Инвестициялық қызметті қаржыландыру көздері
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1. Инвестициялық қызметтің экономикалық мәні мен мазмұны,
инвестицияның жіктелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.1 Инвестицияның пайда болуы, дамуы және инвестицияны қаржыландырудың экономикалық мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2 Инвестициялық қызмет тиімділігі және инвестицияның жіктелуі ... ... ... ... 11
1.3 Қазақстандағы инвестициялық қызмет және оның негізгі бағыты ... ... ... ... 15
2. Инвестициялық қызметті қаржыландыру көздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..21
2.1 Инвестициялық қызметтің экономикалық тиімділігін бағалау ... ... ... ... ... ..21
2.2 Қазақстанның инвестициялық қызметті қаржыландыру ресурстарын
бағалау және талдау ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..21
2.3 Қазақстанда инвестициялық қызметті дамыту ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .23
2.4 Қазақстан экономикасының басымдықты салаларындағы
инвестицияларды мемлекеттік қолдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..32
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .30
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32
1. Инвестициялық қызметтің экономикалық мәні мен мазмұны,
инвестицияның жіктелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.1 Инвестицияның пайда болуы, дамуы және инвестицияны қаржыландырудың экономикалық мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2 Инвестициялық қызмет тиімділігі және инвестицияның жіктелуі ... ... ... ... 11
1.3 Қазақстандағы инвестициялық қызмет және оның негізгі бағыты ... ... ... ... 15
2. Инвестициялық қызметті қаржыландыру көздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..21
2.1 Инвестициялық қызметтің экономикалық тиімділігін бағалау ... ... ... ... ... ..21
2.2 Қазақстанның инвестициялық қызметті қаржыландыру ресурстарын
бағалау және талдау ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..21
2.3 Қазақстанда инвестициялық қызметті дамыту ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .23
2.4 Қазақстан экономикасының басымдықты салаларындағы
инвестицияларды мемлекеттік қолдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..32
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .30
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32
Инвестиция дегеніміз қаражатты ұзақ мерзімге әр саладағы кәсіпорындарға, кәсіпкерлік жобаларға, әлеуметтік-экономикалық бағдарламаларға немесе инновациялық жобаларға құю. Инвестициялар құйылған сәттен бастап ұзақ уақыт өткеннен кейін пайда келтіреді.
Инвестор – бұл өзіндік немесе несиеге алынған немесе басқа жақтан тартылған қаражатты инвестициялық жобаларға құятын заңды немесе жеке тұлға. Инвестор тәуекелдердің аз болуын қалайды. Олар стратегиялық немесе портфельдік инвестор болып бөлінеді.
Инвестициялар төмендегі мақсаттарды шешуге көмектеседі :
Қаржы және материалдық қорларды жинақтау арқылы өз кәсіпкерлік іс-әрекетін кеңейту;
Жаңа кәсіпорындарды сатып алу;
Бизнесті жаңа салаларды меңгеру арқылы түрлендіру (диверсификация).
Барлық инвестицияларды екі негізгі топқа бөлуге болады:
Портфель ді инвестици ялар – қаржыны жобалар тобына құю, мысалы әр түрлі кәсіпорындардың акцияларын сатып алу
Нақты инвестици ялар – қаржы қаражатты нақты, әдетте ұзақ мерзімді және нақты активтерді сатып алуға тиісті жобаға құю.
Қазіргі кезде Қазақстанда жүзеге асырылып жатқан инвестициялық процесс әлеуметтік – экономикалық дамуымыздың негізгі алғы шартына айналып, еліміздегі реформаларды табысты іске асырудың басты себебі болып отыр. Инвестициялар кез–келген ұлттық экономиканың маңызды да қажетті қоры болып саналады.
Инвестор – бұл өзіндік немесе несиеге алынған немесе басқа жақтан тартылған қаражатты инвестициялық жобаларға құятын заңды немесе жеке тұлға. Инвестор тәуекелдердің аз болуын қалайды. Олар стратегиялық немесе портфельдік инвестор болып бөлінеді.
Инвестициялар төмендегі мақсаттарды шешуге көмектеседі :
Қаржы және материалдық қорларды жинақтау арқылы өз кәсіпкерлік іс-әрекетін кеңейту;
Жаңа кәсіпорындарды сатып алу;
Бизнесті жаңа салаларды меңгеру арқылы түрлендіру (диверсификация).
Барлық инвестицияларды екі негізгі топқа бөлуге болады:
Портфель ді инвестици ялар – қаржыны жобалар тобына құю, мысалы әр түрлі кәсіпорындардың акцияларын сатып алу
Нақты инвестици ялар – қаржы қаражатты нақты, әдетте ұзақ мерзімді және нақты активтерді сатып алуға тиісті жобаға құю.
Қазіргі кезде Қазақстанда жүзеге асырылып жатқан инвестициялық процесс әлеуметтік – экономикалық дамуымыздың негізгі алғы шартына айналып, еліміздегі реформаларды табысты іске асырудың басты себебі болып отыр. Инвестициялар кез–келген ұлттық экономиканың маңызды да қажетті қоры болып саналады.
Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Пәні: _____________________
Тақырыбы: Инвестициялық қызметті қаржыландыру көздері
Тексерген: ____________________
Орындаған: ___________________
Жоспары
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1. Инвестициялық қызметтің экономикалық мәні мен мазмұны,
инвестицияның
жіктелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... 5
1. Инвестицияның пайда болуы, дамуы және инвестицияны қаржыландырудың
экономикалық
мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
2. Инвестициялық қызмет тиімділігі және инвестицияның
жіктелуі ... ... ... ... 11
1.3 Қазақстандағы инвестициялық қызмет және оның негізгі
бағыты ... ... ... ... 15
2. Инвестициялық қызметті қаржыландыру
көздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..21
2.1 Инвестициялық қызметтің экономикалық тиімділігін
бағалау ... ... ... ... ... ..21
2.2 Қазақстанның инвестициялық қызметті қаржыландыру ресурстарын
бағалау және талдау
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...21
2.3 Қазақстанда инвестициялық қызметті
дамыту ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... 23
2.4 Қазақстан экономикасының басымдықты салаларындағы
инвестицияларды мемлекеттік
қолдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...32
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...30
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..32
Кіріспе
Инвестиция дегеніміз қаражатты ұзақ мерзімге әр саладағы
кәсіпорындарға, кәсіпкерлік жобаларға, әлеуметтік-экономикалық
бағдарламаларға немесе инновациялық жобаларға құю. Инвестициялар құйылған
сәттен бастап ұзақ уақыт өткеннен кейін пайда келтіреді.
Инвестор – бұл өзіндік немесе несиеге алынған немесе басқа жақтан
тартылған қаражатты инвестициялық жобаларға құятын заңды немесе жеке тұлға.
Инвестор тәуекелдердің аз болуын қалайды. Олар стратегиялық немесе
портфельдік инвестор болып бөлінеді.
Инвестициялар төмендегі мақсаттарды шешуге көмектеседі :
Қаржы және материалдық қорларды жинақтау арқылы өз кәсіпкерлік іс-
әрекетін кеңейту;
Жаңа кәсіпорындарды сатып алу;
Бизнесті жаңа салаларды меңгеру арқылы түрлендіру (диверсификация).
Барлық инвестицияларды екі негізгі топқа бөлуге болады:
Портфель ді инвестици ялар – қаржыны жобалар тобына құю, мысалы әр
түрлі кәсіпорындардың акцияларын сатып алу
Нақты инвестици ялар – қаржы қаражатты нақты, әдетте ұзақ мерзімді
және нақты активтерді сатып алуға тиісті жобаға құю.
Қазіргі кезде Қазақстанда жүзеге асырылып жатқан инвестициялық процесс
әлеуметтік – экономикалық дамуымыздың негізгі алғы шартына айналып,
еліміздегі реформаларды табысты іске асырудың басты себебі болып отыр.
Инвестициялар кез–келген ұлттық экономиканың маңызды да қажетті қоры болып
саналады.
Жұмыстың өзектілігі сонда, инвестициялық саясатты дамытудың негiзгi
мақсаты отандық, сондай-ақ шетелдiк инвестицияны пайдалану негiзiнде
бәсекеге қабiлеттi түпкi өнiм құруды қамтамасыз ететiн ашық үлгiдегi
инновациялық жүйе қалыптастыру болып табылады.
Инвестициялық саясат – бұл инвестициялық қызметті жандандыру
мақсатында барлық шаруашылық объектілер үшін жағымды жағдай қалыптастыру
бойынша мемлекет жүргізетін мақсатты бағытталған шаралар кешені.
Инвестициялық жобаларды іске асыру өндірісті жетілдіріп, сатылатын
тауарлардың сапасын арттыру онымен қоса жұмыс орындарының көбейіп,
тұрғындарды еңбекпен толығымен қамтамасыз етуге, сөйтіп халқымыздың өмір
деңгейінің өсуіне мүмкіндік береді. Сонымен, елімізде жүргізіліп жатқан
инвестициялық процесті экономикалық пайда кіргізіп, әлеуметтік саланың
өркендеуіне жағдай жасайтын қызмет деп қарастыруымыз керек. Осыған орай,
инвестициялық іс-әрекетті талдауда оның тиімділігіне экономикалық
шаралармен бірдей әсер ететін әлеуметтік шараларды ерекшелеудің маңызы зор.
Кез-келген істі бастау үшін міндетті түрде қаражат керек. Сондықтан
қаржыландырудың көздерін анықтап және оларды қалай басқарудың амалдарын
саралап және де Қазақстан Республикасындағы банктердің, қаржылық
институттардың, кәсіпкерліктердің, ұйымдардың ұзақ мерзімді қаржыландыру
көздерінің басқарылуын жан-жақты талдап, зерттеп білу. Онда кездесетін
кемшіліктерді ескеріп, оңтайландыру шаралары мен бағыттарын ұсыну.
Инвестициялар - бұл капиталды ұзақ мерзімді қаржыландыру түрінде
жұмсалатын шығын жиынтығы. Инвестициялық қызметтің мақсаты кәсіпкерлік
табыс немесе соның белгілі бір пайызын алып отыру.
Жұмыстың мәні инвестициялық қызметтің экономикалық мәнін ашу болып
табылады.
Жұмыстың негізгі мақсаты: инвестициялық қызметті қаржыландыру көздерін
талдау болып табылады.
Сонымен қатар жұмыстың басты міндеттері мыналар:
- Нарықтық экономика жағдайындағы инвестициялау және осыған
байланысты инвестицияны жіктеу;
- Қазақстанда инвестициялық қызметті қаржыландыру көздерін
қарастыру;
- Қазақстан экономикасының басымдықты салаларындағы
инвестицияларды мемлекеттік қолдау;
- Инвестиция саласындағы негізгі проблемалар және оны шешу
жолдары.
Жұмыс жоғарыда қозғалған мәселелерден басқа жалпы инвестицияның
экономикалық мәнін және оның жіктелуін көрсетеді. Сондай-ақ жұмыста
инвестициялық портфельдің қалыптасу тетіктері толығымен сипатталған.
Жалпы жұмыстың зерттелу деңгейіне тоқталсақ, мемлекеттің инвестициялық
саясаты, оны жүйелеу қазіргі таңда өзекті мәселелердің алдыңғы қатарына
шықты. Сондықтанда әр мемлекеттің инвестициялық процеске қатысуын
ұйымдастыру, инвестицияның дұрыс салаларға тартылуын қарастыру,
инвесторларға оңтайлы жағдай жасау мәселелері жан-жақты отандық және
шетелдік ғалымдар тұрғысынан зерттелуде.
Жұмысты орындау барысында келесі экономикалық–статистикалық зерттеу
әдістері қолданылады: монографиялық, талдау, статистикалық, сызбалыќ жєне
т.б.
Қолданылған әдебиеттерге келсек, жұмысты жазу барысында отандық жєне
шетелдік оқулықтар және еліміздегі әрекет етуші заңдар мен құқықтық-
нормативтік материалдар, сондай–ақ, ағымдық баспасөз беттерінде жарияланған
мақалалар мен статистикалық мәліметтер қолданылды.
1. Инвестициялық қызметтің экономикалық мәні мен мазмұны,
инвестицияның жіктелуі
1. Инвестицияның пайда болуы, дамуы және инвестицияны қаржыландырудың
экономикалық мәні
Инвестиция туралы ұғым банк ісі ғылымының арнайы бөлігі болып
табылады. Бұл инвестициялық қызметтің неғұрлым белсенді және ірі ресурстар
бар мүшелер. Сондай – ақ оларды ұйыммен және тұрғындармен жинақтарды тарту
олардың инвестициялық ресурстар трансформациялануы өндірісті дамыту үшін
оларды бөлу және пайдалану бойынша туындайтын экономикалық қатынастар
табылады. Қазіргі уақытта инвестициялық процессті қаржыландыру нарықтық
тетікті бір қалыпқа келтіру Қазақстан Республикасы экономиканың дамуының
басты проблемаларының бірі болып табылады. Тиімді инвестициялық тетікті
қалыптастыру арқылы өнеркәсіптік өндірісті қалпына келтіру және сапаны
қайта құру үшін әр түрлі көз-қарастар мен тәсілдер ұсынылуда. Осыған
байланысты экономикалық жақсы дамыған сигмент ретінде банктік жүйеге
келтіріледі. Болашақ мамандар инвестициялық процесті ұйымдастыру және
жүзеге асыру саласына, кәсіби білім алуына мақсатты теориялар және
тәжірибелік түрде бағытталған шетелдерде қалыптасқан инвестициялық
инфрақұрлымның, қызмет ету мөлшері және оларға банктердің қатысу
тәжірибесін қарастырады.
Шаруашылық іс-әрекеттер процесінде оған қатынасушылар күрделі қаржыны
жүзеге асырады, реконструкцияға әрекет етуші ұйымдарды кеңейту және
техникалық қайта жарақтандыру, тұрғын үй, коммуналдық және мәдени тұрмыстық
құрылыстарға жұмсалатын шығындар күрделі салымдарды жүзеге асырады.
Қазақстандағы болашақ басты міндеттердің бірі – XXI ғасырдың ортасына
таман экономиканың алдыңғы қатарлы салаларын бет бұрыс жасау. Мұны іске
асырудағы алғашқы орындардың бірі шетел инвестицияларын кеңінен тартуға
бөлінеді.
"Инвестиция" деген сөз латынның "инвест" (салу) дегенінен шыққан. Енді
кім инвестор, ол не салады, не мақсатпен және қайда салады деген сұрақтарға
жауап туады. Капиталды салады, оның көптеген түрі болады:
Сөйтіп, нені салуға болады? ірі банктердің қаржылық ресурстары,
өнеркәсіптік фирмалардың миллиардтаған пайдалары, жай адамдардың жинаған
ақшалары, кәсіпқойлық дағды мен қабылеттілік "ноу-хау", әрбір бизнесменнің
денсаулығы мен уақыты. Мұнда инвестиция жөнінде кеңінен қандай да болмасын
қаржыны ірі және ақша ғана болуы емес салудан кейіннен табыс, пайда алу
көзделеді.
Бұл - акцияны сатып алу, олармен биржадағы ойынға қатысу, бартерге
жұмсау, тауарлы-материалдық запастармен сауда жасау және басқадай толып
жатқан ойындар да болуы мүмкін.
Инвестиция дегеніміз – табыс алу мақсатында кәсіпкерлік және басқа да
қызмет түрлері, объектілері, ақша қаражаттар технологиялар, машиналар,
жабдықтар, тауарлық белгілер, несиелер, басқа да мүліктік құқықтық
интелектуалдық құндылықттар.
Инвестициялық қызмет бұл – инвестицияларды салып және инвестицияларды
жүзеге асыру бойынша тәжірибелік әрекеттер жиынтығы.
Инвестициялаудың тар кәсіпқойлық анықтамасы бұдан да қатты, мұнда
қаржы салымы ең алдымен бизнестің материалдық бөлігіне жұмсалады:
жабдықтарды сатып алу және орнату, техникаға, шикізатқа, ғимарат құрлысына.
Қандай болмасын кәсіпорнының материалдық бөлігі негізгі және айналым
қаржыларын енгізеді. Теоретиктер "мұның бәрін "нағыз капитал" терминіне
қосып атайды.
Енді қаржыны кімдер салады ? Негізгі салымшылар кәсіпорындар,
фирмалар, мемлекет және халық.
Инвеетицияны жүзеге асырушы заңды және жеке тұлғалар, бұлар
коммерциялық тәуекелділікке қарай инвесторларға, кәсіпкерлерге,
саудагерлерге және ойыншыларға бөлінеді.
Инвестор - бұл капиталды салған кезде, көбіне басқа біреудің ең
алдымен ойлайтыны тәуекелділіктің аз болуы; инвестор – бұл күрделі қаржыны
қаржыландырудағы делдал.
Кәсіпкер - бұл белгілі бір тәуекедділікпен өз капиталың салушы адам.
Саудагер - бұл белгілі, алдын-ала есептелінген тәуекелділікке баруға
дайын адам.
Ойыншы - қандай да болмасын тәуекелдікке баруға дайын адам.
Инвестициялау мақсаты - табыс, пайда, кіріс. Кірісті қаржыны бизнестің
материалдық бөлігіне салмай-ақ алуға болады. Бірақ белгілі жағдай, ұзақ
мерзімді кәсіпорнының әрекеттерінде, олардың тек қана қаржылық -
саудагерлік іс - әрекеттермен ғана шұғылданып, негізгі қорларын жаңартуды
ұмытып кететіндері де болады. Ондайлар бәсекелестерінен қалып қояды, ал
мұның өзі нарықтық даму жағдайында өте қауіпті болады.
Сыртқы экономикалық қызметтің маңызды аспектісі - шетел
инвесторларының қатысуы және республика экономикасын тұрақтандыру үшін
шетел кредиттерін тарту. Бұл қаражаттар ұлттық шаруашылықтың құрылымын
жетілдірудің басым міндеттерін шешу, рынокты тұтыну тауарларымен молайту
және экспорттық әлуетті кеңейту үшін нысаналы әрі тиімді пайдаланылуы тиіс.
Сыртқы кредиттерді қамтамасыз ету үшін алтын-валюта резервтері жасалған,
олар сонымен бірге ұлттық валютаны да қамтамасыз етеді. Кредиттерді
қамтамсыз етудің басқа нысаны экспорттық тауарлардың қорлары болып
табылады.
Шетелдік инвестицияларды тарту үшін қажетті жағдайлар жасалуы тиіс:
1)шетелдік инвесторлардың қызметімен байланысты әкімшілік рәсімдерді
ықшамдау: жұмыс істеу құқығына, ел ішінде жүріп-тұруға, кедендік және
шекаралық бақылаудан өтуге рұқсаттар беру, рұқсатнама беру болып табылады.
2)елдің ұлттық мүдделері үшін қызмет түрлеріндегі басымды салық
жеңілдіктерін және басқа жеңілдіктерді беру жеңілдетілген мөлшерлемелер,
инвестицияларға немесе кредиттерге салықтық шегерімдер, жеңілдетілген
баждар, жеделдетілген амортизация.
3)жерді, жылжымайтын дүние-мүлікті пайдалану құқығын
қамтасасыз ету, қызметкерлерді оқытуға субсидиялар беру;
4)пайда әкетіліміне үкімет кепілдіктерін немесе оны қайта
капиталдандырудың жеңілдетілген шарттарын беру.[17; 448-456 бет]
Жаңа қоғам өзінің соны өзгерістерін бірге ала келетіні белгілі. Сол
сияқты нарықтық экономика да біздің қоғамға инвестиция ұғымын ала келді.
Бұл өркениетті әлемде әлдеқашан қарым-қатынастың қалыпты заңдылығына
айналып кеткен ұғым болып табылады. Елімізге келген шетелдік инвесторлар
мұнай мен газ саласына көбірек қаржы құйғаны мәлім. Қазіргі уақытта да
инвестицияның басым бөлігі кең-қазба байлықтарын құрайды. Өз кезегінде
Қазақстанның сыртқы саясат саласындағы атқарып жатқан іргелі істері
елімізге шетелдік инвестицияның көптеп келуіне жол ашып отыр. Оның сыртында
елдің ішкі саяси тұрақтылығы, экономикадағы реформаның бірізділікпен жүзеге
асырыла бастауы сырттан келетін қаржының тұрақтылығына мүмкіндік береді.
1993 жылдан 2003 жылға дейінгі кезеңде Қазақстан экономикасына 25,8
миллиардтан астам АҚШ доллары көлемінде тура шетел инвестициясы тартылды.
Сараптамалық бағалау бойынша Орталық Азияға келген тура инвестициялардың 80
пайыздан астамын Қазақстан экономикасы алып отыр. Дүниежүзілік банк біздің
елімізді инвестициялар әкелуге өте қолайлы 20 елдің қатарына қосты.
Халықаралық "Мооdy′s Investors Service" рейтинг агенттігі Қазақстанға
қаржыландыру мен инвестициялаудың жаңа, өте жоғары рейтингін берді. Бұл
Қаржы министірлігіне төмен пайызбен, біріншіден, кредиттер алуына мүмкіндік
береді. Екіншіден, екінші деңгейдің барлық банктерінің тиісті рейтингтері
жоғарылайды. Енді бұған Қазақстанның нарықтық экономика мемлекеті ретіндегі
танылғанын қоссақ, бүкіл дүние жүзі біздің еліміздегі тұрақтылықты, саяси
тұрлаулылықты, экономиканың артуы мен реформалардың біз қалаған бағытта
дамып келе жатқанын танып отырғаны тұлғаланып шығады.
Қазақстанда нарықтық реформаларды табысты жүзеге асыру үшін Бүкіл
дүниежүзілік банк, Халықаралық валюта қоры, Еуропалық қайта құру және даму
банкі, Ислам даму банкі, Азия даму банкі секілді беделді халықаралық қаржы
институттарымен, басқа да халықаралық қаржы мекемелерімен іс-әрекетті
үйлестірудің үлкен мәні бар. Сонымен бірге Қазақстан Республикасы бүгінде
дүние жүзіндегі үлкенді-кішілі 55 халықаралық ұйымға мүше болып табылады,
олардың 61-іне қаржылық міндеттемелер төлеу көзделген. Осыған сәйкес
республика халықаралық қаржы-кредит және басқа ұйымдарға қатысудан
туындайтын мүшелік жарналарды, борыштық операциялар мен мәмілелер бойынша
қажетті төлемдерді жүзеге асырады. Айта кету керек, 1992 жылдан бергі уақыт
ішінде Қазақстанның халықаралық ұйымдарға берешегі 21 миллион АҚШ доллары
көлеміне жеткен.
Инвестиция деңгейі қоғамның ұлттық табысының көлеміне ықпал етеді,
ұлттық экономиканың көптеген макропропорциялары инвестиция қозғалысына
тәуелді. Кейнсиандық теория бойынша, инвестициямен жинақ ахуалы әр түрлі
пайыздар мен жағдайлар арқылы анықталады.
Ел аумағындағы инвестициялар, күрделі қаржы ұлғаймалы, ол ұдайы
өндіріс процесін анықтайды. Жаңа кәсіпорындар құрылысы, жол салу, соларға
байланысты жаңа жұмыс орнын жасау, инвестициялық процестерге немесе
капиталдың құрылуына тәуелді.
Инвестиция көзі – жинақ. Мәселе мынада, жинақты бір шаруашылық агенті
жүргізіп, ал инвестицияны басқа адамдар немесе шаруашылық етуші
субъектілеріжүргізуі мүмкін. Көпшілік адамдардың жинағы инвестиция көзі
болып табылады. Алайда бұл адамдар қоғамдық капиталдардың нақты өсуімен
байланысты ұйымдастыру немесе инвестициялауды жүргізбейді. Әрине,
инвестиция көзі қоғамдағы жұмыс істеп отырған өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы
және басқа да кәсіпорындардың жинағы болады. Мұнда жинақшы мен инвестор
сәйкес. Алайда бір мезгілде кәсіпкер де, жұмыскер де бола алмайтын
жалдамалы жұмысшының жинағының рөлі едәуір, сондықтан жинақ пен
инвестициялау процестерінің сәйкес келмеуі экономиканың тепе-теңдіктен
ауытқуына әкелуі мүмкін.
Инвестиция қандай факторларға тәуелді? Олардың ең маңыздыларын атап
өтейік. Біріншіден, инвестиция процесі күтіліп отырған пайда нормасына
немесе күрделі қаржылық рентабельділігіне тәуелді. Егер инвестордың
пікірінше, рентабельділік төмен болса, онда қаржыландыру жүзеге аспайды.
Екіншіден, инвестор шешім қабылдау кезінде күрделі қаржының альтернативті
мүмкіндіктерін есепке алады және мұндағы шешуші фактор пайыз ставкасының
деңгейі болады. Инвестор ақшасын жаңа зауыт, фабрика құрылысына жұмсауы
мүмкін, немесе ақша ресурстарын банкке орналастыруы да ықтимал. Егер пайыз
нормасы күтіліп отырған пайда нормасынан жоғары болса, инвестиция жүзеге
аспайды, керісінше, егер пайыз нормасы күтіліп отырған пайда нормасынан
төмен болса, кәсіпкерлер күрделі қаржыны іске қосады.
Енді кім инвестор, ол не салады, не мақсатпен және қайда салады деген
сұрақтарға жауап туады. Капиталды салады, оның көптеген түрі болады:
Сөйтіп, нені салуға болады? ірі банктердің қаржылық ресурстары,
өнеркәсіптік фирмалардың миллиардтаған пайдалары, жай адамдардың жинаған
ақшалары, кәсіпқойлық дағды мен қабылеттілік "ноу-хау", әрбір бизнесменнің
денсаулығы мен уақыты. Мұнда инвестиция жөнінде кеңінен қандай да болмасын
қаржыны ірі және ақша ғана болуы емес салудан кейіннен табыс, пайда алу
көзделеді.
Бұл - акцияны сатып алу, олармен биржадағы ойынға қатысу, бартерге
жұмсау, тауарлы-материалдық запастармен сауда жасау және басқадай толып
жатқан ойындар да болуы мүмкін.
Инвестиция дегеніміз – табыс алу мақсатында кәсіпкерлік және басқа да
қызмет түрлері, объектілері, ақша қаражаттар технологиялар, машиналар,
жабдықтар, тауарлық белгілер, несиелер, басқа да мүліктік құқықтық
интелектуалдық құндылықттар.
Инвестициялық қызмет бұл – инвестицияларды салып және инвестицияларды
жүзеге асыру бойынша тәжірибелік әрекеттер жиынтығы.
Инвестициялаудың тар кәсіпқойлық анықтамасы бұдан да қатты, мұнда
қаржы салымы ең алдымен бизнестің материалдық бөлігіне жұмсалады:
жабдықтарды сатып алу және орнату, техникаға, шикізатқа, ғимарат құрлысына.
Қандай болмасын кәсіпорнының материалдық бөлігі негізгі және айналым
қаржыларын енгізеді. Теоретиктер "мұның бәрін "нағыз капитал" терминіне
қосып атайды.
Енді қаржыны кімдер салады? Негізгі салымшылар кәсіпорындар, фирмалар,
мемлекет және халық.
Инвеетицияны жүзеге асырушы заңды және жеке тұлғалар, бұлар
коммерциялық тәуекелділікке қарай инвесторларға, кәсіпкерлерге,
саудагерлерге және ойыншыларға бөлінеді.
Инвестор - бұл капиталды салған кезде, көбіне басқа біреудің ең
алдымен ойлайтыны тәуекелділіктің аз болуы; инвестор – бұл күрделі қаржыны
қаржыландырудағы делдал.
Инвестициялау мақсаты - табыс, пайда, кіріс. Кірісті қаржыны бизнестің
материалдық бөлігіне салмай-ақ алуға болады. Бірақ белгілі жағдай, ұзақ
мерзімді кәсіпорнының әрекеттерінде, олардың тек қана қаржылық -
саудагерлік іс - әрекеттермен ғана шұғылданып, негізгі қорларын жаңартуды
ұмытып кететіндері де болады. Ондайлар бәсекелестерінен қалып қояды, ал
мұның өзі нарықтық даму жағдайында өте қауіпті болады.
Инвестицияларды кейде капиталды салымдар ретінде қарастырады. Осындай
қате түсінік, инвестициялық ресурстарды пайдалану объектілері толық
анықталмағандықтан туындаған. Егер де олар тек жай және ұлғаймалы ұдайы
өндірістің негізгі қорларына бағытталса, инвестиция түріндегі капитал
салымдары құрылыс - монтаж жұмыстары, сатып алынған құрал-жабдықтар және
тағы басқадай шығындар құны енеді. Сондықтан инвестиция түсінігі капиталды
салымдар мәнінен кең ұғым болып табылады. Бұл түзетудің маңыздылығы
"юридикалық тұлғалар, азаматтар мен мемлекеттің инвестицияларды жүзеге
асырудағы тәжірибелік іс-әрекеттер жиынтығы" түсінігіндегі инвестициялық іс-
әрекет мәнін түсінуге қажет. Оларды жүзеге асыру инвестициялық сфералардың:
- инновациялық,
- капиталды құрылыс,
- қаржы капиталын әр түрлі формада колдануға іске асады.
Инвестицияны тар мағынадағы анықтамасын капитал құнын сақтау мен оны
өсіруді қамтамасыз ететін, пайда, басқаша айтканда оң табыс көлемін
әкелетін капитал орналастыруын айтуға болады. Бос ақшалай қаражаттар
инвестиция емес өйткені ақшаның құндылығын ицфляция азайтуы мүмкін және ол
ешқандай табыс акелуін қамтамасыз ете алмайды. Егер осы соманы жинақтау
банкісіне салынса, оны инвестиция ретінде қарастыруға болады. Өйткені осы
салым кепілденген табыс береді. Көбінесе инвсстиция деп - пайда, табыс пен
әлеуметтік қажеттіліктерді алу мақсатындағы кәсіпкерлік іс-әрекет пен
әртүрлі экономика салаларының объектілеріне салынатын мүліктік және
интеллектуалды құндылықтардың барлық түрлері түсіндіріледі инвестиция
құрамына ақшалай қаржылар, мақсатты банк несиелері акциялар мен басқадай
құнды қағаздар, қозғалмалы және қозғалмайтын (ғимараттар, құрал-жабдықтар
және тағы басқалары) мүлік, жерді пайдалану құқығы. табиғи ресурстар,
мүліктін құқықтар және тағы басқалары кіреді.
Инвестицияның экономикалық мағынасындағы анықтамасында оны "тірі және
затталған еңбектің өндірістін қуаттарды жасақтап, оның көмегімен өндіріс
үрдісінде тірі еңбек тұтынуына қарағанда косымша құнды өндіруге бағытталған
салымдар үрдісі". М.И.Кулагин инвестиция дегенде ұлттық экономиканың
өндіріс, көлік, ауыл шаруашылығы мен басқа салаларға, ұзақ мерзімді пайда
алу мақсатында салынған қаржыларды түсінуді ұсынады.
Инвестицияның пайыз қызметін, ал жинақтық табыс қызметін атқаруы тепе-
теңдік мәселесін сақтауда өте қиындатады. Инвестицияның ұлғаюы ұлттық
табыстың өсуімен белгілі бір тиімділік арқылы жұмыспен толық қамтуды іс
жүзіне асыруға ықпал етеді. Белгілі бір тиімділік деп отырғанымыз
экономикалық теорияда – мультипликатор әсері деп аталады.
Ұлттық экономикалық құрылымын қарастыруды қоғамдық өндіріс құрылымын
анықтаудан бастаған жөн. Қоғамдық өндіріс құрылымы деп отырғанымыз сол
мерзімде экономикада әр қилы факторлар ықпалымен, қоғамдық еңбек бөлінісі
мен қоғамдық ұдайы өндіріс пропорцияларын сипаттайтын салалардың ара
қатынасы.
Инвестиция немістің invesition деген сөзі және бұл кәсіпорынға
пайда табу мақсатында ұзақ мерзімге салынған капитал мөлшерін көрсетеді.
Осы тұрғыдан инвестициялау күрделі қаржыға қарағанда кең мағына
білдіреді.
Батыс елдері экономикалық теория мектептері инвестициялау процесін
былай түсінген: кез келген қаржыны жұмсаудың мақсаты табыс, пайда немесе
пайдалық табу делінген. Бұған акция, облигация, жинақ сертификаттары,
сақтық және зейнеткерлік қорға және басқаларға жұмсалған шығындар да
жатады.
Инвестицияның қайнар көзіне - өнеркәсіп кәсіпорнының көптеген пайдасы,
ірі банктердің еркін ақшалай қоры, тұрғындардың жинаған ақшалары,
мемлекеттің ақшалай қоры, яғни мемлекеттің табыстарынан оның барлық
шығындарын алып тастау. Тұтынуға көптеген барлық ресурстар – жинақталған
ресурстар болады. Олар инвестиция ретінде жаңа кәсіпорынды салуға және
жұмыс атқарып тұрғандарын жабдықтауға сондай-ақ, жол құрылысына, денсаулық
сақтау, оқу-ағарту, мәдени объектілеріне бағытталған, яғни капиталдың
қорлануына жұмсалады. Қорлану теориясын К.Маркс Капиталдың 1 томында
қарастырған, онда капиталдың қорлануының мәні мен механизмін ашқан, ол өз
кезегінде оның органикалық құрылымын өзгертеді, және жұмыссыздықты
тудырады.
Инвестиция теориясын ағылшын ғылымы Дж. Кейнс өзінің Жалақы, пайыз
және ақшаның жалпы теориясы еңбегңнде қарастырған, онда ол инвестицияның
өндіріске жан бітіретін және тиімді сұранымның басты факторы ретінде
қарастырады. Инвестицияның өсуі ұлттық табыстың ұлғаюына, өндіріске қосымша
жұмыскерлерді тартуға ықпал етеді, яғни жұмыссыздықты жояды.
Инвестицияның тиімділігін анықтау үшін оларды алынған нәтижемен
салыстыру керек. Күрделі қаржының тікелей нәтижесі болып негізгі қорды іске
қосу болады. Ал, инвестицияның түпкі нәтижесі ұлттық табыстың өсуі болмақ.
Инвестиция туралы ұғым банк ісі ғылымының арнайы бөлігі болып
табылады. Бұл инвестициялық қызметтің неғұрлым белсенді және ірі ресурстар
бар мүшелер. Сондай – ақ оларды ұйыммен және тұрғындармен жинақтарды тарту
олардың инвестициялық ресурстар трансформациялануы өндірісті дамыту үшін
оларды бөлу және пайдалану бойынша туындайтын экономикалық қатынастар
табылады. Қазіргі уақытта инвестициялық процессті қаржыландыру нарықтық
тетікті бір қалыпқа келтіру Қазақстан Республикасы экономиканың дамуының
басты проблемаларының бірі болып табылады. Тиімді инвестициялық тетікті
қалыптастыру арқылы өнеркәсіптік өндірісті қалпына келтіру және сапаны
қайта құру үшін әр түрлі көз-қарастар мен тәсілдер ұсынылуда. Осыған
байланысты экономикалық жақсы дамыған сигмент ретінде банктік жүйеге
келтіріледі. Болашақ мамандар инвестициялық процесті ұйымдастыру және
жүзеге асыру саласына, кәсіби білім алуына мақсатты теориялар және
тәжірибелік түрде бағытталған шетелдерде қалыптасқан инвестициялық
инфрақұрлымның, қызмет ету мөлшері және оларға банктердің қатысу
тәжірибесін қарастырады.
Шаруашылық іс-әрекеттер процесінде оған қатынасушылар күрделі қаржыны
жүзеге асырады, реконструкцияға әрекет етуші ұйымдарды кеңейту және
техникалық қайта жарақтандыру, тұрғын үй, коммуналдық және мәдени тұрмыстық
құрылыстарға жұмсалатын шығындар күрделі салымдарды жүзеге асырады.
Инвестициялық қызмет бұл – инвестицияларды салып және инвестицияларды
жүзеге асыру бойынша тәжірибелік әрекеттер жиынтығы.
Қазіргі кезде Қазақстанда жүзеге асырылып жатқан инвестициялық саясат
әлеуметтік–экономикалық дамуымыздың негізгі алғы шартына айналып,
еліміздегі реформаларды табысты іске асырудың басты себебі болып отыр.
Инвестициялар кез – келген ұлттық экономиканың маңызды да қажетті қоры
болып саналады. Инвестициялық жобаларды іске асыру өндірісті жетілдіріп,
сатылатын тауарлардың сапасын арттыру онымен қоса жұмыс орындарының
көбейіп, тұрғындарды еңбекпен толығымен қамтамасыз етуге, сөйтіп
халқымыздың өмір деңгейінің өсуіне мүмкіндік береді.
2. Инвестициялық қызмет тиімділігі және инвестицияның жіктелуі
Елімізде жүргізіліп жатқан инвестициялық процесті экономикалық пайда
кіргізіп, әлеуметтік саланың өркендеуіне жағдай жасайтын қызмет деп
қарастыруымыз керек. Осыған орай, инвестициялық іс-әрекетті талдауда оның
тиімділігіне экономикалық шаралармен бірдей әсер ететін әлеуметтік
шараларды ерекшелеудің маңызы зор.
Инвестициялардың жіктелуін қарастырмас бұрын инвестициялық нарықтың
құрылымын білгеніміз жөн.
Инвестициялық нарық құрылымы келесі суретте көрсетілген.
Сурет 1. Инвестициялық нарық құрылымы
1-суретте көрсетілгендей инвестициялық нарық негізінен нақты
инвестициялау объектілер нарығы, қаржылық инвестициялау инструменттерінің
нарығы болып бөлінеді.
Нақты инвестициялау объектілер нарығы тікелей капиталдық салымдардан,
жек меншік объектілер нарығынан, мүлік нарығынан және нақты инвестициялар
объектілерінің нарығынан тұрады. Ал қаржылық инвестициялық нарық қор және
ақша нарықтарын біріктіреді.
Қазіргі нарықтық экономика жағдайында инвестор ретінде территориалдық
және муниципальдық басқару органдары тұлғасындағы мемлекет, акционерлік
қоғам, жеке тұлғалар, сондай-ақ, шет елдік мемлекет пен шет елдік заңды
және жеке тұлғалар, халықаралық ұйымдар бола алады.инвестиция меншігінің
түрлеріне және инвестордың мемлекетіне қарай инвестиция мынадай түрлерге
бөлінеді: мемлекеттік, жеке, шет елдік, бірлескен.
Мемелкеттік инвестицияларға мыналар жатады: экономиканың мемлкеттік
секторындағы кәсіпорындар мен ұйымдарды құруға және дамытуға мемлекеттік
бюджеттен, бюджеттен тыс қорлардан, қарыз қаражаттардан салынған ақша
қаражаттар; сонымен қатар мемлекет меншігіндегі территориядағы және
муниципальдық меншіктегі кәсіпорындар мен ұйымдарды қолдауға және дамытуға
салынған ақша қаражаттар.
Жеке инвестицияларға мемлекеттік емес кәсіпорындар мен ұйымдардың және
жеке тұлғалардың салған ақша қаражаттары жатады.
Шет елдік инвестиция деп шет елдік компаниялар мен шет елдік жеке
тұлғалар және шет елдік мемлекеттердің өкілеттілігіндегі органдардың салған
ақаша қаражаттарын айтамыз.
Бірлескен инвестицияларға ішкі бірлескен, яғни мемлекет пен
мемлекеттік емес заңды және жеке тұлғалардың бірлескен салымдары сияқты,
отандық инвесторлармен шетелдік инвесторлардың бірлескен салымдарын
жатқызады.
Инвестиция жайында шешім қабылдау басқарманың стратегиялық қиын
міндеті болып табылады. Инвестициялау кәсіпорынның қаржылық жағдайын
жақсартудағы тиімді шараның бірі.
Барлық инвестицияларды екі негізгі топқа бөлуге болады: портфельді
(қаржылық) және нақты (шынайы).
Портфельді инвестиция – акцияларға, облигацияларға және басқа бағалы
қағаздарға қаржы салу. Қаржыландыру шынайы капиталдың өсуіне жартылай
бағытталған. Қаржылық инвестиция құрылымында жеке меншік инвестициялар
басым болады.
Портфельді инвестиция – нақты инвестициялық мақсатқа жету үшін
қолданылатын бағалы қағаздар және басқа активтер жиынтығы. Инвестордың
негізгі мақсаты: салымның қауіпсіздігі, табыстығы, өсімділігі. Бірде-бір
бағалы қағазда бұл қасиеттер жоқ. Сондықтан инвестициялық мақсаттар
арасында таңдау өтімділігі жасалады. Егер бағалы қағаздар сенімді болса,
табыс төмен болады. Егер капиталдың өсу келешегі айқын болса, сұраныс көп
болады. Бұл қағаздың бағасын жоғарылатады және табысты төмендетеді.
Инвестициялық мақсаттарды компромиске келтіру диверсификациясы арқылы
жүргізіледі. диверсификация күрделі шығын қаупін төмендету әдісі.
Портфельдің жалпы құнынан 10%-ке белгілі қағаз түрін шектеу қабылданған,
портфель кеңейген сайын бұл 5%-ке төмендеуі мүмкін.
Сонымен, портфельді инвестиция деп жобалар тобына капитал салуды
айтады. Портфельді инвестиция жағдайында инвестордың негізгі міндеті
оңтайлы инвестиция портфелін құрастыру және басқару болып табылады. Әдетте,
ол қор нарығындағы құнды қағаздарды сату мен сатып алу операциялары арқылы
жүзеге асырылады. Осыған орай портфельді инвестициялар көбінесе қысқа
мерзімді қаржылық операциялар түрінде көрінеді.
Нақты инвестиция – қысқаша айтқанда материалды өндірістік қордың өсуін
және негізгі капиталды қаржыландыру. Негізгі капиталды қаржыландыратын
нақты инвестициялар салалық және технолгиялық құрылыспен сипатталады;
олардың пропорциясы жинақтау тиімділігін анықтайды.
Нақты инвестицияны сипаттау үшін жинақтаудың көлемі және нормасы деген
түсінік қолданылады.
Көлем – бұл капиталды қаржыландыруға кеткен құн, ал инвестиция нормасы
дегеніміз – инвестиция көлемі мен ЖІӨ құнының ара қатынасымен анықталады.
Нақты инвестиция деп өндіріс процесіне тікелей қатысатын
инвестицияларды айтамыз. Мысалы, құралдарға, ғимараттарға, материалдар
қорына салынатын инвестициялар.
Объектісіне қатысты инвестициялар келесі түрлерге жіктеледі:
1) мүліктік инвестициялар (материалды инвестициялар);
2) қаржылық инвестициялар;
3) материалдық емес инвестициялар.
Мүліктік инвестициялар – бұл нақты инвестициялар.
Қаржылық инвестициялар – бұл қаржылық мүлікке салынатын салымдар,
басқа фирмалардың жұмыстарына қатысу және борыштық құқығына ие болу.
Мысалы, акция, басқа да құнды қағаздарды сатып алу.
Ал материалдық емес құндылықтарға қатысты инвестияларға зерттеу мен
талдау жасау, кадрлар даярлау, жарнаман және басқаларға салынатын
инвестициялар жатады.
Әрекеттің бағытына қарай инвестициялар келесі түрлерге бөлінеді:
1) бастапқы инвестициялар немесе нетто- инвестициялар, кәсіпорынды
негіздеуде немесе сатып алуда жүзеге асырылатын инвестициялар:
2) өндірістік потенциалды ұлғайтуға бағытталған, кеңейту инвестициялар
( экстенсивті инвестициялар):
3) қайта инвестициялау, яғни кәсіпорынның негізгі қорының құрамын
қолдау мақсатында жаңа өндіріс құралдарын жасауға немесе сатып
алуға бағытталған бос инвестициялық қаражаттармен байланысты
инвестициялар. Оларға мыналарды жатқызуға болады:
➢ бар объектілерді жаңа объектілермен ауыстыруға бағытталған
ауыстыру инвестициялары;
➢ рационализациялауға арналған инвестициялар, жетілдіруге
жұмсалады;
➢ шығару бағдарламасын өзгертуге жұмсалатын инвестициялар;
➢ диверсификациялауға арналған инвестициялар, олар өнімнің
номенклатурасының өзгеруіне, өнімнің жаңа түрлерін шығаруға және
жаңа сату рыногын ұйымдастыруға жұмсалатын инвестициялар;
➢ болашақта кәсіпорынның қалыпты жұмыс істеуін қамтамасыз етуге
бағытталған инвестициялар. Бұған ғылыми жұмыстарға, кадрларды
дайындауға, жарнама, қоршаған ортаны қорғауға бағытталған
инвестициялар кіреді.
Кәсіпорынның өмір сүру циклі тұрғысынан және оның қызметінің мақсаты
мен бағытына байланысты шынайы инвестиция мынадай үш түрге бөлінеді:
- бастапқы инвестициялар;
- экстенсивтік инвестициялар;
- реинвестициялар.
Бастапқы инвестиция (нетто-инвестиция) – бұл кәсіпорын, фирма, қызмет
көрсету объектісі негізіндегі инвестиция. Бұл жағдайда салынған инвестиция
құрылысқа немесе ғимараттар мен құрылғылар сатып алуға, құрал-жабдықтарды
жөндеуге және қажетті материалдық қорларды, айналым қаражатын құруға
жұмсалады.
Экстенсивті инвестиция - әрекет етуші кәсіпорын немесе ұйымды
кеңейтуге, олардың өндірістік потенциалын өсіруге бағытталатын инвестиция.
Реинвестиция - әрекет етуші кәсіпорын мен ұйымдағы негізгі қорлардың
ұдайы өндіріс процесімен байланысты инвестиция. Бос ақша қаражаттары бар
кәсіпорын немесе ұйым сол бос ақша қаражатты мыналарға шығындайды:
- физикалық тұрғыдан тозған немесе моральды ескірген құралдарды және
ескі технологияларды жаңасымен алмастыруға ;
- өндірістің тиімділігін жоғарылатуға;
- шығарылатын өнімнің құрылымын өзгертуге,
- өндірісті диверсификациялауға;
- кәсіпорынның өмір сүруін қамтамасыз етуге.
Қауіп дәрежесіне байланысты инвестициялар қатерлі, тікелей, портфельді
және аннуитетті болады.
Қатерлі инвестициялар (немесе венчурлы капитал) – жаңа өндіріс орнын
қаржыландыруға салынады. Қатерлі инвестициялар қауіптілігі жоғарғы
инвестициялар болып табылады. Жаңадан құрылған кішігірім кәсіпорындар
өзінің меншікті қаржысынан қаржыланады. Егер де осындай кәсіпорынның
өркендеуіне мүмкіндік туса, оған қосымша қаражат қажеттілігі пайда болады.
Банк несиелері жеткіліксіз болса немесе оларды алу мүмкіндігі болмаса,
венчурлы капиталды қолдануға болады. Венчурлы капитал жаңа акцияларды
шығару түріндегі инвестициялар. Венчурлы капиталдың иегерлері
инвестицияларды өндірістің жаңа салаларына жасайды. Әдетте бұл салалар
үлкен қауіппен байланысты болады да, банктер несие беруден алшақтайды.
Олардың банктерден айырмашылығы несие бергенде немесе жай және арнайы
акцияларды сатып алғанда ешқандай қамтамасыз етуді талап етпейді. Венчурлы
капиталдың иегерлері үлкен қауіпке көп табыс табу үмітімен барады.
Капиталдың қауіпті салымы жаңа технологияларды инновациялауды
қаржыландыру қажеттілігі туғанда жасалады да, оның құрамына капиталдың әр
түрлі қосалқылары кіруі мүмкін: акционерлік, ссудалық, кәсіпкерлік. Қауіпті
капитал жетістіктерін көбірек қажет ететін өнеркәсіптің құрылуына делдал
болуы мүмкін.
1.3 Қазақстандағы инвестициялық қызмет және оның негізгі бағыты
Ашық нарықтық экономикалық жүйенің құрылуына байланысты бастапқы
капиталды көбейтуге, табысты іспен айналысуға, өз әл-ауқатыңды жақсартуға
қажетті көптеген мүмкіндіктер пайда болады. Сонымен бірге өз жинағандарыңды
жоғалтуға, сөйтіп табысты кредитордан борышқорға айналуға немесе банкротқа
ұшырауға деген тәуекел де күшейеді.
Инвестициялық саясат – бұл инвестициялық қызметті жандандыру
мақсатында барлық шаруашылық объектілер үшін жағымды жағдай қалыптастыру
бойынша мемлекет жүргізетін мақсатты бағытталған шаралар кешені.
Жалпы жоспарда мемлекет инвестициялық белсенділікке әртүрлі тетіктер
көмегімен әсер ете алады:
– несие-қаржылық және салықтық саясат;
– инвестициялық өндірістің және техникалық қайта қаруланудың дамуына
салатын кәсіпорынға әртүрлі салықтық жеңілдіктерді беру;
– амортизациялық саясат;
– шетел инвестициясын тарту үшін жағымды жағдай қалыптастыру жолымен;
– ғылыми-техникалық саясат және т.б.;
Инвестициялық саясаттың мақсаты болып инвестициялық қызметті
жандандыруға, сонымен қатар отандық экономиканы көтеруге және қоғамдық
өндірістің тиімділігіне бағытталған Қазақстан республикасының экономикалық
және әлеуметтік дамуының стратегиялық жоспарын жүзеге асыру табылады.
Жалпы мемлекеттік инвестициялық саясаттан басқа салалық, аймақтық және
жеке шаруашылық субъектілерін инвестициялық саясатын ерекшелейді. Олардың
барлығы өзара тығыз байланысты, бірақ анықтаушы болып жалпы мемлекеттік
инвестициялық саясат табылады.
Әлемдік қауымдастық кейінгі кезде Қазақстанға үлкен сенімділікпен
қарайды. Бұл заңдық базада құрылған әлеуметтік және саяси тұрақтылық
негізінен және бұл экономиканың ерекше салаларына көп инвестицияның
құйылуына және оның экономикалық потенциалының жоғарылауына сенуге
мүмкіндік береді.
Инвестициялық концепция мына берілген үш бағыт арқылы жүзеге
асырылады:
1)мемлекеттік бюджеттік қорларды пайдалану арқылы;
2)ішкі несие қорлары мен жеке заңды тұлғалардың өзіндік қаражаттарын
тиімді қолдануды ынталандыру арқылы;
3)шетелдік инвестициялар тартумен тиімді пайдалану механизмі арқылы.
Қазақстандағы болашақ басты міндеттердің бірі – XXI ғасырдың ортасына
таман экономиканың алдыңғы қатарлы салаларына бет бұрыс жасау. Мұны іске
асырудағы алғашқы орындардың бірі шетел инвестицияларын кеңінен тартуға
бөлінеді.
Шетелдік инвестицияларды тарту үшін қажетті жағдайлар жасалуы тиіс:
1) шетелдік инвесторлардың қызметімен байланысты әкімшілік рәсімдерді
ықшамдау: жұмыс істеу құқығына, ел ішінде жүріп-тұруға, кедендік және
шекаралық бақылаудан өтуге рұқсаттар беру, рұқсатнама беру болып табылады.
2) елдің ұлттық мүдделері үшін қызмет түрлеріндегі басымды салық
жеңілдіктерін және басқа жеңілдіктерді беру жеңілдетілген мөлшерлемелер,
инвестицияларға немесе кредиттерге салықтық шегерімдер, жеңілдетілген
баждар, жеделдетілген амортизация.
3) жерді, жылжымайтын дүние-мүлікті пайдалану құқығын
қамтасасыз ету, қызметкерлерді оқытуға субсидиялар беру;
4) пайда әкетіліміне үкімет кепілдіктерін немесе оны қайта
капиталдандырудың жеңілдетілген шарттарын беру.
Мемлекеттік инвестициялық қызметтің стратегиялық мақсаты – құрылымдық
қозғалыстар арқылы ұлттық және технология негізінде өндірісті құрал –
жабдықтармен қамтамасыз етін, қазіргі тілекке сәйкес өзгерту. Мамандардың
пікірі бойынша, Қазақстанның дағдарыстарн шығуы үшін жыл сайын 3- 4 млрд.
АҚШ доллары мөлшерінде инвестиция қажет, оның 75% шикізаттар өндіретін
салалардың дамуына кетеді. Бұлар мұнай, газ, металлургия,отын
өндіркәсіптерінің қазып шығаратын салалары.
Нарыққа көшу кезеңіңде республиканың инвестиция өндірісінде екі жағдай
пайда болады; бір жағынан – ивестиция қорының тапшылығы және шаруашылық
субъектілерінің инвеестициялық әрекетке ынталылығының түсуі; екіншіден –
күрделі қаржыны тиімді жүзеге асыруға қажетті жағдайлардың жоқтығы.
Инвестициялық қорларлық шоғырландыру және күрделі қаржылардың
тиімділігін арттыру мақсатында тез арада әлеуметтік – экономикалық
міндеттерді шешетін, шығындарды қысқа мерзімде қайтаратын озық салаларды
дамытуды ынталандыру қажет.
Жаңа қоғам өзінің сан өзгерістерін бірге ала келетіні белгілі. Сол
сияқты нарықтық экономика да біздің қоғамға инвестиция ұғымын ала келді.
Бұл өркениетті әлемде әлдеқашан қарым-қатынастың қалыпты заңдылығына
айналып кеткен ұғым болып табылады. Елімізге келген шетелдік инвесторлар
мұнай мен газ саласына көбірек қаржы құйғаны мәлім.
Қазіргі уақытта да инвестицияның басым бөлігі кең-қазба байлықтарын
құрайды. Өз кезегінде Қазақстанның сыртқы саясат саласындағы атқарып жатқан
іргелі істері елімізге шетелдік инвестицияның көптеп келуіне жол ашып отыр.
Оның сыртында елдің ішкі саяси тұрақтылығы, экономикадағы реформаның
бірізділікпен жүзеге асырыла бастауы сырттан келетін қаржының тұрақтылығына
мүмкіндік береді. 1993 жылдан 2003 жылға дейінгі кезеңде Қазақстан
экономикасына 25,8 миллиардтан астам АҚШ доллары көлемінде тура шетел
инвестициясы тартылды. Сараптамалық бағалау бойынша Орталық Азияға келген
тура инвестициялардың 80 пайыздан астамын Қазақстан экономикасы алып отыр.
Дүниежүзілік банк біздің елімізді инвестициялар әкелуге өте қолайлы 20
елдің қатарына қосты. Халықаралық "Мооdy′s Investors Service" рейтинг
агенттігі Қазақстанға қаржыландыру мен инвестициялаудың жаңа, өте жоғары
рейтингін берді. Бұл Қаржы министірлігіне төмен пайызбен, біріншіден,
кредиттер алуына мүмкіндік береді. Екіншіден, екінші деңгейдің барлық
банктерінің тиісті рейтингтері жоғарылайды. Енді бұған Қазақстанның
нарықтық экономика мемлекеті ретіндегі танылғанын қоссақ, бүкіл дүние жүзі
біздің еліміздегі тұрақтылықты, саяси тұрлаулылықты, экономиканың артуы мен
реформалардың біз қалаған бағытта дамып келе жатқанын танып отырғаны
тұлғаланып шығады.
Қазақстанда нарықтық реформаларды табысты жүзеге асыру үшін Бүкіл
дүниежүзілік банк, Халықаралық валюта қоры, Еуропалық қайта құру және даму
банкі, Ислам даму банкі, Азия даму банкі секілді беделді халықаралық қаржы
институттарымен, басқа да халықаралық қаржы мекемелерімен іс-әрекетті
үйлестірудің үлкен мәні бар.
Сонымен бірге Қазақстан Республикасы бүгінде дүние жүзіндегі үлкенді-
кішілі 55 халықаралық ұйымға мүше болып табылады, олардың 61-іне қаржылық
міндеттемелер төлеу көзделген. Осыған сәйкес республика халықаралық қаржы-
кредит және басқа ұйымдарға қатысудан туындайтын мүшелік жарналарды,
борыштық операциялар мен мәмілелер бойынша қажетті төлемдерді жүзеге
асырады. Айта кету керек, 1992 жылдан бергі уақыт ішінде Қазақстанның
халықаралық ұйымдарға берешегі 21 миллион АҚШ доллары көлеміне жеткен.
Инвестициялық қызметті дамытудың негiзгi мақсаты отандық, сондай-ақ
шетелдiк инвестицияны пайдалану негiзiнде бәсекеге қабiлеттi түпкi өнiм
құруды қамтамасыз ететiн ашық үлгiдегi инновациялық жүйе қалыптастыру болып
табылады.
Ұлттық инвестициялық жүйенi дамыту екi негiзгi бағытты көздейдi - бұл
инвестициялық саясатты жетілдіру және инвестициялық қызмет субъектiлерi
арасындағы қатынастардың тиiмдi жүйесiн құру.
Ұлттық инвестициялық жүйенi дамыту мақсатында "Ауани технопарк"
бiрыңғай ақпараттық жүйесi құрылмақ. "Ауани технопарк" бiрыңғай ақпараттық
жүйесiн құрудың мақсаты инвестициялық процестiң барлық мүдделi
қатысушыларына-кәсiпорындарға, ғылыми және оқыту ұйымдарына, инвесторларға,
жеке тұлғаларға, халықаралық және шетелдiк ұйымдарға ақпараттық қызметтер
ұсыну болып табылады.
Инвестициялық қызметті жүргiзудiң негiзгi құралдарының бiрi
институционалдық даму болып табылады. Бұл жерде қаржы және сервистiк даму
институттары ("Қазақстанның Даму Банкi" акционерлiк қоғамы, "Қазақстанның
инвестициялық қоры" акционерлiк қоғамы, "Ұлттық инновациялық қор"
акционерлiк қоғамы, "Шағын кәсiпкерлiктi дамыту қоры" акционерлiк қоғамы,
"Экспорттық кредиттердi және инвестицияларды сақтандыру жөнiндегi
мемлекеттiк сақтандыру корпорациясы" акционерлiк қоғамы, "Инжиниринг және
технологиялардың трансфертi орталығы" акционерлiк қоғамы) маңызды рөл
атқарады. 2005 жылы институттар қызмет көрсетiлетiн жобалардың саны мен
көлемi бойынша қарқынды өсудi көрсеттi.
2006 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша даму институттарының
("Қазақстанның Даму Банкi" акционерлiк қоғамының, "Қазақстанның
инвестициялық қоры" акционерлiк қоғамының, "Ұлттық инновациялық қор"
акционерлiк қоғамының, "Экспорттық кредиттердi және инвестицияларды
сақтандыру жөнiндегi мемлекеттiк сақтандыру корпорациясы" акционерлiк
қоғамының, "Инжиниринг және технологиялардың трансфертi орталығы"
акционерлiк қоғамының) жиынтық жарғылық капиталы 120,6 млрд. теңгенi
құрады, оның iшiнде 2005 жылы оны толықтыру 26,5 млрд. теңгенi құрады.
Қазақстан Республикасы Президентiнiң 2006 жылғы 16 наурыздағы N 65
"Қазақстан Республикасының индустриалды-инновациялық саясаты шеңберiнде
ұлттық экономиканың бәсекеге қабiлеттiлiгiн одан әрi арттыру жөнiндегi
шаралар туралы" Жарлығына сәйкес ұлттық басқару компаниясы - "Қазына"
тұрақты даму қоры" (бұдан әрi - "Қазына" АҚ) құрылды.
"Қазақстанның Даму Банкi", "Қазақстанның Инвестициялық Қоры", "Ұлттық
инновациялық қор", "Шағын кәсiпкерлiктi дамыту қоры", "Экспорттық
кредиттердi және инвестицияларды сақтандыру жөнiндегi мемлекеттiк
сақтандыру корпорациясы", "Маркетингтiк және сараптамалық зерттеу орталығы"
акционерлiк қоғамдарының мемлекеттiк акциялар пакетi және "Қазинвест"
жауапкершiлiгi шектеулi серiктестiгiнiң қатысу үлесi "Қазына" АҚ-ға
берiлетiн болады.
"Қазына" АҚ негiзгi мақсаттары:
➢ даму институттарын корпоративтi басқару деңгейiн көтеру;
➢ даму институттары арасында үйлесiмдiлiктi жақсарту;
➢ iрi серпiлiстi жобаларды iске асыру үшiн даму институттарының күш-
жiгерiн және капиталын ықпалдастыру;
➢ мемлекеттiң бизнеспен өзара iс-қимылын жақсарту;
➢ экспорт пен инвестицияны iлгерiлету үшiн халықаралық деңгейге
шығу болып анықталып отыр.
Банк қызметiнiң басынан бастап мақұлданған инвестициялық жобалар
бойынша игеру 326,9 млн. АҚШ долларын, оның iшiнде Индустриялық-
инновациялық даму стратегиясын бекiткен сәтiнен бастап 266,4 млн. АҚШ
долларын немесе игерудiң жалпы көлемiнiң 81,5 %-ын құрады.
2006 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша Банктiң 442,6 млн. АҚШ доллары
кредит беру көлемiмен жалпы сомасы 1 230,5 млн. АҚШ доллары 26 жоба iске
асыру сатысында, 115 млн. АҚШ доллары сомасына инвестициялық жобалар
бойынша 75,2 млн. АҚШ доллары сомасына 5 кредиттiк келiсiм қол қою
сатысында.
Банктiң қаржыландыруға мақұлданған инвестициялық жобаларға қатысуының
салалық құрылымы: электр энергиясын, газ және су өндiру мен бөлу (22 %),
көлiк және байланыс (жалпы көлемiнiң 17 %-ы), тоқыма және тiгiн өнеркәсiбi
(15 %), химия (13%), өзге де металл емес минералдық өнiмдер өндiру, құрылыс
материалдарын өндiру (12 %), машина және жабдықтар өндiру (9 %) және тамақ
өнеркәсiбi (3 %) және экономиканың басқа да салалары (9%).
"Қазақстанның инвестициялық қоры" акционерлiк қоғамы 2006 жылғы 1
қаңтардағы жағдай бойынша 67,8 млрд. теңге сомасына 22 жоба
қаржыландырылды, "Қазақстанның инвестициялық қоры" акционерлiк қоғамының
қатысуы 18,3 млрд. теңгенi құрайды.
Бұдан басқа, 1,7 млрд. АҚШ долларынан асатын сомаға шамамен 40 жоба
алдын ала қарауда жатыр. Осы жобаларды iске асыру нәтижесiнде бәсекеге
қабiлеттi өндiрiстiң дамуы, инфрақұрылым объектiлерiн құру және оларды
жаңарту, салықтық түсiмдер көлемiнiң өсуi, халықтың жұмыспен қамтылуы
күтiлуде.
Диверсификацияланған портфель деп аталатын құрал бар. Басқаша айтқанда
бұл ақшаны немесе инвестицияларды тәуекелдерді азайту мақсатында түрлі
активтерге тарату деген сөз.
Қазақстандықтардың банктер есеп шоттарындағы депозиттерде 1,5 трлн.
теңгеден астам ақша жинақтағанын статистика көрсетіп отыр, мұнда жылдық
сыйақы ставкалары 10-13 пайызды құрайды. Сонымен бірге азаматтар
табыстылығы жоғарыдағыдан еш кем болмайтын құнды қағаздар рыногы жұмысына
тартылмаған. Кең ауқымды қаржылық сауат ашу жұмыстары қажет.
Қатардағы азаматтарға қарсыласының базалық білімдерін үйрету ісінің
соңғы уақыттары дамыған нарық экономикасы бар көптеген елдерді алаңдатып
отырғанын айта кету керек.
Мемлекет халықтың қаржы жағдайында сауатты болуын қамтамасыз етіп,
азаматтардың қаржылық білім алу жүйесін құру керек және бұл міндетті. Бұл
шараны Қазақстан дәл бүгінгі таңда шешуі тиіс.
Президенттің Жаңа әлемдегі Жаңа Қазақстан атты жолдауында елдің
бейтараптандыру жағдайындағы қаржы жүйесінің тұрақтылық пен бәсекеге
қабілеттіліктің жаңа деңгейіне жетуі халықты өз қаржыларын инвестициялау
ісіне белсенді салуларына көмектесу жолдары арқылы да қарастырылған.
Ол үшін халықты инвестициялық сауаттылықтың әліппесіне үйрету жөнінен
кең ауқымды жұмыстар жүргізуі қажет. Үкімет осы міндетті бүгінгі таңда
шешуге кірісті.
Алдымымызда қоғамның әрбір мүшесінің білім деңгейі мен біліктілігін
дербестік дәрежесіне дейін көтеру міндеті тұр. Қазіргі заманғы ішкі
инвестор мынадай қасиеттерге ие болуы керек:
- өз инвестицияларына тәуекелін бағамдай білу;
- несие өсімі ставкасының, яғни жарнамада көрген емес, өзінің нақты
төлеп отырған қаржының тиімділігін түсіну;
- банк өнімдерін бағалай және таңдай білу;
- қор рыногының акциялар, облигациялар, пайлар тәрізді негізгі
құралдарын бағалай және пайдалана білу.
Осы міндеттерді шешу үшін Үкімет халықтың инвестициялық мәдениеті мен
қаржылық сауаттылығын арттыру бағдарламасын жүзеге асыратын болады.
Бағдарламада халықты қаржылық сауаттылыққа оқыту және ақпараттандыру істері
кеңінен қарастырылған.
2. Инвестицияны қаржыландыру көздері
1. Қазақстанның инвестициялық қызметті қаржыландыру ресурстарын
бағалау және талдау ерекшеліктері
Инвестициялар бірнеше түрге бөлінеді: венчурлық, тікелей, портфельдік,
аннуитеттік түрде болады.
Венчурлық капитал - бұл тәуекелділік күрделі қаржыны салуды білдіруде
қолданылатын термин. Венчурлық капитал үлкен тәуекелділікпен жаңа іс-әрекет
саласына салынатын инвестиция. Мысалы, жаңа акцияларды шығару түрінде.
Венчурлық капитал өзара байланыстары жоқ жобаларға салынады да, салынатын
қаржының тез арада орнына келуіне есептеледі.
Күрделі қаржының жүзеге асуы, кәсіпорның клиенттердің акцияларының бір
бөлігін сатып алу арқылы немесе оған қарыз беріп, оның ішінде ол қарыздарын
акцияға айналдыруымен жүргізіледі. Капиталды тәуекелділікпен салу жаңа
технологияны енгізген ұсақ инновациялық фирмаларды қаржыландыру
қажеттілігінен туады. Тәуекелділік капиталға әртүрлі капитал түрлерін
үйлестіре береді: қарыздық, акционерлік, кәсіпкерлік. Ол сондай-ақ ғылыми-
өнертапқыштық фирмалардың-венчурлық деп аталатын құрылуына деддалдық
жасайды.
Тікелей инвестициялар - ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Пәні: _____________________
Тақырыбы: Инвестициялық қызметті қаржыландыру көздері
Тексерген: ____________________
Орындаған: ___________________
Жоспары
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1. Инвестициялық қызметтің экономикалық мәні мен мазмұны,
инвестицияның
жіктелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... 5
1. Инвестицияның пайда болуы, дамуы және инвестицияны қаржыландырудың
экономикалық
мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
2. Инвестициялық қызмет тиімділігі және инвестицияның
жіктелуі ... ... ... ... 11
1.3 Қазақстандағы инвестициялық қызмет және оның негізгі
бағыты ... ... ... ... 15
2. Инвестициялық қызметті қаржыландыру
көздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..21
2.1 Инвестициялық қызметтің экономикалық тиімділігін
бағалау ... ... ... ... ... ..21
2.2 Қазақстанның инвестициялық қызметті қаржыландыру ресурстарын
бағалау және талдау
ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...21
2.3 Қазақстанда инвестициялық қызметті
дамыту ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... 23
2.4 Қазақстан экономикасының басымдықты салаларындағы
инвестицияларды мемлекеттік
қолдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...32
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...30
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..32
Кіріспе
Инвестиция дегеніміз қаражатты ұзақ мерзімге әр саладағы
кәсіпорындарға, кәсіпкерлік жобаларға, әлеуметтік-экономикалық
бағдарламаларға немесе инновациялық жобаларға құю. Инвестициялар құйылған
сәттен бастап ұзақ уақыт өткеннен кейін пайда келтіреді.
Инвестор – бұл өзіндік немесе несиеге алынған немесе басқа жақтан
тартылған қаражатты инвестициялық жобаларға құятын заңды немесе жеке тұлға.
Инвестор тәуекелдердің аз болуын қалайды. Олар стратегиялық немесе
портфельдік инвестор болып бөлінеді.
Инвестициялар төмендегі мақсаттарды шешуге көмектеседі :
Қаржы және материалдық қорларды жинақтау арқылы өз кәсіпкерлік іс-
әрекетін кеңейту;
Жаңа кәсіпорындарды сатып алу;
Бизнесті жаңа салаларды меңгеру арқылы түрлендіру (диверсификация).
Барлық инвестицияларды екі негізгі топқа бөлуге болады:
Портфель ді инвестици ялар – қаржыны жобалар тобына құю, мысалы әр
түрлі кәсіпорындардың акцияларын сатып алу
Нақты инвестици ялар – қаржы қаражатты нақты, әдетте ұзақ мерзімді
және нақты активтерді сатып алуға тиісті жобаға құю.
Қазіргі кезде Қазақстанда жүзеге асырылып жатқан инвестициялық процесс
әлеуметтік – экономикалық дамуымыздың негізгі алғы шартына айналып,
еліміздегі реформаларды табысты іске асырудың басты себебі болып отыр.
Инвестициялар кез–келген ұлттық экономиканың маңызды да қажетті қоры болып
саналады.
Жұмыстың өзектілігі сонда, инвестициялық саясатты дамытудың негiзгi
мақсаты отандық, сондай-ақ шетелдiк инвестицияны пайдалану негiзiнде
бәсекеге қабiлеттi түпкi өнiм құруды қамтамасыз ететiн ашық үлгiдегi
инновациялық жүйе қалыптастыру болып табылады.
Инвестициялық саясат – бұл инвестициялық қызметті жандандыру
мақсатында барлық шаруашылық объектілер үшін жағымды жағдай қалыптастыру
бойынша мемлекет жүргізетін мақсатты бағытталған шаралар кешені.
Инвестициялық жобаларды іске асыру өндірісті жетілдіріп, сатылатын
тауарлардың сапасын арттыру онымен қоса жұмыс орындарының көбейіп,
тұрғындарды еңбекпен толығымен қамтамасыз етуге, сөйтіп халқымыздың өмір
деңгейінің өсуіне мүмкіндік береді. Сонымен, елімізде жүргізіліп жатқан
инвестициялық процесті экономикалық пайда кіргізіп, әлеуметтік саланың
өркендеуіне жағдай жасайтын қызмет деп қарастыруымыз керек. Осыған орай,
инвестициялық іс-әрекетті талдауда оның тиімділігіне экономикалық
шаралармен бірдей әсер ететін әлеуметтік шараларды ерекшелеудің маңызы зор.
Кез-келген істі бастау үшін міндетті түрде қаражат керек. Сондықтан
қаржыландырудың көздерін анықтап және оларды қалай басқарудың амалдарын
саралап және де Қазақстан Республикасындағы банктердің, қаржылық
институттардың, кәсіпкерліктердің, ұйымдардың ұзақ мерзімді қаржыландыру
көздерінің басқарылуын жан-жақты талдап, зерттеп білу. Онда кездесетін
кемшіліктерді ескеріп, оңтайландыру шаралары мен бағыттарын ұсыну.
Инвестициялар - бұл капиталды ұзақ мерзімді қаржыландыру түрінде
жұмсалатын шығын жиынтығы. Инвестициялық қызметтің мақсаты кәсіпкерлік
табыс немесе соның белгілі бір пайызын алып отыру.
Жұмыстың мәні инвестициялық қызметтің экономикалық мәнін ашу болып
табылады.
Жұмыстың негізгі мақсаты: инвестициялық қызметті қаржыландыру көздерін
талдау болып табылады.
Сонымен қатар жұмыстың басты міндеттері мыналар:
- Нарықтық экономика жағдайындағы инвестициялау және осыған
байланысты инвестицияны жіктеу;
- Қазақстанда инвестициялық қызметті қаржыландыру көздерін
қарастыру;
- Қазақстан экономикасының басымдықты салаларындағы
инвестицияларды мемлекеттік қолдау;
- Инвестиция саласындағы негізгі проблемалар және оны шешу
жолдары.
Жұмыс жоғарыда қозғалған мәселелерден басқа жалпы инвестицияның
экономикалық мәнін және оның жіктелуін көрсетеді. Сондай-ақ жұмыста
инвестициялық портфельдің қалыптасу тетіктері толығымен сипатталған.
Жалпы жұмыстың зерттелу деңгейіне тоқталсақ, мемлекеттің инвестициялық
саясаты, оны жүйелеу қазіргі таңда өзекті мәселелердің алдыңғы қатарына
шықты. Сондықтанда әр мемлекеттің инвестициялық процеске қатысуын
ұйымдастыру, инвестицияның дұрыс салаларға тартылуын қарастыру,
инвесторларға оңтайлы жағдай жасау мәселелері жан-жақты отандық және
шетелдік ғалымдар тұрғысынан зерттелуде.
Жұмысты орындау барысында келесі экономикалық–статистикалық зерттеу
әдістері қолданылады: монографиялық, талдау, статистикалық, сызбалыќ жєне
т.б.
Қолданылған әдебиеттерге келсек, жұмысты жазу барысында отандық жєне
шетелдік оқулықтар және еліміздегі әрекет етуші заңдар мен құқықтық-
нормативтік материалдар, сондай–ақ, ағымдық баспасөз беттерінде жарияланған
мақалалар мен статистикалық мәліметтер қолданылды.
1. Инвестициялық қызметтің экономикалық мәні мен мазмұны,
инвестицияның жіктелуі
1. Инвестицияның пайда болуы, дамуы және инвестицияны қаржыландырудың
экономикалық мәні
Инвестиция туралы ұғым банк ісі ғылымының арнайы бөлігі болып
табылады. Бұл инвестициялық қызметтің неғұрлым белсенді және ірі ресурстар
бар мүшелер. Сондай – ақ оларды ұйыммен және тұрғындармен жинақтарды тарту
олардың инвестициялық ресурстар трансформациялануы өндірісті дамыту үшін
оларды бөлу және пайдалану бойынша туындайтын экономикалық қатынастар
табылады. Қазіргі уақытта инвестициялық процессті қаржыландыру нарықтық
тетікті бір қалыпқа келтіру Қазақстан Республикасы экономиканың дамуының
басты проблемаларының бірі болып табылады. Тиімді инвестициялық тетікті
қалыптастыру арқылы өнеркәсіптік өндірісті қалпына келтіру және сапаны
қайта құру үшін әр түрлі көз-қарастар мен тәсілдер ұсынылуда. Осыған
байланысты экономикалық жақсы дамыған сигмент ретінде банктік жүйеге
келтіріледі. Болашақ мамандар инвестициялық процесті ұйымдастыру және
жүзеге асыру саласына, кәсіби білім алуына мақсатты теориялар және
тәжірибелік түрде бағытталған шетелдерде қалыптасқан инвестициялық
инфрақұрлымның, қызмет ету мөлшері және оларға банктердің қатысу
тәжірибесін қарастырады.
Шаруашылық іс-әрекеттер процесінде оған қатынасушылар күрделі қаржыны
жүзеге асырады, реконструкцияға әрекет етуші ұйымдарды кеңейту және
техникалық қайта жарақтандыру, тұрғын үй, коммуналдық және мәдени тұрмыстық
құрылыстарға жұмсалатын шығындар күрделі салымдарды жүзеге асырады.
Қазақстандағы болашақ басты міндеттердің бірі – XXI ғасырдың ортасына
таман экономиканың алдыңғы қатарлы салаларын бет бұрыс жасау. Мұны іске
асырудағы алғашқы орындардың бірі шетел инвестицияларын кеңінен тартуға
бөлінеді.
"Инвестиция" деген сөз латынның "инвест" (салу) дегенінен шыққан. Енді
кім инвестор, ол не салады, не мақсатпен және қайда салады деген сұрақтарға
жауап туады. Капиталды салады, оның көптеген түрі болады:
Сөйтіп, нені салуға болады? ірі банктердің қаржылық ресурстары,
өнеркәсіптік фирмалардың миллиардтаған пайдалары, жай адамдардың жинаған
ақшалары, кәсіпқойлық дағды мен қабылеттілік "ноу-хау", әрбір бизнесменнің
денсаулығы мен уақыты. Мұнда инвестиция жөнінде кеңінен қандай да болмасын
қаржыны ірі және ақша ғана болуы емес салудан кейіннен табыс, пайда алу
көзделеді.
Бұл - акцияны сатып алу, олармен биржадағы ойынға қатысу, бартерге
жұмсау, тауарлы-материалдық запастармен сауда жасау және басқадай толып
жатқан ойындар да болуы мүмкін.
Инвестиция дегеніміз – табыс алу мақсатында кәсіпкерлік және басқа да
қызмет түрлері, объектілері, ақша қаражаттар технологиялар, машиналар,
жабдықтар, тауарлық белгілер, несиелер, басқа да мүліктік құқықтық
интелектуалдық құндылықттар.
Инвестициялық қызмет бұл – инвестицияларды салып және инвестицияларды
жүзеге асыру бойынша тәжірибелік әрекеттер жиынтығы.
Инвестициялаудың тар кәсіпқойлық анықтамасы бұдан да қатты, мұнда
қаржы салымы ең алдымен бизнестің материалдық бөлігіне жұмсалады:
жабдықтарды сатып алу және орнату, техникаға, шикізатқа, ғимарат құрлысына.
Қандай болмасын кәсіпорнының материалдық бөлігі негізгі және айналым
қаржыларын енгізеді. Теоретиктер "мұның бәрін "нағыз капитал" терминіне
қосып атайды.
Енді қаржыны кімдер салады ? Негізгі салымшылар кәсіпорындар,
фирмалар, мемлекет және халық.
Инвеетицияны жүзеге асырушы заңды және жеке тұлғалар, бұлар
коммерциялық тәуекелділікке қарай инвесторларға, кәсіпкерлерге,
саудагерлерге және ойыншыларға бөлінеді.
Инвестор - бұл капиталды салған кезде, көбіне басқа біреудің ең
алдымен ойлайтыны тәуекелділіктің аз болуы; инвестор – бұл күрделі қаржыны
қаржыландырудағы делдал.
Кәсіпкер - бұл белгілі бір тәуекедділікпен өз капиталың салушы адам.
Саудагер - бұл белгілі, алдын-ала есептелінген тәуекелділікке баруға
дайын адам.
Ойыншы - қандай да болмасын тәуекелдікке баруға дайын адам.
Инвестициялау мақсаты - табыс, пайда, кіріс. Кірісті қаржыны бизнестің
материалдық бөлігіне салмай-ақ алуға болады. Бірақ белгілі жағдай, ұзақ
мерзімді кәсіпорнының әрекеттерінде, олардың тек қана қаржылық -
саудагерлік іс - әрекеттермен ғана шұғылданып, негізгі қорларын жаңартуды
ұмытып кететіндері де болады. Ондайлар бәсекелестерінен қалып қояды, ал
мұның өзі нарықтық даму жағдайында өте қауіпті болады.
Сыртқы экономикалық қызметтің маңызды аспектісі - шетел
инвесторларының қатысуы және республика экономикасын тұрақтандыру үшін
шетел кредиттерін тарту. Бұл қаражаттар ұлттық шаруашылықтың құрылымын
жетілдірудің басым міндеттерін шешу, рынокты тұтыну тауарларымен молайту
және экспорттық әлуетті кеңейту үшін нысаналы әрі тиімді пайдаланылуы тиіс.
Сыртқы кредиттерді қамтамасыз ету үшін алтын-валюта резервтері жасалған,
олар сонымен бірге ұлттық валютаны да қамтамасыз етеді. Кредиттерді
қамтамсыз етудің басқа нысаны экспорттық тауарлардың қорлары болып
табылады.
Шетелдік инвестицияларды тарту үшін қажетті жағдайлар жасалуы тиіс:
1)шетелдік инвесторлардың қызметімен байланысты әкімшілік рәсімдерді
ықшамдау: жұмыс істеу құқығына, ел ішінде жүріп-тұруға, кедендік және
шекаралық бақылаудан өтуге рұқсаттар беру, рұқсатнама беру болып табылады.
2)елдің ұлттық мүдделері үшін қызмет түрлеріндегі басымды салық
жеңілдіктерін және басқа жеңілдіктерді беру жеңілдетілген мөлшерлемелер,
инвестицияларға немесе кредиттерге салықтық шегерімдер, жеңілдетілген
баждар, жеделдетілген амортизация.
3)жерді, жылжымайтын дүние-мүлікті пайдалану құқығын
қамтасасыз ету, қызметкерлерді оқытуға субсидиялар беру;
4)пайда әкетіліміне үкімет кепілдіктерін немесе оны қайта
капиталдандырудың жеңілдетілген шарттарын беру.[17; 448-456 бет]
Жаңа қоғам өзінің соны өзгерістерін бірге ала келетіні белгілі. Сол
сияқты нарықтық экономика да біздің қоғамға инвестиция ұғымын ала келді.
Бұл өркениетті әлемде әлдеқашан қарым-қатынастың қалыпты заңдылығына
айналып кеткен ұғым болып табылады. Елімізге келген шетелдік инвесторлар
мұнай мен газ саласына көбірек қаржы құйғаны мәлім. Қазіргі уақытта да
инвестицияның басым бөлігі кең-қазба байлықтарын құрайды. Өз кезегінде
Қазақстанның сыртқы саясат саласындағы атқарып жатқан іргелі істері
елімізге шетелдік инвестицияның көптеп келуіне жол ашып отыр. Оның сыртында
елдің ішкі саяси тұрақтылығы, экономикадағы реформаның бірізділікпен жүзеге
асырыла бастауы сырттан келетін қаржының тұрақтылығына мүмкіндік береді.
1993 жылдан 2003 жылға дейінгі кезеңде Қазақстан экономикасына 25,8
миллиардтан астам АҚШ доллары көлемінде тура шетел инвестициясы тартылды.
Сараптамалық бағалау бойынша Орталық Азияға келген тура инвестициялардың 80
пайыздан астамын Қазақстан экономикасы алып отыр. Дүниежүзілік банк біздің
елімізді инвестициялар әкелуге өте қолайлы 20 елдің қатарына қосты.
Халықаралық "Мооdy′s Investors Service" рейтинг агенттігі Қазақстанға
қаржыландыру мен инвестициялаудың жаңа, өте жоғары рейтингін берді. Бұл
Қаржы министірлігіне төмен пайызбен, біріншіден, кредиттер алуына мүмкіндік
береді. Екіншіден, екінші деңгейдің барлық банктерінің тиісті рейтингтері
жоғарылайды. Енді бұған Қазақстанның нарықтық экономика мемлекеті ретіндегі
танылғанын қоссақ, бүкіл дүние жүзі біздің еліміздегі тұрақтылықты, саяси
тұрлаулылықты, экономиканың артуы мен реформалардың біз қалаған бағытта
дамып келе жатқанын танып отырғаны тұлғаланып шығады.
Қазақстанда нарықтық реформаларды табысты жүзеге асыру үшін Бүкіл
дүниежүзілік банк, Халықаралық валюта қоры, Еуропалық қайта құру және даму
банкі, Ислам даму банкі, Азия даму банкі секілді беделді халықаралық қаржы
институттарымен, басқа да халықаралық қаржы мекемелерімен іс-әрекетті
үйлестірудің үлкен мәні бар. Сонымен бірге Қазақстан Республикасы бүгінде
дүние жүзіндегі үлкенді-кішілі 55 халықаралық ұйымға мүше болып табылады,
олардың 61-іне қаржылық міндеттемелер төлеу көзделген. Осыған сәйкес
республика халықаралық қаржы-кредит және басқа ұйымдарға қатысудан
туындайтын мүшелік жарналарды, борыштық операциялар мен мәмілелер бойынша
қажетті төлемдерді жүзеге асырады. Айта кету керек, 1992 жылдан бергі уақыт
ішінде Қазақстанның халықаралық ұйымдарға берешегі 21 миллион АҚШ доллары
көлеміне жеткен.
Инвестиция деңгейі қоғамның ұлттық табысының көлеміне ықпал етеді,
ұлттық экономиканың көптеген макропропорциялары инвестиция қозғалысына
тәуелді. Кейнсиандық теория бойынша, инвестициямен жинақ ахуалы әр түрлі
пайыздар мен жағдайлар арқылы анықталады.
Ел аумағындағы инвестициялар, күрделі қаржы ұлғаймалы, ол ұдайы
өндіріс процесін анықтайды. Жаңа кәсіпорындар құрылысы, жол салу, соларға
байланысты жаңа жұмыс орнын жасау, инвестициялық процестерге немесе
капиталдың құрылуына тәуелді.
Инвестиция көзі – жинақ. Мәселе мынада, жинақты бір шаруашылық агенті
жүргізіп, ал инвестицияны басқа адамдар немесе шаруашылық етуші
субъектілеріжүргізуі мүмкін. Көпшілік адамдардың жинағы инвестиция көзі
болып табылады. Алайда бұл адамдар қоғамдық капиталдардың нақты өсуімен
байланысты ұйымдастыру немесе инвестициялауды жүргізбейді. Әрине,
инвестиция көзі қоғамдағы жұмыс істеп отырған өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы
және басқа да кәсіпорындардың жинағы болады. Мұнда жинақшы мен инвестор
сәйкес. Алайда бір мезгілде кәсіпкер де, жұмыскер де бола алмайтын
жалдамалы жұмысшының жинағының рөлі едәуір, сондықтан жинақ пен
инвестициялау процестерінің сәйкес келмеуі экономиканың тепе-теңдіктен
ауытқуына әкелуі мүмкін.
Инвестиция қандай факторларға тәуелді? Олардың ең маңыздыларын атап
өтейік. Біріншіден, инвестиция процесі күтіліп отырған пайда нормасына
немесе күрделі қаржылық рентабельділігіне тәуелді. Егер инвестордың
пікірінше, рентабельділік төмен болса, онда қаржыландыру жүзеге аспайды.
Екіншіден, инвестор шешім қабылдау кезінде күрделі қаржының альтернативті
мүмкіндіктерін есепке алады және мұндағы шешуші фактор пайыз ставкасының
деңгейі болады. Инвестор ақшасын жаңа зауыт, фабрика құрылысына жұмсауы
мүмкін, немесе ақша ресурстарын банкке орналастыруы да ықтимал. Егер пайыз
нормасы күтіліп отырған пайда нормасынан жоғары болса, инвестиция жүзеге
аспайды, керісінше, егер пайыз нормасы күтіліп отырған пайда нормасынан
төмен болса, кәсіпкерлер күрделі қаржыны іске қосады.
Енді кім инвестор, ол не салады, не мақсатпен және қайда салады деген
сұрақтарға жауап туады. Капиталды салады, оның көптеген түрі болады:
Сөйтіп, нені салуға болады? ірі банктердің қаржылық ресурстары,
өнеркәсіптік фирмалардың миллиардтаған пайдалары, жай адамдардың жинаған
ақшалары, кәсіпқойлық дағды мен қабылеттілік "ноу-хау", әрбір бизнесменнің
денсаулығы мен уақыты. Мұнда инвестиция жөнінде кеңінен қандай да болмасын
қаржыны ірі және ақша ғана болуы емес салудан кейіннен табыс, пайда алу
көзделеді.
Бұл - акцияны сатып алу, олармен биржадағы ойынға қатысу, бартерге
жұмсау, тауарлы-материалдық запастармен сауда жасау және басқадай толып
жатқан ойындар да болуы мүмкін.
Инвестиция дегеніміз – табыс алу мақсатында кәсіпкерлік және басқа да
қызмет түрлері, объектілері, ақша қаражаттар технологиялар, машиналар,
жабдықтар, тауарлық белгілер, несиелер, басқа да мүліктік құқықтық
интелектуалдық құндылықттар.
Инвестициялық қызмет бұл – инвестицияларды салып және инвестицияларды
жүзеге асыру бойынша тәжірибелік әрекеттер жиынтығы.
Инвестициялаудың тар кәсіпқойлық анықтамасы бұдан да қатты, мұнда
қаржы салымы ең алдымен бизнестің материалдық бөлігіне жұмсалады:
жабдықтарды сатып алу және орнату, техникаға, шикізатқа, ғимарат құрлысына.
Қандай болмасын кәсіпорнының материалдық бөлігі негізгі және айналым
қаржыларын енгізеді. Теоретиктер "мұның бәрін "нағыз капитал" терминіне
қосып атайды.
Енді қаржыны кімдер салады? Негізгі салымшылар кәсіпорындар, фирмалар,
мемлекет және халық.
Инвеетицияны жүзеге асырушы заңды және жеке тұлғалар, бұлар
коммерциялық тәуекелділікке қарай инвесторларға, кәсіпкерлерге,
саудагерлерге және ойыншыларға бөлінеді.
Инвестор - бұл капиталды салған кезде, көбіне басқа біреудің ең
алдымен ойлайтыны тәуекелділіктің аз болуы; инвестор – бұл күрделі қаржыны
қаржыландырудағы делдал.
Инвестициялау мақсаты - табыс, пайда, кіріс. Кірісті қаржыны бизнестің
материалдық бөлігіне салмай-ақ алуға болады. Бірақ белгілі жағдай, ұзақ
мерзімді кәсіпорнының әрекеттерінде, олардың тек қана қаржылық -
саудагерлік іс - әрекеттермен ғана шұғылданып, негізгі қорларын жаңартуды
ұмытып кететіндері де болады. Ондайлар бәсекелестерінен қалып қояды, ал
мұның өзі нарықтық даму жағдайында өте қауіпті болады.
Инвестицияларды кейде капиталды салымдар ретінде қарастырады. Осындай
қате түсінік, инвестициялық ресурстарды пайдалану объектілері толық
анықталмағандықтан туындаған. Егер де олар тек жай және ұлғаймалы ұдайы
өндірістің негізгі қорларына бағытталса, инвестиция түріндегі капитал
салымдары құрылыс - монтаж жұмыстары, сатып алынған құрал-жабдықтар және
тағы басқадай шығындар құны енеді. Сондықтан инвестиция түсінігі капиталды
салымдар мәнінен кең ұғым болып табылады. Бұл түзетудің маңыздылығы
"юридикалық тұлғалар, азаматтар мен мемлекеттің инвестицияларды жүзеге
асырудағы тәжірибелік іс-әрекеттер жиынтығы" түсінігіндегі инвестициялық іс-
әрекет мәнін түсінуге қажет. Оларды жүзеге асыру инвестициялық сфералардың:
- инновациялық,
- капиталды құрылыс,
- қаржы капиталын әр түрлі формада колдануға іске асады.
Инвестицияны тар мағынадағы анықтамасын капитал құнын сақтау мен оны
өсіруді қамтамасыз ететін, пайда, басқаша айтканда оң табыс көлемін
әкелетін капитал орналастыруын айтуға болады. Бос ақшалай қаражаттар
инвестиция емес өйткені ақшаның құндылығын ицфляция азайтуы мүмкін және ол
ешқандай табыс акелуін қамтамасыз ете алмайды. Егер осы соманы жинақтау
банкісіне салынса, оны инвестиция ретінде қарастыруға болады. Өйткені осы
салым кепілденген табыс береді. Көбінесе инвсстиция деп - пайда, табыс пен
әлеуметтік қажеттіліктерді алу мақсатындағы кәсіпкерлік іс-әрекет пен
әртүрлі экономика салаларының объектілеріне салынатын мүліктік және
интеллектуалды құндылықтардың барлық түрлері түсіндіріледі инвестиция
құрамына ақшалай қаржылар, мақсатты банк несиелері акциялар мен басқадай
құнды қағаздар, қозғалмалы және қозғалмайтын (ғимараттар, құрал-жабдықтар
және тағы басқалары) мүлік, жерді пайдалану құқығы. табиғи ресурстар,
мүліктін құқықтар және тағы басқалары кіреді.
Инвестицияның экономикалық мағынасындағы анықтамасында оны "тірі және
затталған еңбектің өндірістін қуаттарды жасақтап, оның көмегімен өндіріс
үрдісінде тірі еңбек тұтынуына қарағанда косымша құнды өндіруге бағытталған
салымдар үрдісі". М.И.Кулагин инвестиция дегенде ұлттық экономиканың
өндіріс, көлік, ауыл шаруашылығы мен басқа салаларға, ұзақ мерзімді пайда
алу мақсатында салынған қаржыларды түсінуді ұсынады.
Инвестицияның пайыз қызметін, ал жинақтық табыс қызметін атқаруы тепе-
теңдік мәселесін сақтауда өте қиындатады. Инвестицияның ұлғаюы ұлттық
табыстың өсуімен белгілі бір тиімділік арқылы жұмыспен толық қамтуды іс
жүзіне асыруға ықпал етеді. Белгілі бір тиімділік деп отырғанымыз
экономикалық теорияда – мультипликатор әсері деп аталады.
Ұлттық экономикалық құрылымын қарастыруды қоғамдық өндіріс құрылымын
анықтаудан бастаған жөн. Қоғамдық өндіріс құрылымы деп отырғанымыз сол
мерзімде экономикада әр қилы факторлар ықпалымен, қоғамдық еңбек бөлінісі
мен қоғамдық ұдайы өндіріс пропорцияларын сипаттайтын салалардың ара
қатынасы.
Инвестиция немістің invesition деген сөзі және бұл кәсіпорынға
пайда табу мақсатында ұзақ мерзімге салынған капитал мөлшерін көрсетеді.
Осы тұрғыдан инвестициялау күрделі қаржыға қарағанда кең мағына
білдіреді.
Батыс елдері экономикалық теория мектептері инвестициялау процесін
былай түсінген: кез келген қаржыны жұмсаудың мақсаты табыс, пайда немесе
пайдалық табу делінген. Бұған акция, облигация, жинақ сертификаттары,
сақтық және зейнеткерлік қорға және басқаларға жұмсалған шығындар да
жатады.
Инвестицияның қайнар көзіне - өнеркәсіп кәсіпорнының көптеген пайдасы,
ірі банктердің еркін ақшалай қоры, тұрғындардың жинаған ақшалары,
мемлекеттің ақшалай қоры, яғни мемлекеттің табыстарынан оның барлық
шығындарын алып тастау. Тұтынуға көптеген барлық ресурстар – жинақталған
ресурстар болады. Олар инвестиция ретінде жаңа кәсіпорынды салуға және
жұмыс атқарып тұрғандарын жабдықтауға сондай-ақ, жол құрылысына, денсаулық
сақтау, оқу-ағарту, мәдени объектілеріне бағытталған, яғни капиталдың
қорлануына жұмсалады. Қорлану теориясын К.Маркс Капиталдың 1 томында
қарастырған, онда капиталдың қорлануының мәні мен механизмін ашқан, ол өз
кезегінде оның органикалық құрылымын өзгертеді, және жұмыссыздықты
тудырады.
Инвестиция теориясын ағылшын ғылымы Дж. Кейнс өзінің Жалақы, пайыз
және ақшаның жалпы теориясы еңбегңнде қарастырған, онда ол инвестицияның
өндіріске жан бітіретін және тиімді сұранымның басты факторы ретінде
қарастырады. Инвестицияның өсуі ұлттық табыстың ұлғаюына, өндіріске қосымша
жұмыскерлерді тартуға ықпал етеді, яғни жұмыссыздықты жояды.
Инвестицияның тиімділігін анықтау үшін оларды алынған нәтижемен
салыстыру керек. Күрделі қаржының тікелей нәтижесі болып негізгі қорды іске
қосу болады. Ал, инвестицияның түпкі нәтижесі ұлттық табыстың өсуі болмақ.
Инвестиция туралы ұғым банк ісі ғылымының арнайы бөлігі болып
табылады. Бұл инвестициялық қызметтің неғұрлым белсенді және ірі ресурстар
бар мүшелер. Сондай – ақ оларды ұйыммен және тұрғындармен жинақтарды тарту
олардың инвестициялық ресурстар трансформациялануы өндірісті дамыту үшін
оларды бөлу және пайдалану бойынша туындайтын экономикалық қатынастар
табылады. Қазіргі уақытта инвестициялық процессті қаржыландыру нарықтық
тетікті бір қалыпқа келтіру Қазақстан Республикасы экономиканың дамуының
басты проблемаларының бірі болып табылады. Тиімді инвестициялық тетікті
қалыптастыру арқылы өнеркәсіптік өндірісті қалпына келтіру және сапаны
қайта құру үшін әр түрлі көз-қарастар мен тәсілдер ұсынылуда. Осыған
байланысты экономикалық жақсы дамыған сигмент ретінде банктік жүйеге
келтіріледі. Болашақ мамандар инвестициялық процесті ұйымдастыру және
жүзеге асыру саласына, кәсіби білім алуына мақсатты теориялар және
тәжірибелік түрде бағытталған шетелдерде қалыптасқан инвестициялық
инфрақұрлымның, қызмет ету мөлшері және оларға банктердің қатысу
тәжірибесін қарастырады.
Шаруашылық іс-әрекеттер процесінде оған қатынасушылар күрделі қаржыны
жүзеге асырады, реконструкцияға әрекет етуші ұйымдарды кеңейту және
техникалық қайта жарақтандыру, тұрғын үй, коммуналдық және мәдени тұрмыстық
құрылыстарға жұмсалатын шығындар күрделі салымдарды жүзеге асырады.
Инвестициялық қызмет бұл – инвестицияларды салып және инвестицияларды
жүзеге асыру бойынша тәжірибелік әрекеттер жиынтығы.
Қазіргі кезде Қазақстанда жүзеге асырылып жатқан инвестициялық саясат
әлеуметтік–экономикалық дамуымыздың негізгі алғы шартына айналып,
еліміздегі реформаларды табысты іске асырудың басты себебі болып отыр.
Инвестициялар кез – келген ұлттық экономиканың маңызды да қажетті қоры
болып саналады. Инвестициялық жобаларды іске асыру өндірісті жетілдіріп,
сатылатын тауарлардың сапасын арттыру онымен қоса жұмыс орындарының
көбейіп, тұрғындарды еңбекпен толығымен қамтамасыз етуге, сөйтіп
халқымыздың өмір деңгейінің өсуіне мүмкіндік береді.
2. Инвестициялық қызмет тиімділігі және инвестицияның жіктелуі
Елімізде жүргізіліп жатқан инвестициялық процесті экономикалық пайда
кіргізіп, әлеуметтік саланың өркендеуіне жағдай жасайтын қызмет деп
қарастыруымыз керек. Осыған орай, инвестициялық іс-әрекетті талдауда оның
тиімділігіне экономикалық шаралармен бірдей әсер ететін әлеуметтік
шараларды ерекшелеудің маңызы зор.
Инвестициялардың жіктелуін қарастырмас бұрын инвестициялық нарықтың
құрылымын білгеніміз жөн.
Инвестициялық нарық құрылымы келесі суретте көрсетілген.
Сурет 1. Инвестициялық нарық құрылымы
1-суретте көрсетілгендей инвестициялық нарық негізінен нақты
инвестициялау объектілер нарығы, қаржылық инвестициялау инструменттерінің
нарығы болып бөлінеді.
Нақты инвестициялау объектілер нарығы тікелей капиталдық салымдардан,
жек меншік объектілер нарығынан, мүлік нарығынан және нақты инвестициялар
объектілерінің нарығынан тұрады. Ал қаржылық инвестициялық нарық қор және
ақша нарықтарын біріктіреді.
Қазіргі нарықтық экономика жағдайында инвестор ретінде территориалдық
және муниципальдық басқару органдары тұлғасындағы мемлекет, акционерлік
қоғам, жеке тұлғалар, сондай-ақ, шет елдік мемлекет пен шет елдік заңды
және жеке тұлғалар, халықаралық ұйымдар бола алады.инвестиция меншігінің
түрлеріне және инвестордың мемлекетіне қарай инвестиция мынадай түрлерге
бөлінеді: мемлекеттік, жеке, шет елдік, бірлескен.
Мемелкеттік инвестицияларға мыналар жатады: экономиканың мемлкеттік
секторындағы кәсіпорындар мен ұйымдарды құруға және дамытуға мемлекеттік
бюджеттен, бюджеттен тыс қорлардан, қарыз қаражаттардан салынған ақша
қаражаттар; сонымен қатар мемлекет меншігіндегі территориядағы және
муниципальдық меншіктегі кәсіпорындар мен ұйымдарды қолдауға және дамытуға
салынған ақша қаражаттар.
Жеке инвестицияларға мемлекеттік емес кәсіпорындар мен ұйымдардың және
жеке тұлғалардың салған ақша қаражаттары жатады.
Шет елдік инвестиция деп шет елдік компаниялар мен шет елдік жеке
тұлғалар және шет елдік мемлекеттердің өкілеттілігіндегі органдардың салған
ақаша қаражаттарын айтамыз.
Бірлескен инвестицияларға ішкі бірлескен, яғни мемлекет пен
мемлекеттік емес заңды және жеке тұлғалардың бірлескен салымдары сияқты,
отандық инвесторлармен шетелдік инвесторлардың бірлескен салымдарын
жатқызады.
Инвестиция жайында шешім қабылдау басқарманың стратегиялық қиын
міндеті болып табылады. Инвестициялау кәсіпорынның қаржылық жағдайын
жақсартудағы тиімді шараның бірі.
Барлық инвестицияларды екі негізгі топқа бөлуге болады: портфельді
(қаржылық) және нақты (шынайы).
Портфельді инвестиция – акцияларға, облигацияларға және басқа бағалы
қағаздарға қаржы салу. Қаржыландыру шынайы капиталдың өсуіне жартылай
бағытталған. Қаржылық инвестиция құрылымында жеке меншік инвестициялар
басым болады.
Портфельді инвестиция – нақты инвестициялық мақсатқа жету үшін
қолданылатын бағалы қағаздар және басқа активтер жиынтығы. Инвестордың
негізгі мақсаты: салымның қауіпсіздігі, табыстығы, өсімділігі. Бірде-бір
бағалы қағазда бұл қасиеттер жоқ. Сондықтан инвестициялық мақсаттар
арасында таңдау өтімділігі жасалады. Егер бағалы қағаздар сенімді болса,
табыс төмен болады. Егер капиталдың өсу келешегі айқын болса, сұраныс көп
болады. Бұл қағаздың бағасын жоғарылатады және табысты төмендетеді.
Инвестициялық мақсаттарды компромиске келтіру диверсификациясы арқылы
жүргізіледі. диверсификация күрделі шығын қаупін төмендету әдісі.
Портфельдің жалпы құнынан 10%-ке белгілі қағаз түрін шектеу қабылданған,
портфель кеңейген сайын бұл 5%-ке төмендеуі мүмкін.
Сонымен, портфельді инвестиция деп жобалар тобына капитал салуды
айтады. Портфельді инвестиция жағдайында инвестордың негізгі міндеті
оңтайлы инвестиция портфелін құрастыру және басқару болып табылады. Әдетте,
ол қор нарығындағы құнды қағаздарды сату мен сатып алу операциялары арқылы
жүзеге асырылады. Осыған орай портфельді инвестициялар көбінесе қысқа
мерзімді қаржылық операциялар түрінде көрінеді.
Нақты инвестиция – қысқаша айтқанда материалды өндірістік қордың өсуін
және негізгі капиталды қаржыландыру. Негізгі капиталды қаржыландыратын
нақты инвестициялар салалық және технолгиялық құрылыспен сипатталады;
олардың пропорциясы жинақтау тиімділігін анықтайды.
Нақты инвестицияны сипаттау үшін жинақтаудың көлемі және нормасы деген
түсінік қолданылады.
Көлем – бұл капиталды қаржыландыруға кеткен құн, ал инвестиция нормасы
дегеніміз – инвестиция көлемі мен ЖІӨ құнының ара қатынасымен анықталады.
Нақты инвестиция деп өндіріс процесіне тікелей қатысатын
инвестицияларды айтамыз. Мысалы, құралдарға, ғимараттарға, материалдар
қорына салынатын инвестициялар.
Объектісіне қатысты инвестициялар келесі түрлерге жіктеледі:
1) мүліктік инвестициялар (материалды инвестициялар);
2) қаржылық инвестициялар;
3) материалдық емес инвестициялар.
Мүліктік инвестициялар – бұл нақты инвестициялар.
Қаржылық инвестициялар – бұл қаржылық мүлікке салынатын салымдар,
басқа фирмалардың жұмыстарына қатысу және борыштық құқығына ие болу.
Мысалы, акция, басқа да құнды қағаздарды сатып алу.
Ал материалдық емес құндылықтарға қатысты инвестияларға зерттеу мен
талдау жасау, кадрлар даярлау, жарнаман және басқаларға салынатын
инвестициялар жатады.
Әрекеттің бағытына қарай инвестициялар келесі түрлерге бөлінеді:
1) бастапқы инвестициялар немесе нетто- инвестициялар, кәсіпорынды
негіздеуде немесе сатып алуда жүзеге асырылатын инвестициялар:
2) өндірістік потенциалды ұлғайтуға бағытталған, кеңейту инвестициялар
( экстенсивті инвестициялар):
3) қайта инвестициялау, яғни кәсіпорынның негізгі қорының құрамын
қолдау мақсатында жаңа өндіріс құралдарын жасауға немесе сатып
алуға бағытталған бос инвестициялық қаражаттармен байланысты
инвестициялар. Оларға мыналарды жатқызуға болады:
➢ бар объектілерді жаңа объектілермен ауыстыруға бағытталған
ауыстыру инвестициялары;
➢ рационализациялауға арналған инвестициялар, жетілдіруге
жұмсалады;
➢ шығару бағдарламасын өзгертуге жұмсалатын инвестициялар;
➢ диверсификациялауға арналған инвестициялар, олар өнімнің
номенклатурасының өзгеруіне, өнімнің жаңа түрлерін шығаруға және
жаңа сату рыногын ұйымдастыруға жұмсалатын инвестициялар;
➢ болашақта кәсіпорынның қалыпты жұмыс істеуін қамтамасыз етуге
бағытталған инвестициялар. Бұған ғылыми жұмыстарға, кадрларды
дайындауға, жарнама, қоршаған ортаны қорғауға бағытталған
инвестициялар кіреді.
Кәсіпорынның өмір сүру циклі тұрғысынан және оның қызметінің мақсаты
мен бағытына байланысты шынайы инвестиция мынадай үш түрге бөлінеді:
- бастапқы инвестициялар;
- экстенсивтік инвестициялар;
- реинвестициялар.
Бастапқы инвестиция (нетто-инвестиция) – бұл кәсіпорын, фирма, қызмет
көрсету объектісі негізіндегі инвестиция. Бұл жағдайда салынған инвестиция
құрылысқа немесе ғимараттар мен құрылғылар сатып алуға, құрал-жабдықтарды
жөндеуге және қажетті материалдық қорларды, айналым қаражатын құруға
жұмсалады.
Экстенсивті инвестиция - әрекет етуші кәсіпорын немесе ұйымды
кеңейтуге, олардың өндірістік потенциалын өсіруге бағытталатын инвестиция.
Реинвестиция - әрекет етуші кәсіпорын мен ұйымдағы негізгі қорлардың
ұдайы өндіріс процесімен байланысты инвестиция. Бос ақша қаражаттары бар
кәсіпорын немесе ұйым сол бос ақша қаражатты мыналарға шығындайды:
- физикалық тұрғыдан тозған немесе моральды ескірген құралдарды және
ескі технологияларды жаңасымен алмастыруға ;
- өндірістің тиімділігін жоғарылатуға;
- шығарылатын өнімнің құрылымын өзгертуге,
- өндірісті диверсификациялауға;
- кәсіпорынның өмір сүруін қамтамасыз етуге.
Қауіп дәрежесіне байланысты инвестициялар қатерлі, тікелей, портфельді
және аннуитетті болады.
Қатерлі инвестициялар (немесе венчурлы капитал) – жаңа өндіріс орнын
қаржыландыруға салынады. Қатерлі инвестициялар қауіптілігі жоғарғы
инвестициялар болып табылады. Жаңадан құрылған кішігірім кәсіпорындар
өзінің меншікті қаржысынан қаржыланады. Егер де осындай кәсіпорынның
өркендеуіне мүмкіндік туса, оған қосымша қаражат қажеттілігі пайда болады.
Банк несиелері жеткіліксіз болса немесе оларды алу мүмкіндігі болмаса,
венчурлы капиталды қолдануға болады. Венчурлы капитал жаңа акцияларды
шығару түріндегі инвестициялар. Венчурлы капиталдың иегерлері
инвестицияларды өндірістің жаңа салаларына жасайды. Әдетте бұл салалар
үлкен қауіппен байланысты болады да, банктер несие беруден алшақтайды.
Олардың банктерден айырмашылығы несие бергенде немесе жай және арнайы
акцияларды сатып алғанда ешқандай қамтамасыз етуді талап етпейді. Венчурлы
капиталдың иегерлері үлкен қауіпке көп табыс табу үмітімен барады.
Капиталдың қауіпті салымы жаңа технологияларды инновациялауды
қаржыландыру қажеттілігі туғанда жасалады да, оның құрамына капиталдың әр
түрлі қосалқылары кіруі мүмкін: акционерлік, ссудалық, кәсіпкерлік. Қауіпті
капитал жетістіктерін көбірек қажет ететін өнеркәсіптің құрылуына делдал
болуы мүмкін.
1.3 Қазақстандағы инвестициялық қызмет және оның негізгі бағыты
Ашық нарықтық экономикалық жүйенің құрылуына байланысты бастапқы
капиталды көбейтуге, табысты іспен айналысуға, өз әл-ауқатыңды жақсартуға
қажетті көптеген мүмкіндіктер пайда болады. Сонымен бірге өз жинағандарыңды
жоғалтуға, сөйтіп табысты кредитордан борышқорға айналуға немесе банкротқа
ұшырауға деген тәуекел де күшейеді.
Инвестициялық саясат – бұл инвестициялық қызметті жандандыру
мақсатында барлық шаруашылық объектілер үшін жағымды жағдай қалыптастыру
бойынша мемлекет жүргізетін мақсатты бағытталған шаралар кешені.
Жалпы жоспарда мемлекет инвестициялық белсенділікке әртүрлі тетіктер
көмегімен әсер ете алады:
– несие-қаржылық және салықтық саясат;
– инвестициялық өндірістің және техникалық қайта қаруланудың дамуына
салатын кәсіпорынға әртүрлі салықтық жеңілдіктерді беру;
– амортизациялық саясат;
– шетел инвестициясын тарту үшін жағымды жағдай қалыптастыру жолымен;
– ғылыми-техникалық саясат және т.б.;
Инвестициялық саясаттың мақсаты болып инвестициялық қызметті
жандандыруға, сонымен қатар отандық экономиканы көтеруге және қоғамдық
өндірістің тиімділігіне бағытталған Қазақстан республикасының экономикалық
және әлеуметтік дамуының стратегиялық жоспарын жүзеге асыру табылады.
Жалпы мемлекеттік инвестициялық саясаттан басқа салалық, аймақтық және
жеке шаруашылық субъектілерін инвестициялық саясатын ерекшелейді. Олардың
барлығы өзара тығыз байланысты, бірақ анықтаушы болып жалпы мемлекеттік
инвестициялық саясат табылады.
Әлемдік қауымдастық кейінгі кезде Қазақстанға үлкен сенімділікпен
қарайды. Бұл заңдық базада құрылған әлеуметтік және саяси тұрақтылық
негізінен және бұл экономиканың ерекше салаларына көп инвестицияның
құйылуына және оның экономикалық потенциалының жоғарылауына сенуге
мүмкіндік береді.
Инвестициялық концепция мына берілген үш бағыт арқылы жүзеге
асырылады:
1)мемлекеттік бюджеттік қорларды пайдалану арқылы;
2)ішкі несие қорлары мен жеке заңды тұлғалардың өзіндік қаражаттарын
тиімді қолдануды ынталандыру арқылы;
3)шетелдік инвестициялар тартумен тиімді пайдалану механизмі арқылы.
Қазақстандағы болашақ басты міндеттердің бірі – XXI ғасырдың ортасына
таман экономиканың алдыңғы қатарлы салаларына бет бұрыс жасау. Мұны іске
асырудағы алғашқы орындардың бірі шетел инвестицияларын кеңінен тартуға
бөлінеді.
Шетелдік инвестицияларды тарту үшін қажетті жағдайлар жасалуы тиіс:
1) шетелдік инвесторлардың қызметімен байланысты әкімшілік рәсімдерді
ықшамдау: жұмыс істеу құқығына, ел ішінде жүріп-тұруға, кедендік және
шекаралық бақылаудан өтуге рұқсаттар беру, рұқсатнама беру болып табылады.
2) елдің ұлттық мүдделері үшін қызмет түрлеріндегі басымды салық
жеңілдіктерін және басқа жеңілдіктерді беру жеңілдетілген мөлшерлемелер,
инвестицияларға немесе кредиттерге салықтық шегерімдер, жеңілдетілген
баждар, жеделдетілген амортизация.
3) жерді, жылжымайтын дүние-мүлікті пайдалану құқығын
қамтасасыз ету, қызметкерлерді оқытуға субсидиялар беру;
4) пайда әкетіліміне үкімет кепілдіктерін немесе оны қайта
капиталдандырудың жеңілдетілген шарттарын беру.
Мемлекеттік инвестициялық қызметтің стратегиялық мақсаты – құрылымдық
қозғалыстар арқылы ұлттық және технология негізінде өндірісті құрал –
жабдықтармен қамтамасыз етін, қазіргі тілекке сәйкес өзгерту. Мамандардың
пікірі бойынша, Қазақстанның дағдарыстарн шығуы үшін жыл сайын 3- 4 млрд.
АҚШ доллары мөлшерінде инвестиция қажет, оның 75% шикізаттар өндіретін
салалардың дамуына кетеді. Бұлар мұнай, газ, металлургия,отын
өндіркәсіптерінің қазып шығаратын салалары.
Нарыққа көшу кезеңіңде республиканың инвестиция өндірісінде екі жағдай
пайда болады; бір жағынан – ивестиция қорының тапшылығы және шаруашылық
субъектілерінің инвеестициялық әрекетке ынталылығының түсуі; екіншіден –
күрделі қаржыны тиімді жүзеге асыруға қажетті жағдайлардың жоқтығы.
Инвестициялық қорларлық шоғырландыру және күрделі қаржылардың
тиімділігін арттыру мақсатында тез арада әлеуметтік – экономикалық
міндеттерді шешетін, шығындарды қысқа мерзімде қайтаратын озық салаларды
дамытуды ынталандыру қажет.
Жаңа қоғам өзінің сан өзгерістерін бірге ала келетіні белгілі. Сол
сияқты нарықтық экономика да біздің қоғамға инвестиция ұғымын ала келді.
Бұл өркениетті әлемде әлдеқашан қарым-қатынастың қалыпты заңдылығына
айналып кеткен ұғым болып табылады. Елімізге келген шетелдік инвесторлар
мұнай мен газ саласына көбірек қаржы құйғаны мәлім.
Қазіргі уақытта да инвестицияның басым бөлігі кең-қазба байлықтарын
құрайды. Өз кезегінде Қазақстанның сыртқы саясат саласындағы атқарып жатқан
іргелі істері елімізге шетелдік инвестицияның көптеп келуіне жол ашып отыр.
Оның сыртында елдің ішкі саяси тұрақтылығы, экономикадағы реформаның
бірізділікпен жүзеге асырыла бастауы сырттан келетін қаржының тұрақтылығына
мүмкіндік береді. 1993 жылдан 2003 жылға дейінгі кезеңде Қазақстан
экономикасына 25,8 миллиардтан астам АҚШ доллары көлемінде тура шетел
инвестициясы тартылды. Сараптамалық бағалау бойынша Орталық Азияға келген
тура инвестициялардың 80 пайыздан астамын Қазақстан экономикасы алып отыр.
Дүниежүзілік банк біздің елімізді инвестициялар әкелуге өте қолайлы 20
елдің қатарына қосты. Халықаралық "Мооdy′s Investors Service" рейтинг
агенттігі Қазақстанға қаржыландыру мен инвестициялаудың жаңа, өте жоғары
рейтингін берді. Бұл Қаржы министірлігіне төмен пайызбен, біріншіден,
кредиттер алуына мүмкіндік береді. Екіншіден, екінші деңгейдің барлық
банктерінің тиісті рейтингтері жоғарылайды. Енді бұған Қазақстанның
нарықтық экономика мемлекеті ретіндегі танылғанын қоссақ, бүкіл дүние жүзі
біздің еліміздегі тұрақтылықты, саяси тұрлаулылықты, экономиканың артуы мен
реформалардың біз қалаған бағытта дамып келе жатқанын танып отырғаны
тұлғаланып шығады.
Қазақстанда нарықтық реформаларды табысты жүзеге асыру үшін Бүкіл
дүниежүзілік банк, Халықаралық валюта қоры, Еуропалық қайта құру және даму
банкі, Ислам даму банкі, Азия даму банкі секілді беделді халықаралық қаржы
институттарымен, басқа да халықаралық қаржы мекемелерімен іс-әрекетті
үйлестірудің үлкен мәні бар.
Сонымен бірге Қазақстан Республикасы бүгінде дүние жүзіндегі үлкенді-
кішілі 55 халықаралық ұйымға мүше болып табылады, олардың 61-іне қаржылық
міндеттемелер төлеу көзделген. Осыған сәйкес республика халықаралық қаржы-
кредит және басқа ұйымдарға қатысудан туындайтын мүшелік жарналарды,
борыштық операциялар мен мәмілелер бойынша қажетті төлемдерді жүзеге
асырады. Айта кету керек, 1992 жылдан бергі уақыт ішінде Қазақстанның
халықаралық ұйымдарға берешегі 21 миллион АҚШ доллары көлеміне жеткен.
Инвестициялық қызметті дамытудың негiзгi мақсаты отандық, сондай-ақ
шетелдiк инвестицияны пайдалану негiзiнде бәсекеге қабiлеттi түпкi өнiм
құруды қамтамасыз ететiн ашық үлгiдегi инновациялық жүйе қалыптастыру болып
табылады.
Ұлттық инвестициялық жүйенi дамыту екi негiзгi бағытты көздейдi - бұл
инвестициялық саясатты жетілдіру және инвестициялық қызмет субъектiлерi
арасындағы қатынастардың тиiмдi жүйесiн құру.
Ұлттық инвестициялық жүйенi дамыту мақсатында "Ауани технопарк"
бiрыңғай ақпараттық жүйесi құрылмақ. "Ауани технопарк" бiрыңғай ақпараттық
жүйесiн құрудың мақсаты инвестициялық процестiң барлық мүдделi
қатысушыларына-кәсiпорындарға, ғылыми және оқыту ұйымдарына, инвесторларға,
жеке тұлғаларға, халықаралық және шетелдiк ұйымдарға ақпараттық қызметтер
ұсыну болып табылады.
Инвестициялық қызметті жүргiзудiң негiзгi құралдарының бiрi
институционалдық даму болып табылады. Бұл жерде қаржы және сервистiк даму
институттары ("Қазақстанның Даму Банкi" акционерлiк қоғамы, "Қазақстанның
инвестициялық қоры" акционерлiк қоғамы, "Ұлттық инновациялық қор"
акционерлiк қоғамы, "Шағын кәсiпкерлiктi дамыту қоры" акционерлiк қоғамы,
"Экспорттық кредиттердi және инвестицияларды сақтандыру жөнiндегi
мемлекеттiк сақтандыру корпорациясы" акционерлiк қоғамы, "Инжиниринг және
технологиялардың трансфертi орталығы" акционерлiк қоғамы) маңызды рөл
атқарады. 2005 жылы институттар қызмет көрсетiлетiн жобалардың саны мен
көлемi бойынша қарқынды өсудi көрсеттi.
2006 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша даму институттарының
("Қазақстанның Даму Банкi" акционерлiк қоғамының, "Қазақстанның
инвестициялық қоры" акционерлiк қоғамының, "Ұлттық инновациялық қор"
акционерлiк қоғамының, "Экспорттық кредиттердi және инвестицияларды
сақтандыру жөнiндегi мемлекеттiк сақтандыру корпорациясы" акционерлiк
қоғамының, "Инжиниринг және технологиялардың трансфертi орталығы"
акционерлiк қоғамының) жиынтық жарғылық капиталы 120,6 млрд. теңгенi
құрады, оның iшiнде 2005 жылы оны толықтыру 26,5 млрд. теңгенi құрады.
Қазақстан Республикасы Президентiнiң 2006 жылғы 16 наурыздағы N 65
"Қазақстан Республикасының индустриалды-инновациялық саясаты шеңберiнде
ұлттық экономиканың бәсекеге қабiлеттiлiгiн одан әрi арттыру жөнiндегi
шаралар туралы" Жарлығына сәйкес ұлттық басқару компаниясы - "Қазына"
тұрақты даму қоры" (бұдан әрi - "Қазына" АҚ) құрылды.
"Қазақстанның Даму Банкi", "Қазақстанның Инвестициялық Қоры", "Ұлттық
инновациялық қор", "Шағын кәсiпкерлiктi дамыту қоры", "Экспорттық
кредиттердi және инвестицияларды сақтандыру жөнiндегi мемлекеттiк
сақтандыру корпорациясы", "Маркетингтiк және сараптамалық зерттеу орталығы"
акционерлiк қоғамдарының мемлекеттiк акциялар пакетi және "Қазинвест"
жауапкершiлiгi шектеулi серiктестiгiнiң қатысу үлесi "Қазына" АҚ-ға
берiлетiн болады.
"Қазына" АҚ негiзгi мақсаттары:
➢ даму институттарын корпоративтi басқару деңгейiн көтеру;
➢ даму институттары арасында үйлесiмдiлiктi жақсарту;
➢ iрi серпiлiстi жобаларды iске асыру үшiн даму институттарының күш-
жiгерiн және капиталын ықпалдастыру;
➢ мемлекеттiң бизнеспен өзара iс-қимылын жақсарту;
➢ экспорт пен инвестицияны iлгерiлету үшiн халықаралық деңгейге
шығу болып анықталып отыр.
Банк қызметiнiң басынан бастап мақұлданған инвестициялық жобалар
бойынша игеру 326,9 млн. АҚШ долларын, оның iшiнде Индустриялық-
инновациялық даму стратегиясын бекiткен сәтiнен бастап 266,4 млн. АҚШ
долларын немесе игерудiң жалпы көлемiнiң 81,5 %-ын құрады.
2006 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша Банктiң 442,6 млн. АҚШ доллары
кредит беру көлемiмен жалпы сомасы 1 230,5 млн. АҚШ доллары 26 жоба iске
асыру сатысында, 115 млн. АҚШ доллары сомасына инвестициялық жобалар
бойынша 75,2 млн. АҚШ доллары сомасына 5 кредиттiк келiсiм қол қою
сатысында.
Банктiң қаржыландыруға мақұлданған инвестициялық жобаларға қатысуының
салалық құрылымы: электр энергиясын, газ және су өндiру мен бөлу (22 %),
көлiк және байланыс (жалпы көлемiнiң 17 %-ы), тоқыма және тiгiн өнеркәсiбi
(15 %), химия (13%), өзге де металл емес минералдық өнiмдер өндiру, құрылыс
материалдарын өндiру (12 %), машина және жабдықтар өндiру (9 %) және тамақ
өнеркәсiбi (3 %) және экономиканың басқа да салалары (9%).
"Қазақстанның инвестициялық қоры" акционерлiк қоғамы 2006 жылғы 1
қаңтардағы жағдай бойынша 67,8 млрд. теңге сомасына 22 жоба
қаржыландырылды, "Қазақстанның инвестициялық қоры" акционерлiк қоғамының
қатысуы 18,3 млрд. теңгенi құрайды.
Бұдан басқа, 1,7 млрд. АҚШ долларынан асатын сомаға шамамен 40 жоба
алдын ала қарауда жатыр. Осы жобаларды iске асыру нәтижесiнде бәсекеге
қабiлеттi өндiрiстiң дамуы, инфрақұрылым объектiлерiн құру және оларды
жаңарту, салықтық түсiмдер көлемiнiң өсуi, халықтың жұмыспен қамтылуы
күтiлуде.
Диверсификацияланған портфель деп аталатын құрал бар. Басқаша айтқанда
бұл ақшаны немесе инвестицияларды тәуекелдерді азайту мақсатында түрлі
активтерге тарату деген сөз.
Қазақстандықтардың банктер есеп шоттарындағы депозиттерде 1,5 трлн.
теңгеден астам ақша жинақтағанын статистика көрсетіп отыр, мұнда жылдық
сыйақы ставкалары 10-13 пайызды құрайды. Сонымен бірге азаматтар
табыстылығы жоғарыдағыдан еш кем болмайтын құнды қағаздар рыногы жұмысына
тартылмаған. Кең ауқымды қаржылық сауат ашу жұмыстары қажет.
Қатардағы азаматтарға қарсыласының базалық білімдерін үйрету ісінің
соңғы уақыттары дамыған нарық экономикасы бар көптеген елдерді алаңдатып
отырғанын айта кету керек.
Мемлекет халықтың қаржы жағдайында сауатты болуын қамтамасыз етіп,
азаматтардың қаржылық білім алу жүйесін құру керек және бұл міндетті. Бұл
шараны Қазақстан дәл бүгінгі таңда шешуі тиіс.
Президенттің Жаңа әлемдегі Жаңа Қазақстан атты жолдауында елдің
бейтараптандыру жағдайындағы қаржы жүйесінің тұрақтылық пен бәсекеге
қабілеттіліктің жаңа деңгейіне жетуі халықты өз қаржыларын инвестициялау
ісіне белсенді салуларына көмектесу жолдары арқылы да қарастырылған.
Ол үшін халықты инвестициялық сауаттылықтың әліппесіне үйрету жөнінен
кең ауқымды жұмыстар жүргізуі қажет. Үкімет осы міндетті бүгінгі таңда
шешуге кірісті.
Алдымымызда қоғамның әрбір мүшесінің білім деңгейі мен біліктілігін
дербестік дәрежесіне дейін көтеру міндеті тұр. Қазіргі заманғы ішкі
инвестор мынадай қасиеттерге ие болуы керек:
- өз инвестицияларына тәуекелін бағамдай білу;
- несие өсімі ставкасының, яғни жарнамада көрген емес, өзінің нақты
төлеп отырған қаржының тиімділігін түсіну;
- банк өнімдерін бағалай және таңдай білу;
- қор рыногының акциялар, облигациялар, пайлар тәрізді негізгі
құралдарын бағалай және пайдалана білу.
Осы міндеттерді шешу үшін Үкімет халықтың инвестициялық мәдениеті мен
қаржылық сауаттылығын арттыру бағдарламасын жүзеге асыратын болады.
Бағдарламада халықты қаржылық сауаттылыққа оқыту және ақпараттандыру істері
кеңінен қарастырылған.
2. Инвестицияны қаржыландыру көздері
1. Қазақстанның инвестициялық қызметті қаржыландыру ресурстарын
бағалау және талдау ерекшеліктері
Инвестициялар бірнеше түрге бөлінеді: венчурлық, тікелей, портфельдік,
аннуитеттік түрде болады.
Венчурлық капитал - бұл тәуекелділік күрделі қаржыны салуды білдіруде
қолданылатын термин. Венчурлық капитал үлкен тәуекелділікпен жаңа іс-әрекет
саласына салынатын инвестиция. Мысалы, жаңа акцияларды шығару түрінде.
Венчурлық капитал өзара байланыстары жоқ жобаларға салынады да, салынатын
қаржының тез арада орнына келуіне есептеледі.
Күрделі қаржының жүзеге асуы, кәсіпорның клиенттердің акцияларының бір
бөлігін сатып алу арқылы немесе оған қарыз беріп, оның ішінде ол қарыздарын
акцияға айналдыруымен жүргізіледі. Капиталды тәуекелділікпен салу жаңа
технологияны енгізген ұсақ инновациялық фирмаларды қаржыландыру
қажеттілігінен туады. Тәуекелділік капиталға әртүрлі капитал түрлерін
үйлестіре береді: қарыздық, акционерлік, кәсіпкерлік. Ол сондай-ақ ғылыми-
өнертапқыштық фирмалардың-венчурлық деп аталатын құрылуына деддалдық
жасайды.
Тікелей инвестициялар - ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz