африка
Республикасы, Швейцария, Зимбабве және тағы да басқа елдердің өкілдері бар.
Қаржылық есеп беру стандартының халықаралық комитеті өздерінің жарыққа
шыққан жаңа стандарттары мен басқадай нұсқаулары, ережелері және
түсініктері үшін табыс алып отырады. Сонымен қатар бұл комитетке
бухгалтерлердің халықаралық федерациясы, қаржылық институттар, бухгалтерлік
фирмалар және басқадай ұйымдар қаржылық көмек көрсетіп отырады. Халықаралық
қаржылық есеп беру стандартының негізгі мақсаты - мына төмендегілерді
орындай отырып, қаржылық есеп беруге қол жеткізу:
1. қаржылық ақпаратты кұру барысында қажетті міндеттер;
2. ақпараттық жүйені құру принциптері;
З. осы ақпараттардың сапалық сипаттамалары;
4. қаржылық есеп берудің элементтері;
5. өлшеу және мойындау критерийлері.
Қаржылық есептің максаты – банктің қаржылық жағдайы туралы және
қаржылық жағдайының өзгеруі туралы ақпараттар беру. Сондай-ақ банктің
қаржылық есебінде мыналарға қажетті ақпаратық мәліметтердің болуы қажет:
1. қаржы салымын жасау және несие беру туралы шешім қабылдауға
қажетті мәлімет;
2. ұйымның алдағы кезеңдегі ақшалай айналымын бақылауға қажетті
мәлімет;
3. ұйымға берілген ресурстармен байланысты міндеттерін бағалауға
қажетті мәлімет;
4. басқару органдарының жұмысын бағалауға қажетті мәлімет.
Қаржылық есеп банктің бухгалтерлік ақпараттарының алғашқы таратылым
құралы болып есептеледі. Ал бұл қаржылық есеп бухгалтерлік есептің жеті
әлементінен құралады. Элементтердің алғашқы үштігінің қатарына банктің
балансында көрсетілетін активтері, меншікті капиталы және міндеттемесі
жатқызылады. Қалған төрт элементі банктің қаржы-шаруашылық қызметі туралы
есебінде көрсетілетін табыс, шығын, пайда және зиян деп аталатын топтардан
тұрады. Қаржылық есеп беру тұжырымдамалары (концепциялары) шешім қабылдау
үдерісінде көрсетілетін бухгалтерлік ақпараттардың қажеттілігін анықтайды
және оны бекітеді. Есеп тұжырымдамасын (концепциясын) жалпы және жеке - деп
аталатын екі түрге бөлуге болады.
1. Жалпы тұжырымдама бұл бірнеше елдің бухгалтерлік есеп туралы
көзқарасын білдіреді.
2. Жеке тұжырымдама тек қана бір елдің өз ішінде жүргізілетін
бухгалтерлік есеп туралы көзқарасын білдіреді.
Тұжырымдамалар халықаралық бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру
стандартында қарастырылған бухгалгерлік есеп принциптері, есеп саясаттары,
есеп берулер негізінде құрастырылады. Бұған дейін айтылып жүргендей қазіргі
таңда бухгалтерлік есептің әлемдік теориясында сондай-ақ тәжірибесінде екі
негізгі, жалпы деп аталатын континенттік (еуропалық) және америкалық
тұжырымдама қатар жүргізіліп келеді.
Бухгалтерлік есептің континенттік (еуропалық) тұжырымдамасы банктің
жұмысына мемлекеттің ықпал етуімен және араласуымен түсіндіріледі. Бұл
бойынша сол елдегі қызмет атқаратын барлық ұйымдар мемлекет бекіткен шоттар
жоспары және басқа да нормативті құжаттар бойынша жұмыс істеуі тиіс. Сондай-
ақ банктің бухгалтерлік есеп берудегі қолданылатын ақпараттық мәліметтері
бұл континенттік (еуропалық) тұжырымдамасы бойынша салық органының және
басқа да мемлекеттік органдардың қажеттілігін қамтамасыз ететіндей болуы
керек. Дүние жүзінде бұл модельді қолдап отырған және оның негізінде
өзінің банктері жұмыс жүргізіп отырған елдердің қатарына Австрияны,
Германияны, Жапонияны және басқа да Еуропа елдерін жатқызуға болады.
Америкалық тұжырымдаманың континенттік (еуропалық) тұжырымдамадан
өзгешелігі, бұл модельде банктің бухгалтерлік есеп берудегі мәліметтері
негізінен қаржы салымшылары мен несие берушілердің қажеттілігін қамтамасыз
етуге арналған. Бұл жағдайда ұйымның салық жүйесі қаржылық есептен бөлек
және оған тәуелсіз шешімін тауып отырады. Бүгінгі таңда бұл модельді АҚШ,
Канада, Ұлыбритания, Австралия, Үндістан (Индия), Оңтүстік Африка
Республикасы және тағы басқа елдер қолданып отыр. Міне, осы жоғарыда
айтылғандарды қорытындылайтын болсақ әрбір ел өзінің бухгалтерлік есебін
континенттік (еуропалық) немесе америкалық тұжырымдама бойынша жүргізуі
мүмкін екендігі анықталады. Біздің еліміздегі ұйымдардағы бухгалтерлік есеп
Кеңес Одағы тұсында континенттік (еуропалық) тұжырымдама (концепция)
бойынша жүргізгендігі белгілі. Бүгінгі күннің өзінде осы қалыптасып қалған
модель өз күшін жоймай келеді. Яғни, барлық банктердің есеп жұмысы
мемлекеттің басшылығымен салық органының қажеттілігін қанағаттандыру
мақсатында жасалынып отырылады. Әйтсе де, 1997 жылдан бастап елдегі барлық
ұйымдардың бухгалтерлік есеп жұмысын жүргізудің ережесі, бағыты болып
саналатын Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп стандарттары
Американдық (халықаралық) бухгалтерлік есеп стандарттарына барынша
жақындатылып жасалғандығын атап өтуге болады. Сонымен қатар біздің еліміз
халықаралық бухгалтерлік есеп стандарттарына көшуге бетбұрыс жасап 2003
жылдан бастап еліміздегі ірі банктер өз есептерін халықаралық стандарттың
талаптарына сай етіп жүргізу керектігін қабылдады. Біріншіден - осы
тұрғыдан, ал екіншіден елдегі қазіргі экономикалық жағдайға сәйкес болса
керек, еліміздегі кейбір банктердің қаржылық есеп берулері соңғы кездері
қаржы салымшыларын (инвесторларды) ақпараттық мәліметтермен қамтамасыз
етуге негізделіп жасалып отыр.

2. Банк және банктен тыс мекемелердің есебі
1. Банк және банктен тыс мекемелер есебінің мәні және есеп шоттарының
жазылуы

Бухгалтерлік есеп шоттары жүйесінің мәнісі–ол шаруашылық ресурстарының
жекелеген әрбір түрінің немесе олардың көздерінің қозғалысын көрсетуге,
ресурстардың әрбір түрінің құрамы мен орналасуындағы өзгерістер туралы
ақпарат алып тұруға және бухгалтерлік баланс жасауда қамтамасыз етуге
мүмкіндік туғызады. Мұндай бақылау бухгалтерлік есептің негізгі
талаптарының бірі және оған есеп шоттар жүйесінің көмегімен қол
жеткізіледі.

Әрбір бухгалтерлік есеп шотта ресурстардың жекелеген түрінің немесе
олардың құралу көздерінің, сондай–ақ шаруашылық процестерінің жекелеген
түрінің қозғалысы көрсетіледі. Есеп шот атауы есепке алынатын объектіге
байланысты беріледі. Мысалы, субъект кассасындағы қолма–қол ақшаның
қозғалысын есепке алау үшін Кассадағы қолма–қол ақша есеп шоты, ал
тауарлар қозғалысы үшін–Алынған тауарлар есеп шоты, сатып алушылар мен
заказ берушілердің дебиторлық берешектерінің өзгерісіне Алынуға арналған
есеп шоттар есеп шоты ашылады және осылайша жалғаса береді.

Графикалық жағынан есеп шот карточкада, парақта, кітап парақтарында
екі жақты таблица формасында құрылады.

Таблица (есеп шот) екі бөлікке бөлінеді. Есеп шоттың сол жағы (шартты
түрде) Дебет деп, ал оң жағы Кредит деп аталады.

Есеп шоттың екі жақтылығы қандай да бір шаруашылық ресурстары
түрлерінің немесе көздерінің ұлғаюы мен азаюын бөлек топтастырып, есепке
алу қажетілігінен туған. Есеп шоттың бір жағы ұлғаюды жазуға, екінші жағы
азаюды жазуға арналған, оның үстіне ұлғаю да азаю да сияқты есепке алынатын
объектіге қарай есеп шоттың дебетіне немесе кредитіне жазылуы ықтимал.
Сондықтан Дебетті кіріспен (түсумен), ал, Кредитті шығынмен (шығыспен)
теңдестіруге болмайды. Бұл терминдердің есеп шоттар жақтарының атауларынан
басқа және тек шартты түрдегі, техникалық белгі болып табылады.

Есеп шот кестесінің формасы есепке алынатын объектінің ерекшеліктеріне
қарай әртүрлі болуы мүмкін. Есеп шоттар таблицасының неғұрлым дәл
реквизиттерді көрсетудің қарапайым формасы мынадай болады.

Дебет (шот атауы)
Кредит
уақыты Жазу Операция Сома уақыты Жазу Операция Сома
№ мазмұны (теңге) № Мазмұны (теңге)

Есеп шот кестесіне қандай да бір шаруашылық ресурстары түрінің немесе
олардың көздерінің ұлғаюы мен азаюы бойынша шаруашылық операциялары
жазылады.

Белгілі бір кезеңдегі есеп шот дебеті немесе кредиті бойынша жазылу
сомасының жиынтығы Айналымдар деп аталады. Есеп шот бойынша есептелінген
қалдық Сальдо деп аталады. Кезеңнің басындағы (мысалы, айдың басындағы)
ресурстың (активтердің) қандай да бір түрінің немесе оларды құрайтын
көздердің алғашқы жағдайын білдіретін сальдо (қалдық) Бастапқы сальдо
делінеді. Кезең соныңда (мысалы айдың соныңда) бастапқы сальдоны, есеп
шоттың осы кезеңдегі дебеті мен кредиті бойынша айналысын есепке алғандағы
кезең үшін бастапқы сальдо болады. Аталмыш есеп шоттың дебет бойынша
жазулар сомасының (бастапқы сальдо мен айналымдардың) кредит бойынша
жазулар сомасының артықтығын көрсететің сальдо Дебеттік сальдо деп
аталады. Кредит бойынша жазулар сомасының дебет бойынша жазулар сомасының
артықтығын көрсететін сальдоны Кредиттік сальдо деп атайды.

Балансқа қатысы бойынша барлық есеп шоттар активті және пассивті болып
табылады. Активтілер шаруашылық ресурстарының (активтерінің) құрамын,
орналасуын және пайдаланылуын көрсетеді, пассивтілер осы ресурстардың
(активтердің) құралу көздері мен мақсатты міндеттерін көрсетеді.

Дебеттегі активті есеп шоттар шаруашылық ресурстаның ұлғаюын тудыратын
операциялар, ал кредитте олардың азаюы көрсетіледі. Пассивті есеп шоттар,
керісінше, кредитте ресурстардың құралу көздерін ұлғайту жөніндегі
операциялар, ал дебетте олардың азаюы көрсетіледі. Бүкіл активті есеп
шоттар бойынша сальдо тек дебеттік болады, ал бүкіл пассивті есепшоттар
бойынша–кредиттік болады. Активті есеп шоттардағы сальдо кезеңнің соңы мен
басында дебетте көрсетіліп, баланс активіне көшіріледі, ал пассивтегілер–
кредитке көрсетіліп, баланс пассивіне (міндеттемелер немесе жеке меншік
капитал бөлімдеріне және басқаларға) көшіріледі.

Актив және пассивті есепшоттардағы жазуға схема түрінде бейнелеп
көрелік:

Дебет Активті есеп шот
Кредит
Есепті кезең басындағы сальдо
(қалдық) (Бқ)
Ұлғаю (+) Азаю (-)
Дебет айналымы (ағымдағы жазулар Кредит айналымы (ағымдағы жазулар
жиынтығы) (Да) жиынтығы) (Ка)
Есепті кезең соңындағы сальдо
( қалдық ) ( Ск )
Дебет Пассивті есеп шот
Кредит
Азаю (-) Есепті кезең басындағы сальдо
(қалдық) (Сн)
Азаю (-) Ұлғаю (+)
Есеп айналымы (ағымдағы жазулар Кредит айналымы (ағымдағы жазулар
жиынтығы) (До) жиынтығы) (Ко)
Есепті кезең соңындағы сальдо
(қалдық) (Ск)

Кез – келген есеп шотта ресурстардың белгілі бір түрінің соңғы қалдығы
(Ск) оның бастапқы ұлғаю және азаю қалдығынан (Бқ) туынды шама болып
табылады. Сөйтіп, бастапқы сальдо (Бқ), дебет айналымы (Да), кредит
айналымы (Ка) және соңғы сальдо (Сқ) мына формулалармен байланысты.

Активті есеп шоттар үшін: Бн + До – Ко = Сқ

Пассивті есеп шоттар үшін : Бқ + Ка – Да = Ск

Мысал үшін субъектідегі ақша қозғалысын көрсететін Кассадағы қолма–қол
ақша есеп шотын алайық. Қолма–қол ақша қалдығы осы есеп шоттың дебетінде
көрсетіледі. Кассадағы қолма– қол ақша есеп шоты активті шот болып
табылады, ендеше соған сәйкес (ережелер) жазу да солай жазылады. Айталық,
айдын басында кассада қалған қолма–қол ақша 30000 теңге делік. Одан соң ай
басындағы операциялардың Банк есеп айырысу шотынан кассаға 12 000 теңге
түссе, екінші операцияға 8000 теңге жұмсалды, үшіншісінде 40000 теңге
түссе, төртіншісінен 32 000 теңге түсті, бесіншісінде 25 000 теңге
жұмсалды, ал алтыншысында 72000 теңге жұмсалды.

Енді осы операцияларды Кассадағы қолма–қол ақша пшотына жазып,
айналысты есептеп, соңғы сальдоны шығарайық.

Дебет Кассадағы қолма – қол ақша
Кредит
Кезеңнің басындағы кассадағы 2) Кассадан
қолма–қол ақшаның бастапқы 30 000 жұмсалған 8000
сальдосы (қалдық) қолма–қол ақша
Кассадағы түскен қолма–қол 12 000 5) Кассадан
ақша 40 000 жұмсалған 25 000
3) Кассадағы түскен қолма–қол 32 000 қолма–қол ақша 72 000
ақша 6) Кассадан
4) Кассадан түскен қолма–қол түскен қолма–қол
ақша ақша
Барлық түскені 84 000 Барлық жұмсалғаны105000
(Ко)
Кезеңнің соңында қолма–қол
ақшаның соңғы сальдосы (қалдық)9000

Кассадағы қолма–қол ақша есеп шоты бойынша соңғы сальдо 9000 теңгеге
тең. Ол бастапқы сальдо 30 000 теңгеге дебет бойынша 84000 теңгені қосудан
және кредит бойынша 105 000 теңге айналысты алып тастаудан шықты. Бұл
сальдо баланс активінің Ақша қаражаттары статьясы бойынша көрсетіледі.

Басқа бір мысал келтірейік Банктер несиелері есеп шоты ресурстар
көздерінің бірінің қозғалысын көрсетеді. Кредит бойынша банкке берешек
баланс пассивінде міндеттеме ретінде көрсетіледі. Демек, Банктер
несиелері есеп шоты пассивті есепшот болып табылады.

Айталық, кезеңнің басында несие бойынша банкке берешек 500000 теңге
болды делік. Есепті кезең ішінде мындай операциялар жүргізіледі.

1) субъект қосымша 200 000 теңгеге несие алады.;
2) банк міндеттемесінің 120 000 теңге бөлігі өтелді;
3) 80 000 теңге несие алынды;
4) несие бойынша берешектің 25 000 теңге бөлігін өтеді.;
Енді осы операцияларды Банктер несиелері шотына жазып, айналыстарын
есептейік ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.