Бейбітшілік пен адамзат қауіпсіздігіне қарсы қылмыс
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
І тарау. Бейбітшілік пен адамзат қауіпсіздігіне қарсы қылмыстардың
жалпы сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
ІІ тарау. Бейбітшілік пен адамзат қауіпсіздігіне қарсы қылмыс түрлері ... ... ...8
2.1 Бейбітшілікке ќарсы ќылмыстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
2.2 Әскери қылмыстың түсінігі, сипаттамасы. Әскери қылмыстың түрлері ... ..12
2.3 Бейбітшілік пен адамзат ќауіпсіздігіне ќол сұғатын ќылмыстар ... ... ...22
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 31
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 33
І тарау. Бейбітшілік пен адамзат қауіпсіздігіне қарсы қылмыстардың
жалпы сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 4
ІІ тарау. Бейбітшілік пен адамзат қауіпсіздігіне қарсы қылмыс түрлері ... ... ...8
2.1 Бейбітшілікке ќарсы ќылмыстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
2.2 Әскери қылмыстың түсінігі, сипаттамасы. Әскери қылмыстың түрлері ... ..12
2.3 Бейбітшілік пен адамзат ќауіпсіздігіне ќол сұғатын ќылмыстар ... ... ...22
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 31
Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 33
Берілген курстық жұмыс қазіргі таңдағы ең актуальді және маңызды ғаламдық проблемалардың бірі – бейбітшілік пен адамзат қауіпсіздігіне қарсы қылмыстарға арналған. Өйткені бейбітшілік пен адамзат қауіпсіздігі қазіргі өркениетті қоғам дамуының және жекелеген адамдардың тыныштығының бірден бір міндетті шарты болып табылады. Мемлекет пен халықтардың, әлеуметтік, этникалық, діни топтардың тыныш тіршілігіне қол сұғу, агрессивті соғыс, геноцид нәтижесінде адамның өмірі мен денсаулығына қауіп төндіру халықаралық құқықпен ауыр қалмыстар қатарына жатқызылады. Соңғы кезде қылмыстардың аталған түрлерінің саны едәуір артуда. Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін алғашқы рет геноцидпен байланысты, соғыс жүргізу ережелерін бұзумен байланысты қылмыстар пайда болды. Халықаралық қылмыстармен күресуде мемлекет қызметінің құқықтық негізі болып халықаралық қылмыстық құқық табылады. Қазіргі таңда әлемде үш жүзден аса халықаралық қылмыстар және олардың жазалануы туралы халықаралық шарттар жасалған.
Құқықтық мемлекетті құра отырып және ұлттық қауіпсіздікті нығайта отырып, Қазақстан Республикасы халықаралық қауымдастық мүшесі ретінде жоғарыда аталған қылмыстармен күресу үшін көптеген халықаралық конвенцияларға қосылуы тиіс. Қазақстан Республикасының жаңа қылмыстық кодексіне бейбітшілік пен адамзат қауіпсіздігін сақтау бойынша баптар қосылған.
Құқықтық мемлекетті құра отырып және ұлттық қауіпсіздікті нығайта отырып, Қазақстан Республикасы халықаралық қауымдастық мүшесі ретінде жоғарыда аталған қылмыстармен күресу үшін көптеген халықаралық конвенцияларға қосылуы тиіс. Қазақстан Республикасының жаңа қылмыстық кодексіне бейбітшілік пен адамзат қауіпсіздігін сақтау бойынша баптар қосылған.
1. Абдрашит А.А. Конспект лекций по уголовному праву Республики Казахстан: Особенная часть:Практ.пособие. Алматы, 2004.
2. Жолумбаев М.К.Казахстанское уголовное право: Особенная часть:Альбом схем/ М.К. Жолумбаев, А.А. Абдрашит. - Алматы. 2001.
3. ЌР Конституциясы Алматы 2002 ж.
4. Халыќаралыќ Єскери трибуна Жарғысы. А. 2002.
5. Халыќаралыќ Єскери трибуна Жарғысы. А. 2002.
6. «Ұжымдыќ ќауіпсіздік жөнінде келісім шартты жұртшылыќ тану туралы» ЌР Жоғарғы Кеңесінің ќаулысы 23. 12. 1992ж. ЌР Жоғарғы Кеңесінің Ведомстері 1992 ж. № 4
7. «Ядорлыќ ќаруды таратпау жөніндегі келісім шартќа ќосылу туралы» ЌР Жоғары Кеңесінің ќаулысы 13. 12. 1993ж. //ЌР Жоғары Кеңесінің Ведомстері 1993 № 23-24
8. 1973 жылы ќабылданған «Халыќаралыќ ќорғауға ие болатын, адамдар ішінде дипломаттыќ агенттерге ќарсы жасалатын ќылмыстарды жазалау жєне алдын алу конвенциясына ЌР-ның ќосылуы туралы» ЌР Президентінің Жарлығы 23. 01. 1996 ж.
9. Алексеев Н.С. Злодеяния и возмездие: преступления против человечества. М., 1986.
10. Рахметов С.М., Кременцов С.А. Преступления против мира и безопасности человечества. Алматы, 1998.
11. Шахунянц Е.А. Международно–правовые обязательства и внутригосударственное уголовное законодательство. М., 1993
12. Адельханян Р. Агрессия как преступление против всеобщего мира. //Законность.2003.-№6.
13. Наумов А. В. Преступления против мира и безопасности человечества и преступления международного характера //Государство и право. - 1995. - №6.
14. Ромашев Ю.С. Концептуальная модель преступлений международного характера, совершаемых на море. //Государство и право.–1999. - №12.
15. Сагандыкова Н. Преступность, которая не знает границ. //Ваше право. – 1998. - №40.
2. Жолумбаев М.К.Казахстанское уголовное право: Особенная часть:Альбом схем/ М.К. Жолумбаев, А.А. Абдрашит. - Алматы. 2001.
3. ЌР Конституциясы Алматы 2002 ж.
4. Халыќаралыќ Єскери трибуна Жарғысы. А. 2002.
5. Халыќаралыќ Єскери трибуна Жарғысы. А. 2002.
6. «Ұжымдыќ ќауіпсіздік жөнінде келісім шартты жұртшылыќ тану туралы» ЌР Жоғарғы Кеңесінің ќаулысы 23. 12. 1992ж. ЌР Жоғарғы Кеңесінің Ведомстері 1992 ж. № 4
7. «Ядорлыќ ќаруды таратпау жөніндегі келісім шартќа ќосылу туралы» ЌР Жоғары Кеңесінің ќаулысы 13. 12. 1993ж. //ЌР Жоғары Кеңесінің Ведомстері 1993 № 23-24
8. 1973 жылы ќабылданған «Халыќаралыќ ќорғауға ие болатын, адамдар ішінде дипломаттыќ агенттерге ќарсы жасалатын ќылмыстарды жазалау жєне алдын алу конвенциясына ЌР-ның ќосылуы туралы» ЌР Президентінің Жарлығы 23. 01. 1996 ж.
9. Алексеев Н.С. Злодеяния и возмездие: преступления против человечества. М., 1986.
10. Рахметов С.М., Кременцов С.А. Преступления против мира и безопасности человечества. Алматы, 1998.
11. Шахунянц Е.А. Международно–правовые обязательства и внутригосударственное уголовное законодательство. М., 1993
12. Адельханян Р. Агрессия как преступление против всеобщего мира. //Законность.2003.-№6.
13. Наумов А. В. Преступления против мира и безопасности человечества и преступления международного характера //Государство и право. - 1995. - №6.
14. Ромашев Ю.С. Концептуальная модель преступлений международного характера, совершаемых на море. //Государство и право.–1999. - №12.
15. Сагандыкова Н. Преступность, которая не знает границ. //Ваше право. – 1998. - №40.
Пән: ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности), Защита труда
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 36 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 36 бет
Таңдаулыға:
ЖОСПАР
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
І тарау. Бейбітшілік пен адамзат қауіпсіздігіне қарсы қылмыстардың
жалпы
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ...4
ІІ тарау. Бейбітшілік пен адамзат қауіпсіздігіне қарсы қылмыс
түрлері ... ... ...8
1. Бейбітшілікке ќарсы
ќылмыстар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
.8
2. Әскери қылмыстың түсінігі, сипаттамасы. Әскери қылмыстың түрлері ... ..12
3. Бейбітшілік пен адамзат ќауіпсіздігіне ќол сұғатын
ќылмыстар ... ... ...22
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31
Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..33
Кіріспе
Берілген курстық жұмыс қазіргі таңдағы ең актуальді және маңызды
ғаламдық проблемалардың бірі – бейбітшілік пен адамзат қауіпсіздігіне қарсы
қылмыстарға арналған. Өйткені бейбітшілік пен адамзат қауіпсіздігі қазіргі
өркениетті қоғам дамуының және жекелеген адамдардың тыныштығының бірден бір
міндетті шарты болып табылады. Мемлекет пен халықтардың, әлеуметтік,
этникалық, діни топтардың тыныш тіршілігіне қол сұғу, агрессивті соғыс,
геноцид нәтижесінде адамның өмірі мен денсаулығына қауіп төндіру
халықаралық құқықпен ауыр қалмыстар қатарына жатқызылады. Соңғы кезде
қылмыстардың аталған түрлерінің саны едәуір артуда. Екінші дүниежүзілік
соғыстан кейін алғашқы рет геноцидпен байланысты, соғыс жүргізу ережелерін
бұзумен байланысты қылмыстар пайда болды. Халықаралық қылмыстармен күресуде
мемлекет қызметінің құқықтық негізі болып халықаралық қылмыстық құқық
табылады. Қазіргі таңда әлемде үш жүзден аса халықаралық қылмыстар және
олардың жазалануы туралы халықаралық шарттар жасалған.
Құқықтық мемлекетті құра отырып және ұлттық қауіпсіздікті нығайта
отырып, Қазақстан Республикасы халықаралық қауымдастық мүшесі ретінде
жоғарыда аталған қылмыстармен күресу үшін көптеген халықаралық
конвенцияларға қосылуы тиіс. Қазақстан Республикасының жаңа қылмыстық
кодексіне бейбітшілік пен адамзат қауіпсіздігін сақтау бойынша баптар
қосылған.
Бейбітшілік және адамзат ќауіпсіздігіне ќарсы жасалатын барлыќ
ќылмыстар кінәлінің белсенді әрекеттері арќылы жасалынады. Кейбір
ќұрамдардың объективтік жағының (мысалы, соғыс жүргізудің тиым салынған
ќұрамдары, мен әдістерін ќолдану) міндетті белгісі ретінде ќылмыстыќ
жасалуының ерекше жағдайы әскери кикілжің немесе әскери әрекеттер жағдайы
және ќылмыстың жасалу орны басып алынған аумаќ жатады.
Курстық жұмыстың мақсаты - бейбітшілік пен адамзат қауіпсіздігіне
қарсы қылмыстарды сипаттау және олардың түрлеріне тоқталу.
Осы мақсатқа жету үшін мынадай міндеттер қойылып отыр:
- бейбітшілік пен адамзат қауіпсіздігіне қарсы қылмыстардың
жалпы сипаттамасын жасау;
- бейбітшілік пен адамзат қауіпсіздігіне қарсы қылмыс түрлеріне
тоқталу;
- бейбітшілікке ќарсы ќылмыстарды сипаттау;
- әскери қылмыстың түсінігін ашу;
- әскери қылмыстың түрлеріне тоқталу;
- адамзатќа ќарсы ќылмыстар;
- бейбітшілік пен адамзат ќауіпсіздігіне ќол сұғатын ќылмыстарға
тоқталу.
І тарау. Бейбітшілік пен адамзат қауіпсіздігіне қарсы қылмыстардың
жалпы сипаттамасы
Бейбітшілік пен адамзат ќауіпсіздігі – жалпы ќоғамның және жеке
адамның дамуының міндетті және басымда шарты боп табылатын ќазіргі
өркениеттің маңызды әлеуметтік ќұндылыќтарының бірі. ЌР-ның ќылмыстыќ
кодексінде заңшығарушы бейбітшілік пен адамзат ќауіпсіздігіне ќарсы
ќылмыстарды алғаш рет жеке тарауға бөліп шығаруы ұлттыќ ќылмыстыќ
заңдылыќты халыќаралыќ конвенцияларға сєйкес сипатќа келтіруі болып
танылады. Бұл тарауға 9 ќылмыс ќұрамы енгізілген. Соның ішінде алтауы ЌР ЌК
156, 158-161, 163 баптар жаңалыќ болып табылады. Үш ќылмыстың ќұрамы
бұрыннан ЌазССР Ќылмыстыќ кодексінде белгілі болған.
Соғысты насихаттау, жалдамалылыќ, ұлттыќ жєне нєсілдік теќ ќұќыќты
бұзу ќұрамдары жаңа редакцияда енгізілген. Бұл тараудың бөліну негізі
ретінде бейбітшілік жєне адамзат ќауіпсіздігі, яғни, халыќаралыќ ќұќыќ
нормаларын саќтау нәтижесінде ќалыптасатын жєне мемлекет пен халыќтардың
өмір сүру негізін ќамтамасыз ететін ќоғамдыќ ќатынастар сонымен ќатар
халыќаралыќ бейбітшілік пен ќауіпсіздікті ќамтамасыз ететін негізгі
ќағидалар ќұрайтын ќол сұғушылыќтың жалпы топтың объектісі болып табылады.
Бейбітшілік жєне адамзат ќауіпсіздігіне ќарсы ќылмыстардың ќұрамдарының
барлығы формальды. Олардың объективтік жағы міндетті белгі ретінде тек ќана
ќоғамға ќауіпті әрекетті жасауды жатќызады. Ал ќоғамға ќауіпті зардаптардың
туындауы ќұрамның шегінен тыс.
Жалдамалылыќ (ЌК 162 б) халыќаралыќ ќорғау аясындағы адамдарға немесе
ұйымдарға шабуыл жасау (ЌК 163 б) жєне єлеуметтік, ұлттыќ, рулыќ, нәсілдік
немесе діни араздыќты ќоздыру (ЌК 164 б) ќұрамдарының сараланған түрлері
ерекше.
Араласќан конструкциясы бар ќылмыс ќұрамы экоцид (ЌК 161 б), онда заң
шығарушы ќылмыстың объективтік жағын сипаттай отыра, егер әрекеттің
нєтижесінде экологиялыќ апат туғызылған немесе туғызылуы мүмкін жағдайда
жазаланушылыќ шартын бекіткен.
Бейбітшілік және адамзат ќауіпсіздігіне ќарсы жасалатын барлыќ
ќылмыстар кінәлінің белсенді әрекеттері арќылы жасалынады. Кейбір
ќұрамдардың объективтік жағының (мысалы, соғыс жүргізудің тиым салынған
ќұрамдары, мен әдістерін ќолдану) міндетті белгісі ретінде ќылмыстыќ
жасалуының ерекше жағдайы әскери кикілжің немесе әскери әрекеттер жағдайы
және ќылмыстың жасалу орны басып алынған аумаќ жатады. Ќылмыстың жасалу
тәсілі соғыс жүргізудің тиым салынған ќұралдары мен әдістерін ќолдану (ЌК
159 б), геноцид (ЌК 160 б) айќындалған. ЌК-нің ерекше бөлімінің 4
тарауындағы ќылмыстардың экоцидтен басќасы субъективтік жағынан кінєнің
тікелей ќасаќаналығымен сипатталады. Кейбір ќылмыстар үшін заң шығарушы
субъективтік жағының міндетті белгісі ретінде ќылмыстың жасаулының арнайы
маќсатын (мысалы), геноцид үшін ұлттыќ этникалыќ, нєсілдік немесе діни
топты толыќ немесе ішінара жою маќсаты, халыќаралыќ ќорғау аясындағы
адамдарға немесе ұйымдарға шабуыл жасау үшін соғысќа арандату немесе
халыќаралыќ жағдайды шиеленістіру маќсаты көздейді.
Бейбітшілік және адамзат ќауіпсіздігіне ќарсы ќылмыстар субъектісі есі
дұрыс 16 жасќа толған адам. Кейбір ќылмыстар арнайы субъектіні таниды,
мысалы, мемлкеттік жауапты ќызмет атќарып отырған лауазымды адам (ЌК 157 б
2 б), ќоғамдыќ бірлестіктің жетекшісі немесе дінің ќызмет жағдайын
пайдаланатын адам (ЌК 164 б 2 б).
Бейбітшілік және адамзат ќауіпсіздігіне ќарсы ќылмыстарды төмендейдей
сараптауға болады:
1. Бейбітшілікке ќарсы ќылмыстар (ЌК 156-158 бб)
2. Әскери ќылмыстар (ЌК 159 б)
3. Адамзатќа ќарсы ќылмыстар (ЌК 160, 161 б)
4. Бейбітшілік пен адамзат ќауіпсіздігіне ќол сұғатын ќылмыстар (ЌК
162-164 б)
Бейбітшілікке ќарсы ќылмыстарға басќыншылыќ соғысты жоспарлау,
єзірлеу, тұтандыру немесе жүргізу, басќыншылыќ соғысты тұтандыруға насихат
жүргізу жєне жария түрде шаќыру, жаппай ќырып-жою ќаруын өндіру немесе
тарату. Басќаншылыќ немесе агрессия (латыннан аударғанда шабуыл жасау)
халыќаралыќ ќұќыќ көзќарасы бойынша бір мемлкеттің екіншісіне ќарсы заңсыз
күш ќолдануы, єсіресе, басќа мемлекетке оның аумағын тартып алу,
тәуелсіздігін жою, саяси және ќоғамдыќ ќұрылысын өзгерту маќсатында әскери
шабуыл жасау.
ЌК 156 б 1 б көзделген ќылмыстың объективтік жағы 3 балама ќоғамға
ќауіпті әрекеттерден тұрады:
1. басќыншылыќ соғысты жоспарлау, басќыншылыќ соғысќа дайындалу,
басќыншылыќ соғысты тұтандыру.
ЌК 156 б 2 б осы ќылмыстың сараланған ќұрамы басќыншылыќ соғысты
жүргізу үшін ќылмыстыќ жауапкершілік тағайындайды. Сонымен ќатар
басќыншылыќ соғысты тұтандыруға насихат жүргізу және жария түрде шаќыру
үшін ќылмыстыќ жауапкершілік ЌК 157 б 1 б көрсетілген. Бұл ќылмыстыќ
сараланған белгісі деп бұќаралыќ аќпарат ќұралдарын пайдаланып жасаған
немесе мемлкеттік жауапты ќызмет атќарып отырған лауазымды адам жасаған
әрекет танылады. ЌК 158 б. көзделген ќылмыстың заты химиялыќ, биологиялыќ
жєне ЌР-ның халыќаралыќ шартымен тиым салынған жаппай ќырып-жою ќаруы
табылады.
Ќарастырылып отырған ќылмыстың объективтік жағы:
а) жаппай ќырып-жою ќаруын өндіру, яғни кез-келген тәсілмен дайындау
(ќолдан, лаборанториялыќ жолмен заводта дайындау);
б) жаппай ќырып-жою ќаруын табу (сатып алу, айырбастау, сыйға алу,
ұрлау);
в) жаппай ќырып-жою ќаруын өткізу, яғни ќылмыс затын ќайтарымды немесе
ќайтарымсыз өзінің иелігінен басќаға беру, сату, айырбастау, сыйлау т. б.
Келесі ќылмыс ќұрамы соғыс жүргізудің тиым салынған ќұралдары мен
єдістерін ќолдану (ЌК 159 б). Әскери тұтќындарға немесе әскери емес
тұрғындарға ќатал ќарау, әскери емес тұрғындарды күштеп көшіру, басып
алынған аумаќта ұлттыќ мүлікті тонау, ЌР-ның халыќаралыќ шартымен тиым
салынған ќұралдар мен әдістерді әскери жанжалда ќолдану ќол сұғушылыќтың
объективтік жағын ќұрайды. ЌР-ның халыќырылыќ шартымен тиым салынған жаппай
ќырып-жою ќаруын ќолдану ЌР ЌК 159 б 2б бойынша сараланады.
Адамзатќа ќарсы ќылмыстар тобын геноцид (ЌК 160 б) жєне экоцид (ЌК 161
б) ќұрайды. Геноцидтің ќоғамға ќауіптілігі оны ќұрайтын ќылмыстыќ єрекетті
жасаунєтижесінде белгілі бір ұлттыќ, этникалыќ, нєсілдік жєне діни топтың
адамдары толыќ немесе ішінара ќұртылады немесе ќұртылып кетуі мүмкін
ќаупінде. Бұл ќылмыстың ќұрамы Нюрнберг жєне Токио єскери трибуналдарының
жарлығы мен 1948 жылғы геноцид ќылмысын алдын-алу жєне ол үшін жазалау
жөніндегі Конвенциясы негізінде ќалыптасќан.
Аталған топтардың мүшелерін өлтіру, олардың денсаулығына ауыр зардап
келтіру, бала тууға күшпен бөгет жасау, балаларды мєжбүрлеп бреуге беру осы
топ мүшелерін ќырып-жоюға бағытталған басќа да тіршілік жағдайларын туғызу.
Субъективтік жағы тікелей ќасаќаналыќ жєне ұлттыќ, этникалыќ, нєсілдік
немесе діни топтың толыќ немесе ішінара жойылуын көздейтін арнайы маќсаттан
тұрады. Аталған маќсатты аныќтау геноцидті соғыс жүргізудің тиым салынған
ќұрамдары мен єдістерін ќолданудың кейбір нысандары жєне кейбір жалпы
ќылмыстардан (кісі өлтіру жєне денсаулыќќа ауыр зиян келтіру) ажыратуға
мүмкіндік береді.
Экоцид (ЌР ЌК 161 б) адамның өзінің өмір сүруі, ќоршаған ортаға
ќайтарымсыз зиян келтіретін адамның табиғат ортасына ќылмыстыќ єсері. Бұл
ќылмыстың заты- өсімдік жєне жануарлар єлемі, ауа, жер, су ресурстары.
Халыќаралыќ ќылмыстардың объективтік жағы заңда көзделген нысандар:
а) өсімдік немесе жануарлар єлемін жаппай жою
б) ауа, жер, су ресурстарын улау
в) экологиялыќ апат туғызатын єрі туғызу ќаупі бар өз ге де єрекеттер
жєне көрсетілген єрекеттер мен зардаптар арасындағы себептік байланыс.
Бейбітшілік жєне адамзат ќауіпсіздігіне ќарсы өзге де ќылмыстар:
жалдамалылыќ (ЌК 162 б); халыќаралыќ ќорғау аясындағы адамдар мен ұйымдарға
шабуыл жасау (ЌК 163 б); єлеуметтік, ұлттыќ, рулыќ, нєсілдік, діни
араздыќты ќоздыру (ЌК 164 б).
Жалдамалалаќтың объективтік жағы ЌК 162 б 1б диспозициясында көзделген
єрекеттердің бірі:
а) азғырып көндіру;
б) оќытып-үйрету;
в) жалдамалыны ќаржыландыру немесе өзге материалдыќ ќамтамасыз ету;
г) оны ќарулы жанжалда немесе соғыс єрекеттерінде пайдалануды жүзеге
асырудан тұрады.
ЌР ЌК 162 б 1 б бойынша ќылмыс субъектісі кез-келген есі дұрыс, 16
жасќа жеткен адам, 2 б бойынша өзінің ќызметтік жағдайын пайдаланатын адам.
Сараланған түрі кәмелетке толмағанға ќатысты жасалған осы әрекеттер.
Ќарастырылып отырған баптың 3 б жалдамалының єскери жанжал немесе
соғыс әрекеттеріне жеке ќатысуын сипаттайды. Ерекше саранған белгісі
жалдамалының єрекеттері адам ќазасы немесе өзге де ауыр зардап туындатса
деп танылады. Халыќаралыќ ќорғау аясындағы адам немесе ұйымға жабуыл жасау
(ЌР ЌК 163 б) келесі єрекеттер:
1) Шет елдік мемлекет өкіліне немесе халыќаралыќ ќорғау
алсындағы халыќарылыќ ұйым ќызметкеріне немесе онымен бірге
тұратын оның отбасы мүшелеріне шабуыл жасау;
2) Аталған адамдардың ќызметтік не тұрғын үй-жайларына, көлек
ќұралдарына шабуыл жасау;
3) Осы адамдарды ұрлау немесе күштеу арќылы бостандығынан
айыру.
Бұл ќылмыстың аяќталу уаќыты-заңда келтірілген әрекеттердің бірін
жүзеге асыру, біраќ соғысты ұшыќтыру немесе халыќаралыќ ќатынастарды
ќұлдырату маќсатына жету ниеті жүзеге асса болғаны.
Әлеуметтік, ұлттыќ, рулыќ, нәсілдік немесе діни араздыќты ќоздыру (ЌР
ЌК 164 б) ќылмысы ќұрамы 1965 ж. Нәсілдік шектетудің барлыќ нысандарын
жою туралы Халыќаралыќ Конвенция негізінде ќұрастырылған.
Ќылмыстың объективтік жағы:
а) әлеуметтік, нәсілдік, рулыќ, ұлттыќ және діни араздыќ немесе
ошпенділікті өршіктіруге;
б) ұлттыќ ар-ождан, ќадір-ќасиетті немесе азаматтардың діни сезімін
ќорлауға;
в) азаматтардың дінге ќатыстылығы, әлеуметтік, ұлттыќ, рулыќ немесе
нәсілдік ќатынастылығы белгісі бойынша азаматтың басымдылығы, артыќшылығы,
кемістігін насихаттауға бағытталған әрекеттер ќұрайды.
Халықаралық қорғау аясындағы адамдарға немесе ұйымдарға шабуыл жасау.
Шетелдiк мемлекеттiң өкiлiне немесе халықаралық қорғау аясындағы
халықаралық ұйымның қызметкерiне немесе онымен бiрге тұратын оның отбасы
мүшелерiне, сондай-ақ халықаралық қорғау аясындағы адамдардың қызметтiк
немесе тұрғын үй-жайларына не көлiк құралдарына шабуыл жасау, сол сияқты
осы азаматтарды ұрлау немесе бас бостандығынан күштеп айыру, егер осы
әрекеттер соғысқа арандату немесе халықаралық жағдайды шиеленiстiру
мақсатында жасалса - мүлiктерi тәркiленiп немесе онсыз үш жылдан сегiз
жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығынан айыруға жазаланады.
Бiрнеше рет не қару қолдану не адамдар тобының алдын ала сөз байласуы
бойынша жасалған, не денсаулыққа ауыр зиян келтiрумен ұштасқан, абайсызда
адам өлiмiне әкеп соққан нақ сол әрекеттер - мүлкi тәркiленiп немесе онсыз
он жылдан он бес жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығынан айыруға
жазаланады.
Әлеуметтiк, ұлттық, рулық, нәсiлдiк немесе дiни араздықты қоздыру.
Әлеуметтiк, ұлттық, рулық, нәсiлдiк, дiни араздықты немесе алауыздықты
қоздыруға, азаматтардың ұлттық ар-намысы мен қадiр-қасиетiн не дiни
сезiмдерiн қорлауға бағытталған қасақана iс-әрекеттер, сол сияқты
азаматтардың дiнге көзқарасына, тектiк-топтық, ұлттық, рулық немесе
нәсiлдiк қатыстылығы белгiлерi бойынша олардың айрықшалығын, артықшылығын
немесе кемдiгiн насихаттау, егер осы әрекеттер көпшiлiк алдында немесе
бұқаралық ақпарат құралдарын пайдалана отырып жасалса - бір мың айлық
есептiк көрсеткiшке дейiнгi мөлшерде немесе сотталған адамның он айға
дейiнгi кезеңдегi жалақысының немесе өзге табысының мөлшерiнде айыппұл
салуға не алты айға дейiнгi мерзiмге қамауға не екi жылға дейiнгi мерзiмге
түзеу жұмыстарына не бес жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға
жазаланады.
Адамдар тобымен немесе бiрнеше рет жасалған, немесе күш көрсетумен не
оны қолданамын деп қорқытумен ұштасқан, сол сияқты өзiнiң қызмет бабын
пайдалана отырып, адам не қоғамдық бiрлестiктiң жетекшiсi жасаған нақ сол
iс-әрекеттер - бес жүзден үш мың айлық есептiк көрсеткiшке дейiнгi мөлшерде
немесе сотталған адамның бес айдан бір жылға дейiнгi кезеңдегi жалақысы
немесе өзге де табысы мөлшерiнде айыппұл салуға не төрт жылға дейiнгi
мерзiмге бас бостандығын шектеуге, не үш жылға дейiнгi мерзiмге белгiлi бiр
лауазымдарды атқару немесе белгiлi бiр қызметпен айналысу құқығынан айырып,
екі жылдан алты жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға
жазаланады.
Осы баптың бiрiншi және екiншi бөлiктерiнде көзделген, ауыр
зардаптарға әкеп соққан iс-әрекеттер - үш жылға дейiнгi мерзiмге белгiлi
лауазымдарды атқару немесе белгiлi бiр қызметпен айналысу құқығынан айырып
немесе онсыз үш жылдан он жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығынан айыруға
жазаланады.
Геноцид, яғни ұлттық, этникалық, нәсiлдiк немесе дiни топты осы топтың
мүшелерiн өлтiру, олардың денсаулығына ауыр зардап кетiру, бала тууға күш
пен бөгет жасау, балаларды мәжбүрлеп бiреуге беру, күштеп көшiру не осы
топтың мүшелерiн қырып-жоюға есептелген өзге де тiршiлiк жағдайларын туғызу
арқылы толық немесе iшiнара жоюға бағытталған қасақана әрекеттер - он
жылдан жиырма жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығынан айыруға не өлiм
жазасына немесе өмiр бойы бас бостандығынан айыруға жазаланады.
Экоцид. Өсiмдiктер немесе жануарлар дүниесiн жаппай жою, атмосфера,
жер немесе су ресурстарын улау, сондай-ақ экологиялық апатты туғызған
немесе туғызуы мүмкiн өзге де iс-әрекеттердi жасау - он жылдан он бес жылға
дейiнгi мерзiмге бас бостандығынан айыруға жазаланады.
ІІ тарау. Бейбітшілік пен адамзат қауіпсіздігіне қарсы қылмыстардың
түрлері
2.1. Бейбітшілікке қарсы қылмыстар
Бейбiтшiлiк пен адамзат қауiпсiздiгiне қарсы қылмыстар. Басқыншылық
соғысты жоспарлау, әзiрлеу, тұтандыру немесе жүргiзу. Басқыншылық соғысты
жоспарлау, әзiрлеу немесе тұтандыру - жетi жылдан он екi жылға дейiнгi
мерзiмге бас бостандығынан айыруға жазаланады.
Басқыншылық соғысты жүргiзу - он жылдан жиырма жылға дейiнгi мерзiмге
бас бостандығынан айыруға не өлiм жазасына немесе өмiр бойы бас
бостандығынан айыруға жазаланады.
Басқыншылық соғысты тұтандыруға насихат жүргiзу және жария түрде
шақыру - үш мың айлық есептiк көрсеткiшке дейiнгi мөлшерде немесе сотталған
адамның үш айдан тоғыз айға дейiнгi кезеңдегi жалақысының немесе өзге
табысының мөлшерiнде айыппұл салуға не үш жылға дейiнгi мерзiмге бас
бостандығынан айыруға жазаланады.
Бұқаралық ақпарат құралдарын пайдаланып жасалған не мемлекеттiк
жауапты қызмет атқарып отырған лауазымды адам жасаған дәл сол әрекет - бес
мың айлық есептiк көрсеткiшке дейiнгi мөлшерде немесе сотталған адамның
алты айдан бiр жылға дейiнгi кезеңдегi жалақысының немесе өзге табысының
мөлшерiнде айыппұл салуға не үш жылға дейiнгi мерзiмге белгiлi бiр
лауазымдарды атқару немесе белгiлi бiр қызметпен айналысу құқығынан айырып,
екi жылдан бес жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығынан айыруға жазаланады.
Химиялық, биологиялық, сондай-ақ Қазақстан Республикасының халықаралық
шартымен тыйым салынған жаппай қырып-жою қаруының басқа да түрiн өндiру,
сатып алу немесе өткiзу - бес жылдан он жылға дейiн мерзiмге бас
бостандығынан айыруға жазаланады.
Соңғы кезде қылмыстардың аталған түрлерінің саны едәуір артуда. Екінші
дүниежүзілік соғыстан кейін алғашқы рет геноцидпен байланысты, соғыс
жүргізу ережелерін бұзумен байланысты қылмыстар пайда болды. Халықаралық
қылмыстармен күресуде мемлекет қызметінің құқықтық негізі болып халықаралық
қылмыстық құқық табылады.
Қазіргі таңда әлемде үш жүзден аса халықаралық қылмыстар және олардың
жазалануы туралы халықаралық шарттар жасалған.
Бейбітшілікке қарсы қылымыстың ең ауыры соғыс қылымыстары.
Соғыс жүргізуді реттейтін бірсыпыра заңдылық күші бар халықаралық
актілер мен конвеньциялар бар. Оларға:
1856 жылы 16-сәуірде Парижде қабылданған теңіздегі соғыс туралы
деклорация;
1868 жылы 11 желтоқсанда Санкт-Петербургте қабылданған жарылатын
немесе күйдіретін қаруды қолдануды жою жөніндегі деклорация;
1899 және1907 жылдары Гаагада қабылданған деклорацмялар;
1949 жылы Женева коньвенциясы (соғыс құрбандарын қорғау туралы);
1954 жылы 14-мамырдағы Гаага коньвенциясы(соғыс жағдайындағы мәдени
құндылықтарын қорғау туралы) және т.б.
Қылмыстың тікелей обьектісі халықаралық құқық нормаларымен белгіленген
соғыс жүргізудің құралдары мен әдістерін қолдануды реттейтін қоғамдық
қатынастар.
Қылмыс обьективтік жағынан әскери тұтқындарға немесе әскери емес
тұтқындарға қатігездікпен қарау, әскери емес тұрғындарын күштеп көшіру,
басып алынған аумақта ұлттық мүлікті тонау, Қазақстан Республикасының
халықаралық шарттарымен тыйым салынған құралдар мен әдістерді әскери
жанжалды қолдану арқылы жүзеге асырылады.
Әскери тұтқындарға соғысушы жақтың қарулы күштерінің қатарына жататын
адамдар, партизандар, әскери жасақтардың мүшелері, қарсыласу қозғалысының
қатысушылары, сондай-ақ қолға түскен әскери журналистер, әскери-
медициналық, әскери-заңгер қызметкерлер, интенданттық қызмет немесе
басқадай қызмет көрсететін адамдар жатады. 1949 жылы соғыс тұтқындармен
қатынас жөніндегі Женева коньвенциясына сәйкес соғыс тұтқындарына
ізгілікпен қарау белгіленген,оларға қатыгездікті қолдануға тыйым салынған.
Әскери емес тұтқындарға - соғысқа қатыспаған, бірақ жау қолына түскен
бейбіт тұрғындар жатады.
Басып алынған аумақта ұлттық мүлікті тонауға- соғысушы жақтың өзі
басып алған мемлекеттің мүлкін жою, қирату, талан-таражға салу, өз
мемлекетінің меншігіне алу әрекеттері жатады. Ұлттық мүлікке - материалдық
және рухани игіліктер жатады. Қазақстан Республикасының халықаралық
щартымен тыйым салынған құралдар мен әдістарді, әскери жан-жалды қолдануға
адамзатқа қасірет әкелетін және қоршаған ортаны мақсатты түрде ұзақ уақытқа
залалдандыратын шараларды жүзеге асырулар жатады.
Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарға сәйкес күйдіретін,
жарылыс жасайтын заттарды, зиянды газдарды, уландыратын не т.б
бактереологиялық зжаппай қырып-жоятын қаруларды, химиялық, биологиялық
қаруларды соғыс жағдайында қолданбауға міндетті.
ҚР халықаралық шартымен тыйым салынған жаппай қырып-жою қаруын қолдану
осы қылмыс құрамының ауырлататын түрі болып табылады (159-баптың 2-
тармағы).
Қылмыс құрамы формалдық, сондықтан да ол осы баптың диспозициясында
көрсетілген әрекеттердің біреуін істеген уақыттан бастап аяқталған деп
танылады.
Қылмыстың субьектісі 16-ға толған кез келген асі дұрыс адам.
Субьективтік жағынан қылмыс тікелей қасақаналықпен істеледі.
БҰҰ-ң Бас Ассамблеясының 1976 жылғы 30 қарашадағы №3134 қарарына
сәйкес жалдамалыны азғырып көндіру, оқытып-үйрету, қаржыландыру не өзге
материалдық қамтамасыз ету, сондай-ақ оны қарулы жанжалға немесе соғыс
қимылдарына пайдалану қылмыстық жазаланатын іс-әрекет деп танылған және
барлық мемлекеттерді осы тұрғыдағы қылмыспен күрес жүргізуге арналған
қылмыстық-құқықтық норма қабылдауға шақырған. ҚК-сі 1976 жылы бұл қарарды
қуаттап, 1977жылы 7 қарашада өзінің арнаулы №3132 қарарын қолданған.ҚР
халықаралық құқық нормаларын басшылыққа ала отырып, жаңа ҚК-ке
жаладамалылық үшін жауаптылықты белгілейтін арнаулы бапты енгізді.
Қылмыстың тікелей обьектісі-халықаралық құқық нормалары белгіленген соғыс
жүргізудің құралдары мен әдістерін қолдануды ретейтін қоғамдық қатынастар.
Обьективтик жағынан қылмыс заң диспозициясында көрсетіоген бірнеше
тісілдерді қолдану арқылы жүзеге аысрады. Атап айтқанда:
1)жалдамалыны жалдауға азғырып көндіру,яғни қарулы жанжалға не соғыс
қимылдарына пайдалануға жалдау;
2)оқытып-үйрету,яғни жанжалданған адамды соғыс әрекетіне немесе
қарулы жанжалға тікелей қатысуға әзірлеу;
3)қаржыландықаражатымен жалдамалыны қамтамасыз ету;
4) өзге де материалдық қамтамасыз ету- жалдамалыға киім-кешек, азық-
түлік беру;
5) оны жанжалға не соғыс қимылдарына пайдалану- тікелей осындай
әрекеттерге қатыстыру болып табылады.
ҚК-ң 162- бабының ескертуіне сәйкес материалдық сыйақы алу немесе т.б
пайда мақсатында іс-әрекет жасайтын және қарулы қақтығысқа қатысушы
тараптың азаматы болып табылмайтын,оның аумағында тұрақты тұрмайтын және
ресми міндеттерді орындау үшін басқа мемлекеттен жіберілген адам жалдамалы
деп танылады.
Қылмыс құрамы формалдық және ол заңда көзделген әрекеттердің біреуін
істеген уін істеген уақыттан бастап, аяқталған деп танылады.
Қылмыс субьектісі-16-ға толған кез келген есі дұрыс адам. Субьективтік
жақтан қылмыс тікелей қасақаналықпен істеледі. Адам өзінің қызмет бабын
пайдаланып не кәмелетке толмағанға қатысты жасаған дәл осы әрекеттер - осы
қылмыстың ауырлататын түріне жатады (162-бап, 2-тармағы).
Қызмет бабын пайдалану түсінігі ҚК-ң 228, 307-баптарында берілген.
Кәмелетке толмағандарды жалдамалылыққа тарту деп-жасы 18-ге толмағандарды
кінәлі адамның осы әрекетке біле тұра тартуын айтамыз. Адам қазасына
немесе өзге де ауыр зардаптарға әкеп соқтырған әрекеттер үшін жауаптылық
162-бабының 4-тармағында қарастырылған. Адам қазасына бір немесе бірнеше
адамның қазаға ұшырауы, ал ауыр зардаптарға жарақатынкелтіру, ірі
материалдық залал т.б зардаптар жатады. Қылмыс құрамы (164-баптың 3-
тармағы) материалдық.
Соғыс жүргiзудiң тыйым салынған құралдары мен әдiстерiн қолдану.
Әскери тұтқындарға немесе әскери емес тұрғындарға қатыгездiкпен қарау,
әскери емес тұрғындарды күштеп көшiру, басып алынған аумақта ұлттық мүлiктi
тонау, Қазақстан Республикасының халықаралық шартымен тыйым салынған
құралдар мен әдiстердi әскери жанжалда қолдану - он екi жылға дейiнгi
мерзiмге бас бостандығынан айыруға жазаланады.
Қазақстан Республикасының халықаралық шартымен тыйым салынған жаппай
қырып-жою қаруын қолдану - он жылдан жиырма жылға дейiнгi мерзiмге бас
бостандығынан айыруға не өлiм жазасына немесе өмiр бойы бас бостандығынан
айыруға жазаланады.
Жалдамалылық. Жалдамалыны жалдануға азғырып көндiру, оқытып-үйрету,
қаржыландыру немесе өзге материалдық қамтамасыз ету, сондай-ақ оны қарулы
жанжалда немесе соғыс қимылдарында пайдалану - төрт жылдан сегiз жылға
дейiнгi мерзiмге бас бостандығынан айыруға жазаланады.
Адам өзiнiң қызмет бабын пайдаланып немесе кәмелетке толмағанға
қатысты жасаған дәл сол әрекеттер - мүлкi тәркiленiп немесе онсыз жетi
жылдан он бес жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығынан айыруға жазаланады.
Жалдамалының қарулы жанжалға немесе соғыс қимылдарына қатысуы - үш
жылдан жетi жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығынан айыруға жазаланады.
Осы баптың үшiншi бөлiгiнде көзделген, адам қазасына немесе өзге де
ауыр зардаптарға әкеп соққан iс-әрекеттер - мүлкi тәркiленiп он жылдан
жиырма жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығынан айыруға не мүлкi тәркiленiп
өлiм жазасына немесе мүлкi тәркiленiп өмiр бойы бас бостандығынан айыруға
жазаланады.
Материалдық сыйақы алу немесе өзге де бас пайдасы мақсатында iс-әрекет
жасайтын және қарулы қақтығысқа қатысушы тараптың азаматы болып
табылмайтын, оның аумағында тұрақты тұрмайтын және ресми мiндеттердi
орындау үшiн басқа мемлекет жiбермеген адам жалдамалы деп танылады.
2.2 Әскери қылмыстың түсінігі және жалпы сипаттамасы. Әскери қылмыстың
түрлері
Қазақстан Республикасының әскери қызмет атқарудың тәртібі Қазақстан
Республикасының констституциялық әскери міндеттілік және әскери қызмет
туралы заңда Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің арнайы жарғыларында,
басқа да нормативтік-құқықтық актілерінде көрініс тапқан.
Әскери қызметшілердің әскери қызмет атқарудың белгіленген тәртібімен
байланысы жоқ басқадай қоғамға қауіпті және құқыққа қайшы іс-әрекеттері
әскери қылмыс болып табылмайды, олардың мұндай іс-әрекеттері жалпы
қылмыстық құқықтық норма бойынша сараланады.
Әскери қылмыстың екінші бір өзіндік белгісі — қылмыстың арнаулы
субъектісі болып табылады. Олар әскерге шақыру бойынша не келісім-шарт
бойынша Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерінде, Қазақстан
Республикасының басқа да әскерлері мен әскери құрамаларында әскери қызмет
атқарушы әскери қызметшілер, сондай-ақ жиындардан өтуі кезінде әскери
қызмет атқарушы запастағы азаматтар. 3.148
Әскери қылмыстар тікелей объектілерінін ерекшеліктеріне байланысты
мына төмендегідей бірнеше түрге бөлінеді:
Бағыныштылық тәртібіне және әскери қызметшілердің жарғылық ережелеріне
сай карым-қатынасына қол сұғатын қылмыстар: Бұйрыққа бағынбау немесе оны
өзгедей орындамау. Бастыққа қарсылық көрсету немесе оны қызметтік
міндеттерін бұзуға мәжбүр ету. Бастыққа қатысты күш қолдану іс-әрекеттері.
Бір-бірінің арасында бағыныштылық қатынастары болмаған кезде әскери
кызметшілердің арасындағы өзара қарым-қатынастардың жарғылық ережелерін
бұзу . Әскери кызметшіге тіл тигізу.
Әскери кезекшілікпен және басқа да арнаулы кызмет тәртібіне қарсы
қылмыстар: Жауынгерлік кезекшілікті атқарудың ережелерін бұзу. Шекаралық
қызмет атқарудың ережелерін бұзу. Қарауыл (вахта) қызметін атқарудың
жарғылық ережелерін бұзу. Ішкі қызмет атқарудың және гарнизонда патруль
болудың жарғылық ережелерін бұзу. Қоғамдық тәртіпті қорғау және қоғамдық
қауіпсіздікті қамтамасыз ету бойынша қызмет атқарудың ережелерін бұзу .
Қару-жарақ, сондай-ақ заттар мен нәрселер, әскери мүліктерді,
техниканы пайдалану мен оны сақтаудын. ережелеріне қарсы қылмыстар: Әскери
мүлікті қасақана құрту немесе бүлдіру. Әскери мүлікті абайсызда құрту
немесе бүлдіру. Әскери мүлікті жоғалту. Машиналарды жүргізу немесе
пайдалану ережелерін бұзу. Айналадағыларға қауіп туғызатын қару-жарақты,
сондай-ақ заттар мен нәрселерді ұстау ережелерін бұзу. Ұшу немесе оған
даярлану ережелерін бұзу . Кеме жүргізу ережелерін бұзу. 3.150
Белгіленген тәртіп пен әскери құпияны сактауға қарсы қылмыстар:
әскери сипаттағы құпия мәліметтерді жария ету немесе әскери сипаттағы құпия
мәліметтері бар кұжаттарды жоғалту .
Әскери лауазымды қылмыстар: Билікті теріс пайдалану, биліктің асыра
колданылуы немесе әрекетсіздігі. Қызметке селқос қарау.
Шайқас даласында және соғыс жүріп жатқан ауданда әскери қызметті
атқару тәртібіне қарсы қылмыстар: Құрып бара жатқан әскери кемені тастап
кету. Жауға соғыс жүргізу кұралдарын беру немесе тастап кету . Тұтқынға өз
еркімен берілу. Тонаушылық.
Әскери қылмыстар объективтік жағынан алғанда әрекет немесе
әрекетсіздік арқылы жүзеге асырылады.
Қылмыс құрамдары формальдық та, материалдық та болып кездеседі.
Оларға жеке құрамдарға талдау жасағанда толық тоқталамыз.
Субъективтік жағынан алғанда бұл қылмыстардың көпшілігі
қасақаналықпен, азын-аулағы абайсыздықпен істеледі. Енді осы қылмыстардың
жекелеген тобына және түрлеріне талдау жасайық.
Бағыныштылық тәртібіне және әскери қызметшілердің жарғылық ережелерге
сай қарым – қатынасына қол сұғатын қылмыстар. Бұйрыққа бағынбау немесе оны
өзгедей орындамау Қылмыс объективтік жағы бойынша: бағынбау, яғни
бастықтың бұйрығын орындаудан ашық бас тарту, сол сияқты бастықтың
белгіленген тәртіпте берілген бұйрығын бағыныштының, қызмет мүддесіне
елеулі зиян келтіріп, өзгедей әдейі орын-дамауы арқылы сипатталады. Бұл
жерде екі бірдей қылмыс құрамы керсетіліп тұр. Оның біріншісі бағынбау,
яғни бастықтың занды бұйрығын орындаудан ашық, қасақана бас тарту. Екінші
бұйрықты өзгедей әдейі орындамау — яғни бастықтың белгіленген тәртіппен,
занды түрде берілген бұйрығын, яғни бағыныштының әдейі орындамауы болып
табылады. Әдейі орындамауға ашык түрде, ешбір негізсіз заңға сәйкес
берілген бұйрықтағы талаптарды істемеуі, немесе бұйрықтағы талапқа қарсы
басқа әрекетті істеуі, немесе бұйрықты кешіктіріп орындау немесе жартылай
орындаулар жатады.
Бағынбау мен бұйрықты өзгедей әдейі орындамау іс-әрекетінен қызмет
мүддесіне елеулі зиян келтірілуі қажет. Зиян мүліктік немесе
ұйымдастырушылық, я болмаса басқадай түрде орын алуы мүмкін. Егер іс-
әрекеттен әскери тәртіпте ойсырауы орын алса, бастықтың бағыныштының
алдында беделі түссе, адамдардын денсаулығына әр түрлі дәрежедегі жарақат
келтірілсе немесе әскери бөлімде, оның мүлкіне, техникасына залал
келтірілсе зиян елеулі деп танылады. 2.233
Бұйрыққа бағынбаудан немесе оны әдейі орындамаудан келтірілген зиянның
арасында себепті байланыс болуы шарт. Қылмыс құрамы материалдық.
Субъективтік жағынан қылмыс қасақаналықпен (тікелей немесе жанама)
жүзеге асырылады. Адамдар тобы, алдын ала сөз байласқан адамдар тобы немесе
ұйымдасқан топ жасаған, сондай-ақ ауыр зардаптарға әкеп сокқан дәл сол
әрекет осы қылмыстың ауырлататын түріне жатады . Ауыр зардаптарға қасақана
денеге орта дәрежелі жарақат келтіру, абайсызда кісі өлімінің орын алуы;
әскери дайындықты қамтамасыз ететін шаралардың жүзеге аспай қалуы; әскери
техникалардың істен шығуы; ірі мөлшердегі материалдық залал келтірілу
т.с.с. жатады.
Осы баптың бірінші және екінші бөліктеріндегі көзделген әрекеттер
соғыс уақытында немесе ұрыс жағдайында жасалса онда бұл осы қылмыстың аса
ауырлататын түріне жатады .
Қызметке ұқыпсыз не ықылассыз караудың салдарынан ауыр зардаптарға
әкеп соққан бұйрыкты орындамау үшін жауаптылық ҚК-тің 367-бабының 4-
тармағында көзделген. Мұндағы ауыр зардаптардың түсінігі осы баптың 2-
белігінде көрсетілген ауыр зардаппен бірдей болуы да мүмкін. ҚК-тің 367-
бабының 4-тармағындағы қылмыс кұрамы субъективтік жағынан тек қана
абайсыздықпен (немқұрайдылык немесе менмендік) жүзеге асырылады.
Егер осы баптың төртінші бөлігінде көзделген әрекет соғыс уақытында
немесе ұрыс жағдайында жасалса, онда кінәлының жазасы арта түседі, ол үшін
ждуаптылық ҚК-тің 367-бабының 5-тармағында кезделген.
Бастыққа карсылы көрсету немесе оны кызметтік міндеттерін бұзуға
мәжбүр ету. Қылмыс объективтік жағынан бастыққа, сол сияқты әскери қызмет
бойынша өзіне жүктелген міндетті атқарушы өзге адамға қарсылық көрсету
немесе оны осы міндеттерді бұзуға күш қолдану және күш қолданамын деп
қорқыту арқылы, мәжбүр ету арқылы сипатталады.
Қарсылық керсету деп бастыққа, сол сияқты әскери қызмет бойынша өзіне
жүктелген міндетті атқарушы өзге адамға ашықтан ашық карсы шығып, оның
занды талабына мән бермеу, олардын, өзіне жүктелген міндеттерін атқаруына
кедергі жасау. Мысалы, патрульдің мас күйдегі әскери қызметшіні ұстауға
байланысты әрекетіне соңғының қарсылық керсетіп бағынбауы. 2.235
Бастықка немесе әскери қызмет бойынша өзіне жүктелген міндетті
атқарушы өзге адамға күш колдану және күш қолданбақшы болып қорқыту арқылы
олардың міндеттерін бұзуға бағытталған белсенді әрекет мәжбүрлеу деп
танылады. Мысалы, қатардағы әскери қызметшінің тәртіп бұзып қолға түсіп
қалған екінші бір әскери қызметшіні бастыққа күш қолданбақшы болып қорқытып
босатып алуы.
Қылмыс құрамы формальдық, керсетілген іс-әрекеттердің біреуін істеген
сәттен кылмыс аяқталған деп танылады. Қылмыс субъективтік жағынан тікелей
қасақаналықпен істеледі.
Қару қолдануға атылатын немесе суық каруды қолдана отырып бастыққа
қарсылық жасау немесе оны қызметтік міндеттерін бұзуға мәжбүр етушілік
жатады.
Ауыр немесе орташа ауырлықтағы дене жарақатының түсінігі ҚК-тің 103,
104-баптарында көрсетілген. Өзге де ауыр зардаптарға бастықты абайсызда
өлтіру, жауынгерлік тапсырманы жүзеге асырмау, әскери техниканы істен
шығару, Қарулы Күштердің мүддесіне елеулі зиян келтіру т.с.с. жатады.
Осы баптың бірінші немесе екінші бөліктерінде көзделген, соғыс
уақытында немесе ұрыс жағдайында жасалған әрекеттер талданып отырылған
қылмыс құрамының ете ауырлататын түріне жатады . 5.142
Белгіленген тәртіп пен әскери құпияны сақтауға қарсы қылмыстар. Әскери
сипаттағы кұпия мәліметтерді жария ету немесе әскери сипаттағы құпия
мәліметтері бар құжаттарды жоғалту. Қазақстан Республикасының Карулы күштер
қатарына қабылданған әрбір әскери қызметші әскери құпияны қатаң сақтауға,
әскери құпиясы бар құжаттарды занда белгіленген тәртіппен қорғауға ант
қабылдайды.
Қылмыстың заты әскери сипаттағы құпия мәліметтері бар құжаттар.
Мемлекеттік құпиясы жоқ әскери сипаттағы құпия мәліметтері бар
құжаттарды немесе заттарды осы құжаттар немесе заттар қызметі бойынша сеніп
тапсырылған адамның жоғалтуы, егер жоғалту аталған құжаттар мен заттарды
ұстаудың белгіленген ережелерін бұзудың салдары болып табылса онда мұндай
іс-әрекет үшін жауаптылық Қылмыстық кодекстің 386-бабының 1-тармағында
көзделген. Мұнда мемлекеттік кұпиясы жоқ әскери сипаттағы құпия мәліметтері
бар құжаттар мен заттарды жоғалту туралы сөз болып отыр. Жоғалту осындай
кұжаттар мен заттар өзіне сеніп тапсырылған әскери қызметшінің салақтығынан
немесе жауапсыздығынан болады. Аталған құжаттар мен заттарды ұстаудың
белгіленген ережелерін бұзуға — осы құжаттар мен заттарды сақтаудың, алып
жүрудің, жөнелтудің сақтық шараларын сақтамау жатады. Қылмыс формальдық
құрамға жатады, ол керсетілген заттар мен құжаттар жоғалған сәттен
аяқталған деп танылады. Субъективтік жағынан қылмыс абайсыздықпен жасалады.
8.322
Осы баптың 2-тармағында мемлекеттік қүпиясы жоқ әскери сипаттағы
кұпия мәліметтерді осы мәліметтер сеніп тапсырылған немесе қызметі бойынша
белгілі болған адамның жария етуі үшін жауаптылық белгіленген.
Әскери сипаттағы құпия мәліметтердің тізімі арнаулы нормативтік-
құкықтық актілерде көрсетіледі.
Әскери сипаттағы кұпияға мәліметтерді осы мәліметтер өзіне сеніп
тапсырылған немесе қызметі бойынша белгілі болған адам жариялауға құқылы
емес.
Қылмыс құрамы формальдық, сондықтан да ол осындай құпияны жариялаған
уақыттан бастап аяқталған деп танылады.
Қылмыс субъективтік жағынан қасаканалықпен де, абайсыздықпен де
істелуі мүмкін.
Осы баптың бірінші немесе екінші бөліктерінде көзделген, ауыр
зардаптарға әкеп соққан әрекеттер үшін жауаптылык Кылмыстық кодекстің 386-
бабының 3-тармағында көзделген.
Ауыр зардаптарға белгіленген әскери шаралардың іске ас-пауы, әскери
бөлімнің қызметіне ірі материалдық залал келу, әскери құрылымның қызметіне
елеулі нұқсан келу т.с.с. жатады. 8.328
Әскери лауазымды қылмыстар. Билікті теріс пайдалану, биліктін асыра
кодданылуы немесе әрекетсіздігі. Қылмыстың тікелей объектісі — әскери
басқару аппаратының белгіленген қызметін реттейтін қоғамдық қатынастар.
Қылмыс объективтік жағынан бастықтың немесе лауазымды адамның билікті
немесе қызмет бабын теріс пайдалануы, билігін немесе қызметтік өкілеттігін
асыра колдануы, сол сияқты пайдакүнемдік немесе өзге де жеке мүдделілікте
жасаған және елеулі түрде зиян келтірген биліктің әрекетсіздігі арқылы
көрініс табады. Яғни қылмыс объективтік жағынан үш түрлі жеке қылмыс
құрамынан құралады: 1) қызмет бабын теріс пайдалану; 2) қызметтік өкілдігін
асыра қолдану; 3) биліктін, әрекетсіздігі. Көрсетілген қылмыс құрамдарының
түсінігі Қылмыстық кодекстің 307, 308, 315-баптарында берілген. Олардың
объективтік және субъективтік жақтарының белгілері ұқсас. Қылмыстық
кодекстің 380-бабындағы қылмыстың субъектісі әскери лауазымды адамдар.
Әскери лауазымды адам-дардың түсінігі Қылмыстық кодекстің 307-бабының
ескертуінде берілген. 7.255
Қылмыстық кодекстің 380-бабының 1-тармағында көрсетілген әрекеттерді
істеу ауыр зардаптарға әкеп сокса, онда кінәлы Қылмыстық кодекстің 380-
бабының 3-тармағы бойынша жауапты болады.
Ауыр зардаптардың түсінігі Қылмыстық кодекстің 307-бабының 3-
тармағында көрсетілгендегідей.
Осы баптың бірінші және үшінші беліктерінде көзделген, соғыс уақытында
немесе ұрыс жағдайында жасалған әрекеттер үшін жауаптылық Қылмыстық
кодекстің 380-бабының 3-тармағында көрсетілген.
Қызметке селқос қарау.
Бастықтың немесе лауазымды адамның қызметке селқос қарауынан елеулі
түрде зиян келтірілсе — кінәлы адам ҚК-тің 381-бабының 1-тармағы бойынша,
ал ауыр зардаптарға әкеп соққан дәл сол әрекет үшін жауаптылық осы баптың 2-
тармағы бойынша белгіленген.
Осы баптың бірінші және үшінші бөліктерінде көзделген, соғыс
уақытында немесе ұрыс жағдайында жасалған әрекеттер үшін жауаптылық
көрсетілген баптың 3-бөлігінде белгіленген.
Қызметке селкос қарау құрамының объективтік және субъективтік
белгілері Қылмыстық кодекстің 316-бабындағы осындай құрамға ұқсас. Бұл
құрамдар бір-бірінен құрамның объект және субъект белгілері бойынша
ажыратылады. Қызметке селқос қарау объектісі әскери басқару аппаратының
белгіленген қызметін реттейтін қоғамдық катынастар.
Қылмыстың субъектісі әскери лауазымды адамдар және әскери мекеме
бастығы.
Қылмыстық кодекстін, 381-бабының ескертуіне сәйкес осы баптың бірінші
белігінде көзделген әрекетті алғаш рет жасаған әскери қызметші қылмысты
жеңілдететін мән-жайларда қылмыстық жауаптылықтан босатылуы мүмкін. 2.258
Әскери қызметті өтеу тәртібіне қарсы бағытталған қылмыстар. Бөлімді
немесе кызмет орнын өз бетімен тастап кету. Қылмыс объективтік жағынан
шақыру бойынша әскери қызмет атқарушы, әскери қызметшілер жұмыс жасаған
бөлімді немесе қызмет орнын өз бетімен тастап кету, сол сияқты бөлімнен
босатылған кезде, тағайындау, ауыстыру кезінде, іссапардан, демалыстан
немесе емдеу мекемелерінен кызметке екі тәуліктен ұзақ, бірақ он тәуліктен
артық емес уақытқа дәлелді себептерсіз мерзімінде келмеу — арқылы
сипатталады.
Әскери қызметшінің бөлімді немесе қызмет орнын өз бетімен бастықтың
рұқсатынсыз тастап кетуге құқы жоқ.
Бөлім немесе қызмет орнына әскери бөлім орналасқан жерлер, аумақтар
жатады. Сондай-ақ қызмет орнына әскери бөлім орналасқан жерлерден тысқары
жерлерде әскери қызметшілердің әскери міндетін өтейтін орындары да (уақытша
жұмыс орны: эшелон, поезд, жылжымалы маршрут т.с.с.) жатады.
Әскери қызмет атқаруші белімді немесе қызмет орнын өз бетімен тастап
кетсе, сол сияқты бөлімнен рұқсат бойынша босатылған кезде, тағайындау,
ауыстыру кезінде, іссапардан, демалыстан немесе емдеу мекемелерінен
қызметке екі тәуліктен ұзақ, бірақ он тәуліктен артық емес уақытқа дәлелді
себептерсіз келмесе онда оның әрекетінде осы баптың 1-бөлігінде көрсетілген
кылмыс құрамы бар. Бұл кұрамның субъектілері шақыру бойынша әскери қызмет
өткеруші — жауынгерлер, матростар, сержанттар, старшиналар.
Қылмыстық кодекстің 372-бабының 2-тармағының субъектілері болып
тәртіптік әскери бөлімде жазасын өткеріп жатқан әскери қызметшілер
танылады. 2.268
Шақыру бойынша немесе келісім-шарт бойынша әскери қызмет атқарушы
әскери қызметшілер жасаған бөлімді немесе қызмет орнын өз бетімен тастап
кету, сол сияқты кызметке он тәуліктен артық, бірақ бір айдан көп емес
уақытқа дәлелді себептерсіз мерзімінде келмеу үшін жауаптылық ҚК-тің 372-
бабының 3-тармағында көзделген. Баптың бұл бөлігінің субъектілері болып
шақыру бойынша әскери кызмет өткерудің) — жауынгерлер, сержанттар
матростар, әскери құрылысшыларды, старшиналар немесе келісім-шарт бойынша
әскери қызмет өткеруші жауынгерлер, матростар, әскери кұрылысшылар,
сержанттар, старшиналар, прапорщиктер, кәсіптік әскери білім беретін
мекемелердің курсанттары, мамандар, офицерлер танылады.
Осы баптың үшінші бөлігінде көзделген әрекеттер, егер өз бетімен
тастап кету бір айдан астамға созылса, сол сияқты тәртіптік әскери бөлімде
жазасын өткеріп жатқан әскери қызметші жасаған дәл сол әрекет, егер өз
бетімен тастап кету он тәуліктен артыққа созылса кінәлының әрекеті
Қылмыстық кодекстің 372-бабының 4-тармағы бойынша саралануға жатады. Осы
баптың бірінші немесе екінші бөліктерінде көзделген, соғыс уақытында
жасаған әрекеттер, егер өз бетімен тастап кету бір тәуліктен артыққа
созылса, онда кінәлы Қылмыстық кодекстің 372-бабының 5-тармағы бойынша
ауырлататын жағдайдағы қылмыстық жауаптылыққа және жазаға ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
І тарау. Бейбітшілік пен адамзат қауіпсіздігіне қарсы қылмыстардың
жалпы
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ...4
ІІ тарау. Бейбітшілік пен адамзат қауіпсіздігіне қарсы қылмыс
түрлері ... ... ...8
1. Бейбітшілікке ќарсы
ќылмыстар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
.8
2. Әскери қылмыстың түсінігі, сипаттамасы. Әскери қылмыстың түрлері ... ..12
3. Бейбітшілік пен адамзат ќауіпсіздігіне ќол сұғатын
ќылмыстар ... ... ...22
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31
Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..33
Кіріспе
Берілген курстық жұмыс қазіргі таңдағы ең актуальді және маңызды
ғаламдық проблемалардың бірі – бейбітшілік пен адамзат қауіпсіздігіне қарсы
қылмыстарға арналған. Өйткені бейбітшілік пен адамзат қауіпсіздігі қазіргі
өркениетті қоғам дамуының және жекелеген адамдардың тыныштығының бірден бір
міндетті шарты болып табылады. Мемлекет пен халықтардың, әлеуметтік,
этникалық, діни топтардың тыныш тіршілігіне қол сұғу, агрессивті соғыс,
геноцид нәтижесінде адамның өмірі мен денсаулығына қауіп төндіру
халықаралық құқықпен ауыр қалмыстар қатарына жатқызылады. Соңғы кезде
қылмыстардың аталған түрлерінің саны едәуір артуда. Екінші дүниежүзілік
соғыстан кейін алғашқы рет геноцидпен байланысты, соғыс жүргізу ережелерін
бұзумен байланысты қылмыстар пайда болды. Халықаралық қылмыстармен күресуде
мемлекет қызметінің құқықтық негізі болып халықаралық қылмыстық құқық
табылады. Қазіргі таңда әлемде үш жүзден аса халықаралық қылмыстар және
олардың жазалануы туралы халықаралық шарттар жасалған.
Құқықтық мемлекетті құра отырып және ұлттық қауіпсіздікті нығайта
отырып, Қазақстан Республикасы халықаралық қауымдастық мүшесі ретінде
жоғарыда аталған қылмыстармен күресу үшін көптеген халықаралық
конвенцияларға қосылуы тиіс. Қазақстан Республикасының жаңа қылмыстық
кодексіне бейбітшілік пен адамзат қауіпсіздігін сақтау бойынша баптар
қосылған.
Бейбітшілік және адамзат ќауіпсіздігіне ќарсы жасалатын барлыќ
ќылмыстар кінәлінің белсенді әрекеттері арќылы жасалынады. Кейбір
ќұрамдардың объективтік жағының (мысалы, соғыс жүргізудің тиым салынған
ќұрамдары, мен әдістерін ќолдану) міндетті белгісі ретінде ќылмыстыќ
жасалуының ерекше жағдайы әскери кикілжің немесе әскери әрекеттер жағдайы
және ќылмыстың жасалу орны басып алынған аумаќ жатады.
Курстық жұмыстың мақсаты - бейбітшілік пен адамзат қауіпсіздігіне
қарсы қылмыстарды сипаттау және олардың түрлеріне тоқталу.
Осы мақсатқа жету үшін мынадай міндеттер қойылып отыр:
- бейбітшілік пен адамзат қауіпсіздігіне қарсы қылмыстардың
жалпы сипаттамасын жасау;
- бейбітшілік пен адамзат қауіпсіздігіне қарсы қылмыс түрлеріне
тоқталу;
- бейбітшілікке ќарсы ќылмыстарды сипаттау;
- әскери қылмыстың түсінігін ашу;
- әскери қылмыстың түрлеріне тоқталу;
- адамзатќа ќарсы ќылмыстар;
- бейбітшілік пен адамзат ќауіпсіздігіне ќол сұғатын ќылмыстарға
тоқталу.
І тарау. Бейбітшілік пен адамзат қауіпсіздігіне қарсы қылмыстардың
жалпы сипаттамасы
Бейбітшілік пен адамзат ќауіпсіздігі – жалпы ќоғамның және жеке
адамның дамуының міндетті және басымда шарты боп табылатын ќазіргі
өркениеттің маңызды әлеуметтік ќұндылыќтарының бірі. ЌР-ның ќылмыстыќ
кодексінде заңшығарушы бейбітшілік пен адамзат ќауіпсіздігіне ќарсы
ќылмыстарды алғаш рет жеке тарауға бөліп шығаруы ұлттыќ ќылмыстыќ
заңдылыќты халыќаралыќ конвенцияларға сєйкес сипатќа келтіруі болып
танылады. Бұл тарауға 9 ќылмыс ќұрамы енгізілген. Соның ішінде алтауы ЌР ЌК
156, 158-161, 163 баптар жаңалыќ болып табылады. Үш ќылмыстың ќұрамы
бұрыннан ЌазССР Ќылмыстыќ кодексінде белгілі болған.
Соғысты насихаттау, жалдамалылыќ, ұлттыќ жєне нєсілдік теќ ќұќыќты
бұзу ќұрамдары жаңа редакцияда енгізілген. Бұл тараудың бөліну негізі
ретінде бейбітшілік жєне адамзат ќауіпсіздігі, яғни, халыќаралыќ ќұќыќ
нормаларын саќтау нәтижесінде ќалыптасатын жєне мемлекет пен халыќтардың
өмір сүру негізін ќамтамасыз ететін ќоғамдыќ ќатынастар сонымен ќатар
халыќаралыќ бейбітшілік пен ќауіпсіздікті ќамтамасыз ететін негізгі
ќағидалар ќұрайтын ќол сұғушылыќтың жалпы топтың объектісі болып табылады.
Бейбітшілік жєне адамзат ќауіпсіздігіне ќарсы ќылмыстардың ќұрамдарының
барлығы формальды. Олардың объективтік жағы міндетті белгі ретінде тек ќана
ќоғамға ќауіпті әрекетті жасауды жатќызады. Ал ќоғамға ќауіпті зардаптардың
туындауы ќұрамның шегінен тыс.
Жалдамалылыќ (ЌК 162 б) халыќаралыќ ќорғау аясындағы адамдарға немесе
ұйымдарға шабуыл жасау (ЌК 163 б) жєне єлеуметтік, ұлттыќ, рулыќ, нәсілдік
немесе діни араздыќты ќоздыру (ЌК 164 б) ќұрамдарының сараланған түрлері
ерекше.
Араласќан конструкциясы бар ќылмыс ќұрамы экоцид (ЌК 161 б), онда заң
шығарушы ќылмыстың объективтік жағын сипаттай отыра, егер әрекеттің
нєтижесінде экологиялыќ апат туғызылған немесе туғызылуы мүмкін жағдайда
жазаланушылыќ шартын бекіткен.
Бейбітшілік және адамзат ќауіпсіздігіне ќарсы жасалатын барлыќ
ќылмыстар кінәлінің белсенді әрекеттері арќылы жасалынады. Кейбір
ќұрамдардың объективтік жағының (мысалы, соғыс жүргізудің тиым салынған
ќұрамдары, мен әдістерін ќолдану) міндетті белгісі ретінде ќылмыстыќ
жасалуының ерекше жағдайы әскери кикілжің немесе әскери әрекеттер жағдайы
және ќылмыстың жасалу орны басып алынған аумаќ жатады. Ќылмыстың жасалу
тәсілі соғыс жүргізудің тиым салынған ќұралдары мен әдістерін ќолдану (ЌК
159 б), геноцид (ЌК 160 б) айќындалған. ЌК-нің ерекше бөлімінің 4
тарауындағы ќылмыстардың экоцидтен басќасы субъективтік жағынан кінєнің
тікелей ќасаќаналығымен сипатталады. Кейбір ќылмыстар үшін заң шығарушы
субъективтік жағының міндетті белгісі ретінде ќылмыстың жасаулының арнайы
маќсатын (мысалы), геноцид үшін ұлттыќ этникалыќ, нєсілдік немесе діни
топты толыќ немесе ішінара жою маќсаты, халыќаралыќ ќорғау аясындағы
адамдарға немесе ұйымдарға шабуыл жасау үшін соғысќа арандату немесе
халыќаралыќ жағдайды шиеленістіру маќсаты көздейді.
Бейбітшілік және адамзат ќауіпсіздігіне ќарсы ќылмыстар субъектісі есі
дұрыс 16 жасќа толған адам. Кейбір ќылмыстар арнайы субъектіні таниды,
мысалы, мемлкеттік жауапты ќызмет атќарып отырған лауазымды адам (ЌК 157 б
2 б), ќоғамдыќ бірлестіктің жетекшісі немесе дінің ќызмет жағдайын
пайдаланатын адам (ЌК 164 б 2 б).
Бейбітшілік және адамзат ќауіпсіздігіне ќарсы ќылмыстарды төмендейдей
сараптауға болады:
1. Бейбітшілікке ќарсы ќылмыстар (ЌК 156-158 бб)
2. Әскери ќылмыстар (ЌК 159 б)
3. Адамзатќа ќарсы ќылмыстар (ЌК 160, 161 б)
4. Бейбітшілік пен адамзат ќауіпсіздігіне ќол сұғатын ќылмыстар (ЌК
162-164 б)
Бейбітшілікке ќарсы ќылмыстарға басќыншылыќ соғысты жоспарлау,
єзірлеу, тұтандыру немесе жүргізу, басќыншылыќ соғысты тұтандыруға насихат
жүргізу жєне жария түрде шаќыру, жаппай ќырып-жою ќаруын өндіру немесе
тарату. Басќаншылыќ немесе агрессия (латыннан аударғанда шабуыл жасау)
халыќаралыќ ќұќыќ көзќарасы бойынша бір мемлкеттің екіншісіне ќарсы заңсыз
күш ќолдануы, єсіресе, басќа мемлекетке оның аумағын тартып алу,
тәуелсіздігін жою, саяси және ќоғамдыќ ќұрылысын өзгерту маќсатында әскери
шабуыл жасау.
ЌК 156 б 1 б көзделген ќылмыстың объективтік жағы 3 балама ќоғамға
ќауіпті әрекеттерден тұрады:
1. басќыншылыќ соғысты жоспарлау, басќыншылыќ соғысќа дайындалу,
басќыншылыќ соғысты тұтандыру.
ЌК 156 б 2 б осы ќылмыстың сараланған ќұрамы басќыншылыќ соғысты
жүргізу үшін ќылмыстыќ жауапкершілік тағайындайды. Сонымен ќатар
басќыншылыќ соғысты тұтандыруға насихат жүргізу және жария түрде шаќыру
үшін ќылмыстыќ жауапкершілік ЌК 157 б 1 б көрсетілген. Бұл ќылмыстыќ
сараланған белгісі деп бұќаралыќ аќпарат ќұралдарын пайдаланып жасаған
немесе мемлкеттік жауапты ќызмет атќарып отырған лауазымды адам жасаған
әрекет танылады. ЌК 158 б. көзделген ќылмыстың заты химиялыќ, биологиялыќ
жєне ЌР-ның халыќаралыќ шартымен тиым салынған жаппай ќырып-жою ќаруы
табылады.
Ќарастырылып отырған ќылмыстың объективтік жағы:
а) жаппай ќырып-жою ќаруын өндіру, яғни кез-келген тәсілмен дайындау
(ќолдан, лаборанториялыќ жолмен заводта дайындау);
б) жаппай ќырып-жою ќаруын табу (сатып алу, айырбастау, сыйға алу,
ұрлау);
в) жаппай ќырып-жою ќаруын өткізу, яғни ќылмыс затын ќайтарымды немесе
ќайтарымсыз өзінің иелігінен басќаға беру, сату, айырбастау, сыйлау т. б.
Келесі ќылмыс ќұрамы соғыс жүргізудің тиым салынған ќұралдары мен
єдістерін ќолдану (ЌК 159 б). Әскери тұтќындарға немесе әскери емес
тұрғындарға ќатал ќарау, әскери емес тұрғындарды күштеп көшіру, басып
алынған аумаќта ұлттыќ мүлікті тонау, ЌР-ның халыќаралыќ шартымен тиым
салынған ќұралдар мен әдістерді әскери жанжалда ќолдану ќол сұғушылыќтың
объективтік жағын ќұрайды. ЌР-ның халыќырылыќ шартымен тиым салынған жаппай
ќырып-жою ќаруын ќолдану ЌР ЌК 159 б 2б бойынша сараланады.
Адамзатќа ќарсы ќылмыстар тобын геноцид (ЌК 160 б) жєне экоцид (ЌК 161
б) ќұрайды. Геноцидтің ќоғамға ќауіптілігі оны ќұрайтын ќылмыстыќ єрекетті
жасаунєтижесінде белгілі бір ұлттыќ, этникалыќ, нєсілдік жєне діни топтың
адамдары толыќ немесе ішінара ќұртылады немесе ќұртылып кетуі мүмкін
ќаупінде. Бұл ќылмыстың ќұрамы Нюрнберг жєне Токио єскери трибуналдарының
жарлығы мен 1948 жылғы геноцид ќылмысын алдын-алу жєне ол үшін жазалау
жөніндегі Конвенциясы негізінде ќалыптасќан.
Аталған топтардың мүшелерін өлтіру, олардың денсаулығына ауыр зардап
келтіру, бала тууға күшпен бөгет жасау, балаларды мєжбүрлеп бреуге беру осы
топ мүшелерін ќырып-жоюға бағытталған басќа да тіршілік жағдайларын туғызу.
Субъективтік жағы тікелей ќасаќаналыќ жєне ұлттыќ, этникалыќ, нєсілдік
немесе діни топтың толыќ немесе ішінара жойылуын көздейтін арнайы маќсаттан
тұрады. Аталған маќсатты аныќтау геноцидті соғыс жүргізудің тиым салынған
ќұрамдары мен єдістерін ќолданудың кейбір нысандары жєне кейбір жалпы
ќылмыстардан (кісі өлтіру жєне денсаулыќќа ауыр зиян келтіру) ажыратуға
мүмкіндік береді.
Экоцид (ЌР ЌК 161 б) адамның өзінің өмір сүруі, ќоршаған ортаға
ќайтарымсыз зиян келтіретін адамның табиғат ортасына ќылмыстыќ єсері. Бұл
ќылмыстың заты- өсімдік жєне жануарлар єлемі, ауа, жер, су ресурстары.
Халыќаралыќ ќылмыстардың объективтік жағы заңда көзделген нысандар:
а) өсімдік немесе жануарлар єлемін жаппай жою
б) ауа, жер, су ресурстарын улау
в) экологиялыќ апат туғызатын єрі туғызу ќаупі бар өз ге де єрекеттер
жєне көрсетілген єрекеттер мен зардаптар арасындағы себептік байланыс.
Бейбітшілік жєне адамзат ќауіпсіздігіне ќарсы өзге де ќылмыстар:
жалдамалылыќ (ЌК 162 б); халыќаралыќ ќорғау аясындағы адамдар мен ұйымдарға
шабуыл жасау (ЌК 163 б); єлеуметтік, ұлттыќ, рулыќ, нєсілдік, діни
араздыќты ќоздыру (ЌК 164 б).
Жалдамалалаќтың объективтік жағы ЌК 162 б 1б диспозициясында көзделген
єрекеттердің бірі:
а) азғырып көндіру;
б) оќытып-үйрету;
в) жалдамалыны ќаржыландыру немесе өзге материалдыќ ќамтамасыз ету;
г) оны ќарулы жанжалда немесе соғыс єрекеттерінде пайдалануды жүзеге
асырудан тұрады.
ЌР ЌК 162 б 1 б бойынша ќылмыс субъектісі кез-келген есі дұрыс, 16
жасќа жеткен адам, 2 б бойынша өзінің ќызметтік жағдайын пайдаланатын адам.
Сараланған түрі кәмелетке толмағанға ќатысты жасалған осы әрекеттер.
Ќарастырылып отырған баптың 3 б жалдамалының єскери жанжал немесе
соғыс әрекеттеріне жеке ќатысуын сипаттайды. Ерекше саранған белгісі
жалдамалының єрекеттері адам ќазасы немесе өзге де ауыр зардап туындатса
деп танылады. Халыќаралыќ ќорғау аясындағы адам немесе ұйымға жабуыл жасау
(ЌР ЌК 163 б) келесі єрекеттер:
1) Шет елдік мемлекет өкіліне немесе халыќаралыќ ќорғау
алсындағы халыќарылыќ ұйым ќызметкеріне немесе онымен бірге
тұратын оның отбасы мүшелеріне шабуыл жасау;
2) Аталған адамдардың ќызметтік не тұрғын үй-жайларына, көлек
ќұралдарына шабуыл жасау;
3) Осы адамдарды ұрлау немесе күштеу арќылы бостандығынан
айыру.
Бұл ќылмыстың аяќталу уаќыты-заңда келтірілген әрекеттердің бірін
жүзеге асыру, біраќ соғысты ұшыќтыру немесе халыќаралыќ ќатынастарды
ќұлдырату маќсатына жету ниеті жүзеге асса болғаны.
Әлеуметтік, ұлттыќ, рулыќ, нәсілдік немесе діни араздыќты ќоздыру (ЌР
ЌК 164 б) ќылмысы ќұрамы 1965 ж. Нәсілдік шектетудің барлыќ нысандарын
жою туралы Халыќаралыќ Конвенция негізінде ќұрастырылған.
Ќылмыстың объективтік жағы:
а) әлеуметтік, нәсілдік, рулыќ, ұлттыќ және діни араздыќ немесе
ошпенділікті өршіктіруге;
б) ұлттыќ ар-ождан, ќадір-ќасиетті немесе азаматтардың діни сезімін
ќорлауға;
в) азаматтардың дінге ќатыстылығы, әлеуметтік, ұлттыќ, рулыќ немесе
нәсілдік ќатынастылығы белгісі бойынша азаматтың басымдылығы, артыќшылығы,
кемістігін насихаттауға бағытталған әрекеттер ќұрайды.
Халықаралық қорғау аясындағы адамдарға немесе ұйымдарға шабуыл жасау.
Шетелдiк мемлекеттiң өкiлiне немесе халықаралық қорғау аясындағы
халықаралық ұйымның қызметкерiне немесе онымен бiрге тұратын оның отбасы
мүшелерiне, сондай-ақ халықаралық қорғау аясындағы адамдардың қызметтiк
немесе тұрғын үй-жайларына не көлiк құралдарына шабуыл жасау, сол сияқты
осы азаматтарды ұрлау немесе бас бостандығынан күштеп айыру, егер осы
әрекеттер соғысқа арандату немесе халықаралық жағдайды шиеленiстiру
мақсатында жасалса - мүлiктерi тәркiленiп немесе онсыз үш жылдан сегiз
жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығынан айыруға жазаланады.
Бiрнеше рет не қару қолдану не адамдар тобының алдын ала сөз байласуы
бойынша жасалған, не денсаулыққа ауыр зиян келтiрумен ұштасқан, абайсызда
адам өлiмiне әкеп соққан нақ сол әрекеттер - мүлкi тәркiленiп немесе онсыз
он жылдан он бес жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығынан айыруға
жазаланады.
Әлеуметтiк, ұлттық, рулық, нәсiлдiк немесе дiни араздықты қоздыру.
Әлеуметтiк, ұлттық, рулық, нәсiлдiк, дiни араздықты немесе алауыздықты
қоздыруға, азаматтардың ұлттық ар-намысы мен қадiр-қасиетiн не дiни
сезiмдерiн қорлауға бағытталған қасақана iс-әрекеттер, сол сияқты
азаматтардың дiнге көзқарасына, тектiк-топтық, ұлттық, рулық немесе
нәсiлдiк қатыстылығы белгiлерi бойынша олардың айрықшалығын, артықшылығын
немесе кемдiгiн насихаттау, егер осы әрекеттер көпшiлiк алдында немесе
бұқаралық ақпарат құралдарын пайдалана отырып жасалса - бір мың айлық
есептiк көрсеткiшке дейiнгi мөлшерде немесе сотталған адамның он айға
дейiнгi кезеңдегi жалақысының немесе өзге табысының мөлшерiнде айыппұл
салуға не алты айға дейiнгi мерзiмге қамауға не екi жылға дейiнгi мерзiмге
түзеу жұмыстарына не бес жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға
жазаланады.
Адамдар тобымен немесе бiрнеше рет жасалған, немесе күш көрсетумен не
оны қолданамын деп қорқытумен ұштасқан, сол сияқты өзiнiң қызмет бабын
пайдалана отырып, адам не қоғамдық бiрлестiктiң жетекшiсi жасаған нақ сол
iс-әрекеттер - бес жүзден үш мың айлық есептiк көрсеткiшке дейiнгi мөлшерде
немесе сотталған адамның бес айдан бір жылға дейiнгi кезеңдегi жалақысы
немесе өзге де табысы мөлшерiнде айыппұл салуға не төрт жылға дейiнгi
мерзiмге бас бостандығын шектеуге, не үш жылға дейiнгi мерзiмге белгiлi бiр
лауазымдарды атқару немесе белгiлi бiр қызметпен айналысу құқығынан айырып,
екі жылдан алты жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға
жазаланады.
Осы баптың бiрiншi және екiншi бөлiктерiнде көзделген, ауыр
зардаптарға әкеп соққан iс-әрекеттер - үш жылға дейiнгi мерзiмге белгiлi
лауазымдарды атқару немесе белгiлi бiр қызметпен айналысу құқығынан айырып
немесе онсыз үш жылдан он жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығынан айыруға
жазаланады.
Геноцид, яғни ұлттық, этникалық, нәсiлдiк немесе дiни топты осы топтың
мүшелерiн өлтiру, олардың денсаулығына ауыр зардап кетiру, бала тууға күш
пен бөгет жасау, балаларды мәжбүрлеп бiреуге беру, күштеп көшiру не осы
топтың мүшелерiн қырып-жоюға есептелген өзге де тiршiлiк жағдайларын туғызу
арқылы толық немесе iшiнара жоюға бағытталған қасақана әрекеттер - он
жылдан жиырма жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығынан айыруға не өлiм
жазасына немесе өмiр бойы бас бостандығынан айыруға жазаланады.
Экоцид. Өсiмдiктер немесе жануарлар дүниесiн жаппай жою, атмосфера,
жер немесе су ресурстарын улау, сондай-ақ экологиялық апатты туғызған
немесе туғызуы мүмкiн өзге де iс-әрекеттердi жасау - он жылдан он бес жылға
дейiнгi мерзiмге бас бостандығынан айыруға жазаланады.
ІІ тарау. Бейбітшілік пен адамзат қауіпсіздігіне қарсы қылмыстардың
түрлері
2.1. Бейбітшілікке қарсы қылмыстар
Бейбiтшiлiк пен адамзат қауiпсiздiгiне қарсы қылмыстар. Басқыншылық
соғысты жоспарлау, әзiрлеу, тұтандыру немесе жүргiзу. Басқыншылық соғысты
жоспарлау, әзiрлеу немесе тұтандыру - жетi жылдан он екi жылға дейiнгi
мерзiмге бас бостандығынан айыруға жазаланады.
Басқыншылық соғысты жүргiзу - он жылдан жиырма жылға дейiнгi мерзiмге
бас бостандығынан айыруға не өлiм жазасына немесе өмiр бойы бас
бостандығынан айыруға жазаланады.
Басқыншылық соғысты тұтандыруға насихат жүргiзу және жария түрде
шақыру - үш мың айлық есептiк көрсеткiшке дейiнгi мөлшерде немесе сотталған
адамның үш айдан тоғыз айға дейiнгi кезеңдегi жалақысының немесе өзге
табысының мөлшерiнде айыппұл салуға не үш жылға дейiнгi мерзiмге бас
бостандығынан айыруға жазаланады.
Бұқаралық ақпарат құралдарын пайдаланып жасалған не мемлекеттiк
жауапты қызмет атқарып отырған лауазымды адам жасаған дәл сол әрекет - бес
мың айлық есептiк көрсеткiшке дейiнгi мөлшерде немесе сотталған адамның
алты айдан бiр жылға дейiнгi кезеңдегi жалақысының немесе өзге табысының
мөлшерiнде айыппұл салуға не үш жылға дейiнгi мерзiмге белгiлi бiр
лауазымдарды атқару немесе белгiлi бiр қызметпен айналысу құқығынан айырып,
екi жылдан бес жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығынан айыруға жазаланады.
Химиялық, биологиялық, сондай-ақ Қазақстан Республикасының халықаралық
шартымен тыйым салынған жаппай қырып-жою қаруының басқа да түрiн өндiру,
сатып алу немесе өткiзу - бес жылдан он жылға дейiн мерзiмге бас
бостандығынан айыруға жазаланады.
Соңғы кезде қылмыстардың аталған түрлерінің саны едәуір артуда. Екінші
дүниежүзілік соғыстан кейін алғашқы рет геноцидпен байланысты, соғыс
жүргізу ережелерін бұзумен байланысты қылмыстар пайда болды. Халықаралық
қылмыстармен күресуде мемлекет қызметінің құқықтық негізі болып халықаралық
қылмыстық құқық табылады.
Қазіргі таңда әлемде үш жүзден аса халықаралық қылмыстар және олардың
жазалануы туралы халықаралық шарттар жасалған.
Бейбітшілікке қарсы қылымыстың ең ауыры соғыс қылымыстары.
Соғыс жүргізуді реттейтін бірсыпыра заңдылық күші бар халықаралық
актілер мен конвеньциялар бар. Оларға:
1856 жылы 16-сәуірде Парижде қабылданған теңіздегі соғыс туралы
деклорация;
1868 жылы 11 желтоқсанда Санкт-Петербургте қабылданған жарылатын
немесе күйдіретін қаруды қолдануды жою жөніндегі деклорация;
1899 және1907 жылдары Гаагада қабылданған деклорацмялар;
1949 жылы Женева коньвенциясы (соғыс құрбандарын қорғау туралы);
1954 жылы 14-мамырдағы Гаага коньвенциясы(соғыс жағдайындағы мәдени
құндылықтарын қорғау туралы) және т.б.
Қылмыстың тікелей обьектісі халықаралық құқық нормаларымен белгіленген
соғыс жүргізудің құралдары мен әдістерін қолдануды реттейтін қоғамдық
қатынастар.
Қылмыс обьективтік жағынан әскери тұтқындарға немесе әскери емес
тұтқындарға қатігездікпен қарау, әскери емес тұрғындарын күштеп көшіру,
басып алынған аумақта ұлттық мүлікті тонау, Қазақстан Республикасының
халықаралық шарттарымен тыйым салынған құралдар мен әдістерді әскери
жанжалды қолдану арқылы жүзеге асырылады.
Әскери тұтқындарға соғысушы жақтың қарулы күштерінің қатарына жататын
адамдар, партизандар, әскери жасақтардың мүшелері, қарсыласу қозғалысының
қатысушылары, сондай-ақ қолға түскен әскери журналистер, әскери-
медициналық, әскери-заңгер қызметкерлер, интенданттық қызмет немесе
басқадай қызмет көрсететін адамдар жатады. 1949 жылы соғыс тұтқындармен
қатынас жөніндегі Женева коньвенциясына сәйкес соғыс тұтқындарына
ізгілікпен қарау белгіленген,оларға қатыгездікті қолдануға тыйым салынған.
Әскери емес тұтқындарға - соғысқа қатыспаған, бірақ жау қолына түскен
бейбіт тұрғындар жатады.
Басып алынған аумақта ұлттық мүлікті тонауға- соғысушы жақтың өзі
басып алған мемлекеттің мүлкін жою, қирату, талан-таражға салу, өз
мемлекетінің меншігіне алу әрекеттері жатады. Ұлттық мүлікке - материалдық
және рухани игіліктер жатады. Қазақстан Республикасының халықаралық
щартымен тыйым салынған құралдар мен әдістарді, әскери жан-жалды қолдануға
адамзатқа қасірет әкелетін және қоршаған ортаны мақсатты түрде ұзақ уақытқа
залалдандыратын шараларды жүзеге асырулар жатады.
Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарға сәйкес күйдіретін,
жарылыс жасайтын заттарды, зиянды газдарды, уландыратын не т.б
бактереологиялық зжаппай қырып-жоятын қаруларды, химиялық, биологиялық
қаруларды соғыс жағдайында қолданбауға міндетті.
ҚР халықаралық шартымен тыйым салынған жаппай қырып-жою қаруын қолдану
осы қылмыс құрамының ауырлататын түрі болып табылады (159-баптың 2-
тармағы).
Қылмыс құрамы формалдық, сондықтан да ол осы баптың диспозициясында
көрсетілген әрекеттердің біреуін істеген уақыттан бастап аяқталған деп
танылады.
Қылмыстың субьектісі 16-ға толған кез келген асі дұрыс адам.
Субьективтік жағынан қылмыс тікелей қасақаналықпен істеледі.
БҰҰ-ң Бас Ассамблеясының 1976 жылғы 30 қарашадағы №3134 қарарына
сәйкес жалдамалыны азғырып көндіру, оқытып-үйрету, қаржыландыру не өзге
материалдық қамтамасыз ету, сондай-ақ оны қарулы жанжалға немесе соғыс
қимылдарына пайдалану қылмыстық жазаланатын іс-әрекет деп танылған және
барлық мемлекеттерді осы тұрғыдағы қылмыспен күрес жүргізуге арналған
қылмыстық-құқықтық норма қабылдауға шақырған. ҚК-сі 1976 жылы бұл қарарды
қуаттап, 1977жылы 7 қарашада өзінің арнаулы №3132 қарарын қолданған.ҚР
халықаралық құқық нормаларын басшылыққа ала отырып, жаңа ҚК-ке
жаладамалылық үшін жауаптылықты белгілейтін арнаулы бапты енгізді.
Қылмыстың тікелей обьектісі-халықаралық құқық нормалары белгіленген соғыс
жүргізудің құралдары мен әдістерін қолдануды ретейтін қоғамдық қатынастар.
Обьективтик жағынан қылмыс заң диспозициясында көрсетіоген бірнеше
тісілдерді қолдану арқылы жүзеге аысрады. Атап айтқанда:
1)жалдамалыны жалдауға азғырып көндіру,яғни қарулы жанжалға не соғыс
қимылдарына пайдалануға жалдау;
2)оқытып-үйрету,яғни жанжалданған адамды соғыс әрекетіне немесе
қарулы жанжалға тікелей қатысуға әзірлеу;
3)қаржыландықаражатымен жалдамалыны қамтамасыз ету;
4) өзге де материалдық қамтамасыз ету- жалдамалыға киім-кешек, азық-
түлік беру;
5) оны жанжалға не соғыс қимылдарына пайдалану- тікелей осындай
әрекеттерге қатыстыру болып табылады.
ҚК-ң 162- бабының ескертуіне сәйкес материалдық сыйақы алу немесе т.б
пайда мақсатында іс-әрекет жасайтын және қарулы қақтығысқа қатысушы
тараптың азаматы болып табылмайтын,оның аумағында тұрақты тұрмайтын және
ресми міндеттерді орындау үшін басқа мемлекеттен жіберілген адам жалдамалы
деп танылады.
Қылмыс құрамы формалдық және ол заңда көзделген әрекеттердің біреуін
істеген уін істеген уақыттан бастап, аяқталған деп танылады.
Қылмыс субьектісі-16-ға толған кез келген есі дұрыс адам. Субьективтік
жақтан қылмыс тікелей қасақаналықпен істеледі. Адам өзінің қызмет бабын
пайдаланып не кәмелетке толмағанға қатысты жасаған дәл осы әрекеттер - осы
қылмыстың ауырлататын түріне жатады (162-бап, 2-тармағы).
Қызмет бабын пайдалану түсінігі ҚК-ң 228, 307-баптарында берілген.
Кәмелетке толмағандарды жалдамалылыққа тарту деп-жасы 18-ге толмағандарды
кінәлі адамның осы әрекетке біле тұра тартуын айтамыз. Адам қазасына
немесе өзге де ауыр зардаптарға әкеп соқтырған әрекеттер үшін жауаптылық
162-бабының 4-тармағында қарастырылған. Адам қазасына бір немесе бірнеше
адамның қазаға ұшырауы, ал ауыр зардаптарға жарақатынкелтіру, ірі
материалдық залал т.б зардаптар жатады. Қылмыс құрамы (164-баптың 3-
тармағы) материалдық.
Соғыс жүргiзудiң тыйым салынған құралдары мен әдiстерiн қолдану.
Әскери тұтқындарға немесе әскери емес тұрғындарға қатыгездiкпен қарау,
әскери емес тұрғындарды күштеп көшiру, басып алынған аумақта ұлттық мүлiктi
тонау, Қазақстан Республикасының халықаралық шартымен тыйым салынған
құралдар мен әдiстердi әскери жанжалда қолдану - он екi жылға дейiнгi
мерзiмге бас бостандығынан айыруға жазаланады.
Қазақстан Республикасының халықаралық шартымен тыйым салынған жаппай
қырып-жою қаруын қолдану - он жылдан жиырма жылға дейiнгi мерзiмге бас
бостандығынан айыруға не өлiм жазасына немесе өмiр бойы бас бостандығынан
айыруға жазаланады.
Жалдамалылық. Жалдамалыны жалдануға азғырып көндiру, оқытып-үйрету,
қаржыландыру немесе өзге материалдық қамтамасыз ету, сондай-ақ оны қарулы
жанжалда немесе соғыс қимылдарында пайдалану - төрт жылдан сегiз жылға
дейiнгi мерзiмге бас бостандығынан айыруға жазаланады.
Адам өзiнiң қызмет бабын пайдаланып немесе кәмелетке толмағанға
қатысты жасаған дәл сол әрекеттер - мүлкi тәркiленiп немесе онсыз жетi
жылдан он бес жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығынан айыруға жазаланады.
Жалдамалының қарулы жанжалға немесе соғыс қимылдарына қатысуы - үш
жылдан жетi жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығынан айыруға жазаланады.
Осы баптың үшiншi бөлiгiнде көзделген, адам қазасына немесе өзге де
ауыр зардаптарға әкеп соққан iс-әрекеттер - мүлкi тәркiленiп он жылдан
жиырма жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығынан айыруға не мүлкi тәркiленiп
өлiм жазасына немесе мүлкi тәркiленiп өмiр бойы бас бостандығынан айыруға
жазаланады.
Материалдық сыйақы алу немесе өзге де бас пайдасы мақсатында iс-әрекет
жасайтын және қарулы қақтығысқа қатысушы тараптың азаматы болып
табылмайтын, оның аумағында тұрақты тұрмайтын және ресми мiндеттердi
орындау үшiн басқа мемлекет жiбермеген адам жалдамалы деп танылады.
2.2 Әскери қылмыстың түсінігі және жалпы сипаттамасы. Әскери қылмыстың
түрлері
Қазақстан Республикасының әскери қызмет атқарудың тәртібі Қазақстан
Республикасының констституциялық әскери міндеттілік және әскери қызмет
туралы заңда Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің арнайы жарғыларында,
басқа да нормативтік-құқықтық актілерінде көрініс тапқан.
Әскери қызметшілердің әскери қызмет атқарудың белгіленген тәртібімен
байланысы жоқ басқадай қоғамға қауіпті және құқыққа қайшы іс-әрекеттері
әскери қылмыс болып табылмайды, олардың мұндай іс-әрекеттері жалпы
қылмыстық құқықтық норма бойынша сараланады.
Әскери қылмыстың екінші бір өзіндік белгісі — қылмыстың арнаулы
субъектісі болып табылады. Олар әскерге шақыру бойынша не келісім-шарт
бойынша Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерінде, Қазақстан
Республикасының басқа да әскерлері мен әскери құрамаларында әскери қызмет
атқарушы әскери қызметшілер, сондай-ақ жиындардан өтуі кезінде әскери
қызмет атқарушы запастағы азаматтар. 3.148
Әскери қылмыстар тікелей объектілерінін ерекшеліктеріне байланысты
мына төмендегідей бірнеше түрге бөлінеді:
Бағыныштылық тәртібіне және әскери қызметшілердің жарғылық ережелеріне
сай карым-қатынасына қол сұғатын қылмыстар: Бұйрыққа бағынбау немесе оны
өзгедей орындамау. Бастыққа қарсылық көрсету немесе оны қызметтік
міндеттерін бұзуға мәжбүр ету. Бастыққа қатысты күш қолдану іс-әрекеттері.
Бір-бірінің арасында бағыныштылық қатынастары болмаған кезде әскери
кызметшілердің арасындағы өзара қарым-қатынастардың жарғылық ережелерін
бұзу . Әскери кызметшіге тіл тигізу.
Әскери кезекшілікпен және басқа да арнаулы кызмет тәртібіне қарсы
қылмыстар: Жауынгерлік кезекшілікті атқарудың ережелерін бұзу. Шекаралық
қызмет атқарудың ережелерін бұзу. Қарауыл (вахта) қызметін атқарудың
жарғылық ережелерін бұзу. Ішкі қызмет атқарудың және гарнизонда патруль
болудың жарғылық ережелерін бұзу. Қоғамдық тәртіпті қорғау және қоғамдық
қауіпсіздікті қамтамасыз ету бойынша қызмет атқарудың ережелерін бұзу .
Қару-жарақ, сондай-ақ заттар мен нәрселер, әскери мүліктерді,
техниканы пайдалану мен оны сақтаудын. ережелеріне қарсы қылмыстар: Әскери
мүлікті қасақана құрту немесе бүлдіру. Әскери мүлікті абайсызда құрту
немесе бүлдіру. Әскери мүлікті жоғалту. Машиналарды жүргізу немесе
пайдалану ережелерін бұзу. Айналадағыларға қауіп туғызатын қару-жарақты,
сондай-ақ заттар мен нәрселерді ұстау ережелерін бұзу. Ұшу немесе оған
даярлану ережелерін бұзу . Кеме жүргізу ережелерін бұзу. 3.150
Белгіленген тәртіп пен әскери құпияны сактауға қарсы қылмыстар:
әскери сипаттағы құпия мәліметтерді жария ету немесе әскери сипаттағы құпия
мәліметтері бар кұжаттарды жоғалту .
Әскери лауазымды қылмыстар: Билікті теріс пайдалану, биліктің асыра
колданылуы немесе әрекетсіздігі. Қызметке селқос қарау.
Шайқас даласында және соғыс жүріп жатқан ауданда әскери қызметті
атқару тәртібіне қарсы қылмыстар: Құрып бара жатқан әскери кемені тастап
кету. Жауға соғыс жүргізу кұралдарын беру немесе тастап кету . Тұтқынға өз
еркімен берілу. Тонаушылық.
Әскери қылмыстар объективтік жағынан алғанда әрекет немесе
әрекетсіздік арқылы жүзеге асырылады.
Қылмыс құрамдары формальдық та, материалдық та болып кездеседі.
Оларға жеке құрамдарға талдау жасағанда толық тоқталамыз.
Субъективтік жағынан алғанда бұл қылмыстардың көпшілігі
қасақаналықпен, азын-аулағы абайсыздықпен істеледі. Енді осы қылмыстардың
жекелеген тобына және түрлеріне талдау жасайық.
Бағыныштылық тәртібіне және әскери қызметшілердің жарғылық ережелерге
сай қарым – қатынасына қол сұғатын қылмыстар. Бұйрыққа бағынбау немесе оны
өзгедей орындамау Қылмыс объективтік жағы бойынша: бағынбау, яғни
бастықтың бұйрығын орындаудан ашық бас тарту, сол сияқты бастықтың
белгіленген тәртіпте берілген бұйрығын бағыныштының, қызмет мүддесіне
елеулі зиян келтіріп, өзгедей әдейі орын-дамауы арқылы сипатталады. Бұл
жерде екі бірдей қылмыс құрамы керсетіліп тұр. Оның біріншісі бағынбау,
яғни бастықтың занды бұйрығын орындаудан ашық, қасақана бас тарту. Екінші
бұйрықты өзгедей әдейі орындамау — яғни бастықтың белгіленген тәртіппен,
занды түрде берілген бұйрығын, яғни бағыныштының әдейі орындамауы болып
табылады. Әдейі орындамауға ашык түрде, ешбір негізсіз заңға сәйкес
берілген бұйрықтағы талаптарды істемеуі, немесе бұйрықтағы талапқа қарсы
басқа әрекетті істеуі, немесе бұйрықты кешіктіріп орындау немесе жартылай
орындаулар жатады.
Бағынбау мен бұйрықты өзгедей әдейі орындамау іс-әрекетінен қызмет
мүддесіне елеулі зиян келтірілуі қажет. Зиян мүліктік немесе
ұйымдастырушылық, я болмаса басқадай түрде орын алуы мүмкін. Егер іс-
әрекеттен әскери тәртіпте ойсырауы орын алса, бастықтың бағыныштының
алдында беделі түссе, адамдардын денсаулығына әр түрлі дәрежедегі жарақат
келтірілсе немесе әскери бөлімде, оның мүлкіне, техникасына залал
келтірілсе зиян елеулі деп танылады. 2.233
Бұйрыққа бағынбаудан немесе оны әдейі орындамаудан келтірілген зиянның
арасында себепті байланыс болуы шарт. Қылмыс құрамы материалдық.
Субъективтік жағынан қылмыс қасақаналықпен (тікелей немесе жанама)
жүзеге асырылады. Адамдар тобы, алдын ала сөз байласқан адамдар тобы немесе
ұйымдасқан топ жасаған, сондай-ақ ауыр зардаптарға әкеп сокқан дәл сол
әрекет осы қылмыстың ауырлататын түріне жатады . Ауыр зардаптарға қасақана
денеге орта дәрежелі жарақат келтіру, абайсызда кісі өлімінің орын алуы;
әскери дайындықты қамтамасыз ететін шаралардың жүзеге аспай қалуы; әскери
техникалардың істен шығуы; ірі мөлшердегі материалдық залал келтірілу
т.с.с. жатады.
Осы баптың бірінші және екінші бөліктеріндегі көзделген әрекеттер
соғыс уақытында немесе ұрыс жағдайында жасалса онда бұл осы қылмыстың аса
ауырлататын түріне жатады .
Қызметке ұқыпсыз не ықылассыз караудың салдарынан ауыр зардаптарға
әкеп соққан бұйрыкты орындамау үшін жауаптылық ҚК-тің 367-бабының 4-
тармағында көзделген. Мұндағы ауыр зардаптардың түсінігі осы баптың 2-
белігінде көрсетілген ауыр зардаппен бірдей болуы да мүмкін. ҚК-тің 367-
бабының 4-тармағындағы қылмыс кұрамы субъективтік жағынан тек қана
абайсыздықпен (немқұрайдылык немесе менмендік) жүзеге асырылады.
Егер осы баптың төртінші бөлігінде көзделген әрекет соғыс уақытында
немесе ұрыс жағдайында жасалса, онда кінәлының жазасы арта түседі, ол үшін
ждуаптылық ҚК-тің 367-бабының 5-тармағында кезделген.
Бастыққа карсылы көрсету немесе оны кызметтік міндеттерін бұзуға
мәжбүр ету. Қылмыс объективтік жағынан бастыққа, сол сияқты әскери қызмет
бойынша өзіне жүктелген міндетті атқарушы өзге адамға қарсылық көрсету
немесе оны осы міндеттерді бұзуға күш қолдану және күш қолданамын деп
қорқыту арқылы, мәжбүр ету арқылы сипатталады.
Қарсылық керсету деп бастыққа, сол сияқты әскери қызмет бойынша өзіне
жүктелген міндетті атқарушы өзге адамға ашықтан ашық карсы шығып, оның
занды талабына мән бермеу, олардын, өзіне жүктелген міндеттерін атқаруына
кедергі жасау. Мысалы, патрульдің мас күйдегі әскери қызметшіні ұстауға
байланысты әрекетіне соңғының қарсылық керсетіп бағынбауы. 2.235
Бастықка немесе әскери қызмет бойынша өзіне жүктелген міндетті
атқарушы өзге адамға күш колдану және күш қолданбақшы болып қорқыту арқылы
олардың міндеттерін бұзуға бағытталған белсенді әрекет мәжбүрлеу деп
танылады. Мысалы, қатардағы әскери қызметшінің тәртіп бұзып қолға түсіп
қалған екінші бір әскери қызметшіні бастыққа күш қолданбақшы болып қорқытып
босатып алуы.
Қылмыс құрамы формальдық, керсетілген іс-әрекеттердің біреуін істеген
сәттен кылмыс аяқталған деп танылады. Қылмыс субъективтік жағынан тікелей
қасақаналықпен істеледі.
Қару қолдануға атылатын немесе суық каруды қолдана отырып бастыққа
қарсылық жасау немесе оны қызметтік міндеттерін бұзуға мәжбүр етушілік
жатады.
Ауыр немесе орташа ауырлықтағы дене жарақатының түсінігі ҚК-тің 103,
104-баптарында көрсетілген. Өзге де ауыр зардаптарға бастықты абайсызда
өлтіру, жауынгерлік тапсырманы жүзеге асырмау, әскери техниканы істен
шығару, Қарулы Күштердің мүддесіне елеулі зиян келтіру т.с.с. жатады.
Осы баптың бірінші немесе екінші бөліктерінде көзделген, соғыс
уақытында немесе ұрыс жағдайында жасалған әрекеттер талданып отырылған
қылмыс құрамының ете ауырлататын түріне жатады . 5.142
Белгіленген тәртіп пен әскери құпияны сақтауға қарсы қылмыстар. Әскери
сипаттағы кұпия мәліметтерді жария ету немесе әскери сипаттағы құпия
мәліметтері бар құжаттарды жоғалту. Қазақстан Республикасының Карулы күштер
қатарына қабылданған әрбір әскери қызметші әскери құпияны қатаң сақтауға,
әскери құпиясы бар құжаттарды занда белгіленген тәртіппен қорғауға ант
қабылдайды.
Қылмыстың заты әскери сипаттағы құпия мәліметтері бар құжаттар.
Мемлекеттік құпиясы жоқ әскери сипаттағы құпия мәліметтері бар
құжаттарды немесе заттарды осы құжаттар немесе заттар қызметі бойынша сеніп
тапсырылған адамның жоғалтуы, егер жоғалту аталған құжаттар мен заттарды
ұстаудың белгіленген ережелерін бұзудың салдары болып табылса онда мұндай
іс-әрекет үшін жауаптылық Қылмыстық кодекстің 386-бабының 1-тармағында
көзделген. Мұнда мемлекеттік кұпиясы жоқ әскери сипаттағы құпия мәліметтері
бар құжаттар мен заттарды жоғалту туралы сөз болып отыр. Жоғалту осындай
кұжаттар мен заттар өзіне сеніп тапсырылған әскери қызметшінің салақтығынан
немесе жауапсыздығынан болады. Аталған құжаттар мен заттарды ұстаудың
белгіленген ережелерін бұзуға — осы құжаттар мен заттарды сақтаудың, алып
жүрудің, жөнелтудің сақтық шараларын сақтамау жатады. Қылмыс формальдық
құрамға жатады, ол керсетілген заттар мен құжаттар жоғалған сәттен
аяқталған деп танылады. Субъективтік жағынан қылмыс абайсыздықпен жасалады.
8.322
Осы баптың 2-тармағында мемлекеттік қүпиясы жоқ әскери сипаттағы
кұпия мәліметтерді осы мәліметтер сеніп тапсырылған немесе қызметі бойынша
белгілі болған адамның жария етуі үшін жауаптылық белгіленген.
Әскери сипаттағы құпия мәліметтердің тізімі арнаулы нормативтік-
құкықтық актілерде көрсетіледі.
Әскери сипаттағы кұпияға мәліметтерді осы мәліметтер өзіне сеніп
тапсырылған немесе қызметі бойынша белгілі болған адам жариялауға құқылы
емес.
Қылмыс құрамы формальдық, сондықтан да ол осындай құпияны жариялаған
уақыттан бастап аяқталған деп танылады.
Қылмыс субъективтік жағынан қасаканалықпен де, абайсыздықпен де
істелуі мүмкін.
Осы баптың бірінші немесе екінші бөліктерінде көзделген, ауыр
зардаптарға әкеп соққан әрекеттер үшін жауаптылык Кылмыстық кодекстің 386-
бабының 3-тармағында көзделген.
Ауыр зардаптарға белгіленген әскери шаралардың іске ас-пауы, әскери
бөлімнің қызметіне ірі материалдық залал келу, әскери құрылымның қызметіне
елеулі нұқсан келу т.с.с. жатады. 8.328
Әскери лауазымды қылмыстар. Билікті теріс пайдалану, биліктін асыра
кодданылуы немесе әрекетсіздігі. Қылмыстың тікелей объектісі — әскери
басқару аппаратының белгіленген қызметін реттейтін қоғамдық қатынастар.
Қылмыс объективтік жағынан бастықтың немесе лауазымды адамның билікті
немесе қызмет бабын теріс пайдалануы, билігін немесе қызметтік өкілеттігін
асыра колдануы, сол сияқты пайдакүнемдік немесе өзге де жеке мүдделілікте
жасаған және елеулі түрде зиян келтірген биліктің әрекетсіздігі арқылы
көрініс табады. Яғни қылмыс объективтік жағынан үш түрлі жеке қылмыс
құрамынан құралады: 1) қызмет бабын теріс пайдалану; 2) қызметтік өкілдігін
асыра қолдану; 3) биліктін, әрекетсіздігі. Көрсетілген қылмыс құрамдарының
түсінігі Қылмыстық кодекстің 307, 308, 315-баптарында берілген. Олардың
объективтік және субъективтік жақтарының белгілері ұқсас. Қылмыстық
кодекстің 380-бабындағы қылмыстың субъектісі әскери лауазымды адамдар.
Әскери лауазымды адам-дардың түсінігі Қылмыстық кодекстің 307-бабының
ескертуінде берілген. 7.255
Қылмыстық кодекстің 380-бабының 1-тармағында көрсетілген әрекеттерді
істеу ауыр зардаптарға әкеп сокса, онда кінәлы Қылмыстық кодекстің 380-
бабының 3-тармағы бойынша жауапты болады.
Ауыр зардаптардың түсінігі Қылмыстық кодекстің 307-бабының 3-
тармағында көрсетілгендегідей.
Осы баптың бірінші және үшінші беліктерінде көзделген, соғыс уақытында
немесе ұрыс жағдайында жасалған әрекеттер үшін жауаптылық Қылмыстық
кодекстің 380-бабының 3-тармағында көрсетілген.
Қызметке селқос қарау.
Бастықтың немесе лауазымды адамның қызметке селқос қарауынан елеулі
түрде зиян келтірілсе — кінәлы адам ҚК-тің 381-бабының 1-тармағы бойынша,
ал ауыр зардаптарға әкеп соққан дәл сол әрекет үшін жауаптылық осы баптың 2-
тармағы бойынша белгіленген.
Осы баптың бірінші және үшінші бөліктерінде көзделген, соғыс
уақытында немесе ұрыс жағдайында жасалған әрекеттер үшін жауаптылық
көрсетілген баптың 3-бөлігінде белгіленген.
Қызметке селкос қарау құрамының объективтік және субъективтік
белгілері Қылмыстық кодекстің 316-бабындағы осындай құрамға ұқсас. Бұл
құрамдар бір-бірінен құрамның объект және субъект белгілері бойынша
ажыратылады. Қызметке селқос қарау объектісі әскери басқару аппаратының
белгіленген қызметін реттейтін қоғамдық катынастар.
Қылмыстың субъектісі әскери лауазымды адамдар және әскери мекеме
бастығы.
Қылмыстық кодекстін, 381-бабының ескертуіне сәйкес осы баптың бірінші
белігінде көзделген әрекетті алғаш рет жасаған әскери қызметші қылмысты
жеңілдететін мән-жайларда қылмыстық жауаптылықтан босатылуы мүмкін. 2.258
Әскери қызметті өтеу тәртібіне қарсы бағытталған қылмыстар. Бөлімді
немесе кызмет орнын өз бетімен тастап кету. Қылмыс объективтік жағынан
шақыру бойынша әскери қызмет атқарушы, әскери қызметшілер жұмыс жасаған
бөлімді немесе қызмет орнын өз бетімен тастап кету, сол сияқты бөлімнен
босатылған кезде, тағайындау, ауыстыру кезінде, іссапардан, демалыстан
немесе емдеу мекемелерінен кызметке екі тәуліктен ұзақ, бірақ он тәуліктен
артық емес уақытқа дәлелді себептерсіз мерзімінде келмеу — арқылы
сипатталады.
Әскери қызметшінің бөлімді немесе қызмет орнын өз бетімен бастықтың
рұқсатынсыз тастап кетуге құқы жоқ.
Бөлім немесе қызмет орнына әскери бөлім орналасқан жерлер, аумақтар
жатады. Сондай-ақ қызмет орнына әскери бөлім орналасқан жерлерден тысқары
жерлерде әскери қызметшілердің әскери міндетін өтейтін орындары да (уақытша
жұмыс орны: эшелон, поезд, жылжымалы маршрут т.с.с.) жатады.
Әскери қызмет атқаруші белімді немесе қызмет орнын өз бетімен тастап
кетсе, сол сияқты бөлімнен рұқсат бойынша босатылған кезде, тағайындау,
ауыстыру кезінде, іссапардан, демалыстан немесе емдеу мекемелерінен
қызметке екі тәуліктен ұзақ, бірақ он тәуліктен артық емес уақытқа дәлелді
себептерсіз келмесе онда оның әрекетінде осы баптың 1-бөлігінде көрсетілген
кылмыс құрамы бар. Бұл кұрамның субъектілері шақыру бойынша әскери қызмет
өткеруші — жауынгерлер, матростар, сержанттар, старшиналар.
Қылмыстық кодекстің 372-бабының 2-тармағының субъектілері болып
тәртіптік әскери бөлімде жазасын өткеріп жатқан әскери қызметшілер
танылады. 2.268
Шақыру бойынша немесе келісім-шарт бойынша әскери қызмет атқарушы
әскери қызметшілер жасаған бөлімді немесе қызмет орнын өз бетімен тастап
кету, сол сияқты кызметке он тәуліктен артық, бірақ бір айдан көп емес
уақытқа дәлелді себептерсіз мерзімінде келмеу үшін жауаптылық ҚК-тің 372-
бабының 3-тармағында көзделген. Баптың бұл бөлігінің субъектілері болып
шақыру бойынша әскери кызмет өткерудің) — жауынгерлер, сержанттар
матростар, әскери құрылысшыларды, старшиналар немесе келісім-шарт бойынша
әскери қызмет өткеруші жауынгерлер, матростар, әскери кұрылысшылар,
сержанттар, старшиналар, прапорщиктер, кәсіптік әскери білім беретін
мекемелердің курсанттары, мамандар, офицерлер танылады.
Осы баптың үшінші бөлігінде көзделген әрекеттер, егер өз бетімен
тастап кету бір айдан астамға созылса, сол сияқты тәртіптік әскери бөлімде
жазасын өткеріп жатқан әскери қызметші жасаған дәл сол әрекет, егер өз
бетімен тастап кету он тәуліктен артыққа созылса кінәлының әрекеті
Қылмыстық кодекстің 372-бабының 4-тармағы бойынша саралануға жатады. Осы
баптың бірінші немесе екінші бөліктерінде көзделген, соғыс уақытында
жасаған әрекеттер, егер өз бетімен тастап кету бір тәуліктен артыққа
созылса, онда кінәлы Қылмыстық кодекстің 372-бабының 5-тармағы бойынша
ауырлататын жағдайдағы қылмыстық жауаптылыққа және жазаға ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz