Кәсіпкерлік қызметтегі бәсекенің ролі
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1 НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКАДАҒЫ БӘСЕКЕНІҢ РОЛІ ... ... ... ... ... ... .
1.1 Бәсеке қабілеттіліктің даму теориясы және нарық жағдайындағы бәсеке ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.2 Қазақстан экономикасының бәсеке қабілеттілік жоғарлауының негізгі бағыттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2 КӘСІПКЕРЛІК ҚЫЗМЕТТЕГІ БӘСЕКЕНІҢ РӨЛІ ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.1 Кәсіпкерлік қызметтегі бәсекенің мәні және оны бағалаудың негізі ... ... ..
2.2Кәсіпкерліктегі бәсекеге қабілеттілікті анықтаудың әдістемелік түсініктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1 НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКАДАҒЫ БӘСЕКЕНІҢ РОЛІ ... ... ... ... ... ... .
1.1 Бәсеке қабілеттіліктің даму теориясы және нарық жағдайындағы бәсеке ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.2 Қазақстан экономикасының бәсеке қабілеттілік жоғарлауының негізгі бағыттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2 КӘСІПКЕРЛІК ҚЫЗМЕТТЕГІ БӘСЕКЕНІҢ РӨЛІ ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.1 Кәсіпкерлік қызметтегі бәсекенің мәні және оны бағалаудың негізі ... ... ..
2.2Кәсіпкерліктегі бәсекеге қабілеттілікті анықтаудың әдістемелік түсініктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Зерттеу тақырыбының өзектілігі.Қазіргі экономикалық жағдайға орай 50 ел қатарына қосылуда, ДСҰ (ВТО) кіруде республикамыздағы кәсіпорындардың бәсекелестік қабілеттілігін арттыру жолдары бүгінгі күні өзекті мәселеге айналып отыр.
«...Қазірдің өзінде біздің кәсіпкерлерге жаңа мүмкіндіктердің пайда болуын дұрыс бағалау, жаңа рыноктарға шығу жөніндегі тиімді стратегияларды әзірлеумен байыпты айналысу, бәсекелестік артықшылықтарды өсіре түсу маңызды...» деп 2010 жылғы 29 қаңтарындағы жаңа оңжылдық – жаңа экономикалық өрлеу – қазақстанның жаңа мүмкіндіктері» атты Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. назарбаевтің Қазақстан халқына Жолдауында айтылды.
Осыған байланысты фирманың бәсекеге қабілеттілігін басқару мақ-саттарының сол немесе басқа әдісті қолдануға болатын экономикалық принциптерді қарастырып талдау қажет. Міне, осы жағдайлар зерттеу тақырыбын таңдауға себеп болды.
Тақырыптың ғылыми зерттелу дәрежесі.Қазіргі нарықтық жағдайда ұзақ мерзімді бәсекелестік артықшылықтарды қалыптастыру мен оны іске асыру мәселелері М. Портер, Ж.-Ж. Ламбен, П. Дойл,А.А. Томпсон, А.Дж. Стрикленд есімді шетелдік ғалымдардың, сондай-ақ Г.Л. Азоев, О.В. Аристов, Н.И. Герчикова, Р.А. Фатхутдинов, Сағадиев К.Ә., Оқаев Қ.О., Қошанов А.К., Қасенов К.Р. есімді ресейлік және қазақстандық ғалымдардың еңбектерінде қарастырылған.
«...Қазірдің өзінде біздің кәсіпкерлерге жаңа мүмкіндіктердің пайда болуын дұрыс бағалау, жаңа рыноктарға шығу жөніндегі тиімді стратегияларды әзірлеумен байыпты айналысу, бәсекелестік артықшылықтарды өсіре түсу маңызды...» деп 2010 жылғы 29 қаңтарындағы жаңа оңжылдық – жаңа экономикалық өрлеу – қазақстанның жаңа мүмкіндіктері» атты Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. назарбаевтің Қазақстан халқына Жолдауында айтылды.
Осыған байланысты фирманың бәсекеге қабілеттілігін басқару мақ-саттарының сол немесе басқа әдісті қолдануға болатын экономикалық принциптерді қарастырып талдау қажет. Міне, осы жағдайлар зерттеу тақырыбын таңдауға себеп болды.
Тақырыптың ғылыми зерттелу дәрежесі.Қазіргі нарықтық жағдайда ұзақ мерзімді бәсекелестік артықшылықтарды қалыптастыру мен оны іске асыру мәселелері М. Портер, Ж.-Ж. Ламбен, П. Дойл,А.А. Томпсон, А.Дж. Стрикленд есімді шетелдік ғалымдардың, сондай-ақ Г.Л. Азоев, О.В. Аристов, Н.И. Герчикова, Р.А. Фатхутдинов, Сағадиев К.Ә., Оқаев Қ.О., Қошанов А.К., Қасенов К.Р. есімді ресейлік және қазақстандық ғалымдардың еңбектерінде қарастырылған.
1 Қазақстан Республикасы Президентінің 2009 жылғы 6 наурыздағы «Дағдарыстан жаңару мен дамуға» атты Қазақстан халқына Жолдауы. // Егемен Қазақстан. 8 наурыз 2009 жыл.
2 Мамыров Н.К. «Основы предпринимательства», Алматы, Экономика, 1997
3 С.Н. Нысанбаев, Ж.Т. Қожамқұлова Коммерциялық кәсіпкерлік негіздері: Оқу құралы. – Алматы: Қазақ университеті, 2004.
4 Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерліктің жағдайы мен проблемалары. Оқу-әдістемелік құралы. «Даму» кәсіпкерлікті дамыту қоры» АҚ. Алматы, 2009 9-13 бет.
5 Малое предпринимательство: Теория, мировой опыт и Казахстан. /Под. ред. Е.Б.Жатканбаева. А., 2001.
6 Қазақстан Республикасындағы шағын кәсіпкерлік субъектілерінің макроэкономикалық көрсеткіштеріне талдамалы зерттеу. Оқу-әдістемелік құралы. «Даму» кәсіпкерлікті дамыту қоры» АҚ. Алматы, 2009. 13-21 бет.
7 Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы “Жаңа онжылдық- жаңа экономикалық өрлеу - Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері” атты Қазақстан халқына Жолдауы. // Егемен Қазақстан. 30 қаңтар 2010 жыл.
8 Қазақстан – цифрларда 2009 жыл ІІІ-тоқсан. Алматы, 2009
9 Малый бизнес как фактор успешного развития региона //Десять лет реформ на постсоветском пространстве: ожидания, результаты, перспективы. Материалы международ.науч.конф.18-19 мая 2001г. В5-ти ч. Алматы, 2001 Ч.1-С.273-277.
10 Прохоров В. Развитие малого бизнеса. //Экономика и жизнь. 2007,№34.
11 «Даму» кәсіпкерлікті дамыту қоры» АҚ-ның Қазақстандағы және оның аймақтарындағы шағын және орта кәсіпкерліктің дамуының жағдайы туралы есебі. Алматы, 2009. 13-21 бет.
12 «Самұрық-Қазына» ҰӘҚ-ның Кәсіпкерліктің жедел курсы атты материалдар жинағы. Аламты, 2009. 16-21 бет
13 «Даму» кәсіпкерлікті дамыту қоры» АҚ «Бизнес Кеңесші» Бағдарламасы.
14 Әліпбай С. Индустриялық-инновациялық жедел даму алдағы жаңа уақыт сипатын анықтайды. //Егемен Қазақстан. 29 мамыр, 2009 жыл 3 бет.
15 Қазақстан аймақтарындағы ШОК-тың даму көрсеткіштерін салыстыру. Оқу-әдістемелік құралы. «Даму» кәсіпкерлікті дамыту қоры» АҚ. Алматы, 2009. 21-27 бет.
16 «Даму» қорының 01.12.2009 ж. әрекет үстіндегі бағдарламасын жүзеге асырудың нәтижелері. Оқу-әдістемелік құралы. «Даму» кәсіпкерлікті дамыту қоры» АҚ. Алматы, 2009. 131-146 бет.
2 Мамыров Н.К. «Основы предпринимательства», Алматы, Экономика, 1997
3 С.Н. Нысанбаев, Ж.Т. Қожамқұлова Коммерциялық кәсіпкерлік негіздері: Оқу құралы. – Алматы: Қазақ университеті, 2004.
4 Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерліктің жағдайы мен проблемалары. Оқу-әдістемелік құралы. «Даму» кәсіпкерлікті дамыту қоры» АҚ. Алматы, 2009 9-13 бет.
5 Малое предпринимательство: Теория, мировой опыт и Казахстан. /Под. ред. Е.Б.Жатканбаева. А., 2001.
6 Қазақстан Республикасындағы шағын кәсіпкерлік субъектілерінің макроэкономикалық көрсеткіштеріне талдамалы зерттеу. Оқу-әдістемелік құралы. «Даму» кәсіпкерлікті дамыту қоры» АҚ. Алматы, 2009. 13-21 бет.
7 Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы “Жаңа онжылдық- жаңа экономикалық өрлеу - Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері” атты Қазақстан халқына Жолдауы. // Егемен Қазақстан. 30 қаңтар 2010 жыл.
8 Қазақстан – цифрларда 2009 жыл ІІІ-тоқсан. Алматы, 2009
9 Малый бизнес как фактор успешного развития региона //Десять лет реформ на постсоветском пространстве: ожидания, результаты, перспективы. Материалы международ.науч.конф.18-19 мая 2001г. В5-ти ч. Алматы, 2001 Ч.1-С.273-277.
10 Прохоров В. Развитие малого бизнеса. //Экономика и жизнь. 2007,№34.
11 «Даму» кәсіпкерлікті дамыту қоры» АҚ-ның Қазақстандағы және оның аймақтарындағы шағын және орта кәсіпкерліктің дамуының жағдайы туралы есебі. Алматы, 2009. 13-21 бет.
12 «Самұрық-Қазына» ҰӘҚ-ның Кәсіпкерліктің жедел курсы атты материалдар жинағы. Аламты, 2009. 16-21 бет
13 «Даму» кәсіпкерлікті дамыту қоры» АҚ «Бизнес Кеңесші» Бағдарламасы.
14 Әліпбай С. Индустриялық-инновациялық жедел даму алдағы жаңа уақыт сипатын анықтайды. //Егемен Қазақстан. 29 мамыр, 2009 жыл 3 бет.
15 Қазақстан аймақтарындағы ШОК-тың даму көрсеткіштерін салыстыру. Оқу-әдістемелік құралы. «Даму» кәсіпкерлікті дамыту қоры» АҚ. Алматы, 2009. 21-27 бет.
16 «Даму» қорының 01.12.2009 ж. әрекет үстіндегі бағдарламасын жүзеге асырудың нәтижелері. Оқу-әдістемелік құралы. «Даму» кәсіпкерлікті дамыту қоры» АҚ. Алматы, 2009. 131-146 бет.
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Кәсіпкерлік қызметтегі бәсекенің ролі
Кәсіпкерлік пәні бойынша
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1 Нарықтық экономикадағы бәсекенің ролі ... ... ... ... ... ... .
1.1 Бәсеке қабілеттіліктің даму теориясы және нарық жағдайындағы бәсеке ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2 Қазақстан экономикасының бәсеке қабілеттілік жоғарлауының негізгі бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2 Кәсіпкерлік қызметтегі бәсекенің рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.1 Кәсіпкерлік қызметтегі бәсекенің мәні және оны бағалаудың негізі ... ... ..
2.2 Кәсіпкерліктегі бәсекеге қабілеттілікті анықтаудың әдістемелік түсініктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3
5
5
10
19
19
22
30
32
Кіріспе
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазіргі экономикалық жағдайға орай 50 ел қатарына қосылуда, ДСҰ (ВТО) кіруде республикамыздағы кәсіпорындардың бәсекелестік қабілеттілігін арттыру жолдары бүгінгі күні өзекті мәселеге айналып отыр.
...Қазірдің өзінде біздің кәсіпкерлерге жаңа мүмкіндіктердің пайда болуын дұрыс бағалау, жаңа рыноктарға шығу жөніндегі тиімді стратегияларды әзірлеумен байыпты айналысу, бәсекелестік артықшылықтарды өсіре түсу маңызды... деп 2010 жылғы 29 қаңтарындағы жаңа оңжылдық - жаңа экономикалық өрлеу - қазақстанның жаңа мүмкіндіктері атты Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. назарбаевтің Қазақстан халқына Жолдауында айтылды.
Осыған байланысты фирманың бәсекеге қабілеттілігін басқару мақ - саттарының сол немесе басқа әдісті қолдануға болатын экономикалық принциптерді қарастырып талдау қажет. Міне, осы жағдайлар зерттеу тақырыбын таңдауға себеп болды.
Тақырыптың ғылыми зерттелу дәрежесі. Қазіргі нарықтық жағдайда ұзақ мерзімді бәсекелестік артықшылықтарды қалыптастыру мен оны іске асыру мәселелері М. Портер, Ж.-Ж. Ламбен, П. Дойл, А.А. Томпсон, А.Дж. Стрикленд есімді шетелдік ғалымдардың, сондай-ақ Г.Л. Азоев, О.В. Аристов, Н.И. Герчикова, Р.А. Фатхутдинов, Сағадиев К.Ә., Оқаев Қ.О., Қошанов А.К., Қасенов К.Р. есімді ресейлік және қазақстандық ғалымдардың еңбектерінде қарастырылған.
Көрсетілген еңбектерде ұлттық және әлемдік экономикаларда интеграциялық процестер күшейген жағдайда қазіргі заманғы кәсіпорындарды басқарудың стратегиялық механизмдері мен құралдары ерекше орын алады.
Курстық жұмыс Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың еңбектеріне сүйене отырып жазылды. Ел басы өз еңбектерінде кәсіпкерлікті дамытудың стратегиялық маңыздылығын ерекше айтып жүр. Қазақстан - 2030, Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан, Бәсекеге қабілетті Қазақстан үшін, бәсекеге қабілетті экономика үшін, бәсекеге қабілетті халық үшін, Дағдарыстан дамуға, Жаңа онжылдық-жаңа экономикалық өрлеу - Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері атты еңбектерінде Қазақстанда аймақтық кәсіпкерліктің болашақтағы дамуының негізгі бағыттарын айқындап берді.
Зерттеудің мақсаты мен міндеттері. Курстық жұмыстың мақсаты кәсіпкерлік қызметтегі бәсекенің ролін, нарықтық экономика жағдайындағы бәсекенің экономикалық мәнін, сонымен қатар фирмалардың бәсекелестік артықшылықтары мен олардың бәсекеге қабілеттілігін қалыптастыру принциптерін анықтау болып табылады.
Осы мақсатқа сәйкес курстық жұмыста келесі зерттеу міндеттері қойылды:
- отандық кәсіпкерлік жұмыс істейтін бәсекелік ортаның дамуының негізгі үрдістерін және экономикалық жағынан талдау;
oo бәсеке қабілеттіліктің даму теориясы және нарық жағдайындағы бәсеке түсінігін ашу;
oo Қазақстан экономикасының бәсеке қабілеттілік жоғарлауының негізгі бағыттарын анықтау;
oo кәсіпкерлік қызметтегі бәсекенің мәні және оны бағалау;
oo кәсіпкерліктегі бәсекеге қабілеттілікті анықтаудың әдістемелік негізін қарастыру;
- өңірлік нарықтарда бәсекелестік өршіген жағдайда кәсіпорындардың бәсекеге қабілеттілігін арттырудың негізгі бағыттарын айқындау;
- кәсіпорындардың бәсекеге қабілеттілігін бағалау әдіс - темесін бәсекелік ортаның өзгеруінің серпінді аспектілерін ескеріп даярлау;
- .
Зерттелу объектісі - кәсіпкерлік қызметтегі бәсеке және оның негізгі түрлері.
Жұмыстың теориялық-әдістемелік негіздері, курстық жұмысты жазу барысында Қазақстан Республикасы Президенті Н.Ә. Назарбаевтың еңбектері, Қазақстан халқына жолдаулары, Қазақстан-2030 стратегиясы, Қазақстан Республикасының 2003-2015 жылдарға арналған индустриалдық-инновациялық даму стратегиясы, Даму-Аймақтар, Бизнестің жол картасы-2020 бағдарламалары мен олардың аймақтарда жүзеге асырылу барысы жөніндегі есептер, Қазақстан Республикасының заңдары мен құқықтық актілері, Қазақстан даму институтының зерттеу нәтижелері мен мәліметтері, зерттеу тақырыбына байланысты Қазақстандық және шетелдік авторлардың іргелі ғылыми еңбектері, әр түрлі мерзімдік басылымдар мен арнайы әдебиеттер пайдаланылып, оларға талдау жасалынды. Сондай-ақ, жұмыста Даму-Аймақтар, Бизнестің жол картасы-2020 бағдарламалары және индустрияландырудың 2010-2014 жылдарға арналған бағдарламасы қолданылды.
1Нарықтық экономикадағы бәсекенің ролі
1.1 Бәсеке қабілеттіліктің даму теориясы және нарық жағдайындағы бәсеке
Бәсеке латын тілінен аударғанда қақтығысу, жарыс деген мағына береді. Дәл осындай мағына экономикалық әдебиеттерде алғашқы термин болды.
18 ғасырда Адам Смит бәсекені адал, келісімсіз бірігіп еңбек етуімен байланыстырды, ол яғни сатушылар арасында тауар өткізудің табысты жағдайы деп түсіндірді. Бәсекелестік күрестің ең негізгі әдісі бағаның өзгеруі деп саналады. Әрі қарай бәсекенің мінез құлықтық түсінігі дәл ұсыныс пен еңгізу мүмкіндіктері бағытында дамыды. Осылайша К.Маркс бәсекенің жеке өндірушілер арасында өндіру шартының табысы мен тауар өткізуінің антагонистік күрес деді.
Неоклассиктер (экономис П.Кайнс) бәсекені ерекше экономикалық жетістіктер үшін күрес деп білді, ерекше, яғни (тауар, қызмет көрсету, ресурстар) олардың көлемі қоғам сұранысының потенциялынан аз. Мінез құлық трактімен қатар 19 және 20 ғасырларда құрылымдық тракт жүрді (Дж.Робинсон, Э.Чемберлен, Ф.Найт, К.Макконолл және С.Брю), төрт негізгі нарық түрлерінің батыс теориясына арнаған фундаменті: нағыз бәсеке, монополистік бәсеке, олигаполия және монополия.
Құрылымдық жағында компаниялардың арасындағы күреске көңіл аудару (акцент) араласады. Осылайша назарға фирманың нарықтағы бағаның ортақ деңгейінің әсерінің принципінің мүмкіндігі (мүмкінсіздігі) бекітілген фактісі қойылады.
Егер осындай әсер мүмкін болмаса онда ол жетілдірілген бәсеке нарығы, ал мүмкін болса ол жеілдірілмеген бәсеке.
Функционалдық жағы экономикадағы бәсеке ролін ойнайды. Й.Шумпетер өзінің теориясын да бәсекені ескі мен жаңаның жарысы деп анықтаған. Нарықтан ескірген технологияларды шығарады егер жаңашылық нарықта скептикалық қабылданса, бәсеке механизмі Й.Шумпетер тиімді бәсеке түсінігін береді. Ол тиімді бәсеке тек жаңашылдық статикалық жағайды трансформалайтын динамикалық экономикалық жағдайында ғана бола алады.
Мемлекеттің бәсекеге қабілеттілігі категориясы туралы айтатын болсақ, онда әлемдік экономика әдебиетіндегі бәсекеге қабілеттілік соңғы 25 жылда орталықтың бірі болып қалды. Ол АҚШ та 80 жылдың басында Жапондық экономиканың нарығында орын алғанда америка экономикасындағы деиндустрилизациялау қауіпін ұлттар масштабында алдын алуда пайда болды. Осы күнге дейін бәсеке қабілеттілігінің дискуссиясы әліде бар, оны түсіндіретін теория әлі жасалған жоқ.
Мемлекеттік бәсеке қабілеттіліктің классикалық анықтамасын Д.Рикардо берді. Ол қолда бардың салыстырмалық концепциясын құрастырды, оның мазмұны өндіріс (еңбек күші, жер, капитал, табиғи ресурстар) факторының максималды тиімді пайдаланудағы мемлекеттің өнеркәсіптегі жетістігімен түсіндіріледі. Нарық сферасындағы индустриалдық дамуда жаңа бәсеке жағдайлары пайда болды, олар бәсекенің ортақ векторын бәсекенің ұлттық байлықтың қолдануындағы салыстырмалы инновацияға тауарды өндірумен өндірушіден тұтынушыға жеткізілуге дейінгі қозғалысын, ғылыми техникалық негізделген динамикалық ауысатын бәсекелестікті қолдануға ауыстырылады. Салыстыру әр мемлекетке табиғаттан берілген, олар статикалық, шексіз емес және қайталанбайды. Бәсеке динамикасы инновациямен, адамдық капиталмен интеллект пен өзінің табиғи шексіздігімен байланысты.
Қазіргі кезде бәсекеге қабілеттілік теориясы Гарвард бизнес мектебінің профессоры М.Портердің жұмысымен сәйкес келеді. Портер теориясы детерминаттарға негізделеді, олар ұлттық бәсекеге қабілеттілікті құрайды, оны біз кешірек толық қарастырамыз. Оның теориясы экономикасы дамыған мемлекеттердің экономикалық саясатын жасауда кеңінен қолданылады.
Қазіргі заманғы экономикадығы бәсекелестіктің ролін келесі жағдайларға бөлейік:
1) экономикалық дамуда бәсеке негізгі рольдің бірін ойнайды. Нарық пен бәсекелестік механизмі тиімді өндірістің критериилерін орындайды, тауар өндірушілердің нарықтағы қызметін орнатады, тиімсіздіктерді шығарады;
2) бәсекелестік ол апаттық бақылаушы және өзін өзі бақылаушы экономикалық құбылыс. Оның күші барлық экономикалық тиімділіктер фактоларына әсер етеді, және де сұраныс пен ұсыныс тепе теңдігін қамтамасыз етеді. Бәсекелестіктің дағдарыстық мінез құлығы бар болғандықтан ол жағымсыз экономикалық және әлеуметтік салдарының пайда болуына өз әсерін тигізеді, бірақ, бәсеке өзінің қатаң заңдары арқылы қазіргі заманғы қозғаушы күштердің бірі болып табылады.
3) фирмалар үшін бәсекелестік бұл үзіліссіз процесс. Оны ешкім де тоқтата алмайды, себебі ол бәсекелестерден жеңіледі. Мықты бәсекелестік орта бұл даму мен өсудің мықты ынталандырушысы болып табылады.
4) экономикалық құбылыс ретіндегі бәсекелестіктің қиындығы оның әртүрлілігі және түрі мен әдістерінде көрінеді.
Бәсекелестіктің жіктелуі:
Түрі бойынша: нағыз (тәуелсіз), нағыз емес ( монополистік)
Масштаб бойынша: фирмалар арасында (фирмалар деңгейінде), сала арасында (жеке салалар деңгейінде), халықаралық (ұлттық экономика мен бірлесу деңгейінде)
Бәсеке нормасы мен қағидаларын орындау бойынша: ерікті, еріксіз
Бәсеке әдістері бойынша: бағалық, бағалық емес
5) ҰСН-ның әсерінен бәсекелестік ғылымның ізденістеріне, техникалық базалардың өңделуіне, тауар және оның ассортиментінің көбеюіне жол ашады.
6) Халық қызығушылығы мен жалпыұлттық приоритеттерді ескере отырып, мемлекет бәсекелестікті ел ішінде реттеп отырады.
7) Нақты мағынада бәсекелестік нарықтағы бәсекелес фирмалар арасындағы қақтығыс. Бұның жетістігі бәсекелестіктің барлық құралдарының қолдануында. Әр фирманың өзінің ерекшеліктері бар: монополистердің күшімен алда, ұсақ фирмалар-қолданбалылығымен, мамандандырылған компаниялар - нарық сигменттерінің ерекшеліктеріне ие, новатор фирмалар- алғашқы жаңалықты ашумен ерекшеленеді.
Нарқтағы бәсекелестік қатынастардың басты әрекет ететін жағы фирма болып есептелінеді. Коммерциялық кәсіпорынның (табысты көздейтін) тарихы қоғамның әдет ғұрып тамырынан басталады.
Қазіргі заманғы фирмалардың капиталистікке дейінгі кәсіпорындардан айырмашылығы:
еріксіз еңбекті қолдану.
қызметтің дәстүрлік мазмұны(технологиялар ондаған жылдар бойы өзгермейтін құрылым)
экономикадағы екінші деңгейлі рөлін сол кездегі тауар маңызы аз, онда өзін - өзі қанағаттандыратын шаруашылық түрі жақсы дамыған.
Фирма термині Италияның солтүстік және орталық облыстарында XIV-XV ғғ ол жерде капитализмнің дамуының басында алғаш рет қолданыла бастады. Осының бәрі сол кездердегі үлкен қалалардың бірі - Венецияға, Флоренцияға, Миланға өз жетістіктерімен міндетті. XIV - XVII ғасырларында капиталистік фирмалар Голландия, Англия, Франция, Германия қалаларында, кейін барлық елдерде бөлінген.
Алғашқы капиталимтік фирмалар біріккен иелік немесе серіктестік түріндегі шағын кәсіпорындар болды. Иеленуші фирма қызметі үшін керекті капиталды салып, оны өзі басқарады. Фирма банкрот болып қалған жағдайда барлық қарыздарды өтеуге жекеменшіктердің алдында міндетті.
XIX ғ басында теміржол құрылысы және XXғ III жартысында ірі фирмалар пайда бола бастады, олар жалпыұлттық және халықаралық масштабта қызметін жасады. Бұндай жеке дара кәсіпорындар мен серіктестіктердің қызметі жақсы дамыған жоқ. Оған себеп, біріншіден, үлкен кәсіпорын үшін бір адам немесе компаньондардың шағын топтардың салған қаражат мөлшері жеткіліксіз болды. Екіншіден, көптеген ірі кәсіпорындарда қолданатын техникаға жақсы мамандандырылған кадр қажет етті, ал кәсіпорынның тағдыры тек негіздеуші кәсіпкердің мұрагерліктің дайындығы мен дайынсыздығына тәуелді болды. Үшіншіден,ірі кәсіпорын иерархиясы жақсы машақтанған басшылар(менеджер) қажет етті.Бұндай салада олар кенже қалып отырды.
Кәсіпорын үшін тиімді компанияны ұйымдастырудың формасы - акционерлік қоғам немесе корпорация XVIIғ пайда болған. Осы формада 1600ж алғашқыда англиялық Ост - Инд, одан кейін 1602ж голландтық Ост - Инд компаниялары пайда болды. Қазіргі заманда олардың компанияларын ұйымдастырушы формасы деп санауға болады, себебі, акционерлік қоғамдар қызмет ететін фирмалардың жалпы саны 15 құрайды, оларға тауар өндірісінің және қызмет көрсетудің 90% жатады.
Капиталистік фирма денен не? Көбінесе оны пайда табу мақсаиында тауар өндіру мен қызмет көрсету ресурстарын қолданатын және концентрациялайтын ұйымдастырушылық форма деп анықтайды. Фирма мәнін тереңірек білу үшін оның нарықтық экономикадағы функцияларын қарастыру қажет.
Бәріне белгілі өндірістің негізгі факторлары жер, капитал және еңбек болып саналады. Олардың байланысы мен қолдануын фирма қамтамассыз етеді. Жақсы ресурстарды төмен бағамен үнемі сатып алу фирма үшін мүмкін емес. Осыдан фирмалар арасында сапасы жағынан теңсіздік пайда болады. Нарықта аты әйгілі мамандар жұмыс атқаратын фирма өнімнің сапасы төмен алға шығып отырады. Бір жағынан әр фирма алдында ресурстарды таңдау тапсырмасы тұрады, онымен қоса ставка қойылған ресурстардың мықты жағын қолдану максималды пайдалану болып табылады.
1.Өндірісті ұйымдастыру. Нарық жағдайында фирмаға әсер етіп отырған ресурстардың саны мен сапасы нарыққа кіру жағдайда көрінеді, ал осы тауарға сұраныс арқылы оның шығуы анықталады. Бірақ өндірісті ұйымдастырудың өзі технологияны таңдау, еңбекке ынтаны тудыру, бақылау және т.с.с фирманың терең ішкі жұмысы болып табылады. Бұл маңызды кезең.
2. Шегерім қызметі. Дайын өнім тұтынушыға дейін жеткізілуі тиіс. Нарық шартында ол фирмадан тек шегерім жүйесін жасауда ғана емес басқа да конфигурацияға: көтерме делдалға сату, тікелей сату сияқты тауар өткізуші агенттен тұтынушыларға тарату. Бұдан басқа, шегерім жүйесі арқылы фирма оның өнімін қалайша қабылданғаны туралы ақпарат алады.
3. Табыс алу мен тәуекелге бет бұру. Табыс фирма қызметінің негізгі мақсаты. Дегенмен, инвестицияны қаржыландыру көзі ретінде табыс негізгі рөл атқарады және фирманың дамуы мен экономикадағы орны онсыз мүмкін емес.Бірақ коммерциялық қызметтің жағымсыз жақтары да бар, яғни табыс табудың орнына залалды болуы қаупі бар. Нарықтық экономикада нақты жоспар бойынша жұмыс атқару мүмкін емес, кез - келген жағдайда тәуекелге тап болуы мүмкін. Макроэкономикалық көзқараста фирманың тәуекелге бет бұру дайындығы шаруашылықтық тиімді талабы болып табылады.
4. Тәжіриебе алу. Тірі организмдер сияқты фирмалар өзін - өзі оқытатын жүйе тәрізді. Артықшылықтарды көбейту мен кемшіліктерді азайту мақсатында фирманың сәттілік пен сәтсіздіктері толығымен талданады. Экономик мен тірі табиғаттың айырмашылығы процесс жүйелігі айқындалады. Берілген тәжіриебеден қолданыс алу копания үшін де , сол сияқты экономика үшін де пайдалы.
Сонымен, фирма көпфункциялы ұйым болып табылады. Әр негізгі функцияны тиімді орындау жеке фирма үшін де, барлық нарықтық экономиканың жақсы жұмысы үшін де өмірлік маңызды және қажетті.
Нарық - бұл сатушылар мен сатып алушылар белгілі бір тауар немесе қызмет көрсетуді сату - сатып алу келісімдерін жасайтын қоғамдық институт.
Тұтынушылардың тауар құнына және сапасына деген әртүрлі талаптары біртұтас нарықты белгілі бір бөліктерге (ғылыми тілде бұл нарық сигменттелуі деп аталады) бөледі.
Әртүрлі бағадағы тауарларға деген сұраныс автономды болып табылады, мысал үшін, жигулиге сұраныстың азаюы, мерседеске деген сұраныстың өсуінен толық үйлесе алады, себебі бұларды тұрғындардың әртүрлі әлеуметтік тобы сатып алады.
Нарықты сапасы бойынша сигменттеу одан да күрделі болып табылады. Ең алдымен атап өтетін жайт сапа тауардың біржақты сипаттамасы болып табылмайды, яғни ол тек тауардың жақсы не жаманын айырады.
Белгілі бір фирмамен өндірілетін тауарлар мен қызметтер сәйкес келетін нарықтық сигменттің жиынтығы оның нарықтық фундаменталды бөлігі деп атайды. Фундаменталды бөліктің мөлшері және оған кіретін сигменттер құрамы фирма жүзеге асыратын қызметтерінің тандалған нұсқалармен тікілей байланысты болады.
Сөйтіп, бірінші кезекте фундаменталды бөлік фирма әрекет ететін саламен оның шығаратын тауар ассортиментімен, олардың сапалық сипаттамаларымен байланысты болады, яғни фирманың өндірістік қызметімен анықталады.
Атап өтетін жайт нарық бір немесе екі түрлері бойынша сигменттелмейді, ол көптеген параматрлері бойынша сигменттелуі мүмкін. Фундаменталды бөлікке кіретін нарық сигментітің барлық бөлігін фирма өзінде қамтымауы мүмкін. Бұл дегеніміз бірнеше фирмалардың фундаменталды бөлігі жалпылай немесе бөліктеп сәйкес келіп жатуы мүмкін. Мұндай жағдайда нарық сигментінде қандай фирма тауары доминантты түрде жүзеге асыратындығы тек тұтынушы қалауына ғана байланысты болады. Басқаша айтқанда, нарық белгілі сигментке сәйкес келетін барлық тауарлады емес, тек жақсыларын ғана таңдап алады. Сондықтан фундаменталды бөлік ұғымымен қатар экономистер жүзеге асырылған бөлік ұғымын қолданады. Жүзеге асырылған бөлік деп - фундаменталды бөліктің бәсекелес кәсіпорындардың күресінде сақталып қалған бөлігі аталады.
Нарықтық бәсеке - бұл фирмалардың оларға қол жетімді нарық сигментіндегі тұтынушылардың төлемқабілетті сұранысының шектелген көлемі үшін күресі болып табылады.
Бәсеке төлем қабілетті сұраныстың шектелген көлемі үшін жүзеге асырылады. Осы сұраныстың шектелгендігі фирмалардың бір бірімен жалғасуына алып келеді. Себебі, егер сұраныс бір фирманың тауарымен қанағаттанса, қалған фирмалар автоматты түрде өзінің өнімін сату мүмкіндігінен айырылады.
Сұраныс шектелмеген жағдайда бір типті тауар үсынылатын фирмалардың арасындағы қатынас. Бәсекеге қарағанда, көбіне ынтымақтастыққа айналады. Мұндай жағдай Қазақстанда реформалау кезінде байқалды.
1.2 Қазақстан экономикасының бәсеке қабілеттілік жоғарлауының негізгі бағыттары
Тәуелсіздік алғаннан бері Қазақстан Республикасының Үкіметі тұрақты әлеуметтік-экономикалық дамудың қазақстандық үлгісін қалыптастыру және жетілдірумен түбегейлі айналысуда. Осы мақсатта жүзеге асырылып жатқан реформалардың 2 негізгі кезеңін атап өтуге болады.
1992-1997 жж.: бұл кезеңде Қазақстанда әкімшілдік - әміршілдік жүйенің жеке меншікке және бәсекеге негізделген нарықтық жүйеге көшуіне бағытталған реформалармен сипатталады. Ол үшін Үкімет экономиканы либерализациялау жөніндегі негізгі шараларды жүзеге асырды:
Өнімдер мен қызметтерге бағаларды мемлекеттік реттеуді тоқтату
Орталықтан басқару және жоспарлармен айналысатын мемлекеттік органдарды жою.
Тауарлардың қозғалысына кедергі келтіретін тосқауылдарды жою
Мемлекеттік банк жүйесін және кеден қызметін құру
Отандық нарықты тауарлармен қызметтерді толтыру үшін шетелдік капиталдарды тарту. Бұл кезеңдегі Үкіметтің негізгі қызметі Қазақстанда нарықтық экономиканың институтуттарымен элементтерін құру және өтпелі кезең туғызған дағдарыстық құбылыстар мен күресу болып табылады.
1998ж. - қазіргі уақытқа дейін жалғасуда. Бұл кезең Қазақстан - 2030 даму стратегиясының қабылдануынан басталды және негізгі бағыт ретінде елде макроэкономикалық тұрақтылықты қамтамасыз ету, заңдық базаны жетілдіру, әлеуметтік және өндірістік секторлардағы негізгі мәселелерді шешу арқылы олардың жұмысын жақсартумен сипатталады. Бұл кезеңдегі экономикалық реформаның негізгі бағыттары келесідей болды:
Өтпелі кезеңде асығыс қабылданған немесе жоқ заңдардың орнын толтыру, жетілдіру, арқылы экономиканың нормативті құқықтық базасын дамыту
Ақша-несие саясатын, мемлекеттік бюджет шығындарын және сыртқы экономикалық қызметті қатаңдату
Жерді пайдалану құқығын сату мүмкіндігіне рұқсат беру
Индустриалды - инновациялық даму Стратегиясын және басқа да даму бағдарламаларын қабылдау және жүзеге асыру.
Осы реформалардың нәтижесінде және әлемдік нарықтың конъюнктурасы жақсаруына байланысты Қазақстанда 1999 жылдан бастап макроэкономикалық көрсеткіштердің экономикалық өсуі байқалуда. Экономикалық әдебиеттерде бұл өсуді келесі факторларға байланысты сипаттайды:
Қалпына келтіру өсімі - яғни дағдарысқа дейін ұлттық экономика маманданған салаларда өндірісті қалпына келтіру және дамыту (шикізат, металлургия, электр және жылу энергиясын өндіру, ауылшаруашылық және тамақ өнеркәсібі және т.б.)
Конъюнктуралық өсім - әлемдік нарықта Қазақстан маманданған шикізат өнімдеріне бағаның тұрақты өсуімен байланысты
Жүйелік өсім - тауарлар мен қызметтерді өндіруге жаңа сегменттерінің енгізілуімен байланысты, бұларға негізінен қызмет көрсету саласындағы шағын кәсіпкерліктің дамуы, қаржылық бөліктің, жылжымайтын мүлік және автомобиль сату салаларының дамуын жатқызуға болады
Инновациялық өсім - яғни инновациялық қызмет белсенділігі жоғары салалар мен қызметтердің дамуы арқылы өсуді білдіреді, бірақ қазіргі уақытта Қазақстанда бұл фактор жөнді дамыған жоқ.
Қазақстанның тәуелсіз мемлекет болуына орай демография ғылымына жүктелетін жауапкершілік күрт өсті. Біріншіден, оның алдына дербес даму жолына түскен елдің шын мәніндегі демографиялық ахуалын анықтау қажеттігі көлденең тартылды. Екіншіден, егемен ел үшін оңтайлы демографиялық даму моделін қалыптастыру міндеті қойылды. 2007 жылы еліміздің экономикасы жоғары қарқынмен дамуын жалғастырды. Алдын ала бағалаулар бойынша, экономикалық өсім 8,7 %-ды құрады. Солай бола тұра, өткен жыл біздің қаржы жүйеміздің мықтылығын тексерді. Әлемдік қаржы нарықтарын қамтыған тұрақсыздық Қазақстанның экономикасында көрініс таппай қоймады. Осындай жағдайлар еліміздің жаһандық экономикалық үдерістерге кіріктірілуінің жоғары дәрежесін тағы да атап көрсетеді.
Халықаралық қаржы нарықтарының құбылмалылығы және әлемдік экономиканың дамуының жіті перспективаларының болмауы көбінесе халықаралық рейтингтік агенттіктердің елдің рейтингін төмендетуіне себеп болды. Халықаралық нарықтардағы қорға бөлудің неғұрлым қатаң шарттары қазақстандық банктер үшін сыртқы қаржыландыруды тарту мүмкіндігін қиындатып жіберді. Осының салдарынан 2008 жылы жалпы ішкі өнімнің нақты өсімі 5 - 7 %-ды құрайды деп күтілуде.
Бүгін таңда біз демократиялык мемлекетте өмір сүріп отырмыз. Азаматтық қоғам қүндылықтары экзистенциалды еркіндікті мүмкін еткен жағ-дайда мемлекет жеке адамның ісіне араласпайтыны белгілі. Мемлекет кеңес дәуіріндегідей "ба-ланы көп туыңдар, ажырасуға тыйым саламыз" дейтін пәрмен жүргізбейді. Оның тарапынан көп балалы отбасына белгілі бір көлемде көмек көрсетілуін демографиялық ахуалды жақсарту деп емес, әлеуметтік түрғыдан нашар қамтамасыз етілген жіктерге қол үшын беру, кедейшілікпен күрес, көп балалы жандарды қүрметтеу деп үққан жөн.
Миграциялық үрдістердің табиғаты сәл өзге-шелеу. Миграцияны, яғни адамдардың көші-қонын мемлекет түрлі экономикалық, өлеуметтік, саяси, қүқықтық шаралармен бағыттап, өріс бере ала-ды. Бірақ миграцияны реттеуге болғанымен, оны толық дәрежеде басқарып, қадағалау да өнбестің тірлігі. Оған дәлел ретінде кеңес өкіметінің Қазақстандағы миграциялық экспансия саясатын келтіруге болады. 1970-1990 жылдары отарлау саясатының көз алдымызда күйрегенін байқауға бо-латын кері миграциялық сальдо қалыптасты. Үш ғасырдай бойы өзге өңірлерден ағылған жүртшы-лық қауымы тарихи отанына ат басын бүра бастады. Мәскеу басшыларының әлі де сақталып отырған отаршылдық пиғылына қарамай, ешбір үгітнасихат пен кедергілерді елеместен, Қазақстаннан атамекенге оралу процесі жүріп жатты. Орыс көші сеңінің сөгілуіне орай еліміз қазақгана бастады.
Демек, демографиялық процестерге ықпал әлеуметтік-экономикалық, рухани-мәдениеттанушылық, саяси-қүқықтық іс-әрекеттер арқылы ғана жанама түрде жүзеге асырылуы мүмкін. Ал таза демографиялық даму тек өз зандылыктарына сәйкес жүреді. Өйткені, демографиялық организмнің әлеуметтік-тарихи пісіпжетілу сатылары бар. Оған, ең алдымен, объективтілік тән. Яғни, әлеуметтік-демографиялық заңдылықтарды бүзу қоғамға тек залал келтіреді. Сол сияқты, оларды елемеу немесе ескермеу түрлі тауқыметтерге соқтыруы ықтимал.
Демографиялық үрдістер туу, өлу, некелесу, ажырасу процестерінен түрады. Демографтардың негізгі міндеті - әр елдің өзіне лайықты демогра-фиялық модель қарастыру. Әрине, теориялық оң-тайлы модель - сол үлт пен үлыс тіршілігінің тиісті кейпінде демографиялық даму жолын іздестіру. Айталық, қазақ үлты үшін оңтайлы модель оның тез өсуін, өз еліне жиналуын, иммиграциялык, топтасуын, әлеуметтік жағынан тез оңалып, жетілуін, санының да артуын көздейді.
Бүгін таңда Қазақстан халқының 57 найызы қалада, 47 пайызы ауылда түрады. Соңғы деректер бойынша, қазактың жартысы қа-лаға қоныстанды. Біздің ойымызша, бүл маңызды өзгеріс казак үшін үлт тарихындағы екінші өркениеттік күбылыс. Бірінші маңызды бетбүрыс 1928-1934 жылдары бол - тан еді. Сол түста қазақ коіппелі тірліктен аз мерзімнің ішінде отырықшы халық санаты-на келген болатын. Екінші бетбүрыста қазақ аграрлық этнос санатынан кенттелген үлт қатарына қосылмақ. Иә, бүл дәуірлік қадам болмақ. Сонымен, ендігі жерде казак буржуа-зиялық жеке меншікшіл үлтқа айналмақ.
Жастар Қазақстан жүртшылығының 53,8%-ын күрайды. Ең"жас" этностар санатында өзбектер - 64,3%, қазақтар - 61,5%, түріктер - 60,7%, әзір-байжандар - 59%, үйғырлар - 58,4%. Қүрамы жас үлттардың табиғи өсімі жедел жүреді, ал еуропа-лық үлтгар баяу өседі, немесе табиғи өсімнің кеми беруіне үшырайды. Ал қазақ халқына келсек, біз-дің демографиялық әлует әлі үзақ уақыт сарқыл-майды.
Қазіргі кәсіпорынның тиімділігі бәсеке қабілеттілігі және даму қарқындары, оның инновациялық белсенділігімен және нарықтық жаңалығы бар тауарды шығару мүмкіндігімен байланысты. Нарықтық жаңалығы бар тауарды шығару жаңа қажеттілікті қанағаттандыру үшін немесе белгілі қажеттілікті жаңа денгейде қанағаттандыруға және сол арқылы тұтынушыларға елеулі түрде арттыруға мүмкіндік береді. Осыған орай инновациялық менеджменттің негізін құрайтын инновациялық қызметке байланысты келесі ұғымдар мен терминдерді қарастыруға болады.
" Инновация " - нарықта жаңа немесе жетілдірген өнім түрінде өткізілетін немесе жаңа әрі жетілдірген техникалық процесс түрінде өндірісте қолданылатын инновациялық іс - әрекеттің ақырғы нәтижесі.
" Инновациялық іс - әрекет " - жаңашылдықтың жасалуына және практикалық жүзеге асыруына бағытталған процесс.
" Жаңашылдық " - ғылыми жаңашылдығы бар және экономикалық айналымға қатысу, сұранысқа ие, аяқталған ғылыми зерттеулер мен арнайы зияткерлік іс - әрекеттің нәтижесі.
" Технология " - материалды тасымалдаушыда жүзеге асырылған өнімді өндіру, тарату және пайдалану негізінде жатқан ғылыми - техникалық жаңашылдықтардың жиынтығы.
" Ғылыми сиымды технология" - іргелі және қолданбалы ғылыми зерттеулердің салыстырмалы жоғары шығымдалуы негізінде жасалған маңызды және ұзақ мерзімді экономикалық даму міндеттерін жүзеге асыруға бағытталған технология.
" Критикалық маңызды технология" - мемлекеттің бәсеке қабілеттілігін арттыруға бағытталған және жалпы ұлттық стратегиялық мақсаттарға сай технология.
" Инновациялық ұстану " - шаруашылық субъектісінің үздіксіз жаңашылдықтарды іздеу және өндірісті диверфикациялауға бағытталған және сол үшін қаржылық және зияткерлік потенциялдарды белсенді тарту процесі.
Негізінен иновациялық іс - әрекет өндірістік процестің құрамдас бөлігі болса да, одан ерекшеленеді. Оның ерекшеліктері келесідей:
Мақсатқа жету жолының алуан түрлілігі және анықтамағандығы нәтижесіндегі жоғарғы тәуелділік.
Нақты жоспарлау мен болжамды параметрлерге сүйену мүмкінсіздігі.
Экономикалық қатынастарда да және инновациялық процесске қатысушылардың мүдделеріне байланысты туындайтын қарсылықты жеңу қажеттілігі.
Жалпы классификациялық жүйеде инновациялардың негізгі қасиеттері мен бағыттарын келесі түрлеріне байланысты айқындауға болады.
Инновациялардың деңгейіне байланысты:
Базистік инновациялар - сала үшін принципиалды жаңа болып табылатын өнімдер мен технологиялар. Олар отандық және әлемдік тәжірибеде осыған дейін пайдаланылмаған ірі ғылыми техникалық зерттеулермен технологиялардың арқасында жаңа ұрпақтың пайда болуына негізделген.
Жетілдіру инновациялар - белгілі тауардың жасалу технологиясын немесе техникалық сипаттарын жетілдіруге бағытталған шағын және орташа өнер табыстар.
Псевдоинновациялар - ескірген техника мен технологияларды елеусіз өзгерту, көбінесе дикоративті сипатта жасалып және техникалық процесті тежейтін инновациялар.
Сипатына байланысты: 1) Өнімдік - өнімге өзгерістер енгізу немесе жаңа өнімдер шығаруға байланысты.
2) Технологиялық - өндіріс әдістерін жетілдірумен байланысты. Яғни, жаңаша өндіру немесе жаңа техника қолдану.
3) Технологиялық емес - ұйымдастырушылық - басқарушылық, қаржылық - экономикалық өзгерістер енгізу.
Нарыққа шығуына байланысты: 1) Лидер инновациялар - нарыққа жаңа өнімді шығарып, соған байланысты жоғары тәуекелдерді жеңу арқылы бәсекелестерінен басымдылық алуға бағытталған инновациялар.
2) Жалғастырушы инновациялар - инновация лидердің артынан жетілдірген өніммен шығу арқылы инновациялық іс - әрекетті жүзеге асыру.
Аталған инновациялардың бөлінуі олардың жасаушы кәсіпорындарда:
1) Пионер; 2) Қуғыншы болып келуіне бөлінеді.
Бәсеке қабілеттілігіне байланысты: 1) Стратегиялық инновациялар (преактивті) - нарықтағы басымдылыққа және жоғары пайдаларға алып келу мүмкін және " алғашқы жүріс " басымдылығын беретін алдын - алу сипатына ие жаңашылдықтар.
2) Бейімделуші инновациялар (реактивті) - нарықта пайда болған жаңа өнімге жауапты реакция ретінде бәсекелес лидердің артынан енгізілетін жаңашылдық. Реактивті иновациялар кәсіпорын үшін технологиялық қалыспаушылықты және бәсеке қабілеттілікті жоғары деңгейде қамтамасыз етуге мәжбүрлейді.
Инновациялық процесс - циклдік сипатқа ие және жеке-жеке кезеңдерге бөлінген. Бұндай ерекшілік инновациялық процестің экономикалық айналымға қатысу ұзақтығын және инновациялық өнімнің өмірлік цикілімен байланысты. Осыған орай инновациялық процесте келесі негізгі кезеңдерді немесе сатыларды қарастыруға болады.
1 - кезең. Іргелі зерттеулердің жетістіктерін экономикалық айналымға шығады
2 - кезең. Қолданбалы зерттеулер.
3 - кезең. Тәжірибелік конструкторлық жұмыстар.
4 - кезең. Алғашқы енгізулер немесе инновацияның жалпы таралуы.
5 - кезең. Кең енгізілу немесе инновацияның жалпы таралуы.
6 - кезең. Технологияны пайдалану.
7 - кезең. Инновацияның ескіруі.
Іргелі зерттеулер жаңа ғылыми білімдерді алу ірі заңдылықтарды айқындау. Іргелі зерттеулердің міндеті - әртүрлі құбылыстар арасындағы жаңа байланыстарды ашып зерттеу нысандарының даму заңдылықтарын тану.
Қолданбалы зерттеулер - алдында ашылған құбылыстар мен процестердің және іргелі зерттеулердің нәтижелерін қолдану жөніндегі мақсатты зерттеулер. Қолданбалы зерттеулер барысында ғылыми жаңалықтың техникалық мәселелерін шешу, айқындалмаған теориялық сұрақтарды қарастыру және нақты ғылыми жаңалықтарды алу болып табылады.
Тәжірибелік-конструкторлық жұмыстар дегеніміз - қолданбалы зерттеулердің нәтижелерін жаңа техника, материал және технологияны алу, оны жетілдіру үшін жасалады. Техникалық конструкторлық жұмыстар ғылыми зерттеулердің ақырғы кезеңі. Яғни, онда лабороториялық және эксперименттік жағдайлардан өндірістік процеске көшу жүзеге асырады.
Тәжірибелік-конструкторлық жұмыстар кезінде: бірінші - инженерлік объект немесе техникалық жүйенің белгілі бір конструкциясы жасалады.
Екінші: жаңа объектінің идеясы мен әртүрлі нұсқаулары жасалады.
Үшінші: Технологиялық процестер жасалады. Яғни, физикалық, химиялық, технологиялық және басқа да процестерді еңбек процестермен біріктіреді. Тәжерибелік конструкторлық жұмыстардың мақсаты - жаңа өнімнің үлгісін жасау және оны өндіріске немесе тұтынушыға беру үшін тиісті сараптамаларды жүргізу болып табылады. Бұл кезеңде негізгі теориялық зерттеулердің нәтижелері нақты тексеріліп, тиісті техникалық құжаттама жасалып, жаңа өнім құрастырып, сараптамадан өтеді.
Төртінші: жаңа инновациялық өнімнің өнеркәсіптік өндіру процесі қалған кезеңдері өзіне біріктіреді. Оның ішінде алғашқы енгізілу процесі, өнімнің ғылыми және өндірістік енгізілуін қамтамасыз етеді. Бұл кезеңде тәжірибелік және эксперименталдық жұмыстар жалғасады. Бірақ, олардың ауқымы өсіп, пайдалану деңгейі нақты деңгейлерге жақындайды.
Бесінші: Өнеркәсіптік өндіріске енгізілу процесінің келесі кезеңі нақты өнеркәсіптік өндіріспен жаңа өнімді шығару және оны тұтынушыларға сатумен жалғасады. Яғни, алынған ғылыми нәтижелер материалдық күйге иеніп, зерттеулер өзінің логикалық қорытындысын қабылдайды.
Алтыншы: Технологияны пайдалану кезеңі - алынған ғылыми нәтижелерді тиісті құжаттық безендіру арқылы басқа да өндірушілерге ноу - хау түрінде сатумен сипатталады.
Соңғы инновациялардың ескеруіне байланысты кезең инновациялардың экономикалық айналымнан шығуымен байланысты. Бұл кезең инновацияларды жалғастырудың қажеттілігін қамтамасыз етсе де, кейбір инновациялардың жойылуына алып келеді. Инновациялардың жойылуы олардың мүлдем тоқталуы емес, олардың қарапайым өнімдер қатарына ауысуын көрсетеді. Аталған инновациялық процестің өмірлік циклі шартты, обстрактілі схема болғанымен, оның практикалық интерплитациясы және созылу уақыты жүзеге асырылатын инновациялық процестерінің жеке ерекшіліктеріне байланысты болады. Бірақ та инновациялық процестің өмірлік цикліне байланысты қаржылық шығындар ара-қатынасы белгілі бір заңдылыққа тәуелді. Шығындардың көлемі кезеңнен кезеңге өткен сайын келесі тәуелділік бойынша өзгереді:
Ірг.зерт. -- Қолд. ҒЗ -- Тәж.-констр.жұм. -- Технол.пайд. және енгізу
2[0] -- 2[2] -- 2[4] -- 2[8]
Инновациялық стратегия дегеніміз - ұйымның мақсаттарына жету құралы ретінде басқа құралдардан жаңашылдығымен ерекшеленеді және сол жаңашылдығымен сол ұйымға ғана емес, сала, нарық және тұтынушыларға ауысады. Кез-келген стратегия оның ішінде инновациялық стратегияда негізінен ұйымның потенциалын толық пайдалануға және толық бағытталған сыртқы ортаның өзгерістеріне белгілі бір реакция түрінде қарастырылады. Осыған байланысты инновациялық стратегия келесі құрамдас бөліктерден тұрады:
1-ші ұйымның инновациялық іс-әрекеті;
2-ші ғылыми зерттеу жұмыстарында өндірісте маркетингте және басқаруда жаңа әдістерді пайдалану;
3-ші жаңа ұйымдастырушылық құрылымдарға көшу;
4-ші жаңа ресурстарды қолдануға ауысу немесе дәстүрлі ресурстарды жаңаша пайдалану болып табылады.
Осыған орай кәсіпорынның ішкі ортасына байланысты инновациялық стратегиялар келесі ірі топтарға бөлінеді:
1-ші өнімдік (портфельдік, кәсіпкерлік немесе бизнес стратегиялар бағыты ретінде жаңа бұйымдарды, технологияларды жасау мен жүзеге асыру қарастырылады);
2-ші функционалды (ғылыми-техникалық, өндірістік, маркетингтік және сервистік);
3-ші ресурстық (қаржылық, еңбектік, ақпараттық және материалды-техникалық);
4-ші ұйымдастырушылық-басқарушылық (технологиялар, құрылымдар, әдістер және басқару жүйелері).
Стратегиялық басқарудың теориясымен тәжірибесі кең танымал болған, әмбебап стратегиялардың бірқатарын әкелді. Бұндай стратегиялар базалық немесе эталондық деп аталады. Олар фирмалардың бәсекеқабілеттілігін арттыруға бағытталғандықтан, оларды даму стратегиясы мен өсу стратегиясы деп аталады. Аталған базалық стратегияларды келесі топтарға бөлуге болады:
1-ші интенсивті даму стратегиялары, яғни ресурстарды тиімді, ұтымды пайдалану арқылы, олардың қайтарымдылығын арттыру арқылы бәсекеқабілеттілікті өсуге бағытталған;
2-ші интеграциялық даму стратегиялары бәсекеқабілеттілікті арттыру үшін әр-түрлі бірлестіктер құруға бағытталған;
3-ші диверсификациялық даму стратегиялары бәсекеқабілеттілікті және инновациялық іс-әрекетті өндірісті диверсификациялау негіздеуде, яғни жаңа нарыққа шығу, жаңа өнімдер мен жаңа қызметтер енгізудегі негізделген;
4-ші қысқарту стратегиясы, яғни бәсекеқабілеттілікті арттыру үшін, ресурстарды пайдалану көлемдерін азайту, шығынды, бөлімшелер мен бағыттарды жабу.
Инновациялық стратегияларды жүзеге асыру кәсіпорынды басқару үшін күрделі жағдайларды туғызады:
1-ші нәтиженің анықсыздық деңгейінің артуы, бұл инновациялық процестің мерзімдері, шығындары, сапасы және тиімділік нәтижелерінің анықсыздығы арқасында инновациялық тәуекелдерді басқару қажеттілігін туғызады;
2-ші жобалардың инновациялық тәуекелдің артуы, яғни инновациялық құрамдас бөлігі енгізілуі, шешілетін жаңашылдығына байланысты инновациялық тәуекелдерді күшейтеді. Сонымен бірге инновациялар жобалардың тәуекел деңгейінің жоғарылылығы және ұзақ мерзімділігі, инновациялық жұмыстарды күрделігімен арттырады. Құрылымның инновациялық өзгеруіне байланысты ұйымдағы өзгерістер ағымының артуы, бұл инновациялық стратегияның жүзеге асыруына байланысты кәсіпорынның құрылымдық қайта құрылуының қажеттілігінен туындайды және бір элементтің өзгеруі басқа элементтерге әсер етеді. Сондықтан стратегиялық өзгерістердің, өндірістік процестің кері әсерлерін болдырмау керек.
3-ші ұйымды басқаруда қарама-қайшылықтардың күшеюі, бұл инновациялық процестердің таңдауда және жүзеге асыруда, кәсіпорын басқарушылардың топтары ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Тақырыбы: Кәсіпкерлік қызметтегі бәсекенің ролі
Кәсіпкерлік пәні бойынша
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1 Нарықтық экономикадағы бәсекенің ролі ... ... ... ... ... ... .
1.1 Бәсеке қабілеттіліктің даму теориясы және нарық жағдайындағы бәсеке ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2 Қазақстан экономикасының бәсеке қабілеттілік жоғарлауының негізгі бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2 Кәсіпкерлік қызметтегі бәсекенің рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.1 Кәсіпкерлік қызметтегі бәсекенің мәні және оны бағалаудың негізі ... ... ..
2.2 Кәсіпкерліктегі бәсекеге қабілеттілікті анықтаудың әдістемелік түсініктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3
5
5
10
19
19
22
30
32
Кіріспе
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазіргі экономикалық жағдайға орай 50 ел қатарына қосылуда, ДСҰ (ВТО) кіруде республикамыздағы кәсіпорындардың бәсекелестік қабілеттілігін арттыру жолдары бүгінгі күні өзекті мәселеге айналып отыр.
...Қазірдің өзінде біздің кәсіпкерлерге жаңа мүмкіндіктердің пайда болуын дұрыс бағалау, жаңа рыноктарға шығу жөніндегі тиімді стратегияларды әзірлеумен байыпты айналысу, бәсекелестік артықшылықтарды өсіре түсу маңызды... деп 2010 жылғы 29 қаңтарындағы жаңа оңжылдық - жаңа экономикалық өрлеу - қазақстанның жаңа мүмкіндіктері атты Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. назарбаевтің Қазақстан халқына Жолдауында айтылды.
Осыған байланысты фирманың бәсекеге қабілеттілігін басқару мақ - саттарының сол немесе басқа әдісті қолдануға болатын экономикалық принциптерді қарастырып талдау қажет. Міне, осы жағдайлар зерттеу тақырыбын таңдауға себеп болды.
Тақырыптың ғылыми зерттелу дәрежесі. Қазіргі нарықтық жағдайда ұзақ мерзімді бәсекелестік артықшылықтарды қалыптастыру мен оны іске асыру мәселелері М. Портер, Ж.-Ж. Ламбен, П. Дойл, А.А. Томпсон, А.Дж. Стрикленд есімді шетелдік ғалымдардың, сондай-ақ Г.Л. Азоев, О.В. Аристов, Н.И. Герчикова, Р.А. Фатхутдинов, Сағадиев К.Ә., Оқаев Қ.О., Қошанов А.К., Қасенов К.Р. есімді ресейлік және қазақстандық ғалымдардың еңбектерінде қарастырылған.
Көрсетілген еңбектерде ұлттық және әлемдік экономикаларда интеграциялық процестер күшейген жағдайда қазіргі заманғы кәсіпорындарды басқарудың стратегиялық механизмдері мен құралдары ерекше орын алады.
Курстық жұмыс Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың еңбектеріне сүйене отырып жазылды. Ел басы өз еңбектерінде кәсіпкерлікті дамытудың стратегиялық маңыздылығын ерекше айтып жүр. Қазақстан - 2030, Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан, Бәсекеге қабілетті Қазақстан үшін, бәсекеге қабілетті экономика үшін, бәсекеге қабілетті халық үшін, Дағдарыстан дамуға, Жаңа онжылдық-жаңа экономикалық өрлеу - Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері атты еңбектерінде Қазақстанда аймақтық кәсіпкерліктің болашақтағы дамуының негізгі бағыттарын айқындап берді.
Зерттеудің мақсаты мен міндеттері. Курстық жұмыстың мақсаты кәсіпкерлік қызметтегі бәсекенің ролін, нарықтық экономика жағдайындағы бәсекенің экономикалық мәнін, сонымен қатар фирмалардың бәсекелестік артықшылықтары мен олардың бәсекеге қабілеттілігін қалыптастыру принциптерін анықтау болып табылады.
Осы мақсатқа сәйкес курстық жұмыста келесі зерттеу міндеттері қойылды:
- отандық кәсіпкерлік жұмыс істейтін бәсекелік ортаның дамуының негізгі үрдістерін және экономикалық жағынан талдау;
oo бәсеке қабілеттіліктің даму теориясы және нарық жағдайындағы бәсеке түсінігін ашу;
oo Қазақстан экономикасының бәсеке қабілеттілік жоғарлауының негізгі бағыттарын анықтау;
oo кәсіпкерлік қызметтегі бәсекенің мәні және оны бағалау;
oo кәсіпкерліктегі бәсекеге қабілеттілікті анықтаудың әдістемелік негізін қарастыру;
- өңірлік нарықтарда бәсекелестік өршіген жағдайда кәсіпорындардың бәсекеге қабілеттілігін арттырудың негізгі бағыттарын айқындау;
- кәсіпорындардың бәсекеге қабілеттілігін бағалау әдіс - темесін бәсекелік ортаның өзгеруінің серпінді аспектілерін ескеріп даярлау;
- .
Зерттелу объектісі - кәсіпкерлік қызметтегі бәсеке және оның негізгі түрлері.
Жұмыстың теориялық-әдістемелік негіздері, курстық жұмысты жазу барысында Қазақстан Республикасы Президенті Н.Ә. Назарбаевтың еңбектері, Қазақстан халқына жолдаулары, Қазақстан-2030 стратегиясы, Қазақстан Республикасының 2003-2015 жылдарға арналған индустриалдық-инновациялық даму стратегиясы, Даму-Аймақтар, Бизнестің жол картасы-2020 бағдарламалары мен олардың аймақтарда жүзеге асырылу барысы жөніндегі есептер, Қазақстан Республикасының заңдары мен құқықтық актілері, Қазақстан даму институтының зерттеу нәтижелері мен мәліметтері, зерттеу тақырыбына байланысты Қазақстандық және шетелдік авторлардың іргелі ғылыми еңбектері, әр түрлі мерзімдік басылымдар мен арнайы әдебиеттер пайдаланылып, оларға талдау жасалынды. Сондай-ақ, жұмыста Даму-Аймақтар, Бизнестің жол картасы-2020 бағдарламалары және индустрияландырудың 2010-2014 жылдарға арналған бағдарламасы қолданылды.
1Нарықтық экономикадағы бәсекенің ролі
1.1 Бәсеке қабілеттіліктің даму теориясы және нарық жағдайындағы бәсеке
Бәсеке латын тілінен аударғанда қақтығысу, жарыс деген мағына береді. Дәл осындай мағына экономикалық әдебиеттерде алғашқы термин болды.
18 ғасырда Адам Смит бәсекені адал, келісімсіз бірігіп еңбек етуімен байланыстырды, ол яғни сатушылар арасында тауар өткізудің табысты жағдайы деп түсіндірді. Бәсекелестік күрестің ең негізгі әдісі бағаның өзгеруі деп саналады. Әрі қарай бәсекенің мінез құлықтық түсінігі дәл ұсыныс пен еңгізу мүмкіндіктері бағытында дамыды. Осылайша К.Маркс бәсекенің жеке өндірушілер арасында өндіру шартының табысы мен тауар өткізуінің антагонистік күрес деді.
Неоклассиктер (экономис П.Кайнс) бәсекені ерекше экономикалық жетістіктер үшін күрес деп білді, ерекше, яғни (тауар, қызмет көрсету, ресурстар) олардың көлемі қоғам сұранысының потенциялынан аз. Мінез құлық трактімен қатар 19 және 20 ғасырларда құрылымдық тракт жүрді (Дж.Робинсон, Э.Чемберлен, Ф.Найт, К.Макконолл және С.Брю), төрт негізгі нарық түрлерінің батыс теориясына арнаған фундаменті: нағыз бәсеке, монополистік бәсеке, олигаполия және монополия.
Құрылымдық жағында компаниялардың арасындағы күреске көңіл аудару (акцент) араласады. Осылайша назарға фирманың нарықтағы бағаның ортақ деңгейінің әсерінің принципінің мүмкіндігі (мүмкінсіздігі) бекітілген фактісі қойылады.
Егер осындай әсер мүмкін болмаса онда ол жетілдірілген бәсеке нарығы, ал мүмкін болса ол жеілдірілмеген бәсеке.
Функционалдық жағы экономикадағы бәсеке ролін ойнайды. Й.Шумпетер өзінің теориясын да бәсекені ескі мен жаңаның жарысы деп анықтаған. Нарықтан ескірген технологияларды шығарады егер жаңашылық нарықта скептикалық қабылданса, бәсеке механизмі Й.Шумпетер тиімді бәсеке түсінігін береді. Ол тиімді бәсеке тек жаңашылдық статикалық жағайды трансформалайтын динамикалық экономикалық жағдайында ғана бола алады.
Мемлекеттің бәсекеге қабілеттілігі категориясы туралы айтатын болсақ, онда әлемдік экономика әдебиетіндегі бәсекеге қабілеттілік соңғы 25 жылда орталықтың бірі болып қалды. Ол АҚШ та 80 жылдың басында Жапондық экономиканың нарығында орын алғанда америка экономикасындағы деиндустрилизациялау қауіпін ұлттар масштабында алдын алуда пайда болды. Осы күнге дейін бәсеке қабілеттілігінің дискуссиясы әліде бар, оны түсіндіретін теория әлі жасалған жоқ.
Мемлекеттік бәсеке қабілеттіліктің классикалық анықтамасын Д.Рикардо берді. Ол қолда бардың салыстырмалық концепциясын құрастырды, оның мазмұны өндіріс (еңбек күші, жер, капитал, табиғи ресурстар) факторының максималды тиімді пайдаланудағы мемлекеттің өнеркәсіптегі жетістігімен түсіндіріледі. Нарық сферасындағы индустриалдық дамуда жаңа бәсеке жағдайлары пайда болды, олар бәсекенің ортақ векторын бәсекенің ұлттық байлықтың қолдануындағы салыстырмалы инновацияға тауарды өндірумен өндірушіден тұтынушыға жеткізілуге дейінгі қозғалысын, ғылыми техникалық негізделген динамикалық ауысатын бәсекелестікті қолдануға ауыстырылады. Салыстыру әр мемлекетке табиғаттан берілген, олар статикалық, шексіз емес және қайталанбайды. Бәсеке динамикасы инновациямен, адамдық капиталмен интеллект пен өзінің табиғи шексіздігімен байланысты.
Қазіргі кезде бәсекеге қабілеттілік теориясы Гарвард бизнес мектебінің профессоры М.Портердің жұмысымен сәйкес келеді. Портер теориясы детерминаттарға негізделеді, олар ұлттық бәсекеге қабілеттілікті құрайды, оны біз кешірек толық қарастырамыз. Оның теориясы экономикасы дамыған мемлекеттердің экономикалық саясатын жасауда кеңінен қолданылады.
Қазіргі заманғы экономикадығы бәсекелестіктің ролін келесі жағдайларға бөлейік:
1) экономикалық дамуда бәсеке негізгі рольдің бірін ойнайды. Нарық пен бәсекелестік механизмі тиімді өндірістің критериилерін орындайды, тауар өндірушілердің нарықтағы қызметін орнатады, тиімсіздіктерді шығарады;
2) бәсекелестік ол апаттық бақылаушы және өзін өзі бақылаушы экономикалық құбылыс. Оның күші барлық экономикалық тиімділіктер фактоларына әсер етеді, және де сұраныс пен ұсыныс тепе теңдігін қамтамасыз етеді. Бәсекелестіктің дағдарыстық мінез құлығы бар болғандықтан ол жағымсыз экономикалық және әлеуметтік салдарының пайда болуына өз әсерін тигізеді, бірақ, бәсеке өзінің қатаң заңдары арқылы қазіргі заманғы қозғаушы күштердің бірі болып табылады.
3) фирмалар үшін бәсекелестік бұл үзіліссіз процесс. Оны ешкім де тоқтата алмайды, себебі ол бәсекелестерден жеңіледі. Мықты бәсекелестік орта бұл даму мен өсудің мықты ынталандырушысы болып табылады.
4) экономикалық құбылыс ретіндегі бәсекелестіктің қиындығы оның әртүрлілігі және түрі мен әдістерінде көрінеді.
Бәсекелестіктің жіктелуі:
Түрі бойынша: нағыз (тәуелсіз), нағыз емес ( монополистік)
Масштаб бойынша: фирмалар арасында (фирмалар деңгейінде), сала арасында (жеке салалар деңгейінде), халықаралық (ұлттық экономика мен бірлесу деңгейінде)
Бәсеке нормасы мен қағидаларын орындау бойынша: ерікті, еріксіз
Бәсеке әдістері бойынша: бағалық, бағалық емес
5) ҰСН-ның әсерінен бәсекелестік ғылымның ізденістеріне, техникалық базалардың өңделуіне, тауар және оның ассортиментінің көбеюіне жол ашады.
6) Халық қызығушылығы мен жалпыұлттық приоритеттерді ескере отырып, мемлекет бәсекелестікті ел ішінде реттеп отырады.
7) Нақты мағынада бәсекелестік нарықтағы бәсекелес фирмалар арасындағы қақтығыс. Бұның жетістігі бәсекелестіктің барлық құралдарының қолдануында. Әр фирманың өзінің ерекшеліктері бар: монополистердің күшімен алда, ұсақ фирмалар-қолданбалылығымен, мамандандырылған компаниялар - нарық сигменттерінің ерекшеліктеріне ие, новатор фирмалар- алғашқы жаңалықты ашумен ерекшеленеді.
Нарқтағы бәсекелестік қатынастардың басты әрекет ететін жағы фирма болып есептелінеді. Коммерциялық кәсіпорынның (табысты көздейтін) тарихы қоғамның әдет ғұрып тамырынан басталады.
Қазіргі заманғы фирмалардың капиталистікке дейінгі кәсіпорындардан айырмашылығы:
еріксіз еңбекті қолдану.
қызметтің дәстүрлік мазмұны(технологиялар ондаған жылдар бойы өзгермейтін құрылым)
экономикадағы екінші деңгейлі рөлін сол кездегі тауар маңызы аз, онда өзін - өзі қанағаттандыратын шаруашылық түрі жақсы дамыған.
Фирма термині Италияның солтүстік және орталық облыстарында XIV-XV ғғ ол жерде капитализмнің дамуының басында алғаш рет қолданыла бастады. Осының бәрі сол кездердегі үлкен қалалардың бірі - Венецияға, Флоренцияға, Миланға өз жетістіктерімен міндетті. XIV - XVII ғасырларында капиталистік фирмалар Голландия, Англия, Франция, Германия қалаларында, кейін барлық елдерде бөлінген.
Алғашқы капиталимтік фирмалар біріккен иелік немесе серіктестік түріндегі шағын кәсіпорындар болды. Иеленуші фирма қызметі үшін керекті капиталды салып, оны өзі басқарады. Фирма банкрот болып қалған жағдайда барлық қарыздарды өтеуге жекеменшіктердің алдында міндетті.
XIX ғ басында теміржол құрылысы және XXғ III жартысында ірі фирмалар пайда бола бастады, олар жалпыұлттық және халықаралық масштабта қызметін жасады. Бұндай жеке дара кәсіпорындар мен серіктестіктердің қызметі жақсы дамыған жоқ. Оған себеп, біріншіден, үлкен кәсіпорын үшін бір адам немесе компаньондардың шағын топтардың салған қаражат мөлшері жеткіліксіз болды. Екіншіден, көптеген ірі кәсіпорындарда қолданатын техникаға жақсы мамандандырылған кадр қажет етті, ал кәсіпорынның тағдыры тек негіздеуші кәсіпкердің мұрагерліктің дайындығы мен дайынсыздығына тәуелді болды. Үшіншіден,ірі кәсіпорын иерархиясы жақсы машақтанған басшылар(менеджер) қажет етті.Бұндай салада олар кенже қалып отырды.
Кәсіпорын үшін тиімді компанияны ұйымдастырудың формасы - акционерлік қоғам немесе корпорация XVIIғ пайда болған. Осы формада 1600ж алғашқыда англиялық Ост - Инд, одан кейін 1602ж голландтық Ост - Инд компаниялары пайда болды. Қазіргі заманда олардың компанияларын ұйымдастырушы формасы деп санауға болады, себебі, акционерлік қоғамдар қызмет ететін фирмалардың жалпы саны 15 құрайды, оларға тауар өндірісінің және қызмет көрсетудің 90% жатады.
Капиталистік фирма денен не? Көбінесе оны пайда табу мақсаиында тауар өндіру мен қызмет көрсету ресурстарын қолданатын және концентрациялайтын ұйымдастырушылық форма деп анықтайды. Фирма мәнін тереңірек білу үшін оның нарықтық экономикадағы функцияларын қарастыру қажет.
Бәріне белгілі өндірістің негізгі факторлары жер, капитал және еңбек болып саналады. Олардың байланысы мен қолдануын фирма қамтамассыз етеді. Жақсы ресурстарды төмен бағамен үнемі сатып алу фирма үшін мүмкін емес. Осыдан фирмалар арасында сапасы жағынан теңсіздік пайда болады. Нарықта аты әйгілі мамандар жұмыс атқаратын фирма өнімнің сапасы төмен алға шығып отырады. Бір жағынан әр фирма алдында ресурстарды таңдау тапсырмасы тұрады, онымен қоса ставка қойылған ресурстардың мықты жағын қолдану максималды пайдалану болып табылады.
1.Өндірісті ұйымдастыру. Нарық жағдайында фирмаға әсер етіп отырған ресурстардың саны мен сапасы нарыққа кіру жағдайда көрінеді, ал осы тауарға сұраныс арқылы оның шығуы анықталады. Бірақ өндірісті ұйымдастырудың өзі технологияны таңдау, еңбекке ынтаны тудыру, бақылау және т.с.с фирманың терең ішкі жұмысы болып табылады. Бұл маңызды кезең.
2. Шегерім қызметі. Дайын өнім тұтынушыға дейін жеткізілуі тиіс. Нарық шартында ол фирмадан тек шегерім жүйесін жасауда ғана емес басқа да конфигурацияға: көтерме делдалға сату, тікелей сату сияқты тауар өткізуші агенттен тұтынушыларға тарату. Бұдан басқа, шегерім жүйесі арқылы фирма оның өнімін қалайша қабылданғаны туралы ақпарат алады.
3. Табыс алу мен тәуекелге бет бұру. Табыс фирма қызметінің негізгі мақсаты. Дегенмен, инвестицияны қаржыландыру көзі ретінде табыс негізгі рөл атқарады және фирманың дамуы мен экономикадағы орны онсыз мүмкін емес.Бірақ коммерциялық қызметтің жағымсыз жақтары да бар, яғни табыс табудың орнына залалды болуы қаупі бар. Нарықтық экономикада нақты жоспар бойынша жұмыс атқару мүмкін емес, кез - келген жағдайда тәуекелге тап болуы мүмкін. Макроэкономикалық көзқараста фирманың тәуекелге бет бұру дайындығы шаруашылықтық тиімді талабы болып табылады.
4. Тәжіриебе алу. Тірі организмдер сияқты фирмалар өзін - өзі оқытатын жүйе тәрізді. Артықшылықтарды көбейту мен кемшіліктерді азайту мақсатында фирманың сәттілік пен сәтсіздіктері толығымен талданады. Экономик мен тірі табиғаттың айырмашылығы процесс жүйелігі айқындалады. Берілген тәжіриебеден қолданыс алу копания үшін де , сол сияқты экономика үшін де пайдалы.
Сонымен, фирма көпфункциялы ұйым болып табылады. Әр негізгі функцияны тиімді орындау жеке фирма үшін де, барлық нарықтық экономиканың жақсы жұмысы үшін де өмірлік маңызды және қажетті.
Нарық - бұл сатушылар мен сатып алушылар белгілі бір тауар немесе қызмет көрсетуді сату - сатып алу келісімдерін жасайтын қоғамдық институт.
Тұтынушылардың тауар құнына және сапасына деген әртүрлі талаптары біртұтас нарықты белгілі бір бөліктерге (ғылыми тілде бұл нарық сигменттелуі деп аталады) бөледі.
Әртүрлі бағадағы тауарларға деген сұраныс автономды болып табылады, мысал үшін, жигулиге сұраныстың азаюы, мерседеске деген сұраныстың өсуінен толық үйлесе алады, себебі бұларды тұрғындардың әртүрлі әлеуметтік тобы сатып алады.
Нарықты сапасы бойынша сигменттеу одан да күрделі болып табылады. Ең алдымен атап өтетін жайт сапа тауардың біржақты сипаттамасы болып табылмайды, яғни ол тек тауардың жақсы не жаманын айырады.
Белгілі бір фирмамен өндірілетін тауарлар мен қызметтер сәйкес келетін нарықтық сигменттің жиынтығы оның нарықтық фундаменталды бөлігі деп атайды. Фундаменталды бөліктің мөлшері және оған кіретін сигменттер құрамы фирма жүзеге асыратын қызметтерінің тандалған нұсқалармен тікілей байланысты болады.
Сөйтіп, бірінші кезекте фундаменталды бөлік фирма әрекет ететін саламен оның шығаратын тауар ассортиментімен, олардың сапалық сипаттамаларымен байланысты болады, яғни фирманың өндірістік қызметімен анықталады.
Атап өтетін жайт нарық бір немесе екі түрлері бойынша сигменттелмейді, ол көптеген параматрлері бойынша сигменттелуі мүмкін. Фундаменталды бөлікке кіретін нарық сигментітің барлық бөлігін фирма өзінде қамтымауы мүмкін. Бұл дегеніміз бірнеше фирмалардың фундаменталды бөлігі жалпылай немесе бөліктеп сәйкес келіп жатуы мүмкін. Мұндай жағдайда нарық сигментінде қандай фирма тауары доминантты түрде жүзеге асыратындығы тек тұтынушы қалауына ғана байланысты болады. Басқаша айтқанда, нарық белгілі сигментке сәйкес келетін барлық тауарлады емес, тек жақсыларын ғана таңдап алады. Сондықтан фундаменталды бөлік ұғымымен қатар экономистер жүзеге асырылған бөлік ұғымын қолданады. Жүзеге асырылған бөлік деп - фундаменталды бөліктің бәсекелес кәсіпорындардың күресінде сақталып қалған бөлігі аталады.
Нарықтық бәсеке - бұл фирмалардың оларға қол жетімді нарық сигментіндегі тұтынушылардың төлемқабілетті сұранысының шектелген көлемі үшін күресі болып табылады.
Бәсеке төлем қабілетті сұраныстың шектелген көлемі үшін жүзеге асырылады. Осы сұраныстың шектелгендігі фирмалардың бір бірімен жалғасуына алып келеді. Себебі, егер сұраныс бір фирманың тауарымен қанағаттанса, қалған фирмалар автоматты түрде өзінің өнімін сату мүмкіндігінен айырылады.
Сұраныс шектелмеген жағдайда бір типті тауар үсынылатын фирмалардың арасындағы қатынас. Бәсекеге қарағанда, көбіне ынтымақтастыққа айналады. Мұндай жағдай Қазақстанда реформалау кезінде байқалды.
1.2 Қазақстан экономикасының бәсеке қабілеттілік жоғарлауының негізгі бағыттары
Тәуелсіздік алғаннан бері Қазақстан Республикасының Үкіметі тұрақты әлеуметтік-экономикалық дамудың қазақстандық үлгісін қалыптастыру және жетілдірумен түбегейлі айналысуда. Осы мақсатта жүзеге асырылып жатқан реформалардың 2 негізгі кезеңін атап өтуге болады.
1992-1997 жж.: бұл кезеңде Қазақстанда әкімшілдік - әміршілдік жүйенің жеке меншікке және бәсекеге негізделген нарықтық жүйеге көшуіне бағытталған реформалармен сипатталады. Ол үшін Үкімет экономиканы либерализациялау жөніндегі негізгі шараларды жүзеге асырды:
Өнімдер мен қызметтерге бағаларды мемлекеттік реттеуді тоқтату
Орталықтан басқару және жоспарлармен айналысатын мемлекеттік органдарды жою.
Тауарлардың қозғалысына кедергі келтіретін тосқауылдарды жою
Мемлекеттік банк жүйесін және кеден қызметін құру
Отандық нарықты тауарлармен қызметтерді толтыру үшін шетелдік капиталдарды тарту. Бұл кезеңдегі Үкіметтің негізгі қызметі Қазақстанда нарықтық экономиканың институтуттарымен элементтерін құру және өтпелі кезең туғызған дағдарыстық құбылыстар мен күресу болып табылады.
1998ж. - қазіргі уақытқа дейін жалғасуда. Бұл кезең Қазақстан - 2030 даму стратегиясының қабылдануынан басталды және негізгі бағыт ретінде елде макроэкономикалық тұрақтылықты қамтамасыз ету, заңдық базаны жетілдіру, әлеуметтік және өндірістік секторлардағы негізгі мәселелерді шешу арқылы олардың жұмысын жақсартумен сипатталады. Бұл кезеңдегі экономикалық реформаның негізгі бағыттары келесідей болды:
Өтпелі кезеңде асығыс қабылданған немесе жоқ заңдардың орнын толтыру, жетілдіру, арқылы экономиканың нормативті құқықтық базасын дамыту
Ақша-несие саясатын, мемлекеттік бюджет шығындарын және сыртқы экономикалық қызметті қатаңдату
Жерді пайдалану құқығын сату мүмкіндігіне рұқсат беру
Индустриалды - инновациялық даму Стратегиясын және басқа да даму бағдарламаларын қабылдау және жүзеге асыру.
Осы реформалардың нәтижесінде және әлемдік нарықтың конъюнктурасы жақсаруына байланысты Қазақстанда 1999 жылдан бастап макроэкономикалық көрсеткіштердің экономикалық өсуі байқалуда. Экономикалық әдебиеттерде бұл өсуді келесі факторларға байланысты сипаттайды:
Қалпына келтіру өсімі - яғни дағдарысқа дейін ұлттық экономика маманданған салаларда өндірісті қалпына келтіру және дамыту (шикізат, металлургия, электр және жылу энергиясын өндіру, ауылшаруашылық және тамақ өнеркәсібі және т.б.)
Конъюнктуралық өсім - әлемдік нарықта Қазақстан маманданған шикізат өнімдеріне бағаның тұрақты өсуімен байланысты
Жүйелік өсім - тауарлар мен қызметтерді өндіруге жаңа сегменттерінің енгізілуімен байланысты, бұларға негізінен қызмет көрсету саласындағы шағын кәсіпкерліктің дамуы, қаржылық бөліктің, жылжымайтын мүлік және автомобиль сату салаларының дамуын жатқызуға болады
Инновациялық өсім - яғни инновациялық қызмет белсенділігі жоғары салалар мен қызметтердің дамуы арқылы өсуді білдіреді, бірақ қазіргі уақытта Қазақстанда бұл фактор жөнді дамыған жоқ.
Қазақстанның тәуелсіз мемлекет болуына орай демография ғылымына жүктелетін жауапкершілік күрт өсті. Біріншіден, оның алдына дербес даму жолына түскен елдің шын мәніндегі демографиялық ахуалын анықтау қажеттігі көлденең тартылды. Екіншіден, егемен ел үшін оңтайлы демографиялық даму моделін қалыптастыру міндеті қойылды. 2007 жылы еліміздің экономикасы жоғары қарқынмен дамуын жалғастырды. Алдын ала бағалаулар бойынша, экономикалық өсім 8,7 %-ды құрады. Солай бола тұра, өткен жыл біздің қаржы жүйеміздің мықтылығын тексерді. Әлемдік қаржы нарықтарын қамтыған тұрақсыздық Қазақстанның экономикасында көрініс таппай қоймады. Осындай жағдайлар еліміздің жаһандық экономикалық үдерістерге кіріктірілуінің жоғары дәрежесін тағы да атап көрсетеді.
Халықаралық қаржы нарықтарының құбылмалылығы және әлемдік экономиканың дамуының жіті перспективаларының болмауы көбінесе халықаралық рейтингтік агенттіктердің елдің рейтингін төмендетуіне себеп болды. Халықаралық нарықтардағы қорға бөлудің неғұрлым қатаң шарттары қазақстандық банктер үшін сыртқы қаржыландыруды тарту мүмкіндігін қиындатып жіберді. Осының салдарынан 2008 жылы жалпы ішкі өнімнің нақты өсімі 5 - 7 %-ды құрайды деп күтілуде.
Бүгін таңда біз демократиялык мемлекетте өмір сүріп отырмыз. Азаматтық қоғам қүндылықтары экзистенциалды еркіндікті мүмкін еткен жағ-дайда мемлекет жеке адамның ісіне араласпайтыны белгілі. Мемлекет кеңес дәуіріндегідей "ба-ланы көп туыңдар, ажырасуға тыйым саламыз" дейтін пәрмен жүргізбейді. Оның тарапынан көп балалы отбасына белгілі бір көлемде көмек көрсетілуін демографиялық ахуалды жақсарту деп емес, әлеуметтік түрғыдан нашар қамтамасыз етілген жіктерге қол үшын беру, кедейшілікпен күрес, көп балалы жандарды қүрметтеу деп үққан жөн.
Миграциялық үрдістердің табиғаты сәл өзге-шелеу. Миграцияны, яғни адамдардың көші-қонын мемлекет түрлі экономикалық, өлеуметтік, саяси, қүқықтық шаралармен бағыттап, өріс бере ала-ды. Бірақ миграцияны реттеуге болғанымен, оны толық дәрежеде басқарып, қадағалау да өнбестің тірлігі. Оған дәлел ретінде кеңес өкіметінің Қазақстандағы миграциялық экспансия саясатын келтіруге болады. 1970-1990 жылдары отарлау саясатының көз алдымызда күйрегенін байқауға бо-латын кері миграциялық сальдо қалыптасты. Үш ғасырдай бойы өзге өңірлерден ағылған жүртшы-лық қауымы тарихи отанына ат басын бүра бастады. Мәскеу басшыларының әлі де сақталып отырған отаршылдық пиғылына қарамай, ешбір үгітнасихат пен кедергілерді елеместен, Қазақстаннан атамекенге оралу процесі жүріп жатты. Орыс көші сеңінің сөгілуіне орай еліміз қазақгана бастады.
Демек, демографиялық процестерге ықпал әлеуметтік-экономикалық, рухани-мәдениеттанушылық, саяси-қүқықтық іс-әрекеттер арқылы ғана жанама түрде жүзеге асырылуы мүмкін. Ал таза демографиялық даму тек өз зандылыктарына сәйкес жүреді. Өйткені, демографиялық организмнің әлеуметтік-тарихи пісіпжетілу сатылары бар. Оған, ең алдымен, объективтілік тән. Яғни, әлеуметтік-демографиялық заңдылықтарды бүзу қоғамға тек залал келтіреді. Сол сияқты, оларды елемеу немесе ескермеу түрлі тауқыметтерге соқтыруы ықтимал.
Демографиялық үрдістер туу, өлу, некелесу, ажырасу процестерінен түрады. Демографтардың негізгі міндеті - әр елдің өзіне лайықты демогра-фиялық модель қарастыру. Әрине, теориялық оң-тайлы модель - сол үлт пен үлыс тіршілігінің тиісті кейпінде демографиялық даму жолын іздестіру. Айталық, қазақ үлты үшін оңтайлы модель оның тез өсуін, өз еліне жиналуын, иммиграциялык, топтасуын, әлеуметтік жағынан тез оңалып, жетілуін, санының да артуын көздейді.
Бүгін таңда Қазақстан халқының 57 найызы қалада, 47 пайызы ауылда түрады. Соңғы деректер бойынша, қазактың жартысы қа-лаға қоныстанды. Біздің ойымызша, бүл маңызды өзгеріс казак үшін үлт тарихындағы екінші өркениеттік күбылыс. Бірінші маңызды бетбүрыс 1928-1934 жылдары бол - тан еді. Сол түста қазақ коіппелі тірліктен аз мерзімнің ішінде отырықшы халық санаты-на келген болатын. Екінші бетбүрыста қазақ аграрлық этнос санатынан кенттелген үлт қатарына қосылмақ. Иә, бүл дәуірлік қадам болмақ. Сонымен, ендігі жерде казак буржуа-зиялық жеке меншікшіл үлтқа айналмақ.
Жастар Қазақстан жүртшылығының 53,8%-ын күрайды. Ең"жас" этностар санатында өзбектер - 64,3%, қазақтар - 61,5%, түріктер - 60,7%, әзір-байжандар - 59%, үйғырлар - 58,4%. Қүрамы жас үлттардың табиғи өсімі жедел жүреді, ал еуропа-лық үлтгар баяу өседі, немесе табиғи өсімнің кеми беруіне үшырайды. Ал қазақ халқына келсек, біз-дің демографиялық әлует әлі үзақ уақыт сарқыл-майды.
Қазіргі кәсіпорынның тиімділігі бәсеке қабілеттілігі және даму қарқындары, оның инновациялық белсенділігімен және нарықтық жаңалығы бар тауарды шығару мүмкіндігімен байланысты. Нарықтық жаңалығы бар тауарды шығару жаңа қажеттілікті қанағаттандыру үшін немесе белгілі қажеттілікті жаңа денгейде қанағаттандыруға және сол арқылы тұтынушыларға елеулі түрде арттыруға мүмкіндік береді. Осыған орай инновациялық менеджменттің негізін құрайтын инновациялық қызметке байланысты келесі ұғымдар мен терминдерді қарастыруға болады.
" Инновация " - нарықта жаңа немесе жетілдірген өнім түрінде өткізілетін немесе жаңа әрі жетілдірген техникалық процесс түрінде өндірісте қолданылатын инновациялық іс - әрекеттің ақырғы нәтижесі.
" Инновациялық іс - әрекет " - жаңашылдықтың жасалуына және практикалық жүзеге асыруына бағытталған процесс.
" Жаңашылдық " - ғылыми жаңашылдығы бар және экономикалық айналымға қатысу, сұранысқа ие, аяқталған ғылыми зерттеулер мен арнайы зияткерлік іс - әрекеттің нәтижесі.
" Технология " - материалды тасымалдаушыда жүзеге асырылған өнімді өндіру, тарату және пайдалану негізінде жатқан ғылыми - техникалық жаңашылдықтардың жиынтығы.
" Ғылыми сиымды технология" - іргелі және қолданбалы ғылыми зерттеулердің салыстырмалы жоғары шығымдалуы негізінде жасалған маңызды және ұзақ мерзімді экономикалық даму міндеттерін жүзеге асыруға бағытталған технология.
" Критикалық маңызды технология" - мемлекеттің бәсеке қабілеттілігін арттыруға бағытталған және жалпы ұлттық стратегиялық мақсаттарға сай технология.
" Инновациялық ұстану " - шаруашылық субъектісінің үздіксіз жаңашылдықтарды іздеу және өндірісті диверфикациялауға бағытталған және сол үшін қаржылық және зияткерлік потенциялдарды белсенді тарту процесі.
Негізінен иновациялық іс - әрекет өндірістік процестің құрамдас бөлігі болса да, одан ерекшеленеді. Оның ерекшеліктері келесідей:
Мақсатқа жету жолының алуан түрлілігі және анықтамағандығы нәтижесіндегі жоғарғы тәуелділік.
Нақты жоспарлау мен болжамды параметрлерге сүйену мүмкінсіздігі.
Экономикалық қатынастарда да және инновациялық процесске қатысушылардың мүдделеріне байланысты туындайтын қарсылықты жеңу қажеттілігі.
Жалпы классификациялық жүйеде инновациялардың негізгі қасиеттері мен бағыттарын келесі түрлеріне байланысты айқындауға болады.
Инновациялардың деңгейіне байланысты:
Базистік инновациялар - сала үшін принципиалды жаңа болып табылатын өнімдер мен технологиялар. Олар отандық және әлемдік тәжірибеде осыған дейін пайдаланылмаған ірі ғылыми техникалық зерттеулермен технологиялардың арқасында жаңа ұрпақтың пайда болуына негізделген.
Жетілдіру инновациялар - белгілі тауардың жасалу технологиясын немесе техникалық сипаттарын жетілдіруге бағытталған шағын және орташа өнер табыстар.
Псевдоинновациялар - ескірген техника мен технологияларды елеусіз өзгерту, көбінесе дикоративті сипатта жасалып және техникалық процесті тежейтін инновациялар.
Сипатына байланысты: 1) Өнімдік - өнімге өзгерістер енгізу немесе жаңа өнімдер шығаруға байланысты.
2) Технологиялық - өндіріс әдістерін жетілдірумен байланысты. Яғни, жаңаша өндіру немесе жаңа техника қолдану.
3) Технологиялық емес - ұйымдастырушылық - басқарушылық, қаржылық - экономикалық өзгерістер енгізу.
Нарыққа шығуына байланысты: 1) Лидер инновациялар - нарыққа жаңа өнімді шығарып, соған байланысты жоғары тәуекелдерді жеңу арқылы бәсекелестерінен басымдылық алуға бағытталған инновациялар.
2) Жалғастырушы инновациялар - инновация лидердің артынан жетілдірген өніммен шығу арқылы инновациялық іс - әрекетті жүзеге асыру.
Аталған инновациялардың бөлінуі олардың жасаушы кәсіпорындарда:
1) Пионер; 2) Қуғыншы болып келуіне бөлінеді.
Бәсеке қабілеттілігіне байланысты: 1) Стратегиялық инновациялар (преактивті) - нарықтағы басымдылыққа және жоғары пайдаларға алып келу мүмкін және " алғашқы жүріс " басымдылығын беретін алдын - алу сипатына ие жаңашылдықтар.
2) Бейімделуші инновациялар (реактивті) - нарықта пайда болған жаңа өнімге жауапты реакция ретінде бәсекелес лидердің артынан енгізілетін жаңашылдық. Реактивті иновациялар кәсіпорын үшін технологиялық қалыспаушылықты және бәсеке қабілеттілікті жоғары деңгейде қамтамасыз етуге мәжбүрлейді.
Инновациялық процесс - циклдік сипатқа ие және жеке-жеке кезеңдерге бөлінген. Бұндай ерекшілік инновациялық процестің экономикалық айналымға қатысу ұзақтығын және инновациялық өнімнің өмірлік цикілімен байланысты. Осыған орай инновациялық процесте келесі негізгі кезеңдерді немесе сатыларды қарастыруға болады.
1 - кезең. Іргелі зерттеулердің жетістіктерін экономикалық айналымға шығады
2 - кезең. Қолданбалы зерттеулер.
3 - кезең. Тәжірибелік конструкторлық жұмыстар.
4 - кезең. Алғашқы енгізулер немесе инновацияның жалпы таралуы.
5 - кезең. Кең енгізілу немесе инновацияның жалпы таралуы.
6 - кезең. Технологияны пайдалану.
7 - кезең. Инновацияның ескіруі.
Іргелі зерттеулер жаңа ғылыми білімдерді алу ірі заңдылықтарды айқындау. Іргелі зерттеулердің міндеті - әртүрлі құбылыстар арасындағы жаңа байланыстарды ашып зерттеу нысандарының даму заңдылықтарын тану.
Қолданбалы зерттеулер - алдында ашылған құбылыстар мен процестердің және іргелі зерттеулердің нәтижелерін қолдану жөніндегі мақсатты зерттеулер. Қолданбалы зерттеулер барысында ғылыми жаңалықтың техникалық мәселелерін шешу, айқындалмаған теориялық сұрақтарды қарастыру және нақты ғылыми жаңалықтарды алу болып табылады.
Тәжірибелік-конструкторлық жұмыстар дегеніміз - қолданбалы зерттеулердің нәтижелерін жаңа техника, материал және технологияны алу, оны жетілдіру үшін жасалады. Техникалық конструкторлық жұмыстар ғылыми зерттеулердің ақырғы кезеңі. Яғни, онда лабороториялық және эксперименттік жағдайлардан өндірістік процеске көшу жүзеге асырады.
Тәжірибелік-конструкторлық жұмыстар кезінде: бірінші - инженерлік объект немесе техникалық жүйенің белгілі бір конструкциясы жасалады.
Екінші: жаңа объектінің идеясы мен әртүрлі нұсқаулары жасалады.
Үшінші: Технологиялық процестер жасалады. Яғни, физикалық, химиялық, технологиялық және басқа да процестерді еңбек процестермен біріктіреді. Тәжерибелік конструкторлық жұмыстардың мақсаты - жаңа өнімнің үлгісін жасау және оны өндіріске немесе тұтынушыға беру үшін тиісті сараптамаларды жүргізу болып табылады. Бұл кезеңде негізгі теориялық зерттеулердің нәтижелері нақты тексеріліп, тиісті техникалық құжаттама жасалып, жаңа өнім құрастырып, сараптамадан өтеді.
Төртінші: жаңа инновациялық өнімнің өнеркәсіптік өндіру процесі қалған кезеңдері өзіне біріктіреді. Оның ішінде алғашқы енгізілу процесі, өнімнің ғылыми және өндірістік енгізілуін қамтамасыз етеді. Бұл кезеңде тәжірибелік және эксперименталдық жұмыстар жалғасады. Бірақ, олардың ауқымы өсіп, пайдалану деңгейі нақты деңгейлерге жақындайды.
Бесінші: Өнеркәсіптік өндіріске енгізілу процесінің келесі кезеңі нақты өнеркәсіптік өндіріспен жаңа өнімді шығару және оны тұтынушыларға сатумен жалғасады. Яғни, алынған ғылыми нәтижелер материалдық күйге иеніп, зерттеулер өзінің логикалық қорытындысын қабылдайды.
Алтыншы: Технологияны пайдалану кезеңі - алынған ғылыми нәтижелерді тиісті құжаттық безендіру арқылы басқа да өндірушілерге ноу - хау түрінде сатумен сипатталады.
Соңғы инновациялардың ескеруіне байланысты кезең инновациялардың экономикалық айналымнан шығуымен байланысты. Бұл кезең инновацияларды жалғастырудың қажеттілігін қамтамасыз етсе де, кейбір инновациялардың жойылуына алып келеді. Инновациялардың жойылуы олардың мүлдем тоқталуы емес, олардың қарапайым өнімдер қатарына ауысуын көрсетеді. Аталған инновациялық процестің өмірлік циклі шартты, обстрактілі схема болғанымен, оның практикалық интерплитациясы және созылу уақыты жүзеге асырылатын инновациялық процестерінің жеке ерекшіліктеріне байланысты болады. Бірақ та инновациялық процестің өмірлік цикліне байланысты қаржылық шығындар ара-қатынасы белгілі бір заңдылыққа тәуелді. Шығындардың көлемі кезеңнен кезеңге өткен сайын келесі тәуелділік бойынша өзгереді:
Ірг.зерт. -- Қолд. ҒЗ -- Тәж.-констр.жұм. -- Технол.пайд. және енгізу
2[0] -- 2[2] -- 2[4] -- 2[8]
Инновациялық стратегия дегеніміз - ұйымның мақсаттарына жету құралы ретінде басқа құралдардан жаңашылдығымен ерекшеленеді және сол жаңашылдығымен сол ұйымға ғана емес, сала, нарық және тұтынушыларға ауысады. Кез-келген стратегия оның ішінде инновациялық стратегияда негізінен ұйымның потенциалын толық пайдалануға және толық бағытталған сыртқы ортаның өзгерістеріне белгілі бір реакция түрінде қарастырылады. Осыған байланысты инновациялық стратегия келесі құрамдас бөліктерден тұрады:
1-ші ұйымның инновациялық іс-әрекеті;
2-ші ғылыми зерттеу жұмыстарында өндірісте маркетингте және басқаруда жаңа әдістерді пайдалану;
3-ші жаңа ұйымдастырушылық құрылымдарға көшу;
4-ші жаңа ресурстарды қолдануға ауысу немесе дәстүрлі ресурстарды жаңаша пайдалану болып табылады.
Осыған орай кәсіпорынның ішкі ортасына байланысты инновациялық стратегиялар келесі ірі топтарға бөлінеді:
1-ші өнімдік (портфельдік, кәсіпкерлік немесе бизнес стратегиялар бағыты ретінде жаңа бұйымдарды, технологияларды жасау мен жүзеге асыру қарастырылады);
2-ші функционалды (ғылыми-техникалық, өндірістік, маркетингтік және сервистік);
3-ші ресурстық (қаржылық, еңбектік, ақпараттық және материалды-техникалық);
4-ші ұйымдастырушылық-басқарушылық (технологиялар, құрылымдар, әдістер және басқару жүйелері).
Стратегиялық басқарудың теориясымен тәжірибесі кең танымал болған, әмбебап стратегиялардың бірқатарын әкелді. Бұндай стратегиялар базалық немесе эталондық деп аталады. Олар фирмалардың бәсекеқабілеттілігін арттыруға бағытталғандықтан, оларды даму стратегиясы мен өсу стратегиясы деп аталады. Аталған базалық стратегияларды келесі топтарға бөлуге болады:
1-ші интенсивті даму стратегиялары, яғни ресурстарды тиімді, ұтымды пайдалану арқылы, олардың қайтарымдылығын арттыру арқылы бәсекеқабілеттілікті өсуге бағытталған;
2-ші интеграциялық даму стратегиялары бәсекеқабілеттілікті арттыру үшін әр-түрлі бірлестіктер құруға бағытталған;
3-ші диверсификациялық даму стратегиялары бәсекеқабілеттілікті және инновациялық іс-әрекетті өндірісті диверсификациялау негіздеуде, яғни жаңа нарыққа шығу, жаңа өнімдер мен жаңа қызметтер енгізудегі негізделген;
4-ші қысқарту стратегиясы, яғни бәсекеқабілеттілікті арттыру үшін, ресурстарды пайдалану көлемдерін азайту, шығынды, бөлімшелер мен бағыттарды жабу.
Инновациялық стратегияларды жүзеге асыру кәсіпорынды басқару үшін күрделі жағдайларды туғызады:
1-ші нәтиженің анықсыздық деңгейінің артуы, бұл инновациялық процестің мерзімдері, шығындары, сапасы және тиімділік нәтижелерінің анықсыздығы арқасында инновациялық тәуекелдерді басқару қажеттілігін туғызады;
2-ші жобалардың инновациялық тәуекелдің артуы, яғни инновациялық құрамдас бөлігі енгізілуі, шешілетін жаңашылдығына байланысты инновациялық тәуекелдерді күшейтеді. Сонымен бірге инновациялар жобалардың тәуекел деңгейінің жоғарылылығы және ұзақ мерзімділігі, инновациялық жұмыстарды күрделігімен арттырады. Құрылымның инновациялық өзгеруіне байланысты ұйымдағы өзгерістер ағымының артуы, бұл инновациялық стратегияның жүзеге асыруына байланысты кәсіпорынның құрылымдық қайта құрылуының қажеттілігінен туындайды және бір элементтің өзгеруі басқа элементтерге әсер етеді. Сондықтан стратегиялық өзгерістердің, өндірістік процестің кері әсерлерін болдырмау керек.
3-ші ұйымды басқаруда қарама-қайшылықтардың күшеюі, бұл инновациялық процестердің таңдауда және жүзеге асыруда, кәсіпорын басқарушылардың топтары ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz