Көліктегі қылмыстар туралы
І. Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
ІІ. Негізгі бөлім. Көліктегі қылмыстар
1.1. Көліктегі қылмыстарға жалпы сипаттама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2. Көліктегі қылмыстардың жеке құрамдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
1.3. Көлікте қолданылатын ережелерді бұзу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...21
ІІІ. Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...29
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .31
ІІ. Негізгі бөлім. Көліктегі қылмыстар
1.1. Көліктегі қылмыстарға жалпы сипаттама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2. Көліктегі қылмыстардың жеке құрамдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...7
1.3. Көлікте қолданылатын ережелерді бұзу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...21
ІІІ. Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...29
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .31
Қазақстан Республикасынын қылмыстық құқығы ҚР құқықтық жүйесіне кіретін өз алдына жеке құқық саласы. Ол негізінен, мемлекет, егер орындамаса, озінің жазалайтындығын алға тарта отырып, бекіткен және санкциялаған, белгілі бір әрекеттерді жасауға тыйым салатын ережелердің жиынтығын құрайды.
Менің курстық жұымысым көліктегі қылмыстар тақырыбына бағытталған. Қылмыстық кодекстің Ерекше бөлімінің 12-тарауы көліктегі қылмыстарға арналған. Көліктегі қылмыстар бөлімінде көліктің барлық түрлері – темір жол, әуе, су көлігі, автомобиль троллейбус, трамвай, не басқа да механикалық көлік құралдарын жүргізуші адамның жол қозғалысы қауіпсіздігін немесе көлік құралдарын пайдалану ережелерін бұзғаны үшін қылмыстық жауаптылығы жинақталып берілген.
Объективтік жағынан алғанда Қылмыстық кодекстің 12-тарауындағы көліктегі қылмыстардың көпшілігі әрекет немесе әрекетсіздіктен, зардаптан және олардың арасындағы себепті байланыстардан тұрады (материалдық құрам). Тек қана екі түрлі қылмыс құрамы (305, 306-баптар) құрылысы жөнінен формальдық құрамға жатады.
Менің курстық жұымысым көліктегі қылмыстар тақырыбына бағытталған. Қылмыстық кодекстің Ерекше бөлімінің 12-тарауы көліктегі қылмыстарға арналған. Көліктегі қылмыстар бөлімінде көліктің барлық түрлері – темір жол, әуе, су көлігі, автомобиль троллейбус, трамвай, не басқа да механикалық көлік құралдарын жүргізуші адамның жол қозғалысы қауіпсіздігін немесе көлік құралдарын пайдалану ережелерін бұзғаны үшін қылмыстық жауаптылығы жинақталып берілген.
Объективтік жағынан алғанда Қылмыстық кодекстің 12-тарауындағы көліктегі қылмыстардың көпшілігі әрекет немесе әрекетсіздіктен, зардаптан және олардың арасындағы себепті байланыстардан тұрады (материалдық құрам). Тек қана екі түрлі қылмыс құрамы (305, 306-баптар) құрылысы жөнінен формальдық құрамға жатады.
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. 1995 жыл 30 тамыз
2. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі. 1997ж 16 шілде
3. Ағыбаев А.Н. Қылмыстық құқық. Алматы 1998ж.
4. А.В.Наумов. Қылмыстық құқық. Астана Фолиант баспасы 2001 ж.
5. Бұлатбеков Н. «Қылмыстық жаза тағайындау, монография» «Фолиант», Астана 2002 жыл.
6. Амандыкова С., Дулатбеков Н., Турбаева А. «Мемлекет және құқық теориясының негіздері» Астана, «Фолиант» 2001 жыл.
7. Жунусов Б. «Қазақстан Республикасының қылмыстық құқығы» Қарағанды, 2000 жыл.
8. Ағыбаев Н.А. «Қазақстан Республикасының Қылмыстық құқық негіздері» Алматы, «Жеті жарғы» 1999 жыл.
9. Ашитов З.О., Ашитов Б.З. «Қылмыстық атқару құқығы», Алматы «Жеті Жарғы »2003жыл.
10. Е. Алауғанов, С. Рахметов «Жаза практикалық – оқу құралы, Алматы «Өркениет»1999 жыл.
11. «Қазақстан Республикасының қылмыстық құқығы» Ерекше бөлім, Алматы, «Жеті Жарғы»2001 жыл.
12. А.Н. Ағыбаев «Қылмыстық құқық»Жалпы бөлім, Алматы «Жеті Жарғы»2001 жыл.
13. Мемлекет және құқық негіздері. Оқулық. /Құрастырған Е. Баянов. Алматы: Жеті жарғы, 2001.
14. Қазақстан Республикасының Қылмыстық қүқығы; Жалпы бөлім. Оқулық-Алматы: Жеті жарғы, 2003.
2. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі. 1997ж 16 шілде
3. Ағыбаев А.Н. Қылмыстық құқық. Алматы 1998ж.
4. А.В.Наумов. Қылмыстық құқық. Астана Фолиант баспасы 2001 ж.
5. Бұлатбеков Н. «Қылмыстық жаза тағайындау, монография» «Фолиант», Астана 2002 жыл.
6. Амандыкова С., Дулатбеков Н., Турбаева А. «Мемлекет және құқық теориясының негіздері» Астана, «Фолиант» 2001 жыл.
7. Жунусов Б. «Қазақстан Республикасының қылмыстық құқығы» Қарағанды, 2000 жыл.
8. Ағыбаев Н.А. «Қазақстан Республикасының Қылмыстық құқық негіздері» Алматы, «Жеті жарғы» 1999 жыл.
9. Ашитов З.О., Ашитов Б.З. «Қылмыстық атқару құқығы», Алматы «Жеті Жарғы »2003жыл.
10. Е. Алауғанов, С. Рахметов «Жаза практикалық – оқу құралы, Алматы «Өркениет»1999 жыл.
11. «Қазақстан Республикасының қылмыстық құқығы» Ерекше бөлім, Алматы, «Жеті Жарғы»2001 жыл.
12. А.Н. Ағыбаев «Қылмыстық құқық»Жалпы бөлім, Алматы «Жеті Жарғы»2001 жыл.
13. Мемлекет және құқық негіздері. Оқулық. /Құрастырған Е. Баянов. Алматы: Жеті жарғы, 2001.
14. Қазақстан Республикасының Қылмыстық қүқығы; Жалпы бөлім. Оқулық-Алматы: Жеті жарғы, 2003.
Жоспар
І. Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
ІІ. Негізгі бөлім. Көліктегі қылмыстар
1.1. Көліктегі қылмыстарға жалпы
сипаттама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2. Көліктегі қылмыстардың жеке
құрамдары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... .7
1.3. Көлікте қолданылатын ережелерді
бұзу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
ІІІ.
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... 29
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31
Кіріспе
Қазақстан Республикасынын қылмыстық құқығы ҚР құқықтық жүйесіне кіретін
өз алдына жеке құқық саласы. Ол негізінен, мемлекет, егер орындамаса,
озінің жазалайтындығын алға тарта отырып, бекіткен және санкциялаған,
белгілі бір әрекеттерді жасауға тыйым салатын ережелердің жиынтығын
құрайды.
Менің курстық жұымысым көліктегі қылмыстар тақырыбына бағытталған.
Қылмыстық кодекстің Ерекше бөлімінің 12-тарауы көліктегі қылмыстарға
арналған. Көліктегі қылмыстар бөлімінде көліктің барлық түрлері – темір
жол, әуе, су көлігі, автомобиль троллейбус, трамвай, не басқа да
механикалық көлік құралдарын жүргізуші адамның жол қозғалысы қауіпсіздігін
немесе көлік құралдарын пайдалану ережелерін бұзғаны үшін қылмыстық
жауаптылығы жинақталып берілген.
Объективтік жағынан алғанда Қылмыстық кодекстің 12-тарауындағы
көліктегі қылмыстардың көпшілігі әрекет немесе әрекетсіздіктен, зардаптан
және олардың арасындағы себепті байланыстардан тұрады (материалдық құрам).
Тек қана екі түрлі қылмыс құрамы (305, 306-баптар) құрылысы жөнінен
формальдық құрамға жатады.
Жол қозғалысы қауіпсіздігі және көлік құралдарын пайдалану ережелері
сан қилы, үнемі өзгертіліп, жаңартылып отырылады. Бұл ережелер арнаулы
зандарда немесе заңға бағынышты нормативтік актілерде көрініс тапқан.
Мұндай заңдарға – Қазақстан Республикасынын Конституциясы, Қазақстан
Республикасының жол қауіпсіздігі туралы заңы, Қазақстан Республикасының
темір жол жарғысы, Су кодексі, Әуе кодексі, Қазақстан Республикасындағы жол
жүру ережелері және тағы басқадар.
Көліктегі қылмыстардың нақты құрамдары өздерінің объективтік,
субъективтік белгілері бойынша бір – бірімен оқшауланады, әрқайсысының
өзіндік ерекшеліктері бар, осыған орай осы құрамдарды жеке-жеке талдау
арқылы олардың заңдылық табиғатын толық сипаттауға мүмкіндік туады.
Курстық жұмысымның өкілеттілігі: Курстық жұмысымның тақырыбы Қазақстан
Республикасының қылмыстық құқық саласындағы өзекті мәселелерінің бірі болып
саналады.
Көліктегі қылмыс (қылмыстың субъективті жағы) қылмыстық істердің
заңдық маңызын қарайды. Көліктегі қылмысты (қылмыстың субъективті
жағы) дұрыс анықтау, дәрежелеу қылмыстық жауаптылықтың жаза қолданудың
заңды кепілі болып табылады.
Куртық жұмысымның орындау мақсаты: Осы қылмыстардың анықтамасын
құрылымдық элементтерімен белгілерін ерекшеліктерін зерттеп, талдау жасау.
Көліктегі қылмыс (қылмыстың субъективтік жағы) құрылымының құқық заңдылық
маңызын ашу, оның негізгі түрлері, негізгі және факультативтік белгілерін
сипаттап, түсіндіру, анықтамаларын формаларын қарап талдау жасау.
Курстық жұмыстың зерттеу деңгейі: аталған тақырып бойынша ғалым
заңгерлердің көптеген зерттеу жұмыстары жүргізіледі. Оқулық әдістемелік
құралдарды кеңінен қаралып бағандалған. Ортақ тұжырымдар мен қорытындылар
жасалған
1.1. Көліктегі қылмыстарға жалпы сипаттама
Көліктегі қылмыстар жаңа Қылмыстық кодекстің 12-тарауында орналасқан.
Бұрынғы қылмыстық кодекске қарағанда бұл тарауда барлық түрлері – темір
жол, әуе, су көлігі, автомобиль троллейбус, трамвай, не басқа да
механикалық көлік құралдарын жүргізуші адамның жол қозғалысы қауіпсіздігін
немесе көлік құралдарын пайдалану ережелерін бұзғаны үшін қылмыстық
жауаптылығы жинақталып берілген.
Жол қозғалысы қауіпсіздігі немесе көлік құралдарын пайдалану
ережелеріне қарсы қылмыстық кінәлі түрде бұзып, көліктің бірқалыпты қызмет
етуін бұзатын, соның нәтижесінде заңда көзделген зардаптардың орын алуына
жол беретін іс-әрекеттер жатады.
Көлік қылмыстарының тобъектісі болып жол козғалысы қауіпсіздігін және
құралдарын пайдалану ережелерін реттейтін қоғамдық қатынастар табылады.
Қылмыстың тікелей объектісі – жол қозғалысы қауіпсіздігі және көлік
құралдарының нақты түрін (темір жол, су, әуе немесе автомобиль) пайдалану
ережелері, ал қосымша тікелей объектісі – кейбір құрамдар үшін адамның
өмірі, денсаулығы, сондай-ақ меншігі болуы мүмкін.
Қылмыстың заты –темір жол, су, әуе, автомобиль көліктері және басқа да
механикалық көлік құралдары.
Объективтік жағынан алғанда Қылмыстық кодекстің 12-тарауындағы
қылмыстардың көпшілігі әрекет немесе әрекетсіздіктен, зардаптан және
олардың арасындағы себепті байланыстардан тұрады (материалдық құрам). Тек
қана екі түрлі қылмыс құрамы (305, 306-баптар) құрылысы жөнінен формальдық
құрамға жатады.
Жол қозғалысы қауіпсіздігі және көлік құралдарын пайдалану ережелері
сан қилы, үнемі өзгертіліп, жаңартылып отырылады. Бұл ережелер арнаулы
зандарда немесе заңға бағынышты нормативтік актілерде көрініс тапқан.
Мұндай заңдарға – Қазақстан Республикасынын Конституциясы, Қазақстан
Республикасының жол қауіпсіздігі туралы заңы, Қазақстан Республикасының
темір жол жарғысы, Су кодексі, Әуе кодексі, Қазақстан Республикасындағы жол
жүру ережелері және тағы басқадар.
Осыған орай көлік қылмыстарының нақты құрамдарының диспозицясы
балнкеттік болып табылады. Әрбір жеке құрам үшін жауаптылық арнаулы заң,
басқадай нормативтік-құқықтық актілердің тиісті талаптарына нақты
негізделуі тиіс.
Көліктегі қылмыстарды дұрыс саралау үшін осы қылмыстың заты болып
табылатын көлік құралдарының түріне дәлме-дәл анықтама берудің маңызы
ерекше. Көлік деген ұғым жалпылама ұғым, оның құрамдас бөліктеріне, заңда
айтылғандай – темір жол, әуе немесе су көлігі және автомобиль көлігі
жатады.
Көліктегі қылмыстардың нақты құрамдары өздерінің объективтік,
субъективтік белгілері бойынша бір – бірімен оқшауланады, әрқайсысының
өзіндік ерекшеліктері бар, осыған орай осы құрамдарды жеке-жеке талдау
арқылы олардың заңдылық табиғатын толық сипаттауға мүмкіндік туады.
1.2. Көліктегі қылмыстардың жеке құрамдары
Темір жол, әуе немесе су көлігі мен оларды пайдалану қауіпсіздігінің
ережелерін бұзу (295-бап).
Қылмыстық кодекстің 295-бабының 1-тармағы темір жол, әуе теңіз немесе
су жолы көлігі қозғалысы немесе пайдалану ережелерін орындайтын жұмысына
немесе атқаратын қызметіне байланысты осы ережелерді сақтауға міндетті
адамның бұларды бұзуы, егер бұл әрекет абайсызда адамның денсаулығына ауыр
немесе орташа ауырлықтағы зиян келтіруге әкеп соққаны үшін жауаптылық
белгіленген. Қылмыстың тікелей объектісі – нақты көлік құралы түрінің жол
қауіпсіздігі және пайдалану ережесі. Қосымша тікелей объекті – заңның
диспозициясында көрсетілген зардаптың түріне байланысты – адамның
денсаулығы болады.
Қылмыстың заты – көліктің 4 түрі:
• темір жол,
• әуе,
• теңіз,
• су көліктері.
Темір жол көлігіне – рельсті көлік құралдары (локомотив, вагондар:
жартылай вагондар, платформалар, цистерналар) метролар, тар табанды темір
жолдар, және басқа арнаулы бағыттағы темір жолдар, дыбыс беру және байланыс
құралдары) бағдаршамдар, телефон линиясы, жолдардағы құрылыстар (көпірлер,
құбырлар, туннелдер) жатады.
Өндірістік қызметтер атқаратын шахталардағы рельсті көлік, цех ішіндегі
электрлендірілген көліктер (электровоз, вагонеткалар) темір жол көлігіне
жатпайды. Бұл көліктерді пайдалану ережесін бұзу өндірістік, техника
қауіпсіздігі немесе басқадай еңбек қорғау ережелерін бұзғандық (көлік
қылмыстары емес) болып табылады.
Әуе көлігіне адам жүк тасуға арналған азаматтық авиацлар және азаматтық
әуе кемелерінің барлық құралдары (ұшақ, тік ұшақ планерлар, аэростаттар,
дирижабиьдер, гидроұшақтар тағы басқа ) жатады.
Теңіз көлігіне – ірі немесе шағын кемелері, пароход, теплоход және
теңіз көлігі құралдарының барлық түрлері жатады.
Өзен көлігіне – шағын өлшемді өзне кемелері, пароходтар, теплоходтар,
катерлер, моторлы қайықтар және өзен құралдарының барлық түрлері жатады.
Бұл қылымыстын объективтік жағы:
а) нақты көлік құралы түрінің жол қауіпсіздігі және пайдалану ережесін
бұзатын ісәрекеттер (әрекет немесе әрекетсәздәк);
б) қылмыстың зардабы – адамнын денсаулығына ауыр немесе орташа
ауырлықтағы зиян келтірілуі;
в) іс-әрекет пен орын алған зардаптың арасындағы себепті байланыс
арқылы сипатталады.
Қылмыстық кодекстің 295-бабының диспозициясы балнкеттік, осыған орай
нақты жағдайларда орын алған ережелерді бұзушылықты анықтау үшін заңды күші
бар нормативтік актілерге жүгіну қажет және олар арқылы әрбір орын алған
құқық бұзушылық фактісі бойынша кінәлінің нормативтік актілердегі қайсы
баптың, баптың тармақтарының талаптарын бұзғаны дәлеме-дәл, нақталуы тиіс.
Жол қозғалысы қауіпсіздігі ережесін бұзу көлікті жүргізудің белгіленген
ережелерін орындамау немесе шала орындау әрекеттері арқылы көрініс табады
(мысалы: жылдамдықты арттыру, бағдаршамның өтуге, қозғалуға тыйым салған
талабын бұзу, ұшу маршуттарын сақтамау тағы сол сияқты).
Көлік құралдарын пайдалану ережелерін бұзуға – көлік құралдарын
техникалық ақауларымен пайдалануға шығару, оларды мақсатсыз пайдалану, мас
күйдегі немесе көлікті жүргізуге құқығы жоқ адамды көлік құралын жүргізуге
жіберу, көлікке артық жүк тиеу немесе артық жолаушылар отырғызу сияқты
әрекеттер жатады. Көліктің тиісті түрін пайдалану ережелері арнаулы
ведомстволар арқылы бекітіледі және оның орындаушыларға дер кезінде белгілі
болуы шарт.
Жауаптылық темір жол, әуе немесе су жолы көлігі қозғалысы немесе
пайдалану ережелерін бұзуға кінәлі адамның әрекеті немесе әрекетсіздігі
занда көрсетілген зардап абайсызда адамның денсаулығына ауыр немесе орташа
ауырлықтағы зиянға (295-баптың 1-тармағы), абайсызда екі немесе одан да көп
адамның өліміне (295-баптың 3-тармағы) әкеп соққан жағдайда пайда болады.
Адамның денсаулығына ауыр немесе орташа ауырлықтағы зиян келтірудің
түсінігі Қылмыс Кодекснің 103, 104-баптарында көрсетілген. Көлік құралдары
нақты түрінің қозғалысы мен оларды пайдалану ережелерін бұзу мен орын алған
зардаптың арасында себепті байланыс болған ретте ғана осы бап бойынша
қылмыстық жауаптылыққа тартылады.
Осы баптың бірінші бөлігінде көзделген әрекет, егер ол осы баптың
бірінші, екінші немесе үшінші бөліктерінде көзделген зардаптардың тууына
әкеп соқпаса да олардың тууына көрінеу қауіп төндірсе,– жауаптылық 295-
баптың 4-тармағы бойынша белгіленеді Яғни темір жол, теңіз немесе су жолы
көлігі қозғалысы немесе пайдалану ережелерін бұзу абайсызда адамның
денсаулығына ауыр, орташа ауырлықтағы зиян келтіруге абайсызда кісі
өліміне, абайсызда екі немесе одан көп адамның өліміне әкеліп соғу қаупін
төндірсе, кінәлі адам баптың осы тармағы бойынша жауапқа тартылады. Бұл
жерде аталған зардаптардан орын алуы міндетті нмнс.Заң бапта көзделген (295-
бап 1,2,3-тармақтары) зардаптардың тууына көрінеу қауіп төндірген жағдайды
көрсетіп отыр, яғни бұл қылмыс формальдық, көрінеу қауіп төндірген сәттен
бастап қылмыс аяқталған деп саналады.
Қылмыс субъективтік жағынан жол қозғалысы мен қауіпсіздік ережелерін
бұзу жөнінде де және одан туындайтын зардап жөнінде де тек абайсыздықпен
істеледі.
Қылмыстың субъектісі арнаулы: есі дұрыс, қылмыс істеген кезде 16-ға
толған, орындайтын жұмысына немесе атқаратын қызметіне байланысты заңда
көрсетілген ережелерді сақтауға міндетті адам (диспетчер, көлік капитаны,
экипаж командирі, ұшқыш, көлік жүргізуші тағы сол сияқты.
Көлік құралдарын жүргізуші адамдардың жол қозғалысы және көлік
құралдарын пайдалану ережелерін бұзуы (296-бап).
Автомобильді, троллейбусты, трамвайды не басқа да механикалық көлік
құралын жүргізуші адамның жол қозғалысы немесе көлік құралдарын пайдалану
ережелерін бұзуы, абайсызда адамның денсаулығына ауыр немесе орташа
ауырлықтағы зиян келтірсе – кінәлі Қылмыстық кодекстің 296-бабының 1-
тармағы бойынша жауапты болады деп белгіленген Қылмыстың тікелей объектісі
– көлік құралдарының қозғалыс және пайдалану қауіпсіздігі, қосымша объект –
жәбірленушінің денсаулығы.
Қылмыстың заты – автомобиль, троллейбус, трамвай және басқа да
механикалық көлік құралдары (мотоциклдер, мотороллерлер, жол, құрылыс және
басқа да арнаулы машиналар).
Қылмыстың объективтік жағын:
а) заңның диспозициясында көрсетілген көлік құралдарының жол қозғалысы
және пайдалану ережелерін әрекет немесе әрекетсәздік арқылы бұзуы;
б) жол қозғалысы немесе көлік құралдарын пайдалану ережелерін бұзудан
абайсызда адамның денсаулығына ауыр немесе орташа ауырлықтағы зиян
келтірілуі;
в) іс-әрекет пен зардаптың арасындағы себепті байланыс.
Қылмыстық Кодекстің 296-бабының диспозициясы бланкеттік, сондықтан да
ереженің бұзылғанын анықтау үшін басқа нормативті актілерге, атап айтқанда
Қазақстан Республикасындағы жол қозғалысы ережелеріне жүгініп, осы
нормативтік құжаттың нақты қайсы бабы, баптың қай тармағының талаптарының
бұзылғанын анықтау қажет.
Жол қозғалысы ережесін бұзуға жылдамдықты үдету, бағдаршамның тыйым
салғанына қарамастан жолдан өту, рұқсат етілмеген жерлерде басқа көлікті
басып озу тағы сол сияқты жатады.
Қылмыстық кодекстің 296-бабы бойынша қылмыстық жауаптылық көлік
құралдарын жүргізуші адамдардың жол қозғалысы және көлік құралдарын
пайдалану ережелерін бұзуынан абайсызда адамның денсаулығына ауыр немесе
орта ауырлықтағы зиян (296-баптын 1 тармағы) абайсызда кісі өліміне (296-
баптың 2-тармағы), абайсызда екі немесе одан да көп адамның өліміне әкеп
соқса (296-баптың 3-тармағы) туындайды. Егер адамның денсаулығына абайсызда
жеңіл дәрежеден аспайтын зиян келтірілсе, онда азаматтық-құқықтық
жауаптылық орын алады. Сондай-ақ көлік құралдарын жүргізуші адамдардың
әрекеті көлікті жөндеу, жүк тиеу немесе түсіру кезінде құрылыс, жол немесе
басқадай жұмыстарды жүргізу барысында Қылмыстық Кодекстің 296-бабында
көрсетілген зардаптың орын алуына әкеп соқса, онда істің нақты жағдайларына
байланысты олардың әрекеті Қылмыстық кодекстің жеке адамдарға, меншікке
немесе басқа бір белгілі жұмыстарды атқарудың тәртібін бұзғаны үшін
жауаптылықты белгілейтін баптары бойынша сараланады. Велосипед, ат көлігін
пайдалану арқылы зиян келтіруде жеке адамға немесе меншікке қарсы қылмыс
ретінде саралануы мүмкін. Өйткені бұлар көлік қылмыстарының затына
жатпайды. Көрсетілген қылмыс материалдық құрамға жатады. Ол занда
көрсетілген зардап орын алған сәттен бастап аяқталған ден табылады.
Іс-әрекет орын алған зардаптың арасындағы себепті байланыс анықталуы
қажет. Өйткені кейбір жағдайларда жүргізуші Қауіпті тойтаруға барынша
әрекет істегенімен, объективтік себептерге байланысты оны тойтара алмайды,
мұндай реттерде олардың әрекетінде құрамы болмауы да мүмкін.
Қылмыс субъективтік жағынан абайсыздықпен (менмендік немесе
немқұрайдылық түрінде) істеледі.
Менмендікте адам көлік қозғалысы және пайдалану ережесін бұзудан
адамның денсаулығына ауыр немесе орташа ауырлықтағы зиян келтірілу
мүмкіндігін алдын ала біледі, бірақ бұл зардаптарды жеткілікті негіздерсіз
жеңілтектікпен болғызбау мүмкіндігіне сенеді.
Немқұрайдылықта адам көрсетілген зардаптардың болу мүмкіндігін
болжамайды, бірақ қажетті ұқыптылық пен сақтық болғанда ол зардаптарды
болжап білуге тиіс және болжап біле алатын еді.
Қылмыстың субъектісі – жалпы 16-ға толған, көлік құралын жүргізуші
адам. Көлік құралын адам өзінің атқарған жұмысына байланысты немесе оған
байланыссыз (мысалы жекеменшік көлігін немесе көлікті өз бетімен айдап
әкетуде) жүргізуі мүмкін. Заң бойынша көлікті жүргізген адам қылмыс
субъектісі деп танылады.
Қылмыстық кодекстің 296-бабында көрсетілген қылмысты оған ұқсас көлік
қылмыстарынан (298, 300-баптар) және әскери қызметке қарсы қылмыстан
(Қылмыстық Кодекстің 391-бабы) ажырата білген жөн. Алдыңғы екі құрам қылмыс
құрамының субъективтік және объективтік жағы, ал үшіншісі – объект және
субъекті белгілері бойынша ажыратылады.
Жол оқиғасы болған орыннан кетіп қалу (297-бап).
Көлік құралын жүргізуші және жол қозғалысы немесе көлік құралдарын
пайдалану ережелерін адамның осы Кодекстің 295-бабында көздеген зардаптар
болған жағдайда жол-көлік оқиғасы болған жерден кетіп қалғаны үшін
жауаптылық Қылмыстық кодекстің 297-бабында тікелей көрсетілген.
Қылмыстың тікелей және қосымша тікелей объектісі Қылмыстық кодекстің
296-бабында көздеген қылмыстың объектісімен бірдей.
Қылмыстың заты – жол-көлік құралы.
Қылмыстың объективтік жағы -әрекетсіздіктен, соған байланысты орын
алған зардаптан және олардың арасындағы себепті байланыстан тұрады.
Әрекетсіздік көлік құралын жүргізуші адам жол жүру немесе көлік
құралдарын пайдалану ережсін бұзған жағдайда оқиға болған жерде болып,
жәбірленушіге қолдан келген көмек көрсетуге міндетті. Бірақ кінәлі адам
мұндай мүмкіндіктерді жүзеге асырмай, жәрбірленушіге көмек көрсетпей оқиға
болған жерден кетіп қалып, жол жүру ережесінің талаптарын бұзады. Осыған
орай оқиға болған жерден кетіп қалу деп - өмірі қауіпті жағдайда қалған
жәбірленушіге нақты көмек көрсетуге көрсетуге мүмкіндігі бола тұра,
себепсізден-себепсіз көмек көрсетпестен жол-көлік оқиғасы болған жерден
кетіп қалуда айтамыз. Егер жүргізушінің өзі жол оқиғасына байланысты
жарақат алып, дәрігерлік көмек алу үшін немесе зардап шеккендерге көмек
көрсетуге байланысты жол көлік оқиғасы болған жерден кетсе онда ол осы бап
бойынша қылмыстық жауаптылықтан бостылады.
Жол қозғалысы немесе көлік құралдарын пайдалану ережелерін бұзғаны үшін
адам кінәлі деп танылса, онда оның әрекеті Қылмыстық кодекстің 296,297-
баптарымен қылмыстардың жиынтығы бойынша сараланады.
Қылмыстық кодекстің 297-бабының объективтік жағының қажетті белгісі осы
Кодекстің 295-бабында көзделген зардаптардың орын алуы және жол-көлік
оқиғасы болған жерден кетіп қалу мен орын алған зардаптың арасын
байланыстыратын себепті байланыстың болуы болып табылады.
Қылмыс материалдық құрамға жатады және ол заңда көзделген зардаптың
пайда болған уақытынан бастап аяқталған деп танылады.
Қылмыс субъективтік жағынан кінәнің екі түрлі нысаны арқылы істеледі.
Жол-көлік оқиғасы болған жерден себепсіз кетіп қалу қасақаналықты, ал одан
туатын зардап абайсыздықты білдіреді.
Қылмыстың субъектісі – жалпы, 16-ға толған, көлік құралын жүргізген
адам.
Көлік құралдарын сапасыз жөндеу және оларды техникалық ақауларымен
пайдалануға шығару, мас күйіндегі адамды көлік құралын жүргізуге жіберу
(298-бап)
Көлік құралдарын, қатынас жолдарын, белгі беру немесе байланыс
құралдарын не өзге көлік жабдықтарын сапасыз жөндеу, сондай-ақ көлік
құралдарының техникалық күйіне жауапты адамның техникалық ақауы бар екені
белгілі көлік құралдарын пайдалануға шығаруы, егер бұл әрекеттер абайсызда
денсаулыққа ауыр немесе орташа ауырлықтағы зиян келтірсе Қылмыстық
кодекстің 298-бабының 1-тармағы бойынша жауаптылық көзделеді.
Осы қылмыстың негізгі қосымша тікелей объектісі Қылмыстық кодекстің 295-
бабындағы қылмыстың объектісімен бірдей.
Заңқылмыстың затының қатарына – көліктің барлық түрлерін (темір жол,
әуе, теңіз, су, автокөлік), жолдарың, белгі беру немесе байланыс
құралдарын, өзге көлік жабдықтарын (мысалы электропоезды қозғалысқа
келтіретін қонтактілік сымдар) жатқызған.
Қатынас жолдарына – рельстер, шпалдар ұшу аландары, жол айырықтары, су
көлігі тоқтайтын айлақ, жол төсем тағы басқа жатады.
Белгі беру құралдарына – семафорлар, бағдаршамдар, шлагбаумдар,
маяктар, бакендер, белгі беру құрылымдары, автотежегіш жүйелері тағы сол
сияқты жатады.
Байланыс құралдарына – ведомстволық телефондар радиотелефондар және
телеграф линиялары, рециялар, жасанды баланыс аппараттары тағы сол сияқты
жатады.
Өзге көлік жабдықтарына көпірдер, эстакадылар, радиолокаторлар,
туннелдер, шлюздер тағы сол сияқты жатады.
Қылмыс объективтік жағынан: а) көлік құралдарын, қатынас жолдарын,
белгі беру немесе байланыс құралдарын, не өзге көлік жабдықтарын сапасыз
жөндеу, сондай-ақ техникалық ақауы бар көлік құралдарын пайдалануға шығару;
б) денсаулыққа ауыр немесе орташа ауырлықтағы зиян келтіру; в) көрсетілген
осы әрекет пен орын алған зардаптың арасын байланыстырудың себепті
байланысы болуы арқылы сипатталады.
Жөнделген бұйымдарды міндетті техникалық талаптарға сай емес күйде
әзірлеу сапасыз жөндеу деп танылады.
Көлік құрылдарының техникалық күйіне жауапты адамның техникалық ақауы
бар екені белгілі көлік құралдарын пайдалануға уақытша, ауызша немесе
жазбаша түрде рұқсат етуі, оларды жолға шығару деп танылады.
Осы қылмыстың зардабы заңда Қылмыстық кодекстің 295-бабындағы сияқты –
денсаулыққа ауыр орташа ауырлықтағы зиян (298-баптың 1-тармағы), кісі өлімі
(298-баптың 3-тармағы), екі немесе одан көп адамның өлімі (298-баптың 4-
тармағы) деп көрсетілген.
Осы Кодекстің (298-баптың 3-тармағында) көлік құралы иесінің немесе
иеленушінің алкогольдік, есірткілік немесе өзге мастық күйдегі адамдарды
көлік құралдарын жүргізуге жіберуі, егер бұл абайсызда денсаулыққа ауыр
немесе орташа ауырлықтағы зиян келтіруге әкеп соққаны үшін жауаптылық
белгіленген. Мұндағы көлік иесіне –көліктің меншік иелері, ал иеленушісіне
– көлікке сенімхат немесе басқа да заңды негіздермен иелік етіп жүрген
адамдар жатады. Мас адам деп – есірткі немесе алкоголдік ішімдіктерді
пайдалану арқылы мастық күйге түскен адам. Көлік иелерінің немесе
иеленушілерінің мас күйдегі адамды көлікті жүргізуге жіберуі, одан занда
көрсетілген зардаптың орын алуы, және осы іс-әрекет пен зардаптың
арасындағы себепті байланыстың нақты болуы қылмыстық жауаптылықтың негізі
болып табылады.
Субъективтік жағынан көрсетілген қылмыс құрамы абайсыздықпен істеледі.
Егер занда көрсетілген осы іс-әрекеттер қасақана түрде жасалған болса, онда
кінәлі істің нақты дағдайларына байланысты диверсия: террорлық акт,
қасақана кісі өлтіру немесе денегежарақта салу, мүлікті қасақана жою немесе
бүлдіргені үшін жауаптылыққа тартылады.
Көлік құралдарын қатынас жолдарын: белгі беру немесе байланыс
құралдарын не өзге иелік құралдарын жөндеудің субъектісі көрсетілген
мехнизмдерді жөндеген кез келген 16-ға толған адам болады, ал көлік
құралдарын пайдалануға жіберудің суъектісі нормативтік актілер немесе
қызмет борышы бойынша көлік құралдарының техникалық күйіне жауапты адамдар
(миханик, диспетчер, колонна бастығы, жол қауіпсіздігі жөніндегі иенженер)
болады.
Қылмыстық кодекстің 298-бабының 3-тармағында көрсетілген қылмыстың
субъектісі меншік түріне қарамастан көлік иелері немесе иеленушілері болып
табылады.
Көлік құралдарын немесе қатынас жолдарын қасақана жарамсыздыққа келтіру
(299-бап).
Көлік құралдары, қатынас жолдарын, белгі беру немесе байланыс
құралдарын не өзге де көлік жабдықтарын қасақана бұзу, зақымдау немесе өзге
де тәсілмен пайдалануға жарамсыз күйге келтіру, сондай-ақ көлік
коммуникацияларына тосқауыл қою, егер бұл әрекеттер абайсызда адамның
денсаулығына ауыр немесе орташа ауырлықтағы зиян келтіруге, не ірі көлемде
залалкелтіруге не көлік пен байланыстың қалыпты жұмысы бұзылуына әкеп соқас
Қылмыстық кодекстің 299-бабының 1-тармағы бойынша жауаптылық туады.
Осы қылмыстың тікелей немесе қосымша тікелей объектілері Қылмыстық
кодекстің 295-бабының құрамындағы қылмыспен бірдей.
Қылмыстың заты – Қылмыстық кодекстің 298-бабындағы көрсетілген
заттармен ұқсас.
Қылмыс объективтік жағынан:
а) көлік құралдарын, қатынас жолдарын, белгі беру немесе байланыс
құралдарын не өзге де көлік жабдықтарын бұзу;
б) зақымдау;
в) немесе өзге де тәсілмен жарамсыз күйге келтіру;
г) сондай-ақ көлік коммуникацияларына тосқауыл қою;
д) заңда көрсетілген қылмыстық зардаптың келтірілуі;
е) аталған іс-әрекеттер мен зардаптың арасындағы себепті байланыстың
болуы арқылы сипатталады.
Көлік техникалық жүйелерін ішінара істен шығарып жармсыз етуді зақымдау
деп айтамыз.
Бұзу немесе зақымдау тәсілдерінен басқа кез келген әрекеттердіқолдану
арқылы көліктің техникалық жүйелерін немесе оның жекелеген бөлшектерін
істен шығаруды өзге де тәсілмен жарамсыз күйге келтіру деп айтамыз.
Көлік құралдарының еркін қозғалысына қарсы сан түрлі кедергілер келтіру
арқылы (ұшу алаңын, темір жол полотнасын қоршау, жол үстінде митинг өткізу,
баррикада қою арқылы көлікті жүргізбеу, көлік коммуникацияларына қызмет
ететін адамдарды машинист, диспетчер, жол жөндеушілерді) көлікке жібермеу
сияқты әрекеттер, көлік коммуникациясына тосқауыл қою деп танылады.
Занда көрсетілген зардап адамның деңсаулығына ауыр немесе орташа
ауырлықтағы зиян келтіру не ірі көлемдегі залал келтіру не көлік пен
байланыстың қалыпты жұмысы бұзылуына әкеп соқса қылмыс құрамы бар деп
саналады.
Денсаулыққа ауыр немесе орташа ауырлықтағы зиян келтірудің түсінігі
Қылмыстық кодекстің 295 – 298 баптарында көрсетілген.
Осы баптын (299-бап) ескеруіне сәйкес, осы тараудың баптарында азаматқа
айлық есептік көрсеткіштен жүз еседен асып түсетін мөлшерде келтірілген
залал не ұйымға немесе мемлекетке қылмыс жасалған кезде Қазақстан
Республикасының заңдарында белгіленген айлық есептік көрсеткіштен бес жүз
есе асып түсетін мөлшерде келтірілген залал көлемдегі залал деп танылады.
Көлік пен байланыстың қалыпты жұмысының бұзылуы деп заңда көрсетілген
қоғамға қауіпті іс-әрекеттердің салдарынан олардың біршама уақыт қызметін
амалсыз тоқтатуы айтылады. Осы тұрғыдағы мәселе арнаулы нормативтік актілер
арқылы анықталады.
Занда көрсетілген зардаптардың кез келгені кінәлінің істеген іс-
әрекетімен себепті байланысты болуы арқылы алған уақыттан бастап қылмыс
аяқталған деп танылады.
Қылмыс субъективтік жағынан кінәның абайсыздық түрі арқылы істеледі.
Қылмыстың субъектісі – 14-ке толған, кез келген адам.
Қылмыстық кодекстің 299-бабының 2 және 3-тармақтарында осы қылмыстың
ауырлататын (абайсызда кісі өліміне), өте ауырлататын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
І. Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
ІІ. Негізгі бөлім. Көліктегі қылмыстар
1.1. Көліктегі қылмыстарға жалпы
сипаттама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.2. Көліктегі қылмыстардың жеке
құрамдары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... .7
1.3. Көлікте қолданылатын ережелерді
бұзу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
ІІІ.
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... 29
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31
Кіріспе
Қазақстан Республикасынын қылмыстық құқығы ҚР құқықтық жүйесіне кіретін
өз алдына жеке құқық саласы. Ол негізінен, мемлекет, егер орындамаса,
озінің жазалайтындығын алға тарта отырып, бекіткен және санкциялаған,
белгілі бір әрекеттерді жасауға тыйым салатын ережелердің жиынтығын
құрайды.
Менің курстық жұымысым көліктегі қылмыстар тақырыбына бағытталған.
Қылмыстық кодекстің Ерекше бөлімінің 12-тарауы көліктегі қылмыстарға
арналған. Көліктегі қылмыстар бөлімінде көліктің барлық түрлері – темір
жол, әуе, су көлігі, автомобиль троллейбус, трамвай, не басқа да
механикалық көлік құралдарын жүргізуші адамның жол қозғалысы қауіпсіздігін
немесе көлік құралдарын пайдалану ережелерін бұзғаны үшін қылмыстық
жауаптылығы жинақталып берілген.
Объективтік жағынан алғанда Қылмыстық кодекстің 12-тарауындағы
көліктегі қылмыстардың көпшілігі әрекет немесе әрекетсіздіктен, зардаптан
және олардың арасындағы себепті байланыстардан тұрады (материалдық құрам).
Тек қана екі түрлі қылмыс құрамы (305, 306-баптар) құрылысы жөнінен
формальдық құрамға жатады.
Жол қозғалысы қауіпсіздігі және көлік құралдарын пайдалану ережелері
сан қилы, үнемі өзгертіліп, жаңартылып отырылады. Бұл ережелер арнаулы
зандарда немесе заңға бағынышты нормативтік актілерде көрініс тапқан.
Мұндай заңдарға – Қазақстан Республикасынын Конституциясы, Қазақстан
Республикасының жол қауіпсіздігі туралы заңы, Қазақстан Республикасының
темір жол жарғысы, Су кодексі, Әуе кодексі, Қазақстан Республикасындағы жол
жүру ережелері және тағы басқадар.
Көліктегі қылмыстардың нақты құрамдары өздерінің объективтік,
субъективтік белгілері бойынша бір – бірімен оқшауланады, әрқайсысының
өзіндік ерекшеліктері бар, осыған орай осы құрамдарды жеке-жеке талдау
арқылы олардың заңдылық табиғатын толық сипаттауға мүмкіндік туады.
Курстық жұмысымның өкілеттілігі: Курстық жұмысымның тақырыбы Қазақстан
Республикасының қылмыстық құқық саласындағы өзекті мәселелерінің бірі болып
саналады.
Көліктегі қылмыс (қылмыстың субъективті жағы) қылмыстық істердің
заңдық маңызын қарайды. Көліктегі қылмысты (қылмыстың субъективті
жағы) дұрыс анықтау, дәрежелеу қылмыстық жауаптылықтың жаза қолданудың
заңды кепілі болып табылады.
Куртық жұмысымның орындау мақсаты: Осы қылмыстардың анықтамасын
құрылымдық элементтерімен белгілерін ерекшеліктерін зерттеп, талдау жасау.
Көліктегі қылмыс (қылмыстың субъективтік жағы) құрылымының құқық заңдылық
маңызын ашу, оның негізгі түрлері, негізгі және факультативтік белгілерін
сипаттап, түсіндіру, анықтамаларын формаларын қарап талдау жасау.
Курстық жұмыстың зерттеу деңгейі: аталған тақырып бойынша ғалым
заңгерлердің көптеген зерттеу жұмыстары жүргізіледі. Оқулық әдістемелік
құралдарды кеңінен қаралып бағандалған. Ортақ тұжырымдар мен қорытындылар
жасалған
1.1. Көліктегі қылмыстарға жалпы сипаттама
Көліктегі қылмыстар жаңа Қылмыстық кодекстің 12-тарауында орналасқан.
Бұрынғы қылмыстық кодекске қарағанда бұл тарауда барлық түрлері – темір
жол, әуе, су көлігі, автомобиль троллейбус, трамвай, не басқа да
механикалық көлік құралдарын жүргізуші адамның жол қозғалысы қауіпсіздігін
немесе көлік құралдарын пайдалану ережелерін бұзғаны үшін қылмыстық
жауаптылығы жинақталып берілген.
Жол қозғалысы қауіпсіздігі немесе көлік құралдарын пайдалану
ережелеріне қарсы қылмыстық кінәлі түрде бұзып, көліктің бірқалыпты қызмет
етуін бұзатын, соның нәтижесінде заңда көзделген зардаптардың орын алуына
жол беретін іс-әрекеттер жатады.
Көлік қылмыстарының тобъектісі болып жол козғалысы қауіпсіздігін және
құралдарын пайдалану ережелерін реттейтін қоғамдық қатынастар табылады.
Қылмыстың тікелей объектісі – жол қозғалысы қауіпсіздігі және көлік
құралдарының нақты түрін (темір жол, су, әуе немесе автомобиль) пайдалану
ережелері, ал қосымша тікелей объектісі – кейбір құрамдар үшін адамның
өмірі, денсаулығы, сондай-ақ меншігі болуы мүмкін.
Қылмыстың заты –темір жол, су, әуе, автомобиль көліктері және басқа да
механикалық көлік құралдары.
Объективтік жағынан алғанда Қылмыстық кодекстің 12-тарауындағы
қылмыстардың көпшілігі әрекет немесе әрекетсіздіктен, зардаптан және
олардың арасындағы себепті байланыстардан тұрады (материалдық құрам). Тек
қана екі түрлі қылмыс құрамы (305, 306-баптар) құрылысы жөнінен формальдық
құрамға жатады.
Жол қозғалысы қауіпсіздігі және көлік құралдарын пайдалану ережелері
сан қилы, үнемі өзгертіліп, жаңартылып отырылады. Бұл ережелер арнаулы
зандарда немесе заңға бағынышты нормативтік актілерде көрініс тапқан.
Мұндай заңдарға – Қазақстан Республикасынын Конституциясы, Қазақстан
Республикасының жол қауіпсіздігі туралы заңы, Қазақстан Республикасының
темір жол жарғысы, Су кодексі, Әуе кодексі, Қазақстан Республикасындағы жол
жүру ережелері және тағы басқадар.
Осыған орай көлік қылмыстарының нақты құрамдарының диспозицясы
балнкеттік болып табылады. Әрбір жеке құрам үшін жауаптылық арнаулы заң,
басқадай нормативтік-құқықтық актілердің тиісті талаптарына нақты
негізделуі тиіс.
Көліктегі қылмыстарды дұрыс саралау үшін осы қылмыстың заты болып
табылатын көлік құралдарының түріне дәлме-дәл анықтама берудің маңызы
ерекше. Көлік деген ұғым жалпылама ұғым, оның құрамдас бөліктеріне, заңда
айтылғандай – темір жол, әуе немесе су көлігі және автомобиль көлігі
жатады.
Көліктегі қылмыстардың нақты құрамдары өздерінің объективтік,
субъективтік белгілері бойынша бір – бірімен оқшауланады, әрқайсысының
өзіндік ерекшеліктері бар, осыған орай осы құрамдарды жеке-жеке талдау
арқылы олардың заңдылық табиғатын толық сипаттауға мүмкіндік туады.
1.2. Көліктегі қылмыстардың жеке құрамдары
Темір жол, әуе немесе су көлігі мен оларды пайдалану қауіпсіздігінің
ережелерін бұзу (295-бап).
Қылмыстық кодекстің 295-бабының 1-тармағы темір жол, әуе теңіз немесе
су жолы көлігі қозғалысы немесе пайдалану ережелерін орындайтын жұмысына
немесе атқаратын қызметіне байланысты осы ережелерді сақтауға міндетті
адамның бұларды бұзуы, егер бұл әрекет абайсызда адамның денсаулығына ауыр
немесе орташа ауырлықтағы зиян келтіруге әкеп соққаны үшін жауаптылық
белгіленген. Қылмыстың тікелей объектісі – нақты көлік құралы түрінің жол
қауіпсіздігі және пайдалану ережесі. Қосымша тікелей объекті – заңның
диспозициясында көрсетілген зардаптың түріне байланысты – адамның
денсаулығы болады.
Қылмыстың заты – көліктің 4 түрі:
• темір жол,
• әуе,
• теңіз,
• су көліктері.
Темір жол көлігіне – рельсті көлік құралдары (локомотив, вагондар:
жартылай вагондар, платформалар, цистерналар) метролар, тар табанды темір
жолдар, және басқа арнаулы бағыттағы темір жолдар, дыбыс беру және байланыс
құралдары) бағдаршамдар, телефон линиясы, жолдардағы құрылыстар (көпірлер,
құбырлар, туннелдер) жатады.
Өндірістік қызметтер атқаратын шахталардағы рельсті көлік, цех ішіндегі
электрлендірілген көліктер (электровоз, вагонеткалар) темір жол көлігіне
жатпайды. Бұл көліктерді пайдалану ережесін бұзу өндірістік, техника
қауіпсіздігі немесе басқадай еңбек қорғау ережелерін бұзғандық (көлік
қылмыстары емес) болып табылады.
Әуе көлігіне адам жүк тасуға арналған азаматтық авиацлар және азаматтық
әуе кемелерінің барлық құралдары (ұшақ, тік ұшақ планерлар, аэростаттар,
дирижабиьдер, гидроұшақтар тағы басқа ) жатады.
Теңіз көлігіне – ірі немесе шағын кемелері, пароход, теплоход және
теңіз көлігі құралдарының барлық түрлері жатады.
Өзен көлігіне – шағын өлшемді өзне кемелері, пароходтар, теплоходтар,
катерлер, моторлы қайықтар және өзен құралдарының барлық түрлері жатады.
Бұл қылымыстын объективтік жағы:
а) нақты көлік құралы түрінің жол қауіпсіздігі және пайдалану ережесін
бұзатын ісәрекеттер (әрекет немесе әрекетсәздәк);
б) қылмыстың зардабы – адамнын денсаулығына ауыр немесе орташа
ауырлықтағы зиян келтірілуі;
в) іс-әрекет пен орын алған зардаптың арасындағы себепті байланыс
арқылы сипатталады.
Қылмыстық кодекстің 295-бабының диспозициясы балнкеттік, осыған орай
нақты жағдайларда орын алған ережелерді бұзушылықты анықтау үшін заңды күші
бар нормативтік актілерге жүгіну қажет және олар арқылы әрбір орын алған
құқық бұзушылық фактісі бойынша кінәлінің нормативтік актілердегі қайсы
баптың, баптың тармақтарының талаптарын бұзғаны дәлеме-дәл, нақталуы тиіс.
Жол қозғалысы қауіпсіздігі ережесін бұзу көлікті жүргізудің белгіленген
ережелерін орындамау немесе шала орындау әрекеттері арқылы көрініс табады
(мысалы: жылдамдықты арттыру, бағдаршамның өтуге, қозғалуға тыйым салған
талабын бұзу, ұшу маршуттарын сақтамау тағы сол сияқты).
Көлік құралдарын пайдалану ережелерін бұзуға – көлік құралдарын
техникалық ақауларымен пайдалануға шығару, оларды мақсатсыз пайдалану, мас
күйдегі немесе көлікті жүргізуге құқығы жоқ адамды көлік құралын жүргізуге
жіберу, көлікке артық жүк тиеу немесе артық жолаушылар отырғызу сияқты
әрекеттер жатады. Көліктің тиісті түрін пайдалану ережелері арнаулы
ведомстволар арқылы бекітіледі және оның орындаушыларға дер кезінде белгілі
болуы шарт.
Жауаптылық темір жол, әуе немесе су жолы көлігі қозғалысы немесе
пайдалану ережелерін бұзуға кінәлі адамның әрекеті немесе әрекетсіздігі
занда көрсетілген зардап абайсызда адамның денсаулығына ауыр немесе орташа
ауырлықтағы зиянға (295-баптың 1-тармағы), абайсызда екі немесе одан да көп
адамның өліміне (295-баптың 3-тармағы) әкеп соққан жағдайда пайда болады.
Адамның денсаулығына ауыр немесе орташа ауырлықтағы зиян келтірудің
түсінігі Қылмыс Кодекснің 103, 104-баптарында көрсетілген. Көлік құралдары
нақты түрінің қозғалысы мен оларды пайдалану ережелерін бұзу мен орын алған
зардаптың арасында себепті байланыс болған ретте ғана осы бап бойынша
қылмыстық жауаптылыққа тартылады.
Осы баптың бірінші бөлігінде көзделген әрекет, егер ол осы баптың
бірінші, екінші немесе үшінші бөліктерінде көзделген зардаптардың тууына
әкеп соқпаса да олардың тууына көрінеу қауіп төндірсе,– жауаптылық 295-
баптың 4-тармағы бойынша белгіленеді Яғни темір жол, теңіз немесе су жолы
көлігі қозғалысы немесе пайдалану ережелерін бұзу абайсызда адамның
денсаулығына ауыр, орташа ауырлықтағы зиян келтіруге абайсызда кісі
өліміне, абайсызда екі немесе одан көп адамның өліміне әкеліп соғу қаупін
төндірсе, кінәлі адам баптың осы тармағы бойынша жауапқа тартылады. Бұл
жерде аталған зардаптардан орын алуы міндетті нмнс.Заң бапта көзделген (295-
бап 1,2,3-тармақтары) зардаптардың тууына көрінеу қауіп төндірген жағдайды
көрсетіп отыр, яғни бұл қылмыс формальдық, көрінеу қауіп төндірген сәттен
бастап қылмыс аяқталған деп саналады.
Қылмыс субъективтік жағынан жол қозғалысы мен қауіпсіздік ережелерін
бұзу жөнінде де және одан туындайтын зардап жөнінде де тек абайсыздықпен
істеледі.
Қылмыстың субъектісі арнаулы: есі дұрыс, қылмыс істеген кезде 16-ға
толған, орындайтын жұмысына немесе атқаратын қызметіне байланысты заңда
көрсетілген ережелерді сақтауға міндетті адам (диспетчер, көлік капитаны,
экипаж командирі, ұшқыш, көлік жүргізуші тағы сол сияқты.
Көлік құралдарын жүргізуші адамдардың жол қозғалысы және көлік
құралдарын пайдалану ережелерін бұзуы (296-бап).
Автомобильді, троллейбусты, трамвайды не басқа да механикалық көлік
құралын жүргізуші адамның жол қозғалысы немесе көлік құралдарын пайдалану
ережелерін бұзуы, абайсызда адамның денсаулығына ауыр немесе орташа
ауырлықтағы зиян келтірсе – кінәлі Қылмыстық кодекстің 296-бабының 1-
тармағы бойынша жауапты болады деп белгіленген Қылмыстың тікелей объектісі
– көлік құралдарының қозғалыс және пайдалану қауіпсіздігі, қосымша объект –
жәбірленушінің денсаулығы.
Қылмыстың заты – автомобиль, троллейбус, трамвай және басқа да
механикалық көлік құралдары (мотоциклдер, мотороллерлер, жол, құрылыс және
басқа да арнаулы машиналар).
Қылмыстың объективтік жағын:
а) заңның диспозициясында көрсетілген көлік құралдарының жол қозғалысы
және пайдалану ережелерін әрекет немесе әрекетсәздік арқылы бұзуы;
б) жол қозғалысы немесе көлік құралдарын пайдалану ережелерін бұзудан
абайсызда адамның денсаулығына ауыр немесе орташа ауырлықтағы зиян
келтірілуі;
в) іс-әрекет пен зардаптың арасындағы себепті байланыс.
Қылмыстық Кодекстің 296-бабының диспозициясы бланкеттік, сондықтан да
ереженің бұзылғанын анықтау үшін басқа нормативті актілерге, атап айтқанда
Қазақстан Республикасындағы жол қозғалысы ережелеріне жүгініп, осы
нормативтік құжаттың нақты қайсы бабы, баптың қай тармағының талаптарының
бұзылғанын анықтау қажет.
Жол қозғалысы ережесін бұзуға жылдамдықты үдету, бағдаршамның тыйым
салғанына қарамастан жолдан өту, рұқсат етілмеген жерлерде басқа көлікті
басып озу тағы сол сияқты жатады.
Қылмыстық кодекстің 296-бабы бойынша қылмыстық жауаптылық көлік
құралдарын жүргізуші адамдардың жол қозғалысы және көлік құралдарын
пайдалану ережелерін бұзуынан абайсызда адамның денсаулығына ауыр немесе
орта ауырлықтағы зиян (296-баптын 1 тармағы) абайсызда кісі өліміне (296-
баптың 2-тармағы), абайсызда екі немесе одан да көп адамның өліміне әкеп
соқса (296-баптың 3-тармағы) туындайды. Егер адамның денсаулығына абайсызда
жеңіл дәрежеден аспайтын зиян келтірілсе, онда азаматтық-құқықтық
жауаптылық орын алады. Сондай-ақ көлік құралдарын жүргізуші адамдардың
әрекеті көлікті жөндеу, жүк тиеу немесе түсіру кезінде құрылыс, жол немесе
басқадай жұмыстарды жүргізу барысында Қылмыстық Кодекстің 296-бабында
көрсетілген зардаптың орын алуына әкеп соқса, онда істің нақты жағдайларына
байланысты олардың әрекеті Қылмыстық кодекстің жеке адамдарға, меншікке
немесе басқа бір белгілі жұмыстарды атқарудың тәртібін бұзғаны үшін
жауаптылықты белгілейтін баптары бойынша сараланады. Велосипед, ат көлігін
пайдалану арқылы зиян келтіруде жеке адамға немесе меншікке қарсы қылмыс
ретінде саралануы мүмкін. Өйткені бұлар көлік қылмыстарының затына
жатпайды. Көрсетілген қылмыс материалдық құрамға жатады. Ол занда
көрсетілген зардап орын алған сәттен бастап аяқталған ден табылады.
Іс-әрекет орын алған зардаптың арасындағы себепті байланыс анықталуы
қажет. Өйткені кейбір жағдайларда жүргізуші Қауіпті тойтаруға барынша
әрекет істегенімен, объективтік себептерге байланысты оны тойтара алмайды,
мұндай реттерде олардың әрекетінде құрамы болмауы да мүмкін.
Қылмыс субъективтік жағынан абайсыздықпен (менмендік немесе
немқұрайдылық түрінде) істеледі.
Менмендікте адам көлік қозғалысы және пайдалану ережесін бұзудан
адамның денсаулығына ауыр немесе орташа ауырлықтағы зиян келтірілу
мүмкіндігін алдын ала біледі, бірақ бұл зардаптарды жеткілікті негіздерсіз
жеңілтектікпен болғызбау мүмкіндігіне сенеді.
Немқұрайдылықта адам көрсетілген зардаптардың болу мүмкіндігін
болжамайды, бірақ қажетті ұқыптылық пен сақтық болғанда ол зардаптарды
болжап білуге тиіс және болжап біле алатын еді.
Қылмыстың субъектісі – жалпы 16-ға толған, көлік құралын жүргізуші
адам. Көлік құралын адам өзінің атқарған жұмысына байланысты немесе оған
байланыссыз (мысалы жекеменшік көлігін немесе көлікті өз бетімен айдап
әкетуде) жүргізуі мүмкін. Заң бойынша көлікті жүргізген адам қылмыс
субъектісі деп танылады.
Қылмыстық кодекстің 296-бабында көрсетілген қылмысты оған ұқсас көлік
қылмыстарынан (298, 300-баптар) және әскери қызметке қарсы қылмыстан
(Қылмыстық Кодекстің 391-бабы) ажырата білген жөн. Алдыңғы екі құрам қылмыс
құрамының субъективтік және объективтік жағы, ал үшіншісі – объект және
субъекті белгілері бойынша ажыратылады.
Жол оқиғасы болған орыннан кетіп қалу (297-бап).
Көлік құралын жүргізуші және жол қозғалысы немесе көлік құралдарын
пайдалану ережелерін адамның осы Кодекстің 295-бабында көздеген зардаптар
болған жағдайда жол-көлік оқиғасы болған жерден кетіп қалғаны үшін
жауаптылық Қылмыстық кодекстің 297-бабында тікелей көрсетілген.
Қылмыстың тікелей және қосымша тікелей объектісі Қылмыстық кодекстің
296-бабында көздеген қылмыстың объектісімен бірдей.
Қылмыстың заты – жол-көлік құралы.
Қылмыстың объективтік жағы -әрекетсіздіктен, соған байланысты орын
алған зардаптан және олардың арасындағы себепті байланыстан тұрады.
Әрекетсіздік көлік құралын жүргізуші адам жол жүру немесе көлік
құралдарын пайдалану ережсін бұзған жағдайда оқиға болған жерде болып,
жәбірленушіге қолдан келген көмек көрсетуге міндетті. Бірақ кінәлі адам
мұндай мүмкіндіктерді жүзеге асырмай, жәрбірленушіге көмек көрсетпей оқиға
болған жерден кетіп қалып, жол жүру ережесінің талаптарын бұзады. Осыған
орай оқиға болған жерден кетіп қалу деп - өмірі қауіпті жағдайда қалған
жәбірленушіге нақты көмек көрсетуге көрсетуге мүмкіндігі бола тұра,
себепсізден-себепсіз көмек көрсетпестен жол-көлік оқиғасы болған жерден
кетіп қалуда айтамыз. Егер жүргізушінің өзі жол оқиғасына байланысты
жарақат алып, дәрігерлік көмек алу үшін немесе зардап шеккендерге көмек
көрсетуге байланысты жол көлік оқиғасы болған жерден кетсе онда ол осы бап
бойынша қылмыстық жауаптылықтан бостылады.
Жол қозғалысы немесе көлік құралдарын пайдалану ережелерін бұзғаны үшін
адам кінәлі деп танылса, онда оның әрекеті Қылмыстық кодекстің 296,297-
баптарымен қылмыстардың жиынтығы бойынша сараланады.
Қылмыстық кодекстің 297-бабының объективтік жағының қажетті белгісі осы
Кодекстің 295-бабында көзделген зардаптардың орын алуы және жол-көлік
оқиғасы болған жерден кетіп қалу мен орын алған зардаптың арасын
байланыстыратын себепті байланыстың болуы болып табылады.
Қылмыс материалдық құрамға жатады және ол заңда көзделген зардаптың
пайда болған уақытынан бастап аяқталған деп танылады.
Қылмыс субъективтік жағынан кінәнің екі түрлі нысаны арқылы істеледі.
Жол-көлік оқиғасы болған жерден себепсіз кетіп қалу қасақаналықты, ал одан
туатын зардап абайсыздықты білдіреді.
Қылмыстың субъектісі – жалпы, 16-ға толған, көлік құралын жүргізген
адам.
Көлік құралдарын сапасыз жөндеу және оларды техникалық ақауларымен
пайдалануға шығару, мас күйіндегі адамды көлік құралын жүргізуге жіберу
(298-бап)
Көлік құралдарын, қатынас жолдарын, белгі беру немесе байланыс
құралдарын не өзге көлік жабдықтарын сапасыз жөндеу, сондай-ақ көлік
құралдарының техникалық күйіне жауапты адамның техникалық ақауы бар екені
белгілі көлік құралдарын пайдалануға шығаруы, егер бұл әрекеттер абайсызда
денсаулыққа ауыр немесе орташа ауырлықтағы зиян келтірсе Қылмыстық
кодекстің 298-бабының 1-тармағы бойынша жауаптылық көзделеді.
Осы қылмыстың негізгі қосымша тікелей объектісі Қылмыстық кодекстің 295-
бабындағы қылмыстың объектісімен бірдей.
Заңқылмыстың затының қатарына – көліктің барлық түрлерін (темір жол,
әуе, теңіз, су, автокөлік), жолдарың, белгі беру немесе байланыс
құралдарын, өзге көлік жабдықтарын (мысалы электропоезды қозғалысқа
келтіретін қонтактілік сымдар) жатқызған.
Қатынас жолдарына – рельстер, шпалдар ұшу аландары, жол айырықтары, су
көлігі тоқтайтын айлақ, жол төсем тағы басқа жатады.
Белгі беру құралдарына – семафорлар, бағдаршамдар, шлагбаумдар,
маяктар, бакендер, белгі беру құрылымдары, автотежегіш жүйелері тағы сол
сияқты жатады.
Байланыс құралдарына – ведомстволық телефондар радиотелефондар және
телеграф линиялары, рециялар, жасанды баланыс аппараттары тағы сол сияқты
жатады.
Өзге көлік жабдықтарына көпірдер, эстакадылар, радиолокаторлар,
туннелдер, шлюздер тағы сол сияқты жатады.
Қылмыс объективтік жағынан: а) көлік құралдарын, қатынас жолдарын,
белгі беру немесе байланыс құралдарын, не өзге көлік жабдықтарын сапасыз
жөндеу, сондай-ақ техникалық ақауы бар көлік құралдарын пайдалануға шығару;
б) денсаулыққа ауыр немесе орташа ауырлықтағы зиян келтіру; в) көрсетілген
осы әрекет пен орын алған зардаптың арасын байланыстырудың себепті
байланысы болуы арқылы сипатталады.
Жөнделген бұйымдарды міндетті техникалық талаптарға сай емес күйде
әзірлеу сапасыз жөндеу деп танылады.
Көлік құрылдарының техникалық күйіне жауапты адамның техникалық ақауы
бар екені белгілі көлік құралдарын пайдалануға уақытша, ауызша немесе
жазбаша түрде рұқсат етуі, оларды жолға шығару деп танылады.
Осы қылмыстың зардабы заңда Қылмыстық кодекстің 295-бабындағы сияқты –
денсаулыққа ауыр орташа ауырлықтағы зиян (298-баптың 1-тармағы), кісі өлімі
(298-баптың 3-тармағы), екі немесе одан көп адамның өлімі (298-баптың 4-
тармағы) деп көрсетілген.
Осы Кодекстің (298-баптың 3-тармағында) көлік құралы иесінің немесе
иеленушінің алкогольдік, есірткілік немесе өзге мастық күйдегі адамдарды
көлік құралдарын жүргізуге жіберуі, егер бұл абайсызда денсаулыққа ауыр
немесе орташа ауырлықтағы зиян келтіруге әкеп соққаны үшін жауаптылық
белгіленген. Мұндағы көлік иесіне –көліктің меншік иелері, ал иеленушісіне
– көлікке сенімхат немесе басқа да заңды негіздермен иелік етіп жүрген
адамдар жатады. Мас адам деп – есірткі немесе алкоголдік ішімдіктерді
пайдалану арқылы мастық күйге түскен адам. Көлік иелерінің немесе
иеленушілерінің мас күйдегі адамды көлікті жүргізуге жіберуі, одан занда
көрсетілген зардаптың орын алуы, және осы іс-әрекет пен зардаптың
арасындағы себепті байланыстың нақты болуы қылмыстық жауаптылықтың негізі
болып табылады.
Субъективтік жағынан көрсетілген қылмыс құрамы абайсыздықпен істеледі.
Егер занда көрсетілген осы іс-әрекеттер қасақана түрде жасалған болса, онда
кінәлі істің нақты дағдайларына байланысты диверсия: террорлық акт,
қасақана кісі өлтіру немесе денегежарақта салу, мүлікті қасақана жою немесе
бүлдіргені үшін жауаптылыққа тартылады.
Көлік құралдарын қатынас жолдарын: белгі беру немесе байланыс
құралдарын не өзге иелік құралдарын жөндеудің субъектісі көрсетілген
мехнизмдерді жөндеген кез келген 16-ға толған адам болады, ал көлік
құралдарын пайдалануға жіберудің суъектісі нормативтік актілер немесе
қызмет борышы бойынша көлік құралдарының техникалық күйіне жауапты адамдар
(миханик, диспетчер, колонна бастығы, жол қауіпсіздігі жөніндегі иенженер)
болады.
Қылмыстық кодекстің 298-бабының 3-тармағында көрсетілген қылмыстың
субъектісі меншік түріне қарамастан көлік иелері немесе иеленушілері болып
табылады.
Көлік құралдарын немесе қатынас жолдарын қасақана жарамсыздыққа келтіру
(299-бап).
Көлік құралдары, қатынас жолдарын, белгі беру немесе байланыс
құралдарын не өзге де көлік жабдықтарын қасақана бұзу, зақымдау немесе өзге
де тәсілмен пайдалануға жарамсыз күйге келтіру, сондай-ақ көлік
коммуникацияларына тосқауыл қою, егер бұл әрекеттер абайсызда адамның
денсаулығына ауыр немесе орташа ауырлықтағы зиян келтіруге, не ірі көлемде
залалкелтіруге не көлік пен байланыстың қалыпты жұмысы бұзылуына әкеп соқас
Қылмыстық кодекстің 299-бабының 1-тармағы бойынша жауаптылық туады.
Осы қылмыстың тікелей немесе қосымша тікелей объектілері Қылмыстық
кодекстің 295-бабының құрамындағы қылмыспен бірдей.
Қылмыстың заты – Қылмыстық кодекстің 298-бабындағы көрсетілген
заттармен ұқсас.
Қылмыс объективтік жағынан:
а) көлік құралдарын, қатынас жолдарын, белгі беру немесе байланыс
құралдарын не өзге де көлік жабдықтарын бұзу;
б) зақымдау;
в) немесе өзге де тәсілмен жарамсыз күйге келтіру;
г) сондай-ақ көлік коммуникацияларына тосқауыл қою;
д) заңда көрсетілген қылмыстық зардаптың келтірілуі;
е) аталған іс-әрекеттер мен зардаптың арасындағы себепті байланыстың
болуы арқылы сипатталады.
Көлік техникалық жүйелерін ішінара істен шығарып жармсыз етуді зақымдау
деп айтамыз.
Бұзу немесе зақымдау тәсілдерінен басқа кез келген әрекеттердіқолдану
арқылы көліктің техникалық жүйелерін немесе оның жекелеген бөлшектерін
істен шығаруды өзге де тәсілмен жарамсыз күйге келтіру деп айтамыз.
Көлік құралдарының еркін қозғалысына қарсы сан түрлі кедергілер келтіру
арқылы (ұшу алаңын, темір жол полотнасын қоршау, жол үстінде митинг өткізу,
баррикада қою арқылы көлікті жүргізбеу, көлік коммуникацияларына қызмет
ететін адамдарды машинист, диспетчер, жол жөндеушілерді) көлікке жібермеу
сияқты әрекеттер, көлік коммуникациясына тосқауыл қою деп танылады.
Занда көрсетілген зардап адамның деңсаулығына ауыр немесе орташа
ауырлықтағы зиян келтіру не ірі көлемдегі залал келтіру не көлік пен
байланыстың қалыпты жұмысы бұзылуына әкеп соқса қылмыс құрамы бар деп
саналады.
Денсаулыққа ауыр немесе орташа ауырлықтағы зиян келтірудің түсінігі
Қылмыстық кодекстің 295 – 298 баптарында көрсетілген.
Осы баптын (299-бап) ескеруіне сәйкес, осы тараудың баптарында азаматқа
айлық есептік көрсеткіштен жүз еседен асып түсетін мөлшерде келтірілген
залал не ұйымға немесе мемлекетке қылмыс жасалған кезде Қазақстан
Республикасының заңдарында белгіленген айлық есептік көрсеткіштен бес жүз
есе асып түсетін мөлшерде келтірілген залал көлемдегі залал деп танылады.
Көлік пен байланыстың қалыпты жұмысының бұзылуы деп заңда көрсетілген
қоғамға қауіпті іс-әрекеттердің салдарынан олардың біршама уақыт қызметін
амалсыз тоқтатуы айтылады. Осы тұрғыдағы мәселе арнаулы нормативтік актілер
арқылы анықталады.
Занда көрсетілген зардаптардың кез келгені кінәлінің істеген іс-
әрекетімен себепті байланысты болуы арқылы алған уақыттан бастап қылмыс
аяқталған деп танылады.
Қылмыс субъективтік жағынан кінәның абайсыздық түрі арқылы істеледі.
Қылмыстың субъектісі – 14-ке толған, кез келген адам.
Қылмыстық кодекстің 299-бабының 2 және 3-тармақтарында осы қылмыстың
ауырлататын (абайсызда кісі өліміне), өте ауырлататын ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz