Кәсіпорынның бәсекелестік стратегиясын қалыптастыру
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1 КӘСІПОРЫНДАҒЫ БӘСЕКЕ ЖӘНЕ БӘСЕКЕҚАБІЛЕТТІЛІК ... ... ... .
1.1Кәсіпорынның бәсекеқабілеттілігі және оған жету жолдары ... ... ... ...
1.2Бәсекелестік стратегия аумағы және оның негізгі түрлері ... ... ... ... ...
2 КӘСІПОРЫННЫҢ БӘСЕКЕЛЕСТІК СТРАТЕГИЯСЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.1 Кәсіпорынның бәсекелік артықшылықтары, бәсекелестерді басындыру стратегиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.2 Радикалды инновация саласындағы бәсекелік стратегия ... ... ... ... ...
2.3 Бәсекелестермен күрестегі кішігірім бизнес стратегиясы ... ... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1 КӘСІПОРЫНДАҒЫ БӘСЕКЕ ЖӘНЕ БӘСЕКЕҚАБІЛЕТТІЛІК ... ... ... .
1.1Кәсіпорынның бәсекеқабілеттілігі және оған жету жолдары ... ... ... ...
1.2Бәсекелестік стратегия аумағы және оның негізгі түрлері ... ... ... ... ...
2 КӘСІПОРЫННЫҢ БӘСЕКЕЛЕСТІК СТРАТЕГИЯСЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.1 Кәсіпорынның бәсекелік артықшылықтары, бәсекелестерді басындыру стратегиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.2 Радикалды инновация саласындағы бәсекелік стратегия ... ... ... ... ...
2.3 Бәсекелестермен күрестегі кішігірім бизнес стратегиясы ... ... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Зерттеу тақырыбының өзектілігі.Экономиканың дағдарысқа дейінгіахуалын көрсететін рейтингтің қорытындысы бойынша Қазақстанды макроэкономикалық жағдайы тұрақты, адами әлеуеті біршама жоғары және осы деңгейде дамыған тұтынушылық нарығы бар, алайда инфрақұрылымдық-мекемелік және инновациялық-технологиялық даму жағынан орташа, сондай-ақ бизнесі бәсекеге қабілеттілігі жеткіліксіз ел ретінде сипаттауға болады.
Егер 2006-2007 жылдары республика 50-ші орында болса, 2007-2008 жылдары – 61-ші, ал 2008-2009 жылдары 66-шы орынға төмендеді. Рейтингіге барлығы 131 мемлекет қатысты.
Қазіргі уақытта Қазақстан экономикасының бәсекеге қабілеттілігі жалпы өнеркәсіптің әр түрлі салаларына жататын отандық кәсіпорындарға байланысты.
Экономиканың тұрақты дамуға көшу жағдайында кәсіпорындарды стратегиялық басқару қажет. Осы мақсатқа жету үшін кәсіпорындар ұзақ мерзімді бәсекелік артықшылықты қалыптастыруға және өздерінің ұзақ мерзімді мақсаттарына жетуі тиіс.
Қазақстанның бәсекеге қабілеттілігін арттыру үшін ең бастысы отандық және шетелдік нарықта қазақстандық өнім өндірушілердің позициясын күшейту проблемасын шешу қажет. Осы мәселені шешуде мемлекеттік қолдаумен қоса отандық кәсіпорындарды басқарудың тиімділігін арттырудың маңызы зор.
Егер 2006-2007 жылдары республика 50-ші орында болса, 2007-2008 жылдары – 61-ші, ал 2008-2009 жылдары 66-шы орынға төмендеді. Рейтингіге барлығы 131 мемлекет қатысты.
Қазіргі уақытта Қазақстан экономикасының бәсекеге қабілеттілігі жалпы өнеркәсіптің әр түрлі салаларына жататын отандық кәсіпорындарға байланысты.
Экономиканың тұрақты дамуға көшу жағдайында кәсіпорындарды стратегиялық басқару қажет. Осы мақсатқа жету үшін кәсіпорындар ұзақ мерзімді бәсекелік артықшылықты қалыптастыруға және өздерінің ұзақ мерзімді мақсаттарына жетуі тиіс.
Қазақстанның бәсекеге қабілеттілігін арттыру үшін ең бастысы отандық және шетелдік нарықта қазақстандық өнім өндірушілердің позициясын күшейту проблемасын шешу қажет. Осы мәселені шешуде мемлекеттік қолдаумен қоса отандық кәсіпорындарды басқарудың тиімділігін арттырудың маңызы зор.
1 ПроблемныевопросысовременнойэкономикиКазахстана // Жасғалымдар – Қазақстантәуелсіздігінің 10 жылдығына. Халықаралықконференциясыныңеңбектері. ҚазҰТУ. – Алматы, 2001.– 30-35б.-0,3б.т.
2 Развития конкуренции в кондитерской промышленности Казахстана // Материалы международной конференции Состояние и перспективы конкурентоспособности экономики Республики Казахстан: современная методология промышленного маркетинга, финансировании и управления». – Алматы, 2007. – №1. – 150-154 б. -0,4 б.т.
3 Формирования государственный инновационной политики в зарубежных странах и в Республике Казахстан // Материалы международной конференции: Состояние и перспективы конкурентоспособности экономики Республики Казахстан: современная методология промышленного мар-кетинга, финансировании и управления». – Алматы, 2007. – №2. – 143-145 б.
-0,3 б.т.
4 Республика кәсіпорындарының бәсеке қабілеттілігінің ерекшеліктері//Халықаралық ғылыми тәжірибелік конференция. «Көлік коммуникациялық кешені дамуының қаржы-экономикалық механизмін жетілдіру». – Алматы, 2008. 231-233 б. -0,2 б.т.
5 Кондитерлік тауарларды жылжытуға тауарлық саясатпен стратегияны қалыптастыру // Халықаралық ғылыми тәжірибелік конференция. «Көлік коммуникациялық кешені дамуының қаржы-экономикалық механизмін жетілдіру». – Алматы, 2008. – 229-231 б. -0,2 б.т.
6 Методика оценки конкурентоспособности хозяйствующих субъектов // Материалы международной научно-практической конференции, посвященной 75-летию КазНУ им. аль-Фараби. «Конкурентоспособность экономики Казахстана: ускоренная модернизация национальной экономики и развития корпоративных структур». – Алматы, 2008. – №2. – 176-182 б.
-0,7 б.т.
7 Кәсіпорындардың бәсеке қабілеттігін көтеру // Т. Рысқұлов атындағы ҚазЭУ хабаршысы. – Алматы, 2008. – №2. 86-88 б.
-0,3 б.т.
8 О комплексной оценке конкурентоспособности предприятия //
Т. Рысқұлов атындағы ҚазЭУ хабаршысы. – Алматы, 2008. – №6. – 247-253 б.
-0,8 б.т.
9 Кәсіпорындардың бәсекелік қабілеттілігін бағалауға арналған көрсеткіштер жүйесін дамыту //АльПари экономикалық журналы.- Алматы, 2009.– №4. 183-188 б. – 0,7 б.т.
10 Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы “Жаңа онжылдық- жаңа экономикалық өрлеу - Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері” атты Қазақстан халқына Жолдауы. // Егемен Қазақстан. 30 қаңтар 2010 жыл.
11 Әліпбай С. Индустриялық-инновациялық жедел даму алдағы жаңа уақыт сипатын анықтайды. //Егемен Қазақстан. 29 мамыр, 2009 жыл 3 бет.
12 Қазақстан аймақтарындағы ШОК-тың даму көрсеткіштерін салыстыру. Оқу-әдістемелік құралы. «Даму» кәсіпкерлікті дамыту қоры» АҚ. Алматы, 2009. 21-27 бет.
2 Развития конкуренции в кондитерской промышленности Казахстана // Материалы международной конференции Состояние и перспективы конкурентоспособности экономики Республики Казахстан: современная методология промышленного маркетинга, финансировании и управления». – Алматы, 2007. – №1. – 150-154 б. -0,4 б.т.
3 Формирования государственный инновационной политики в зарубежных странах и в Республике Казахстан // Материалы международной конференции: Состояние и перспективы конкурентоспособности экономики Республики Казахстан: современная методология промышленного мар-кетинга, финансировании и управления». – Алматы, 2007. – №2. – 143-145 б.
-0,3 б.т.
4 Республика кәсіпорындарының бәсеке қабілеттілігінің ерекшеліктері//Халықаралық ғылыми тәжірибелік конференция. «Көлік коммуникациялық кешені дамуының қаржы-экономикалық механизмін жетілдіру». – Алматы, 2008. 231-233 б. -0,2 б.т.
5 Кондитерлік тауарларды жылжытуға тауарлық саясатпен стратегияны қалыптастыру // Халықаралық ғылыми тәжірибелік конференция. «Көлік коммуникациялық кешені дамуының қаржы-экономикалық механизмін жетілдіру». – Алматы, 2008. – 229-231 б. -0,2 б.т.
6 Методика оценки конкурентоспособности хозяйствующих субъектов // Материалы международной научно-практической конференции, посвященной 75-летию КазНУ им. аль-Фараби. «Конкурентоспособность экономики Казахстана: ускоренная модернизация национальной экономики и развития корпоративных структур». – Алматы, 2008. – №2. – 176-182 б.
-0,7 б.т.
7 Кәсіпорындардың бәсеке қабілеттігін көтеру // Т. Рысқұлов атындағы ҚазЭУ хабаршысы. – Алматы, 2008. – №2. 86-88 б.
-0,3 б.т.
8 О комплексной оценке конкурентоспособности предприятия //
Т. Рысқұлов атындағы ҚазЭУ хабаршысы. – Алматы, 2008. – №6. – 247-253 б.
-0,8 б.т.
9 Кәсіпорындардың бәсекелік қабілеттілігін бағалауға арналған көрсеткіштер жүйесін дамыту //АльПари экономикалық журналы.- Алматы, 2009.– №4. 183-188 б. – 0,7 б.т.
10 Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы “Жаңа онжылдық- жаңа экономикалық өрлеу - Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері” атты Қазақстан халқына Жолдауы. // Егемен Қазақстан. 30 қаңтар 2010 жыл.
11 Әліпбай С. Индустриялық-инновациялық жедел даму алдағы жаңа уақыт сипатын анықтайды. //Егемен Қазақстан. 29 мамыр, 2009 жыл 3 бет.
12 Қазақстан аймақтарындағы ШОК-тың даму көрсеткіштерін салыстыру. Оқу-әдістемелік құралы. «Даму» кәсіпкерлікті дамыту қоры» АҚ. Алматы, 2009. 21-27 бет.
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Кәсіпорынның бәсекелестік стратегиясын қалыптастыру
Кәсіпорын экономикасы пәні бойынша
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1 Кәсіпорындағы бәсеке және бәсекеқабілеттілік ... ... ... .
1.1Кәсіпорынның бәсекеқабілеттілігі және оған жету жолдары ... ... ... ...
1.2Бәсекелестік стратегия аумағы және оның негізгі түрлері ... ... ... ... ...
2 Кәсіпорынның бәсекелестік стратегиясын қалыптастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.1 Кәсіпорынның бәсекелік артықшылықтары, бәсекелестерді басындыру стратегиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.2 Радикалды инновация саласындағы бәсекелік стратегия ... ... ... ... ...2.3 Бәсекелестермен күрестегі кішігірім бизнес стратегиясы ... ... ... ... ... ҚОРЫ ТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..ПАЙДАЛАНЫ ЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3558121217293436Кіріспе Зерттеу тақырыбының өзектілігі.Экономиканың дағдарысқа дейінгіахуалын көрсететін рейтингтің қорытындысы бойынша Қазақстанды макроэкономикалық жағдайы тұрақты, адами әлеуеті біршама жоғары және осы деңгейде дамыған тұтынушылық нарығы бар, алайда инфрақұрылымдық-мекемелік және инновациялық-технологиялық даму жағынан орташа, сондай-ақ бизнесі бәсекеге қабілеттілігі жеткіліксіз ел ретінде сипаттауға болады.Егер 2006-2007 жылдары республика 50-ші орында болса, 2007-2008 жылдары - 61-ші, ал 2008-2009 жылдары 66-шы орынға төмендеді. Рейтингіге барлығы 131 мемлекет қатысты.Қазіргі уақытта Қазақстан экономикасының бәсекеге қабілеттілігі жалпы өнеркәсіптің әр түрлі салаларына жататын отандық кәсіпорындарға байланысты.Экономиканың тұрақты дамуға көшу жағдайында кәсіпорындарды стратегиялық басқару қажет. Осы мақсатқа жету үшін кәсіпорындар ұзақ мерзімді бәсекелік артықшылықты қалыптастыруға және өздерінің ұзақ мерзімді мақсаттарына жетуі тиіс. Қазақстанның бәсекеге қабілеттілігін арттыру үшін ең бастысы отандық және шетелдік нарықта қазақстандық өнім өндірушілердің позициясын күшейту проблемасын шешу қажет. Осы мәселені шешуде мемлекеттік қолдаумен қоса отандық кәсіпорындарды басқарудың тиімділігін арттырудың маңызы зор.Қазіргі уақытта бәсекелестікті талдау мен бағалаудың өте көп әр түрлі әдістері қолданылады. Алайда шетелдік компаниялармен салыстырғанда отандық кәсіпорында осы әдістер өте төмен деңгейде пайдаланылады. Біздің ойымызша, бұған осы әдістерді пайдалануға қажетті ақпаратқа қол жеткізудің қиындығы немесе осы ақпараттың шынайы болмауынан қажетті ақпараттық базаның, білікті мамандардың аздығы, озық консалтингтік компаниялардың жетекші мамандарын тарту үшін қаражаттың болмауы қолбайлау болып отыр.Осыған байланысты фирманың бәсекеге қабілеттілігін басқару мақ - саттарының сол немесе басқа әдісті қолдануға болатын экономикалық принциптерді қарастырып талдау қажет. Міне, осы жағдайлар зерттеу тақырыбын таңдауға себеп болды. Тақырыптың ғылыми зерттелу дәрежесі.Қазіргі нарықтық жағдайда ұзақ мерзімді бәсекелестік артықшылықтарды қалыптастыру мен оны іске асыру мәселелері М. Портер, Ж.-Ж. Ламбен, П. Дойл, А.А. Томпсон, А.Дж. Стрикленд есімді шетелдік ғалымдардың, сондай-ақ Г.Л. Азоев, О.В. Аристов, Н.И. Герчикова, Р.А. Фатхутдинов, Сағадиев К.Ә., Оқаев Қ.О., Қошанов А.К., Қасенов К.Р. есімді ресейлік және қазақстандық ғалымдардың еңбектерінде қарастырылған. Көрсетілген еңбектерде ұлттық және әлемдік экономикаларда интеграциялық процестер күшейген жағдайда қазіргі заманғы кәсіпорындарды басқарудың стратегиялық механизмдері мен құралдары ерекше орын алады. Басқару саласы ғылымдарының өкілдері бәсекелестік жағдайды талдауда компанияларды стратегиялық басқару процесінің құрамдас бөлігі ретінде қарастырады. Бәсекелестікті талдау (SCIP) мәселесімен кәсіби деңгейде айналысатын халықаралық талдаушылар қоғамы мүшелерінің, атап айтқанда Дж.Е. Прескоттың, А. Смиттің, Р. Фифердің және т.б. жұмыстарын ерекше атап өтуге болады. Осы ғалымдардың еңбектері негізінен компанияларда бәсекелестерді қадағалау жүйелерін енгізу және SWOT-талдау, бәсекелетік бейіндерді талдау, бенчмаркинг, сценарийлерді талдау, бәсекелестерді қадағалау жүйелерінің аудиті, имитациялық модельдеу және т.б. сияқты бәсекелестерді талдау мен бағалаудың техникалық тәсілдерін әзірлеудің күрделі мәселелеріне арналған. Зерттеушілер тауардың және ұлттық экономиканың бәсекеге қабілеттілік проблемасына ерекше назар аударады, соған қарамастан курстық жұмыстың тақырыбын таңдауға түрткі болған кәсіпорындардың бәсекеге қабілеттілік проблемасы әлі де болса жеткіліксіз зерттелген. Зерттеудің мақсаты мен міндеттері. Курстық жұмыстың мақсаты кәсіпорындардың бәсекелестік стратегиясын қалыптастырудың ұйымдастыру-экономикалық механизмінің жұмысын зерттеу әрі қолданылатын теориялық тәсілдемелер мен кәсіпорындардың практикалық қызметін қорытып талдау және жүйелеудің негізінде кәсіпорынды жетілдірудің басты жолдарын іздестіру, фирмалардың бәсекелестік артықшылықтары мен олардың бәсекеге қабілеттілігін қалыптастыру принциптерін анықтау болып табылады. Осы мақсатқа сәйкес жұмыста келесі зерттеу міндеттері қойылды: - кәсіпорындардың даму стратегиясын тиімді іске асыруға мүмкіндік беретін өңірлік нарықтардағы бәсекеге қабілеттілігін арттырудың ұйымдастыру-экономикалық механизмін әзірлеу; - кәсіпорындардың бәсекеге қабілеттілігін арттырудың ұйымдастыру-экономикалық механизмін іс жүзінде іске асырудың бәсекелік ортаның ерекшеліктері ескерілген әдістемесін әзірлеу.Зерттеу пәнікәсіпорынның бәсекелестік стратегиясын қалыптастыру процестері болып табылады. Зерттеудің әдістемелік және теориялық негізі.Осы зерттеудің әдістемелік және теориялық базасы экономикалық теория классиктерінің еңбектеріне, қазіргі заманғы зерттеушілердің бәсекелестік мәселесі, стратегиялық жоспарлау мен бәсекеге қабілеттілікті басқару, кәсіпорындарының шаруашылық қызметін талдау мен бағалау, рейтингтік бағалау проблемалары жөніндегі монографиялары мен мақалаларына, сондай-ақ Қазақстан Республикасының заңдары мен нормативтік-құқықтық актілеріне, Қазақстан Республикасы Президентінің Жолдауына негізделген. Жұмыста жүйелік, статистикалық, салыстырмалы, диалектикалық және т.б. таным әдістері пайдаланылған. 1 Кәсіпорындағы бәсеке және бәсекеқабілеттілік1.1 Кәсіпорынның бәсекеқабілеттілігі және оған жету жолдары Тауар мен қызмет көрсетуді өндіретін фирмалардың тұтынушылары болып жеке түр немесе басқа фирмалар бола алады. Фирманың қай тауары болмасын ол оған түскен пайдаға, және ол ақша түрінде көрсетілуі мүмкін, тәуелді. Мынандай тұжырымдама жасауға болады, тауардың бәсекеге қабілеттілігі тауардың төленбеген тұтынушылық құндылығына пропорционал келеді. Бәсекеге қабілетті әр тауардың бағасы оның сатылуы тұтынушылық құндылығынан төмен. Тұтынушы үшін тұтынушы құндылығының төленбеген бөлігі тауарды қолдануынан түскен пайдасына тең. Жабдықтаушы үшін оның өнімінің бәсекегеқабілеттіліктің қорына сәйкес.Сонымен қатар, төленбеген құн көбірек болғанына,тұтынушы біржола қызығушылықта.Біржағынан ,ол оның көптеген өлшемдерін жеңеді басқа фирма өлшемдері емес , тек өз тауарының сатылытына бәсеке қабілет қор қажет етеді.Басқа жағынан , сатылатын бағасын жоғрлата және , яғни , бәсекеқабілеттілік қор, өз табысын жоғарлатады. Мүмкіндікті немесе мүмкін емес келісімді орналастыратын,кейбір нақты шектен болатыны , көрінуде . Әсіресе М. Портер және тұтынушылық бағалықты атауға ұсынды.Тұтынушы өзіне ең пайдалысы сол үшін саналатын,тұтынушы тауар бағалылығы немесе максималды баға қызметі.Жоғары табыс алу үшін немесе бәсекеқабілеттіктін қор көбейту үшін әсіресе нені жабдықтаушы қажет етеді - нарықтын нақты мәселесіне байланысты. Егер, монопольды позицияны алатын болса ,онда толығымен сенімділікте , бағалары жоғарланады, ол бәсеке қабілетіліктін қор тәжірибе бойынша ноге дейін түседі. Керсінше, табыспен бәсекелестік нарықта жоғалтады. Шығындар үшін жүмыс істегеннен гөрі, төмен табыстан кез келген уақытта алшақ болсақ жақсы болады.Фирма бір мезгілде кірістермен де және бәсекелестігімен бақыланғанда, екі шешім арасында көптеген нұсқалар қолданылады. Қандай мақсатпен өндіруші фирма институционалдық тұтынушыларға табысты алу үшін қажет етеді, сонымен қатар өз өнімінің жоғары бәсеке қабілеттілігіне қол жеткізеді? Табыс екі факторға жоғарылауы мүмкін: не шығындардың төмендеу жолымен, не кірістің жоғарлауының көмегімен.Тұтынушылар шығыны мына нәтижеде төмендейді:тұтынылатын тауардың бағасының төмендеуі.Жеткізіп беру, орнату, т.б. бағаларының төмендеуі.өнім бағасының қысқартылуы. (тауарды қою, шығынның төмендеуі, өндіруші фирма тұтынушысының шығысын төмендетеді.)Құнды емес өнімді өндірудің төмендеуі.Тұтынушы кірісін жоғарлатуы мүмкін:Дайын өнімге бағаның жоғарлауы, егер, қолданылған комплектелінгендер:сапасын жоғарлатуға рұқсатталсажаңа өнім өндіруге мүмкіндік берсетұтынушылар сұранысына байланысты өнімді өндіруге рұқсатталсаөнімнің өнімділігін жоғарлатса.Сатылатын тауар санынын өсуінен.Бәсекеге қабілеттіліктің жоғарлауы тікелей тәсілдермен бәсекелестік жеңісті екі негізгі әдістер болып табылады - бағалы және бағалы емес бәсеке.Біріншісі, бәсекелестік фирмалары қарсыласының бағасына қарағанда, төмен бағамен тұтынушыларды өзіне қаратады, сонымен қатар, тауарлардан табысты жоғарлатады. Соңында тауарының бәсекеге қабілеттілігін жоғарлатады. Бағалы емес бәсеке де осы жетістіктің соңғы мақсатына көзделеді. Бірақ, бұл жағдайда фирма тұтынушының шығынының төмендеуіне емес, тұтынушылық бағалы тауардың жоғарлауына еңбектенеді. Бұларды көптеген әдістермен жетістіктерге жетуге болады: тауар құндылығының жоғарлауына, нақты тұтынушының қажеттенуі, жаңа өнімдер түрлерін шығару, жарнамалар және т.б.Қазіргі уақытта бірінші ролдерге бағалы емес бәсеке шықты.Алғашқы маңызды субъектілерге ірі корпорация жатады. Барлық қатысушылар үшін, бағалық жүйесі үшін тиімсіз. Осы замандағы ірі компаниялардың баға жүйесіне байланысты тәжірибелері жиі қатынасады.Екіншіден тұтынұшылардың сұранысы сәйкес қазіргі уақыттағы экономиканың жоғарғы қарқында даму қызметі тез арада қиындады. Жоғарғы сапалы өзіндік тауар және қызмет тұтынушыларды мүмкіндігінше өзіне қарату арқылы нарық әртүрлі вариациялық тауарларды көпшілігін қолға ала бастады, қарапайым бағалы емес бәсекеге байланысты қалыптасты.Үшіншіден, фирманың бағалы емес бәсекесі арзан жүйедегі ережеге сәйкес шығындар шығысталғаны белгілі болды. Шынында, пайданың аз болуынан , әрқашан баға оптималдық қатардан төмен болдады. Мысалы, егер жақсылап ойлап, бәсекеге өзгеріс енгізсек, онда тұтынушылар үшін тауар ыңғайлы етіп шығаруға болады. Шешімінде , бәсеке қабілеттілігі үлкен шығыстарсыз жетістікке жетеді.Бағалы емес бәсекеге де , сапалы жарнамаға да аз ақша кетпейді.Фирма бұл жағдайда барлық тауарлар мен бәсеке бағасына сәйкес қолданылады. Төртіншіден біздің уақытта бәсеке бағалығы заңымен шектеледі. Бағаның төмендеуі өзндік құннан төмен болмауы қажет, яғни демпинг деңгейіне жетпеу керек. Жеке тұтынушылар салыстырмалы түрде негізгі бағалы тауарлары ақша бірлігімен ерекшеленеді.Әр адамға жақсы сапа қатты ерекшеленеді: біреулер үшін бұл сенімділік, басқаларына әдемілік , үшінші үшін - ең сапалы тауарлар және т.б. түсінік береді. Таңдау алгаритімі көп жағдайда бірдей болып табылады. Берілген бағаға сапалы тауар береді деп жеткілікті мөлшерде өлшейді. Осы жағдайда бәсеке қабілеттілік тауарларды жеке тұлғалар бағалайды немесе төленбеген бөлігін тұтынушылардың қажеті үшін қалыптастырады.Әрбір өндіруші өзінің ұсынған тауарын тұтынушыға қажетті болатындай шығарады. Өнімді жоғары дәрежеде тұтыну құндылығын шығаруда оңай соқпайды.Бұл жерде өтімділік принціпті қолданады.Яғни арзан тауар сапалық жағынан қымбат тауарға жол береді. Бірақ жақсы дәрежелерді көрсету бәрінің қалпынан келмейді.Олар объективті және сбъективті мәмілелерге себепті болады. Физикалық заңы бойынша, дененің тез қимылдауына көп энергия жіберу қажет. Мысалы: Егер де сіз өзіңіздің көлігіңіз басқа көліктерден озып кетсін десеңіз, әрине сіз оған соншалықты көп бензин жұмсайтынызға көзіңіз жетуі керек.Басқа көзқараспен қарасақ көбінесе тұтынушылардың өнімді өз қалауымен таңдайды.Яғни өзіне тауарды сатып алады. Тауардың өндірістік экономикада байланысы болады. Мысалы: Көбінесе кіші кәсіпорындардың жүйелік қызметі сапалы болып келуі; автокөлік жөндеуші жердің орны кішігірім болса да ол барлық автокөлік маркаларын жөндейді. Компания нарыққа шығар алдында өзінің нақты қандай өніммен айналысатынымен білуі керек. Сонымен қатар ол өзінің кескінің жоғалтпауы керек, және өзінің бизнесіне үйлесімді болуы тиіс. Фирмалар үшін компенсация принципін тұжырымдауға келдік. Нарық сегментінде фирмалардың қызмет көрсетуге бейімделуі нарықтың басқа сегменттерін жұмсауына тура келеді. Сөйтіп, фирма үшін орнын толтыру принципінің мүмкіндігін құрастыруға келдік. Мұның мәні мынада, көбіне фирмалар бір бөлігін дамыту арқылы екінші бөлігін жоғалтып жатады, бір ауданда өз қызметінің тиімділігін арттыра отырып келесіндегісінің төмендеуін болдырып жатады. Басқаша айтқанда, фирманың белгілі бір нарық сигментін қамтамассыз етуге дағдылануы, басқа нарық сигментін жоғалтып алуға немесе онда жетістікке жету мүмкіндігінің төмендеуіне алып келеді.Орын толтыру принципінің қызмет етуінің тікелей салдары бәсекелестік күресте жетістікке жетудің көптеген жолдарының болуыында.Әрбір фирма адам сияқты қайталанбас болып келеді. Оның нарықтағы іс әрекеті тек оған ғана тән стратегиялық идеялар комбинациясымен сипатталады. Соған қарамастан стратегияның тандалуы белгілі бір ережелермен анықталады және бірінші кезекте, ол фирманың нарықтық бөлігі стандартты әлде мамандандырылған бизнес құрылымында болуымен байланысты.Бірінші жағдайда, компания экономикада көп таралған, күнделікті тауарлар мен қызметтер шығарумен айналысады. Сол кезде оның стратегиясының мазмұның анықтайтын сипаттама болып істің масштабы табылады, яғни локальді істен глобальді іске дейін.Екінші жағдайда, фирма нарықта салыстырмалы аз кездесетін тауарлар мен қызметтер өндірумен айналысады. Мұнда ол нарықтың ерекше сұранымына адаптация жолымен жүруі мүмкін. Мысалы, клиенттердің жеке тобының жағдайын ескеруі мүмкін. Немесе қарама - қарсылық түзуін ұстану, яғни нарық талабына сәйкес қызмет етуідің орнына осы талаптарды өздері өзгертуі болып табылады.1.2 Бәсекелестік стратегия аумағы және оның негізгі түрлеріБәсекелік күрестің төрт негізгі стратегиясы бар, олардың әрқайсысы экономикалық ортаның әртүрлі шарттарына және кәсіпорын қарамағындағы әртүрлі ресурстарға бағдарланған және олардың барлығы да экономиканың дұрыс қызмет етуіне бағытталады.Виолентті стратегия ірі, стандартты тауарлар мен қызмет көрсету өндірісінде кездеседі. Виолент фирмалардың өзге түрлерінің үш маңызды атаулары келесідей сипатқа ие болады: тәкәппар арыстан, құдыретті піл және ебдейсіз бегемот.Оларды қолданып отырған фирмалардың фундаментальдық көзі бұндай өндіріс әдетте аз шығындармен тиімділігі артуына қорытындыланады.Сонымен қоса виоленттер көп қарқынды ғылыми зерттеулер жасау артықшылықтарын қолданады. Виоленттер стратегиясы қарапайы: өзінің алып күшіне сене отырып, фирма кеңбайтақ нарықта билік етуге тырысады және бәсекелестерді ысырады.Патиентті стратегия тар мамандыққа үйрету жолына түскен фирмаларға тән. Ол белгілі бір тұтынушылар ортасына ерекше, әдеттен өзгеше өнім өндіруді қарастырады.Түлкі компаниялар нарыққа әр түрлілік әкеледі. Алыптармен айқастан құтылуға тырыса отырып, олар экономиканы жансыз стандарттан сақтай отырып, белсенді түрде арнайы сұранысты іздейді. Сол үшін олар алғашқы жаман емес позицияны қолданады: іріктелген жұмыс күші, жақсы жабдықтар, ұсақсериялы өндіріс тәжірибесі, кейде өте сирек өніммен.Коммутантты стратегия жай бизнесте жергілікті қарқында қолданылатын ұсақ мамандандырылған кәсіпорындар ккүші оның көлем бойынша үлкен еместігін қанағаттандаруға бейімделген. Коммутантты компаниялар мыналар бар жерде пайда болады:Басқа кәсіпорындар тиімсіз (ірі шаруашылық пен ұсақ поселкені салыстыру).Басқа бәсекелестер үшін орын жай физикалық тұрғыда жоқ (жанармай компаниясы, кафе, ұсақ поселкедегі дүкен).Басқа фирмалар әр тұтынушыға жеке бейімдеушілікті қанағаттандыра алмаса (шаштараз, опа далап салоны, жанұялық дәрісгер).Бәсекелестік күрестегі эксплерентті стратегия ескі нарық сегменттерін қайта құруда жасалған жаңалықтар. Эксплеренттер күшінің басты факторы жаңашылықтарды енгізумен байланысты.Негізінен компаниялар бірін бірін кеміріп отырған жаратылыс емес, ол жақсы ұйымдастырылған бірлестік.Фирманың өмірлік циклі бұл оның табиғи өсуі және осы өсіге қарсы бәсекелестік стратегиялардың ауысымы. Компаниялар әлемінде кішкентай фирмалар, өзінің мінез құлқы сызығын дұрыс таңдаған, бизнес пирамидасының шыңына жетуге мүмкіндік береді.Ұйымдастырылған компанияның дамуының басталған нүктесі коммутант жағдайыына қызмет етеді экономиканың сұр тышқаны болып табылатын жоғарғы өндірістік жабдықпен, арнайы біліммен, ғылыми техникалық бекітулерімен қамтамасыз етілмеген фирма өз қызмет сферасын дұрыс таңдауы арқасында өзіне тұрақты жағдай мен табыстың жеткілікті деңгейін қамтамасыз ете алады. Егер компания жан жақты болса, ол біртіндеп өзіне капитал жинап, көлемде ұлғая бастайды. Осында оны бірінші қауіп күтіп отыр. Тәжірибе көрсеткендей, көлемдердің механикалық өсуі стратегияны өзгертуінсіз күйреуге ұшырайды. Қазіргі заманғы нарықта алып корпорациялар билік етеді, олар жаңа бәсекелестерге төзбейді, егер оларда мықты жағы болмаса, жаңа келгендерді ескілер мен мықты фирмалар басып тастайды.Сондықтан шымшық тышқанның тірі қалуы үшін ол қу түлкіге айналуы тиіс...Түлкі компания өсіп жатады, өзінің нарықтық сегментінің көп бөлігін ала отырып және нығайтады: алдымен ұлттық, сәтті жағдайда халықаралық қарқында. Осында фирманы екінші барьер күтіп тұрады таңдалған шыңның шектеулі көлемі. өсімділікті жалғастыру үшін, жаппай өндіріске кіру қажет. Бұл жай шешім емес. Қу түлкі тәкәппар арыстанға айналады. Одан соң құдыретті пілге айналады. Оның жағдайы өте орнықты: компания онда жүздеген жылдар бойы орын алып отырады. Бірақ әрі қарай ол ебдей бегемотқа ауысуы да мүмкін. Алып көлемді сақтай отырып, фирма бегемот екінші деңгейлі өндіріспен ұлғаяды, ол басқаруға ыңғайсыз болып кетеді. Дегенмен осы жағдайдан шығудың шешімі тек екеу ғана. Ол тиімсіз өндірістен жойылудан, яғни оларды тарату немесе сатып жіберу арқылы сонымен пілдің сатысына оралады. Немесе фирманың тарихының соңын орындайтын сәттірек бәсекелестермен жұтылуы. Әр фирма әр адам сияқты бірден бір. Оның нарықтағы мінез құлқы өзінің стратегиялық ойларына бейімделген. Бірінші ретте компания берілген экономикада ең жай тауарлар мен қызмет көрсетулерді өндіреді. Сол кезде оның стратегиясының мазмұнын анықтайтын маңызды сипаттамасы істер қарқынына айналады: жергіліктіден жахандыға дейін.Екінші ретте фирма нарықта өте сирек кездесетін тауар мен қызмет көрсетуді өндіреді. Мысалы, болып көрмеген, принципиалды жаңа классты тауар шығарып, немесе берілген белгілі бір қызмет көрсетудің мінез құлықының радикалды тиімді өзгерісіне ие бола алады.Бәсекелестік күрес стратегиясының негізгі төрт түрі бар, олардың әр қайсысы экономикалық ортаның шарттарынан хабардар және кәсіпорын билік етіп отырған әр ресурстарға хабардар. Және олардың барлығы экономиканың дұрыс жұмыс істеуіне мүдделік болып табылады.Ұлттық бәсекеге қабілеттілік оның әрдайым дамудағы өнеркәсіпті және инновацияны қолдануымен анықталады. Бастапқыда ұлттық компаниялар бәсекелі артықшылықтарын іске асырады, яғни бәсекелесіп отырған негізін өзгерту арқылы. Артықшылықты ұстап тұруға тауар өндіру, өндіріс және басқа факторлар тәсілдері сонымен қоса бәсекелестер оларды қуып жете алмайтындай тез жасау мүмкіндік береді. Мемлекеттің бәсекеге қабілеттілігін мемлекеттің ерікті бәсеке шартында тауар мен қызмет көрсетуді өндіруге мүмкіншілігі арқылы анықтауға болады, ол тауарлар халықаралық нарықтың, яғни мемлекеттің жағдайын және оның халқының жағдайын жоғарлататын талаптарға сай болуы тиіс.Бәсекеқабілеттілік стратегиялары және шаруашылық субъектілерінің ұйымдастырушулық формалары, стратегиялық позициялардың көптігін және инновациялық сипаттағы стратегияларды таңдаудың орасан зор мүмкіндіктерін туғызады. Сондықтан, шешімдер кеңестігінде бағыт бағдар алу үшін және нарықтық құрылымдарға дұрыс иелену үшін, кәсіпорын өзінің орнын дұрыс таңдау қажет. Ол үшін, алыс емес болашақта аз шығындармен ағымдағы нарықтық қажеттіліктері фирманың ғылыми өндірістік-техникалық, кадрлық және ұйымдастырушылық ресурстарын сай келуін қамтамасыз ету керек. Осыған орай инновациялық менеджментке инновациялық ұстанудың 4 бәсекеқабілеттілік стратегиясы қарастырылады:1-ші виолентті - бұл жаппай өндірісті жүзеге асырытын ірі компанияларға тән және олардың жаппай нарыққа жаңа өніммен шығуына және бәсекелестерді өндірістің сериялылығымен және масштаб тиімділігіне байланысты басып озуына негізделген;2-ші патиентті - бұл жалпы нарықтың жеке сегменттеріне айрықша жаңа немесе уникалды сипаты бар модернизацияланған өніммен шығу арқылы бейімделуді білдіреді;3-ші эксплериентті - яғни нарыққа радикалды инновациялық жаңа өніммен шығу арқылы сол нарықтың белгілі бір бөлігін басып алуды білдіреді;4-ші коммутантты - яғни жергілікті нарықтың сұранысына бейімделіп, белгілі бір себептер патиентті алмаған орындарды толтыру, жаңа өнімдермен технологиялар дүниеге келгеннен кейін жаңа қызмет түрлерін игеру және жаңашылдықтарды иммитациялау арқасында тұтынушылардың кең көлемде жеткізілуіне негізделген.Фирманың өмірлік циклі бұл оның табиғи өсуі және осы өсіге қарсы бәсекелестік стратегиялардың ауысымы. Компаниялар әлемінде кішкентай фирмалар, өзінің мінез құлқы сызығын дұрыс таңдаған, бизнес пирамидасының шыңына жетуге мүмкіндік береді.Ұйымдастырылған компанияның дамуының басталған нүктесі коммутант жағдайыына қызмет етеді экономиканың сұр тышқаны болып табылатын жоғарғы өндірістік жабдықпен, арнайы біліммен, ғылыми техникалық бекітулерімен қамтамасыз етілмеген фирма өз қызмет сферасын дұрыс таңдауы арқасында өзіне тұрақты жағдай мен табыстың жеткілікті деңгейін қамтамасыз ете алады. Егер компания жан жақты болса, ол біртіндеп өзіне капитал жинап, көлемде ұлғая бастайды. Осында оны бірінші қауіп күтіп отыр. Тәжірибе көрсеткендей, көлемдердің механикалық өсуі стратегияны өзгертуінсіз күйреуге ұшырайды. Қазіргі заманғы нарықта алып корпорациялар билік етеді, олар жаңа бәсекелестерге төзбейді, егер оларда мықты жағы болмаса, жаңа келгендерді ескілер мен мықты фирмалар басып тастайды.Сондықтан шымшық тышқанның тірі қалуы үшін ол қу түлкіге айналуы тиіс...Түлкі компания өсіп жатады, өзінің нарықтық сегментінің көп бөлігін ала отырып және нығайтады: алдымен ұлттық, сәтті жағдайда халықаралық қарқында. Осында фирманы екінші барьер күтіп тұрады таңдалған шыңның шектеулі көлемі. өсімділікті жалғастыру үшін, жаппай өндіріске кіру қажет. Бұл жай шешім емес. Қу түлкі тәкәппар арыстанға айналады. Одан соң құдыретті пілге айналады. Оның жағдайы өте орнықты: компания онда жүздеген жылдар бойы орын алып отырады. Бірақ әрі қарай ол ебдей бегемотқа ауысуы да мүмкін. Алып көлемді сақтай отырып, фирма бегемот екінші деңгейлі өндіріспен ұлғаяды, ол басқаруға ыңғайсыз болып кетеді. Дегенмен осы жағдайдан шығудың шешімі тек екеу ғана. Ол тиімсіз өндірістен жойылудан, яғни оларды тарату немесе сатып жіберу арқылы сонымен пілдің сатысына оралады. Немесе фирманың тарихының соңын орындайтын сәттірек бәсекелестермен жұтылуы. 2 Кәсіпорынның бәсекелестік стратегиясын қалыптастыру2.1 Кәсіпорынның бәсекелік артықшылықтары, бәсекелестерді басындыру стратегиясы Тауар мен қызмет көрсетуге сұраныс әртүрлі болып келеді. Бір тұтынушыға бір өнім, екіншіге одан басқа өнім қажет. Нені деген сұрақ шығады: қандай тауарды көбірек, қандайын азырақ өндіру керек?Нарықтың жалпы осы уақыттағы экономика сапасына сұраныс шоғырланады, сәйкесінше тауар құны да. Бұл заңдылық ірі виолент фирмалар үшін базалық болып табылады. Яғни төлеуге қажетті сұранысты қанағаттандыру үшін әйгілі, жақын тауар ассортиментін көлемді өндіру қажет.Ірі салалы фирмалардың пайда болуы және олардың олигаполиялық жағдайда болуы өнімділіктің қатты ұлғаюымен алып жүреді. Осындай үдеудің негізінде бірнеше факторлар жатыр. Соның бірі - өндіріс масштабындағы үнемдеу. Оған кәсіпорындар шығындар көлемінің өсуі мен өнім өндіру бірлігі түсуі дәлел. Оған келесілер себеп:Технологиялық себептер. Тәжірибелерде саланың қайта құрылуы мен ірі кәсіпорындардың пайда болуы болашақта арзан, бәсекеге қабілетті өнімді көп көлемде өндіруге мүмкіндік беретін жаңа технология мен өнімді шығару негізімен байланысты.сонымен қоса бағалық фактор маңызды: өнімділікті арттыратын құрал қымбатырақ, сол үшін оны тек ірі кәсіпорындар ғана сатып ала алады.Мамандандырудан түскен пайда. Тауар мен қызмет көрсетудің өнімділігінің үлкен көлемі мамандану деңгейін ұлғайтуға мүмкіндік береді. Көбінесе жоғарылайды: А) құрал-жабдықтың мамандануы - шағын фирмалар өндірісі көлемі үлкен болмаса, көптеген операциялар қолмен немесе әр салалы құралмен жасалады. Ал ірі кәсіпорында, өндіріс көлемі үлкен, өнім бірлігін есептеуге кеткен шығынды төмендетуге мүмкіндік беретін операцияларды механизациялау қажеттілігі туады. Б) пенсоналдың мамандануы - ірі кәсіпорында қысан мамандар болуы тиіс, олар өз тапсырмаларын кәсіпқой орындайды.Бірнеше тауарларды бірігіп өндірудің пайдалылығы. Көбінесе осындай өнімдер, қалдықтар немесе уақытша бос құралдар көп және олар өз базаларында қосымша шығындарсыз жаңа өнім шығаруға мүмкіндік береді. Осылаша Даниядағы ірі қосапшылау өмірге мықты инсулиен өндіруді шығарды.өндіріс көлемдерінде өнімдеудің бар болуы кәсіпорындар шексіз үлкее береді деген мағын бермейді. Фирма белшілі бір ( икемді) көлемнен асқанда, көлемдерде үнемдеу қарама - қарсы бағыт алады, яғни кәсіпорынның кейінгі өсуі шегінде өнімнің данасын өндіруге шығындардың өсу бағыты.Бізге белгілі болғандай шығындар ауыспалы ( тауарлады шығару көлеміне тура байланысты) және тұрақты ( өндіріс көлемнен тәуелсіз мысалға әсер жалдау шығындары). Бірақ, тұрақты шығындардың көп бөлігі қысқа кезенде ңана өзгеріссіз қалады. Керсінше, ұзақ мерзімді кезеңде, өндірістік күштер өзгерген кезде тұрақты шығындар өседі. Сондықтан олардың шарты тұрақты шығындары деп айтады. Мысалға фирма заң жанынан жаң цех салуды ұйғарса, қосымша әсер телімін жалдауға міндетті болады, сәйкесінше оның жолдық ақыны төлеу бойынша шығындар өседі.Шартты тұрақты шығындарға қарағанда стандартты тауарларды жасаумен нарықт жылжыту бойынша көптеген шығындар мүлдеа өсейді, үзақ мерзімді кезеңде ( мысалға Ниокр - ға шығындар, жарнамағ сервистік жүйеге және т,б шығындар) мұндай шығындарды шартсыз тұрақты деп аиайды. Нақты салаларды ірі өндірушінің артықшылықтары көрінеді: тауарлар көп шығарылған сайын шартсыз түрақты шығындар да аз, сәйкесінше тауар бағасы соншалықты төмен бола алады (яғни бәсекеқабілетті) фирма үлкен болған сайын бұл шығындар төмен болады.Мысалыға, жаңа дәріні нақты, интегральді жүйесін жасау оны кейін үлкен көлемде шығаратынға да, оның саналуы саны жасай алатынға да бірдей қымбат болады. НИОКР алып құны себебінен артыққа мұндай аралассызсыз, орынсыз ол оны алдын ала ақтай да алмайды. Мұндай ұқсастық жарнамаға сервистік және өткізуші жүйедегі шығындарға таралады. Үлкенрек фирмаларға жарнама бір клиентке шаққандай көбірек арзан болады. Көпшілік тұтынушыны тарту стандартты тауарларды өндіруші үшін өмірлік маңызды қажеттілікті құрайды. Ешкімге критеридің толық жұмсалмауы соншалықты қорқынышты емес. Ірі виолент кәсіпорын үшін үлкен өндірістік және өткізушілік кештер, ғылым мен техникаға шексіз шығындар - оның мықтылығының негізі.Олар өндірістің кұрделі төмендеуі кезінде фирманы банкротқа ұшыратуы мүмкін. Тұтынушы ұшін ынталандырушылар қатарына кіреді: төмен бағалар, сала мен сервистің жақсаруы, ассортименттің толықтығы.Төменгі шығындарға сүйене отырып, ірі кәсіпорын тартымды бағаларды орната алады. Бірақ іс бірғана бағалық саясатқа келіп тіркелмейді. Ірі кәсіпорын тауарды арзандатуға жұмсайтын қаржыны ол алдынғы баға кезіңде сапаны жоғарлатуға немесе сервисті жақсартуға жұмсай алады. Өйткені сапамен бірге тұтынушы үшін таурдың құндылығы да өседі.Осылайша, Фольксваген -Гольф қымбат аз литірлік автокөлік. Бірақ ол сенімді, ыңғайлы және ұзақ мерзімді болғандықтан оның жоғары бағасына салыстырмалы бағасын орынды деп санауға болады ( бәсекеқабілеттілік қоры зор). Сондықтан Гольф Еуропада ең көп сатылатын автокөлік бола отырып, үлкен сұранысқа онжылдықтан бері ие.Көпшілікті клиентті тарту ұмтылысымен виоленттік саясат тығыз байланысы. Көпшілік жағдайда виоленттер тауардың ең ортақты түрлерінің толық ассортиментін ұсынады. Ассортименттегі бас орындар себебінен клиенттерді көпшілік жоғалту қаупі клиенттер стандартты тауарлармен қанағаттанбайды әсерінен виолент үшін әрқашан маңызды. Осы салдарынан олардың маркаға байланысты шектелген, содықтан олар бәсекелестерге оңай ауысады.Сапа сервис пен кең ассортимент қосымша шығындарды талап етеді. Оларды жақсартуға ұмтылысында виолент белгілі шеңберден шықпауы тиіс. Яғни ұсынылған тауар бағасы көпшілік тұтынушы үшін өте жоғары болмауы қажет. Тәжірибеде әдетте икемді теңдестік іздестіріледі. Клиенттердің кең қабаттарын қатты тартуға әсер ететін бағалық, сапалық және басқа сипаттамалардың әсерлесуі бекітіледі.Виоленттің барлық күш жұмсауының нәтижесінде өте қызық экономикалық механизімі пайда болады.Сатып алушы өзіне қажет қасиеттерден басқа қасиеттерге ие тауарды сатып алады. Бірақ оны ол үшін ірі өндіруші жасаған ынталандырулармен тартылғандықтан өздігінен жасайды.Кез келген фирма алдында ерте ме, кеш пе өсу мәселесі туындайды. Органикалық өсу - Фирма айналалысып жүрен бизнес түрінің шегінде фирма операцияларын үдетуді білдіреді. Егер органикалық өсу шегінде фирманың негізгі мәселелерін шешу мүмкін болса, онда өсудің осы түрін қолданған дұрыс. Органикалық өсу кезінде компания барлық критерилерін өзінің негізгі шаруасына аударады. Бұл кезде нарықта болуды көбейту нарықтарда бар тауарлардың сату көлемдерін шабыулдаушы маркетинг көмегімен кеңейтуді көздейді.Бұл үшін тура немесе жанама жолмен ( яғни, түрлі жеңілдіктер көмегімен) бағалар төмендетіледі, қосымша қызметтер ұсынылады, тауарды қораптау жақсарады, оның жарнамасы күшейеді және т.б. Бұл тактиканы нарықта үлесті сатып алу деп жиі атайды, себебі маркетингке қосымша шығындар жиі клиенттерді юәсекелестерден тартып алуды мақсат тұтады. Органикалық өсу интеграция диверсификацияНарықтағы қатысуды өсіруРегрессивті интеграцияТолықтырушы диверсификацияНарық шектерін кеңейтуПрогрессивті тікелей интеграцияКөлденең диверсификацияТауарды жетілдіруКөлденең интеграцияконгломерация Нарық шектерін кеңейту бар тауарларды жаңа нарықтарға енгізуді көздейді. Жиі сатулар географиясын кеңейту туралы сөз болады.Бұрын бұл тауарға назар аудармауға жаңа клиенттер шеңбері, бұрын өз қажеттіліктерін тауарлардың басқа түрімен қанағаттандырған тұтынушыларды тарту. Бұл тактика нарықтың дәстүрлі сегменттерінде өте қатты бәсеке болғада өнімді болады.Тауарды жетілдірудің мақсаты аталған тауардың жетілдірілген түрін немесе ескіні ауыстыратын мүлдем хаңа тауарды бар нарықта сатуды өсіру. Мұндай жұмыс кәзіргі қарқынды техникалық прогресс шарттарында фирма қандай стратегия ұстанбаса да оның әрекетінің міндетті бөлігі болып табылады. Бірақ технологиялық күрделі салаларда тамақ, косметикалық және т.б. ол ерекше маңызға ие: мұнда барлық фирмалар үнемі нарыққа жаңалықтарды шығарады және қалып қою бәсекелік күресте жеңілумен тең.2. Интеграция - компанияның өз саласының фирмаларымен қосылу мен жетілу есебінен кеңеюді көздейді. Регрессивті тікелей интеграция шикізат пен жартылай фабрикаттарды жабдықтаушыларды жаулауда жатыр. Ол келесі жағдайарда тиімді: жабдықтаумен үлкен қиындықтар болғанда ( мысалыға, мұндай өндеуші зауыттардың мұнай өндіруші фирмаларымен қосылуы) шикізат аштығы кезінде және де технологиялық тізбектің түрлі деңгейлерінің бір қолда бірігуі өндіріс тиімділігін жоғарлатуға мүмкіндік берген жағдайда.Прогрессивті тікелей интеграция технологиялық тізбек бойынша төмен орналасқан фирмаларды жаулауда жатыр. Осылай шикізатты өндіруші өз бақылауына жартылай фабрикаттарды кейде одан дайын өнімді шығаруды алуы мүмкін. Бұл бағыттағы қадамдар - шикізатты отандық экспорттаушылармен жасалынады, себебі өңделген өнім әдетте шикізаттан жоғары бағаланады. ( Мысалға, аллюминийді шығарушы алюминилік қағазды шығарушы зауытты сатып алады). Прогрессивті көлденең интеграцияның басқа бағыты сіздің өкіліңізді сатушы фирмалрды сатып алуда жатыр. Бұл қымбат, бірақ әдетте тиімді жолмен виоленттер үшін үлкен мәңге ие мәселе шешіледі: өткізу жүйесіне бақылау орнату.Көлденең интеграция сіздің тауарыңызға ұқсас тауар сатушы бәсекелес фирмаларды сатып алудан тұрады. Оның мақсаты нарықтағы үлесті көбейту, келесіде нарықты монополизациялау болып табылады. Соңғы жағдайда сәйкес мәмілелер антимонопольді органдар бақылауына тиісті және ортақ ұлттық көзқарастарға сәйкес болғанда іске асырылады.Диверсификация - жаңа салаларға енуді білдіреді, әдетте ол нарықтың дәстүрлі сегменттерінің кеңеюінің тоқтауына жауап болып табылады.Толықтырушы диверсификация (әдетте көлбеу интеграция деп атайды) әдетте фирма негізгі жоспарлы технология бойынша шығарлған жаңа тауардың көмегімен нарықты жаулап алады.Горизонтты диверсификация клиенттерді қызықтыру үшін тауар ассортиментін көбейту әдісімен ерекшеленеді.Конгломерация нарықтағы және бұрынғы шығарылған тауарларға мүлдем қатысы жоқ фирмалар. Олар әдетте, жаулап алу және құйылу әдісін қолданады,яғни нарықта жаңадан пайда болған шағын бизнестерден пайда табады. Арыстаннан бегемотқа дейін. (виоленттің эволюциялық жолы)Корпорация пирамидасының төбесінің беріктігі оның аумағындағы өзгерістер қатысты болмайды. Ірі компаниялардың іс әрекетін зерттей келе, швейцарлық экономист Х.Фризевинкель ірі корпорациялардың үш типін белгіледі және оларға мынадай атау берген боатын, тәкаппар арыстан, мықты пілдер және рабайсыз бегемот. Ірі виолент - фирмалардың типологиясы осы компаниялар өтетін этаптармен тығыз байланысты.Өткен ғасырдағы бірқатар салалардағы ірі кәсіпорындардың жаппай пайда болу тәжірбиесі, жаңа индустриалды елдердегі ірі индустрияның құрылуы (мысалы, Оңт. Кореядағы электротехникалық, электрондық және машина өндірісі), жаңа саладағы ірі кәсіпорындардың пайда болуы(компьютерлік, биотехникалық) - осының барлығы, яғни виоленттердің пайда болуы үлкен масштабты инвестицияның базасында жүзеге асырылатындығын тарих тәжірибесі дәлелдеп отыр.А. Чендлер нарықта жетістікке жету үшін ірі корпорация инвестицияны үш бағытта жүзеге асырылуын көрсетті:1) ірі өндірістің пайда болуы2) жалпыұлттық (одан кейін ұлтаралық) маркетингтік және сауда жүйесін құру.3) әрекет қабілетсіз басқару аппаратын құру.Виолент жергілікті немесе кездейсоқ сұранысқа бағдарлана алмайды. Тек бүкіл елге немесе бүкіл әлемге жайылған желі ғана күшті, әрі берік сұраныс ағымын жинауға қабілетті. Бірақ практика көрсетіп отырғандай, кәсіпорын көтерме сауда делдалдарына немесе тауар биржаларына сенім арта алмайды. Сауданың мұндай каналдар нақты кәсіпорын тауарларын нарықта пайда болған кез келген кәсіпорын тауарлаына оңай айырбастап жібереді. Мысалы, әлем биржаларында тек шикізат салалардың ғана сатылуы да осыған байланысты болар, яғни онда барлық тауар біркелкі және сапасы да өндіріске емес табиғатқа тәуелді.Осы жағдайларға байланысты виолент өзіндік сауда жүйесін құруы қажет. Яғни тек өзіндік немесе делдалдармен жасалған келісімшарттық қатынастағы жүйе.Өзінің саласында алғашқы болып барлық үш инвестициялық міндетті шешкен компания бәсекелестермен күресте алғашқы артықшылыққа ие болады. Компанияны виолентке айналдыратын үш маңызды сфераға салынған масштабты инвестициялардан кейін, көбіне жылдам өсу этапы байқалады. Дәл осы стадияда виолент Х. Фризенвикель тәкаппар арыстан деп аталған ірі фирмалардың белгілері байқалады. Олардың нарықтағы позицияларының ерекшелігі, маңызды және әлеуетті нарық сигментіндегі техникалық немесе ұйымдастырушылық артықшылығына байланысты болады. Мысалы, осылай Филипс электроникалармен, Нестле - ерітінді кофе мен шоколады арқылы Тойота - машиналары арқылы жеңіс тұғырына жеткен болатын. Арыстан күші тауарлардың тар айналымына бағытталған, бірақ бұл тауарлар массалық және әлеуетті болып табылады.Ірі фирмалардың белсенді эволюциясы аяқталып, тәкаппар арыстан жағдайынан мықты піл жағдайына ауысуы мүмкін.Бұл типтағы компаниялар бұрынғы серпінділігін жоғалтып, орнына тұрақтылыққа ие болды. Сондықтан пілдік жағдайдағы компаниялар көптеген онжылдықтарда әрекет етуі мүмкін. Тұрақтылық үш факт бойынша қамтамассыз етіледі: үлкен мөлшерлермен, диверсификациямен және филиалдардың халықаралық жүйесінің болуымен.Пілдер көбіне бірінші болу мәртебесінен бас тартады, себебі тәуекелі өте жоғары болады, ал ірі өндірістегі қателік үлкен шығындарға алып келеді. Сондықтан ірі корпорация жеңіс анық көрінгенде ғана әрекет етеді.Пілдің де қабілеті төмендейді. Соған қарамастан оның жағдайы тұрақты болады. Оның негізгі бизнесі бұрынғыдай серпінді болмаса да, әлеуетті болып қала береді.Виоленттің бұндай жағдайы рабайсыз бегемот жағдайына алып келеді. Гиганттық айналымды сақтай отырып корпорация бұрынғы күшінен айырыла бастайды, тіпті шығынға да ұшырайды. Мұндай жағдайдың қалыптасуы көбіне мыналармен байланысты: 1. Белсенділігінің тым кең бағытталуына байланысты(диверсификацияның артықтығы) фирманың стратигиялық қателігі; 2. әлеуетін жоғалтқан өндірісте капитал бөлігінің жойылуы, саланың жалпы құлдырауына алып келеді.2.2 Радикалды инновация саласындағы бәсекелік стратегия Тұтынушы үшін дифференциалданған өнімніңтұтынушылық құндылығыстандартты тауардың құндылығынан артықтығы соншалық ол өндірушіге стандарттан ауытқумен байланысты барлық қосымшы шығындарды ақтап, артық төлеуге дайын. Егер стандартты өндіру кезінде тауардың бәсеке қабілеттілік қоры (яғни тұтынушылық құндылық пен өткізу бағасының айырмашылығы) бірінші кезекте оны өндірудің төмен шғындары есебінен қамтамасыз етілсе, арнайы өндіріс кезінде ол тауардың жоғары тұтынушылық құндылығының арқасында пайда болады. Осылай тауардың тұтынушылық құндылығының өсуі есебінен тауардың тиімді дифференциациясы біріншіден бәске қабілеттілік қорын (ескерген жөн, саналық жағынан ол тұтынушының тауарды сатып алудан табысына тең), және екіншіден өндіруші табысын бірден көбейтуі мүмкін. Өнім дифференциациясы бәсекеқебілеттілікті жоғарылатқандықтан, өндірушілер оның кенеюіне баса көңіл аударады және бұл бағытта белсенді шараларды қабылдайды. Өнімдер дифференциациясын тудыратын негізгі себептерге түрлі тауарлар арасындағы келесі ерекшеліктер болып табылады:сападасервистежарнамадаСон ымен бірге дифференциациясының басты факторларының бірі өнім сапасы.Ескерген жөн, жоғарыда атап өткеніміздей, сапа көптеген көрсеткіштермен өлшенетін көп өлшемді сипаттама болып табылады. Бұл өнімдердің негізгі және қосымша тұтынушылық қасиеттеріне қатысты. Осылай автокөлік болуы қажет:жақсы жылдамдық көрсеткішіне ие;ыңғайлы;сыйымды;үнемділікпен ерекшеленуі және т.б. Орынтолтыру (конпенсация) қағидасымен сәйкес барлық бұл қасиеттер бір тауарда үйлесуі мүмкін емес. Сондықтан негізгі тұтұнушылық сапаларда таңдау жасау өкімдердің кең көптүрлілігіне мүмкіндіктерді ашады. Олардың барлығы өздігінше қайталанбас болады: бір көлік сыйымды жанұялық машина, екіншісі - жылдам жүрісті жақсы көрушілерге жартылай жарыстық машина, үшіншісі - үнемді аз литрлік машина ретінде жақсы. Дифференциация үшін негізгі болып қосымша тұтынушылық қасиеттер қызметтерді яғни тауарды қолданудың ыңғайлылығы мен оңайлығына әсер ететін оның ерекшеліктері (мысалға, қораптаудың түрлі көлемдері, ерекшеліктері және басқасы).Тәжірибе көрсеткендей қаныққан нарықта қосымша қасиеттер тауарлар болашағын айқындайды. Осылай пепси - қала компаниясының тарихындағы ірі табыстарының бірі 2 литрлік пластмасс қалыптарды еңгізумен байланысты ( Пепсидің үлкен дәмі жобасы). Негізгі және қосымша қасиеттеріне өзге тауарлардың сапалық сипаттамалары тұтынушылардың жеке топтарының ерекше талаптарын ескерумен немес ескермеумен ерекшеленеді. Мұның классикалық мысалы - диабетиктер үшін тағамдық қоспалар. Тауар дифференциациясын оны қолданудың ерекше әдістері тудырады (мысалыға: сәттік фотосурет, оны ерекше тауар ететін фотосуреттің белгілі бір ерекшеліктері емес, оны бірден дайын күйінде беретінінде).Өнімнің маңызды сапалық сипаттамасы оның орналасуы болып табылады. Бөлшек сауда мен қызметтердің көптеген түрлері үшін географиялық орналасу шешуші мәнге ие. Осылай егер жанармай бекеттерінің жүйесі аз болса, онда жақын жердегі жанармай бекеті өз аумағы үшін автоматты түрде монополистке айналады. Өнімдерді дифференциациялау негізі ретінде олардың арасындағы жалған сапалық ерекшеліктер болуы мүмкін, келесі жағдай бұрынан белгілі, темекі шегущілердің айтарлықтай пайызы тестік тексерістер кезінде өзі маркасын басқалардан айыра алмайд, бірақ ол кәдімгі өмірде тек оны сатып алатын болса да. Бұған ерекше назар аударайық: тұтынушының нарықтық тәртібінің көзқарасы жағынан тауарлар шынында да ерекшеленетіні ол үшін мағыналы емес. Бастысы - ол үшін солай болғаны.Сервистегі айырмашылықтар сападан кейінгі екінші ірі дифференциациясы факторларының тобына біріктіріледі. Мәселе келесіде, өнімдердің бір қатар тобы үшін, әсіресе техникалық күрделі тұтынушылық тауарлар мен өндірістік арналуы тауарларының көбі үшін сатушы мен сатып алушының қарым қатынасының ұзақ кезеңдік сипаты тән. Қымбат көлік сатып алу сәтінде ғана емес, қызмет ету кезең бойында ақаусыз жұмыс істеуі қажет.Сервистің толық циклі сату алдындағы қызмет көрсетуді қосады (қажет өнімді таңдаудағы көмек. Өндірістік арналымдағы тауарлар үшін бұл жиі толық зерттеуді қажет етеді): сатып алу сәтіндегі сервис (кепілдік және кепілден кейінгі жөндеу, ағымдық жақсартуларды енгізі, тиімді қолдану бойынша кеңес беру). Өнімді дифференциациялаудың үшінші ірі тобы жарнамамен байланысты. Біріншіден, жарнама фотореактивтер сияқты тауарда жасырынған оған ұқсастардан ерекшеліктерді көрсетеді. Осылай, тұтынушы нарықта бар көптеген паста түрлерінен дұрысын таңдай алмайды. Жарнама тұтынушының қажеттілігіне қарай қажет сортқа бағытталады. Екіншіден, ол жаңа қажеттіліктердің қалыптасуына әсер етеді. Біздің экрандағы белгілі роликті еске түсірейік: көпшілік шампунь мен кондиционерді бір қалыпта болуының қажеттілігін сезбес еді егер мұның икемділігін жарнама түсіндірмегенде (мен тек шашты жуам да кетем) ? Үшіншіден, жарнама өнімдердің арасындағы нақты ерекшелік жоқ жерде өнімдер дифференциациясын жасайды. Аталып өткендей темекі нарығында көптеген сапалық ерекшеліктер жалған сипатқа ие. Осылайша, соманың жалған ерекшеліктерінің артында жарнамалық ұсыныстағы нақты ерекшеліктер жасырынады, тұтынушы ол туралы мүлдем білмеуі де мүмкін. Мен Мальбороны ковбойға ұқсау үшін шегемін - деп ешкім айтпас еді. Бірақ эксперттердің ортақ көз қарасы бойынша бұл марканың мыңдаған сүюшілеріне оның дәмі жарнамалық кампаниясы сәтті табылған ковбой бейнесіне ұқсау сана асты ұмтылысы әсерінен ұқсайды деген қорытындыға келген. Барлық аталған өнімді дифференциациялау факторлары өзіндік нарықтық үлесті қалыптастыру кезінде фирмалармен саналы түрде секеріледі. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Тақырыбы: Кәсіпорынның бәсекелестік стратегиясын қалыптастыру
Кәсіпорын экономикасы пәні бойынша
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1 Кәсіпорындағы бәсеке және бәсекеқабілеттілік ... ... ... .
1.1Кәсіпорынның бәсекеқабілеттілігі және оған жету жолдары ... ... ... ...
1.2Бәсекелестік стратегия аумағы және оның негізгі түрлері ... ... ... ... ...
2 Кәсіпорынның бәсекелестік стратегиясын қалыптастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.1 Кәсіпорынның бәсекелік артықшылықтары, бәсекелестерді басындыру стратегиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.2 Радикалды инновация саласындағы бәсекелік стратегия ... ... ... ... ...2.3 Бәсекелестермен күрестегі кішігірім бизнес стратегиясы ... ... ... ... ... ҚОРЫ ТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..ПАЙДАЛАНЫ ЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3558121217293436Кіріспе Зерттеу тақырыбының өзектілігі.Экономиканың дағдарысқа дейінгіахуалын көрсететін рейтингтің қорытындысы бойынша Қазақстанды макроэкономикалық жағдайы тұрақты, адами әлеуеті біршама жоғары және осы деңгейде дамыған тұтынушылық нарығы бар, алайда инфрақұрылымдық-мекемелік және инновациялық-технологиялық даму жағынан орташа, сондай-ақ бизнесі бәсекеге қабілеттілігі жеткіліксіз ел ретінде сипаттауға болады.Егер 2006-2007 жылдары республика 50-ші орында болса, 2007-2008 жылдары - 61-ші, ал 2008-2009 жылдары 66-шы орынға төмендеді. Рейтингіге барлығы 131 мемлекет қатысты.Қазіргі уақытта Қазақстан экономикасының бәсекеге қабілеттілігі жалпы өнеркәсіптің әр түрлі салаларына жататын отандық кәсіпорындарға байланысты.Экономиканың тұрақты дамуға көшу жағдайында кәсіпорындарды стратегиялық басқару қажет. Осы мақсатқа жету үшін кәсіпорындар ұзақ мерзімді бәсекелік артықшылықты қалыптастыруға және өздерінің ұзақ мерзімді мақсаттарына жетуі тиіс. Қазақстанның бәсекеге қабілеттілігін арттыру үшін ең бастысы отандық және шетелдік нарықта қазақстандық өнім өндірушілердің позициясын күшейту проблемасын шешу қажет. Осы мәселені шешуде мемлекеттік қолдаумен қоса отандық кәсіпорындарды басқарудың тиімділігін арттырудың маңызы зор.Қазіргі уақытта бәсекелестікті талдау мен бағалаудың өте көп әр түрлі әдістері қолданылады. Алайда шетелдік компаниялармен салыстырғанда отандық кәсіпорында осы әдістер өте төмен деңгейде пайдаланылады. Біздің ойымызша, бұған осы әдістерді пайдалануға қажетті ақпаратқа қол жеткізудің қиындығы немесе осы ақпараттың шынайы болмауынан қажетті ақпараттық базаның, білікті мамандардың аздығы, озық консалтингтік компаниялардың жетекші мамандарын тарту үшін қаражаттың болмауы қолбайлау болып отыр.Осыған байланысты фирманың бәсекеге қабілеттілігін басқару мақ - саттарының сол немесе басқа әдісті қолдануға болатын экономикалық принциптерді қарастырып талдау қажет. Міне, осы жағдайлар зерттеу тақырыбын таңдауға себеп болды. Тақырыптың ғылыми зерттелу дәрежесі.Қазіргі нарықтық жағдайда ұзақ мерзімді бәсекелестік артықшылықтарды қалыптастыру мен оны іске асыру мәселелері М. Портер, Ж.-Ж. Ламбен, П. Дойл, А.А. Томпсон, А.Дж. Стрикленд есімді шетелдік ғалымдардың, сондай-ақ Г.Л. Азоев, О.В. Аристов, Н.И. Герчикова, Р.А. Фатхутдинов, Сағадиев К.Ә., Оқаев Қ.О., Қошанов А.К., Қасенов К.Р. есімді ресейлік және қазақстандық ғалымдардың еңбектерінде қарастырылған. Көрсетілген еңбектерде ұлттық және әлемдік экономикаларда интеграциялық процестер күшейген жағдайда қазіргі заманғы кәсіпорындарды басқарудың стратегиялық механизмдері мен құралдары ерекше орын алады. Басқару саласы ғылымдарының өкілдері бәсекелестік жағдайды талдауда компанияларды стратегиялық басқару процесінің құрамдас бөлігі ретінде қарастырады. Бәсекелестікті талдау (SCIP) мәселесімен кәсіби деңгейде айналысатын халықаралық талдаушылар қоғамы мүшелерінің, атап айтқанда Дж.Е. Прескоттың, А. Смиттің, Р. Фифердің және т.б. жұмыстарын ерекше атап өтуге болады. Осы ғалымдардың еңбектері негізінен компанияларда бәсекелестерді қадағалау жүйелерін енгізу және SWOT-талдау, бәсекелетік бейіндерді талдау, бенчмаркинг, сценарийлерді талдау, бәсекелестерді қадағалау жүйелерінің аудиті, имитациялық модельдеу және т.б. сияқты бәсекелестерді талдау мен бағалаудың техникалық тәсілдерін әзірлеудің күрделі мәселелеріне арналған. Зерттеушілер тауардың және ұлттық экономиканың бәсекеге қабілеттілік проблемасына ерекше назар аударады, соған қарамастан курстық жұмыстың тақырыбын таңдауға түрткі болған кәсіпорындардың бәсекеге қабілеттілік проблемасы әлі де болса жеткіліксіз зерттелген. Зерттеудің мақсаты мен міндеттері. Курстық жұмыстың мақсаты кәсіпорындардың бәсекелестік стратегиясын қалыптастырудың ұйымдастыру-экономикалық механизмінің жұмысын зерттеу әрі қолданылатын теориялық тәсілдемелер мен кәсіпорындардың практикалық қызметін қорытып талдау және жүйелеудің негізінде кәсіпорынды жетілдірудің басты жолдарын іздестіру, фирмалардың бәсекелестік артықшылықтары мен олардың бәсекеге қабілеттілігін қалыптастыру принциптерін анықтау болып табылады. Осы мақсатқа сәйкес жұмыста келесі зерттеу міндеттері қойылды: - кәсіпорындардың даму стратегиясын тиімді іске асыруға мүмкіндік беретін өңірлік нарықтардағы бәсекеге қабілеттілігін арттырудың ұйымдастыру-экономикалық механизмін әзірлеу; - кәсіпорындардың бәсекеге қабілеттілігін арттырудың ұйымдастыру-экономикалық механизмін іс жүзінде іске асырудың бәсекелік ортаның ерекшеліктері ескерілген әдістемесін әзірлеу.Зерттеу пәнікәсіпорынның бәсекелестік стратегиясын қалыптастыру процестері болып табылады. Зерттеудің әдістемелік және теориялық негізі.Осы зерттеудің әдістемелік және теориялық базасы экономикалық теория классиктерінің еңбектеріне, қазіргі заманғы зерттеушілердің бәсекелестік мәселесі, стратегиялық жоспарлау мен бәсекеге қабілеттілікті басқару, кәсіпорындарының шаруашылық қызметін талдау мен бағалау, рейтингтік бағалау проблемалары жөніндегі монографиялары мен мақалаларына, сондай-ақ Қазақстан Республикасының заңдары мен нормативтік-құқықтық актілеріне, Қазақстан Республикасы Президентінің Жолдауына негізделген. Жұмыста жүйелік, статистикалық, салыстырмалы, диалектикалық және т.б. таным әдістері пайдаланылған. 1 Кәсіпорындағы бәсеке және бәсекеқабілеттілік1.1 Кәсіпорынның бәсекеқабілеттілігі және оған жету жолдары Тауар мен қызмет көрсетуді өндіретін фирмалардың тұтынушылары болып жеке түр немесе басқа фирмалар бола алады. Фирманың қай тауары болмасын ол оған түскен пайдаға, және ол ақша түрінде көрсетілуі мүмкін, тәуелді. Мынандай тұжырымдама жасауға болады, тауардың бәсекеге қабілеттілігі тауардың төленбеген тұтынушылық құндылығына пропорционал келеді. Бәсекеге қабілетті әр тауардың бағасы оның сатылуы тұтынушылық құндылығынан төмен. Тұтынушы үшін тұтынушы құндылығының төленбеген бөлігі тауарды қолдануынан түскен пайдасына тең. Жабдықтаушы үшін оның өнімінің бәсекегеқабілеттіліктің қорына сәйкес.Сонымен қатар, төленбеген құн көбірек болғанына,тұтынушы біржола қызығушылықта.Біржағынан ,ол оның көптеген өлшемдерін жеңеді басқа фирма өлшемдері емес , тек өз тауарының сатылытына бәсеке қабілет қор қажет етеді.Басқа жағынан , сатылатын бағасын жоғрлата және , яғни , бәсекеқабілеттілік қор, өз табысын жоғарлатады. Мүмкіндікті немесе мүмкін емес келісімді орналастыратын,кейбір нақты шектен болатыны , көрінуде . Әсіресе М. Портер және тұтынушылық бағалықты атауға ұсынды.Тұтынушы өзіне ең пайдалысы сол үшін саналатын,тұтынушы тауар бағалылығы немесе максималды баға қызметі.Жоғары табыс алу үшін немесе бәсекеқабілеттіктін қор көбейту үшін әсіресе нені жабдықтаушы қажет етеді - нарықтын нақты мәселесіне байланысты. Егер, монопольды позицияны алатын болса ,онда толығымен сенімділікте , бағалары жоғарланады, ол бәсеке қабілетіліктін қор тәжірибе бойынша ноге дейін түседі. Керсінше, табыспен бәсекелестік нарықта жоғалтады. Шығындар үшін жүмыс істегеннен гөрі, төмен табыстан кез келген уақытта алшақ болсақ жақсы болады.Фирма бір мезгілде кірістермен де және бәсекелестігімен бақыланғанда, екі шешім арасында көптеген нұсқалар қолданылады. Қандай мақсатпен өндіруші фирма институционалдық тұтынушыларға табысты алу үшін қажет етеді, сонымен қатар өз өнімінің жоғары бәсеке қабілеттілігіне қол жеткізеді? Табыс екі факторға жоғарылауы мүмкін: не шығындардың төмендеу жолымен, не кірістің жоғарлауының көмегімен.Тұтынушылар шығыны мына нәтижеде төмендейді:тұтынылатын тауардың бағасының төмендеуі.Жеткізіп беру, орнату, т.б. бағаларының төмендеуі.өнім бағасының қысқартылуы. (тауарды қою, шығынның төмендеуі, өндіруші фирма тұтынушысының шығысын төмендетеді.)Құнды емес өнімді өндірудің төмендеуі.Тұтынушы кірісін жоғарлатуы мүмкін:Дайын өнімге бағаның жоғарлауы, егер, қолданылған комплектелінгендер:сапасын жоғарлатуға рұқсатталсажаңа өнім өндіруге мүмкіндік берсетұтынушылар сұранысына байланысты өнімді өндіруге рұқсатталсаөнімнің өнімділігін жоғарлатса.Сатылатын тауар санынын өсуінен.Бәсекеге қабілеттіліктің жоғарлауы тікелей тәсілдермен бәсекелестік жеңісті екі негізгі әдістер болып табылады - бағалы және бағалы емес бәсеке.Біріншісі, бәсекелестік фирмалары қарсыласының бағасына қарағанда, төмен бағамен тұтынушыларды өзіне қаратады, сонымен қатар, тауарлардан табысты жоғарлатады. Соңында тауарының бәсекеге қабілеттілігін жоғарлатады. Бағалы емес бәсеке де осы жетістіктің соңғы мақсатына көзделеді. Бірақ, бұл жағдайда фирма тұтынушының шығынының төмендеуіне емес, тұтынушылық бағалы тауардың жоғарлауына еңбектенеді. Бұларды көптеген әдістермен жетістіктерге жетуге болады: тауар құндылығының жоғарлауына, нақты тұтынушының қажеттенуі, жаңа өнімдер түрлерін шығару, жарнамалар және т.б.Қазіргі уақытта бірінші ролдерге бағалы емес бәсеке шықты.Алғашқы маңызды субъектілерге ірі корпорация жатады. Барлық қатысушылар үшін, бағалық жүйесі үшін тиімсіз. Осы замандағы ірі компаниялардың баға жүйесіне байланысты тәжірибелері жиі қатынасады.Екіншіден тұтынұшылардың сұранысы сәйкес қазіргі уақыттағы экономиканың жоғарғы қарқында даму қызметі тез арада қиындады. Жоғарғы сапалы өзіндік тауар және қызмет тұтынушыларды мүмкіндігінше өзіне қарату арқылы нарық әртүрлі вариациялық тауарларды көпшілігін қолға ала бастады, қарапайым бағалы емес бәсекеге байланысты қалыптасты.Үшіншіден, фирманың бағалы емес бәсекесі арзан жүйедегі ережеге сәйкес шығындар шығысталғаны белгілі болды. Шынында, пайданың аз болуынан , әрқашан баға оптималдық қатардан төмен болдады. Мысалы, егер жақсылап ойлап, бәсекеге өзгеріс енгізсек, онда тұтынушылар үшін тауар ыңғайлы етіп шығаруға болады. Шешімінде , бәсеке қабілеттілігі үлкен шығыстарсыз жетістікке жетеді.Бағалы емес бәсекеге де , сапалы жарнамаға да аз ақша кетпейді.Фирма бұл жағдайда барлық тауарлар мен бәсеке бағасына сәйкес қолданылады. Төртіншіден біздің уақытта бәсеке бағалығы заңымен шектеледі. Бағаның төмендеуі өзндік құннан төмен болмауы қажет, яғни демпинг деңгейіне жетпеу керек. Жеке тұтынушылар салыстырмалы түрде негізгі бағалы тауарлары ақша бірлігімен ерекшеленеді.Әр адамға жақсы сапа қатты ерекшеленеді: біреулер үшін бұл сенімділік, басқаларына әдемілік , үшінші үшін - ең сапалы тауарлар және т.б. түсінік береді. Таңдау алгаритімі көп жағдайда бірдей болып табылады. Берілген бағаға сапалы тауар береді деп жеткілікті мөлшерде өлшейді. Осы жағдайда бәсеке қабілеттілік тауарларды жеке тұлғалар бағалайды немесе төленбеген бөлігін тұтынушылардың қажеті үшін қалыптастырады.Әрбір өндіруші өзінің ұсынған тауарын тұтынушыға қажетті болатындай шығарады. Өнімді жоғары дәрежеде тұтыну құндылығын шығаруда оңай соқпайды.Бұл жерде өтімділік принціпті қолданады.Яғни арзан тауар сапалық жағынан қымбат тауарға жол береді. Бірақ жақсы дәрежелерді көрсету бәрінің қалпынан келмейді.Олар объективті және сбъективті мәмілелерге себепті болады. Физикалық заңы бойынша, дененің тез қимылдауына көп энергия жіберу қажет. Мысалы: Егер де сіз өзіңіздің көлігіңіз басқа көліктерден озып кетсін десеңіз, әрине сіз оған соншалықты көп бензин жұмсайтынызға көзіңіз жетуі керек.Басқа көзқараспен қарасақ көбінесе тұтынушылардың өнімді өз қалауымен таңдайды.Яғни өзіне тауарды сатып алады. Тауардың өндірістік экономикада байланысы болады. Мысалы: Көбінесе кіші кәсіпорындардың жүйелік қызметі сапалы болып келуі; автокөлік жөндеуші жердің орны кішігірім болса да ол барлық автокөлік маркаларын жөндейді. Компания нарыққа шығар алдында өзінің нақты қандай өніммен айналысатынымен білуі керек. Сонымен қатар ол өзінің кескінің жоғалтпауы керек, және өзінің бизнесіне үйлесімді болуы тиіс. Фирмалар үшін компенсация принципін тұжырымдауға келдік. Нарық сегментінде фирмалардың қызмет көрсетуге бейімделуі нарықтың басқа сегменттерін жұмсауына тура келеді. Сөйтіп, фирма үшін орнын толтыру принципінің мүмкіндігін құрастыруға келдік. Мұның мәні мынада, көбіне фирмалар бір бөлігін дамыту арқылы екінші бөлігін жоғалтып жатады, бір ауданда өз қызметінің тиімділігін арттыра отырып келесіндегісінің төмендеуін болдырып жатады. Басқаша айтқанда, фирманың белгілі бір нарық сигментін қамтамассыз етуге дағдылануы, басқа нарық сигментін жоғалтып алуға немесе онда жетістікке жету мүмкіндігінің төмендеуіне алып келеді.Орын толтыру принципінің қызмет етуінің тікелей салдары бәсекелестік күресте жетістікке жетудің көптеген жолдарының болуыында.Әрбір фирма адам сияқты қайталанбас болып келеді. Оның нарықтағы іс әрекеті тек оған ғана тән стратегиялық идеялар комбинациясымен сипатталады. Соған қарамастан стратегияның тандалуы белгілі бір ережелермен анықталады және бірінші кезекте, ол фирманың нарықтық бөлігі стандартты әлде мамандандырылған бизнес құрылымында болуымен байланысты.Бірінші жағдайда, компания экономикада көп таралған, күнделікті тауарлар мен қызметтер шығарумен айналысады. Сол кезде оның стратегиясының мазмұның анықтайтын сипаттама болып істің масштабы табылады, яғни локальді істен глобальді іске дейін.Екінші жағдайда, фирма нарықта салыстырмалы аз кездесетін тауарлар мен қызметтер өндірумен айналысады. Мұнда ол нарықтың ерекше сұранымына адаптация жолымен жүруі мүмкін. Мысалы, клиенттердің жеке тобының жағдайын ескеруі мүмкін. Немесе қарама - қарсылық түзуін ұстану, яғни нарық талабына сәйкес қызмет етуідің орнына осы талаптарды өздері өзгертуі болып табылады.1.2 Бәсекелестік стратегия аумағы және оның негізгі түрлеріБәсекелік күрестің төрт негізгі стратегиясы бар, олардың әрқайсысы экономикалық ортаның әртүрлі шарттарына және кәсіпорын қарамағындағы әртүрлі ресурстарға бағдарланған және олардың барлығы да экономиканың дұрыс қызмет етуіне бағытталады.Виолентті стратегия ірі, стандартты тауарлар мен қызмет көрсету өндірісінде кездеседі. Виолент фирмалардың өзге түрлерінің үш маңызды атаулары келесідей сипатқа ие болады: тәкәппар арыстан, құдыретті піл және ебдейсіз бегемот.Оларды қолданып отырған фирмалардың фундаментальдық көзі бұндай өндіріс әдетте аз шығындармен тиімділігі артуына қорытындыланады.Сонымен қоса виоленттер көп қарқынды ғылыми зерттеулер жасау артықшылықтарын қолданады. Виоленттер стратегиясы қарапайы: өзінің алып күшіне сене отырып, фирма кеңбайтақ нарықта билік етуге тырысады және бәсекелестерді ысырады.Патиентті стратегия тар мамандыққа үйрету жолына түскен фирмаларға тән. Ол белгілі бір тұтынушылар ортасына ерекше, әдеттен өзгеше өнім өндіруді қарастырады.Түлкі компаниялар нарыққа әр түрлілік әкеледі. Алыптармен айқастан құтылуға тырыса отырып, олар экономиканы жансыз стандарттан сақтай отырып, белсенді түрде арнайы сұранысты іздейді. Сол үшін олар алғашқы жаман емес позицияны қолданады: іріктелген жұмыс күші, жақсы жабдықтар, ұсақсериялы өндіріс тәжірибесі, кейде өте сирек өніммен.Коммутантты стратегия жай бизнесте жергілікті қарқында қолданылатын ұсақ мамандандырылған кәсіпорындар ккүші оның көлем бойынша үлкен еместігін қанағаттандаруға бейімделген. Коммутантты компаниялар мыналар бар жерде пайда болады:Басқа кәсіпорындар тиімсіз (ірі шаруашылық пен ұсақ поселкені салыстыру).Басқа бәсекелестер үшін орын жай физикалық тұрғыда жоқ (жанармай компаниясы, кафе, ұсақ поселкедегі дүкен).Басқа фирмалар әр тұтынушыға жеке бейімдеушілікті қанағаттандыра алмаса (шаштараз, опа далап салоны, жанұялық дәрісгер).Бәсекелестік күрестегі эксплерентті стратегия ескі нарық сегменттерін қайта құруда жасалған жаңалықтар. Эксплеренттер күшінің басты факторы жаңашылықтарды енгізумен байланысты.Негізінен компаниялар бірін бірін кеміріп отырған жаратылыс емес, ол жақсы ұйымдастырылған бірлестік.Фирманың өмірлік циклі бұл оның табиғи өсуі және осы өсіге қарсы бәсекелестік стратегиялардың ауысымы. Компаниялар әлемінде кішкентай фирмалар, өзінің мінез құлқы сызығын дұрыс таңдаған, бизнес пирамидасының шыңына жетуге мүмкіндік береді.Ұйымдастырылған компанияның дамуының басталған нүктесі коммутант жағдайыына қызмет етеді экономиканың сұр тышқаны болып табылатын жоғарғы өндірістік жабдықпен, арнайы біліммен, ғылыми техникалық бекітулерімен қамтамасыз етілмеген фирма өз қызмет сферасын дұрыс таңдауы арқасында өзіне тұрақты жағдай мен табыстың жеткілікті деңгейін қамтамасыз ете алады. Егер компания жан жақты болса, ол біртіндеп өзіне капитал жинап, көлемде ұлғая бастайды. Осында оны бірінші қауіп күтіп отыр. Тәжірибе көрсеткендей, көлемдердің механикалық өсуі стратегияны өзгертуінсіз күйреуге ұшырайды. Қазіргі заманғы нарықта алып корпорациялар билік етеді, олар жаңа бәсекелестерге төзбейді, егер оларда мықты жағы болмаса, жаңа келгендерді ескілер мен мықты фирмалар басып тастайды.Сондықтан шымшық тышқанның тірі қалуы үшін ол қу түлкіге айналуы тиіс...Түлкі компания өсіп жатады, өзінің нарықтық сегментінің көп бөлігін ала отырып және нығайтады: алдымен ұлттық, сәтті жағдайда халықаралық қарқында. Осында фирманы екінші барьер күтіп тұрады таңдалған шыңның шектеулі көлемі. өсімділікті жалғастыру үшін, жаппай өндіріске кіру қажет. Бұл жай шешім емес. Қу түлкі тәкәппар арыстанға айналады. Одан соң құдыретті пілге айналады. Оның жағдайы өте орнықты: компания онда жүздеген жылдар бойы орын алып отырады. Бірақ әрі қарай ол ебдей бегемотқа ауысуы да мүмкін. Алып көлемді сақтай отырып, фирма бегемот екінші деңгейлі өндіріспен ұлғаяды, ол басқаруға ыңғайсыз болып кетеді. Дегенмен осы жағдайдан шығудың шешімі тек екеу ғана. Ол тиімсіз өндірістен жойылудан, яғни оларды тарату немесе сатып жіберу арқылы сонымен пілдің сатысына оралады. Немесе фирманың тарихының соңын орындайтын сәттірек бәсекелестермен жұтылуы. Әр фирма әр адам сияқты бірден бір. Оның нарықтағы мінез құлқы өзінің стратегиялық ойларына бейімделген. Бірінші ретте компания берілген экономикада ең жай тауарлар мен қызмет көрсетулерді өндіреді. Сол кезде оның стратегиясының мазмұнын анықтайтын маңызды сипаттамасы істер қарқынына айналады: жергіліктіден жахандыға дейін.Екінші ретте фирма нарықта өте сирек кездесетін тауар мен қызмет көрсетуді өндіреді. Мысалы, болып көрмеген, принципиалды жаңа классты тауар шығарып, немесе берілген белгілі бір қызмет көрсетудің мінез құлықының радикалды тиімді өзгерісіне ие бола алады.Бәсекелестік күрес стратегиясының негізгі төрт түрі бар, олардың әр қайсысы экономикалық ортаның шарттарынан хабардар және кәсіпорын билік етіп отырған әр ресурстарға хабардар. Және олардың барлығы экономиканың дұрыс жұмыс істеуіне мүдделік болып табылады.Ұлттық бәсекеге қабілеттілік оның әрдайым дамудағы өнеркәсіпті және инновацияны қолдануымен анықталады. Бастапқыда ұлттық компаниялар бәсекелі артықшылықтарын іске асырады, яғни бәсекелесіп отырған негізін өзгерту арқылы. Артықшылықты ұстап тұруға тауар өндіру, өндіріс және басқа факторлар тәсілдері сонымен қоса бәсекелестер оларды қуып жете алмайтындай тез жасау мүмкіндік береді. Мемлекеттің бәсекеге қабілеттілігін мемлекеттің ерікті бәсеке шартында тауар мен қызмет көрсетуді өндіруге мүмкіншілігі арқылы анықтауға болады, ол тауарлар халықаралық нарықтың, яғни мемлекеттің жағдайын және оның халқының жағдайын жоғарлататын талаптарға сай болуы тиіс.Бәсекеқабілеттілік стратегиялары және шаруашылық субъектілерінің ұйымдастырушулық формалары, стратегиялық позициялардың көптігін және инновациялық сипаттағы стратегияларды таңдаудың орасан зор мүмкіндіктерін туғызады. Сондықтан, шешімдер кеңестігінде бағыт бағдар алу үшін және нарықтық құрылымдарға дұрыс иелену үшін, кәсіпорын өзінің орнын дұрыс таңдау қажет. Ол үшін, алыс емес болашақта аз шығындармен ағымдағы нарықтық қажеттіліктері фирманың ғылыми өндірістік-техникалық, кадрлық және ұйымдастырушылық ресурстарын сай келуін қамтамасыз ету керек. Осыған орай инновациялық менеджментке инновациялық ұстанудың 4 бәсекеқабілеттілік стратегиясы қарастырылады:1-ші виолентті - бұл жаппай өндірісті жүзеге асырытын ірі компанияларға тән және олардың жаппай нарыққа жаңа өніммен шығуына және бәсекелестерді өндірістің сериялылығымен және масштаб тиімділігіне байланысты басып озуына негізделген;2-ші патиентті - бұл жалпы нарықтың жеке сегменттеріне айрықша жаңа немесе уникалды сипаты бар модернизацияланған өніммен шығу арқылы бейімделуді білдіреді;3-ші эксплериентті - яғни нарыққа радикалды инновациялық жаңа өніммен шығу арқылы сол нарықтың белгілі бір бөлігін басып алуды білдіреді;4-ші коммутантты - яғни жергілікті нарықтың сұранысына бейімделіп, белгілі бір себептер патиентті алмаған орындарды толтыру, жаңа өнімдермен технологиялар дүниеге келгеннен кейін жаңа қызмет түрлерін игеру және жаңашылдықтарды иммитациялау арқасында тұтынушылардың кең көлемде жеткізілуіне негізделген.Фирманың өмірлік циклі бұл оның табиғи өсуі және осы өсіге қарсы бәсекелестік стратегиялардың ауысымы. Компаниялар әлемінде кішкентай фирмалар, өзінің мінез құлқы сызығын дұрыс таңдаған, бизнес пирамидасының шыңына жетуге мүмкіндік береді.Ұйымдастырылған компанияның дамуының басталған нүктесі коммутант жағдайыына қызмет етеді экономиканың сұр тышқаны болып табылатын жоғарғы өндірістік жабдықпен, арнайы біліммен, ғылыми техникалық бекітулерімен қамтамасыз етілмеген фирма өз қызмет сферасын дұрыс таңдауы арқасында өзіне тұрақты жағдай мен табыстың жеткілікті деңгейін қамтамасыз ете алады. Егер компания жан жақты болса, ол біртіндеп өзіне капитал жинап, көлемде ұлғая бастайды. Осында оны бірінші қауіп күтіп отыр. Тәжірибе көрсеткендей, көлемдердің механикалық өсуі стратегияны өзгертуінсіз күйреуге ұшырайды. Қазіргі заманғы нарықта алып корпорациялар билік етеді, олар жаңа бәсекелестерге төзбейді, егер оларда мықты жағы болмаса, жаңа келгендерді ескілер мен мықты фирмалар басып тастайды.Сондықтан шымшық тышқанның тірі қалуы үшін ол қу түлкіге айналуы тиіс...Түлкі компания өсіп жатады, өзінің нарықтық сегментінің көп бөлігін ала отырып және нығайтады: алдымен ұлттық, сәтті жағдайда халықаралық қарқында. Осында фирманы екінші барьер күтіп тұрады таңдалған шыңның шектеулі көлемі. өсімділікті жалғастыру үшін, жаппай өндіріске кіру қажет. Бұл жай шешім емес. Қу түлкі тәкәппар арыстанға айналады. Одан соң құдыретті пілге айналады. Оның жағдайы өте орнықты: компания онда жүздеген жылдар бойы орын алып отырады. Бірақ әрі қарай ол ебдей бегемотқа ауысуы да мүмкін. Алып көлемді сақтай отырып, фирма бегемот екінші деңгейлі өндіріспен ұлғаяды, ол басқаруға ыңғайсыз болып кетеді. Дегенмен осы жағдайдан шығудың шешімі тек екеу ғана. Ол тиімсіз өндірістен жойылудан, яғни оларды тарату немесе сатып жіберу арқылы сонымен пілдің сатысына оралады. Немесе фирманың тарихының соңын орындайтын сәттірек бәсекелестермен жұтылуы. 2 Кәсіпорынның бәсекелестік стратегиясын қалыптастыру2.1 Кәсіпорынның бәсекелік артықшылықтары, бәсекелестерді басындыру стратегиясы Тауар мен қызмет көрсетуге сұраныс әртүрлі болып келеді. Бір тұтынушыға бір өнім, екіншіге одан басқа өнім қажет. Нені деген сұрақ шығады: қандай тауарды көбірек, қандайын азырақ өндіру керек?Нарықтың жалпы осы уақыттағы экономика сапасына сұраныс шоғырланады, сәйкесінше тауар құны да. Бұл заңдылық ірі виолент фирмалар үшін базалық болып табылады. Яғни төлеуге қажетті сұранысты қанағаттандыру үшін әйгілі, жақын тауар ассортиментін көлемді өндіру қажет.Ірі салалы фирмалардың пайда болуы және олардың олигаполиялық жағдайда болуы өнімділіктің қатты ұлғаюымен алып жүреді. Осындай үдеудің негізінде бірнеше факторлар жатыр. Соның бірі - өндіріс масштабындағы үнемдеу. Оған кәсіпорындар шығындар көлемінің өсуі мен өнім өндіру бірлігі түсуі дәлел. Оған келесілер себеп:Технологиялық себептер. Тәжірибелерде саланың қайта құрылуы мен ірі кәсіпорындардың пайда болуы болашақта арзан, бәсекеге қабілетті өнімді көп көлемде өндіруге мүмкіндік беретін жаңа технология мен өнімді шығару негізімен байланысты.сонымен қоса бағалық фактор маңызды: өнімділікті арттыратын құрал қымбатырақ, сол үшін оны тек ірі кәсіпорындар ғана сатып ала алады.Мамандандырудан түскен пайда. Тауар мен қызмет көрсетудің өнімділігінің үлкен көлемі мамандану деңгейін ұлғайтуға мүмкіндік береді. Көбінесе жоғарылайды: А) құрал-жабдықтың мамандануы - шағын фирмалар өндірісі көлемі үлкен болмаса, көптеген операциялар қолмен немесе әр салалы құралмен жасалады. Ал ірі кәсіпорында, өндіріс көлемі үлкен, өнім бірлігін есептеуге кеткен шығынды төмендетуге мүмкіндік беретін операцияларды механизациялау қажеттілігі туады. Б) пенсоналдың мамандануы - ірі кәсіпорында қысан мамандар болуы тиіс, олар өз тапсырмаларын кәсіпқой орындайды.Бірнеше тауарларды бірігіп өндірудің пайдалылығы. Көбінесе осындай өнімдер, қалдықтар немесе уақытша бос құралдар көп және олар өз базаларында қосымша шығындарсыз жаңа өнім шығаруға мүмкіндік береді. Осылаша Даниядағы ірі қосапшылау өмірге мықты инсулиен өндіруді шығарды.өндіріс көлемдерінде өнімдеудің бар болуы кәсіпорындар шексіз үлкее береді деген мағын бермейді. Фирма белшілі бір ( икемді) көлемнен асқанда, көлемдерде үнемдеу қарама - қарсы бағыт алады, яғни кәсіпорынның кейінгі өсуі шегінде өнімнің данасын өндіруге шығындардың өсу бағыты.Бізге белгілі болғандай шығындар ауыспалы ( тауарлады шығару көлеміне тура байланысты) және тұрақты ( өндіріс көлемнен тәуелсіз мысалға әсер жалдау шығындары). Бірақ, тұрақты шығындардың көп бөлігі қысқа кезенде ңана өзгеріссіз қалады. Керсінше, ұзақ мерзімді кезеңде, өндірістік күштер өзгерген кезде тұрақты шығындар өседі. Сондықтан олардың шарты тұрақты шығындары деп айтады. Мысалға фирма заң жанынан жаң цех салуды ұйғарса, қосымша әсер телімін жалдауға міндетті болады, сәйкесінше оның жолдық ақыны төлеу бойынша шығындар өседі.Шартты тұрақты шығындарға қарағанда стандартты тауарларды жасаумен нарықт жылжыту бойынша көптеген шығындар мүлдеа өсейді, үзақ мерзімді кезеңде ( мысалға Ниокр - ға шығындар, жарнамағ сервистік жүйеге және т,б шығындар) мұндай шығындарды шартсыз тұрақты деп аиайды. Нақты салаларды ірі өндірушінің артықшылықтары көрінеді: тауарлар көп шығарылған сайын шартсыз түрақты шығындар да аз, сәйкесінше тауар бағасы соншалықты төмен бола алады (яғни бәсекеқабілетті) фирма үлкен болған сайын бұл шығындар төмен болады.Мысалыға, жаңа дәріні нақты, интегральді жүйесін жасау оны кейін үлкен көлемде шығаратынға да, оның саналуы саны жасай алатынға да бірдей қымбат болады. НИОКР алып құны себебінен артыққа мұндай аралассызсыз, орынсыз ол оны алдын ала ақтай да алмайды. Мұндай ұқсастық жарнамаға сервистік және өткізуші жүйедегі шығындарға таралады. Үлкенрек фирмаларға жарнама бір клиентке шаққандай көбірек арзан болады. Көпшілік тұтынушыны тарту стандартты тауарларды өндіруші үшін өмірлік маңызды қажеттілікті құрайды. Ешкімге критеридің толық жұмсалмауы соншалықты қорқынышты емес. Ірі виолент кәсіпорын үшін үлкен өндірістік және өткізушілік кештер, ғылым мен техникаға шексіз шығындар - оның мықтылығының негізі.Олар өндірістің кұрделі төмендеуі кезінде фирманы банкротқа ұшыратуы мүмкін. Тұтынушы ұшін ынталандырушылар қатарына кіреді: төмен бағалар, сала мен сервистің жақсаруы, ассортименттің толықтығы.Төменгі шығындарға сүйене отырып, ірі кәсіпорын тартымды бағаларды орната алады. Бірақ іс бірғана бағалық саясатқа келіп тіркелмейді. Ірі кәсіпорын тауарды арзандатуға жұмсайтын қаржыны ол алдынғы баға кезіңде сапаны жоғарлатуға немесе сервисті жақсартуға жұмсай алады. Өйткені сапамен бірге тұтынушы үшін таурдың құндылығы да өседі.Осылайша, Фольксваген -Гольф қымбат аз литірлік автокөлік. Бірақ ол сенімді, ыңғайлы және ұзақ мерзімді болғандықтан оның жоғары бағасына салыстырмалы бағасын орынды деп санауға болады ( бәсекеқабілеттілік қоры зор). Сондықтан Гольф Еуропада ең көп сатылатын автокөлік бола отырып, үлкен сұранысқа онжылдықтан бері ие.Көпшілікті клиентті тарту ұмтылысымен виоленттік саясат тығыз байланысы. Көпшілік жағдайда виоленттер тауардың ең ортақты түрлерінің толық ассортиментін ұсынады. Ассортименттегі бас орындар себебінен клиенттерді көпшілік жоғалту қаупі клиенттер стандартты тауарлармен қанағаттанбайды әсерінен виолент үшін әрқашан маңызды. Осы салдарынан олардың маркаға байланысты шектелген, содықтан олар бәсекелестерге оңай ауысады.Сапа сервис пен кең ассортимент қосымша шығындарды талап етеді. Оларды жақсартуға ұмтылысында виолент белгілі шеңберден шықпауы тиіс. Яғни ұсынылған тауар бағасы көпшілік тұтынушы үшін өте жоғары болмауы қажет. Тәжірибеде әдетте икемді теңдестік іздестіріледі. Клиенттердің кең қабаттарын қатты тартуға әсер ететін бағалық, сапалық және басқа сипаттамалардың әсерлесуі бекітіледі.Виоленттің барлық күш жұмсауының нәтижесінде өте қызық экономикалық механизімі пайда болады.Сатып алушы өзіне қажет қасиеттерден басқа қасиеттерге ие тауарды сатып алады. Бірақ оны ол үшін ірі өндіруші жасаған ынталандырулармен тартылғандықтан өздігінен жасайды.Кез келген фирма алдында ерте ме, кеш пе өсу мәселесі туындайды. Органикалық өсу - Фирма айналалысып жүрен бизнес түрінің шегінде фирма операцияларын үдетуді білдіреді. Егер органикалық өсу шегінде фирманың негізгі мәселелерін шешу мүмкін болса, онда өсудің осы түрін қолданған дұрыс. Органикалық өсу кезінде компания барлық критерилерін өзінің негізгі шаруасына аударады. Бұл кезде нарықта болуды көбейту нарықтарда бар тауарлардың сату көлемдерін шабыулдаушы маркетинг көмегімен кеңейтуді көздейді.Бұл үшін тура немесе жанама жолмен ( яғни, түрлі жеңілдіктер көмегімен) бағалар төмендетіледі, қосымша қызметтер ұсынылады, тауарды қораптау жақсарады, оның жарнамасы күшейеді және т.б. Бұл тактиканы нарықта үлесті сатып алу деп жиі атайды, себебі маркетингке қосымша шығындар жиі клиенттерді юәсекелестерден тартып алуды мақсат тұтады. Органикалық өсу интеграция диверсификацияНарықтағы қатысуды өсіруРегрессивті интеграцияТолықтырушы диверсификацияНарық шектерін кеңейтуПрогрессивті тікелей интеграцияКөлденең диверсификацияТауарды жетілдіруКөлденең интеграцияконгломерация Нарық шектерін кеңейту бар тауарларды жаңа нарықтарға енгізуді көздейді. Жиі сатулар географиясын кеңейту туралы сөз болады.Бұрын бұл тауарға назар аудармауға жаңа клиенттер шеңбері, бұрын өз қажеттіліктерін тауарлардың басқа түрімен қанағаттандырған тұтынушыларды тарту. Бұл тактика нарықтың дәстүрлі сегменттерінде өте қатты бәсеке болғада өнімді болады.Тауарды жетілдірудің мақсаты аталған тауардың жетілдірілген түрін немесе ескіні ауыстыратын мүлдем хаңа тауарды бар нарықта сатуды өсіру. Мұндай жұмыс кәзіргі қарқынды техникалық прогресс шарттарында фирма қандай стратегия ұстанбаса да оның әрекетінің міндетті бөлігі болып табылады. Бірақ технологиялық күрделі салаларда тамақ, косметикалық және т.б. ол ерекше маңызға ие: мұнда барлық фирмалар үнемі нарыққа жаңалықтарды шығарады және қалып қою бәсекелік күресте жеңілумен тең.2. Интеграция - компанияның өз саласының фирмаларымен қосылу мен жетілу есебінен кеңеюді көздейді. Регрессивті тікелей интеграция шикізат пен жартылай фабрикаттарды жабдықтаушыларды жаулауда жатыр. Ол келесі жағдайарда тиімді: жабдықтаумен үлкен қиындықтар болғанда ( мысалыға, мұндай өндеуші зауыттардың мұнай өндіруші фирмаларымен қосылуы) шикізат аштығы кезінде және де технологиялық тізбектің түрлі деңгейлерінің бір қолда бірігуі өндіріс тиімділігін жоғарлатуға мүмкіндік берген жағдайда.Прогрессивті тікелей интеграция технологиялық тізбек бойынша төмен орналасқан фирмаларды жаулауда жатыр. Осылай шикізатты өндіруші өз бақылауына жартылай фабрикаттарды кейде одан дайын өнімді шығаруды алуы мүмкін. Бұл бағыттағы қадамдар - шикізатты отандық экспорттаушылармен жасалынады, себебі өңделген өнім әдетте шикізаттан жоғары бағаланады. ( Мысалға, аллюминийді шығарушы алюминилік қағазды шығарушы зауытты сатып алады). Прогрессивті көлденең интеграцияның басқа бағыты сіздің өкіліңізді сатушы фирмалрды сатып алуда жатыр. Бұл қымбат, бірақ әдетте тиімді жолмен виоленттер үшін үлкен мәңге ие мәселе шешіледі: өткізу жүйесіне бақылау орнату.Көлденең интеграция сіздің тауарыңызға ұқсас тауар сатушы бәсекелес фирмаларды сатып алудан тұрады. Оның мақсаты нарықтағы үлесті көбейту, келесіде нарықты монополизациялау болып табылады. Соңғы жағдайда сәйкес мәмілелер антимонопольді органдар бақылауына тиісті және ортақ ұлттық көзқарастарға сәйкес болғанда іске асырылады.Диверсификация - жаңа салаларға енуді білдіреді, әдетте ол нарықтың дәстүрлі сегменттерінің кеңеюінің тоқтауына жауап болып табылады.Толықтырушы диверсификация (әдетте көлбеу интеграция деп атайды) әдетте фирма негізгі жоспарлы технология бойынша шығарлған жаңа тауардың көмегімен нарықты жаулап алады.Горизонтты диверсификация клиенттерді қызықтыру үшін тауар ассортиментін көбейту әдісімен ерекшеленеді.Конгломерация нарықтағы және бұрынғы шығарылған тауарларға мүлдем қатысы жоқ фирмалар. Олар әдетте, жаулап алу және құйылу әдісін қолданады,яғни нарықта жаңадан пайда болған шағын бизнестерден пайда табады. Арыстаннан бегемотқа дейін. (виоленттің эволюциялық жолы)Корпорация пирамидасының төбесінің беріктігі оның аумағындағы өзгерістер қатысты болмайды. Ірі компаниялардың іс әрекетін зерттей келе, швейцарлық экономист Х.Фризевинкель ірі корпорациялардың үш типін белгіледі және оларға мынадай атау берген боатын, тәкаппар арыстан, мықты пілдер және рабайсыз бегемот. Ірі виолент - фирмалардың типологиясы осы компаниялар өтетін этаптармен тығыз байланысты.Өткен ғасырдағы бірқатар салалардағы ірі кәсіпорындардың жаппай пайда болу тәжірбиесі, жаңа индустриалды елдердегі ірі индустрияның құрылуы (мысалы, Оңт. Кореядағы электротехникалық, электрондық және машина өндірісі), жаңа саладағы ірі кәсіпорындардың пайда болуы(компьютерлік, биотехникалық) - осының барлығы, яғни виоленттердің пайда болуы үлкен масштабты инвестицияның базасында жүзеге асырылатындығын тарих тәжірибесі дәлелдеп отыр.А. Чендлер нарықта жетістікке жету үшін ірі корпорация инвестицияны үш бағытта жүзеге асырылуын көрсетті:1) ірі өндірістің пайда болуы2) жалпыұлттық (одан кейін ұлтаралық) маркетингтік және сауда жүйесін құру.3) әрекет қабілетсіз басқару аппаратын құру.Виолент жергілікті немесе кездейсоқ сұранысқа бағдарлана алмайды. Тек бүкіл елге немесе бүкіл әлемге жайылған желі ғана күшті, әрі берік сұраныс ағымын жинауға қабілетті. Бірақ практика көрсетіп отырғандай, кәсіпорын көтерме сауда делдалдарына немесе тауар биржаларына сенім арта алмайды. Сауданың мұндай каналдар нақты кәсіпорын тауарларын нарықта пайда болған кез келген кәсіпорын тауарлаына оңай айырбастап жібереді. Мысалы, әлем биржаларында тек шикізат салалардың ғана сатылуы да осыған байланысты болар, яғни онда барлық тауар біркелкі және сапасы да өндіріске емес табиғатқа тәуелді.Осы жағдайларға байланысты виолент өзіндік сауда жүйесін құруы қажет. Яғни тек өзіндік немесе делдалдармен жасалған келісімшарттық қатынастағы жүйе.Өзінің саласында алғашқы болып барлық үш инвестициялық міндетті шешкен компания бәсекелестермен күресте алғашқы артықшылыққа ие болады. Компанияны виолентке айналдыратын үш маңызды сфераға салынған масштабты инвестициялардан кейін, көбіне жылдам өсу этапы байқалады. Дәл осы стадияда виолент Х. Фризенвикель тәкаппар арыстан деп аталған ірі фирмалардың белгілері байқалады. Олардың нарықтағы позицияларының ерекшелігі, маңызды және әлеуетті нарық сигментіндегі техникалық немесе ұйымдастырушылық артықшылығына байланысты болады. Мысалы, осылай Филипс электроникалармен, Нестле - ерітінді кофе мен шоколады арқылы Тойота - машиналары арқылы жеңіс тұғырына жеткен болатын. Арыстан күші тауарлардың тар айналымына бағытталған, бірақ бұл тауарлар массалық және әлеуетті болып табылады.Ірі фирмалардың белсенді эволюциясы аяқталып, тәкаппар арыстан жағдайынан мықты піл жағдайына ауысуы мүмкін.Бұл типтағы компаниялар бұрынғы серпінділігін жоғалтып, орнына тұрақтылыққа ие болды. Сондықтан пілдік жағдайдағы компаниялар көптеген онжылдықтарда әрекет етуі мүмкін. Тұрақтылық үш факт бойынша қамтамассыз етіледі: үлкен мөлшерлермен, диверсификациямен және филиалдардың халықаралық жүйесінің болуымен.Пілдер көбіне бірінші болу мәртебесінен бас тартады, себебі тәуекелі өте жоғары болады, ал ірі өндірістегі қателік үлкен шығындарға алып келеді. Сондықтан ірі корпорация жеңіс анық көрінгенде ғана әрекет етеді.Пілдің де қабілеті төмендейді. Соған қарамастан оның жағдайы тұрақты болады. Оның негізгі бизнесі бұрынғыдай серпінді болмаса да, әлеуетті болып қала береді.Виоленттің бұндай жағдайы рабайсыз бегемот жағдайына алып келеді. Гиганттық айналымды сақтай отырып корпорация бұрынғы күшінен айырыла бастайды, тіпті шығынға да ұшырайды. Мұндай жағдайдың қалыптасуы көбіне мыналармен байланысты: 1. Белсенділігінің тым кең бағытталуына байланысты(диверсификацияның артықтығы) фирманың стратигиялық қателігі; 2. әлеуетін жоғалтқан өндірісте капитал бөлігінің жойылуы, саланың жалпы құлдырауына алып келеді.2.2 Радикалды инновация саласындағы бәсекелік стратегия Тұтынушы үшін дифференциалданған өнімніңтұтынушылық құндылығыстандартты тауардың құндылығынан артықтығы соншалық ол өндірушіге стандарттан ауытқумен байланысты барлық қосымшы шығындарды ақтап, артық төлеуге дайын. Егер стандартты өндіру кезінде тауардың бәсеке қабілеттілік қоры (яғни тұтынушылық құндылық пен өткізу бағасының айырмашылығы) бірінші кезекте оны өндірудің төмен шғындары есебінен қамтамасыз етілсе, арнайы өндіріс кезінде ол тауардың жоғары тұтынушылық құндылығының арқасында пайда болады. Осылай тауардың тұтынушылық құндылығының өсуі есебінен тауардың тиімді дифференциациясы біріншіден бәске қабілеттілік қорын (ескерген жөн, саналық жағынан ол тұтынушының тауарды сатып алудан табысына тең), және екіншіден өндіруші табысын бірден көбейтуі мүмкін. Өнім дифференциациясы бәсекеқебілеттілікті жоғарылатқандықтан, өндірушілер оның кенеюіне баса көңіл аударады және бұл бағытта белсенді шараларды қабылдайды. Өнімдер дифференциациясын тудыратын негізгі себептерге түрлі тауарлар арасындағы келесі ерекшеліктер болып табылады:сападасервистежарнамадаСон ымен бірге дифференциациясының басты факторларының бірі өнім сапасы.Ескерген жөн, жоғарыда атап өткеніміздей, сапа көптеген көрсеткіштермен өлшенетін көп өлшемді сипаттама болып табылады. Бұл өнімдердің негізгі және қосымша тұтынушылық қасиеттеріне қатысты. Осылай автокөлік болуы қажет:жақсы жылдамдық көрсеткішіне ие;ыңғайлы;сыйымды;үнемділікпен ерекшеленуі және т.б. Орынтолтыру (конпенсация) қағидасымен сәйкес барлық бұл қасиеттер бір тауарда үйлесуі мүмкін емес. Сондықтан негізгі тұтұнушылық сапаларда таңдау жасау өкімдердің кең көптүрлілігіне мүмкіндіктерді ашады. Олардың барлығы өздігінше қайталанбас болады: бір көлік сыйымды жанұялық машина, екіншісі - жылдам жүрісті жақсы көрушілерге жартылай жарыстық машина, үшіншісі - үнемді аз литрлік машина ретінде жақсы. Дифференциация үшін негізгі болып қосымша тұтынушылық қасиеттер қызметтерді яғни тауарды қолданудың ыңғайлылығы мен оңайлығына әсер ететін оның ерекшеліктері (мысалға, қораптаудың түрлі көлемдері, ерекшеліктері және басқасы).Тәжірибе көрсеткендей қаныққан нарықта қосымша қасиеттер тауарлар болашағын айқындайды. Осылай пепси - қала компаниясының тарихындағы ірі табыстарының бірі 2 литрлік пластмасс қалыптарды еңгізумен байланысты ( Пепсидің үлкен дәмі жобасы). Негізгі және қосымша қасиеттеріне өзге тауарлардың сапалық сипаттамалары тұтынушылардың жеке топтарының ерекше талаптарын ескерумен немес ескермеумен ерекшеленеді. Мұның классикалық мысалы - диабетиктер үшін тағамдық қоспалар. Тауар дифференциациясын оны қолданудың ерекше әдістері тудырады (мысалыға: сәттік фотосурет, оны ерекше тауар ететін фотосуреттің белгілі бір ерекшеліктері емес, оны бірден дайын күйінде беретінінде).Өнімнің маңызды сапалық сипаттамасы оның орналасуы болып табылады. Бөлшек сауда мен қызметтердің көптеген түрлері үшін географиялық орналасу шешуші мәнге ие. Осылай егер жанармай бекеттерінің жүйесі аз болса, онда жақын жердегі жанармай бекеті өз аумағы үшін автоматты түрде монополистке айналады. Өнімдерді дифференциациялау негізі ретінде олардың арасындағы жалған сапалық ерекшеліктер болуы мүмкін, келесі жағдай бұрынан белгілі, темекі шегущілердің айтарлықтай пайызы тестік тексерістер кезінде өзі маркасын басқалардан айыра алмайд, бірақ ол кәдімгі өмірде тек оны сатып алатын болса да. Бұған ерекше назар аударайық: тұтынушының нарықтық тәртібінің көзқарасы жағынан тауарлар шынында да ерекшеленетіні ол үшін мағыналы емес. Бастысы - ол үшін солай болғаны.Сервистегі айырмашылықтар сападан кейінгі екінші ірі дифференциациясы факторларының тобына біріктіріледі. Мәселе келесіде, өнімдердің бір қатар тобы үшін, әсіресе техникалық күрделі тұтынушылық тауарлар мен өндірістік арналуы тауарларының көбі үшін сатушы мен сатып алушының қарым қатынасының ұзақ кезеңдік сипаты тән. Қымбат көлік сатып алу сәтінде ғана емес, қызмет ету кезең бойында ақаусыз жұмыс істеуі қажет.Сервистің толық циклі сату алдындағы қызмет көрсетуді қосады (қажет өнімді таңдаудағы көмек. Өндірістік арналымдағы тауарлар үшін бұл жиі толық зерттеуді қажет етеді): сатып алу сәтіндегі сервис (кепілдік және кепілден кейінгі жөндеу, ағымдық жақсартуларды енгізі, тиімді қолдану бойынша кеңес беру). Өнімді дифференциациялаудың үшінші ірі тобы жарнамамен байланысты. Біріншіден, жарнама фотореактивтер сияқты тауарда жасырынған оған ұқсастардан ерекшеліктерді көрсетеді. Осылай, тұтынушы нарықта бар көптеген паста түрлерінен дұрысын таңдай алмайды. Жарнама тұтынушының қажеттілігіне қарай қажет сортқа бағытталады. Екіншіден, ол жаңа қажеттіліктердің қалыптасуына әсер етеді. Біздің экрандағы белгілі роликті еске түсірейік: көпшілік шампунь мен кондиционерді бір қалыпта болуының қажеттілігін сезбес еді егер мұның икемділігін жарнама түсіндірмегенде (мен тек шашты жуам да кетем) ? Үшіншіден, жарнама өнімдердің арасындағы нақты ерекшелік жоқ жерде өнімдер дифференциациясын жасайды. Аталып өткендей темекі нарығында көптеген сапалық ерекшеліктер жалған сипатқа ие. Осылайша, соманың жалған ерекшеліктерінің артында жарнамалық ұсыныстағы нақты ерекшеліктер жасырынады, тұтынушы ол туралы мүлдем білмеуі де мүмкін. Мен Мальбороны ковбойға ұқсау үшін шегемін - деп ешкім айтпас еді. Бірақ эксперттердің ортақ көз қарасы бойынша бұл марканың мыңдаған сүюшілеріне оның дәмі жарнамалық кампаниясы сәтті табылған ковбой бейнесіне ұқсау сана асты ұмтылысы әсерінен ұқсайды деген қорытындыға келген. Барлық аталған өнімді дифференциациялау факторлары өзіндік нарықтық үлесті қалыптастыру кезінде фирмалармен саналы түрде секеріледі. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz