Коммерциялық банктердегі депозиттік саясат
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1 КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕР ДЕПОЗИТТІК САЯСАТЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.1 Коммерциялық банктер депозиттік саясатының экономикалық мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2Депозиттік саясатты қалыптастырудың құқықтық негізі ... ... ... ... ... ...
2КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕРДЕГІ ДЕПОЗИТТІК САЯСАТ ... ... ... ...
2.1 Коммерциялық банктердің депозиттік саясатына ықпал етуші факторлар мен элементтер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.2 Коммерциялық банктердің депозиттік саясатынқұру механизмі ... ... .
2.3 Екінші деңгейлі банктердің депозиттік саясатын қалыптастыру мәселелері және жетілдіру шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1 КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕР ДЕПОЗИТТІК САЯСАТЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.1 Коммерциялық банктер депозиттік саясатының экономикалық мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2Депозиттік саясатты қалыптастырудың құқықтық негізі ... ... ... ... ... ...
2КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕРДЕГІ ДЕПОЗИТТІК САЯСАТ ... ... ... ...
2.1 Коммерциялық банктердің депозиттік саясатына ықпал етуші факторлар мен элементтер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.2 Коммерциялық банктердің депозиттік саясатынқұру механизмі ... ... .
2.3 Екінші деңгейлі банктердің депозиттік саясатын қалыптастыру мәселелері және жетілдіру шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Бүгінгі күні отандық банктер өз саясаттарын қалыптастыруда әлемдегі әрекет етуші білімдер мен тәжірибелерге сүйенеді. Бірақ та қазіргі жағдайда батыстық экономикалық теория жетістіктері қазақстандық коммерциялық банктер қажеттілігін қанағаттандыруға жеткіліксіз.
Экономикалық дамудағы банктердің рөлін қарастырсақ, мысалы дамымаған экономикада банктер мәні жағынан барлық ұйымдастырылған қаржы нарығы ретінде сипатталады. Олар капиталды шоғырландыру мен бөлуде, қоғам жинақтарын корпоративтік инвестицияға трансформациялауда маңызды рөл атқарады.
Осындай жағдайда коммерциялық банктерде тиімді депозит саясатын қалыптастыру мәселесі теориялық және шаруашылық тәжірибе тұрғысынан өте өзекті болып табылады.
Барлық банк саясаттарының ішінде ең маңыздысы ресурстық базаны құру саясаты болмақ. Банктің пассивтік операцияларды жүзеге асыру үрдісінде ресурстар базасын құру оның активті операцияларына қатысты маңызды мәселенің біріне айналды.
Банктер өздерінің активтік операцияларын жүзеге асыру үшін тартылған қаражаттардың 90 пайызынан жоғары бөлігін қолданады. Дәстүрлі түрде осы қаражаттардың негізгі бөлігін депозиттер құрайды.
Депозит ол белгілі бір шартпен иесінің банкке сақтауға салған ақша қаражаты. Ол қолма-қол ақша немесе ақшаның қолма-қол емес формасында, ұлттық немесе шетел валютасында салынуы мүмкін. Банктердің ақшалай қаражаттарды салымдарға тарту және оларды пайда табу мақсатында орналастыру жұмыстары депозиттік операциялар деп аталады. Осының негізінде коммерциялық банктердің несиелік ресурстарының негізгі бөлігі құрылады.
Экономикалық дамудағы банктердің рөлін қарастырсақ, мысалы дамымаған экономикада банктер мәні жағынан барлық ұйымдастырылған қаржы нарығы ретінде сипатталады. Олар капиталды шоғырландыру мен бөлуде, қоғам жинақтарын корпоративтік инвестицияға трансформациялауда маңызды рөл атқарады.
Осындай жағдайда коммерциялық банктерде тиімді депозит саясатын қалыптастыру мәселесі теориялық және шаруашылық тәжірибе тұрғысынан өте өзекті болып табылады.
Барлық банк саясаттарының ішінде ең маңыздысы ресурстық базаны құру саясаты болмақ. Банктің пассивтік операцияларды жүзеге асыру үрдісінде ресурстар базасын құру оның активті операцияларына қатысты маңызды мәселенің біріне айналды.
Банктер өздерінің активтік операцияларын жүзеге асыру үшін тартылған қаражаттардың 90 пайызынан жоғары бөлігін қолданады. Дәстүрлі түрде осы қаражаттардың негізгі бөлігін депозиттер құрайды.
Депозит ол белгілі бір шартпен иесінің банкке сақтауға салған ақша қаражаты. Ол қолма-қол ақша немесе ақшаның қолма-қол емес формасында, ұлттық немесе шетел валютасында салынуы мүмкін. Банктердің ақшалай қаражаттарды салымдарға тарту және оларды пайда табу мақсатында орналастыру жұмыстары депозиттік операциялар деп аталады. Осының негізінде коммерциялық банктердің несиелік ресурстарының негізгі бөлігі құрылады.
1 «Қазақстан Республикасының Ұлттық банк туралы» ҚР Президентінің Заң күші бар жарлығы. 1995 жылғы 30 наурыздағы №2155. оған 1995ж.
2 Қазақстан Республикасыдағы банктер және банк қызметі туралы» ҚР Призидентінің Заң күші бар жарлығы. 1995 жылғы 31 тамыздағы №2444.
3 Аитбай К. Страхование вкладов: Қаржы қаражат (журнал) №3 2002г.
4 Бекасов Шен. Банковская тайна. – М.: М-Медиа, 2006 г. – 252 с.
5 Банковское дело. Под науч. Ред. А.А.Адишева, С.А.Святова. – Алматы:Экономика, 2007 г. – 382 с.
6 Банковское право. Под ред. М.М.Барашян, Д.Н.Дружинина. – Ростов н/Д.: Феникс, 2003 г. – 160 с.
7 Витрянский В.В. Договоры банковского вклада, банковского счета и банковские расчеты. – М.:Стандарт, 2006 г. – 356 с.
8 Глущенко В.В. Организация деятельности коммерческого банка. – М.:Крылья, 2007 г. – 207 с.
9 Давыдова Л.Е., Райманов Д.Ф. Банковское право Республики Казахстан. – Алматы:Жети-Жаргы, 2004 г. – 640 с.
10 Сейтқасымов Ғ.С. Ақша, несие, банктер.- алматы: Экономика, 2001ж,
11 Стародубцева Е.Б. Банковские операции. – М.:ИНФРА-М, 2006 –128 с.
12 Тавасиев А.М. Банковское дело: базовые операции для клиентов. – М.:Финансы и статистика, 2005 г. – 304 с.
13 Хамитов Н.Н. Банковский менеджмент. – Алматы:Экономика, 2007 г. – 231 с.
14 Эриашвили Н.Д. Банковское право. М.:ЮНИТИ-ДАНА, 2004 г.–471 с.
2 Қазақстан Республикасыдағы банктер және банк қызметі туралы» ҚР Призидентінің Заң күші бар жарлығы. 1995 жылғы 31 тамыздағы №2444.
3 Аитбай К. Страхование вкладов: Қаржы қаражат (журнал) №3 2002г.
4 Бекасов Шен. Банковская тайна. – М.: М-Медиа, 2006 г. – 252 с.
5 Банковское дело. Под науч. Ред. А.А.Адишева, С.А.Святова. – Алматы:Экономика, 2007 г. – 382 с.
6 Банковское право. Под ред. М.М.Барашян, Д.Н.Дружинина. – Ростов н/Д.: Феникс, 2003 г. – 160 с.
7 Витрянский В.В. Договоры банковского вклада, банковского счета и банковские расчеты. – М.:Стандарт, 2006 г. – 356 с.
8 Глущенко В.В. Организация деятельности коммерческого банка. – М.:Крылья, 2007 г. – 207 с.
9 Давыдова Л.Е., Райманов Д.Ф. Банковское право Республики Казахстан. – Алматы:Жети-Жаргы, 2004 г. – 640 с.
10 Сейтқасымов Ғ.С. Ақша, несие, банктер.- алматы: Экономика, 2001ж,
11 Стародубцева Е.Б. Банковские операции. – М.:ИНФРА-М, 2006 –128 с.
12 Тавасиев А.М. Банковское дело: базовые операции для клиентов. – М.:Финансы и статистика, 2005 г. – 304 с.
13 Хамитов Н.Н. Банковский менеджмент. – Алматы:Экономика, 2007 г. – 231 с.
14 Эриашвили Н.Д. Банковское право. М.:ЮНИТИ-ДАНА, 2004 г.–471 с.
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Коммерциялық банктердегі депозиттік саясат
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1 Коммерциялық банктер депозиттік саясатының теориялық негізі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.1 Коммерциялық банктер депозиттік саясатының экономикалық мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2Депозиттік саясатты қалыптастырудың құқықтық негізі ... ... ... ... ... ...
2Коммерциялық банктердегі депозиттік саясат ... ... ... ...
2.1 Коммерциялық банктердің депозиттік саясатына ықпал етуші факторлар мен элементтер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.2 Коммерциялық банктердің депозиттік саясатынқұру механизмі ... ... .
2.3 Екінші деңгейлі банктердің депозиттік саясатын қалыптастыру мәселелері және жетілдіру шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3
5
5
12
15
15
18
28
33
35
Кіріспе
Бүгінгі күні отандық банктер өз саясаттарын қалыптастыруда әлемдегі әрекет етуші білімдер мен тәжірибелерге сүйенеді. Бірақ та қазіргі жағдайда батыстық экономикалық теория жетістіктері қазақстандық коммерциялық банктер қажеттілігін қанағаттандыруға жеткіліксіз.
Экономикалық дамудағы банктердің рөлін қарастырсақ, мысалы дамымаған экономикада банктер мәні жағынан барлық ұйымдастырылған қаржы нарығы ретінде сипатталады. Олар капиталды шоғырландыру мен бөлуде, қоғам жинақтарын корпоративтік инвестицияға трансформациялауда маңызды рөл атқарады.
Осындай жағдайда коммерциялық банктерде тиімді депозит саясатын қалыптастыру мәселесі теориялық және шаруашылық тәжірибе тұрғысынан өте өзекті болып табылады.
Барлық банк саясаттарының ішінде ең маңыздысы ресурстық базаны құру саясаты болмақ. Банктің пассивтік операцияларды жүзеге асыру үрдісінде ресурстар базасын құру оның активті операцияларына қатысты маңызды мәселенің біріне айналды.
Банктер өздерінің активтік операцияларын жүзеге асыру үшін тартылған қаражаттардың 90 пайызынан жоғары бөлігін қолданады. Дәстүрлі түрде осы қаражаттардың негізгі бөлігін депозиттер құрайды.
Депозит ол белгілі бір шартпен иесінің банкке сақтауға салған ақша қаражаты. Ол қолма-қол ақша немесе ақшаның қолма-қол емес формасында, ұлттық немесе шетел валютасында салынуы мүмкін. Банктердің ақшалай қаражаттарды салымдарға тарту және оларды пайда табу мақсатында орналастыру жұмыстары депозиттік операциялар деп аталады. Осының негізінде коммерциялық банктердің несиелік ресурстарының негізгі бөлігі құрылады.
Жұмыстың өзектілігі: Республикамызда депозиттік саясатты құру мәселелеріне аса назар аударылған жоқ. Тиімді депозиттік саясаттың дамуына кедергі келтіретін факторлар қатары аз емес. Солардың ішінде ең маңыздылары мыналар: банктердің төмен капиталдануы, айналымдағы ақша массасының шектеулілігі, жинақтардың долларлануы. Бәрінен де банктер үшін ресурстар көзі болып табылатын депозиттік операциялар өңірлерде жеткіліксіз деңгейде дамуы. Осындай жағдайлар дипломдық зерттеу тақырыбының өзектілігін анықтап берді.
Мәселенің зерттелу деңгейіне келер болсақ, коммерциялық банктерде ресурстық базаны қалыптастыру мәселелерін зерттеумен Г.С. Сейтқасымов, М.А. Сатқалиев, С.Б. Мықыш, И.А. Новиков, Н.Н. Хамитов, О.И. Лаврушин, Т.П. Варламова, В.И. Тарасов, Ю.Г. Вешкин сияқты отандық және шетелдік ғалымдар айналысқан.
Банктердің депозиттік саясатының тәжірибелік аспектілеріне Э.Дж. Долан, К.Д. Кэмпбелл, Р.Дж. Кэмпбелл, Ж. Матук, Д. Полфреман, П. Роуз, Дж.Ф. Синки т.б. шетелдік ғалымдар жұмыстарын арнаған.
Коммерциялық банктердің тиімді депозиттік саясатын құрудың теориялық және тәжірибелік маңызы мен өзектілігі, жеткілікті зерттелмеуі тақырыпты таңдауға, зерттеу мақсаты мен міндеттерін анықтауға негіз болды.
Жұмыстың мақсаты -коммерциялық банктердің депозиттік саясатын зерттеу болып табылады.
Алға қойылған мақсатқа қол жеткізу үшін мынадай міндеттерді шешу қажет:
oo коммерциялық банктердің депозиттік саясатының теориялық негізін қарастыру;
oo депозиттік саясатты қалыптастырудың құқықтық негізі
oo коммерциялық банктердің депозиттік саясатының экономикалық мәнін ашу;
oo коммерциялық банктер депозиттік саясатына ықпал етуші факторлар мен депозиттік саясат элементтерін анықтау;
oo депозиттік саясатының құқықтық негізін талдау және ұйымдастырылуын талдау;
oo екінші деңгейлі банктердің депозиттік саясатын қалыптастыру мәселелері.
Зерттеу заты болып коммерциялық банктердің тиімді депозиттік саясатын құрудың теориялық, тәжірибелік және әдістемелік негізі табылады.
Зерттеудің теориялық және әдістемелік негізі ретінде коммерциялық банктердің депозиттік саясатын қалыптастыру мен жүзеге асырудың теориялық сұрақтары мен тәжірибелік мәселелеріне арналған отандық және шетелдік ғалымдардың еңбектері, мерзімді басылымдар бетінде жарияланған мақалалар, халықаралық және республикалық ғылыми-тәжірибелік конференция мен семинарлардың материалдары алынды. Өңірлік коммерциялық банктердің депозиттік саясатының қолданбалы аспектілерін зерттеу Қазақстан Республикасының банк қызметін реттейтін заңнамалық және нормативтік актілеріне негізделген.
Зерттеудің ақпараттық базасын статистикалық мәліметтер мен Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі, Қазақстан Республикасының коммерциялық банктері мен Темірбанк Акционерлік Қоғамының есептік мәліметтері, Қаржылық қадағалау Агенттігінің статистикалық мәліметтері құрайды.
Жұмысты жазу барысында мынадай жалпы және арнайы әдістер қолданылды: жүйелік, құрылымдық және функциональдық талдаудың диалектикалық логикасы, топтастыру, салыстыру, зерттеу мәліметтерінің нәтижелерін сурет және экономика-статистикалық көрініс тұрғысында сипаттау т.б.
1. Коммерциялық банктердің депозиттік саясатының теориялық негізі
1.1Коммерциялық банктер депозиттік саясатының экономикалық мәні
Нарықтық қатынастардың дамуына байланысты және банктік жүйе үшін уақытша бос ақшалай қаражаттарды тартудың дәстүрлі емес тәсілдерінің болуы тартылатын қаражаттар құрылымын толығымен өзгертті десе де болады. Банктік тәжірибеде барлық тартылатын қаражаттарды жинақтау тәсілдеріне байланысты үлкен екі топқа бөлінеді:
1) депозиттік қаражаттар;
2) депозиттік емес тартылған қаражаттар.
Тартылған қаражаттардың ең көп бөлігін депозиттер құрайды.
Депозиттер банк үшін бірден-бір арзан ресурс көзі болып табылады.
Енді депозит дегеніміз не дейтін болсақ, депозит - бұл клиенттердің (жеке және занды тұлғалардың) банктегі белгілі бір шотқа салған жене өздері пайдалана алатын қаражаттары болып табылады. Яғни, депозит (латынша depositum - сақтауға берілген зат) - бұл қаражатын банкке уақытша пайдалануға беру бойынша экономикалық қатынастар болып табылады.
Коммерциялық банктер өз қызметіне ресурстар тарту мақсатымен жарғыда бекітілген коммерциялық банк мақсаты мен міндеттеріне сәйкес максималды пайда алу мен банк төлем қабілеттілігін сақтау қажеттілігін ескере отырып депозиттік саясат стратегиясын құру қажет. Банктің депозиттік саясаты ең алдымен мынадай талаптарға сай болуы қажет:
oo экономикалық мақсаттылық;
oo бәсеке қабілеттілік;
oo ішкі қарама-қайшылықсыз.
Бұл жерде экономикалық мақсаттылық деп халықтан тартылған ресурстарды пайдалану рентабельділігін айтып отыр. Бұл мәселе жалпы активті-пассивті басқаруда қарастырылуы қажет. Жеке тұлғалардан депозиттік ресурстар тартудың салыстырмалы тиімділігін есептеуде онымен байланысты шығындарды да есепке алған жөн.
Салымдар бойынша мөлшерлеме жүйесі нарықты конъюнктураға сәйкес болуы қажет.
Депозиттік саясаттың ішкі қайшылықтарын бірнеше аспектілер негізінде қарастыруға болады. Бұл және депозиттік мөлшерлеменің уақыттық құрылымы және олардың салым түрлері мен оның сомалары, сондай-ақ клиентураның әртүрлі категориялары бойынша дифференциялануы.
Коммерциялық банктердің депозиттік саясатының мәнін қарастыруда депозиттік саясаттың субъектілері мен объектілері, оны құрудың қағидалары, сондай-ақ депозиттік саясат шекаралары сияқты мәселелерге тоқталған жөн.
Коммерциялық банктердің депозиттік саясатының субъектілеріне банк клиенттері, коммерциялық банктер мен мемлкеттік мекемелер жатқызылады. Ал депозиттік саясаттың объектілеріне банктің тартылған қаражаттары мен банктің қосымша қызметтері жатқызылады. Депозиттік банктердің субъектілері мен объектілері келесі суретте көрініс тапқан.
Коммерциялық банк
Коммерциялық банктердің депозиттік саясаты
Депозиттік саясаттың субъектілері
Депозиттік саясат объектілері
Банк клиенттері
Мемлекеттік мекемелер
Тартылған қаражаттар:
# Депозиттер.
# Банкаралық несиелер.
# Векселдер.
# Сертификат
Банктің қосымша қызметтері
(кешендік қызмет көрсетулер)
Сурет 1. Коммерциялық банктердің депозиттік саясатының субъектілері мен объектілерінің құрамы
Депозиттік пайыздар ресурстар тарту облысындағы тиімді инструмент болғандықтан банктің депозиттік саясатын құру үрдісі банктің пайыздық саясатын жүргізуімен тығыз байланысты.
Мемлекеттік реттеу кезінде салымдардың жеделдігіне сәйкес пайыздың шекті нормалары заңдық тәртіппен реттелген, ал қазір банктер ҚРҰБ есептік мөлшеріне сәйкес бәсеке қабілетті пайыз мөлшерлемелерін өз бетінше тағайындайды. Депозиттік шоттардың жекелеген түрлері бойынша табыстар шамасы салымның мерзімімен, сомасымен, шоттың қызмет ету ерекшелігімен және клиенттің салым шартын сақтауына байланысты анықталады.
Депозиттер бойынша пайыз төлемі банктің операциялық шығындарының негізгі бөлігін құрайды. Сондықтан да банк бір жағынан пайыз мөлшерінің жоғары болуын қаламаса, екінші жағынан клиенттер үшін тартымды пайыз мөлшерін қолдауға мүдделі. Коммерциялық банктер ұзақ мерзімге ірі мөлшердегі депозиттерді тарту үшін пайыздық шығындардың өскеніне қарамастан клиенттерге жоғары пайыздық мөлшерлер ұсынады.
Банктер арасында ресурс тартудағы бәсекелестік күрестің маңызды құралы - пайыздық саясат болып табылады. Қазіргі кезде банктер депозит бойынша пайызды салымдарды сақтандыру қорының белгілеген мөлшерлемесіне байланысты белгілейді. Депозиттердің жеке түрлері бойынша пайыздық мөлшерлеме деңгейі салым мерзіміне, сомасына байланысты қойылады. Депозит мерзімі ұзақ болған сайын пайыздық мөлшерлеме де жоғары болып табылады. Сондай-ақ пайыз төлеу жиілігі де маңызды мәнге ие. Бұл жерде пайыз төлеу жиілігі алшақ болған сайын мөлшерлеме деңгейі де жоғары болады.
Коммерциялық банктердің пайыздық саясатының негізгі бағыттарының бірі депозиттік операциялар мен барлық ресурстар құнын талдау және есептеу болып табылады.
Ол үшін:
oo салымдар (депозиттер) бойынша оңтайлы пайыз тағайындау;
oo тартылған қаражаттар бойынша пайыздық мөлшерлер қарқынын зерттеу;
oo инфляция жағдайындағы ресурстардың шынайы құнын есептеу;
oo банк шығындарының жалпы құнындағы тартылған ресурстар бойынша пайыздық шығындар өзгерісін талдау қажет.
Пайыздарды есептеу кезінде пайыз мөлшерлерінің шамасы, қаражат тартылған нақты күн саны есепке алынады. Қаражат орналастыру мақсатымен банк таңдауда салымшы үшін пайыз мөлшерлемесін есептеу тәртібі анықтаушы фактор болуы мүмкін.
Пайыздарды есептеу келесі тәсілдердің бірімен жүргізіледі:
oo жай пайыздар;
oo күрделі пайыздар;
oo фиксирленген пайыздық мөлшермен;
oo өзгермелі пайыздық мөлшермен.
Салымшыларды тарту мақсатында пайызды есептеудің әр түрлі жолдары қарастырылған. Соның ішінде дәстүрлі тәсілге жай пайыз жатады. Мұнда есептеу базасы ретінде салымның соңғы қалдығы алынады.
Пайызды есептеудің екінші түрі - күрделі пайыз болып табылады. Бұл жерде есептеу кезені біткен соң салым сомасына пайыз есептеледі де, ол салым сомасына тағы да қосылады. Осылайша, келесі есептеу кезеңінде пайыздық мөлшерлеме тартымды көрінеді. Мұндай есептеу тәртібі салымның сақталу мерзімін ұлғайтып, оны инфляциядан қорғайды.
Кейбір банктер инфляциядан сақтану үшін пайызды алдын ала есептеп беруді ұсынады. Бұл жерде салымшы пайыздық табысты салымды сала салысымен алаалады. Егер келісім-шарт мерзімінен бұрын тоқтатылатын болса, банк салым бойынша пайызды қайта есептеп, артық төленген соманы қайтарып алады. Кейбір банктер пайызды есептеу кезінде бір жылдағы нақты күнді алса (365 немесе 366 күн), кейбіреулері жақындатылған орташа соманы (360 күн) алады. Бұл да табыс мөлшеріне әсер етеді.
Депозиттік операциялар келесідей қағидаларға негізделіп ұйымдастырылады:
oo депозиттік операциялар банктік пайда табуға негізделуі қажет;
oo банк балансының оперативтік төлем қабілеттілігін қолдау мақсатында икемді депозиттік саясат жүргізілуі керек;
oo депозиттік операцияларды ұйымдастыру үрдісінде жедел салымдарға көңіл бөлген жөн;
oo депозиттік операциялар мен мерзімі мен сомалары бойынша ссудалар беру операциялары арасындағы келісушілік пен өзара байланысты қамтамасыз ету қажет;
oo депозиттерді тартуға ықпал ететін банклік қызметтерді тарту шараларын қабылдау қажет.
Банктік депозит мәнін зерттей орырып, З. С. Каценеленбаум депозиттің екіжақтылық сипатын атап көрсеткен. Депозиттер салымшылар үшін потенциалды қаражат болып табылады. Салымшы чек толтырып, оны циркуляцияға жіберуі мүмкін. Сол уақытта банктегі қаражат пайыздық сыйақы әкеледі. Олар салымшы үшін екі рөлде көрінеді: бір жағынан ақша рөлінде, екінші жағынан, пайыз әкелетін капитал рөлінде.
Депозиттердің қолма - қол ақшамен салыстырғанда артықшылығы - ол пайыздық сыйақы әкеледі, ал кемшілігі - капиталдың әдеттегі әкелетін пыйызынан азырақ пайыз әкеледі. Осы төмендетілген пайыз кездейсоқ жағдай емес, бұл банк табиғатының негізі болып табылады. Өйткені, банктік депозит бойынша төлейтін пайызы өз қаражатын орналастырудан түсетін пайыздан төмен болады. Бұл жерде екеуінің қатынасы - (14) болып табылады [2].
Депозит тек клиентке ғана емес, сондай-ақ банкке де пайдалы. Көптеген депозиттердің банкке ссудалық капитал құруға мүмкіндігі бар. Содан соң банк оны тиімді салаларға орналастырады. Депозиттер бойынша пайыз бен несие бойынша пайыздың айырмасы банктің табысы болып табылады. Банктердің осы табысты көбейтуге тырысуы ресурстық базаны көбейтуге ұмтылуына әкеледі.
Банктің алтын ережесі бойынша оның қаржылық талаптарының мөлшері мен мерзімі міндеттемелерінің мөлшері мен мерзіміне сәйкес келуі керек. Осы ережеге сәйкес банктер ағымдағы шоттардағы қаражатты несиелеу ресурсы ретінде қолдана алмыс еді. Алайда, әдетте клиенттер бір мезгілде барлық қаржатты алмайтындықтан, банктік қолма - қол ақша резерві тым көп болмауы да мүмкін. Сонымен қатар, көптеген банктік оперциялар қолма - қолсыз түрде жүреді. Кассалық резерв ретінде қолданылмаған қолма - қол ақша қаржаттары банктің өтімділігін көбейтіп, несие беруге ресурс түрінде қолданылуы мүмкін [3].
Жалпы алғанда, депозиттік операциялар активті және пассивті болып бөлінеді. Активті депозиттік операциялар - банктің уақытша бос ақша қаражаттарын басқа корреспондент- шоттарда орналастыруға байлансты операциялар. Олар банктің өтімді активтері ретінде, яғни жалпы активтердің өте аз бөлігін алады.
Пассивті депозиттік операциялар - клиенттердің уақытша бос ақша қаражаттарын белгілі уақытқа және пайыз төлеу шартымен тартуға байланысты операциялар. Бұл операциялар көмегімен тартылған депозиттер пассив жағының көп бөлігін алады және банктік ресурстар қалыптастырудың негізгі көзі.
Салымдарды, депозиттердің және депозиттік емес ресурстардың шоттарының әр түрілері кездеседі. Бұл банктердің жоғары бәсекелестік нарықта банк қызметтеріне деген клиенттер топтарының сұранысын қанағаттандыруға және олардың қаражаттары мен уақытша бос қаражаттарын банктік шоттарға тартуға ұмтылуына жағдай жасайды.
Экономикалық мазмұнына қарай депозиттерді мынадай топтарға бөледі:
1) талап етуіне дейінгі депозиттер ;
2) мерзімді депозиттер ;
3) жинақ салымдары;
4) бағалы қағаздар.
Сондай- ақ оларды мынадай белгілеріне қарай жіктеуге болады:
1) мерзімдеріне қарай;
2) салым иелерінің категорияларына қарай;
3) қаражаттарды салу және қайтарып алу шартына қарай;
4) пайыз төлеу қарай;
5) банктің активтік операциялары бойынша жеңілдіктер алуына қарай,т.б.
Салым иелерінің категорияларына байланысты депозиттік шоттар мынадай түрге бөлінеді;
1) жеке тұрғалардың шоттары;
2) кәсіпорындар мен акционерлік қоғамдардың шоттары;
3) жергілікті билік ұйымдарының шоттары;
4) қаржылық мекемелердің шоттары;
5) шетелдік азаматтардың шоттары.
Талап етуіне дейінгі депозиттер - салым иелерінің бастапқы талап етуіне байланысты әр түрлі төлем құжаттары арқылы қолма- қол ақшаларын алатын әр түрлі шоттар. Талап етуіне дейінгі депозиттер ағымдағы есеп - айырысулар үшін қажет. Мұндай шотты ашуға ниетті ең алдымен клиент білдіреді, себебі оған есеп- айырысып, төлемдер жүргізу қажет болады. Мұндай шоттар бойынша қаражат қозғалысы қолма-қол ақша түрінде, чекпен, аударыммен, басқа да төлем құжаттарымен рәсімделуі мүмкін [5].
Қазақстан Республикасының банктік тәжірибесінде талап етуіне дейінгі депозиттерге келесілер жатады:
oo мемлекеттің, акционерлік кәсіпорындардың және әр түрлі шағын коммерциялық құрылымдардың ағымдық шоттарындағы сақталатын қаражаттар;
oo әр түрлі мақсаттарға тағайындалған қорлардың қаражаттары;
oo есеп айырысудағы қаражаттар;
oo жергілікті бюджеттер қаражаттары және олардың шоттарындағы қаражаттар;
oo жергілікті бюджеттер қаражаттары;
oo басқа банктердің корреспонденттік шоттарындағы қаражат қалдықтары.
Талап етуіне дейінгі депозиттік шоттардың арықшылығы олардың иелері үшін жоғарғы өтімділігіне байланысты сипатталады. Талап етуіне дейінгі депозиттік шоттарға қаражаттар шаруашылық және басқа да операциялардың жүзеге асырылуы барысында түседі және пайдаланылады.
Кемшілігі - шот бойынша пайыз төленбейді немесе өте төмен мөлшерде төленеді. Осылайша, талап етуіне дейінгі шоттардың өзіндік ерекшеліктері қалыптасады:
1) ақша салу және оны алу кез-келген уақытта ешқандай шектеусіз жүзеге асырлады;
2) шот иесі банктен осы шотты пайдаланғаны үшін пайыз түрінде немесе комиссиондық ақы алып отырады;
3) банктер талап етуіне дейінгі шоттарда ақшалай қаражаттарды сақтағаны үшін өте төменгі деңгейде пайыз төлейді, кейде төлемеуі де мүмкін;
4) талап етуіне дейінгі депозиттер бойынша коммерциялық банк орталық банкте сақталатын міндетті резервтерге жоғарғы мөлшерде аударымдар жасайды.
Талап етуіне дейінгі депозиттердің бір түріне контокорренттік шотты да жатқызуға болады. Контокррент (итал. conte corrente - ағымдық шот)- бұл банктің клиентпен арадағы барлық операциялары есепке алынатын бірегей шот болып табылады. Контокоррентте бір жағынан, банк ссудалары мен клиенттердің бұйрығы бойынша шоттарды жүргізілетін барлық төлемдер жүргізілсе, екінші жағынан - шотқа аударым, салым түрінде түсетін қаражаттар орналастырылады. Осылайша, бұл - активті- пассивті шот болып табылады.
Мерзімді депозиттер - банктерде белгілі бір мерзімге және пайыз төлеу шартында орналасырылған клиенттердің уақытша бос ақша қаражаттары.
Бұл депозит түрі алдын ала хабарлаудан кейін немесе мерзім бойынша алынуы мүмкін.
Мерзімді депозиттер чектің көмегімен пайдаланылмайды, бірақ қолма - қол ақша түрінде еркін аударылады. Егер мерзімге дейін бұл салымды алатын болса, онда шот иесі айыппұл төлеуге міндетті.
Мерзімді депозиттердің ерекшелігі - талап еткенге дейінгі депозитке қарағанда оларға міндетті резервтердің төменгі мөлшері белгіленеді.
Депозиттің бұл түрін алдын ала хабарлау негізінде немесе уақыты жеткен кезде салым иесі ала алады. Мерзімді депозиттерді чектер арқылы алуға болмайды. Мерзімді депозиттерді басқа шоттарға аударуға болады.
Мерзімді депозиттер мынадай түрлерге бөлінеді:
oo меншікті-мерзімді депозиттер;
oo алдын-ала ескерілетін мерзімді депозиттер.
Біздің еліміздің комммерциялық банктік жүйеге қатысты мерзімді депозиттердің біршама түрлері дамуда. Олар: меншікті мерзімді салымдар, кері алу туралы ескертуі бар мерзімді салымдар , депозиттік сертификаттар, жинақ сертификаттары.
Тағы бір кеңінен таралған депозиттердің түрі - жинақ салымдары. Олардың белгіленген мерзімі жоқ, қаражатын алуда ескертуін талап етпейді, салымныңжоғарғышегі шектелген, ақшаны салу және алу кезінде жинақ кітапшасын көрсетуі қажет.
Банктер үшін мұндай шоттар қосымша жұмыстарды талап етеді: операцияны ресімдеу қиынырақ, кітапшаны жоғалту және ұрлатып алу жағдыйына сай екіжақты тіркеу енгізу қажет және т.б. Компьютердің көмегімен жасалған жеке бет шоты туралы көшірмесі негізінде жинақ салымдарымен басқа салымдарды ауыстыруға мүмкіндігі бар.
Мерзімді депозиттер және жинақ салымдары депозиттік ресустардың біршама тұрақты бөлігін білдіреді
Жинақ салымдарының тұрақты мерзімі болмайды, бұл салымдардың түрі бойынша мерзімді депозиттерге қағаздар төменгі мөлшерде пайыз төленеді. Жинақ салымдары жинақ кітапшалары негізінде толтырылады.
Жинақ салымдарының мынадай ерекшеліктері болады:
oo ақшалай қаражаттарды сақтауда мерзімі болмайды;
oo шоттағы қаражатты алдын-алу барысында ешқандай ескерту талап етілмейді;
oo ақшаны шотқа саларда немесе шоттан аларда міндетті түде ақшалай қаражаттар қозғалысы көрсетілетін жинақ кітапшасының болуы талап етіледі.
Елімізде жинақ шоттары тек жеке тұлғаларға ғана ашылады. Шетел тәжірибесінде мұндай шоттар коммерциялық емес ұйымдарға және іскер фермаларға ашыла береді.
Отандық банктік тәжірибеде жеке тұлғаларға ашылатын жинақ салымдары салым операцияларының мерзіміне және мазмұнына қарай мынадай түрлерге бөлінеді:
- мерзімді жинақ салымдары;
- қосымша жарна қосатын мерзіміді жинақ салымдары;
- ұтыс салымдары;
- ақшалай заттай ұтыс салымдары;
- мақсатты және ағымдық салымдар;
- алдын алуын хабарлайтын салымдар;
- валюталық салымдар.
Жинақ сертификаттары бойынша табысқа басқа депозиттер тәрізді салық салынбайды. Мерзімді депозиттерге қарағанда сертификаттардың кемшілігі - банктің оларды эмиссиялаумен байланысты үлкен шығындарының болуы.
Осындай жағдайда, коммерциялық банктердің активтік операцияларын қаржыландырудың басты көзі ретінде пайдаланылуға тартылған қаражаттарды жинақтауда, коммерциялық банктерден депозиттік саясатты белсенді түрде жүргізе отырып депозиттік операцияларды ұдғайту талап етіледі. Депозиттік оепрацияларды ұйымдастыру барысында коммерциялық банктер баланс өтімділігін сақтай отырып, мынадай талаптарды ескеру керек:
oo депозиттік ресурстар қаржыландыратын активтік операциялардың мерзімдері мен сомасына сәйкес келуі;
oo депозиттік операциялар банк пайдасын ұлғайтуға немесе болашақта пайда алу үшін жұмыс жасауға тиіс;
oo депозиттік операцияларды ұйымдастыру процесінде мерзімді депозиттер мен мерзімді салымдардың көбірек тартылуына көңіл бөлу;
oo салым иелерінің санын өсіру мақсатында депозиттік операциялар түрлерін ұлғайтып, қосымша қызмет көрсетіп, жеңілдіктер жасауға тиіс.
1.2 Депозиттік саясатты қалыптастырудың құқықтық негізі
Коммерциялық банктердің депозиттік саясаты 1994 жылғы 27 желтоқсандағы Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексімен, 1995 жылғы 31 тамыздағы №2444 Қазақстан Республикасындағы банк қызметі мен банктер туралы заңымен, және заң күші бар Қазақстан Республикасы Президентінің 1995 жылғы 30 наурыздағы №2155 Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі туралы жарлығымен, 2005 жылдың 13 маусымындағы Валюталық реттеу мен қадағалау туралы Заңымен, 2003 жылдың 13 мамырындағы Акционерлік қоғамдар туралы Заңымен реттеледі. Банк қызметі мерзім өткен сайын Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкімен және қаржы нарығы мен қаржылық ұйымдарды реттеу және қадағалау бойынша Қазақстан Республикасы Агенттігімен тексеріліп отырады.
Коммерциялық банктердің депозиттік саясатының негізі ретінде Қазақстан Республикасы екінші деңгейлі банктерде орналастырылған депозиттерді міндетті кепілдендіру жөніндегі Қазақстан Республикасының 2006 жылғы 1 маусымдағы заңы сияқты заңнамалар мен заңдық актілер саналады.
Аталмыш заң депозиторлар құқығын қорғауға бағытталған. Бұл заң Қазақстан Республикасы екінші деңгейлі банктерінде орталастырылған депозиттерді міндетті кепілдендіріу жүйесінің қызмет етуінің құқықтық негізін, депозиттерді міндетті кепілдендіруді жүзеге асыратын ұйымдардың құрылуы мен қызмет ету тәртібін, депозиттерді міндетті кепілдендіру жүйесіне екінші деңгейлі банктердің қатысуы мен жүйе қатысушыларының өзара қатынасының басқа да мәселе лерін анықтайды.
Сонымен депозит саясатын реттейтін заңдар мен заңнамалық актілер мынадай:
- Депозиттерді міндетті кепілдендіру жүйесіне ену үшін екінші денгейлі банктердің қосылу келісім шартына бірігуі туралы өтініштің үлгісін бекіту туралы Басқару Агенттігінің 2006 жылғы 23 қыркүйектегі №216. бұйрығы.
- Екінші деңгейлі банктерде ішкі бақылау мен тәуекелді басқару жүйесінің болу талаптары туралы Нұсқауды бекіту жөніндегі Басқару Агенттігінің 2005 жылдың 30 қыркүйегіндегі №359 - шы бұйрығына өзгертулер мен толықтырулар енгізу жөніндегі 2006 жылдың 27 қазанындағы №234 бұйрығы.
- Басқару Агенттігінің кепілді депозиттер бойынша міндеттемелер алған банк - қатысушыларды депозиттерді міндетті кепілдендіруді жүзеге асырушы ұйымдардың депозиттерді орналастыру және қарыздар беру тәртібін бекіту жөніндегі 2006 жылдың 23 қыркүйегіндегі №210 бұйрығы.
- Қаржылық қызметтер бойынша сыйақылар мөлшері туралы ақпарттарды тарату кезіндегі екінші деңгейлі банктердің сыйақы мөлшерлемесі деңгейін есептеу тәртібін бекіту жөніндегі Басқару Агенттігінің 2006 жылдың 23 қыркүйегіндегі №215 бұйырғы.
Қазақстанда 1999 жылдың қыркүйегінен бастап депозиттерді міндетті ұжымдық сақтандыру жүйесі әрекет ете бастады. Ол банк ерікісіз жойылған жағдайда депозиторларға салымдарын қайтаруды қатамасыз ету үшін құрылған.
Депозиттерді кепілдендіру жүйесінің банк - қатысушысы еріксіз жойылған жағдайды депозиттерді кепілдендірудің Қазақстандық қоры жеке тұлғалардың жедел, шартты, талап етілгенге дейнгі, кепіл- салымдар, ағымдың шот, карт- шот салымдарынан туратын кепілдендірілген салымдары бойынша ақша қайтаруды қамтамасыз етеді. Тек мынадай жағдайларда салымдар қайтарылмайды:
- салым мөлшері 7 миллион теңгеге тең немесе одан жоғары (шетел валютасы баламасында) жедел және шартты салымдар,
- жойылатын банк - қатысушының бірінші жетекшілері мен оның жақын туғандарының салымдары;
- дауыс беру құқығы бар 5 пайыз және оданда көп акция иеленуші банк акционерлерінің алымдары.
Кепілдендірілген салымдар бойынша қайтару төлемі 400 000 теңге мөлшерінен аспайды.
Бүгінгі таңда депозиттерді кепілдендіру жүйесі табысты қызмет етуде және оның резервтік қоры күн санап өсуде. Жеке тұлғалар депозитімен операциялар жүргізетін екінші деңгейлі банктердің барлығы осы жүйенің қатысушылары болып табылады.
Сондай - ақ міндетті төтенше, қосымша календарлық салымдарды төлеу мөлшері мен тәртібін анықтаушы ереже де депозиттік саясаттың құқықтық негізін құрайды. Бұл ереже Қазақстан Республикасы екінші деңгейлі банктерінде орналастырылған депозиттерді міндетті кепілдендіру жөніндегі Қазақстан Респбликасының Заңдарына сәйкес әзірленген және ол депозиттерді міндетті кепілдендіру жүйесі банк - қатысушыларының міндеттті календарлық қосымша, төтенше салымдарды төлеу мен мөлшерін анықтау тәртібін бекітеді.
Осы ережеге сай депозиттерді міндетті кепілдендіруді жүзеге асырушы ұйымның тоқсан сайынғы анықтаған мөлшері бойынша банк - қатысушылар міндеті календарлық салымдарды төлейді.
Банк-қатысушлардың міңдетті календарлық салым мөлшері есепті тоқсаннан кейінгі айдың бірінші күніндегі жағдай бойынша банк - қатысушының кепілдендірілген депозит сомасының 0,5 (ноль бүтін бес ондық) пайызынан аспауы қажет .
Банк-қатысушылар есепті тоқсаннан кейінгі айдың 15- не дейінгі мерзімінде депозиттерді міндетті кепілдіруді жүзеге асыратын ұйымға қосылу келісім - шартында белгіленген үлгі мен тәсіл бойынша тартылған депозиттер жөнінде мәліметтер беруі керек.
Депозиттерді міндетті кепілдендірумен айналысатын ұйым тоқсан сайын өкілетті мемлекеттік ұйымдар мен банк - қатысушылардан алынған мәліметтер негізінде банк - қатысушыларының сандық және сапалық индикаторлар мәнінің есебін жүргізеді.
2Коммерциялық банктердегі депозиттік саясат
2.1 Коммерциялық банктердің депозиттік саясатына ықпал етуші факторлар мен элементтер
Банктік сектор қаржы нарығының маңызды бөлігі бола отырып, қаржылық нарықта қаржы делдалы ретінде, басқа кәсіпорындардың және халықтың уақытша бос қаражаттар сомасын салым түрінде жинақтайды.
Банк қызметіне ықпал ететін көптеген (экономикалық, саяси және т.б.) факторлар бар.
Коммерциялық банктердің табысты қызмет етуі жеткілікті ресурстық әлеуеттің болуына байланысты. Бірақта бұл қаржы институттары өзара байланысты және әртүрлі бағытта әсер ететін факторлардың ықпалындағы күрделі экономикалық объектілер болып табылады. Факторлардың біреуінің кері әсері басқа факторлардың оң ықпалын төмендетеді. Сондықтан да өз әлеуетіне сай сыртқы факторлардың кері ықпалын жұмсарта алатын банктер нарықта артықшылыққа ие болады.
Ресурстық базаны қалыптастыру үрдісінде әрбір коммерциялық банк барлық аспектілерді, соның ішінде, банктің депозиттік саясатын қалыптастыруға ықпал етуші аспектілерді және оның келесідей ерекшеліктерін есепке алу қажет: қаржы-экономикалық көрсеткіштерді (қаражат көлемі мен құрылымы, табыс мөлшерін, шығындар мен пайданы, қаражаттың түсу көздері мен құрылымын); ұйымдастыру жағдайларын (банктің бас стратегиясын, қаржы менеджмент деңгейін және банк персоналының біліктілігін); технологиялық параметрлерді (жаңа банклік өнімдер мен қызметтер енгізу).
Микроэкономикалық факторлар жеке сипатқа ие, ол банк қызметіне тәуелді, реттеуге болатын, өзгеріске ұшырауға бейім, динамикалық болып келеді.
Коммерциялық банктің тиімді қызмет етуіне макроэкономикалық және нормативті-құқытық жағдайларға байланысты сыртқы факторлар әсер етеді.
Барлық банкке ықпал ететін макроэкономикалық және нақты бір банк қызметіне ықпал ететін микроэкономикалық факторларды бөліп көрсетуге болады.
Банктің депозиттік саясаты көп жағдайда мемлекеттің фискальдық және ақша-несие саясатының сипатымен анықталады. Сондай-ақ депозиттік саясатқа банктің құрылуының аймақтық ерекшелігі маңызды ықпал етеді.
Банк ресурсын қалыптастыруды ұйымдастыруға ықпал ететін факторлар, банк депозиттік саясаты банктің жалпы мемлекеттік сияқты жеке саясатының да приоритетін көрсетеді.
Депозиттік саясаттың макроэкономикалық факторлары банкке қатысы бойынша объективті сипатқа ие, сондықтан да несиелік ұйым өз депозиттік саясатын қалыптастыруда оларға аса көңіл бөлген жөн.
Коммерциялық банктердің депозиттік қызметін анықтаушы негізгі макроэкономикалық факторларға мыналар жатқызылады;
1) коммерциялық банк өз қызметін жүзеге асырып отырған қаржы - экономикалық жағдай;
2) мемлекеттің ақша - несие саясаты;
3) бағалы қағаздар нарығы мен банкаралық несиенің дамуы;
4) елдегі банклік бәсеке мен банк жүйесінің даму деңгейі;
5) халықтың өмір сүру деңгейі мен әлеуметттік ортаның жағдайы.
Бұл факторлардың коммерциялық банк қызметіне ықпалын бағалай отырып, қалыпты экономикалық өсуге болып отырған елдегі сақталған экономикалық тұрақтылық коммерциялық банктердің қаражат тарту саласындағы қызметтеріне оң ықпал етіп отырғанын атап айтқан жөн.
Тәуекелділікті басқару үрдісі тәуекелділікті анықтау, өлшеу, бақылау және тәуекелділік мониторингінен турады. Банк депозиттік базасының параметрлерінің оның активтерімен сәйкес келуі үнемі бақылауға алынуда.
Тәуекелділікті сапалы басқаруға қол жеткізу мақсатында тәуекелділікті төмендету мен жоюға бағытталған мынадай шаралар қарастырылған:
oo жекелеген нарық сегменттеріндегі тәуекелділікті шектеу мақсатында тартылған қаражат көздері мен инвестиция бойынша банктің активтік және пассивтік операцияларын бөлу;
oo сыйақы төлемімен байланысты табыстар мен шығындарды, тартылған қаражат пен орналастырылған қаражаттар мерзімін салыстыру;
oo активтер мен пассивтер жағдайының мониторингі;
oo тәуекелге ұшырататын активтер мен пассивтер бойынша пайыздық мөлшерлерме алшақтығын талдау;
oo жалпы активтер мен міндеттемелер, сондай- ақ пайыздық активтер мен міндеттемелер арасындағы алшақтыққа лимит тағайындау;
oo банк клиенттері салымдарының нарықтық құнының өзгеруіне ықпал ететін факторларды анықтау және бағалау.
Несиелік ұйымның депозиттік портфелінің мазмұнын анықталушы негізгі факторлар ретінде тартылған қаражаттар, олардың шығу көзі мен тұрақтылығы саналады.
Ел экономикасы мен банк жүйесі арасындағы маңызды сипаттама елдің банк қызметтерінен қамтамасыз етілуі болып табылады. Оны институционалдық көзқарас тұрғысынан да ( әр облыстағы коммерциялық банктер санының жеткіліктілігімен) және функциональдық тұрғыдан (банк өнімдері мен қызметтерімен қамтамасыз етілуімен ) қарастыруға болады.
Коммерциялық банк филиалдарының тартылған ресурстар көлемі және құнымен сипатталатын депозиттік қызметінің дамуы сол өңірдің даму деңгейін көрсетеді. Банк филиалдарының депозиттік базасының өсуі мен оны ұдайы өндіріс процесіне белеснді тарту өңірдегі қалыптасқан мынадай макроэкономикалық жағдайлармен байланысты:
oo коммерциялық банктер филиалдарының мақсатты, соның ішінде депозиттік саясатын жүргізуге мүмкіндік беретін елдің экономикалық және әлеуметтік дамуының негізгі көрсеткіштерінің жақсаруымен (инвестициялық процестің қарқындауы, инфляция деңгейінің төмендеуі; халық табысының өсуі; зиянды кәсіпорындар санының қысқаруымен; бюджеттің табыс бөлігінің оң динамикасымен);
oo тұрақты экономикалық өсуге қол жеткізу, Қазақстан Республикасы Ұлттық Банк ақша - несие саясатын жұмсарту, сондай - ақ ұйымдастырылған жинақ қаражатқа халықтың ынтасын арттыру арқылы коммерциялық банктерге сенімді күшейту;
oo банктер арасындағы тұрақты бәсекелік орта және банк филиалдарының белсенді территориялық экспансиясын құру (шағын банктер, қосымша кеңселер, операциялық кассалар, сондай- ақ айырбас пунктерін ашу).
Сонымен, депозиттік саясат келесідей факторлармен анықталады:
oo клиенттерді және депозиттік инструменттерді таңдаудағы приоритетімен;
oo банктің тәжірибелік қызметін реттеуші нормалар және тәртіптермен.
Алдыңғы қатарлы шетелдік банктер тәжірибесін оқу, шет елдер мен Қазақстан Республикасында халыққа көрсетілетін банклік қызметтер нарығының даму қарқынын талдау, Қазақстан халқына көрсетілетің банклік қызметтер жүйесі дамуының Ұлттық және аймақтық ерешеліктерін анықтау депозиттік саясатты дайындау тактикасы мен стратеиясын әзірлеу кезінде банк басшылыққа алатын мынадай негізгі талаптарды бөліп көрсетуге мүмкіндік береді:
1) Қоршаған ортаны, нарықты талдау және осы нарықтағы банктің рөлін талдау (банктің географиялық орналасуы, клиентке жақындығы, филиалдар желісінің жеткіліктілігі, қала немесе ауылдық мекен, бәсекелестің бар - жоқтығы, өңірдегі демографиялық ,экономикалық, құқықтық, технологиялық, әләуметтік - мәдени жағдайы).
2) Диагностика ( талдау нәтижелерін синтездеу, банктің әлді және әлсіз жақтарын, оның тәуекелі мен мүмкінтерін анықтау) .
3) Әрекет етуші факторларды сақтап қалғандағы банк дамуын болжау;
4) Кемшіліктерді жою және оңтайлы тұрақты өсуге қол жеткізудегі банк маңсаты мен міндеттері. (Депозит және несиені төмендету мақсатымен мақсатты нарықтарды анықтау және нарықты талдау; депозитке қаражат тарту және оны несиелеу үрдісінде пайданы максималдау; банктің депозиттік және несиелік портфелін басқаруды оңтайландыру; несиені басқаруы тұрғысынан төлем қабілеттілікті қолдау;
5) Банк тактикасы мен стратегиясын әзірлеу.
Банк қызметтері нарығындағы банкаралық бәсеке деңгейін есепке ала отырып, нарық үлесін иемдену және сол нарық сегментінде халыққа қызмет көрсету бойынша меншікті операцияларын дамыту мақсатында мынадай шаралар қарастыру қажет;
а) бастапқы кезеңде - нарыққа ену стратегиясын таңдау (клиенттер, нарықтар мен өнімдер бойынша);
б) соңында - клиенттерге қызмет көрсету сапасын жоғарылату және банклік өнімдер мен қызметттер түрін кеңейту жолымен әртараптандыру мен дамыту стратегиясын таңдау жажет.
6) Банк тәжірбесін қалыптастыру (депозиттік, несиелік, пайыздық, валюталық, инвестициялық саясатты жүзеге асыруда).
7) Бақылау.
2.2Коммерциялық банктердің депозиттік саясатын құру механизмі
Банктің депозиттік саясатын банктің жалпы саясатының элементтерінің бірі ретінде қарастыра отырып, депозиттік саясаттың негізгі мақсаты төмен бағамен барынша мол ақша ресурстарын тарту екендігіне көз жеткіземіз.
Депозиттік саясаттың бұл мақсатын табысты жүзеге асыруы үшін, оның құрылу үрдісінде мынадай мәселелерді шешу қажет:
oo банкілік пайда алуда депозиттік операциялар өткізу үрдісіне ықпалдасу;
oo банк төлем қабілеттілігінің қажетті деңгейін сақтау;
oo депозиттің әртүрлі үлгілерін үйлестіру және депозиттік операциялар субъектілерін диверсификациялауды қамтамасыз ету; несиелік салымдар және депозиттер сомасы мен мерзімі бойынша ссудалар беру операциялары және депозиттік операциялар арасындағы өзара келісушілік пен өзара байланысты қолдау;
oo депозиттік шоттардағы бас қаражаттарды азайту;
oo икемді пайыздың саясат жүргізу;
oo тартылған ресурстар бойынша пайыздың шығындарды томендету жолдары мен құралдарын үнемі іздестіру;
oo банклік қызметтерді дамыту және клиенттерге қызмет көрсету мәдениеті мен сапасын жоғарылату.
Бұған байланысты коммерциялық банк депозиттік саясатын құрудың механизмін қарастыруға болады.
Депозиттік саясаттың мақсаты мен жалпы ережелері
Пассивті операцияларды басқару аппараты және банк қызметкерлерінің өкілеттілігі
Депозиттік келісім-шартты жүзеге асырудың түрлі кезеңдерінде депозиттік үрдісті ұйымдастыру
Депозиттік үрдісті банктік басқару және бақылау
Сурет 2. Коммерциялық банктердің депозиттік саясатын құру механизмі
Депозиттік операциялар мынадай қағидалармен ұйымдастырылады:
oo банктік пайда алуға немесе болашақта пайда алу үшін жағдай жасауға депозиттік операциялар әрекетету керек;
oo банк балансының оперативтік өтімділігін демеу мақсатында икемді депозиттік саясат жүргізілуі керек;
oo банк баланысының өтімділігін жоғары дәрежеде демеп отыратын мерзімдік салымдарға депозиттік операцияларды ұйымдастыру процесінде ерекше назар аударылуы қажет;
oo депозиттік операциялармен қарыздарды беру бойынша операциялардың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Тақырыбы: Коммерциялық банктердегі депозиттік саясат
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1 Коммерциялық банктер депозиттік саясатының теориялық негізі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.1 Коммерциялық банктер депозиттік саясатының экономикалық мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2Депозиттік саясатты қалыптастырудың құқықтық негізі ... ... ... ... ... ...
2Коммерциялық банктердегі депозиттік саясат ... ... ... ...
2.1 Коммерциялық банктердің депозиттік саясатына ықпал етуші факторлар мен элементтер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.2 Коммерциялық банктердің депозиттік саясатынқұру механизмі ... ... .
2.3 Екінші деңгейлі банктердің депозиттік саясатын қалыптастыру мәселелері және жетілдіру шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3
5
5
12
15
15
18
28
33
35
Кіріспе
Бүгінгі күні отандық банктер өз саясаттарын қалыптастыруда әлемдегі әрекет етуші білімдер мен тәжірибелерге сүйенеді. Бірақ та қазіргі жағдайда батыстық экономикалық теория жетістіктері қазақстандық коммерциялық банктер қажеттілігін қанағаттандыруға жеткіліксіз.
Экономикалық дамудағы банктердің рөлін қарастырсақ, мысалы дамымаған экономикада банктер мәні жағынан барлық ұйымдастырылған қаржы нарығы ретінде сипатталады. Олар капиталды шоғырландыру мен бөлуде, қоғам жинақтарын корпоративтік инвестицияға трансформациялауда маңызды рөл атқарады.
Осындай жағдайда коммерциялық банктерде тиімді депозит саясатын қалыптастыру мәселесі теориялық және шаруашылық тәжірибе тұрғысынан өте өзекті болып табылады.
Барлық банк саясаттарының ішінде ең маңыздысы ресурстық базаны құру саясаты болмақ. Банктің пассивтік операцияларды жүзеге асыру үрдісінде ресурстар базасын құру оның активті операцияларына қатысты маңызды мәселенің біріне айналды.
Банктер өздерінің активтік операцияларын жүзеге асыру үшін тартылған қаражаттардың 90 пайызынан жоғары бөлігін қолданады. Дәстүрлі түрде осы қаражаттардың негізгі бөлігін депозиттер құрайды.
Депозит ол белгілі бір шартпен иесінің банкке сақтауға салған ақша қаражаты. Ол қолма-қол ақша немесе ақшаның қолма-қол емес формасында, ұлттық немесе шетел валютасында салынуы мүмкін. Банктердің ақшалай қаражаттарды салымдарға тарту және оларды пайда табу мақсатында орналастыру жұмыстары депозиттік операциялар деп аталады. Осының негізінде коммерциялық банктердің несиелік ресурстарының негізгі бөлігі құрылады.
Жұмыстың өзектілігі: Республикамызда депозиттік саясатты құру мәселелеріне аса назар аударылған жоқ. Тиімді депозиттік саясаттың дамуына кедергі келтіретін факторлар қатары аз емес. Солардың ішінде ең маңыздылары мыналар: банктердің төмен капиталдануы, айналымдағы ақша массасының шектеулілігі, жинақтардың долларлануы. Бәрінен де банктер үшін ресурстар көзі болып табылатын депозиттік операциялар өңірлерде жеткіліксіз деңгейде дамуы. Осындай жағдайлар дипломдық зерттеу тақырыбының өзектілігін анықтап берді.
Мәселенің зерттелу деңгейіне келер болсақ, коммерциялық банктерде ресурстық базаны қалыптастыру мәселелерін зерттеумен Г.С. Сейтқасымов, М.А. Сатқалиев, С.Б. Мықыш, И.А. Новиков, Н.Н. Хамитов, О.И. Лаврушин, Т.П. Варламова, В.И. Тарасов, Ю.Г. Вешкин сияқты отандық және шетелдік ғалымдар айналысқан.
Банктердің депозиттік саясатының тәжірибелік аспектілеріне Э.Дж. Долан, К.Д. Кэмпбелл, Р.Дж. Кэмпбелл, Ж. Матук, Д. Полфреман, П. Роуз, Дж.Ф. Синки т.б. шетелдік ғалымдар жұмыстарын арнаған.
Коммерциялық банктердің тиімді депозиттік саясатын құрудың теориялық және тәжірибелік маңызы мен өзектілігі, жеткілікті зерттелмеуі тақырыпты таңдауға, зерттеу мақсаты мен міндеттерін анықтауға негіз болды.
Жұмыстың мақсаты -коммерциялық банктердің депозиттік саясатын зерттеу болып табылады.
Алға қойылған мақсатқа қол жеткізу үшін мынадай міндеттерді шешу қажет:
oo коммерциялық банктердің депозиттік саясатының теориялық негізін қарастыру;
oo депозиттік саясатты қалыптастырудың құқықтық негізі
oo коммерциялық банктердің депозиттік саясатының экономикалық мәнін ашу;
oo коммерциялық банктер депозиттік саясатына ықпал етуші факторлар мен депозиттік саясат элементтерін анықтау;
oo депозиттік саясатының құқықтық негізін талдау және ұйымдастырылуын талдау;
oo екінші деңгейлі банктердің депозиттік саясатын қалыптастыру мәселелері.
Зерттеу заты болып коммерциялық банктердің тиімді депозиттік саясатын құрудың теориялық, тәжірибелік және әдістемелік негізі табылады.
Зерттеудің теориялық және әдістемелік негізі ретінде коммерциялық банктердің депозиттік саясатын қалыптастыру мен жүзеге асырудың теориялық сұрақтары мен тәжірибелік мәселелеріне арналған отандық және шетелдік ғалымдардың еңбектері, мерзімді басылымдар бетінде жарияланған мақалалар, халықаралық және республикалық ғылыми-тәжірибелік конференция мен семинарлардың материалдары алынды. Өңірлік коммерциялық банктердің депозиттік саясатының қолданбалы аспектілерін зерттеу Қазақстан Республикасының банк қызметін реттейтін заңнамалық және нормативтік актілеріне негізделген.
Зерттеудің ақпараттық базасын статистикалық мәліметтер мен Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі, Қазақстан Республикасының коммерциялық банктері мен Темірбанк Акционерлік Қоғамының есептік мәліметтері, Қаржылық қадағалау Агенттігінің статистикалық мәліметтері құрайды.
Жұмысты жазу барысында мынадай жалпы және арнайы әдістер қолданылды: жүйелік, құрылымдық және функциональдық талдаудың диалектикалық логикасы, топтастыру, салыстыру, зерттеу мәліметтерінің нәтижелерін сурет және экономика-статистикалық көрініс тұрғысында сипаттау т.б.
1. Коммерциялық банктердің депозиттік саясатының теориялық негізі
1.1Коммерциялық банктер депозиттік саясатының экономикалық мәні
Нарықтық қатынастардың дамуына байланысты және банктік жүйе үшін уақытша бос ақшалай қаражаттарды тартудың дәстүрлі емес тәсілдерінің болуы тартылатын қаражаттар құрылымын толығымен өзгертті десе де болады. Банктік тәжірибеде барлық тартылатын қаражаттарды жинақтау тәсілдеріне байланысты үлкен екі топқа бөлінеді:
1) депозиттік қаражаттар;
2) депозиттік емес тартылған қаражаттар.
Тартылған қаражаттардың ең көп бөлігін депозиттер құрайды.
Депозиттер банк үшін бірден-бір арзан ресурс көзі болып табылады.
Енді депозит дегеніміз не дейтін болсақ, депозит - бұл клиенттердің (жеке және занды тұлғалардың) банктегі белгілі бір шотқа салған жене өздері пайдалана алатын қаражаттары болып табылады. Яғни, депозит (латынша depositum - сақтауға берілген зат) - бұл қаражатын банкке уақытша пайдалануға беру бойынша экономикалық қатынастар болып табылады.
Коммерциялық банктер өз қызметіне ресурстар тарту мақсатымен жарғыда бекітілген коммерциялық банк мақсаты мен міндеттеріне сәйкес максималды пайда алу мен банк төлем қабілеттілігін сақтау қажеттілігін ескере отырып депозиттік саясат стратегиясын құру қажет. Банктің депозиттік саясаты ең алдымен мынадай талаптарға сай болуы қажет:
oo экономикалық мақсаттылық;
oo бәсеке қабілеттілік;
oo ішкі қарама-қайшылықсыз.
Бұл жерде экономикалық мақсаттылық деп халықтан тартылған ресурстарды пайдалану рентабельділігін айтып отыр. Бұл мәселе жалпы активті-пассивті басқаруда қарастырылуы қажет. Жеке тұлғалардан депозиттік ресурстар тартудың салыстырмалы тиімділігін есептеуде онымен байланысты шығындарды да есепке алған жөн.
Салымдар бойынша мөлшерлеме жүйесі нарықты конъюнктураға сәйкес болуы қажет.
Депозиттік саясаттың ішкі қайшылықтарын бірнеше аспектілер негізінде қарастыруға болады. Бұл және депозиттік мөлшерлеменің уақыттық құрылымы және олардың салым түрлері мен оның сомалары, сондай-ақ клиентураның әртүрлі категориялары бойынша дифференциялануы.
Коммерциялық банктердің депозиттік саясатының мәнін қарастыруда депозиттік саясаттың субъектілері мен объектілері, оны құрудың қағидалары, сондай-ақ депозиттік саясат шекаралары сияқты мәселелерге тоқталған жөн.
Коммерциялық банктердің депозиттік саясатының субъектілеріне банк клиенттері, коммерциялық банктер мен мемлкеттік мекемелер жатқызылады. Ал депозиттік саясаттың объектілеріне банктің тартылған қаражаттары мен банктің қосымша қызметтері жатқызылады. Депозиттік банктердің субъектілері мен объектілері келесі суретте көрініс тапқан.
Коммерциялық банк
Коммерциялық банктердің депозиттік саясаты
Депозиттік саясаттың субъектілері
Депозиттік саясат объектілері
Банк клиенттері
Мемлекеттік мекемелер
Тартылған қаражаттар:
# Депозиттер.
# Банкаралық несиелер.
# Векселдер.
# Сертификат
Банктің қосымша қызметтері
(кешендік қызмет көрсетулер)
Сурет 1. Коммерциялық банктердің депозиттік саясатының субъектілері мен объектілерінің құрамы
Депозиттік пайыздар ресурстар тарту облысындағы тиімді инструмент болғандықтан банктің депозиттік саясатын құру үрдісі банктің пайыздық саясатын жүргізуімен тығыз байланысты.
Мемлекеттік реттеу кезінде салымдардың жеделдігіне сәйкес пайыздың шекті нормалары заңдық тәртіппен реттелген, ал қазір банктер ҚРҰБ есептік мөлшеріне сәйкес бәсеке қабілетті пайыз мөлшерлемелерін өз бетінше тағайындайды. Депозиттік шоттардың жекелеген түрлері бойынша табыстар шамасы салымның мерзімімен, сомасымен, шоттың қызмет ету ерекшелігімен және клиенттің салым шартын сақтауына байланысты анықталады.
Депозиттер бойынша пайыз төлемі банктің операциялық шығындарының негізгі бөлігін құрайды. Сондықтан да банк бір жағынан пайыз мөлшерінің жоғары болуын қаламаса, екінші жағынан клиенттер үшін тартымды пайыз мөлшерін қолдауға мүдделі. Коммерциялық банктер ұзақ мерзімге ірі мөлшердегі депозиттерді тарту үшін пайыздық шығындардың өскеніне қарамастан клиенттерге жоғары пайыздық мөлшерлер ұсынады.
Банктер арасында ресурс тартудағы бәсекелестік күрестің маңызды құралы - пайыздық саясат болып табылады. Қазіргі кезде банктер депозит бойынша пайызды салымдарды сақтандыру қорының белгілеген мөлшерлемесіне байланысты белгілейді. Депозиттердің жеке түрлері бойынша пайыздық мөлшерлеме деңгейі салым мерзіміне, сомасына байланысты қойылады. Депозит мерзімі ұзақ болған сайын пайыздық мөлшерлеме де жоғары болып табылады. Сондай-ақ пайыз төлеу жиілігі де маңызды мәнге ие. Бұл жерде пайыз төлеу жиілігі алшақ болған сайын мөлшерлеме деңгейі де жоғары болады.
Коммерциялық банктердің пайыздық саясатының негізгі бағыттарының бірі депозиттік операциялар мен барлық ресурстар құнын талдау және есептеу болып табылады.
Ол үшін:
oo салымдар (депозиттер) бойынша оңтайлы пайыз тағайындау;
oo тартылған қаражаттар бойынша пайыздық мөлшерлер қарқынын зерттеу;
oo инфляция жағдайындағы ресурстардың шынайы құнын есептеу;
oo банк шығындарының жалпы құнындағы тартылған ресурстар бойынша пайыздық шығындар өзгерісін талдау қажет.
Пайыздарды есептеу кезінде пайыз мөлшерлерінің шамасы, қаражат тартылған нақты күн саны есепке алынады. Қаражат орналастыру мақсатымен банк таңдауда салымшы үшін пайыз мөлшерлемесін есептеу тәртібі анықтаушы фактор болуы мүмкін.
Пайыздарды есептеу келесі тәсілдердің бірімен жүргізіледі:
oo жай пайыздар;
oo күрделі пайыздар;
oo фиксирленген пайыздық мөлшермен;
oo өзгермелі пайыздық мөлшермен.
Салымшыларды тарту мақсатында пайызды есептеудің әр түрлі жолдары қарастырылған. Соның ішінде дәстүрлі тәсілге жай пайыз жатады. Мұнда есептеу базасы ретінде салымның соңғы қалдығы алынады.
Пайызды есептеудің екінші түрі - күрделі пайыз болып табылады. Бұл жерде есептеу кезені біткен соң салым сомасына пайыз есептеледі де, ол салым сомасына тағы да қосылады. Осылайша, келесі есептеу кезеңінде пайыздық мөлшерлеме тартымды көрінеді. Мұндай есептеу тәртібі салымның сақталу мерзімін ұлғайтып, оны инфляциядан қорғайды.
Кейбір банктер инфляциядан сақтану үшін пайызды алдын ала есептеп беруді ұсынады. Бұл жерде салымшы пайыздық табысты салымды сала салысымен алаалады. Егер келісім-шарт мерзімінен бұрын тоқтатылатын болса, банк салым бойынша пайызды қайта есептеп, артық төленген соманы қайтарып алады. Кейбір банктер пайызды есептеу кезінде бір жылдағы нақты күнді алса (365 немесе 366 күн), кейбіреулері жақындатылған орташа соманы (360 күн) алады. Бұл да табыс мөлшеріне әсер етеді.
Депозиттік операциялар келесідей қағидаларға негізделіп ұйымдастырылады:
oo депозиттік операциялар банктік пайда табуға негізделуі қажет;
oo банк балансының оперативтік төлем қабілеттілігін қолдау мақсатында икемді депозиттік саясат жүргізілуі керек;
oo депозиттік операцияларды ұйымдастыру үрдісінде жедел салымдарға көңіл бөлген жөн;
oo депозиттік операциялар мен мерзімі мен сомалары бойынша ссудалар беру операциялары арасындағы келісушілік пен өзара байланысты қамтамасыз ету қажет;
oo депозиттерді тартуға ықпал ететін банклік қызметтерді тарту шараларын қабылдау қажет.
Банктік депозит мәнін зерттей орырып, З. С. Каценеленбаум депозиттің екіжақтылық сипатын атап көрсеткен. Депозиттер салымшылар үшін потенциалды қаражат болып табылады. Салымшы чек толтырып, оны циркуляцияға жіберуі мүмкін. Сол уақытта банктегі қаражат пайыздық сыйақы әкеледі. Олар салымшы үшін екі рөлде көрінеді: бір жағынан ақша рөлінде, екінші жағынан, пайыз әкелетін капитал рөлінде.
Депозиттердің қолма - қол ақшамен салыстырғанда артықшылығы - ол пайыздық сыйақы әкеледі, ал кемшілігі - капиталдың әдеттегі әкелетін пыйызынан азырақ пайыз әкеледі. Осы төмендетілген пайыз кездейсоқ жағдай емес, бұл банк табиғатының негізі болып табылады. Өйткені, банктік депозит бойынша төлейтін пайызы өз қаражатын орналастырудан түсетін пайыздан төмен болады. Бұл жерде екеуінің қатынасы - (14) болып табылады [2].
Депозит тек клиентке ғана емес, сондай-ақ банкке де пайдалы. Көптеген депозиттердің банкке ссудалық капитал құруға мүмкіндігі бар. Содан соң банк оны тиімді салаларға орналастырады. Депозиттер бойынша пайыз бен несие бойынша пайыздың айырмасы банктің табысы болып табылады. Банктердің осы табысты көбейтуге тырысуы ресурстық базаны көбейтуге ұмтылуына әкеледі.
Банктің алтын ережесі бойынша оның қаржылық талаптарының мөлшері мен мерзімі міндеттемелерінің мөлшері мен мерзіміне сәйкес келуі керек. Осы ережеге сәйкес банктер ағымдағы шоттардағы қаражатты несиелеу ресурсы ретінде қолдана алмыс еді. Алайда, әдетте клиенттер бір мезгілде барлық қаржатты алмайтындықтан, банктік қолма - қол ақша резерві тым көп болмауы да мүмкін. Сонымен қатар, көптеген банктік оперциялар қолма - қолсыз түрде жүреді. Кассалық резерв ретінде қолданылмаған қолма - қол ақша қаржаттары банктің өтімділігін көбейтіп, несие беруге ресурс түрінде қолданылуы мүмкін [3].
Жалпы алғанда, депозиттік операциялар активті және пассивті болып бөлінеді. Активті депозиттік операциялар - банктің уақытша бос ақша қаражаттарын басқа корреспондент- шоттарда орналастыруға байлансты операциялар. Олар банктің өтімді активтері ретінде, яғни жалпы активтердің өте аз бөлігін алады.
Пассивті депозиттік операциялар - клиенттердің уақытша бос ақша қаражаттарын белгілі уақытқа және пайыз төлеу шартымен тартуға байланысты операциялар. Бұл операциялар көмегімен тартылған депозиттер пассив жағының көп бөлігін алады және банктік ресурстар қалыптастырудың негізгі көзі.
Салымдарды, депозиттердің және депозиттік емес ресурстардың шоттарының әр түрілері кездеседі. Бұл банктердің жоғары бәсекелестік нарықта банк қызметтеріне деген клиенттер топтарының сұранысын қанағаттандыруға және олардың қаражаттары мен уақытша бос қаражаттарын банктік шоттарға тартуға ұмтылуына жағдай жасайды.
Экономикалық мазмұнына қарай депозиттерді мынадай топтарға бөледі:
1) талап етуіне дейінгі депозиттер ;
2) мерзімді депозиттер ;
3) жинақ салымдары;
4) бағалы қағаздар.
Сондай- ақ оларды мынадай белгілеріне қарай жіктеуге болады:
1) мерзімдеріне қарай;
2) салым иелерінің категорияларына қарай;
3) қаражаттарды салу және қайтарып алу шартына қарай;
4) пайыз төлеу қарай;
5) банктің активтік операциялары бойынша жеңілдіктер алуына қарай,т.б.
Салым иелерінің категорияларына байланысты депозиттік шоттар мынадай түрге бөлінеді;
1) жеке тұрғалардың шоттары;
2) кәсіпорындар мен акционерлік қоғамдардың шоттары;
3) жергілікті билік ұйымдарының шоттары;
4) қаржылық мекемелердің шоттары;
5) шетелдік азаматтардың шоттары.
Талап етуіне дейінгі депозиттер - салым иелерінің бастапқы талап етуіне байланысты әр түрлі төлем құжаттары арқылы қолма- қол ақшаларын алатын әр түрлі шоттар. Талап етуіне дейінгі депозиттер ағымдағы есеп - айырысулар үшін қажет. Мұндай шотты ашуға ниетті ең алдымен клиент білдіреді, себебі оған есеп- айырысып, төлемдер жүргізу қажет болады. Мұндай шоттар бойынша қаражат қозғалысы қолма-қол ақша түрінде, чекпен, аударыммен, басқа да төлем құжаттарымен рәсімделуі мүмкін [5].
Қазақстан Республикасының банктік тәжірибесінде талап етуіне дейінгі депозиттерге келесілер жатады:
oo мемлекеттің, акционерлік кәсіпорындардың және әр түрлі шағын коммерциялық құрылымдардың ағымдық шоттарындағы сақталатын қаражаттар;
oo әр түрлі мақсаттарға тағайындалған қорлардың қаражаттары;
oo есеп айырысудағы қаражаттар;
oo жергілікті бюджеттер қаражаттары және олардың шоттарындағы қаражаттар;
oo жергілікті бюджеттер қаражаттары;
oo басқа банктердің корреспонденттік шоттарындағы қаражат қалдықтары.
Талап етуіне дейінгі депозиттік шоттардың арықшылығы олардың иелері үшін жоғарғы өтімділігіне байланысты сипатталады. Талап етуіне дейінгі депозиттік шоттарға қаражаттар шаруашылық және басқа да операциялардың жүзеге асырылуы барысында түседі және пайдаланылады.
Кемшілігі - шот бойынша пайыз төленбейді немесе өте төмен мөлшерде төленеді. Осылайша, талап етуіне дейінгі шоттардың өзіндік ерекшеліктері қалыптасады:
1) ақша салу және оны алу кез-келген уақытта ешқандай шектеусіз жүзеге асырлады;
2) шот иесі банктен осы шотты пайдаланғаны үшін пайыз түрінде немесе комиссиондық ақы алып отырады;
3) банктер талап етуіне дейінгі шоттарда ақшалай қаражаттарды сақтағаны үшін өте төменгі деңгейде пайыз төлейді, кейде төлемеуі де мүмкін;
4) талап етуіне дейінгі депозиттер бойынша коммерциялық банк орталық банкте сақталатын міндетті резервтерге жоғарғы мөлшерде аударымдар жасайды.
Талап етуіне дейінгі депозиттердің бір түріне контокорренттік шотты да жатқызуға болады. Контокррент (итал. conte corrente - ағымдық шот)- бұл банктің клиентпен арадағы барлық операциялары есепке алынатын бірегей шот болып табылады. Контокоррентте бір жағынан, банк ссудалары мен клиенттердің бұйрығы бойынша шоттарды жүргізілетін барлық төлемдер жүргізілсе, екінші жағынан - шотқа аударым, салым түрінде түсетін қаражаттар орналастырылады. Осылайша, бұл - активті- пассивті шот болып табылады.
Мерзімді депозиттер - банктерде белгілі бір мерзімге және пайыз төлеу шартында орналасырылған клиенттердің уақытша бос ақша қаражаттары.
Бұл депозит түрі алдын ала хабарлаудан кейін немесе мерзім бойынша алынуы мүмкін.
Мерзімді депозиттер чектің көмегімен пайдаланылмайды, бірақ қолма - қол ақша түрінде еркін аударылады. Егер мерзімге дейін бұл салымды алатын болса, онда шот иесі айыппұл төлеуге міндетті.
Мерзімді депозиттердің ерекшелігі - талап еткенге дейінгі депозитке қарағанда оларға міндетті резервтердің төменгі мөлшері белгіленеді.
Депозиттің бұл түрін алдын ала хабарлау негізінде немесе уақыты жеткен кезде салым иесі ала алады. Мерзімді депозиттерді чектер арқылы алуға болмайды. Мерзімді депозиттерді басқа шоттарға аударуға болады.
Мерзімді депозиттер мынадай түрлерге бөлінеді:
oo меншікті-мерзімді депозиттер;
oo алдын-ала ескерілетін мерзімді депозиттер.
Біздің еліміздің комммерциялық банктік жүйеге қатысты мерзімді депозиттердің біршама түрлері дамуда. Олар: меншікті мерзімді салымдар, кері алу туралы ескертуі бар мерзімді салымдар , депозиттік сертификаттар, жинақ сертификаттары.
Тағы бір кеңінен таралған депозиттердің түрі - жинақ салымдары. Олардың белгіленген мерзімі жоқ, қаражатын алуда ескертуін талап етпейді, салымныңжоғарғышегі шектелген, ақшаны салу және алу кезінде жинақ кітапшасын көрсетуі қажет.
Банктер үшін мұндай шоттар қосымша жұмыстарды талап етеді: операцияны ресімдеу қиынырақ, кітапшаны жоғалту және ұрлатып алу жағдыйына сай екіжақты тіркеу енгізу қажет және т.б. Компьютердің көмегімен жасалған жеке бет шоты туралы көшірмесі негізінде жинақ салымдарымен басқа салымдарды ауыстыруға мүмкіндігі бар.
Мерзімді депозиттер және жинақ салымдары депозиттік ресустардың біршама тұрақты бөлігін білдіреді
Жинақ салымдарының тұрақты мерзімі болмайды, бұл салымдардың түрі бойынша мерзімді депозиттерге қағаздар төменгі мөлшерде пайыз төленеді. Жинақ салымдары жинақ кітапшалары негізінде толтырылады.
Жинақ салымдарының мынадай ерекшеліктері болады:
oo ақшалай қаражаттарды сақтауда мерзімі болмайды;
oo шоттағы қаражатты алдын-алу барысында ешқандай ескерту талап етілмейді;
oo ақшаны шотқа саларда немесе шоттан аларда міндетті түде ақшалай қаражаттар қозғалысы көрсетілетін жинақ кітапшасының болуы талап етіледі.
Елімізде жинақ шоттары тек жеке тұлғаларға ғана ашылады. Шетел тәжірибесінде мұндай шоттар коммерциялық емес ұйымдарға және іскер фермаларға ашыла береді.
Отандық банктік тәжірибеде жеке тұлғаларға ашылатын жинақ салымдары салым операцияларының мерзіміне және мазмұнына қарай мынадай түрлерге бөлінеді:
- мерзімді жинақ салымдары;
- қосымша жарна қосатын мерзіміді жинақ салымдары;
- ұтыс салымдары;
- ақшалай заттай ұтыс салымдары;
- мақсатты және ағымдық салымдар;
- алдын алуын хабарлайтын салымдар;
- валюталық салымдар.
Жинақ сертификаттары бойынша табысқа басқа депозиттер тәрізді салық салынбайды. Мерзімді депозиттерге қарағанда сертификаттардың кемшілігі - банктің оларды эмиссиялаумен байланысты үлкен шығындарының болуы.
Осындай жағдайда, коммерциялық банктердің активтік операцияларын қаржыландырудың басты көзі ретінде пайдаланылуға тартылған қаражаттарды жинақтауда, коммерциялық банктерден депозиттік саясатты белсенді түрде жүргізе отырып депозиттік операцияларды ұдғайту талап етіледі. Депозиттік оепрацияларды ұйымдастыру барысында коммерциялық банктер баланс өтімділігін сақтай отырып, мынадай талаптарды ескеру керек:
oo депозиттік ресурстар қаржыландыратын активтік операциялардың мерзімдері мен сомасына сәйкес келуі;
oo депозиттік операциялар банк пайдасын ұлғайтуға немесе болашақта пайда алу үшін жұмыс жасауға тиіс;
oo депозиттік операцияларды ұйымдастыру процесінде мерзімді депозиттер мен мерзімді салымдардың көбірек тартылуына көңіл бөлу;
oo салым иелерінің санын өсіру мақсатында депозиттік операциялар түрлерін ұлғайтып, қосымша қызмет көрсетіп, жеңілдіктер жасауға тиіс.
1.2 Депозиттік саясатты қалыптастырудың құқықтық негізі
Коммерциялық банктердің депозиттік саясаты 1994 жылғы 27 желтоқсандағы Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексімен, 1995 жылғы 31 тамыздағы №2444 Қазақстан Республикасындағы банк қызметі мен банктер туралы заңымен, және заң күші бар Қазақстан Республикасы Президентінің 1995 жылғы 30 наурыздағы №2155 Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі туралы жарлығымен, 2005 жылдың 13 маусымындағы Валюталық реттеу мен қадағалау туралы Заңымен, 2003 жылдың 13 мамырындағы Акционерлік қоғамдар туралы Заңымен реттеледі. Банк қызметі мерзім өткен сайын Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкімен және қаржы нарығы мен қаржылық ұйымдарды реттеу және қадағалау бойынша Қазақстан Республикасы Агенттігімен тексеріліп отырады.
Коммерциялық банктердің депозиттік саясатының негізі ретінде Қазақстан Республикасы екінші деңгейлі банктерде орналастырылған депозиттерді міндетті кепілдендіру жөніндегі Қазақстан Республикасының 2006 жылғы 1 маусымдағы заңы сияқты заңнамалар мен заңдық актілер саналады.
Аталмыш заң депозиторлар құқығын қорғауға бағытталған. Бұл заң Қазақстан Республикасы екінші деңгейлі банктерінде орталастырылған депозиттерді міндетті кепілдендіріу жүйесінің қызмет етуінің құқықтық негізін, депозиттерді міндетті кепілдендіруді жүзеге асыратын ұйымдардың құрылуы мен қызмет ету тәртібін, депозиттерді міндетті кепілдендіру жүйесіне екінші деңгейлі банктердің қатысуы мен жүйе қатысушыларының өзара қатынасының басқа да мәселе лерін анықтайды.
Сонымен депозит саясатын реттейтін заңдар мен заңнамалық актілер мынадай:
- Депозиттерді міндетті кепілдендіру жүйесіне ену үшін екінші денгейлі банктердің қосылу келісім шартына бірігуі туралы өтініштің үлгісін бекіту туралы Басқару Агенттігінің 2006 жылғы 23 қыркүйектегі №216. бұйрығы.
- Екінші деңгейлі банктерде ішкі бақылау мен тәуекелді басқару жүйесінің болу талаптары туралы Нұсқауды бекіту жөніндегі Басқару Агенттігінің 2005 жылдың 30 қыркүйегіндегі №359 - шы бұйрығына өзгертулер мен толықтырулар енгізу жөніндегі 2006 жылдың 27 қазанындағы №234 бұйрығы.
- Басқару Агенттігінің кепілді депозиттер бойынша міндеттемелер алған банк - қатысушыларды депозиттерді міндетті кепілдендіруді жүзеге асырушы ұйымдардың депозиттерді орналастыру және қарыздар беру тәртібін бекіту жөніндегі 2006 жылдың 23 қыркүйегіндегі №210 бұйрығы.
- Қаржылық қызметтер бойынша сыйақылар мөлшері туралы ақпарттарды тарату кезіндегі екінші деңгейлі банктердің сыйақы мөлшерлемесі деңгейін есептеу тәртібін бекіту жөніндегі Басқару Агенттігінің 2006 жылдың 23 қыркүйегіндегі №215 бұйырғы.
Қазақстанда 1999 жылдың қыркүйегінен бастап депозиттерді міндетті ұжымдық сақтандыру жүйесі әрекет ете бастады. Ол банк ерікісіз жойылған жағдайда депозиторларға салымдарын қайтаруды қатамасыз ету үшін құрылған.
Депозиттерді кепілдендіру жүйесінің банк - қатысушысы еріксіз жойылған жағдайды депозиттерді кепілдендірудің Қазақстандық қоры жеке тұлғалардың жедел, шартты, талап етілгенге дейнгі, кепіл- салымдар, ағымдың шот, карт- шот салымдарынан туратын кепілдендірілген салымдары бойынша ақша қайтаруды қамтамасыз етеді. Тек мынадай жағдайларда салымдар қайтарылмайды:
- салым мөлшері 7 миллион теңгеге тең немесе одан жоғары (шетел валютасы баламасында) жедел және шартты салымдар,
- жойылатын банк - қатысушының бірінші жетекшілері мен оның жақын туғандарының салымдары;
- дауыс беру құқығы бар 5 пайыз және оданда көп акция иеленуші банк акционерлерінің алымдары.
Кепілдендірілген салымдар бойынша қайтару төлемі 400 000 теңге мөлшерінен аспайды.
Бүгінгі таңда депозиттерді кепілдендіру жүйесі табысты қызмет етуде және оның резервтік қоры күн санап өсуде. Жеке тұлғалар депозитімен операциялар жүргізетін екінші деңгейлі банктердің барлығы осы жүйенің қатысушылары болып табылады.
Сондай - ақ міндетті төтенше, қосымша календарлық салымдарды төлеу мөлшері мен тәртібін анықтаушы ереже де депозиттік саясаттың құқықтық негізін құрайды. Бұл ереже Қазақстан Республикасы екінші деңгейлі банктерінде орналастырылған депозиттерді міндетті кепілдендіру жөніндегі Қазақстан Респбликасының Заңдарына сәйкес әзірленген және ол депозиттерді міндетті кепілдендіру жүйесі банк - қатысушыларының міндеттті календарлық қосымша, төтенше салымдарды төлеу мен мөлшерін анықтау тәртібін бекітеді.
Осы ережеге сай депозиттерді міндетті кепілдендіруді жүзеге асырушы ұйымның тоқсан сайынғы анықтаған мөлшері бойынша банк - қатысушылар міндеті календарлық салымдарды төлейді.
Банк-қатысушлардың міңдетті календарлық салым мөлшері есепті тоқсаннан кейінгі айдың бірінші күніндегі жағдай бойынша банк - қатысушының кепілдендірілген депозит сомасының 0,5 (ноль бүтін бес ондық) пайызынан аспауы қажет .
Банк-қатысушылар есепті тоқсаннан кейінгі айдың 15- не дейінгі мерзімінде депозиттерді міндетті кепілдіруді жүзеге асыратын ұйымға қосылу келісім - шартында белгіленген үлгі мен тәсіл бойынша тартылған депозиттер жөнінде мәліметтер беруі керек.
Депозиттерді міндетті кепілдендірумен айналысатын ұйым тоқсан сайын өкілетті мемлекеттік ұйымдар мен банк - қатысушылардан алынған мәліметтер негізінде банк - қатысушыларының сандық және сапалық индикаторлар мәнінің есебін жүргізеді.
2Коммерциялық банктердегі депозиттік саясат
2.1 Коммерциялық банктердің депозиттік саясатына ықпал етуші факторлар мен элементтер
Банктік сектор қаржы нарығының маңызды бөлігі бола отырып, қаржылық нарықта қаржы делдалы ретінде, басқа кәсіпорындардың және халықтың уақытша бос қаражаттар сомасын салым түрінде жинақтайды.
Банк қызметіне ықпал ететін көптеген (экономикалық, саяси және т.б.) факторлар бар.
Коммерциялық банктердің табысты қызмет етуі жеткілікті ресурстық әлеуеттің болуына байланысты. Бірақта бұл қаржы институттары өзара байланысты және әртүрлі бағытта әсер ететін факторлардың ықпалындағы күрделі экономикалық объектілер болып табылады. Факторлардың біреуінің кері әсері басқа факторлардың оң ықпалын төмендетеді. Сондықтан да өз әлеуетіне сай сыртқы факторлардың кері ықпалын жұмсарта алатын банктер нарықта артықшылыққа ие болады.
Ресурстық базаны қалыптастыру үрдісінде әрбір коммерциялық банк барлық аспектілерді, соның ішінде, банктің депозиттік саясатын қалыптастыруға ықпал етуші аспектілерді және оның келесідей ерекшеліктерін есепке алу қажет: қаржы-экономикалық көрсеткіштерді (қаражат көлемі мен құрылымы, табыс мөлшерін, шығындар мен пайданы, қаражаттың түсу көздері мен құрылымын); ұйымдастыру жағдайларын (банктің бас стратегиясын, қаржы менеджмент деңгейін және банк персоналының біліктілігін); технологиялық параметрлерді (жаңа банклік өнімдер мен қызметтер енгізу).
Микроэкономикалық факторлар жеке сипатқа ие, ол банк қызметіне тәуелді, реттеуге болатын, өзгеріске ұшырауға бейім, динамикалық болып келеді.
Коммерциялық банктің тиімді қызмет етуіне макроэкономикалық және нормативті-құқытық жағдайларға байланысты сыртқы факторлар әсер етеді.
Барлық банкке ықпал ететін макроэкономикалық және нақты бір банк қызметіне ықпал ететін микроэкономикалық факторларды бөліп көрсетуге болады.
Банктің депозиттік саясаты көп жағдайда мемлекеттің фискальдық және ақша-несие саясатының сипатымен анықталады. Сондай-ақ депозиттік саясатқа банктің құрылуының аймақтық ерекшелігі маңызды ықпал етеді.
Банк ресурсын қалыптастыруды ұйымдастыруға ықпал ететін факторлар, банк депозиттік саясаты банктің жалпы мемлекеттік сияқты жеке саясатының да приоритетін көрсетеді.
Депозиттік саясаттың макроэкономикалық факторлары банкке қатысы бойынша объективті сипатқа ие, сондықтан да несиелік ұйым өз депозиттік саясатын қалыптастыруда оларға аса көңіл бөлген жөн.
Коммерциялық банктердің депозиттік қызметін анықтаушы негізгі макроэкономикалық факторларға мыналар жатқызылады;
1) коммерциялық банк өз қызметін жүзеге асырып отырған қаржы - экономикалық жағдай;
2) мемлекеттің ақша - несие саясаты;
3) бағалы қағаздар нарығы мен банкаралық несиенің дамуы;
4) елдегі банклік бәсеке мен банк жүйесінің даму деңгейі;
5) халықтың өмір сүру деңгейі мен әлеуметттік ортаның жағдайы.
Бұл факторлардың коммерциялық банк қызметіне ықпалын бағалай отырып, қалыпты экономикалық өсуге болып отырған елдегі сақталған экономикалық тұрақтылық коммерциялық банктердің қаражат тарту саласындағы қызметтеріне оң ықпал етіп отырғанын атап айтқан жөн.
Тәуекелділікті басқару үрдісі тәуекелділікті анықтау, өлшеу, бақылау және тәуекелділік мониторингінен турады. Банк депозиттік базасының параметрлерінің оның активтерімен сәйкес келуі үнемі бақылауға алынуда.
Тәуекелділікті сапалы басқаруға қол жеткізу мақсатында тәуекелділікті төмендету мен жоюға бағытталған мынадай шаралар қарастырылған:
oo жекелеген нарық сегменттеріндегі тәуекелділікті шектеу мақсатында тартылған қаражат көздері мен инвестиция бойынша банктің активтік және пассивтік операцияларын бөлу;
oo сыйақы төлемімен байланысты табыстар мен шығындарды, тартылған қаражат пен орналастырылған қаражаттар мерзімін салыстыру;
oo активтер мен пассивтер жағдайының мониторингі;
oo тәуекелге ұшырататын активтер мен пассивтер бойынша пайыздық мөлшерлерме алшақтығын талдау;
oo жалпы активтер мен міндеттемелер, сондай- ақ пайыздық активтер мен міндеттемелер арасындағы алшақтыққа лимит тағайындау;
oo банк клиенттері салымдарының нарықтық құнының өзгеруіне ықпал ететін факторларды анықтау және бағалау.
Несиелік ұйымның депозиттік портфелінің мазмұнын анықталушы негізгі факторлар ретінде тартылған қаражаттар, олардың шығу көзі мен тұрақтылығы саналады.
Ел экономикасы мен банк жүйесі арасындағы маңызды сипаттама елдің банк қызметтерінен қамтамасыз етілуі болып табылады. Оны институционалдық көзқарас тұрғысынан да ( әр облыстағы коммерциялық банктер санының жеткіліктілігімен) және функциональдық тұрғыдан (банк өнімдері мен қызметтерімен қамтамасыз етілуімен ) қарастыруға болады.
Коммерциялық банк филиалдарының тартылған ресурстар көлемі және құнымен сипатталатын депозиттік қызметінің дамуы сол өңірдің даму деңгейін көрсетеді. Банк филиалдарының депозиттік базасының өсуі мен оны ұдайы өндіріс процесіне белеснді тарту өңірдегі қалыптасқан мынадай макроэкономикалық жағдайлармен байланысты:
oo коммерциялық банктер филиалдарының мақсатты, соның ішінде депозиттік саясатын жүргізуге мүмкіндік беретін елдің экономикалық және әлеуметтік дамуының негізгі көрсеткіштерінің жақсаруымен (инвестициялық процестің қарқындауы, инфляция деңгейінің төмендеуі; халық табысының өсуі; зиянды кәсіпорындар санының қысқаруымен; бюджеттің табыс бөлігінің оң динамикасымен);
oo тұрақты экономикалық өсуге қол жеткізу, Қазақстан Республикасы Ұлттық Банк ақша - несие саясатын жұмсарту, сондай - ақ ұйымдастырылған жинақ қаражатқа халықтың ынтасын арттыру арқылы коммерциялық банктерге сенімді күшейту;
oo банктер арасындағы тұрақты бәсекелік орта және банк филиалдарының белсенді территориялық экспансиясын құру (шағын банктер, қосымша кеңселер, операциялық кассалар, сондай- ақ айырбас пунктерін ашу).
Сонымен, депозиттік саясат келесідей факторлармен анықталады:
oo клиенттерді және депозиттік инструменттерді таңдаудағы приоритетімен;
oo банктің тәжірибелік қызметін реттеуші нормалар және тәртіптермен.
Алдыңғы қатарлы шетелдік банктер тәжірибесін оқу, шет елдер мен Қазақстан Республикасында халыққа көрсетілетін банклік қызметтер нарығының даму қарқынын талдау, Қазақстан халқына көрсетілетің банклік қызметтер жүйесі дамуының Ұлттық және аймақтық ерешеліктерін анықтау депозиттік саясатты дайындау тактикасы мен стратеиясын әзірлеу кезінде банк басшылыққа алатын мынадай негізгі талаптарды бөліп көрсетуге мүмкіндік береді:
1) Қоршаған ортаны, нарықты талдау және осы нарықтағы банктің рөлін талдау (банктің географиялық орналасуы, клиентке жақындығы, филиалдар желісінің жеткіліктілігі, қала немесе ауылдық мекен, бәсекелестің бар - жоқтығы, өңірдегі демографиялық ,экономикалық, құқықтық, технологиялық, әләуметтік - мәдени жағдайы).
2) Диагностика ( талдау нәтижелерін синтездеу, банктің әлді және әлсіз жақтарын, оның тәуекелі мен мүмкінтерін анықтау) .
3) Әрекет етуші факторларды сақтап қалғандағы банк дамуын болжау;
4) Кемшіліктерді жою және оңтайлы тұрақты өсуге қол жеткізудегі банк маңсаты мен міндеттері. (Депозит және несиені төмендету мақсатымен мақсатты нарықтарды анықтау және нарықты талдау; депозитке қаражат тарту және оны несиелеу үрдісінде пайданы максималдау; банктің депозиттік және несиелік портфелін басқаруды оңтайландыру; несиені басқаруы тұрғысынан төлем қабілеттілікті қолдау;
5) Банк тактикасы мен стратегиясын әзірлеу.
Банк қызметтері нарығындағы банкаралық бәсеке деңгейін есепке ала отырып, нарық үлесін иемдену және сол нарық сегментінде халыққа қызмет көрсету бойынша меншікті операцияларын дамыту мақсатында мынадай шаралар қарастыру қажет;
а) бастапқы кезеңде - нарыққа ену стратегиясын таңдау (клиенттер, нарықтар мен өнімдер бойынша);
б) соңында - клиенттерге қызмет көрсету сапасын жоғарылату және банклік өнімдер мен қызметттер түрін кеңейту жолымен әртараптандыру мен дамыту стратегиясын таңдау жажет.
6) Банк тәжірбесін қалыптастыру (депозиттік, несиелік, пайыздық, валюталық, инвестициялық саясатты жүзеге асыруда).
7) Бақылау.
2.2Коммерциялық банктердің депозиттік саясатын құру механизмі
Банктің депозиттік саясатын банктің жалпы саясатының элементтерінің бірі ретінде қарастыра отырып, депозиттік саясаттың негізгі мақсаты төмен бағамен барынша мол ақша ресурстарын тарту екендігіне көз жеткіземіз.
Депозиттік саясаттың бұл мақсатын табысты жүзеге асыруы үшін, оның құрылу үрдісінде мынадай мәселелерді шешу қажет:
oo банкілік пайда алуда депозиттік операциялар өткізу үрдісіне ықпалдасу;
oo банк төлем қабілеттілігінің қажетті деңгейін сақтау;
oo депозиттің әртүрлі үлгілерін үйлестіру және депозиттік операциялар субъектілерін диверсификациялауды қамтамасыз ету; несиелік салымдар және депозиттер сомасы мен мерзімі бойынша ссудалар беру операциялары және депозиттік операциялар арасындағы өзара келісушілік пен өзара байланысты қолдау;
oo депозиттік шоттардағы бас қаражаттарды азайту;
oo икемді пайыздың саясат жүргізу;
oo тартылған ресурстар бойынша пайыздың шығындарды томендету жолдары мен құралдарын үнемі іздестіру;
oo банклік қызметтерді дамыту және клиенттерге қызмет көрсету мәдениеті мен сапасын жоғарылату.
Бұған байланысты коммерциялық банк депозиттік саясатын құрудың механизмін қарастыруға болады.
Депозиттік саясаттың мақсаты мен жалпы ережелері
Пассивті операцияларды басқару аппараты және банк қызметкерлерінің өкілеттілігі
Депозиттік келісім-шартты жүзеге асырудың түрлі кезеңдерінде депозиттік үрдісті ұйымдастыру
Депозиттік үрдісті банктік басқару және бақылау
Сурет 2. Коммерциялық банктердің депозиттік саясатын құру механизмі
Депозиттік операциялар мынадай қағидалармен ұйымдастырылады:
oo банктік пайда алуға немесе болашақта пайда алу үшін жағдай жасауға депозиттік операциялар әрекетету керек;
oo банк балансының оперативтік өтімділігін демеу мақсатында икемді депозиттік саясат жүргізілуі керек;
oo банк баланысының өтімділігін жоғары дәрежеде демеп отыратын мерзімдік салымдарға депозиттік операцияларды ұйымдастыру процесінде ерекше назар аударылуы қажет;
oo депозиттік операциялармен қарыздарды беру бойынша операциялардың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz