Қазақстан Республикасындағы тұтыну несиесі және оның дамуы

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

1 НЕСИЕ ТҮСІНІГІ ЖӘНЕ ТҰТЫНУДЫ НЕСИЕЛЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.1Несие түсінігі және несие формалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.2 Тұтынушыларды несиелеуді ұйымдастыру негізі ... ... ... ... ... ... ... ... ..

2ҚР.ҒЫ ТҰТЫНУ НЕСИЕСІ ЖӘНЕ ОНЫҢ ДАМУЫ ... ... ... ... ... ... ... ..
2.1Тұтыну несиесі және оның әлеуметтік мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.2 Банк клиенттерінің тұтыну несиесін төлеу қабілеттілігін бағалау ... ...
2.3 Екінші деңгейлі банктердің тұтыну несиесін қысқа мерзімді
несиелендіру процесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

Экономика – көп тармақты сала. Оның қомақты бөлігінің бірі – банк ісі. Қазіргі таңда еліміздегі коммерциялық банктердің экономиканың нақты секторын және де сауда ұйымдарын несиелендіруі – ұлттық экономиканың өсуіне олардың қосқан үлесі, басқа жағынан қарағанда банктердің атқаратын өзінің қызметтері қаржылық сектордың, яғни экономиканың ажырамас бөлігі.
Банктік жүйе көп функционалды, ол ақша-несие саясатын жүргізеді, тәуекелдерді бағалайды, есеп айырысуларды жүзеге асырады, клиенттерге көптеген дәстүрлі және дәстүрлі емес қызметтерді ұсынады. Соның ішіндегі ең маңыздысы және ең бастысы - халыққа несие ұсыну.
Тұтынушылардың табысы – ұсыныстың бәсекелестігінің өсуімен анықталады. Сонымен қатар, банктер түрлі жолдармен потенциалды клиенттерді тарту мақсатымен, яғни несие бағдарламалардың түрлерін алмастырып, бірінші салым сомасын төмендету, несие мерзімін ұзартып, пайыздық мөлшерлемелерді төмендету. Банктер жеке тәуекелдеріне қарамай, өтінішті қарастыру процедурасы мен клиенттерге жеңілдіктер жасауда. Осыған орай, соңғы жылдарда банктің өнімдерін басқару қаржылық нарықта жетекші орын алады.

1 «Қазақстан Республикасының Ұлттық банк туралы» ҚР Президентінің Заң күші бар жарлығы. 1995 жылғы 30 наурыздағы №2155.
2 Қазақстан Республикасыдағы «Банктер және банк қызметі туралы» ҚР Призидентінің Заң күші бар жарлығы. 1995 жылғы 31 тамыздағы №2444.
3 Абдуллаева Б. Шағын бизнестегі несиелік тәуекелді басқару. //Қаржы-қаражат, №5/ 2005
4 Бохаев Д. Шағын және орта бизнес түсінігі және оны несиелендірудің теориялық мәні мен маңызы. //Экономика негіздері. №3 (21), 2007ж.
5 Голуб М. Развивать новые виды кредитных операций необходимо // Банки Казахстана, 2001 г. №11 3-5б.
6 Давлетова М.Т. кредитная деятельность банков в Казахстане: Учебное пособие / КазГАУ.- А.: Экономика, 2001.-196с.
7 Банковское дело: Учебник / подред. д.э.н.,профессор Г.Г.Коробовой, Москва, "Экономист", 2004.- стр.383
8 Мақыш С. Коммерциялық банктердің операциялары. А.: ИздатМаркет,
2003.
9 Лобанов А. Кредитная деятельность банка, Деньги и кредит, 2003. № 12.
10 Дауранов И., және т.б. Малый бизнес: проблемы оформаления кредита. //АльПари №5 2000 г.
11 Көшенова Б.А. Ақша, несие, банктер, валюта қатынастары.- Алматы, 2002ж.
12 Крилевский Н.А. Банктің клиенттік базасының дамуының негізгі жолдары // Деньги и кредит, 2001ж., №9 6-32б.
13 «Коммерциялық банктердің қаржылық қызметін басқару». //Экономика негізджері. 4-5/2006.
14 Панова Г.С. Коммерциялық банктердің несие саясаты. М.: 1997ж. 107-154б.
15 Сейітқасымов Ғ.С. Ақша, несие, банктер: Оқулық. – Алматы: «Экономика», 2005. – 416 бет.
16 Ширинская В.Б. Операции коммерческих банков и зарубежный опыт». М: ФиС 1993г.
17 Халевинская Е.Д. Банковские кредиты. //Аудит и финансовый анализ, 1999 ж., №4 298-365б

Пән: Банк ісі
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 29 бет
Таңдаулыға:

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: Қазақстан Республикасындағы тұтыну несиесі және оның дамуы

Банк ісі пәні бойынша

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..

1 Несие түсінігі және тұтынуды несиелеудің теориялық негізі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.1Несие түсінігі және несие формалары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ...
1.2 Тұтынушыларды несиелеуді ұйымдастыру негізі ... ... ... ... ... ... ... . ... .

2ҚР-ғы тұтыну несиесі және оның дамуы ... ... ... ... ... ... ... ..
2.1Тұтыну несиесі және оның әлеуметтік мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.2 Банк клиенттерінің тұтыну несиесін төлеу қабілеттілігін бағалау ... ...
2.3 Екінші деңгейлі банктердің тұтыну несиесін қысқа мерзімді
несиелендіру процесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

3

5
5
12

15
15
18

21

27

29

КІРІСПЕ

Экономика - көп тармақты сала. Оның қомақты бөлігінің бірі - банк ісі. Қазіргі таңда еліміздегі коммерциялық банктердің экономиканың нақты секторын және де сауда ұйымдарын несиелендіруі - ұлттық экономиканың өсуіне олардың қосқан үлесі, басқа жағынан қарағанда банктердің атқаратын өзінің қызметтері қаржылық сектордың, яғни экономиканың ажырамас бөлігі.
Банктік жүйе көп функционалды, ол ақша-несие саясатын жүргізеді, тәуекелдерді бағалайды, есеп айырысуларды жүзеге асырады, клиенттерге көптеген дәстүрлі және дәстүрлі емес қызметтерді ұсынады. Соның ішіндегі ең маңыздысы және ең бастысы - халыққа несие ұсыну.
Тұтынушылардың табысы - ұсыныстың бәсекелестігінің өсуімен анықталады. Сонымен қатар, банктер түрлі жолдармен потенциалды клиенттерді тарту мақсатымен, яғни несие бағдарламалардың түрлерін алмастырып, бірінші салым сомасын төмендету, несие мерзімін ұзартып, пайыздық мөлшерлемелерді төмендету. Банктер жеке тәуекелдеріне қарамай, өтінішті қарастыру процедурасы мен клиенттерге жеңілдіктер жасауда. Осыған орай, соңғы жылдарда банктің өнімдерін басқару қаржылық нарықта жетекші орын алады.
Ал тұтынушылар үшін тұтыну тауарларын сатып алу және тұрмыстық қызметтерді төлеу үшін коммерциялық (бөлшек сауда орындары арқылы төлемді кейінге қалдыра отырып, тауарларды сатып алу) және банктік тұтыну (мақсатына қарыздар) формада берілетін несиелер.Сондықтан несиені ұсынбастан бұрын банк дұрыс стратегия құруы қажет, яғни ол дегеніміз - біріншіден, дұрыс менеджмент; екіншіден, жалпы несие процесін дұрыс ұйымдастыру. Несиені қарыз алушыға ұсынған күннен бастап, сол несиені қайтару күніне дейін бақылау. Яғни, неиселік процесті ұйымдастыруды қарастырып, артықшылықтары мен кемшіліктеріне талдау жасау.
Елдегі жүргізілген экономикалық реформалар Қазақстан экономикасы мен болашағының динамикалық дамуының тұрақтылығының өміршеңдігі мен тиімділігінің негізгі функциясы несиелеу - Қазақстан Республикасындағы банк жүйесінің дамуындағы жаңа сатысын ашты.
Банктік несиелеудің нәтижелігі үшін маңызды болып банктің өзінің ақшалай-несие іс-шараларының жүйесі ретіндегі банктің несие беруге дейінгі белгілі бір қаржылық нәтижеге жету үшін жүргізетін несиелік саясатын анықтау болып табылады.
Жалпы несиенің көптеген түрлері мен формалары бар, соның ішінде біздің жұмыстың негізі болатын бұл - тұтыну несиесі.
Тұтыну несиесі халық шаруашылығында өндірісті дамытуға, құрылыс салуға, тұрғын үйді жөндеуден өткізуге, ұзақ уақыт пайдалануға жарамды заттарды сатып алуға беріледі.
Тұтыну несиесі белгілі бір дәрежеде табыстары біркелкі емес тұрғындардың өмір деңгейін салыстырмалы түрде теңестіреді, әр түрлі әлеуметтік топтардың тұтыну деңгейі мен құрылымының арасындағы айырмашылықты жояды.
Курстық жұмыстың негізгі мақсаты: еліміздегі тұтыну несиесінің әлеуметтік мәнін ашу және тұтыну несиесін беру процесін қарастыру болмақ.
Жұмыстың тақырыбы бүгінгі таңда өзекті, халық үшін тұтыну несиесі қазіргі уақытта белгілі бір өмір сүру деңгейін қамтмасыз етудің балама көзіне айналды.
Жұмыста негізінен мынадай мәселелерді талдау, шешу көзделген:
oo тұтыну несиесінің әлеуметтік мәнін ашу;
oo несие формаларын қарастыру;
oo тұтынушылық несиелеу процестері мен этаптарын қарастыру.
Жалпы жұмысты жазу барысында экономикалық-статистикалық, монографиялық, сондай-ақ салыстыру, эксперимент сияқты зерттеудiң талдау тәсiлдерi қолданылды.
Курстық жұмысты жазу барысында отандық және шетелдік оқулықтар, мемлекеттік бағдарламалар мен республикалық статистика агенттігінің материалдары, сонымен қатар, екінші деңгейлі банктердің тұтынушылық несиелендіру бойынша жасалған жылдық есептер, ағымдық баспасөз беттерінде жарияланған мақалалар пайдаланылды.
1 Несие түсінігі және тұтынуды несиелеудің теориялық негізі
1.1 Несие түсінігі және несие формалары

Несие қатынасын зерттеу барысында таным әдісі ретіндегі теорияның рөлі ерекше. Несие мен қаржы туралы ғылым әлі жас. Ол саяси экономиканың қалыптасуымен пайда болды. Несиенің ұдайы өндіріс процесімен, құндылықтың қайта айналымының және айналысының Маркстік тұрғыдан талдануы несиенің қажеттігін түсінудің демеушісі, қоғамдағы қаржы-несиелік қатынастардың туындауын, несиенің табиғаты мен мәнінің айрықша экономикалық категория екендігін түсінудің қуат көзі болып табылады.
Ғалымдар бүгінгі таңда экономика ғылымының алдында бір жағынан теориялық талдау қорытындыларын белсендірек жүргізіп, екінші жағынан банк ісін дамытып, жетілдірудің керек екенін айтуда.
Экономикалық әдебиеттерде несиенің мәніне, қызметтері мен заңына қатысты саясат орын алуда. Несиенің мәнін зерттеуде натуралистік және капиталдық жасампаздық теориясы қатаң қадағаланатындығы байқалады.
Несиелік операциялар -- ақша қаражаттарын пайдалануға беру барысында пайда болатын несие мен несие алушы арасындағы қарым-қатынстар 1995 ж 30.03 шыққан Қазақстан Республикасының "ҚР- дағы банктер және банктік қызмет турал" заңының 34 бабына сәйкес"несиелік операция-банкпен басқа түлғаларға мерзімділік, ақылық және қайтарымдылық шартымен ақша беру болып табылады. Банктің несиелік немесе ссудалық операциялары банктің директорлар кеңесімен (жабық акционерлік қоғам болған жағдайда акционерлерінің жалпы жиналысымен) бекітілген ішкі несиелік саясаты туралы ережесіне сәйкес жүргізіледі. Ішкі несиелік саясаты жүзеге асыратын мүше - банктің несиелік комитеті. Ішкі несиелік саясат туралы ережелер ссудалық операцияларды жүргізу барысында туындайтын тәуекел дәрежесін төмендету мақсатында жасалады және келесілерді анықтайды.
а) заңды және жеке түлғаларға несие беру шарттарын;
б) лауазымды түлғаларға және банк қызметкерлеріне несие беру
шарттарын;
в)несиелік комитеттің үйымдық қүрылымын, қызметтерін,
өкілеттілігін;
г) несиелік комитеттің мүшелерінің жауапкершілігін;
д) несиелеу шектерін;
е) несиелік шарттарды бекіту процедурасын;
Несиелік қарым-қатынасқа қатысушыларды былайша атайды; Несие беруші -- Кредитор Несие алушы - Дебитор
Банктің несиелік операциялары 2 топқа бөлінеді:
актив немесе белсенді, яғни банк ссуда беріп, кредитор ретінде
қатынасқа түссе;
пассивті, бұл жағдайда банк басқа банктерден жәнеклиенттерінен ақша қаражаттарын таратып дебитор ретінде
шықса. Бұдан біз несиелік операциялардың екі формасын
туындап шығарамыз- ссудалар мен депозиттер.
Дегенмен, несиелік операциялар бұл өте кең үғым, несиелік қатынастарды үйымдастырудың түрлі формаларын негізін қалаушы үғым.
Нарық қатынастарына өту жағдайында несие халық шаруашылығының дамуының маңызды факторы болып табылады. Несие қосымша ресурстар түрінде кәсіпорындар мен үйымдары меншік капитал шеңберінен шығуға мүмкіндік беріп, жаңа күш-қуат беретін өндірістің өркендеуіне экономикалық алғышарттар жасайды.
Несие несие алушының обьективті қажеттілігін қанағаттандыру үшін беріледі.
Несиелік операциялардың обьектісі -- бұл белгілі бір зат, құндылық. Бұл затқа деген қажеттілікті қанағаттандыру үшін ссуда беріледі немесе несиелік мәміле жасалынады. Бірақ несиелеу обьектісі ретінде тек материалды зат, не құндылық қана бола бермейді, ал сонымен қатар несие алушының қосымша ресурстарға деген де қажеттілігі де болуы мүмкін. Сондықтан несиелеу обьектісі әрі материалдық құндылық , жалпы материалды процесс.
Қазақстан Республикасының тәжірибесінде банктердің несиелік салымдарының негізгі обьектілері негізінен экономиканың өңдеуші секторларының кәсіпорындарының: жеңіл -- тамақ өнеркәсіптерінің, сауда және қызмет көрсету салаларының, шағын және орта бизнестің - қысқа мерзімді айналым қаражаттары болып табылады.
Несиелеу субьектілері -- бұл несие алушы ретінде қатынасқа түсетін кәсіпорындар, ұйымдар, жеке түлғалар.
Қазіргі несиелеу жүйесінің негізгі ережелері келесі қалыпта;
1. Несиелеу жүйесі коммерциялық банктің ресурстарына
негізделеді.
2. Несиелік операциялар коммерциялық сипатқа ие.
3. Несиелік салалардың көлемі банк ресурстарына ғана емес
сонымен бірге міндетті резервтер мен экономикалық
нормативтерге де байланысты өзгеріп отырады.
4. Банктің несиелік саясаты келісім негізінде жүзеге
асырылады.
5. Ссудалардың қайтарымдылығын қамтамасыз ететін
несиелердің формасына өту көзделіп отыр.
6. Несиелеу жүйесі келесі принциптерге негізделіп отыр:
мерзімділік жөне ақылық немесе төлемділік, қайтарымдылық
пен несиенің көзделген мақсатқа жұмсау.
7. Сонымен бірге несиелеу моделін құрастыру үшін сол несие
алушының өндірісінің экономикасы негіз болу қажет.
Несиелік саясатты қалыптастырған кезде банктер көптеген факторларды есепке алу қажет:
сыртқы факторлар, яғни банк қызметіне тәуелсіз, инфляция
ссудалық деген ұсыныс пен сұраныс т.б.
ішкі факторлар, яғни банктердің жеке қызметіне байланысты
капиталдың жеткіліктілігі, несиелердің түрлеріне тиісті
табыстылық пен тәуекелділік деңгейі, депозиттердің келіп түсу
тұрақтылығы, банк қызметкерлерінің қабілеттілігі мен
мамандану дәрежесі т.б.18
Әр банк өзінің несиелік портфелінің көлемін беретін ссуда мөлшері мен түрлерін жеке өзі анықтайды. Бірақ та бір несие алушыға шаққанда берілетін несиенің шекті мөлшері банк капиталының 25% аспауы керек екенін есте сақтау қажет.
Несиелік операциялар банкке табысты ең көп әкелетін операциялар түрі, сондықтан банктер салымдарының көп бөлігі несиелік операцияларға келеді.
Несиелік операциялардың көптеген түрлерін атап көрсетуге болады. Олар төмендегі белгілеріне қатысты топтарға бөлінеді: несие алушыға байланысты; қамтамасыз етілу әдісіне қарай; несиелеу мерзіміне қатысты; несиелеу обьектісіне; ашылатын шот түріне; қаражаттарды беру тәртібіне; несиені қайтару тәсіліне; өсімақы есептеу және төлеу тәртібіне; тәуекел дәрежесіне; т.б. байланысты.
Сонымен несиелік операцияларды жіктеудің әр бір бөлігіне тоқталып кетейік:
Несиелеу объектісіне (қолдану бағытына) қарай біздің елімізде несиелерді: 1) мақсатты яғни өндіріс процесін қамтамасыз ету үшін материалды қүндылықтарды сатып алуға жүмсалатын несиелер, сауда-делдалдық операцияларды жүзеге асыру үшін алынатын несиелер, қүрылыс пен түрғын үй сатып алуға алынған несиелер, айналым қүралдарын қүруға алынған несиелер, т.б; 2) нақты мақсаты жоқ, яғни уақытша қажеттіліктерді қанағаттандыруға алынған қаражаттар.
Дамыған елдер мен Ресей тәжірибесі көрсеткендегі нарық қатынастарының дами түсуіне байланысты несиелік салымдар қүрылымында жаңа несиелеу обьектілерінің пайда болуымен айтарлықтай өзгерістер енуі мүмкін. Ал бұл өз кезеңінде әрі коммерциялық банктердің үйымдық құрылымына, әрі жалпы банк жүйесіне әсерін тигізеді.
Несиелік мәміленің субьектілеріне қатысты несиелер төмендегідей бөлінеді:
а) кредиторға байланысты:
банктік ссудалар, яғни жекелеген банкпен немесе банктік
консорциумдармен, бірлестіктемен берілетін ссудалар. Мүндай
ссудаларды консорциалды несиелер деп те атайды
банктік емес несиелік үйымдармен берілетін ссудалар, яғниломбардтар, несиелік коперативтер, құрылыс қоғамдары,
зейнетақы қорлары, т.б. беретін несиелер.
жеке ссудалар, яғни мүндай несиелер жеке түлғаларға беріледі.
Кәсіпорындар мен үйымдар беретін ссудалар (сауда
үйымдарының халыққа беретін төлемі кейінгі қалдырылған
несиелер т.с.с.)
б) несие алушыға байланысты:
заңды түлғаларға берілетін несиелер;
жеке түлғаларға берілетін несиелер;
Несиелеу мерзіміне байланысты:
қысқа мерзімді несиелер (1күн- 1жыл)
орта мерзімді несиелер (1 жыл -- 3-5жыл)
үзақ мерзімді несиелер (3-5 жылдан жоғары)
Бүгінгі таңда республикамызда экономикалық жағдайдың тұрақсыздығына байланысты несиелердің мерзіміне қарай жіктелінуі шартты сипатта ғана. Банктер несие берген кезде оларды қысқа мерзімді (1ж. дейін) және үзақ мерзімді (1 жылдан жоғары) етіп бөледі. Қысқа мерзімді белгілі бір мерзімге дейін (1ж. аралығында берілген) және талап еткенге дейінгі, яғни бүл несие түрінің нақты қайтару уақыты белгіленбеген және банк оны қайтаруды кез-келген уақытта талап етуі мүмкін. Әрине қысқа мерзімді несиенің бұл түрін алған несие алушы салыстырмалы өтімділігі өте жоғары түлға, әрі оның активтері тез арада қолма-қол ақшаға айналдырылуы мүмкін.
Ашылатын ссудалық шотына қатынасты несиелер ссудалық шоттардан берілетін және арнайы ссудалық шоттардан, яғни банк алдындағы клиенттің жалпы берешегінің мөлшерін ескеретін, берілетін болып бөлінеді.16
Қамтамасыз етілуіне байланысты ссудалар банктік қамтамасыз етілмеген және қамтамасыз етілген (кепіл, кепілдік, кепілдеме, сақтандыру полистері). Банктің қамтамасыз етілген несиелерді таңдаудың негізгі себебі -- бұл несие алушының несиені уақтылы және толық мөлшерде өтей алмау салдарынан шығынға ұшырау тәуекелділігінен өзін сақтап қалу. Кепіл несиенің өтелуін қамтамасыз етпесе де, тәуекелділік деңгейін төмендетеді.
Өтелу кестесіне қарай ссудалар бір жолғы төлеммен өтелетін және төлемі кейінге қалдырылған ссудалар болып жіктелінеді. Бір жолғы төлеммен төленетін несиелердің ерекшелігі сонда, олар бойынша қарыздың негізгі сомасы мен өсімақы сомасы бір-ақ төлеммен өтеледі.
Ал, төлемі кейінге қалдырылған ссудалар төменде көретілген әдістермен өтелінеді:
1) ай сайын, тоқсан сайын, жылда біррет т.с.с.бірдей
төлемдермен етелінетін қарыздар;
2) ай сайын, тоқсан сайын, жылына бір рет, т.с.с. бірдей емес
төлемдермен өтелінетін қарыз;
Төлемі кейінге қалдырылған ссудаларды берген кезде шарттың өз күшін сақтау мерзімі аралығында қарыз сомасы бөлшек-бөлшекпен өтелініп отырады. Бүл қарызды өтеу тәртібі әрі несие алушы әрі несие беруші үшін ыңғайлы. Банктің несиелік ресурстары босап, несие айналымы арта түседі, бүл өз кезегінде банк өтемділігін көтереді.
Сонымен бірге ссудалар жеңілдіктері бар өтелу кезеңі мен жеңілдіктері жоқ өтелу кезеңдері болып бөлінеді.
Өсімақы төлеу әдісіне байланысты ссудаларды келесідей жіктейді:ссуданы берген мезгілде өсімақы мөлшерін алып қалу, несиенің өтелуі кезінде төленетін өсімақыны ссудалар және өсімақысы бірдей бөліктермен ай сайын, тоқсан сайын немесе жарты жылда бір рет төленіп отыратын ссудалар.
Сонымен бірге аннунитетті төлемді ссудалар, яғни қарыздың негізгі бөлігі мен өсімақы мөлшері бір-ақ төлеммен өтелінетін ссудалар туралы да ұғым бар.
Қаражаттардың айналымдылық сипатына байланысты ссудалар келесі түрлерге бөлінеді:
а) маусымды және маусымды емес;
б) револьверді, ролловерді. Револьверді несиелердің қатарына
несиелік картолар немесе овердрафт, контокорентті несие, т.б.формасында берілетін несиелер жатады.
Мысалы, АҚШ-та тұтынушылық несиелер үш топқа бөлінген төлемі кейінгіге қалдырылған ссудалар, револьверді және бір жолғы төлемді ссудалар.
Төлемі кейінге қалдырыған несиелер бойынша негізгі қарыз сомасы мен өсімақы мөлшері белгілі бір уақыт аралығында тең бөліктермен төленіп отырады. Бұл несиенің түрі көп жағдайда тауарды сатып алуға немесе т.б. шығындарды жабуға беріледі. Несиеліккарточкалар мен овердрафт формасындағы несиелерді де бүл несиенің түріне жатқызуға болады, себебі бүл несие формаларында берілген ссудалар бойынша төлемдер ай сайын жүріп отырады.
Төлемі кейінгіге қалдырылған ссудаларды өтеу мерзімі АҚШ-та 2-5 жыл аралығында жатыр. Бұл несиенің түрі негізінен шағын сомада беріледі, бірақ несиелеу обьектісіне бағасы 100мың долл. Асатын автомобильдер де, самолеттер де, яхталар да, т.с.с. жатуы мүмкін.
Револьверді ссудаға қарағанда төлемі кейінгіге қалдырылған ссудалар қамтамасыз етілген несиелер қатарына жатады. Сонымен қатар төлемі кейінгіге қалдырылған несиелер банктік ссуданың тікелей немесе жанама несиелеу формасында берілуі мүмкін. Тікелей несиелеу кезінде банк пен несие алушы арасында несиелік шарт жасалынады. Ал жанама несиелеу түсында банк пен клиенттің арасындағы несиелік қатынастарда делдалдық болуы шарт. Делдал ретінде көбінесе бөлшек ссуда саласының кәсіпорындары қатысады. Несиелік шарт бүл жағдайда клиентпен банктен кейін ссуда алатын дүкен арасында жасалады. Қазіргі кезде американдықтар автомобиль сатып алуға берілетін ссудалық қарыздардың 60% жанама несиелеу формасында болып отырғандығы несиенің бұл формасының дамыған елдер экономикасында кең тарағандығының куәсі.
Біздің елімізде несиенің бұл формасы дами қойған жоқ. Бірақ халықты сауда үйымдары арқылы несиелеу соңғы жылдары өріс алып отыр.
Сатып алушылардың жоғары бағалы тауарларды (автомобильдер, тозаңғыштар, кір жуу машиналары, компьютерлер және т.б. үзақ мерзім пайдаланылатын заттар) төлемін кейінге қалдырып сатып алған жағдайлары жиі-жиі бұқаралық ақпарат қүралдарынан жариялап жүр.
Тікелей және жанама банктік несиелердің өзіндік артықшылықтары мен кемшіліктері бар. Тікелей несиелеудің жанама формасына қарағанда артықшылықтарына тоқталатын болсақ, бұл несиелік процессті ұйымдастыру ыңғайлылығы, ал бұл өз кезегінде несиелеу обьектісін нақты бағалауға, берілген несиенің көзделген мақсатқа жүмсалды ма, жоқ па, несиенің уақтылы қайтарымдылығын қамтамасыз ететін бақылауды ұйымдастыруға мүмкіндік береді. Міне осының бәрі банк пен клиент арасындағы несиелік қатынастарды дұрыс ұйымдастыруға өз әсерін тигізеді. Ал банк позициясы тұрғысынан тікелей несиелеудің кемшіліктерін атап айтсақ, тікелей несиелеу формасы екіншісіне қарағанда жоғары тәуекел деңгейіне ие болып отыр. Себебі біздің еліміздегі несиелеу тәжірибесі кейбір қиыншылықтарға соқ болып отыр:
а) ссуданы берер алдында клиенттің несие қабілеттілігіне терең
талдауды әр бір банк жасай бермейді;
б) клиенттің несие қабілеттілігіне талдау жасау әдістемелік
негіздері тәжірибенің талаптарына сай келе бермейді;
в) несиенің қайтарымдылығын қамтамасыз етуге берілген кепіл
көп жағдайларда нақты бағасынан өлдеқайда жоғары бағамен есепке
алынады.
Екінші жағынан, еліміздегі макроэкономикалық жағдай(экономикалық, әлеуметтік, түрақсыздық, инфляция деңгейінің қарқындары, саяси жағдайдың шиеленісуі, т.с.с.) да несиелік процесстің ұйымдастырылуына керіықпалын тигізеді.
Жанама несиелеуге келетін болса, несиелеудің бұл түрі банктерге несиелік, проценттік, валюталық, нарықтық т.б. тәуекел түрлерінің деңгейн қысқартға мүмкіндік береді, себебі,мысалы, занды түлғаларға (яғни сауда ұйымдарына, кәсіпорындарына, фирмаларына,үйлеріне, т.б.) берілетін несиелер несие алушының (заңды түлғаның) несие қабілеттілігін нақты анықтауға, несиенің толық және уақытында өтелетіні туралы мүмкіндіктерді, сонымен қатар несиенің өтелу процессін толық бақылап отыруға жол ашады. Клиент тарапынан да бірқатар артықшылықтар бар:
а) оның несиеге деген қажеттілігі туа салып қанағаттандырылады
(ол сауда үйымынан үзақ мерзім пайдаланылатын -затты несиелік
карточкалар арқылы сатып алу мүмкіндігіне ие);
б) несие сүрап банкке баруға қажеттілік жоқ және т.с.с.
Жоғарыда көрсетілген несиелк оперциялардың жіктемесі тектеоретикалық жағынан жүргізіліп отыр, себебі қазақстандық банктік тәжірибеде несиенің "таза күйіндегі" түрін бөліп айту қиын. Айта кететін жайт берілген несиелік операциялардың жіктемес несиенің көптүрлілігін көрсетіп отыр,бірақ жіктеменің толық белгілерін емесе критерийлерін көрсетіп отырған жоқ. Сол себепті бүл жіктемені басқа да туындайтын белгілерге байланысты ары қарай жалғастыра беруге болады.
Несие қарым-қатынасының қатысушылары несие беруші мен қарыз алушы болып табылады, ал несие құнның қайтарылу қозғалысының себебі бойынша ерекше қарым-қатынасты көрсетеді. Бұл жағдайда құн ыңғайластық қозғалысқа түспейді, өйткені ол несие берушіден қарыз алушыға өтеді және белгіленген мерзім өткеннен кейін өз иесіне қайтады. Несиеге ақшалай қарым-қатынаста жол берілмейтін мерзімі ұзартылған төлем тән. Соған қарамастан қаржы мен несие бір-бірімен қатар болып, өзара әрекетке түседі. Сонымен, тауарларды несиеге сату процесінде төлем құралы ретінде несие мен қаржы қатысады.
Несие формасы - бұл несие қатынасының сырттай нақты көрініс табуы. Ол несие қатынасының мәні мен ұйымдастырылыуын синтездейді. Несие қатынасының формасы мен мазмұны ажырағысыз әрі диалектикалық жағынан біртұтас болады. Несие қатынасының формасы оның мазмұны мен дамуына сәйкесуі керек.
Таңдап алынған жіктеу өлшеміне қарай несиенің мынадай ең маңызды формаларын бөліп көрсетуге болады.

Несие формасы
Халықаралық
Лизингтік
Ипотекалық
Мемлекеттік
Банктік
Ақшалай
Ұлттық
Тұтынушылық
Тұтынушылық
Тауарлық
Ақшалай
Коммерциялық
Тауарлық
Аралас

Сурет 1. Несиенің негізгі формалары

Несие:
oo қызмет ету саласына қарай: ұлттық және халықаралық;
oo несие мәмілесінің объектісіне қарай: ақшалай және тауарлық;
oo несие қатынасының субъектісіне қарай: банктік, коммерциялық, халықаралық, тұтынушылық несиелер болып жіктеледі.
Несиенің тауарлық формасы тарихи жағынан алып қарағанда оның ақшалай формасынан бұрын пайда болған. Ежелгі тарихтан білетініміздей, адамдар тұтынуға қажетті артық өнімдерін (астық, мал, тері және т.б.) бір-біріне өсім алумен қарызға берген.
Несиенің тауарлық формасы осы заманғы іс-тәжірибеде төлемдерінің мерзімін ұзартумен тауарларды сатуда, машина мен құрал-жабдық, тұрмыстық тауарлар, саймандар лизингісінде қолданылады. Қазақстанда тауарлық несие фермерлер мен шаруа қожалықтарына көктемде тұқым түрінде беріледі. Тұқым түрінде берілетін бұл несиені фермерлер мен шаруа қожалықтары күзде астықпен қайтарып береді.
Несиенің тауарлы формасының негізінде ақшалай несие формасы пайда болып, дамиды. Ол осы заманғы нарықтық шаруашылықта артықшылықтарға ие, типтік форма болып табылады. Бұл түсінікті де, өйткені ақша айналыс пен төлемнің жалпыға тән баламалы, әмбебап құралы болып табыладыү Несиенің бұл формасы ұлттық және халықаралық экономикалық айналымдардың шегінде пайдаланылады.
Несиенің тауарлық және ақшалай формаларымен қатар олардың аралас формасы да қолданылады.
Кез келген банк несие берудің алдында несие саясатын анықтауы тиіс (өзінің басқа да қызметтеріне бағытталуы керек, яғни депозиттік, пайыздық, тарифтік, техникалық, кадрлық, клиенттерге қатысты, бәсекелестерге қатысыты және т.б.), сонымен қатар несие саясатының тәжірибелік қызметіне ауысуын қадағалауы тиіс.
1.2 Тұтынушыларды несиелеуді ұйымдастыру негізі

Екінші деңгейдегі коммерциялық банктер Қазақстан Республикасының Қаржы нарығы және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау Агентігінен банкті ашу туралы рұқсат пен банктік операцияларды жүгізуге лицензия алған жағдайда ғана қызмет ете алады. Несиелеу келесідей заңдарға негізделіп жүргізіледі: Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі туралы, Қазақстан Республикасында бантер және банктік қызмет туралы.
Банктер, несиелеу процесі кезінде, нарықтық қатынастардың орнығуына, қоғамдық өндіріс тиімділігінің артуына, еліміздің экономикасы мен қаржысының тұрақталуына, айналымдағы ақша массасының артылып кетуіне жол бермеуге, инфляциялық процесті тежеуге сонымен қатар, ұлттық валютаның тұрақталуына үлес қосулары керек.
Банктік қарыздар өндіріс тиімділігін, яғни оның ғылыми-техникалық деңгейін арттыруға, өнімнің жаңа жоғарғы сапалы түрлерін шығаруға, халыққа түрлі қызметтерді көрсетуге, халыққа және экспортқа қажетті тауарлы-материалдық құндылықтарды шығаруға байланысты қызметтерді несиелеу үшін берулері қажет. Осыған қоса, банктер нарықтық инфрақұрылымның орнатылуын, сауда қарым-қатынастарының кеңейуін қолдап отыруы керек. Қарызды жоспарлауға, алуға, өтеуге байланысты сұрақтарға жауапты қарыз алушы өзі қызмет етіліп жатқан банктен таба алады. Яғни несиені бермес бұрын банк қарыз алушымен келісім-шарт жасасады. Бұл келісім-шартта несие процесі жайлы ақпарат толық әрі түсінікті берілуі қажет. Несиенің мерзімі, пайызы, сомасы сияқты мәліметтер келтіріледі.
Несиелеу мерзімділік, қайтарымдылық, төлемділік және қарыздың мақсатты жұмсалу шарттары негізінде беріледі. Банктер қарызды өздерінде бар ресурстар шегінде ұсынулары қажет.
Қысқа мерзімді несиелеудің қызмет етіп жатқан механизмі келесі элементтерді қарастырады:
oo несиелеу объектілері;
oo несиенің жоспарланған көлемі және оның мақсатты бағыттылығы;
oo қарызды беру және өтеу шарттары, олардың қарыз алушы қызметінің жақсаруына үлесі;
oo қарыз бойынша пайыздық мөлшерлемелер, олардың төмендеуі немесе ұлғаюы;
oo қарыз алушының несие өтелмей қалған жағдайда ұсынатын кепілдігі (кепіл, кепіл зат, өкілділік және т.б.);
oo несиелеуге қажетті есептері мен мәліметтер тізімі, оларды қарыз алушыға ұсыну мерзімі және басқа да шарттары;
oo несиелік келісім-шартта берілген шарттардың ең болмаса біреуі бұзылған жағдайда қолданылатын жазалау шаралары.
Жалпы несие ұзақ, орта, қысқа мерзімді болуы мүмкін. Қысқа мерзімді несиелеу қарыз алушының ағымдағы қызметін ұлғайту үшін беріледі.
Кез келген банктерде сияқты, Қазақстан Республикасының екінші деңгейдегі коммерциялық банктерінде клиентке қарызды беру несиенің мақсаты бағытына байланысты дербес шоттар арқылы жүзеге асырылады. Өнімді өткізуден түскен түсім және басқа да ақшалай қаражаттар қарыз алушының есеп - айырысу шотына келіп түседі. Несие несиелік келісім - шартта көрсетілгендей тұтынушының тауарлы - материалдық құндылықтар мен қызметтер бойынша есепті - қаржылық құжаттардың төлемін жүргізуге, аккредитивтерді ашу және қарыз алушының басқа да қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін есеп - айырысу шотында қаражаттар таусылған жағдайда беріледі.
Несиелік келісім - шартта көрсетілген несиені беру және өтеу ережелері мен шарттарына сәйкес, банктің несиелік бөлімшесі несие беру туралы өкім дайындайды. Егер клиент шаруашылық субъект атынан бірінші рет келіп тұрса, ол кәсіпорын атынан жұмыс істеуге рұқсат қағазын тексеру керек. Несие әдетте қолма-қолсыз түрде беріледі. Алайда банк басшылығының шешімі бойынша кейбір жағдайларда, мысалы тұтынушыларды несиелендіру кезінде, сонымен қатар тұтыну несиесін ұсынған жағдайда қарыз қолма-қол түрде берілуі мүмкін.
Қазіргі кездегі несиелендіру тәжірибесінде банктік несиені арнайы ссудалық шоттар арқылы беруде. Бұл жағдайда түсім арнайы ссудалық шотқа келіп түседі, өткізілген тауар мен өнім бойынша шарушылық органдардың есеп айырысу шоттарына бөлінеді. Бұл тәртіппен сауда, дайындау, жадбықтау ұйымдары несиелендіреді. өйткені мұндай ұйымдарда тауарлы - материалдық құндылықтар айналымы тез жүріп отырады.
Несиені қамтамасыздандыруды тексеру баланс мәліметтерінің мерзімдері бойынша міндетті түрде тексеру өткізуі қажет. Несиені қамтамасыз етуге келесілер алынады: өндіріс қорларының қалдығы, аяқталмаған өндіріс, баланстық құн бойынша дайын өнім.
Іс жүзінде несиені қайтарудың төмендегідей көптеген варианттары болады:
1) мерзімді міндеттемелернегізінде эпизодтық қайтару;
2) меншікті қаражаттардың жинақталуының және несиеге деген есеп айрысу шотына қажеттіліктің азаю шамасына қарай қайтару;
3) алдын ала белгіленген сома негізінде жүйелі түрде қайтару;
4) түскен түсімді бірден несиелік қарызды жабуға есептеу;
5) несиенің қайтарылу мерзімін созу;
6) мерзімі өткен қарызды мерзімі өткен несиелершотына аудару;
7) банк резерві есебінен мерзімі өткен несиелерді шегеру.
Несиені қайтару мерзiмi беру уақытында мерзiмдi мiндеттемелермен құжатталады: егерде несие тұтас қайтарылатын болса, онда бiр ғана мерзiмдi мiндеттеме толтырылады, ал несие бөлiп-бөлiп қайтарылатын болса, онда әр төлемге әр түрлi мерзiмдi мiндеттеме толтырылады. Несиенің қайтарылуына бақылау жасау үшiн банкте несиелер бойынша мерзiмдi мiндеттемелердiң картотекасын жүргiзедi.
Қарыздың негізгі көлемін және ол бойынша пайызды өтеу екінші деңгейдегі банктердің Несиелік Комитетімен жасалады.
2ҚР-ғы тұтыну несиесі және оның дамуы

2.1 Тұтыну несиесі және оның әлеуметтік мәні
Тұтыну несиесі - халыққа тұрғын үй, көлік құралдырын сатып алу, жолдамалардың, қымбат тұратын тұтыну тауарларының ақысын төлеу, т.б. үшін берілетін несие.
Біздің елімізде халыққа ұсынатын ссуданы тұтыну ссудасы деп атайды. Ұсынылатын ссуданың яғни несиелеу объектісінің мақсатына қарай тұтынудың сипаты анықталады. Тұтыну ссудасына кез келген халыққа ұсынылатын ссуда түрлері, соның ішінде ұзақ мерзімге қолданылатын тұтыну тауарлары ипотекалық ссуда, өте қажетті жағдайларда алынатын ссудаларды жатқызуға болады.
Тұтыну несиесі несиелік мәміленің субъектісіне, мақсатты бағыттылығына, қамтамасыз етілу түрлеріне, ұсынылу әдісіне, өтелу мерзімінің тәсіліне және мерзіміне қарай классификацияланады.
1. Несиелік мәміленің субъектісіне қарай (кредитордың түріне қарай):
-банктік несиелік ссуда;
- сауда ұйымдарымен жеке тұлғаларға ұсынылатын ссудалар;
- банктік емес несиелік мекемелердің тұтыну несиелері олар: ломбардтар, прокатқа беру пунктері, несиелік кооперативтер, құрылыс қоғамдары, зейнетақы қорлары және т.б.
- жеке тұлғалармен жеке тұтыну ссудасы;
- жұмыс істейтін кәсіпорын немесе ұйыммен берілетін тұтыну ссудасы.
2. Несиені алушылардың түріне қарай:
- халықтың барлық құралына берілуіне қарай;
- әр түрлі әлеуметтік топтарға берілуіне қарай;
- төлеу қабілеттілігі және табыс деңгейіне қарай;
- студенттерге және т.б.
3. Мақсатты бағыттылығына қарай ссудалар білімге несие, бағалы қағаздар кепілге қою арқылы несие, ипотекалық несие және мақсатсыз ссудалар:
- овердрафт;
- өте қажетті игіліктерге берілетін ссудалар.
4. Тұтыну ссудасын мерзімдік несиелеуіне қарай:
- қысқа уақыт мерзімді 1жылға дейін;
- орта уақыт мерзімді 3 - 5 жыл аралығында;
- ұзақ уақыт мерзімді 3 - 5 жыл жоғары.
5. Ссуданың өтелу әдісіне қарай:
- бөліп төлеуге берілетін несиелер;
- бөліп төлеуге берілмейтін несиелер.
Несие халыққа тауарлы және ақшалай формада берілуі мүмкін. Тауарлық форма халыққа тауарларды оның төлем мерзімін ұзартумен сатуда қолданылады, яғни, бұл коммерциялық несие болып табылады. Ақшалай форма банк несиесі секілді халыққа тікелей немесе сауда желісі арқылы жанама түрде беріледі.
Тұтыну несиесінің қосарлы қызметі бар: бір жағынан, тауар айналымы артатын болса, несие мөлшері де өседі, өйткені, тауар сұранысы несие сұранысын тудырады, екінші жағынан, халық неғұрлым несиеленентін болса, соғұрлым төлем қабілеті бар сұранысты арттырады.
Несиелеу объектісі бойынша Қазақстанда тұтыну несиесі кезек күттірмейтін қажеттілік (шұғыл ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.