Инвестициялық тәуекелдіктер түсінігі және олардың түрлері
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
НЕГІЗГІ БӨЛІМ. ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ТӘУЕКЕЛДІКТЕР ТҮСІНІГІ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ
ТҮРЛЕРІ
1. Инвестициялық қызмет және Қазақстан экономикасындағы
инвестицияның рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.1 Инвестициялық қызмет. Инвестициялық қызметтің объектілері мен
субъектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2 Инвестициялық қызмет тиімділігі және инвестицияның жіктелуі ... ... ... 8
1.3 Қазақстанда инвестициялық қызметтің қалыптасуы мен дамуы ... ... ... .12
2. Инвестициялық тәуекелдіктер және олардың түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ...18
2.1 Инвестициялық тәуекел түсінігі және оның мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..18
2.2 Инвестициялық тәуекел түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..20
2.3 Инвестициялық тәуекелділікті бағалау және басқару әдістері ... ... ... ... 24
2.4 Тәуекелдерді басқару жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .28
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 31
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .32
НЕГІЗГІ БӨЛІМ. ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ТӘУЕКЕЛДІКТЕР ТҮСІНІГІ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ
ТҮРЛЕРІ
1. Инвестициялық қызмет және Қазақстан экономикасындағы
инвестицияның рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.1 Инвестициялық қызмет. Инвестициялық қызметтің объектілері мен
субъектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2 Инвестициялық қызмет тиімділігі және инвестицияның жіктелуі ... ... ... 8
1.3 Қазақстанда инвестициялық қызметтің қалыптасуы мен дамуы ... ... ... .12
2. Инвестициялық тәуекелдіктер және олардың түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ...18
2.1 Инвестициялық тәуекел түсінігі және оның мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..18
2.2 Инвестициялық тәуекел түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..20
2.3 Инвестициялық тәуекелділікті бағалау және басқару әдістері ... ... ... ... 24
2.4 Тәуекелдерді басқару жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .28
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 31
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .32
Инвестиция дегеніміз-бұл халық шаруашылығына мемлекет ішінде және шетелде, оны қайта құру және кеңейту, сол сияқты пайда алу мақсатында ұзақ мерзімді қаражат бөлу. Тікелей инвестиция-бұл қаражаттарды тікелей өндіріске, құрал-жабдықтарды сатып алу және әлеуметтік, өндірістік сипаттағы обьектілерді салуға жұмсалады. Портфельді инвестициялар бағалы қағаздарды сатып алу арқылы (бағалы қағаздар портфелі) және ұзақ мерзімдік банк несиелерін беру арқылы (қағаздар портфелі) жүзеге асады. Жеке, мемлекеттік, шетелдік инвестициялар инвестициялық заңдармен реттеледі, ол заңдарға жеке шаруашылық бөлімшелердің, банктердің инвестициялық іс-әрекеті тәртібі ережелері анықталады және инвестор құқықтары қорғалады.
Қазақстанда заңға сәйкес инвестиция деп кәсіпкерлік іс-әрекет және басқа да пайда әкелетін іс әрекет обьектілеріне салынатын ақша қаражаттары мен бағалы қағаздарды айтады. Инвестициялық қызметтің қатысушылары-жеке және заңды тұлғалар, мемлекет, сол сияқты шетелдік инвесторлар бола алады. Берілген жағдайдағы әңгіме коммерциялық банктердің инвестициялық қызметіне қатысты.
Қазақстанда заңға сәйкес инвестиция деп кәсіпкерлік іс-әрекет және басқа да пайда әкелетін іс әрекет обьектілеріне салынатын ақша қаражаттары мен бағалы қағаздарды айтады. Инвестициялық қызметтің қатысушылары-жеке және заңды тұлғалар, мемлекет, сол сияқты шетелдік инвесторлар бола алады. Берілген жағдайдағы әңгіме коммерциялық банктердің инвестициялық қызметіне қатысты.
1. «Тікелей инвестицияларды мемлекеттік қолдау туралы» Қазақстан Республикасының Заңы. 28 ақпан 1997ж. // Егемен Қазақстан, 6 наурыз 1997ж.
2. «Шетел инвестициялары туралы» Қазақстан Республикасының Заңы. //Заң, 1991 ж. №4
3. Инвестициялық жекешелендіру қорлары жөніндегі Ереже» // Заң 1993 ж. №7.
4. Боготин Ю.В., Швандар В.А. – Инвестиционный анализ: Учебное пособие для вузов – М.:ЮНИТИ-ДАНА, 2000. – 286с.
5. Бочаров В.В. “Современный финансовый менеджмент” Москва Санкт-Петербург, Нижний Новгород Воронеж Ростов-на-Дону Екатеринбург, Самара Новосибирск Киев-Харьков. Минск. 2006 год.
6. Бригхем Ю., Гапенски Л., Финансовый менеджмент. В 2х т.:Пер. с англ./ Под ред. В.В. Ковалева - СПб: Экономическая школа, 2004г.
7. Бердалиев К.Б. Қазақстан экономикасын басқару негіздері. Оқу құралы. Алматы, Экономика – 2001.
8. Бланк И.А. Управление использованием капитала. – Киев: Ника-Центр, 2000. – 656 с.
9. Васина А.А. “Финансовая диагностика и оценка проектов” – СПб: Питер 2004. г.
10. Гончаренко Л.П. Инвестиционнй менеджмент: учебное пособие-М: КНОРУС, 2005-296с.
11. Гитман Л.Дж., Джон М.Д. Основы инвестирования: Пер. с англ.-М.: Дело, 2002.
12. Глухов В.В., Бахрамов Ю.М. Финансовый менеджмент/Учебное пособие - СПБ: Специальная литература. Санкт-Петербург, 2004.-429с.
13. Горбунов А.Р. Управление финансовыми потоками и рейнжиринг пред-приятий, банков и инвестиционных компаний - М.: Инфроцентр, 2003.
14. Инвестициоиный рейтинг Казахстана // Офиальный сайт ЗАО «Казинвест », 2006 г.
15. Косжанов.Т.Н. “Промышленная и инвестиционная политика в долгосрочной стратегии экономики страны, //Транзитная экономика,№ 7.2005 г.
16. Казахстанская правда. // С.Тай «Влияние прямых иностранных инвестиций// 07.03.2006 г.
17. Қаржы-қаражат А. Қантарбаев //Инвестицияларды талдау// 2004-2006 жылдар.
18. Нурланова. Н.К. “Инвестиционная ситуация в Казахстане и перспективы ех позитивных сдвигов” //Европейское сообщество. М 3. 2004 г.
2. «Шетел инвестициялары туралы» Қазақстан Республикасының Заңы. //Заң, 1991 ж. №4
3. Инвестициялық жекешелендіру қорлары жөніндегі Ереже» // Заң 1993 ж. №7.
4. Боготин Ю.В., Швандар В.А. – Инвестиционный анализ: Учебное пособие для вузов – М.:ЮНИТИ-ДАНА, 2000. – 286с.
5. Бочаров В.В. “Современный финансовый менеджмент” Москва Санкт-Петербург, Нижний Новгород Воронеж Ростов-на-Дону Екатеринбург, Самара Новосибирск Киев-Харьков. Минск. 2006 год.
6. Бригхем Ю., Гапенски Л., Финансовый менеджмент. В 2х т.:Пер. с англ./ Под ред. В.В. Ковалева - СПб: Экономическая школа, 2004г.
7. Бердалиев К.Б. Қазақстан экономикасын басқару негіздері. Оқу құралы. Алматы, Экономика – 2001.
8. Бланк И.А. Управление использованием капитала. – Киев: Ника-Центр, 2000. – 656 с.
9. Васина А.А. “Финансовая диагностика и оценка проектов” – СПб: Питер 2004. г.
10. Гончаренко Л.П. Инвестиционнй менеджмент: учебное пособие-М: КНОРУС, 2005-296с.
11. Гитман Л.Дж., Джон М.Д. Основы инвестирования: Пер. с англ.-М.: Дело, 2002.
12. Глухов В.В., Бахрамов Ю.М. Финансовый менеджмент/Учебное пособие - СПБ: Специальная литература. Санкт-Петербург, 2004.-429с.
13. Горбунов А.Р. Управление финансовыми потоками и рейнжиринг пред-приятий, банков и инвестиционных компаний - М.: Инфроцентр, 2003.
14. Инвестициоиный рейтинг Казахстана // Офиальный сайт ЗАО «Казинвест », 2006 г.
15. Косжанов.Т.Н. “Промышленная и инвестиционная политика в долгосрочной стратегии экономики страны, //Транзитная экономика,№ 7.2005 г.
16. Казахстанская правда. // С.Тай «Влияние прямых иностранных инвестиций// 07.03.2006 г.
17. Қаржы-қаражат А. Қантарбаев //Инвестицияларды талдау// 2004-2006 жылдар.
18. Нурланова. Н.К. “Инвестиционная ситуация в Казахстане и перспективы ех позитивных сдвигов” //Европейское сообщество. М 3. 2004 г.
Жоспары
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
Негізгі бөлім. Инвестициялық тәуекелдіктер түсінігі және олардың
түрлері
1. Инвестициялық қызмет және Қазақстан экономикасындағы
инвестицияның
рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... 5
1.1 Инвестициялық қызмет. Инвестициялық қызметтің объектілері мен
субъектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2 Инвестициялық қызмет тиімділігі және инвестицияның
жіктелуі ... ... ... 8
1.3 Қазақстанда инвестициялық қызметтің қалыптасуы мен
дамуы ... ... ... .12
2. Инвестициялық тәуекелдіктер және олардың
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ...18
2.1 Инвестициялық тәуекел түсінігі және оның
мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...18
2.2 Инвестициялық тәуекел
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...20
2.3 Инвестициялық тәуекелділікті бағалау және басқару
әдістері ... ... ... ... 24
2.4 Тәуекелдерді басқару
жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .28
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
2
Кіріспе
Инвестиция дегеніміз-бұл халық шаруашылығына мемлекет ішінде және
шетелде, оны қайта құру және кеңейту, сол сияқты пайда алу мақсатында ұзақ
мерзімді қаражат бөлу. Тікелей инвестиция-бұл қаражаттарды тікелей
өндіріске, құрал-жабдықтарды сатып алу және әлеуметтік, өндірістік
сипаттағы обьектілерді салуға жұмсалады. Портфельді инвестициялар бағалы
қағаздарды сатып алу арқылы (бағалы қағаздар портфелі) және ұзақ мерзімдік
банк несиелерін беру арқылы (қағаздар портфелі) жүзеге асады. Жеке,
мемлекеттік, шетелдік инвестициялар инвестициялық заңдармен реттеледі, ол
заңдарға жеке шаруашылық бөлімшелердің, банктердің инвестициялық іс-әрекеті
тәртібі ережелері анықталады және инвестор құқықтары қорғалады.
Қазақстанда заңға сәйкес инвестиция деп кәсіпкерлік іс-әрекет және
басқа да пайда әкелетін іс әрекет обьектілеріне салынатын ақша қаражаттары
мен бағалы қағаздарды айтады. Инвестициялық қызметтің қатысушылары-жеке
және заңды тұлғалар, мемлекет, сол сияқты шетелдік инвесторлар бола алады.
Берілген жағдайдағы әңгіме коммерциялық банктердің инвестициялық қызметіне
қатысты.
Жұмыстың өзектілігі сонда, инвестициялық саясатты дамытудың негiзгi
мақсаты отандық, сондай-ақ шетелдiк инвестицияны пайдалану негiзiнде
бәсекеге қабiлеттi түпкi өнiм құруды қамтамасыз ететiн ашық үлгiдегi
инновациялық жүйе қалыптастыру болып табылады.
Инвестициялық саясат – бұл инвестициялық қызметті жандандыру
мақсатында барлық шаруашылық объектілер үшін жағымды жағдай қалыптастыру
бойынша мемлекет жүргізетін мақсатты бағытталған шаралар кешені.
Инвестициялық жобаларды іске асыру өндірісті жетілдіріп, сатылатын
тауарлардың сапасын арттыру онымен қоса жұмыс орындарының көбейіп,
тұрғындарды еңбекпен толығымен қамтамасыз етуге, сөйтіп халқымыздың өмір
деңгейінің өсуіне мүмкіндік береді. Сонымен, елімізде жүргізіліп жатқан
инвестициялық процесті экономикалық пайда кіргізіп, әлеуметтік саланың
өркендеуіне жағдай жасайтын қызмет деп қарастыруымыз керек. Осыған орай,
инвестициялық іс-әрекетті талдауда оның тиімділігіне экономикалық
шаралармен бірдей әсер ететін әлеуметтік шараларды ерекшелеудің маңызы зор.
Кез-келген істі бастау үшін міндетті түрде қаражат керек. Сондықтан
қаржыландырудың көздерін анықтап және оларды қалай басқарудың амалдарын
саралап және де Қазақстан Республикасындағы банктердің, қаржылық
институттардың, кәсіпкерліктердің, ұйымдардың ұзақ мерзімді қаржыландыру
көздерінің басқарылуын жан-жақты талдап, зерттеп білу. Онда кездесетін
кемшіліктерді ескеріп, оңтайландыру шаралары мен бағыттарын ұсыну.
Инвестициялар - бұл капиталды ұзақ мерзімді қаржыландыру түрінде
жұмсалатын шығын жиынтығы. Инвестициялық қызметтің мақсаты кәсіпкерлік
табыс немесе соның белгілі бір пайызын алып отыру.
Жұмыстың мәні инвестициялық қызметтің экономикалық мәнін ашу болып
табылады.
Жұмыстың негізгі мақсаты – инвестициялық тәуекелділік түсінігі мен
түрлерін кең ауқымда талдау.
Сонымен қатар жұмыстың басты міндеттері мыналар:
- Инвестициялық қызмет тиімділігі және инвестицияның жіктелуі
- Қазақстанда инвестициялық қызметтің қалыптасуы мен дамуы
- Инвестициялық тәуекелдіктер және олардың түрлері
- Инвестициялық тәуекел түсінігі және оның мәні
- Инвестициялық тәуекел түрлері
- Инвестициялық тәуекелділікті бағалау және басқару әдістерін
қарастыру.
Тәуекелдерді басқару жүйесіЖұмыс жоғарыда қозғалған мәселелерден басқа
жалпы инвестицияның экономикалық мәнін және оның жіктелуін көрсетеді.
Сондай-ақ жұмыста инвестициялық портфельдің қалыптасу тетіктері толығымен
сипатталған.
Жалпы жұмыстың зерттелу деңгейіне тоқталсақ, мемлекеттің инвестициялық
саясаты, оны жүйелеу қазіргі таңда өзекті мәселелердің алдыңғы қатарына
шықты. Сондықтанда әр мемлекеттің инвестициялық процеске қатысуын
ұйымдастыру, инвестицияның дұрыс салаларға тартылуын қарастыру,
инвесторларға оңтайлы жағдай жасау мәселелері жан-жақты отандық және
шетелдік ғалымдар тұрғысынан зерттелуде.
Жұмысты орындау барысында келесі экономикалық–статистикалық зерттеу
әдістері қолданылады: монографиялық, талдау, статистикалық, сызбалыќ жєне
т.б.
Қолданылған әдебиеттерге келсек, жұмысты жазу барысында отандық жєне
шетелдік оқулықтар және еліміздегі әрекет етуші заңдар мен құқықтық-
нормативтік материалдар, сондай–ақ, ағымдық баспасөз беттерінде жарияланған
мақалалар мен статистикалық мәліметтер қолданылды.
1. Инвестициялық қызмет және Қазақстан экономикасындағы инвестицияның
рөлі
1.1 Инвестициялық қызмет. Инвестициялық қызметтің объектілері мен
субъектілері
Инвестициялық қызмет міндетті түрде инвестор деп аталатын жеке
тұлғамен байланысты. Инвестор өзінің немесе басқа несиелік қаражаттарын
салады. Инвестициялар көп аспектілі капиталды талап етеді, инвестициялар
әртүрлі формада және алуан мәнде, қызметте болады. Инвестицияның астында
тікелей бағытталған салымдар немесе капитал жатады.Инвесторлар осы
объектілер арқылы өз бағытн, қызметінің ерекшелігін күтеді.
Инвестицияларды салу бойынша олар анық (нақты) немесе қаржылық болып
бөлінеді. Анық инвестициялар басқа да салымдармен салыстыруға, бюджетке
түседі. Олар нақты экономикалық активтер, экономикалық ресурстер болып
табылады. Қаржылық инвестициялар көптеген заттарға салым болып табылады.
Мысалы: құнды қағаздар, бөлшектік қатысулар, банктік депозиттер жатады.
Инвестициялардың негізгі қызметі компаниялардың басқару жүйесін қалпына
келтіру үшін қолданылады. Олар фирманың қаржылық жүйесін қалпына келтіру
үшін, қаржылық табыс алу үшін, қаржылық тиімділік үшін қолданылады. қолма-
қол инвестициялар инвестициялық объектілерден пайда алу үшін, олар
девидент, проценттік ставка түрінде де болуы мүмкін.
Қысқа мерзімдік инвестициялардың астында 1 жылдың ішінде салымдар
жатады. Орта мерзімдік және жедел инвестициялар 1 жылдан 3 жылға дейінгі
салымдар жатады. көпжылдық инвестициялар 3 жылдан аса мерзімде де қызмет
атқарады. Инвестициялық ресурстар жеке, мемлекеттік, шетелдік және ортақ
(аралас) инвестициялар деп бөлінеді. Жеке ( мемлекеттік емес)
ннвестициялардың астында жеке инвестрлердің салымдары жатады, олар
мемлекеттік емес мекемелерде жүзеге асады. Барлық экономика саласында
инвестициялық салым көрініс табады және де олардың тәуекелділікке ұшырау
шамасы әртүрлі.
Инвестициялық қызмет – табыс табу, пайда алу, жеке мүдделік нәтижелік
үшін асырылатын қызмет түрі. Инвестийияның қызметі барысында ол көптеген
фазалардан өту қажет, яғни инвестициялық ресурстардың ұдайы қызметі мен
оның пайда түсіру кезеңіне шейін өз қызметін атқарады. Бұл процесс
кәсіпкерлерде бірнеше сала бойынша бірдей бағытта жүзеге асады. Бұл
субъектілерді қолданушылар жеке инвесторлар болып табылады. Инвесторлар осы
фазалық қызметті өту барысында таңдау қызметі мен талғамы бірдей түседі.
Инвестициялық қызмет тек қана пайдалылықты әкелетіні екіталай. Себебі
инвестициялық қызмет барысында тәуекелділік пен шығындар да көрініс табады.
Инвестициялық шығындар инвестициялық пайданы алу үшін қолданылады.
Инвестициялық қызметтіңфазасында әртүрлі деңгейдегі шығындар мен әртүрлі
бағыттағы тәуекелділіктер орын алады.
Шетелдік инвестициялар туралы сөз қозғағанда біз шетелдік капитал,
ұлттық актив сияқты сөздерге тап боламыз. Шетелдік инвестициялар акциялық
түрде, шетелдік салымдар түрінде, шетелдік капитал түрінде болады.
Инвестициялық климат ретінде - әлеуметтік, экономикалық, ұйымдық,
құқықтық, саяси және басқа да шарттардың толық мінездемесін және
мемлекеттік экономикаға (аймақ, негізгі бағыты ретінде түсінеді).
Инвестициялық климаттық бағаға келесі есеп ұсынылады:
- экономикалық шарттар (макроэкономикалық ортаның деңгейі, ЖІӨ
динамикасы, ұлттық табыс, өндірістік өнім көлемі, инфляция, жоғары
технологиялық өндірістің дамуы, еңбек нарығы, ақша-несие жағдайы, қаржылық,
бюджеттік, салық, валюталық баға т.б.)
- мемлекеттік инвестициялық саясат (шетел инвестицияларын мемлекеттік
қолдау, шетел жеке меншігін мемлекеттендіру, халықаралық келісімдерге
қатысу, келісімдердіқарастыру, саяси басқару, мемлекеттік институттардың
тұрақтылығы мен тиімділігі т.б.)
- нормативтік-құқықтық бағасының инвестициялық саясаты (құжаттардың
кезеңделуі мен корректировкасы, мемлекеттікинвестициялармен кіру мен шығу
параметрлері, салықтық, валюталық, кезеңдік режим, құрылу тәртібі,
тіркелуі, фирмалардың ликвидациясы, олардың қаралуы мен бақылануы )
- ақпараттық, фактілер, статистикалық материалдардың әр түрлі
факторлық деңгейі, инвестициялық климатты анықтау;
Инвестициялық климаттың әр түрлі баға деңгейі инвестициялық
тәуелділікті анықтау болып келеді, салынған қаражаттың дұрыстығы және
бағыныштылығы. Негізгі өрнектер болыпшетелдік бағалау бойынша халықаралық
банк, арнайы қаржы мен несиелік рейтинг болып саналады.
Шетел инвестицияларын тарту көзінің негізгі шарты, шетел инвесторының
минимизация тәуелділігі, сонымен қатар мемлкеттік құқығы.
Олар келесі негізде орналасады:
- Конституция негізі немесе нормативтік акт;
- Екіжақты келісім, шетел инвестицияларының мемлекеттік келісімі, оны
қорғауы;
- Мемлекеттер мен басқа елдер азаматтарының инвестициялық
қайшылықтарын шешу.
Мемлекеттік гарантия, инвестициялық жағдай, сонымен қатар құқықтық
қорғау Қазақстан Республикасының Инвестициялар туралы заңында,
конституция және басқада нормативтік құқықтық актілер ҚР, оған коса
шетелдік келісім-шарттар.
Республикада инвестор өз инвестициясын әрбір объектке, әртүрлі
кәсіпкерлікте жүзеге асыру құқығы бар. Тек қана қайшы келетін жағдай ҚР
заңнамасындағы актілерде қарастырылған жайттар. Олар: көрсетілген зиян
(немесе залал) түрлері үшін сонымен қатар заңға қайшы келетін әрекет ету.
ҚР кепілдік етеді;шартты келісім, шарттар тұрақтылығы, шетел
инвестицияларымен мемлекеттік органдармен арасын бақылау. Тек қана
шарттарға өзгерістерді енгізу екі жақты келісімді болуы керек.
Инвестор дың жеке мүлігін күштеп алу (ұлттық, реквизиция) мемлекет
қажеттілік беріледі, тек қана ҚР заңдық акттарымен.
Қазіргі кезе Қазақстан шетел инвестицияларын экономикалық жағдайда
тартудан алдағы қатарда деп айтуға болады. Инвестициялық жұмыстың даму
барысында, Қазақстан халықаралық эксперттердің бағасы бойынша ендерлік
деңгейде, оны сол елдердің арасында өткізген инвестициялық реформадан
көруге болады.
Қазақстандағы инвестициялық климатының жақсы дпмуы ретінде
Халықаралық инвестициялардың Standart Pocr*s Mody*s Investors Servis.
Тердің жағдайындалуы.
Қазақстан өз ішіндегі инвестициялық саясаттың тұрақтылық және
анықтылық прнинциптерін, инвесторлар мен қарым-қатынаста қолдайды.
90 жылдардың басында негізгі Қазақстанның приоритеті мұнайгазы мен
таукен орындарын дамытудың секторына бағыттанса, екінші күні бұл бағыттар
өзгерген.
Мемлекеттің тұрақты және болашақ моделі Қазақстан диверсификация
сұрағын шешуді талап етеді.
Негізігі приоритет ретінде жоғары технология, бәсекелестік қабілеті
т.б осы приоритеттердің мемелекеттік қолдау процестері институттар мен
механизмдер де инвестициялық ресурстардың бәсекелестік секеторы болып
келеді. 2001 жылы АҚ Банк Развития Казахстана құрылды. Ол ұзақ мерзімді
және қысқа мерзімді инвестициялық жобаларды кәсіпорындарға несиелендіру
үшін қолданды.
Сонымен қатар Қазақстан даму банкімен қатар, инвестициялық саясаттың
дамуында негізгі ролді басқа да институттар алады, атап айтсақ Қазақстанның
инвестициялық қоры, Ұлттық инвестициялық қор, Сақтандыру корпорациялары
экспорттық несие мен инвестиция.
2. Инвестициялық қызмет тиімділігі және инвестицияның жіктелуі
Елімізде жүргізіліп жатқан инвестициялық процесті экономикалық пайда
кіргізіп, әлеуметтік саланың өркендеуіне жағдай жасайтын қызмет деп
қарастыруымыз керек. Осыған орай, инвестициялық іс-әрекетті талдауда оның
тиімділігіне экономикалық шаралармен бірдей әсер ететін әлеуметтік
шараларды ерекшелеудің маңызы зор.
Инвестициялардың жіктелуін қарастырмас бұрын инвестициялық нарықтың
құрылымын білгеніміз жөн.
Инвестициялық нарық негізінен нақты инвестициялау объектілер нарығы,
қаржылық инвестициялау инструменттерінің нарығы болып бөлінеді.
Нақты инвестициялау объектілер нарығы тікелей капиталдық салымдардан,
жек меншік объектілер нарығынан, мүлік нарығынан және нақты инвестициялар
объектілерінің нарығынан тұрады. Ал қаржылық инвестициялық нарық қор және
ақша нарықтарын біріктіреді.
Қазіргі нарықтық экономика жағдайында инвестор ретінде территориалдық
және муниципальдық басқару органдары тұлғасындағы мемлекет, акционерлік
қоғам, жеке тұлғалар, сондай-ақ, шет елдік мемлекет пен шет елдік заңды
және жеке тұлғалар, халықаралық ұйымдар бола алады.инвестиция меншігінің
түрлеріне және инвестордың мемлекетіне қарай инвестиция мынадай түрлерге
бөлінеді: мемлекеттік, жеке, шет елдік, бірлескен.
Мемелкеттік инвестицияларға мыналар жатады: экономиканың мемлкеттік
секторындағы кәсіпорындар мен ұйымдарды құруға және дамытуға мемлекеттік
бюджеттен, бюджеттен тыс қорлардан, қарыз қаражаттардан салынған ақша
қаражаттар; сонымен қатар мемлекет меншігіндегі территориядағы және
муниципальдық меншіктегі кәсіпорындар мен ұйымдарды қолдауға және дамытуға
салынған ақша қаражаттар.
Жеке инвестицияларға мемлекеттік емес кәсіпорындар мен ұйымдардың және
жеке тұлғалардың салған ақша қаражаттары жатады.
Шет елдік инвестиция деп шет елдік компаниялар мен шет елдік жеке
тұлғалар және шет елдік мемлекеттердің өкілеттілігіндегі органдардың салған
ақаша қаражаттарын айтамыз.
Бірлескен инвестицияларға ішкі бірлескен, яғни мемлекет пен мемлекеттік
емес заңды және жеке тұлғалардың бірлескен салымдары сияқты, отандық
инвесторлармен шетелдік инвесторлардың бірлескен салымдарын жатқызады.
Инвестиция жайында шешім қабылдау басқарманың стратегиялық қиын міндеті
болып табылады. Инвестициялау кәсіпорынның қаржылық жағдайын жақсартудағы
тиімді шараның бірі.
Барлық инвестицияларды екі негізгі топқа бөлуге болады: портфельді
(қаржылық) және нақты (шынайы).
Портфельді инвестиция – акцияларға, облигацияларға және басқа бағалы
қағаздарға қаржы салу. Қаржыландыру шынайы капиталдың өсуіне жартылай
бағытталған. Қаржылық инвестиция құрылымында жеке меншік инвестициялар
басым болады.
Портфельді инвестиция – нақты инвестициялық мақсатқа жету үшін
қолданылатын бағалы қағаздар және басқа активтер жиынтығы. Инвестордың
негізгі мақсаты: салымның қауіпсіздігі, табыстығы, өсімділігі. Бірде-бір
бағалы қағазда бұл қасиеттер жоқ. Сондықтан инвестициялық мақсаттар
арасында таңдау өтімділігі жасалады. Егер бағалы қағаздар сенімді болса,
табыс төмен болады. Егер капиталдың өсу келешегі айқын болса, сұраныс көп
болады. Бұл қағаздың бағасын жоғарылатады және табысты төмендетеді.
Инвестициялық мақсаттарды компромиске келтіру диверсификациясы арқылы
жүргізіледі. диверсификация күрделі шығын қаупін төмендету әдісі.
Портфельдің жалпы құнынан 10%-ке белгілі қағаз түрін шектеу қабылданған,
портфель кеңейген сайын бұл 5%-ке төмендеуі мүмкін.
Сонымен, портфельді инвестиция деп жобалар тобына капитал салуды
айтады. Портфельді инвестиция жағдайында инвестордың негізгі міндеті
оңтайлы инвестиция портфелін құрастыру және басқару болып табылады. Әдетте,
ол қор нарығындағы құнды қағаздарды сату мен сатып алу операциялары арқылы
жүзеге асырылады. Осыған орай портфельді инвестициялар көбінесе қысқа
мерзімді қаржылық операциялар түрінде көрінеді.
Нақты инвестиция – қысқаша айтқанда материалды өндірістік қордың өсуін
және негізгі капиталды қаржыландыру. Негізгі капиталды қаржыландыратын
нақты инвестициялар салалық және технолгиялық құрылыспен сипатталады;
олардың пропорциясы жинақтау тиімділігін анықтайды.
Нақты инвестицияны сипаттау үшін жинақтаудың көлемі және нормасы деген
түсінік қолданылады.
Көлем – бұл капиталды қаржыландыруға кеткен құн, ал инвестиция нормасы
дегеніміз – инвестиция көлемі мен ЖІӨ құнының ара қатынасымен анықталады.
Нақты инвестиция деп өндіріс процесіне тікелей қатысатын
инвестицияларды айтамыз. Мысалы, құралдарға, ғимараттарға, материалдар
қорына салынатын инвестициялар.
Объектісіне қатысты инвестициялар келесі түрлерге жіктеледі:
1) мүліктік инвестициялар (материалды инвестициялар);
2) қаржылық инвестициялар;
3) материалдық емес инвестициялар.
Мүліктік инвестициялар – бұл нақты инвестициялар.
Қаржылық инвестициялар – бұл қаржылық мүлікке салынатын салымдар, басқа
фирмалардың жұмыстарына қатысу және борыштық құқығына ие болу. Мысалы,
акция, басқа да құнды қағаздарды сатып алу.
Ал материалдық емес құндылықтарға қатысты инвестияларға зерттеу мен
талдау жасау, кадрлар даярлау, жарнаман және басқаларға салынатын
инвестициялар жатады.
Әрекеттің бағытына қарай инвестициялар келесі түрлерге бөлінеді:
1) бастапқы инвестициялар немесе нетто- инвестициялар, кәсіпорынды
негіздеуде немесе сатып алуда жүзеге асырылатын инвестициялар:
2) өндірістік потенциалды ұлғайтуға бағытталған, кеңейту инвестициялар
( экстенсивті инвестициялар):
3) қайта инвестициялау, яғни кәсіпорынның негізгі қорының құрамын
қолдау мақсатында жаңа өндіріс құралдарын жасауға немесе сатып
алуға бағытталған бос инвестициялық қаражаттармен байланысты
инвестициялар. Оларға мыналарды жатқызуға болады:
➢ бар объектілерді жаңа объектілермен ауыстыруға бағытталған
ауыстыру инвестициялары;
➢ рационализациялауға арналған инвестициялар, жетілдіруге
жұмсалады;
➢ шығару бағдарламасын өзгертуге жұмсалатын инвестициялар;
➢ диверсификациялауға арналған инвестициялар, олар өнімнің
номенклатурасының өзгеруіне, өнімнің жаңа түрлерін шығаруға және
жаңа сату рыногын ұйымдастыруға жұмсалатын инвестициялар;
➢ болашақта кәсіпорынның қалыпты жұмыс істеуін қамтамасыз етуге
бағытталған инвестициялар. Бұған ғылыми жұмыстарға, кадрларды
дайындауға, жарнама, қоршаған ортаны қорғауға бағытталған
инвестициялар кіреді.
Кәсіпорынның өмір сүру циклі тұрғысынан және оның қызметінің мақсаты
мен бағытына байланысты шынайы инвестиция мынадай үш түрге бөлінеді:
- бастапқы инвестициялар;
- экстенсивтік инвестициялар;
- реинвестициялар.
Бастапқы инвестиция (нетто-инвестиция) – бұл кәсіпорын, фирма, қызмет
көрсету объектісі негізіндегі инвестиция. Бұл жағдайда салынған инвестиция
құрылысқа немесе ғимараттар мен құрылғылар сатып алуға, құрал-жабдықтарды
жөндеуге және қажетті материалдық қорларды, айналым қаражатын құруға
жұмсалады.
Экстенсивті инвестиция - әрекет етуші кәсіпорын немесе ұйымды
кеңейтуге, олардың өндірістік потенциалын өсіруге бағытталатын инвестиция.
Реинвестиция - әрекет етуші кәсіпорын мен ұйымдағы негізгі қорлардың
ұдайы өндіріс процесімен байланысты инвестиция. Бос ақша қаражаттары бар
кәсіпорын немесе ұйым сол бос ақша қаражатты мыналарға шығындайды:
- физикалық тұрғыдан тозған немесе моральды ескірген құралдарды және
ескі технологияларды жаңасымен алмастыруға ;
- өндірістің тиімділігін жоғарылатуға;
- шығарылатын өнімнің құрылымын өзгертуге,
- өндірісті диверсификациялауға;
- кәсіпорынның өмір сүруін қамтамасыз етуге.
Қауіп дәрежесіне байланысты инвестициялар қатерлі, тікелей, портфельді
және аннуитетті болады.
Қатерлі инвестициялар (немесе венчурлы капитал) – жаңа өндіріс орнын
қаржыландыруға салынады. Қатерлі инвестициялар қауіптілігі жоғарғы
инвестициялар болып табылады. Жаңадан құрылған кішігірім кәсіпорындар
өзінің меншікті қаржысынан қаржыланады. Егер де осындай кәсіпорынның
өркендеуіне мүмкіндік туса, оған қосымша қаражат қажеттілігі пайда болады.
Банк несиелері жеткіліксіз болса немесе оларды алу мүмкіндігі болмаса,
венчурлы капиталды қолдануға болады. Венчурлы капитал жаңа акцияларды
шығару түріндегі инвестициялар. Венчурлы капиталдың иегерлері
инвестицияларды өндірістің жаңа салаларына жасайды. Әдетте бұл салалар
үлкен қауіппен байланысты болады да, банктер несие беруден алшақтайды.
Олардың банктерден айырмашылығы несие бергенде немесе жай және арнайы
акцияларды сатып алғанда ешқандай қамтамасыз етуді талап етпейді. Венчурлы
капиталдың иегерлері үлкен қауіпке көп табыс табу үмітімен барады.
Капиталдың қауіпті салымы жаңа технологияларды инновациялауды
қаржыландыру қажеттілігі туғанда жасалады да, оның құрамына капиталдың әр
түрлі қосалқылары кіруі мүмкін: акционерлік, ссудалық, кәсіпкерлік. Қауіпті
капитал жетістіктерін көбірек қажет ететін өнеркәсіптің құрылуына делдал
болуы мүмкін.
1.3 Қазақстанда инвестициялық қызметтің қалыптасуы мен дамуы
Инвестициялардың тиімділігін есепке алу, талдау және жоғарлату үшін
макродәрежеде сияқты, микродәрежеде де олардың ғылыми негізделген
классификациясы қажет. Инвестициялардың ойластырылған және ғылыми жоспарда
негізделген классификациясы тек оларды сауапты есепке алу ғана емес,
сонымен бірге олардың барлық жағынан қолданылу деңгейін талдауға және бұл
негізде тиімді инвестициялық саясатты жасау және іске асыру үшін объективті
ақпаратты алуға мүмкіндік береді. Жоспарлы экономиканың тұрмыстылығында
және тәжірибесінде аса таралуды келесі белгілер бойынша инвестицияның
классификациясы алды:
болашақ объектілердің мақсатты тағайындалу белгісі бойынша – бұл
олардың ұлттық шаруашылықтың салалары бойынша бөлінуі - өз кезегінде екі
бөлімшелерін - өндірістік тағайындалуының объектілеріне салымдарын және
өндірістік емес тағайындалудың объектілерін құрайды.
негізгі қорлардың қайта өндірісінің формалары бойынша – жаңа
құрылысқа, әрекет етуші кәсіпорындардың кеңейтілуіне және қайта құруына,
сонымен бірге техникалық қайта қаруландырылуына.
қаржыландыру көздері бойынша – орталықтанған және орталықтанбаған.
қолдану бағыты бойынша – өндірістік және өндірістік емес.
инвестицияларды қосу объектілері бойынша – мүлікке инвестициялар
(нақты инвестициялар) – ғимараттарға, жабдықтарға, құралдарға,
материалдардың қорларына инвестициялар; нақты (капиталды құрайтын)
инвестициялар - әрекет етуші кәсіпорындардың қайта құрылуына және
техникалық қайта қарулануына жаңаларын құру. Бұл жағдайда инвестор-
кәсіпорны қаражаттарды сала отырып, өзінің өндірістік капиталын көбейтеді –
негізі өндірістік қорлар және олардың қызмет етуі үшін қажетті айналым
құралдары; қаржылық (портфельді) инвестициялар (акцияларды, облигацияларды
және басқа бағалы қағаздарды алу); портфельді инвестициялар – басқа
кәсіпорындардың активтерін акцияларға, облигацияларға, басқа бағалы
қағаздарға салу. Портфельді инвестицияларды жүзеге асыру кезінде инвестор
бағалы қағаздарға дивиденд-табыстарын ала отырып өзінің қаржылық капиталын
көбейтеді; материалды емес инвестициялар немесе материалды емес активтерге
инвестициялар (патенттер, лицензиялар, бағдарламалық өнімдер, ғылыми-
зерттеушілік және тәжірибелі-құраушы жасаулар және т.б.).
Капитал құраушы инвестициялардың құрылымында негізгі орынды негізгі
капиталға инвестициялар алады, қайсысылардың көлеміне жаңа құрылысқа, қайта
құрылуына, әрекет етуші өнеркәсіптік, ауылшаруашылық, көліктік, саудалық
және басқа кәсіпорындардың кеңейтілуіне және техникалық қайта қарулануына
шығындар, тұрғындық және мәдени-тұрмыстық құрылысқа шығындар кіргізіледі.
Инвестицияларды қолданудың тиімділігі маңызды дәнежеде олардың
құрылымына байланысты болады. Инвестициялардың құрылымында олардың түрлері,
пайдалану бағыттары бойынша құрамы және олардың жалпы инвестицияларда үлесі
түсініледі.
Инвестициялардың жалпы және жеке құрылымдары ажыратылады.
Инвестициялардың жалпы құрылымдарына олардың нақтыға және портфельдіге
бөлінуін жатқызуға болады. Инвестициялардың жалпы көлемінде кіші үлесін
капитал құраушы инвестициялар құрайды. Осылай, 1996 жылы инвестициялардың
жалпы көлемінен капитал құраушының үлесі 81%, ал қаржылықтың 19% ғана
құрайды. Кейбір жеке құрылымдарға капитал салымдарының құрылымдарының
келесі түрлері қосылады: технологтялық, қайта өндіру, салалық, сонымен
бірге меншік формасы бойынша және қаржыландыру көздері бойынша
инвестициялардың құрылымы.
Технологиялық құрылымда шығындар түрлері бойынша қандай да объектінің
құрылыс-жайларына шығындардың құрамы және олардың жалпы сметалық құндағы
үлесі түсініледі, яғни олардың жалпы мөлшеріндегі инвестициялардың қандай
үлесі құрылыс-жөндейтін жұмыстарға (ҚМЖ), машиналарды сатып алуға,
жабдықтаушыларға және оларды жөндеуге, жобалы-зерттеушілік және басқа
шығындарға бағытталуы көрсетіледі. Инвестициялардың технологилық құрылымы
олардың пайдалануы тиімділігіне ең маңызды әсер етеді. Бұл құрылымның іске
асырылуы жобаның сметалық құнында машиналар мен жабдықтар үлесінің
оптималды деңгейіне дейін жоғарлатуында шлғырланады. Мәні бойынша
инвестициялардың технологиялық құрылымы болашақ кәсіпорынның негізгі
өндірістік қорлардың активті және пассивті бөліктері арасында қарым-
қытынасты қалыптастырады.
Машиналар мен жабдықтар үлесінің, яғни болашақ кәсіпорынның негізгі
өндірістік қорларының белсенді бөлігінің көбеюі оның өедірістік
күштілігінің көбеюіне, содан инвестициялық өнімнің бір-біріне төмендеуіне
септігін тигізеді. Экономикалық тиімділік еңбектің механизация және
автоматизация деңгейін жоғарлату және өнім бірлігіне шартты-тұрақты
шығындарын төмендету есебінен жетуге болады. Капиталды салымдардың
технологиялық құрылымын талдауында ғылыми жоспарда сияқты, практикалық
жоспарда да маңызды мағынасы бар.
Қайта өндіру құрылымы – сол сияқты инвестицияларды пайдалану
тиімділігіне маңызды әсер етеді.
Инвестициялардың қайта өндіру құрылымында олардың негізгі өндірістік
қорлардың қайта өндіру формалары бойынша жалпы сметалық құнда бөлінуі және
сәйкестендірілуі түсіндіріледі. Инвестициялардың жалпы көлемінде олардың
қай үлесі жаңа құрылысқа, әрекет етуші өндірістің қайта құрылуына және
техникалық қайта қарулануына бағытталуын анықтауға болады. Теория және
практика өндірістің қайта құрылуы және техникалық қайта қарулануы көптеген
себептерге байланысты жаңа құрылысқа қарағанда көбірек пайдалы екенін
куәландырады.
Біріншіден, қосымша өндірістік күштердің әрекет етуіне енгізу мерзімі
қысқартылады.
Екіншіден, маңызды шамада үлестік инвестициялар қысқартылады.
Негізгі капиталға нақты инвестициялардың қайта өндірістік құрылымның
өзгеру динамикасы позитивті жоспарда да, негативті жоспарда да белгілі бір
қозғауларды немесе тенденцияларды көрсете алады. Негативті аспект жаңа
құрылысқа нақты инвестициялар үлесінің жоғарлауы олардың өндірістің
кеңйтілуге, қайта құрылуына және техникалық қайта қарулануына бағытталатын
үлестің төмендеуіне әкелуі мүмкін, қайсысы өндірістің техникалық деңгейіне
және инвестициялардың тиімділігіне, сонымен бірге толығымен экономикаға
жағымсыз әсер етуі мүмкін. Позитивті аспект бұл тенденцияда талданатын
кезеңде, мысалы кіші кәсіпорындарды құру процесі тым қарқынды өтіп
жатқанында және бүның есебінен жаңа құрылысқа бағытталған инвестициялардың
үлесі өскенінде көрінеді. ҚР-да кіші бизнесті құру және экономикада оның
ролін арттыру қажетті және прогрессивті процесс болып табылады.
Республиканың экономикасы үшін маңызды мағына сонымен бірге ҚР
экономикасының салалары бойынша нақты инвестициялардың бөлінуінде бар,
өйткені осы бөлінуден маңызды дәрежеде оның болашағы байланысты болады.
Инвестициялардың экономикалық тиімділігі олардың салалық және шекаралық
(аймақтық) құрылымдарынан тәуелді болады.
Салалық құрылымда - өнеркәсіптің және толығымен экономиканың салалары
бойынша олардың бөлінуі және сәкестендірілуі түсініледі. Оның іске асырылуы
пропорционалдылығын қамтамасыз етуінде және ұлттық экономикалық жүйенің
тұрақты дамуын қаматамасыз ететін салалардың тез дамуында шоғырланады.
Инвестициялардың салалық құрылымын жоспарлауынан біріншіден барлық
салалардың дамуында тепе-теңдік, оның салалық құрылымының оптималдылығы,
ғылыми-техникалық прогрестің жылдамдатылуы және республиканың барлық
экономикасының қызмет етуінің тиімділігі тәуелді болады. Мемлекет, мысалы,
бюджеттік қаражаттардың және басқа құралдардың көмегімен прогрессивті
бағытталуда инвестициялардың салалық құрылымының өзгеруінің тенденциясына
әсер етуі мүмкін.
Экономикада инвестицялардың тиімділігі үшін маңызды мағынаға
қаржыландыру көздері және меншік формалары бойынша инвестицияның құрылымы
ие болады.
Меншік көздері бойынша инвестициялардың құрылымында қаржыландыру
көздерінің қиылысында олардың бөлінуі және сәйкестендірілуі түсініледі.
Инвестициялардың бұл құрылымының іске асырылуы оптималды деңгейіне дейін
бюджеттен тыс қаражаттар үлесінің көбеюінде шоғырланады. Жылдар бойынша
өзгеру динамикасының негізінде негативті және позитивті қатынастардағы
факторлардың әсер етуінде болған өзгерістерді елестетуге және талдауға
болады (мысалы, қаржыландыру көзі ретінде амортизациялық есептен шығарулар
үлкен роль атқара бастады).
Кәсіпорында инвестицияларды пайдалану тиімділігі, оның қаржылық
жағдайы маңызды шамада кәсіпорында олардың құрылымына байланысты болады.
Кәсіпорындағы инвестициялардың жалпы құрылымында нақты және портфельді
инвестициялардың арасындағы сәйкестендіру түсініледі. Оның іске асырылуы
портфельді инвестициялардан сияқты, нақты инвестициялардан да максималды
берілуін алуында шлғырланады. Бұл инвестициялардың үлесі аса тиімді
жобаларда максимумға ұмтылуы керектігін білдіреді. Қазіргі кездегі
шарттарда кәсіпорындар үшін маңызды мағынаға нақты инвестициялардың да,
портфельді инвестициялардың да құрылымы ие болады. Портфельді
инвестициялардың құрылымында кәсіпорындармен сатып алынатын бағалы
қағаздардың түрлері бойынша, сонымен бірге басқа кәсіпорыедардың
активтеріне салымдар бойынша олардың бөлінуі және сәйкестендірілуі
түсініледі.
Жоғарыда айтылғандарды жалпылай отырып, қортында жасауға болады –
түрлі бағыттары бойынша инвестициялардың құрылымын талдау ғылыми және
практикалық мағынаға ие болады. Берілген талдаудың практикалық мағынасы
оның инвестициялар құрылымының өзгеру тенденциясын анықтауға және бұл
негізде тым әрекет етуші және тиімді инвестициялық саясатты жасауға
мүмкіндік беретінінде шоғырланады. Инвестициялардың құрылымын талдауының
теориялық мағынасы бұл талдаудың негізінде алдында аталмаған
инвестицияларды пайдалануының инвестициялық қызметіне және тиімділігіне
әсер ететін жаңа факторлардың анықталуында шоғырланады, сонымен қатар
инвестициялық саясаттың жасалуы үшін өте маңызды.
Отандық инвесторлардың болмауынан немесе оның қаржылық жағдайының
нашарлығынан, шетел капиталын маңызды деп шығарып, инвестицияны
қаржыландыру көздерін таңдағанда өндірушілердің қайта бағытталуы
шартталады. Кейінгі жылдары республика бойынша саланың ішінде біздің
аймақта жалпы инвестицияның көлемінде шетел инвестиция үлесінің ұлғаюы
байқалуда. Жалпы инвестицияның көлемінде шетел инвестициясының үлесінің
және көлемінің күрт өсуі бір жағынан, ерекше мемлекет жағына отандық
инвесторлардың капитал салымдарының төмендеуімен байланысты, екінші
жағынан, аймақтағы ірі өнеркәсіптік кәсіпорындарды (Карметкомбинат және
Джезказганцветмет) шетел инвесторларына басқаруға берумен байланысты және
бұл кәсіпорынның барлық инвестициялары шетелдікке жатады...
Шетел инвестициялары - жарғылық капиталға ҚР-ң заңды тұлғаларының
қатысу нысанында жүзеге асыру, инвестициялар, сонымен қатар, ҚР-ң заңды
тұлғаларына несие беру, оларға қатысты шетел инвесторлары мұндай заңды
тұлғалар қабылдайтын шешімдерді анықтауға құқықтары бар.
Шетел инвесторы:
- шетелдің заңды тұлғалары;
- шетел азаматтары, азаматтығы жоқ тұлғалар, шеиелде тұратын ҚР-ң
азаматтары;
- шетел мемлекеті;
- халықаралық ұйымдар;
- ҚР-ң заңды тұлғалары, оларға қатысты шетел инвесторларында мұндай
заңды тұлғаның қабылдайтын шешімдерін анықтауға құқықтары бар.
Тікелей шетел инвесторы - қайта құрылған және қызмет ететін ҚР-ң
заңды тұлғаларымен және оларға қатысты заңды тұлғалар қабылдайтын
шешімдерді анықтауға құқығы бар шетел инвесторларымен жүзеге асырылатын
инвесторлар.
Портфельді шетел инвесторы - шетел инвесторымен жүзеге асырылатын
басқа да инвесторлар.
Көптеген мемлекеттің әлемдік тәжірибесі шетел капиталын тарту және
оларды қолдануды мемлекетті реттеу экономикаға позитивті (жағымды) әсер
етеді. Шетел инвестициялары экономиканың даму деңгейлері орташа немесе
төмен елдердегі жеке кәсіпкерліктің қалыптасуына және нығаюына әсер етеді,
біріккен кәсіпорынды құру үшін және ірі ауқымды жобаларды жүргізу үшін
капиталды шоғырландырады, қаржы нарығының қалыптасуына және оның
инфрақұрылымының дамуына әсер етеді. Қазақстан экономикасының әлемдік
шаруашылық байланыста қаншалықты сәтті бірігуіне байланысты, толық
шаруашылық қатынастарға ауысу стратегиясы мен тактикасы тәуелді болады.
Қазақстандағы шетел несиелерінің негізгі массасы байланысты болып
табылады және сауда балансында сақталатын дефицит тудырып импортты
ұлғайтуға жіберіледі. Сондықтан осы жабдықтаушыдан түскен түсімдер толық
түрде республиа экономикасы үшін саңызы бар салаларға және экспортты
өндіріске инвестициялық жобаларын қаржыландыру үшін қолданыла алмайды.
Осы уақытқа дейін Қазақстандағы шетел несиелері осы сферадағы қысқа
мерзімді жоспардағы ақша айналым жылдамдығынан және жоғары пайдалылықтан
халықтық тұтынудың импорт тауарлары үшін қолданылған. Бірақ республика
экономикасы үшін шетел несиелерін тікелей инвестиция ретінде қолдану
жағымды болып табылады. Тікелей шетел инвестициясын тарту бір жағынан,
мемлекеттің қаржылық міндеттерін ұлғайтпайды, екінші жағынан инвестициялық
ресурстағы жетіспеушілікті қаржыландырудың ішкі көздерінен толтырады. Егер
өнеркәсіптік өндіріс сферасында тікелей инвестициялар аралас компаниялар
және біріккен кәсіпорын нысанында қолданылса, онда шағын және орта бизнес
сферасында инвестициялар коммерциялық қарыз түрінде түседі.
Біздің республиканың экономикасына жағымды өзгерістерді қамтамасыз
ететін шетел инвестициясын тарту, бір жағынан, инвестициялық сектордағы
арнайы мәселелерді тудырады. Оларды шешу ерекше назар тартады. Біріншіден,
бұл кейінгі жылдардағы Қазақстанның сыртқы қарызының өсуі. Шетел капиталын
тарту және қолдану кейін сыртқы қарызды қалыптастыратын амортизациялық,
пайыздық және басқа да төлемдерді төлеуді талап етеді. Қазіргі кезде
Қазақстанның жиынтық сыртқы қарызына келесілер енеді: үкіметпен кепілденген
тікелей мемлекеттік қарыздар, үкіметтің кепілдігісіз несие бойынша
тартылған қарыздар, сонымен қатар Қазақстан кәсіпорынның басқа елдер
кәсіпорындарына кредиторлық қарызы.
Екіншіден, шетел инвестициясын қайтар және тиімді қолдану мәселелері
бар. Осыған байланысты мемлекеттің абсқару және реттеу органдары
инвестициялық жобаларды жүргізуге аз назар аударады. Олардың көбісі пайда
табуды қамтамасыз етпейді. Несиелерді қолданудың және бөлудің әкімшілік
әдістері, қарыз алушы мемлекеттік компаниялардың қайта ұйымдастыру және
басқа да субъективті факторлар несие қаражаттарын қайтаруын қиындатады.
Қарыз алушы кәсіпорынды қайта ұйымдастыру кезінде сыртқы міндеттерді
ауыстыратын маңызды субъектіні анықтамау бойынша, механизмнің жасалмауы
дефолттың пайда болуына әкеледі. Қажетсіз экспортты несиелер қарыз алушының
мүмкіншіліктерісіз оларға қызмет етудің маңызды бюджет қаражаттары
жұмсалатын сыртқы қарыз пайда болады.
Үшіншіден, шетел инвестициясына кедендік, салықтық жеңілдіктер,
валюталық-саудалық ерекшеліктер бергендіктен отандық өндірушілердің бәсеке
қабілеттігі төмен және өнеркәсіптік өндіріс салаларындағы шетел
монополизмінің күшеюіне әкеледі және салық салу жеңілдіктері үшін бюджеттің
төмендеуіне әкеледі.
Инвестицялық процесті басқару Қазақстан экономикалық дамуының тарихи
тәжірибесін, сондай-ақ, әлеуметтік-экономикалық сипаттағы жаңа
мүмкіндіктерін ескеруді пайымдайды. Әлемдік деңгейге жабдықтың тек 2-3% зы
ғана сәйкес келді, ал матералдардың, энергияның үлестік шығыны әлемдік
көрсеткіштерден шамамен 2-3 және одан да көп есе артық болды.
Сол кезеңдегі инвестицияларды басқару ерекшелігі, олардың соңғыға емес,
аралық өнімге бағдарлануы болды. Инвестицияның негізгі бөлігі өндірістік
салаға бағытталынды.
Капитал салымдары көлемінің басым бөлігін өндірістік бағытталған
қаражааттар құрады, яғни өндіріс құралдарын өндіруге бағытталынды, бұл
әрине қоғамдық өндірістің бірінші мен екінші бөлімшелері арасындағы
сайкессіздікке әкелді.
Бұл қоғамның әлеуметтік жағдайына кері әсерін тигізбеуі мүмкін емес.
Республикада инвестициялық процесс көптеген дербес бағыттар бойынша
жүрді. Бұл процеске қатысушылардың басы бірікпеді, ал инвестициялық
экономикалық механизм жоғарғы түпкі нәтижелерге жетуге жұмылдырымады.
Республикада құрылысты өз күшімен 50-ден артық әр түрлі министрліктер
жүргізді.
Республиканың әлеуметтік–экономикалық дамуын басқарудың түпкілікті ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
Негізгі бөлім. Инвестициялық тәуекелдіктер түсінігі және олардың
түрлері
1. Инвестициялық қызмет және Қазақстан экономикасындағы
инвестицияның
рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... 5
1.1 Инвестициялық қызмет. Инвестициялық қызметтің объектілері мен
субъектілері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2 Инвестициялық қызмет тиімділігі және инвестицияның
жіктелуі ... ... ... 8
1.3 Қазақстанда инвестициялық қызметтің қалыптасуы мен
дамуы ... ... ... .12
2. Инвестициялық тәуекелдіктер және олардың
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ...18
2.1 Инвестициялық тәуекел түсінігі және оның
мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...18
2.2 Инвестициялық тәуекел
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...20
2.3 Инвестициялық тәуекелділікті бағалау және басқару
әдістері ... ... ... ... 24
2.4 Тәуекелдерді басқару
жүйесі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .28
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
2
Кіріспе
Инвестиция дегеніміз-бұл халық шаруашылығына мемлекет ішінде және
шетелде, оны қайта құру және кеңейту, сол сияқты пайда алу мақсатында ұзақ
мерзімді қаражат бөлу. Тікелей инвестиция-бұл қаражаттарды тікелей
өндіріске, құрал-жабдықтарды сатып алу және әлеуметтік, өндірістік
сипаттағы обьектілерді салуға жұмсалады. Портфельді инвестициялар бағалы
қағаздарды сатып алу арқылы (бағалы қағаздар портфелі) және ұзақ мерзімдік
банк несиелерін беру арқылы (қағаздар портфелі) жүзеге асады. Жеке,
мемлекеттік, шетелдік инвестициялар инвестициялық заңдармен реттеледі, ол
заңдарға жеке шаруашылық бөлімшелердің, банктердің инвестициялық іс-әрекеті
тәртібі ережелері анықталады және инвестор құқықтары қорғалады.
Қазақстанда заңға сәйкес инвестиция деп кәсіпкерлік іс-әрекет және
басқа да пайда әкелетін іс әрекет обьектілеріне салынатын ақша қаражаттары
мен бағалы қағаздарды айтады. Инвестициялық қызметтің қатысушылары-жеке
және заңды тұлғалар, мемлекет, сол сияқты шетелдік инвесторлар бола алады.
Берілген жағдайдағы әңгіме коммерциялық банктердің инвестициялық қызметіне
қатысты.
Жұмыстың өзектілігі сонда, инвестициялық саясатты дамытудың негiзгi
мақсаты отандық, сондай-ақ шетелдiк инвестицияны пайдалану негiзiнде
бәсекеге қабiлеттi түпкi өнiм құруды қамтамасыз ететiн ашық үлгiдегi
инновациялық жүйе қалыптастыру болып табылады.
Инвестициялық саясат – бұл инвестициялық қызметті жандандыру
мақсатында барлық шаруашылық объектілер үшін жағымды жағдай қалыптастыру
бойынша мемлекет жүргізетін мақсатты бағытталған шаралар кешені.
Инвестициялық жобаларды іске асыру өндірісті жетілдіріп, сатылатын
тауарлардың сапасын арттыру онымен қоса жұмыс орындарының көбейіп,
тұрғындарды еңбекпен толығымен қамтамасыз етуге, сөйтіп халқымыздың өмір
деңгейінің өсуіне мүмкіндік береді. Сонымен, елімізде жүргізіліп жатқан
инвестициялық процесті экономикалық пайда кіргізіп, әлеуметтік саланың
өркендеуіне жағдай жасайтын қызмет деп қарастыруымыз керек. Осыған орай,
инвестициялық іс-әрекетті талдауда оның тиімділігіне экономикалық
шаралармен бірдей әсер ететін әлеуметтік шараларды ерекшелеудің маңызы зор.
Кез-келген істі бастау үшін міндетті түрде қаражат керек. Сондықтан
қаржыландырудың көздерін анықтап және оларды қалай басқарудың амалдарын
саралап және де Қазақстан Республикасындағы банктердің, қаржылық
институттардың, кәсіпкерліктердің, ұйымдардың ұзақ мерзімді қаржыландыру
көздерінің басқарылуын жан-жақты талдап, зерттеп білу. Онда кездесетін
кемшіліктерді ескеріп, оңтайландыру шаралары мен бағыттарын ұсыну.
Инвестициялар - бұл капиталды ұзақ мерзімді қаржыландыру түрінде
жұмсалатын шығын жиынтығы. Инвестициялық қызметтің мақсаты кәсіпкерлік
табыс немесе соның белгілі бір пайызын алып отыру.
Жұмыстың мәні инвестициялық қызметтің экономикалық мәнін ашу болып
табылады.
Жұмыстың негізгі мақсаты – инвестициялық тәуекелділік түсінігі мен
түрлерін кең ауқымда талдау.
Сонымен қатар жұмыстың басты міндеттері мыналар:
- Инвестициялық қызмет тиімділігі және инвестицияның жіктелуі
- Қазақстанда инвестициялық қызметтің қалыптасуы мен дамуы
- Инвестициялық тәуекелдіктер және олардың түрлері
- Инвестициялық тәуекел түсінігі және оның мәні
- Инвестициялық тәуекел түрлері
- Инвестициялық тәуекелділікті бағалау және басқару әдістерін
қарастыру.
Тәуекелдерді басқару жүйесіЖұмыс жоғарыда қозғалған мәселелерден басқа
жалпы инвестицияның экономикалық мәнін және оның жіктелуін көрсетеді.
Сондай-ақ жұмыста инвестициялық портфельдің қалыптасу тетіктері толығымен
сипатталған.
Жалпы жұмыстың зерттелу деңгейіне тоқталсақ, мемлекеттің инвестициялық
саясаты, оны жүйелеу қазіргі таңда өзекті мәселелердің алдыңғы қатарына
шықты. Сондықтанда әр мемлекеттің инвестициялық процеске қатысуын
ұйымдастыру, инвестицияның дұрыс салаларға тартылуын қарастыру,
инвесторларға оңтайлы жағдай жасау мәселелері жан-жақты отандық және
шетелдік ғалымдар тұрғысынан зерттелуде.
Жұмысты орындау барысында келесі экономикалық–статистикалық зерттеу
әдістері қолданылады: монографиялық, талдау, статистикалық, сызбалыќ жєне
т.б.
Қолданылған әдебиеттерге келсек, жұмысты жазу барысында отандық жєне
шетелдік оқулықтар және еліміздегі әрекет етуші заңдар мен құқықтық-
нормативтік материалдар, сондай–ақ, ағымдық баспасөз беттерінде жарияланған
мақалалар мен статистикалық мәліметтер қолданылды.
1. Инвестициялық қызмет және Қазақстан экономикасындағы инвестицияның
рөлі
1.1 Инвестициялық қызмет. Инвестициялық қызметтің объектілері мен
субъектілері
Инвестициялық қызмет міндетті түрде инвестор деп аталатын жеке
тұлғамен байланысты. Инвестор өзінің немесе басқа несиелік қаражаттарын
салады. Инвестициялар көп аспектілі капиталды талап етеді, инвестициялар
әртүрлі формада және алуан мәнде, қызметте болады. Инвестицияның астында
тікелей бағытталған салымдар немесе капитал жатады.Инвесторлар осы
объектілер арқылы өз бағытн, қызметінің ерекшелігін күтеді.
Инвестицияларды салу бойынша олар анық (нақты) немесе қаржылық болып
бөлінеді. Анық инвестициялар басқа да салымдармен салыстыруға, бюджетке
түседі. Олар нақты экономикалық активтер, экономикалық ресурстер болып
табылады. Қаржылық инвестициялар көптеген заттарға салым болып табылады.
Мысалы: құнды қағаздар, бөлшектік қатысулар, банктік депозиттер жатады.
Инвестициялардың негізгі қызметі компаниялардың басқару жүйесін қалпына
келтіру үшін қолданылады. Олар фирманың қаржылық жүйесін қалпына келтіру
үшін, қаржылық табыс алу үшін, қаржылық тиімділік үшін қолданылады. қолма-
қол инвестициялар инвестициялық объектілерден пайда алу үшін, олар
девидент, проценттік ставка түрінде де болуы мүмкін.
Қысқа мерзімдік инвестициялардың астында 1 жылдың ішінде салымдар
жатады. Орта мерзімдік және жедел инвестициялар 1 жылдан 3 жылға дейінгі
салымдар жатады. көпжылдық инвестициялар 3 жылдан аса мерзімде де қызмет
атқарады. Инвестициялық ресурстар жеке, мемлекеттік, шетелдік және ортақ
(аралас) инвестициялар деп бөлінеді. Жеке ( мемлекеттік емес)
ннвестициялардың астында жеке инвестрлердің салымдары жатады, олар
мемлекеттік емес мекемелерде жүзеге асады. Барлық экономика саласында
инвестициялық салым көрініс табады және де олардың тәуекелділікке ұшырау
шамасы әртүрлі.
Инвестициялық қызмет – табыс табу, пайда алу, жеке мүдделік нәтижелік
үшін асырылатын қызмет түрі. Инвестийияның қызметі барысында ол көптеген
фазалардан өту қажет, яғни инвестициялық ресурстардың ұдайы қызметі мен
оның пайда түсіру кезеңіне шейін өз қызметін атқарады. Бұл процесс
кәсіпкерлерде бірнеше сала бойынша бірдей бағытта жүзеге асады. Бұл
субъектілерді қолданушылар жеке инвесторлар болып табылады. Инвесторлар осы
фазалық қызметті өту барысында таңдау қызметі мен талғамы бірдей түседі.
Инвестициялық қызмет тек қана пайдалылықты әкелетіні екіталай. Себебі
инвестициялық қызмет барысында тәуекелділік пен шығындар да көрініс табады.
Инвестициялық шығындар инвестициялық пайданы алу үшін қолданылады.
Инвестициялық қызметтіңфазасында әртүрлі деңгейдегі шығындар мен әртүрлі
бағыттағы тәуекелділіктер орын алады.
Шетелдік инвестициялар туралы сөз қозғағанда біз шетелдік капитал,
ұлттық актив сияқты сөздерге тап боламыз. Шетелдік инвестициялар акциялық
түрде, шетелдік салымдар түрінде, шетелдік капитал түрінде болады.
Инвестициялық климат ретінде - әлеуметтік, экономикалық, ұйымдық,
құқықтық, саяси және басқа да шарттардың толық мінездемесін және
мемлекеттік экономикаға (аймақ, негізгі бағыты ретінде түсінеді).
Инвестициялық климаттық бағаға келесі есеп ұсынылады:
- экономикалық шарттар (макроэкономикалық ортаның деңгейі, ЖІӨ
динамикасы, ұлттық табыс, өндірістік өнім көлемі, инфляция, жоғары
технологиялық өндірістің дамуы, еңбек нарығы, ақша-несие жағдайы, қаржылық,
бюджеттік, салық, валюталық баға т.б.)
- мемлекеттік инвестициялық саясат (шетел инвестицияларын мемлекеттік
қолдау, шетел жеке меншігін мемлекеттендіру, халықаралық келісімдерге
қатысу, келісімдердіқарастыру, саяси басқару, мемлекеттік институттардың
тұрақтылығы мен тиімділігі т.б.)
- нормативтік-құқықтық бағасының инвестициялық саясаты (құжаттардың
кезеңделуі мен корректировкасы, мемлекеттікинвестициялармен кіру мен шығу
параметрлері, салықтық, валюталық, кезеңдік режим, құрылу тәртібі,
тіркелуі, фирмалардың ликвидациясы, олардың қаралуы мен бақылануы )
- ақпараттық, фактілер, статистикалық материалдардың әр түрлі
факторлық деңгейі, инвестициялық климатты анықтау;
Инвестициялық климаттың әр түрлі баға деңгейі инвестициялық
тәуелділікті анықтау болып келеді, салынған қаражаттың дұрыстығы және
бағыныштылығы. Негізгі өрнектер болыпшетелдік бағалау бойынша халықаралық
банк, арнайы қаржы мен несиелік рейтинг болып саналады.
Шетел инвестицияларын тарту көзінің негізгі шарты, шетел инвесторының
минимизация тәуелділігі, сонымен қатар мемлкеттік құқығы.
Олар келесі негізде орналасады:
- Конституция негізі немесе нормативтік акт;
- Екіжақты келісім, шетел инвестицияларының мемлекеттік келісімі, оны
қорғауы;
- Мемлекеттер мен басқа елдер азаматтарының инвестициялық
қайшылықтарын шешу.
Мемлекеттік гарантия, инвестициялық жағдай, сонымен қатар құқықтық
қорғау Қазақстан Республикасының Инвестициялар туралы заңында,
конституция және басқада нормативтік құқықтық актілер ҚР, оған коса
шетелдік келісім-шарттар.
Республикада инвестор өз инвестициясын әрбір объектке, әртүрлі
кәсіпкерлікте жүзеге асыру құқығы бар. Тек қана қайшы келетін жағдай ҚР
заңнамасындағы актілерде қарастырылған жайттар. Олар: көрсетілген зиян
(немесе залал) түрлері үшін сонымен қатар заңға қайшы келетін әрекет ету.
ҚР кепілдік етеді;шартты келісім, шарттар тұрақтылығы, шетел
инвестицияларымен мемлекеттік органдармен арасын бақылау. Тек қана
шарттарға өзгерістерді енгізу екі жақты келісімді болуы керек.
Инвестор дың жеке мүлігін күштеп алу (ұлттық, реквизиция) мемлекет
қажеттілік беріледі, тек қана ҚР заңдық акттарымен.
Қазіргі кезе Қазақстан шетел инвестицияларын экономикалық жағдайда
тартудан алдағы қатарда деп айтуға болады. Инвестициялық жұмыстың даму
барысында, Қазақстан халықаралық эксперттердің бағасы бойынша ендерлік
деңгейде, оны сол елдердің арасында өткізген инвестициялық реформадан
көруге болады.
Қазақстандағы инвестициялық климатының жақсы дпмуы ретінде
Халықаралық инвестициялардың Standart Pocr*s Mody*s Investors Servis.
Тердің жағдайындалуы.
Қазақстан өз ішіндегі инвестициялық саясаттың тұрақтылық және
анықтылық прнинциптерін, инвесторлар мен қарым-қатынаста қолдайды.
90 жылдардың басында негізгі Қазақстанның приоритеті мұнайгазы мен
таукен орындарын дамытудың секторына бағыттанса, екінші күні бұл бағыттар
өзгерген.
Мемлекеттің тұрақты және болашақ моделі Қазақстан диверсификация
сұрағын шешуді талап етеді.
Негізігі приоритет ретінде жоғары технология, бәсекелестік қабілеті
т.б осы приоритеттердің мемелекеттік қолдау процестері институттар мен
механизмдер де инвестициялық ресурстардың бәсекелестік секеторы болып
келеді. 2001 жылы АҚ Банк Развития Казахстана құрылды. Ол ұзақ мерзімді
және қысқа мерзімді инвестициялық жобаларды кәсіпорындарға несиелендіру
үшін қолданды.
Сонымен қатар Қазақстан даму банкімен қатар, инвестициялық саясаттың
дамуында негізгі ролді басқа да институттар алады, атап айтсақ Қазақстанның
инвестициялық қоры, Ұлттық инвестициялық қор, Сақтандыру корпорациялары
экспорттық несие мен инвестиция.
2. Инвестициялық қызмет тиімділігі және инвестицияның жіктелуі
Елімізде жүргізіліп жатқан инвестициялық процесті экономикалық пайда
кіргізіп, әлеуметтік саланың өркендеуіне жағдай жасайтын қызмет деп
қарастыруымыз керек. Осыған орай, инвестициялық іс-әрекетті талдауда оның
тиімділігіне экономикалық шаралармен бірдей әсер ететін әлеуметтік
шараларды ерекшелеудің маңызы зор.
Инвестициялардың жіктелуін қарастырмас бұрын инвестициялық нарықтың
құрылымын білгеніміз жөн.
Инвестициялық нарық негізінен нақты инвестициялау объектілер нарығы,
қаржылық инвестициялау инструменттерінің нарығы болып бөлінеді.
Нақты инвестициялау объектілер нарығы тікелей капиталдық салымдардан,
жек меншік объектілер нарығынан, мүлік нарығынан және нақты инвестициялар
объектілерінің нарығынан тұрады. Ал қаржылық инвестициялық нарық қор және
ақша нарықтарын біріктіреді.
Қазіргі нарықтық экономика жағдайында инвестор ретінде территориалдық
және муниципальдық басқару органдары тұлғасындағы мемлекет, акционерлік
қоғам, жеке тұлғалар, сондай-ақ, шет елдік мемлекет пен шет елдік заңды
және жеке тұлғалар, халықаралық ұйымдар бола алады.инвестиция меншігінің
түрлеріне және инвестордың мемлекетіне қарай инвестиция мынадай түрлерге
бөлінеді: мемлекеттік, жеке, шет елдік, бірлескен.
Мемелкеттік инвестицияларға мыналар жатады: экономиканың мемлкеттік
секторындағы кәсіпорындар мен ұйымдарды құруға және дамытуға мемлекеттік
бюджеттен, бюджеттен тыс қорлардан, қарыз қаражаттардан салынған ақша
қаражаттар; сонымен қатар мемлекет меншігіндегі территориядағы және
муниципальдық меншіктегі кәсіпорындар мен ұйымдарды қолдауға және дамытуға
салынған ақша қаражаттар.
Жеке инвестицияларға мемлекеттік емес кәсіпорындар мен ұйымдардың және
жеке тұлғалардың салған ақша қаражаттары жатады.
Шет елдік инвестиция деп шет елдік компаниялар мен шет елдік жеке
тұлғалар және шет елдік мемлекеттердің өкілеттілігіндегі органдардың салған
ақаша қаражаттарын айтамыз.
Бірлескен инвестицияларға ішкі бірлескен, яғни мемлекет пен мемлекеттік
емес заңды және жеке тұлғалардың бірлескен салымдары сияқты, отандық
инвесторлармен шетелдік инвесторлардың бірлескен салымдарын жатқызады.
Инвестиция жайында шешім қабылдау басқарманың стратегиялық қиын міндеті
болып табылады. Инвестициялау кәсіпорынның қаржылық жағдайын жақсартудағы
тиімді шараның бірі.
Барлық инвестицияларды екі негізгі топқа бөлуге болады: портфельді
(қаржылық) және нақты (шынайы).
Портфельді инвестиция – акцияларға, облигацияларға және басқа бағалы
қағаздарға қаржы салу. Қаржыландыру шынайы капиталдың өсуіне жартылай
бағытталған. Қаржылық инвестиция құрылымында жеке меншік инвестициялар
басым болады.
Портфельді инвестиция – нақты инвестициялық мақсатқа жету үшін
қолданылатын бағалы қағаздар және басқа активтер жиынтығы. Инвестордың
негізгі мақсаты: салымның қауіпсіздігі, табыстығы, өсімділігі. Бірде-бір
бағалы қағазда бұл қасиеттер жоқ. Сондықтан инвестициялық мақсаттар
арасында таңдау өтімділігі жасалады. Егер бағалы қағаздар сенімді болса,
табыс төмен болады. Егер капиталдың өсу келешегі айқын болса, сұраныс көп
болады. Бұл қағаздың бағасын жоғарылатады және табысты төмендетеді.
Инвестициялық мақсаттарды компромиске келтіру диверсификациясы арқылы
жүргізіледі. диверсификация күрделі шығын қаупін төмендету әдісі.
Портфельдің жалпы құнынан 10%-ке белгілі қағаз түрін шектеу қабылданған,
портфель кеңейген сайын бұл 5%-ке төмендеуі мүмкін.
Сонымен, портфельді инвестиция деп жобалар тобына капитал салуды
айтады. Портфельді инвестиция жағдайында инвестордың негізгі міндеті
оңтайлы инвестиция портфелін құрастыру және басқару болып табылады. Әдетте,
ол қор нарығындағы құнды қағаздарды сату мен сатып алу операциялары арқылы
жүзеге асырылады. Осыған орай портфельді инвестициялар көбінесе қысқа
мерзімді қаржылық операциялар түрінде көрінеді.
Нақты инвестиция – қысқаша айтқанда материалды өндірістік қордың өсуін
және негізгі капиталды қаржыландыру. Негізгі капиталды қаржыландыратын
нақты инвестициялар салалық және технолгиялық құрылыспен сипатталады;
олардың пропорциясы жинақтау тиімділігін анықтайды.
Нақты инвестицияны сипаттау үшін жинақтаудың көлемі және нормасы деген
түсінік қолданылады.
Көлем – бұл капиталды қаржыландыруға кеткен құн, ал инвестиция нормасы
дегеніміз – инвестиция көлемі мен ЖІӨ құнының ара қатынасымен анықталады.
Нақты инвестиция деп өндіріс процесіне тікелей қатысатын
инвестицияларды айтамыз. Мысалы, құралдарға, ғимараттарға, материалдар
қорына салынатын инвестициялар.
Объектісіне қатысты инвестициялар келесі түрлерге жіктеледі:
1) мүліктік инвестициялар (материалды инвестициялар);
2) қаржылық инвестициялар;
3) материалдық емес инвестициялар.
Мүліктік инвестициялар – бұл нақты инвестициялар.
Қаржылық инвестициялар – бұл қаржылық мүлікке салынатын салымдар, басқа
фирмалардың жұмыстарына қатысу және борыштық құқығына ие болу. Мысалы,
акция, басқа да құнды қағаздарды сатып алу.
Ал материалдық емес құндылықтарға қатысты инвестияларға зерттеу мен
талдау жасау, кадрлар даярлау, жарнаман және басқаларға салынатын
инвестициялар жатады.
Әрекеттің бағытына қарай инвестициялар келесі түрлерге бөлінеді:
1) бастапқы инвестициялар немесе нетто- инвестициялар, кәсіпорынды
негіздеуде немесе сатып алуда жүзеге асырылатын инвестициялар:
2) өндірістік потенциалды ұлғайтуға бағытталған, кеңейту инвестициялар
( экстенсивті инвестициялар):
3) қайта инвестициялау, яғни кәсіпорынның негізгі қорының құрамын
қолдау мақсатында жаңа өндіріс құралдарын жасауға немесе сатып
алуға бағытталған бос инвестициялық қаражаттармен байланысты
инвестициялар. Оларға мыналарды жатқызуға болады:
➢ бар объектілерді жаңа объектілермен ауыстыруға бағытталған
ауыстыру инвестициялары;
➢ рационализациялауға арналған инвестициялар, жетілдіруге
жұмсалады;
➢ шығару бағдарламасын өзгертуге жұмсалатын инвестициялар;
➢ диверсификациялауға арналған инвестициялар, олар өнімнің
номенклатурасының өзгеруіне, өнімнің жаңа түрлерін шығаруға және
жаңа сату рыногын ұйымдастыруға жұмсалатын инвестициялар;
➢ болашақта кәсіпорынның қалыпты жұмыс істеуін қамтамасыз етуге
бағытталған инвестициялар. Бұған ғылыми жұмыстарға, кадрларды
дайындауға, жарнама, қоршаған ортаны қорғауға бағытталған
инвестициялар кіреді.
Кәсіпорынның өмір сүру циклі тұрғысынан және оның қызметінің мақсаты
мен бағытына байланысты шынайы инвестиция мынадай үш түрге бөлінеді:
- бастапқы инвестициялар;
- экстенсивтік инвестициялар;
- реинвестициялар.
Бастапқы инвестиция (нетто-инвестиция) – бұл кәсіпорын, фирма, қызмет
көрсету объектісі негізіндегі инвестиция. Бұл жағдайда салынған инвестиция
құрылысқа немесе ғимараттар мен құрылғылар сатып алуға, құрал-жабдықтарды
жөндеуге және қажетті материалдық қорларды, айналым қаражатын құруға
жұмсалады.
Экстенсивті инвестиция - әрекет етуші кәсіпорын немесе ұйымды
кеңейтуге, олардың өндірістік потенциалын өсіруге бағытталатын инвестиция.
Реинвестиция - әрекет етуші кәсіпорын мен ұйымдағы негізгі қорлардың
ұдайы өндіріс процесімен байланысты инвестиция. Бос ақша қаражаттары бар
кәсіпорын немесе ұйым сол бос ақша қаражатты мыналарға шығындайды:
- физикалық тұрғыдан тозған немесе моральды ескірген құралдарды және
ескі технологияларды жаңасымен алмастыруға ;
- өндірістің тиімділігін жоғарылатуға;
- шығарылатын өнімнің құрылымын өзгертуге,
- өндірісті диверсификациялауға;
- кәсіпорынның өмір сүруін қамтамасыз етуге.
Қауіп дәрежесіне байланысты инвестициялар қатерлі, тікелей, портфельді
және аннуитетті болады.
Қатерлі инвестициялар (немесе венчурлы капитал) – жаңа өндіріс орнын
қаржыландыруға салынады. Қатерлі инвестициялар қауіптілігі жоғарғы
инвестициялар болып табылады. Жаңадан құрылған кішігірім кәсіпорындар
өзінің меншікті қаржысынан қаржыланады. Егер де осындай кәсіпорынның
өркендеуіне мүмкіндік туса, оған қосымша қаражат қажеттілігі пайда болады.
Банк несиелері жеткіліксіз болса немесе оларды алу мүмкіндігі болмаса,
венчурлы капиталды қолдануға болады. Венчурлы капитал жаңа акцияларды
шығару түріндегі инвестициялар. Венчурлы капиталдың иегерлері
инвестицияларды өндірістің жаңа салаларына жасайды. Әдетте бұл салалар
үлкен қауіппен байланысты болады да, банктер несие беруден алшақтайды.
Олардың банктерден айырмашылығы несие бергенде немесе жай және арнайы
акцияларды сатып алғанда ешқандай қамтамасыз етуді талап етпейді. Венчурлы
капиталдың иегерлері үлкен қауіпке көп табыс табу үмітімен барады.
Капиталдың қауіпті салымы жаңа технологияларды инновациялауды
қаржыландыру қажеттілігі туғанда жасалады да, оның құрамына капиталдың әр
түрлі қосалқылары кіруі мүмкін: акционерлік, ссудалық, кәсіпкерлік. Қауіпті
капитал жетістіктерін көбірек қажет ететін өнеркәсіптің құрылуына делдал
болуы мүмкін.
1.3 Қазақстанда инвестициялық қызметтің қалыптасуы мен дамуы
Инвестициялардың тиімділігін есепке алу, талдау және жоғарлату үшін
макродәрежеде сияқты, микродәрежеде де олардың ғылыми негізделген
классификациясы қажет. Инвестициялардың ойластырылған және ғылыми жоспарда
негізделген классификациясы тек оларды сауапты есепке алу ғана емес,
сонымен бірге олардың барлық жағынан қолданылу деңгейін талдауға және бұл
негізде тиімді инвестициялық саясатты жасау және іске асыру үшін объективті
ақпаратты алуға мүмкіндік береді. Жоспарлы экономиканың тұрмыстылығында
және тәжірибесінде аса таралуды келесі белгілер бойынша инвестицияның
классификациясы алды:
болашақ объектілердің мақсатты тағайындалу белгісі бойынша – бұл
олардың ұлттық шаруашылықтың салалары бойынша бөлінуі - өз кезегінде екі
бөлімшелерін - өндірістік тағайындалуының объектілеріне салымдарын және
өндірістік емес тағайындалудың объектілерін құрайды.
негізгі қорлардың қайта өндірісінің формалары бойынша – жаңа
құрылысқа, әрекет етуші кәсіпорындардың кеңейтілуіне және қайта құруына,
сонымен бірге техникалық қайта қаруландырылуына.
қаржыландыру көздері бойынша – орталықтанған және орталықтанбаған.
қолдану бағыты бойынша – өндірістік және өндірістік емес.
инвестицияларды қосу объектілері бойынша – мүлікке инвестициялар
(нақты инвестициялар) – ғимараттарға, жабдықтарға, құралдарға,
материалдардың қорларына инвестициялар; нақты (капиталды құрайтын)
инвестициялар - әрекет етуші кәсіпорындардың қайта құрылуына және
техникалық қайта қарулануына жаңаларын құру. Бұл жағдайда инвестор-
кәсіпорны қаражаттарды сала отырып, өзінің өндірістік капиталын көбейтеді –
негізі өндірістік қорлар және олардың қызмет етуі үшін қажетті айналым
құралдары; қаржылық (портфельді) инвестициялар (акцияларды, облигацияларды
және басқа бағалы қағаздарды алу); портфельді инвестициялар – басқа
кәсіпорындардың активтерін акцияларға, облигацияларға, басқа бағалы
қағаздарға салу. Портфельді инвестицияларды жүзеге асыру кезінде инвестор
бағалы қағаздарға дивиденд-табыстарын ала отырып өзінің қаржылық капиталын
көбейтеді; материалды емес инвестициялар немесе материалды емес активтерге
инвестициялар (патенттер, лицензиялар, бағдарламалық өнімдер, ғылыми-
зерттеушілік және тәжірибелі-құраушы жасаулар және т.б.).
Капитал құраушы инвестициялардың құрылымында негізгі орынды негізгі
капиталға инвестициялар алады, қайсысылардың көлеміне жаңа құрылысқа, қайта
құрылуына, әрекет етуші өнеркәсіптік, ауылшаруашылық, көліктік, саудалық
және басқа кәсіпорындардың кеңейтілуіне және техникалық қайта қарулануына
шығындар, тұрғындық және мәдени-тұрмыстық құрылысқа шығындар кіргізіледі.
Инвестицияларды қолданудың тиімділігі маңызды дәнежеде олардың
құрылымына байланысты болады. Инвестициялардың құрылымында олардың түрлері,
пайдалану бағыттары бойынша құрамы және олардың жалпы инвестицияларда үлесі
түсініледі.
Инвестициялардың жалпы және жеке құрылымдары ажыратылады.
Инвестициялардың жалпы құрылымдарына олардың нақтыға және портфельдіге
бөлінуін жатқызуға болады. Инвестициялардың жалпы көлемінде кіші үлесін
капитал құраушы инвестициялар құрайды. Осылай, 1996 жылы инвестициялардың
жалпы көлемінен капитал құраушының үлесі 81%, ал қаржылықтың 19% ғана
құрайды. Кейбір жеке құрылымдарға капитал салымдарының құрылымдарының
келесі түрлері қосылады: технологтялық, қайта өндіру, салалық, сонымен
бірге меншік формасы бойынша және қаржыландыру көздері бойынша
инвестициялардың құрылымы.
Технологиялық құрылымда шығындар түрлері бойынша қандай да объектінің
құрылыс-жайларына шығындардың құрамы және олардың жалпы сметалық құндағы
үлесі түсініледі, яғни олардың жалпы мөлшеріндегі инвестициялардың қандай
үлесі құрылыс-жөндейтін жұмыстарға (ҚМЖ), машиналарды сатып алуға,
жабдықтаушыларға және оларды жөндеуге, жобалы-зерттеушілік және басқа
шығындарға бағытталуы көрсетіледі. Инвестициялардың технологилық құрылымы
олардың пайдалануы тиімділігіне ең маңызды әсер етеді. Бұл құрылымның іске
асырылуы жобаның сметалық құнында машиналар мен жабдықтар үлесінің
оптималды деңгейіне дейін жоғарлатуында шлғырланады. Мәні бойынша
инвестициялардың технологиялық құрылымы болашақ кәсіпорынның негізгі
өндірістік қорлардың активті және пассивті бөліктері арасында қарым-
қытынасты қалыптастырады.
Машиналар мен жабдықтар үлесінің, яғни болашақ кәсіпорынның негізгі
өндірістік қорларының белсенді бөлігінің көбеюі оның өедірістік
күштілігінің көбеюіне, содан инвестициялық өнімнің бір-біріне төмендеуіне
септігін тигізеді. Экономикалық тиімділік еңбектің механизация және
автоматизация деңгейін жоғарлату және өнім бірлігіне шартты-тұрақты
шығындарын төмендету есебінен жетуге болады. Капиталды салымдардың
технологиялық құрылымын талдауында ғылыми жоспарда сияқты, практикалық
жоспарда да маңызды мағынасы бар.
Қайта өндіру құрылымы – сол сияқты инвестицияларды пайдалану
тиімділігіне маңызды әсер етеді.
Инвестициялардың қайта өндіру құрылымында олардың негізгі өндірістік
қорлардың қайта өндіру формалары бойынша жалпы сметалық құнда бөлінуі және
сәйкестендірілуі түсіндіріледі. Инвестициялардың жалпы көлемінде олардың
қай үлесі жаңа құрылысқа, әрекет етуші өндірістің қайта құрылуына және
техникалық қайта қарулануына бағытталуын анықтауға болады. Теория және
практика өндірістің қайта құрылуы және техникалық қайта қарулануы көптеген
себептерге байланысты жаңа құрылысқа қарағанда көбірек пайдалы екенін
куәландырады.
Біріншіден, қосымша өндірістік күштердің әрекет етуіне енгізу мерзімі
қысқартылады.
Екіншіден, маңызды шамада үлестік инвестициялар қысқартылады.
Негізгі капиталға нақты инвестициялардың қайта өндірістік құрылымның
өзгеру динамикасы позитивті жоспарда да, негативті жоспарда да белгілі бір
қозғауларды немесе тенденцияларды көрсете алады. Негативті аспект жаңа
құрылысқа нақты инвестициялар үлесінің жоғарлауы олардың өндірістің
кеңйтілуге, қайта құрылуына және техникалық қайта қарулануына бағытталатын
үлестің төмендеуіне әкелуі мүмкін, қайсысы өндірістің техникалық деңгейіне
және инвестициялардың тиімділігіне, сонымен бірге толығымен экономикаға
жағымсыз әсер етуі мүмкін. Позитивті аспект бұл тенденцияда талданатын
кезеңде, мысалы кіші кәсіпорындарды құру процесі тым қарқынды өтіп
жатқанында және бүның есебінен жаңа құрылысқа бағытталған инвестициялардың
үлесі өскенінде көрінеді. ҚР-да кіші бизнесті құру және экономикада оның
ролін арттыру қажетті және прогрессивті процесс болып табылады.
Республиканың экономикасы үшін маңызды мағына сонымен бірге ҚР
экономикасының салалары бойынша нақты инвестициялардың бөлінуінде бар,
өйткені осы бөлінуден маңызды дәрежеде оның болашағы байланысты болады.
Инвестициялардың экономикалық тиімділігі олардың салалық және шекаралық
(аймақтық) құрылымдарынан тәуелді болады.
Салалық құрылымда - өнеркәсіптің және толығымен экономиканың салалары
бойынша олардың бөлінуі және сәкестендірілуі түсініледі. Оның іске асырылуы
пропорционалдылығын қамтамасыз етуінде және ұлттық экономикалық жүйенің
тұрақты дамуын қаматамасыз ететін салалардың тез дамуында шоғырланады.
Инвестициялардың салалық құрылымын жоспарлауынан біріншіден барлық
салалардың дамуында тепе-теңдік, оның салалық құрылымының оптималдылығы,
ғылыми-техникалық прогрестің жылдамдатылуы және республиканың барлық
экономикасының қызмет етуінің тиімділігі тәуелді болады. Мемлекет, мысалы,
бюджеттік қаражаттардың және басқа құралдардың көмегімен прогрессивті
бағытталуда инвестициялардың салалық құрылымының өзгеруінің тенденциясына
әсер етуі мүмкін.
Экономикада инвестицялардың тиімділігі үшін маңызды мағынаға
қаржыландыру көздері және меншік формалары бойынша инвестицияның құрылымы
ие болады.
Меншік көздері бойынша инвестициялардың құрылымында қаржыландыру
көздерінің қиылысында олардың бөлінуі және сәйкестендірілуі түсініледі.
Инвестициялардың бұл құрылымының іске асырылуы оптималды деңгейіне дейін
бюджеттен тыс қаражаттар үлесінің көбеюінде шоғырланады. Жылдар бойынша
өзгеру динамикасының негізінде негативті және позитивті қатынастардағы
факторлардың әсер етуінде болған өзгерістерді елестетуге және талдауға
болады (мысалы, қаржыландыру көзі ретінде амортизациялық есептен шығарулар
үлкен роль атқара бастады).
Кәсіпорында инвестицияларды пайдалану тиімділігі, оның қаржылық
жағдайы маңызды шамада кәсіпорында олардың құрылымына байланысты болады.
Кәсіпорындағы инвестициялардың жалпы құрылымында нақты және портфельді
инвестициялардың арасындағы сәйкестендіру түсініледі. Оның іске асырылуы
портфельді инвестициялардан сияқты, нақты инвестициялардан да максималды
берілуін алуында шлғырланады. Бұл инвестициялардың үлесі аса тиімді
жобаларда максимумға ұмтылуы керектігін білдіреді. Қазіргі кездегі
шарттарда кәсіпорындар үшін маңызды мағынаға нақты инвестициялардың да,
портфельді инвестициялардың да құрылымы ие болады. Портфельді
инвестициялардың құрылымында кәсіпорындармен сатып алынатын бағалы
қағаздардың түрлері бойынша, сонымен бірге басқа кәсіпорыедардың
активтеріне салымдар бойынша олардың бөлінуі және сәйкестендірілуі
түсініледі.
Жоғарыда айтылғандарды жалпылай отырып, қортында жасауға болады –
түрлі бағыттары бойынша инвестициялардың құрылымын талдау ғылыми және
практикалық мағынаға ие болады. Берілген талдаудың практикалық мағынасы
оның инвестициялар құрылымының өзгеру тенденциясын анықтауға және бұл
негізде тым әрекет етуші және тиімді инвестициялық саясатты жасауға
мүмкіндік беретінінде шоғырланады. Инвестициялардың құрылымын талдауының
теориялық мағынасы бұл талдаудың негізінде алдында аталмаған
инвестицияларды пайдалануының инвестициялық қызметіне және тиімділігіне
әсер ететін жаңа факторлардың анықталуында шоғырланады, сонымен қатар
инвестициялық саясаттың жасалуы үшін өте маңызды.
Отандық инвесторлардың болмауынан немесе оның қаржылық жағдайының
нашарлығынан, шетел капиталын маңызды деп шығарып, инвестицияны
қаржыландыру көздерін таңдағанда өндірушілердің қайта бағытталуы
шартталады. Кейінгі жылдары республика бойынша саланың ішінде біздің
аймақта жалпы инвестицияның көлемінде шетел инвестиция үлесінің ұлғаюы
байқалуда. Жалпы инвестицияның көлемінде шетел инвестициясының үлесінің
және көлемінің күрт өсуі бір жағынан, ерекше мемлекет жағына отандық
инвесторлардың капитал салымдарының төмендеуімен байланысты, екінші
жағынан, аймақтағы ірі өнеркәсіптік кәсіпорындарды (Карметкомбинат және
Джезказганцветмет) шетел инвесторларына басқаруға берумен байланысты және
бұл кәсіпорынның барлық инвестициялары шетелдікке жатады...
Шетел инвестициялары - жарғылық капиталға ҚР-ң заңды тұлғаларының
қатысу нысанында жүзеге асыру, инвестициялар, сонымен қатар, ҚР-ң заңды
тұлғаларына несие беру, оларға қатысты шетел инвесторлары мұндай заңды
тұлғалар қабылдайтын шешімдерді анықтауға құқықтары бар.
Шетел инвесторы:
- шетелдің заңды тұлғалары;
- шетел азаматтары, азаматтығы жоқ тұлғалар, шеиелде тұратын ҚР-ң
азаматтары;
- шетел мемлекеті;
- халықаралық ұйымдар;
- ҚР-ң заңды тұлғалары, оларға қатысты шетел инвесторларында мұндай
заңды тұлғаның қабылдайтын шешімдерін анықтауға құқықтары бар.
Тікелей шетел инвесторы - қайта құрылған және қызмет ететін ҚР-ң
заңды тұлғаларымен және оларға қатысты заңды тұлғалар қабылдайтын
шешімдерді анықтауға құқығы бар шетел инвесторларымен жүзеге асырылатын
инвесторлар.
Портфельді шетел инвесторы - шетел инвесторымен жүзеге асырылатын
басқа да инвесторлар.
Көптеген мемлекеттің әлемдік тәжірибесі шетел капиталын тарту және
оларды қолдануды мемлекетті реттеу экономикаға позитивті (жағымды) әсер
етеді. Шетел инвестициялары экономиканың даму деңгейлері орташа немесе
төмен елдердегі жеке кәсіпкерліктің қалыптасуына және нығаюына әсер етеді,
біріккен кәсіпорынды құру үшін және ірі ауқымды жобаларды жүргізу үшін
капиталды шоғырландырады, қаржы нарығының қалыптасуына және оның
инфрақұрылымының дамуына әсер етеді. Қазақстан экономикасының әлемдік
шаруашылық байланыста қаншалықты сәтті бірігуіне байланысты, толық
шаруашылық қатынастарға ауысу стратегиясы мен тактикасы тәуелді болады.
Қазақстандағы шетел несиелерінің негізгі массасы байланысты болып
табылады және сауда балансында сақталатын дефицит тудырып импортты
ұлғайтуға жіберіледі. Сондықтан осы жабдықтаушыдан түскен түсімдер толық
түрде республиа экономикасы үшін саңызы бар салаларға және экспортты
өндіріске инвестициялық жобаларын қаржыландыру үшін қолданыла алмайды.
Осы уақытқа дейін Қазақстандағы шетел несиелері осы сферадағы қысқа
мерзімді жоспардағы ақша айналым жылдамдығынан және жоғары пайдалылықтан
халықтық тұтынудың импорт тауарлары үшін қолданылған. Бірақ республика
экономикасы үшін шетел несиелерін тікелей инвестиция ретінде қолдану
жағымды болып табылады. Тікелей шетел инвестициясын тарту бір жағынан,
мемлекеттің қаржылық міндеттерін ұлғайтпайды, екінші жағынан инвестициялық
ресурстағы жетіспеушілікті қаржыландырудың ішкі көздерінен толтырады. Егер
өнеркәсіптік өндіріс сферасында тікелей инвестициялар аралас компаниялар
және біріккен кәсіпорын нысанында қолданылса, онда шағын және орта бизнес
сферасында инвестициялар коммерциялық қарыз түрінде түседі.
Біздің республиканың экономикасына жағымды өзгерістерді қамтамасыз
ететін шетел инвестициясын тарту, бір жағынан, инвестициялық сектордағы
арнайы мәселелерді тудырады. Оларды шешу ерекше назар тартады. Біріншіден,
бұл кейінгі жылдардағы Қазақстанның сыртқы қарызының өсуі. Шетел капиталын
тарту және қолдану кейін сыртқы қарызды қалыптастыратын амортизациялық,
пайыздық және басқа да төлемдерді төлеуді талап етеді. Қазіргі кезде
Қазақстанның жиынтық сыртқы қарызына келесілер енеді: үкіметпен кепілденген
тікелей мемлекеттік қарыздар, үкіметтің кепілдігісіз несие бойынша
тартылған қарыздар, сонымен қатар Қазақстан кәсіпорынның басқа елдер
кәсіпорындарына кредиторлық қарызы.
Екіншіден, шетел инвестициясын қайтар және тиімді қолдану мәселелері
бар. Осыған байланысты мемлекеттің абсқару және реттеу органдары
инвестициялық жобаларды жүргізуге аз назар аударады. Олардың көбісі пайда
табуды қамтамасыз етпейді. Несиелерді қолданудың және бөлудің әкімшілік
әдістері, қарыз алушы мемлекеттік компаниялардың қайта ұйымдастыру және
басқа да субъективті факторлар несие қаражаттарын қайтаруын қиындатады.
Қарыз алушы кәсіпорынды қайта ұйымдастыру кезінде сыртқы міндеттерді
ауыстыратын маңызды субъектіні анықтамау бойынша, механизмнің жасалмауы
дефолттың пайда болуына әкеледі. Қажетсіз экспортты несиелер қарыз алушының
мүмкіншіліктерісіз оларға қызмет етудің маңызды бюджет қаражаттары
жұмсалатын сыртқы қарыз пайда болады.
Үшіншіден, шетел инвестициясына кедендік, салықтық жеңілдіктер,
валюталық-саудалық ерекшеліктер бергендіктен отандық өндірушілердің бәсеке
қабілеттігі төмен және өнеркәсіптік өндіріс салаларындағы шетел
монополизмінің күшеюіне әкеледі және салық салу жеңілдіктері үшін бюджеттің
төмендеуіне әкеледі.
Инвестицялық процесті басқару Қазақстан экономикалық дамуының тарихи
тәжірибесін, сондай-ақ, әлеуметтік-экономикалық сипаттағы жаңа
мүмкіндіктерін ескеруді пайымдайды. Әлемдік деңгейге жабдықтың тек 2-3% зы
ғана сәйкес келді, ал матералдардың, энергияның үлестік шығыны әлемдік
көрсеткіштерден шамамен 2-3 және одан да көп есе артық болды.
Сол кезеңдегі инвестицияларды басқару ерекшелігі, олардың соңғыға емес,
аралық өнімге бағдарлануы болды. Инвестицияның негізгі бөлігі өндірістік
салаға бағытталынды.
Капитал салымдары көлемінің басым бөлігін өндірістік бағытталған
қаражааттар құрады, яғни өндіріс құралдарын өндіруге бағытталынды, бұл
әрине қоғамдық өндірістің бірінші мен екінші бөлімшелері арасындағы
сайкессіздікке әкелді.
Бұл қоғамның әлеуметтік жағдайына кері әсерін тигізбеуі мүмкін емес.
Республикада инвестициялық процесс көптеген дербес бағыттар бойынша
жүрді. Бұл процеске қатысушылардың басы бірікпеді, ал инвестициялық
экономикалық механизм жоғарғы түпкі нәтижелерге жетуге жұмылдырымады.
Республикада құрылысты өз күшімен 50-ден артық әр түрлі министрліктер
жүргізді.
Республиканың әлеуметтік–экономикалық дамуын басқарудың түпкілікті ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz