Қазастандағы коммерциялық банктердің инвестициялық қызметі
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1 КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНК ТҮСІНІГІ ЖӘНЕ ОНЫҢ АТҚАРАТЫН ҚЫЗМЕТТЕРІ МЕН ОПЕРАЦИЯЛАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.1 Коммерциялық банк түсінігі, мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2 Коммерциялық банктердің қызметтері мен операциялары ... ... ... ... ...
2ҚАЗАСТАНДАҒЫ КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕРДІҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.1 Коммерциялық банктердің инвестиция нарығындағы рөлі ... ... ... ... ...
2.2 Коммерциялық банктердің инвестициялық қызметі ... ... ... ... ... ... ... ..
3 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕРДІҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТТЕРІН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ ... ... ... ...
3.1 Қазақстандағы инвестициялық қызметтің жүзеге асырылу ерекшеліктері және инвестцияларды мемлекеттік басқару жүйесі ... ... ...
3.2 Инвестициялық қызметті жетілдірудегі мемлекеттік іс.шаралардың басым бағыттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1 КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНК ТҮСІНІГІ ЖӘНЕ ОНЫҢ АТҚАРАТЫН ҚЫЗМЕТТЕРІ МЕН ОПЕРАЦИЯЛАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.1 Коммерциялық банк түсінігі, мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2 Коммерциялық банктердің қызметтері мен операциялары ... ... ... ... ...
2ҚАЗАСТАНДАҒЫ КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕРДІҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.1 Коммерциялық банктердің инвестиция нарығындағы рөлі ... ... ... ... ...
2.2 Коммерциялық банктердің инвестициялық қызметі ... ... ... ... ... ... ... ..
3 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕРДІҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТТЕРІН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ ... ... ... ...
3.1 Қазақстандағы инвестициялық қызметтің жүзеге асырылу ерекшеліктері және инвестцияларды мемлекеттік басқару жүйесі ... ... ...
3.2 Инвестициялық қызметті жетілдірудегі мемлекеттік іс.шаралардың басым бағыттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қазіргі кезде Қазақстанда жүзеге асырылып жатқан инвестициялық процесс әлеуметтік – экономикалық дамуымыздың негізгі алғы шартына айналып, еліміздегі реформаларды табысты іске асырудың басты себебі болып отыр. Инвестициялар кез–келген ұлттық экономиканың маңызды да қажетті қоры болып саналады.
Жұмыстың өзектілігі сонда, инвестициялық саясатты дамытудың негiзгi мақсаты отандық, сондай-ақ шетелдiк инвестицияны пайдалану негiзiнде бәсекеге қабiлеттi түпкi өнiм құруды қамтамасыз ететiн ашық үлгiдегi инновациялық жүйе қалыптастыру болып табылады.
Инвестициялық саясат – бұл инвестициялық қызметті жандандыру мақсатында барлық шаруашылық объектілер үшін жағымды жағдай қалыптастыру бойынша мемлекет жүргізетін мақсатты бағытталған шаралар кешені.
Инвестициялық жобаларды іске асыру өндірісті жетілдіріп, сатылатын тауарлардың сапасын арттыру онымен қоса жұмыс орындарының көбейіп, тұрғындарды еңбекпен толығымен қамтамасыз етуге, сөйтіп халқымыздың өмір деңгейінің өсуіне мүмкіндік береді. Сонымен, елімізде жүргізіліп жатқан инвестициялық процесті экономикалық пайда кіргізіп, әлеуметтік саланың өркендеуіне жағдай жасайтын қызмет деп қарастыруымыз керек. Осыған орай, инвестициялық іс-әрекетті талдауда оның тиімділігіне экономикалық шаралармен бірдей әсер ететін әлеуметтік шараларды ерекшелеудің маңызы зор.
Жұмыстың өзектілігі сонда, инвестициялық саясатты дамытудың негiзгi мақсаты отандық, сондай-ақ шетелдiк инвестицияны пайдалану негiзiнде бәсекеге қабiлеттi түпкi өнiм құруды қамтамасыз ететiн ашық үлгiдегi инновациялық жүйе қалыптастыру болып табылады.
Инвестициялық саясат – бұл инвестициялық қызметті жандандыру мақсатында барлық шаруашылық объектілер үшін жағымды жағдай қалыптастыру бойынша мемлекет жүргізетін мақсатты бағытталған шаралар кешені.
Инвестициялық жобаларды іске асыру өндірісті жетілдіріп, сатылатын тауарлардың сапасын арттыру онымен қоса жұмыс орындарының көбейіп, тұрғындарды еңбекпен толығымен қамтамасыз етуге, сөйтіп халқымыздың өмір деңгейінің өсуіне мүмкіндік береді. Сонымен, елімізде жүргізіліп жатқан инвестициялық процесті экономикалық пайда кіргізіп, әлеуметтік саланың өркендеуіне жағдай жасайтын қызмет деп қарастыруымыз керек. Осыған орай, инвестициялық іс-әрекетті талдауда оның тиімділігіне экономикалық шаралармен бірдей әсер ететін әлеуметтік шараларды ерекшелеудің маңызы зор.
1 «Қазақстан Республикасындағы банктер және банктік қызмет туралы» Қазақстан Республикасының заңы. 30.03.1995
2 Мақыш С.Б. Коммерциялық банктер операциялары. Алматы: ИздатМаркет, 2004ж.
3 Сейтқасымов Ғ.С. «Ақша, Несие, Банктер». Алматы – 2001 ж.
4 Боготин Ю.В., Швандар В.А. – Инвестиционный анализ: Учебноепособие для вузов – М.:ЮНИТИ-ДАНА, 2000. – 286с.
5 Бочаров В.В. “Современный финансовый менеджмент” Москва Санкт-Петербург, Нижний Новгород Воронеж Ростов-на-Дону Екатеринбург, Самара Новосибирск Киев-Харьков. Минск. 2006 год.
6 Бригхем Ю., Гапенски Л., Финансовый менеджмент. В 2х т.:Пер. с англ./ Под ред. В.В. Ковалева - СПб: Экономическая школа, 2004г.
7 Банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдар қызметі туралы. // Банки Казахстана-2006, №3
8 Банки Казахстана. №12, 1.-2003. Банки Казахстана №1 «Отекущей ситуации на финансовом рынке» 2005ж. стр.2
9 Банки Казахстан №8,2005ж. «Қаржы нарығы мен қаржыұйымдарының жай-күйі туралы» бет.2.
10 Гончаренко Л.П. Инвестиционнй менеджмент: учебное пособие-М: КНОРУС, 2005-296с.
11 Гитман Л.Дж., Джон М.Д. Основы инвестирования: Пер. с англ.-М.: Дело, 2002.
12 Глухов В.В., Бахрамов Ю.М. Финансовый менеджмент/Учебное пособие - СПБ: Специальная литература. Санкт-Петербург, 2004.-429с.
13 Горбунов А.Р. Управление финансовыми потоками ирейнжиринг пред-приятий, банков и инвестиционных компаний - М.: Инфроцентр, 2003.
14 Инвестициоиный рейтинг Казахстана // Офиальный сайт ЗАО «Казинвест », 2006 г.
15 Косжанов.Т.Н. “Промышленная и инвестиционнаяполитика в долгосрочной стратегии экономики страны, //Транзитная экономика,№ 7.2005 г.
2 Мақыш С.Б. Коммерциялық банктер операциялары. Алматы: ИздатМаркет, 2004ж.
3 Сейтқасымов Ғ.С. «Ақша, Несие, Банктер». Алматы – 2001 ж.
4 Боготин Ю.В., Швандар В.А. – Инвестиционный анализ: Учебноепособие для вузов – М.:ЮНИТИ-ДАНА, 2000. – 286с.
5 Бочаров В.В. “Современный финансовый менеджмент” Москва Санкт-Петербург, Нижний Новгород Воронеж Ростов-на-Дону Екатеринбург, Самара Новосибирск Киев-Харьков. Минск. 2006 год.
6 Бригхем Ю., Гапенски Л., Финансовый менеджмент. В 2х т.:Пер. с англ./ Под ред. В.В. Ковалева - СПб: Экономическая школа, 2004г.
7 Банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдар қызметі туралы. // Банки Казахстана-2006, №3
8 Банки Казахстана. №12, 1.-2003. Банки Казахстана №1 «Отекущей ситуации на финансовом рынке» 2005ж. стр.2
9 Банки Казахстан №8,2005ж. «Қаржы нарығы мен қаржыұйымдарының жай-күйі туралы» бет.2.
10 Гончаренко Л.П. Инвестиционнй менеджмент: учебное пособие-М: КНОРУС, 2005-296с.
11 Гитман Л.Дж., Джон М.Д. Основы инвестирования: Пер. с англ.-М.: Дело, 2002.
12 Глухов В.В., Бахрамов Ю.М. Финансовый менеджмент/Учебное пособие - СПБ: Специальная литература. Санкт-Петербург, 2004.-429с.
13 Горбунов А.Р. Управление финансовыми потоками ирейнжиринг пред-приятий, банков и инвестиционных компаний - М.: Инфроцентр, 2003.
14 Инвестициоиный рейтинг Казахстана // Офиальный сайт ЗАО «Казинвест », 2006 г.
15 Косжанов.Т.Н. “Промышленная и инвестиционнаяполитика в долгосрочной стратегии экономики страны, //Транзитная экономика,№ 7.2005 г.
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Қазастандағы коммерциялық банктердің
инвестициялық қызметі
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1 Коммерциялық банк түсінігі және оның атқаратын қызметтері мен операциялары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.1 Коммерциялық банк түсінігі, мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.2 Коммерциялық банктердің қызметтері мен операциялары ... ... ... ... ...
2Қазастандағы коммерциялық банктердің инвестициялық қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.1 Коммерциялық банктердің инвестиция нарығындағы рөлі ... ... ... ... ...
2.2 Коммерциялық банктердің инвестициялық қызметі ... ... ... ... ... ... ... ..
3 Қазақстандағы коммерциялық банктердің инвестициялық қызметтерін жетілдіру жолдары ... ... ... ...
3.1 Қазақстандағы инвестициялық қызметтің жүзеге асырылу ерекшеліктері және инвестцияларды мемлекеттік басқару жүйесі ... ... ...
3.2 Инвестициялық қызметті жетілдірудегі мемлекеттік іс-шаралардың басым бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3
5
5
7
13
13
19
24
24
29
34
36
КІРІСПЕ
Қазіргі кезде Қазақстанда жүзеге асырылып жатқан инвестициялық процесс әлеуметтік - экономикалық дамуымыздың негізгі алғы шартына айналып, еліміздегі реформаларды табысты іске асырудың басты себебі болып отыр. Инвестициялар кез - келген ұлттық экономиканың маңызды да қажетті қоры болып саналады.
Жұмыстың өзектілігі сонда, инвестициялық саясатты дамытудың негiзгi мақсаты отандық, сондай-ақ шетелдiк инвестицияны пайдалану негiзiнде бәсекеге қабiлеттi түпкi өнiм құруды қамтамасыз ететiн ашық үлгiдегi инновациялық жүйе қалыптастыру болып табылады.
Инвестициялық саясат - бұл инвестициялық қызметті жандандыру мақсатында барлық шаруашылық объектілер үшін жағымды жағдай қалыптастыру бойынша мемлекет жүргізетін мақсатты бағытталған шаралар кешені.
Инвестициялық жобаларды іске асыру өндірісті жетілдіріп, сатылатын тауарлардың сапасын арттыру онымен қоса жұмыс орындарының көбейіп, тұрғындарды еңбекпен толығымен қамтамасыз етуге, сөйтіп халқымыздың өмір деңгейінің өсуіне мүмкіндік береді. Сонымен, елімізде жүргізіліп жатқан инвестициялық процесті экономикалық пайда кіргізіп, әлеуметтік саланың өркендеуіне жағдай жасайтын қызмет деп қарастыруымыз керек. Осыған орай, инвестициялық іс-әрекетті талдауда оның тиімділігіне экономикалық шаралармен бірдей әсер ететін әлеуметтік шараларды ерекшелеудің маңызы зор.
Қазақстанның алдыңғы қатарлы коммерциялық банктері өзінің табыс базасын кеңейту үшін, табыстылықты және бәсекелік қабілеттілігін жоғарлату үшін өзінің клиенттеріне кең ауқымды операциялар мен қызметтер көрсетуге ұмтылатыны белгілі. Бұл жерде есте ұстайтын жағдай, банк қызметінің дамуы клиенттер және банктің өзі үшін минималды шығындармен банк қызметтерін көрсетуді, клиенттерге қажетті қызметтерге қолайлы бағаларды пайдалануды білдіреді.
Коммерциялық банктер өз клиенттерінің ақшаларын сақтауға қолайлы әртүрлі депозиттерді ұсынады, бұл бір жағынан өтімділікке деген клиенттерінің қажеттілігін қанағаттандырады. Көптеген клиенттер үшін облигациялар немесе акциялар жұмсағанға қарағанда, мұндай ақшаны сақтау формасы тиімді болып табылады.
Банк операцияларының тиімді, икемді жүйесі кең ауқымды клиенттерімен ішкі жинақтарды шоғырландыруға жағдай жасау керек. Осыған байланысты өзгермелі экономиканың қалыптасып келе жатқан қажеттілігіне жауап бере алатын икемді банктік қызмет көрсету мәселесі ерекше мәнге ие болып отыр.
Қазіргі дамып жатқан ақпараттық технологиялар заманында өз шаруашылығын жалғастыру үшін, қызмет ауқымын кеңейтіп, жоғары пайдаға қол жеткізу үшін көптеген кәсіпорындар тауардың жаңа түрін шығаруға, жаңа қызметтерді ұсынуға ұмтылуда. Осыған орай банктер де жаңа қызметтерді ендіруге және бұрынғы қызметтерді жетілдіруге үлкен назарын аударып отыр.
Жаңа қызметтерге пластикалық карточкалар, банкаралық электрондық есеп-айырысулар, әлемдік Интернет байланыс жүйесіндегі қаржы нарығының құрылуы жатады.
Біздің еліміздегі қазіргі банктік институттар аталған жаңа қызметтерді атқара бастады. Клиенттің заказы бойынша маркеингтік зерттеуді, валюталық операцияларды, басқа да қызметтерді, соның ішінде, трасталық, ақпараттық-анықтамалық консультациялық, қор және т.б. жүргізеді.
Халыққа қызмет көрсетіп жүрген банктер ролін жандандырудың мәні мынада: шығынды азайта отырып, барынша жоғары нәтижеге қол жеткізуге, банктік қызмет көрсетуінде клиенттер қажеттіліктерін толықтайқанағаттандыруға, жеке тұлғаларға банктік қызмет көрсету сапасынжақсартуға, банктік қызметтер спектрін кеңейтуге және олардың өзіндік құнын төмендетуге жағдай жасау.
Жоғарыда аталған көптеген мәселелердің шешу жолдарын табу үшін оған терең үңіліп,барлық тақырыпшаларға жеке - жеке тоқталып, ашатындай етіп, кешенді түрде қарастыру қажет. Банктік қызметтердің дамуы мен перспективалары - біздің еліміздегі арнайы ғылыми түрде аз зерттелген мәселе болса да, банк саласында қызмет атқарып жүрген көптеген экономисттердің көкейінде жүрген маңызды сұрақтардың бірі.
Курстық жұмыстың басты мақсаты: ҚР-ның коммерциялық банктерінің инвестициялық қызметін, инвестициялық операцияларының дамуын талдап мәселесін ашу.
Сонымен қатар жұмыстың басты міндеттері мыналар:
- Коммерциялық банктің мәнін ашу;
- Коммерциялық банктердің фукнцияларын талдау;
- Банктің инвестициялық қызметін қарастыру;
- Банктің фукнцияларынның және операцияларының дамуын талдау;
- Коммерциялық банктердің қызметтерін жетілдіру жолдарын қарасытыру;
oo Инвестиция саласындағы негізгі проблемалар және оны шешу жолдары.
Курстық жұмыстың құрылымы: кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан және қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 Коммерциялық банк түсінігі және оның атқаратын қызметтері мен операциялары
1.1 Коммерциялық банк түсінігі, мәні
Кредиттік жүйенің төменгі буыны халық шаруашылығына тікелей қызмет көрсететін және коммерциялық негізде кең көлемді қаржылық қызмет жасайтын дербес банктік мекемелер торабынан тұрады. Бұлар коммерциялық, кооперативтік және жеке банктер, банктік заңдылықтарда коммерциялық банктер деген жалпы атпен біріктіріледі.
Коммерциялық банк термині банк ісінің ертеректегі даму кезеңінде, банктердің сауда, тауар айырбасы операциялары мен төлемдеріне қызмет көрсетуі барысында пайда болды. Негізгі клиенттері саудагерлер болған (міне, осында коммерциялық банк деген атауға ие болды). Бірақ, өнеркәсіптің және басқа салалардың дамуымен банктер экономиканың өзге де салаларына қызмет көрсете бастағандықтан да банктің коммерциялық деген атауы бастапқы мағынасын біртіндеп жоғалтты. Ол банктің іскер деген сипатын білдіреді, оның шаруашылық агенттердің барлық жұмыс түріне қызмет көрсетуі олардың қызметтерінің саласына байланыссыз болды. Коммерциялық банктер - нарық экономикасында қаржылық операциялар мен қызмет көрсететін кредиттік мекемелердің тобын білдіреді.
Бүгінгі коммерциялық банктер өз кленттеріне 200-ге жуық әралуан өнімдер мен қызмет көрсетуге әзір. Мұндай кең көлемді операциялар коммерциялық банктерге өз клиенттерін сақтай отырып, қолайсыз жағдайда өзін де пайдалы жұмыс жасауға септігін тигізеді.
Бір операциялардан болған зиян, екінші бір операциялардан түсетін пайда есебінен жабылады. Нарық экономикасы дамыған барлық елдердің коммерциялық банктері кредит жүйесінің негізгі операциялық буыны болып қалуы кездейсоқтық емес. Олар өзгермелі ақша-кредит нарығының жағдайына көндігетін қабілетінің барлығын көрсете алады.
Депозиттік-қарыздық операцияларды жүзеге асыра отырып коммерциялық банктер қаржы делдалы ролін орындайды. Банктің бұл қызметі екі жаққа да пайда әкеледі. Салымшылар үшін өздерінің депозиттері айналыс құралы қызметі мен өтімді активтер қызметін атқара отырып, кей жағдайда оның үстіне пайыз әкеледі. Қарыз алушылар кейде көптеген ұсақ қарызды пайдаланады. Бұл кезде көптеген ұсақ қарапайым клиенттердің банкке аз ғана соманы қысқа мерзімге салғанның өзінде де мүмкін болады. Мұндай кезде коммерциялық банктер іскерлік операциялар жүргізіп, уақытша бос ақша қаражатын тарту мүмкін емес.
Шынында да, банктер мұндай операциялардан пайда көреді. Олар салымдарға төлейтіндеріне қарағанда, қарыздарға біршама жоғары пайыз мөлшерлемесін белгілеп табыс алады.
Жалпы қоғамға көмек, олар банктен алған қарыздары есебінен өздерінің өнімдерін өндіріп, алға қойған мақсатына жеткенде ғана пайданы сезінеді (мысалға жалпы пайда нормасын 4-тен 5%-ға ұлғайтқанда). Болашақ қарыз алушыларды дұрыс таңдай отырып, олардың ішінде берілетін қарыз бойынша жоғары пайызды төлеуге кімнің жағдайы келсе, соларға банктер ақшалай қаражаттарын бере алады.
Осы уақытқа дейін Қазақстанда кредиттер үкіметтің қажеттілігіне (Үкіметтің үкімі бойынша) беріліп, кейіннен олар банктерге және олардың акционерлеріне пайда әкелмек түгіл, уақытында қайтарылмай қалды. Ондай қарыздардың ешкімге де пайдасы болған жоқ.
Коммерциялық банктер өз клиенттерінің ақшаларын сақтауға қолайлы әртүрлі депозиттерді ұсынады, бұл бір жағынан ақшаның сақталуын қамтамасыз етсе, екінші жағынан өтімділікке деген клиенттің қажеттілігін қанағаттандырады; көптеген клиенттер үшін облигацияға немесе акцияға жұмсағанға қарағанда, мұндай ақшаны сақтау формасы тиімді болып табылады.
Банктік кредит - ең қолайлы және көптеген жағдайда орны ауыстырылмайтын қаржылық қызметтердің формасы ретінде ол нақты қарыз алушының қажеттілігін ескереді және олардың қарыз алу жағдайына көндігуіне мүмкіндік береді.
Қазіргі коммерциялық банктер туралы сөз қозғағанда, кредиттік жүйенің басқа да буындары сияқты олардың үнемі дамып отырғандығын айта кету керек. Яғни операциялар формасы, бәсеке әдістері, бақылау және басқару жүйелері өзгеруде.
Коммерциялық банктердің мынандай базалық негізгі қызметтері бар: депозиттер қабылдау, ақшалай төлемдерді және есеп айырысуды жүзеге асыру, кредит беру.
Коммерциялық банктердің басқа қаржы институттаынан айырмашылығы және ерекше бір қабілеті ол ақшаны жасауы мен жоюында болып табылады. Бұл жерде ақша деп тек қолма-қол ақшалар ғана емес, сондай-ақ талап етуге дейінгі салымдар түсіндіріледі. Банктердің ақша жасау мүмкіндігі экономика үшін өте маңызды. Ол тиімді кредит жүйесін іске асыра отырып, экономиканың өсуіне қажетті жағдай туғызады. Банк кредиттерінің жетіспеушілігі және өте жоғары пайыз мөлшерлемесі тұсында өндірісті кеңейту мүмкін емес, ал экономиканың басқа буынында қажетті қор пайда есебінен жиналуын күтіп, болмаса сырттан келуін күтіп қозғалыссыз жатыр. Халық шаруашылығындағы осы сияқты іс-тәжірибелер тиімсіз, себебі, бір жағынан, мынандай ірі ақша сомасы белгісіз уақытқа қозғалыссыз жататын болса, екінші жағынан, мұндай ақшалардың пжетіспейтіндігі сезіліп тұрады.
Коммерциялық банктер мұндай сұрақтарды шешуде маңызды роль атқарады. өздерінің депозиттік және кредиттік операцияларының көмегімен олар уақытша бос ақша қаражаттарын жинақтайды және кредит түрінде оларды бере отырып, халық шаруашылығының қажеттілігін қанағаттандырады, яғни жаңа төлем құралдарын жасайды.
Банктер өз қызметінде ақшаның бір бөлігін жоятыны да рас. Бұл біріншіден, клиенттің банктегі шоттан нақты ақша алған уақытында және екіншіден, кредитті қарыз алушының шотының есебінен қайтару барысында мүмкін болады.
1985 жылы АҚШ-та 15 мыңнан астам коммерциялық банктер қызмет еткен. Олардың 5 мыңға жуығы ұлттық, яғни федералдық үкіметтен чартер (рұқсат) алған банктер, 10 мыңнан астамы штаттардың банктері (штаттардың үкіметтен чартер алғандар). Ұлттық банктер мен штаттық банктерінің қызмет етуі банк жүйесінің қосарлы бағыныштылығын жасайды.
ФРЖ-ге қабылдауға өтініш жасайтын және мүше болуға жіберілген коммерциялық банк ФРЖ-нің мүше-банкі болып табылады. Заң бойынша барлық Ұлттық Банктер ФРЖ-ге кіруі тиіс. Штат банктері өздерінің қалаулары бойынша және ФРЖ-нің мүше-банктерге қоятын талаптарына сәйкес келген жағдайда ғана жүйеге кіре алады. Қазір штат банктердің 10%-ға жуығы ФРЖ-ге мүше-банктер болып саналады. ФРЖ-ге мүше-банктер жалпы коммерциялық банктер қатарының 40%-ын құрайды.
Депозиттік мекемелерді реттеу және ақша айналасына бақылау, банктерді ФРЖ-нің банктік резервтерге қойылатын талаптарына бағындырды. Бұл ФРЖ-ге мүше-банктер мен мүше емес банктердің арасындағы басты айырмашылығын қалыпқа келтіреді. АҚШ-тағы ең көп тараған банктер типі - филиалсыз банктер.
Екінші дүниежүзілік соғыстан соң АҚШ-та банктердің бөлімшелерін ашу кеңірек қанат жайып, олар штаттар шегінде, сондай-ақ одан тысқары және шетелдерде ашылған болатын көптеген ірі банктер банктік холдинг-компаниялардың бір бөлігі болып табылады. Банк ісінің бұл ұйымдастыру формасы тек қана банк бөлімшелерінің ашылуына жол беріп қоймай, сондай-ақ жаңа қызмет аумағына енуді жеңілдетті. АҚШ-та холдинг-компаниялар 6 мыңға жуық, олар 8,6 мың банктерді және 35,6 мың олардың бөлімшелерін бақылайды.
Банктердің бірігу процесін үкімет тарапынан реттеу сондай-ақ банктік холдинг-компаниялардың қызметін реттеу банк аумағында бәсекелестік жағдайды қолдап отыру мақсатын көздейді. Соңғы кездері бұл аумақтағы бәсекенің артыруына чартер берудің қатаң саясатын жүргізу, банктердің бөлімшелерінің ашылуын кеңінен қолдау, электрондық терминалдардың пайда болуы және АҚШ-та жалықаралық банктік операциялардың таралуы септігін тигізді. Сонымен қатар бәсеке, басқа да қаржы институттардың тез арада өсуіне байланысты күшейді (мысалға жинақ коммерциялық банктерге тән көптеген қызмет көрсететін мекемелер және ақша нарығының өзара қорлары).
1.2 Коммерциялық банктердің қызметтері мен операциялары
Коммерциялық банктердің екінші дәстүрлі-базалық қызметі-экономиканы және халықты несиелендіру. Бұл қызмет банктік қызмет көрсету аясындағы маңыздыларға және банкінің актив операцияларына жатады. Соның арқасында банктер несиелік институттарға қатысты болады.
Несиелік операциялар - бұл несие беруші мен қарыз алушының арасындағы біріншінің екіншісіне төлемділік, мерзімділік және қайтарымдылық шарттарында белгілі ақша қаражаттары сомасын ұсынуы бойынша қатынастар. Банктің несиелік операциялар активті және пассивті болады. Активті несиелік операциялар банктер мен қарыз алушылар қарыз ұсынғанда, ал пассвтер, банк қарыз алушы ролінде, ал клиенттер - несие беруші ролінде болғанда пайда болады. Сәйкесінше несиелік операциялардың екі нысаны болады: қарыздық және депозиттер.
Коммерциялық банктің несиелік операцияларын әртүрлі белгілері бойынша жіктеуге болады: мерзімі бойынша - қысқа мерзімді(1 жыл), орта мерзімді (1-ден 5 жылғам дейін) және ұзақ мерзімді(5 жылдан жоғары); қамтамасыз ету түрлері бойынша - қамтамасыз етілмеген және қамтамасыз етілген; банктің роліне байланысты - активтік және пассивтік қарыздық операциялар; несиелендіру мақсатына байланысты - негізгі капиталды арттыруға, айналым капиталын қаржыландыруға, тұтынушылық мақсаттарға арналған қарыздыр.
Банктердің несиелік операциялары, банктердің және клиенттің өзара қатынастары, қарыз берудің барлық шарттары реттерліп жасалған несиелік келісімшарттар негізінде жүзеге асырылады. Несиелік келісімшарттың шарттары коммерциялық банкпен жүргізілетін несиелік саясаттың әрбір нақты сәтіне байланысты. Несиелік саясаттың құрамдас бөлігі болып пайыздық саясат болып табылады.
Лизингтік операциялар. Лизинг ағылшын тілінен аударғанда жалға беру деген ұғымды білдіреді. Лизингтік операция деп ұзақ мерзімді пайдаланатын заттарды (ғимарат, машина, ұшақ, автомобиль, компьютерлерді) жалға беру.
Лизинг бірнеше қызмет атқарады. Біріншіден, ол негізгі қорларға ақша жұмсау, яғни қаржыландыру формасы. Лизинг алушының өз қаражаттарын бір уақыттық жұмылдыруынсыз, немесе тартылған қаражатсыз өзіне керекті мүлікті пайдалануға мүмкіндігі болады. Ол мүліктің құнын бір жолғы төлеуден босатылады. Екіншіден, бұл өндірісті жаңа құрал - жабдықпен, алдыңғы техникамен материалдық - техникалық қамтамасыз етудің анағұрлым прогресивті формасы. Лизинг түрлері әр түрлі:
1. Жедел лизинг анағұрлым қысқа мерзімге беріледі. Оның объектісі болып моральдық төзу қарқыны өте жоғары машиналар мен құрал - жабдықтар.
2.Қаржылық лизинг анағұрлым ұзақ мерзімге беріледі. Ол мерзім машиналар мен құрал - жабдықтардың амортизациялық тозу мерзімімен сәйкес келеді. Бұл жерде мәміле аяқталмай, күшін тоқтата алмайды. Онда мүлікті лизинг алушымен сатып алыну мүмкіндігі көрсетілген.
Қалдық құны бойынша лизинг пайдалануда болған құрал жабдықтарды жалға беру. Сондықтан лизинг объектісі бастапқы құнымен емес, қалдық құны бойынша бағаланады.
Факторингтік операциялар - клиентпен төленбеген қарыздық талаптар бойынша төлемді талап ету құқын басқаға беру. Факторингтің мәні - банктер өз клиенттерінен төлем құжаттарды пайыздық ақы үшін сатып алу. Бұндай мәміле келісімшартпен жүзеге асады. Ол келісімшартта сатып алынған қарыздың сомасы және пайыз көрсетіледі. Бұл пайыз көрсетілген қызмет үшін қарыздың қандай мөлшері алынатынын көрсетеді.
Халықаралық факторинг туралы Конвенцияға сәйкес, келесідей төрт белгі қанағаттандырылғанда ғана факторинг операциясы болып саналады.
- қарыздық талаптарды алдын ала төлеу формасында несиелеудің болуында;
- жабдықтаушымен бухгалтерлік есеп жүргізу мен өткізу есебінен;
- жабдықтаушы қарызын инкассалау;
- несиелік тәуекелден жабдықтаушыны сақтандыру;
Факторингтік келісімнің бірнеше типі бар. Толық қызмет ету туралы келісім әдетте факторингтік компания мен жабдықтаушы тұрақты, ұзақ қатынаста болатын болса, қолданылады. Толық қызмет ету мыналарды қамтиды: күмәнді қарыздардың пайда болуынан толық қорғау, несиені басқару, сатуды есептеу, белгілі бір мерзімге төлем формасындағы несиелеу.
Регистік құқы бар толық қызмет етудің алдыңғысынан айырмашылығы - факторингтік компания жабдықтауды көрсететін несиелік тәуекелді сақтандырмайды. Бұның мәні компания егер төлем құжаттары төленбесе, оларды жабдықтаушыға қайтарып бере алады.
Трасталық операциялар. Коммерциялық банктер өздеріне сенімді тұлғаның қызметтерін қабылдап, өздерінің жеке және корпаративті клиенттері үшін әр түрлі қызметтер орындайды. Траст - сенім дегенді білдіреді. Капитал иесі өз капиталын басқа тұлғаға оның мүддесін қорғап отырып, иелік етуге сенім білдіріп тапсырады, яғни траст деп банктердің, басқа қаржылық институттардың мүлікті және капиталды басқарумен байланысты көрсетуін айтады. Бұл операциялар келісім негізінде жүзеге асады, ол келісім трасталық деп аталады.
Коммерциялық банктер трасталық операциялармен қасымша табыс алу үшін айналысады. Сол сияқты корпарациялар, фирмалар және олардың ақша қаражаттарын басқару үшін, ірі клиенттермен байланыс орнату үшін айналысады.
Трасталық қызметтер үшін комиссиондық төлемақыны әрбір операцияға дифференциалды түрде қояды: агенттік қызметтер үшін келісімді түрде, басқаларына заңмен немесе сот шешімімен қойылады.
Инвестиция дегеніміз - бұл халық шаруашылығына мемлекет ішінде және шетелде, оны қайта құру және кеңейту, сол сияқты пайда алу мақсатында ұзақ мерзімді қаражат бөлу. Тікелей инвестиция - бұл қаражаттарды тікелей өндіріске, құрал - жабдықтарды сатып алу және әлеуметтік, өндірістік сипаттағы объектілерді салуға жұмсалады. Портфельдік инвестициялар бағалы қағаздарды сатып алу арқылы және ұзақ мерзімді банк несиелерін беру арқылы жүзеге асады. Жеке, мемлекеттікғ шетелдік инвестициялар инвестициялық заңдармен реттеледі, ол заңдарға жеке шаруашылық бөлімшелердің, банктердің инвестициялық іс-әрекеті тәртібі ережелері анықталады және инвестор құқтары қорғалды.
Коммерциялық банктердің инвестициялық қызметінің мақсаты - қаражаттардың сақталуын қамтамасыз ету, диверсификацияны, табысты және өтімділікті қамтамасыз ету.
Бағалы қағаздар - бұл арнайы түрде рәсімделген қаржылық құжаттар, оларда көрсетілген құқты жүзеге асыру үшін сол бағалы қағаздарды ұсыну қажет. Олар қорлық (акциялар, облигациялар) және коммерциялық болады (вексельдер, чектер).
Қордық бағалы қағаздар, әдетте эмиссияның массалық сипатымен ерекшеленеді, олар өте көп мөлшерде эмиссияланады және акционерлік, немесе облигациялық қорда белгілі бір үлеске ие екенін растайды.
Олар негізгі және көмекші болып бөлінеді. Негізгі қорлық бағалы қағаздар негізгі мүліктік құқық немесе талапқа негізделген (акция, облигация), ал көмекші бағалы қағаздар қосымша құқтар мен талаптарды білдіреді(купондар, талондар).
Мәлімдеуші бағалы қағаздар - бұл мәлімдеуші чектер, акциялар, облигациялар, салымдық анықтамалары, қоймалық анықтамалар және т.б. Оларды сату және иесінің құқтарын растауы үшін тек мәлімдеу керек.
Бағалы қағаздармен операциялар жүргізуге коммерциялық банктерде мынадай құрылымдар ұйымдастырылады: ірілерінде - департамент немесе басқарма басқарма, орташалары мен кішілерінде - инвестициялық немесе қор бөлімдері. Олар банктердің инвестициялық саясатын банк есебінен, немесе клиент тапсырмасы бойынша жүргізеді, сол сияқты кәсіпорындардың, ұйымдардың, ведомостволардың бағалы қағаздарын шығарып сата алады, клиенттің бағалы қағаздар портфелін сәйкес ақыға сақтап, басқарады.
Бағалы қағаздар нарығы - бұл қаржылық нарықтың анағұрлым дамыған бөлігі, оған ақша және капитал нарықтары кіреді. Республикамыздың қаржы нарығы, бағалы қағаздар нарығымен қоса, инфляция қарқынының өсуіне байланысты қиындық көріп жатыр. Нарықта айналыста жүрген бағалы қағаздарға деген қызығушылық та төмендеп тұр. Жалпы айтқанда, Республикамызда банктердің инвестициялық қызметі алғашқы даму самтысында.
Коммерциялық банктер пайда табу үшін басқа эмитентердің бағалы қағаздармен сауда - саттық операцияларды жүргізеді. Берілген опрерацияларбірнеше қызметтерді атқара алады: олар өтімділігі жоғары табысты активтерді қалыптастыру құралы бола алады. Бұл операциялардың басқаша тағайындалуы - алыпсатарлықтабыс алу. Бағалы қағаздар нарығының бағалық коньюнктурасы алыпсатарлық операциялар үшін қолайлы болып келеді. Банктер коммиссиондық төлем ақы үшін бағалы қағаздарды сақтайды, олардың есебін жүргізеді және бағалы қағаздарды сақтайды, олардың есебін жүргізеді және бағалы қағаздармен басқа да депозиттік қызметтерді көрсетеді.
Кеңес беру қызметі. Коммерциялық банктер өздерінің клиенттеріне банктік мекеменің ерекшеліктеріне байланысты, экономика және қаржы, инвестициялау, несиелеу, есеп айырысу, есеп жүргізу және есеп беруге байланысты кеңес беру қызметін көрсетеді. Бұл қызмет көрсетулер банктертарапынан пайда табу мақсатында ғана емес, сондай-ақ клиенттерге банк ісінің қырларын білу үшін, жаңа қызмет түрлеріне қатысты толық түсіндірмелер беру арқылы жаңа клиенттерді тартуға да байланысты көрсетіледі.
Ақпараттық қызмет көрсету. Қазіргі кездегі телекоммуникациялар, компьютерлік байланыстарды игере отырып, банктер жеткілікті түрде коммерциялық немесе коммерциялық емес ақпараттарды да иеленеді. Сонымен қатар, банктер клиенттерге әр түрлі қызметтер көрсете отырып, олардан түрлі мәліметтер алады. Ақпарат алудың басты көзі басқа банктермен және ірі ақпараттық агенттіктермен өзара ақпараттар алысу болып табылады.
Уақытша бос ақшалай қаражаттарды жинақтау - коммерциялық банктердің алғашқы дәстүрлі-базалық қызметі. Бұл банктің пассиві меншікті капиталы мен тартылған қаражаттардан тұрады. Меншік капиталы - банктің несиелік ресурстарының маңызды және ажырамас бөлігі, бірақ ол оның барлық ресурстарының тек 10 %-ын құрайды.
Басқа кәсіпорындармен салыстырғанда барлық міндеттемелер коммерциялық банктерге меншікті капиталдың тартылған ресурстарға өзара қатынасында өз міндеттерін жүзеге асыруға және дұрыс қызмет етуіне мүмкіндік береді. Ең алдымен меншікті капитал банк қызметін бастау үшін қажет. Сонымен қатар, офисті, жабдықтарды сатып алу және еңбекақыны төлеу, сондай-ақ банктің қорғаныс кепілдік қоры, осы сипатты меншікті капитал маңызды, сөзсіз міндетті қор болып табылады, банктің тұрақтылығы мен оның жұмысының тиімділігін қамтамасыз ету үшін банктік қаражаттар құрылымында оның ролі өте жоғары.
Дәстүрлі түрде осы қаражаттардың негізгі бөлігін депозиттер құрайды. Депозит пен банктің кленттерінің жинақ салымдарынан басқа мерзімді және мерзімсіз салымдарының барлығын түсіндіріледі. Банктердің ақшалай қаражаттарды салымдарға тарту және оларды пайда табу мақсатындаорналастару жұмыстары депозиттік операциялар деп аталады. Осылардың негізінде коммерциялық банктердің несиелік ресурстарының негізгі бөлігі құалады. Шетелдік банктік тәжірибеде алып тастау тұрғысынан қарағанда талап еткенге дейінгі депозиттер, мерзімді және жинақ салымдары деп ажыратылады. Талап еткенге дейінгі депозиттер белгісіз уақытта салымшылардың ағымдағы, есеп айырысу шоттарында болатын ақшалай қаражаттар, олар банкті алдын ала ескертусіз кез келген уақытта салымшырармен алынуы, немесе басқа шотқа аударылуы мүмкін. Әдетте банк талап еткенге дейінгі салымдар бойынша ең төмен пайыз төлейді, ал кейбір жағдайларда олар бойынша сыйақы мүлдем төленбейді. Кейбір мемлекеттерде пайыздарды есептеуге заңды тәртіппен тыйым салынған. Депозиттердің екінші тобын мерзімді салымдар құрайды. Терминнің өзінен көрініп тұрғандай, мерзімді салымдар белгілі бір айдан жоғары мерзімге орналыстырылады. Салымшы үшін ақшаларды ұзақ мерзімге салудың мәні жоғары пайыздарды табу болып табылады. Сондай-ақ банк үшін бұл депозит тиімді, өйткені ол жоғары пайыз табумен қандай да бір қарыз алушыға қарыздарды ұсыну үшін осы қаражаттарды ұзақ уақыт бойы иемдене алады. Мерзімді салымдар меншік меншікті салымдар және кері алу туралы ескертуі бар мерзімді салымдар болып бөлінеді. Меншікті мерзімді салымдар шот иелеріне алдын ала белгіленген күні қайтарылады, ал осы күнге дейін банк оларды өз қалауын бойынша иемденеді. Егер шот иесі белгіленген күні соманы кері алмаса, онда оны сол күннен кейін ағымдағы шот секілді пайдаланады, сондай ақ ол өз ақшаларын кез-келген келесі күндерде кері ала алады.
Депозиттердің үшінші түрі - жинақ салымдары. Олардың кеңірек тараған түрі кәдімгі жинақ шоты деп аталатын жинақ салымы. Шот иесі шотқа ақша салу, немесе одан кері алу үшін жинақ кітапшаларын міндетті түрде ұсыну керек. Депозиттердің басқа түрлеріне қарағанда жоғары пайыздардытөлеудің жинақ салымдары құнтты демеу және салымшылардың жинақтарын банктерде сақтауды ынталандыру үшін пайдаланады. Халық пен коммерциялық емес ұйымдар кәдімгі жинақ салымдарын қолданалды.
Коммерциялық банктер негізінен өз клиенттерінің шауашылық қызметтеріне қызмет көрсетумен байланысты несиелік есеп айырысу және қаржылық операциялардың барлық түрлерімен айналысады.
Қазақстан Республикасындағы банктер мен банктік қызметтер туралы Заңға сәйкес банктер мынадай операцияларды орындай алады:
- ақылы негізде депозиттерді тарату;
- клиенттер мен банк корреспонденттердің шоттарын жүргізу және оларға кассалық қызмет көрсету;
- қайтарымдылық, мерзімдік және төлемділік шарттарымен заңды және жеке тұлғаларға қысқа мерзімді несиелер беру;
- инвестицияланатын қаражаттар иелерінің немесе иемденушілердің тапсырмалары бойынша капиталдық жұмсалымдарды қаржыландыру;
- заңда көрсетілген тәртіппен өз бағалы қағаздарын шығару (чектерді, вексельдерді,аккредитивтерді, депозиттік сертификаттарды, акцияларды және басқа да қаржылық міндеттемелерді);
- төлем құжаттарын сатып алу, сату және сақтандыру, олармен басқа да операцияларды жүргізу;
- банктік операциялар бойынша брокерлік қызметтерді көрсету, клиенттердің тәуекелі бойынша оларды агенттері ретінде әрекет ету;
- клиенттердің тапсырмалары бойынша сенімдік операцияларды (қаражаттарды қарау және орналастыру, бағалы қағаздарды басқару);
- банктік қызметпен байланысты кеңес беру қызметін көрсету;
- лизинтік операцияларды жүзеге асыру.
Ұлттық банктің арнайы лицензиялары бар болса, банктер басқа да банктік қызметтерді жүзеге асыра алады. Соның ішінде шетел валюталарымен операцияларды жүргізу, халықтың ақшалай салымдарын қарау.
2 Қазастандағы коммерциялық банктердің инвестициялық қызметі
2.1 Коммерциялық банктердің инвестиция нарығындағы рөлі
Инвестиция дегеніміз - бұл халық шаруашылығына мемлекет ішінде және шетелде, оны қайта құру және кеңейту, сол сияқты пайда алу мақсатында ұзақ мерзімді қаражат бөлу. Тікелей инвестиция - бұл қаражаттарды тікелей өндіріске, құрал-жабдықтарды сатып алу және әлеуметтік, өндірістік сипаттағы объектілерді салуға жұмсалады. Портфелдік инвестициялар бағалы қағаздарды сатып алу арқылы (бағалы қағаздар портфелі) және ұзақ мерзімдік банк кредиттерін беру арқылы (қарыздар портфелі) жүзеге асады. Жеке, мемлекеттік, шетелдік инвестициялар инвестициялық заңдармен реттеледі, ол заңдарға жеке шаруашылық бөлімшелердің, банктердің инвестициялық іс-әрекеті тәртібі ережелері анықталады және инвестор құқтары қорғалады.
Елімізде жүргізіліп жатқан инвестициялық процесті экономикалық пайда кіргізіп, әлеуметтік саланың өркендеуіне жағдай жасайтын қызмет деп қарастыруымыз керек. Осыған орай, инвестициялық іс-әрекетті талдауда оның тиімділігіне экономикалық шаралармен бірдей әсер ететін әлеуметтік шараларды ерекшелеудің маңызы зор.
Инвестициялардың жіктелуін қарастырмас бұрын инвестициялық нарықтың құрылымын білгеніміз жөн.
Инвестициялық нарық құрылымы келесі суретте көрсетілген.
Инвестициялық нарық
Нақты инвестициялау объектілер нарығы
Қаржылық инвестициялау инструменттерінің нарығы
Тікелей капиталдық салымдар нарығы
Нақты инвестициялар объектілерінің нарығы
Қор нарығы
Ақша нарығы
Мүлік нарығы
Жеке меншіктендірілген объектілер нарығы
Сурет 1. Инвестициялық нарық құрылымы
1-суретте көрсетілгендей инвестициялық нарық негізінен нақты инвестициялау объектілер нарығы, қаржылық инвестициялау инструменттерінің нарығы болып бөлінеді.
Нақты инвестициялау объектілер нарығы тікелей капиталдық салымдардан, жек меншік объектілер нарығынан, мүлік нарығынан және нақты инвестициялар объектілерінің нарығынан тұрады. Ал қаржылық инвестициялық нарық қор және ақша нарықтарын біріктіреді.
Қазіргі нарықтық экономика жағдайында инвестор ретінде территориалдық және муниципальдық басқару органдары тұлғасындағы мемлекет, акционерлік қоғам, жеке тұлғалар, сондай-ақ, шет елдік мемлекет пен шет елдік заңды және жеке тұлғалар, халықаралық ұйымдар бола алады.инвестиция меншігінің түрлеріне және инвестордың мемлекетіне қарай инвестиция мынадай түрлерге бөлінеді: мемлекеттік, жеке, шет елдік, бірлескен.
Қазақстанда заңға сәйкес инвестиция деп кәсіпкерлік іс-әрекет және басқа да пайда әкелетін іс-әрекет объектілеріне салынатын ақша қаражаттары мен бағалы қағаздарды айтады. Инвестициялық қызметтің қатысушылары - жеке және заңды тұлғалар, мемлекет, сол сияқты шетелдік инвесторлар бола алады. Берілген жағдайдағы әңгіме коммерциялық банктердің инвестициялық қызметіне қатысты.
Әдетте банктердің инвестициясы деп, ақша қаражаттарын банктердің өздерінің бастамашылығымен табыс алу мақсатында, белгілі бір мерзіміне ақшалай қаражаттар салу. Тар мағынада банктердің инвестициялық қызметі деп, банктердің салыстырмалы ұзақ мерзім ішінде қызмет ететін бағалы қағаздарға ақша қаражаттарын салу. Инвестицияның қарыздан бірқатар айырмашылығы бар, Біріншіден, қарыздар салыстырмалы қысқа мерзімде қайтарымдылық шартымен қолданылады, ал инвестиция салынған ақша иесіне қайтпас бұрын, салыстырмалы ұзақ мерзімде ақша қаражаттарының ағынын қамтамасыз ету мақсатында жасалады. Екіншіден, кредиттеу кезінде бастамашылық қарыз алушыдан болған, ал инвестиция кезінде -- кредит берушіден (банктен) болады. Үшіншіден, кредиттік мәміле нақты кредит беруші мен қарыз алушы арасында жасалады, ал инвестициялау нарықта міндетті қызметті қарастырады.
Қазақстандағы ең басты стратегиялық мiндеттердiң бiрi əрдайым елге экономикалық өсубағдарламасын iске асыруға мүмкiндiк беретiн тiкелей жəне "қоржындық" инвестицияларды тарту болып келдi.
Экономиканы дамытуға бағытталған қаржы ресурстары көлемiн едəуiр арттырмайынша IЖӨ өсiмiнiң жыл сайынғы 5-7% деңгейiнде болжанып отырған жоғарғы қарқынына қол жеткiзу мүмкiн емес.
Мемлекеттiк жəне жеке инвестициялардың экономикаға тартылған ағымдағы көлемi осы заманғыэкономиканың жылдам өсiп отырған қажеттерiн қанағаттандыру үшiн жеткiлiксiз. Негiзгi капиталғасалынған инвестициялар көлемi қазiргi кезде IЖӨ-нiң 18-19%-ынан аспайтын мөлшердi құрайды, ал елiмiзге осы қолда бар деңгейден екi есе асып түсетiн инвестициялар көлемi қажет.
Бүгiнгi таңда жүргiзiлiп отырған инвестициялық саясат бiрқатаржағымдылықтарымен сипатталады,солардың арасынан шетелдiк инвестицияны тарту үшiн тұтас алғанда қолайлы инвестициялық ахуалдың сақталғанын, бағалы қағаздар нарығының құрылғаны мен дамығанын, жаңа институционалдық инвесторлар қалыптасқанын, экономиканы кредиттеуде банктердің рөлi күшейгенiн атап өткен жөн.
Шетелдiк инвестицияларды тарту көлемi бойынша Қазақстан жан басына шаққанда ТМД елдерiарасында жетекшi орынға ие болып келедi. Жыл сайынғы тiкелей шетелдiк инвестициялардың жиынтық көлемi орта есеппен IЖӨ-нiң 8%-ы деңгейiнде сақталып отыр.
Қазақстандағы қолайлы инвестициялық ахуалға мынадай жолдармен қол жетiп отыр:
- саяси тұрақтылықты жəне алдын ала болжауды сақтау;
- валютаның тұрақтылығын қолдау;
- нарықтық өзгерiстерге бағытталған реформалар жолын ұстану саясатын жүргiзу жəне əлемдiк
экономикаға интеграцияланған демократиялық құқықтық мемлекет құру.
Орнықты банк жүйесi құрылды.
Жеке тұлғалардың салымдарын (депозиттерiн) мiндеттi ұжымдық сақтандыру (кепiлдiк беру) жəне банкқұпиясы институты тетiгiн iске қосу банк жүйесiне сенiмдi арттыруға мүмкiндiк бердi.
Коммерциялық банктердiң ресурстық базасы артып келедi.
Қазақстанның даму банкі мемлекеттің инвестициялық қызметін жетілдіріп, экономиканы әртараптандыру, өңдеуші, өндіруші өнеркәсіпті дамытуға мемлекет тарапынан қолдау көрсету мақсатында құрылған.
Банктің негізгі қызметі инфрақұрылым мен өңдеуші өнеркәсіпті дамытатын инвестициялық жобаларды іске асыру. Яғни, даму банкі өзге коммерциялық банктердің бизнестің инвестициялық қажеттіліктерін қанағаттандыра алмаған секторларында іс-әрекетін жүзеге асырады. Даму институты ретінде Банк табысы төмен, бірақ мемлекет үшін маңызы зор экономиканың салаларын, атап айтқанда, металлургия мен энергетиканы, тоқыма өндірісін, өнеркәсіп пен көліктік инфрақұрылымын, мұнай химиясын қаржыландырады. Қазақстанның даму банкіне мемлекеттік бағдарламалар аясында стратегиялық-инфрақұрылымдық жобаларды қаржыландыруға қатысты Үкімет тарапынан маңызды мақсат берілген.
Біздің банктің екінші деңгейлі банктерден басты айырмашылығы -пайда табу емес, негізгі мақсаты - инвестициялық жобаларды іске асырып, өнеркәсіп пен инфрақұрылымды дамытуды өз жұмысының тиімділігінің басты белгісі ретінде санайды. Әдетте екінші деңгейлі банктер пайдасы көп жобаларды қаржыландырады, ал біздің банк үшін ең бастысы - ел экономикасындағы жаңа, жаңарған, дайын өнімді өндіруші, бәсеке қабілеттілігі жоғары технологиялармен қамтамасыз етілген алдыңғы қатарлы серпінді өндірістерді ашу. Сонымен бірге, даму банкі тек ірі, нақты айтсақ сомасы 5 млн. АҚШ долларынан жоғары инвестициялық жобалар мен 1 млн. АҚШ долларынан астам соманы қажет ететін экспорттық операцияларды қаржыландырады. Банк бестен жиырма жылға дейінгі ұзақ мерзімге, екінші деңгейлі банктердің несиелерінің пайыздарынан төмен пайызпен әрі қолайлы жағдайлармен жобаларды қаржыландырады.
Қазақстанның даму Банкі Үкіметтің дағдарысқа қарсы бағдарламаларының белсенді қатысушысы болып табылады. Сонымен бірге банкті қазіргі күнде қолға алынып жатқан Үдемелі индустриялық-инновациялық даму бағдарламасын жүзеге асырушы негізі қаржы институты деп те айтуға болады. Өйткені даму банкі арқылы мемлекет тарапынан қомақты қаржы инфрақұрылым мен өндіріс салаларына бағытталуда.
Біз осы жылдар ішінде екінші деңгейлі банктерге елеулі қолдаукөрсеттік. Үкіметтің елдің әлеуметтік-экономикалық дамуын қамтамасыз ету жөніндегі бағдарламасын іске асыру мақсатында екінші деңгейлі банктердің, оның ішінде Альянс банкі АҚ, АТФ банкі АҚ, ЦентрКредит банкі АҚ, БТА банкі, Евразиялық банкі, Казкоммерцбанк АҚ, Қазақстанның халық банкі АҚ, Қазақстанның эксимбанкі АҚ жалпы сомасы - 344 млн. АҚШ долларына тең 19 инвестициялық жобаларын Даму банкі қолдады.
Сонымен бірге, жылдың соңында Үкімет тарапынан Стресстік активтер қоры АҚ арқылы Қазақстанның даму банкіне бөлінген 20 млрд. теңгеге өз тарапымыздан 30 млрд. теңге соманы қосып, өндіруші өнеркәсіптегі біршама жобаларға пайыздық ставканы 8 пайызға дейін төмендеттік.
Елбасының инвестициялық жобаларды ұзақ мерзімді несиелеуді қамтамасыз ету жөніндегі тапсырмасын орындау мақсатында, Банк жақын арада коммерциялық банктерге банкаралық несиелеу түрінде жаңа қаржы құралын ұсынады. Біздің банктің тарапынан екінші деңгейлі банктерге ұзақ мерзімді қаражат бөлінеді. Инвестициялардың көлемі 5-тен 50 млн. АҚШ долларына дейінгі сомаға өңірлік инвестициялық жобаларды іске асыру үшін екінші деңгейлі банктерді ұзақ мерзімді қорландыру көзделген. Бұл Даму банкіне өз инвестицияларының географиясы мен ауқымдарын кеңейтуге мүмкіндік береді, ал екінші деңгейлі банктер өздерінің корпоративтік клиенттеріне инвестициялық несиелерді ұсына алады.
Сонымен қатар айта кететін маңызды мәселе, бүгінгі таңда капитал нарығында ақшалай қорлар құнының өзгеруіне және жалпы экономикалық белсенділіктің азаюына қарамастан, банк әлемдік қаржылық дағдарыс басталған кезден бастап бұрын берілген қарыздар бойынша сыйақы ставкасын арттырмады. Оған қоса қарыздарды мерзімінен бұрын өтегені үшін комиссияны өндірмей, клиенттердің міндеттемелерін қайта құрылымдау бойынша белсенді жұмыс жүргізіп келеді.
Банк бұдан әрі қарыз алушылардың қолданыстағы кәсіпорындарын ретке келтіруді, сонымен бірге бизнестің транспаренттілігін қамтамасыз ететін әрі мемлекеттің индустриялық саясатының басымдықтарына сәйкес келетін және перспективалы компаниялардың жаңа бастамаларын қолдауды жалғастыруға ниетті. Сонымен бірге, әрине, банк Елбасы тарапынан берілген тапсырмаларды ескере отырып, экономиканың өңдеуші секторында инвестициялық жобаларды қолдауын жалғастырады.
Биыл банк мемлекеттің инвестициялық қызметінің тиімділігін арттыру және жетілдіру, өндірістік инфрақұрылым мен өңдеу өнеркәсібін дамыту, ішкі және сыртқы инвестицияларды тарту сынды өзінің айқындалған қызметін әрі қарай жалғастырады. Биыл біз ірі серпінді жобаларға қомақты қаражаттарды бағыттауды жоспарлап отырмыз. Қазіргі күні банкте мемлекеттік деңгейдегі маңызы жоғары жобаларды қаржыландыруға тиісті қаражат бар, біз сол қаржыны іске асыру бағытында жұмыс атқарамыз.
Ағымдағы жылғы наурызда Елбасы ашып, керамикалық гранит шығаратын зауыт іске қосылды. Осы өндіріс орны қызметінің нәтижесінде елімізде жоғары сапалы керамикалық гранит өнімдері шығарылатын болады. Қазіргі күні біз бұл өнімді шет елден экспорттаймыз, ал өндірістің қызметі өзіміздің нарықты қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Біз тағы осындай 23 жобаны іске қосуды жоспарлап отырмыз. Олардың ішінде Шымбұлақ тау-шаңғы демалыс орнын кешенді дамыту, Орал қаласында газ турбиналық стансысының бірінші энергетикалық бөлімін іске қосу, Ақтау айлағын солтүстік бағытта кеңейту, Оңтүстік еркін экономикалық аймағында мақта-мата өндірісін дамыту, Тараз металлургиялық зауытын жаңаландыру және тағы да басқа маңызды жобалар бар. Бұл жобалардың іске қосылуымен еліміздің өнеркәсіп саласы одан әрі дамитын болады, сонымен қатар біршама әлеуметтік міндеттер, оның ішінде дағдарыс кезінде халықты жұмыспен қамту мәселесі де шешіледі.
Жалпы, банк жобаларының тиімділігін айқындау өте маңызды. Әлемдік тәжірибеде даму банктерінің тиімділіктерін сараптау қағидалары жоқ. Бір байқайтынымыз, шет елдердің даму банктері қиын кезеңдерде, яғни дағдарыс кезінде немесе соғыстан кейінгі кезеңде мемлекет тарапынан экономиканың дамуына қолдау көрсету мақсатында құрылған. Мысалы, Оңтүстік Корея, Қытай Халық Республикасы, Тайвань, Бразилия, Малайзия елдерінің даму банктері осындай жағдайда өмірге келгенін атап өтуге болады.
Біздің банк 2001 жылы Елбасының бастамасымен экономиканың ұзақмерзімді дамуын қамтамасыз етіп, инвестицияларды шикізаттық емес секторға бағыттау мақсатымен құрылған болатын. Әрине бүгінгі таңда біздің банктің экономика үшін маңызы зор. Және банктің жүзеге асырып отырған жобаларының тиімділігіне келсек, жобалар ұзақ мерзімді тиімділікті көрсетеді. Мысалы, банктің қаржыландыруымен іске қосылған жоғары вольтты Солтүстік-Оңтүстік электр желісінің ел үшін тиімділігін санау қиын, бұл жоба аясында қуатқа тапшы оңтүстік аймақ электр энергиясымен қамтамасыз етілді. Сонымен қатар, Алматы және Астана қалаларындағы ірі көліктік-логистикалық орталықтардың маңызы да өте зор. Компаниялар өздерінің үлкен көлемдегі тауарларын таза, жоғары технологиялармен жабдықталған кең логистикалық орталықта сақтай алады. Логистикалық орталықтардың жоғары технологиялы қоймаларында тауарлардың сапасы, құрамы өзгеріске ұшырайды деп қауіптенбеуге болады.
Тағы бір мысал, Кеңестер одағы кезінен бері келе жатқан газ желісінің істен шығуы, Маңғыстау атом энергокомбинаты қызметінің тоқтап қалуына, батыс аймағының сусыз, электр энергиясыз, газсыз қалу қатеріне әкелетін еді. Осы тұста Банктің инвестициясына салынған газ желісінің іске қосылуы аталған қатерлерден сақтап қалды. Біз ең бастысы өз өндірістерімізде жобаның жоғары технологияларымен қамтамасыз етілуіне назар аударамыз. Біздің қолдауымызбен іске қосылған өндірістерде 15 мыңнан астам қызметкерлер жұмыс істеп келеді. Мүмкін бұл өте үлкен көрсеткіш емес болар. Алайда атап өтерлігі, жобалардың жоғары технологиялармен қамтамасыз етілуі өндірістің, одан шыққан тауарлардың тиімділігін және экономикалық пайдалылығын арттырады.
Жарғылық капиталдың өсірілуі шет елдерден қомақты қаражат тартуға мүмкіндігімізді арттырды. Банк туралы заң бойынша біз жарғылық капиталды инвестициялық жобаларға бағыттай алмаймыз. Банктің негізі қаржыландыру көзі шет елдік немесе ішкі инвестициялар.
Біз 2009 жылы инфрақұрылымдық және өндірістік жобаларға шет елдерден қаражат тарту бойынша өте жақсы көрсеткіштерге қол жеткіздік. Оларды атап өтсек, біздің банк Қытай Халық Республикасының сол елдің екі көшбасшы банктерімен, яғни Қытайдың мемлекеттік даму банкімен және Қытайдың экспорттық-импорттық банкімен белсенді ынтымақтастықты жүзеге асырды. Банктер арасындағы жаңа қарым-қатынастың қалыптасуына еліміздің Президенті Н. Назарбаевтың Қытай басшылығымен қол жеткізген келіссөздері негіз болды
Біздің банк Қытайдың мемлекеттік даму банкімен Алматы облысындағы Мойнақ су электр стансасы құрылысының жобасын бірлесе қаржыландыруда. Басында қытайлық банк бізге 300 млн. АҚШ доллары көлемінде несиелік желі ашты, ал кейінірек экономиканың шикізаттық емес салаларының инвестициялық жобаларын қаржыландыру үшін қытайлық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Тақырыбы: Қазастандағы коммерциялық банктердің
инвестициялық қызметі
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1 Коммерциялық банк түсінігі және оның атқаратын қызметтері мен операциялары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.1 Коммерциялық банк түсінігі, мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.2 Коммерциялық банктердің қызметтері мен операциялары ... ... ... ... ...
2Қазастандағы коммерциялық банктердің инвестициялық қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.1 Коммерциялық банктердің инвестиция нарығындағы рөлі ... ... ... ... ...
2.2 Коммерциялық банктердің инвестициялық қызметі ... ... ... ... ... ... ... ..
3 Қазақстандағы коммерциялық банктердің инвестициялық қызметтерін жетілдіру жолдары ... ... ... ...
3.1 Қазақстандағы инвестициялық қызметтің жүзеге асырылу ерекшеліктері және инвестцияларды мемлекеттік басқару жүйесі ... ... ...
3.2 Инвестициялық қызметті жетілдірудегі мемлекеттік іс-шаралардың басым бағыттары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3
5
5
7
13
13
19
24
24
29
34
36
КІРІСПЕ
Қазіргі кезде Қазақстанда жүзеге асырылып жатқан инвестициялық процесс әлеуметтік - экономикалық дамуымыздың негізгі алғы шартына айналып, еліміздегі реформаларды табысты іске асырудың басты себебі болып отыр. Инвестициялар кез - келген ұлттық экономиканың маңызды да қажетті қоры болып саналады.
Жұмыстың өзектілігі сонда, инвестициялық саясатты дамытудың негiзгi мақсаты отандық, сондай-ақ шетелдiк инвестицияны пайдалану негiзiнде бәсекеге қабiлеттi түпкi өнiм құруды қамтамасыз ететiн ашық үлгiдегi инновациялық жүйе қалыптастыру болып табылады.
Инвестициялық саясат - бұл инвестициялық қызметті жандандыру мақсатында барлық шаруашылық объектілер үшін жағымды жағдай қалыптастыру бойынша мемлекет жүргізетін мақсатты бағытталған шаралар кешені.
Инвестициялық жобаларды іске асыру өндірісті жетілдіріп, сатылатын тауарлардың сапасын арттыру онымен қоса жұмыс орындарының көбейіп, тұрғындарды еңбекпен толығымен қамтамасыз етуге, сөйтіп халқымыздың өмір деңгейінің өсуіне мүмкіндік береді. Сонымен, елімізде жүргізіліп жатқан инвестициялық процесті экономикалық пайда кіргізіп, әлеуметтік саланың өркендеуіне жағдай жасайтын қызмет деп қарастыруымыз керек. Осыған орай, инвестициялық іс-әрекетті талдауда оның тиімділігіне экономикалық шаралармен бірдей әсер ететін әлеуметтік шараларды ерекшелеудің маңызы зор.
Қазақстанның алдыңғы қатарлы коммерциялық банктері өзінің табыс базасын кеңейту үшін, табыстылықты және бәсекелік қабілеттілігін жоғарлату үшін өзінің клиенттеріне кең ауқымды операциялар мен қызметтер көрсетуге ұмтылатыны белгілі. Бұл жерде есте ұстайтын жағдай, банк қызметінің дамуы клиенттер және банктің өзі үшін минималды шығындармен банк қызметтерін көрсетуді, клиенттерге қажетті қызметтерге қолайлы бағаларды пайдалануды білдіреді.
Коммерциялық банктер өз клиенттерінің ақшаларын сақтауға қолайлы әртүрлі депозиттерді ұсынады, бұл бір жағынан өтімділікке деген клиенттерінің қажеттілігін қанағаттандырады. Көптеген клиенттер үшін облигациялар немесе акциялар жұмсағанға қарағанда, мұндай ақшаны сақтау формасы тиімді болып табылады.
Банк операцияларының тиімді, икемді жүйесі кең ауқымды клиенттерімен ішкі жинақтарды шоғырландыруға жағдай жасау керек. Осыған байланысты өзгермелі экономиканың қалыптасып келе жатқан қажеттілігіне жауап бере алатын икемді банктік қызмет көрсету мәселесі ерекше мәнге ие болып отыр.
Қазіргі дамып жатқан ақпараттық технологиялар заманында өз шаруашылығын жалғастыру үшін, қызмет ауқымын кеңейтіп, жоғары пайдаға қол жеткізу үшін көптеген кәсіпорындар тауардың жаңа түрін шығаруға, жаңа қызметтерді ұсынуға ұмтылуда. Осыған орай банктер де жаңа қызметтерді ендіруге және бұрынғы қызметтерді жетілдіруге үлкен назарын аударып отыр.
Жаңа қызметтерге пластикалық карточкалар, банкаралық электрондық есеп-айырысулар, әлемдік Интернет байланыс жүйесіндегі қаржы нарығының құрылуы жатады.
Біздің еліміздегі қазіргі банктік институттар аталған жаңа қызметтерді атқара бастады. Клиенттің заказы бойынша маркеингтік зерттеуді, валюталық операцияларды, басқа да қызметтерді, соның ішінде, трасталық, ақпараттық-анықтамалық консультациялық, қор және т.б. жүргізеді.
Халыққа қызмет көрсетіп жүрген банктер ролін жандандырудың мәні мынада: шығынды азайта отырып, барынша жоғары нәтижеге қол жеткізуге, банктік қызмет көрсетуінде клиенттер қажеттіліктерін толықтайқанағаттандыруға, жеке тұлғаларға банктік қызмет көрсету сапасынжақсартуға, банктік қызметтер спектрін кеңейтуге және олардың өзіндік құнын төмендетуге жағдай жасау.
Жоғарыда аталған көптеген мәселелердің шешу жолдарын табу үшін оған терең үңіліп,барлық тақырыпшаларға жеке - жеке тоқталып, ашатындай етіп, кешенді түрде қарастыру қажет. Банктік қызметтердің дамуы мен перспективалары - біздің еліміздегі арнайы ғылыми түрде аз зерттелген мәселе болса да, банк саласында қызмет атқарып жүрген көптеген экономисттердің көкейінде жүрген маңызды сұрақтардың бірі.
Курстық жұмыстың басты мақсаты: ҚР-ның коммерциялық банктерінің инвестициялық қызметін, инвестициялық операцияларының дамуын талдап мәселесін ашу.
Сонымен қатар жұмыстың басты міндеттері мыналар:
- Коммерциялық банктің мәнін ашу;
- Коммерциялық банктердің фукнцияларын талдау;
- Банктің инвестициялық қызметін қарастыру;
- Банктің фукнцияларынның және операцияларының дамуын талдау;
- Коммерциялық банктердің қызметтерін жетілдіру жолдарын қарасытыру;
oo Инвестиция саласындағы негізгі проблемалар және оны шешу жолдары.
Курстық жұмыстың құрылымы: кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан және қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 Коммерциялық банк түсінігі және оның атқаратын қызметтері мен операциялары
1.1 Коммерциялық банк түсінігі, мәні
Кредиттік жүйенің төменгі буыны халық шаруашылығына тікелей қызмет көрсететін және коммерциялық негізде кең көлемді қаржылық қызмет жасайтын дербес банктік мекемелер торабынан тұрады. Бұлар коммерциялық, кооперативтік және жеке банктер, банктік заңдылықтарда коммерциялық банктер деген жалпы атпен біріктіріледі.
Коммерциялық банк термині банк ісінің ертеректегі даму кезеңінде, банктердің сауда, тауар айырбасы операциялары мен төлемдеріне қызмет көрсетуі барысында пайда болды. Негізгі клиенттері саудагерлер болған (міне, осында коммерциялық банк деген атауға ие болды). Бірақ, өнеркәсіптің және басқа салалардың дамуымен банктер экономиканың өзге де салаларына қызмет көрсете бастағандықтан да банктің коммерциялық деген атауы бастапқы мағынасын біртіндеп жоғалтты. Ол банктің іскер деген сипатын білдіреді, оның шаруашылық агенттердің барлық жұмыс түріне қызмет көрсетуі олардың қызметтерінің саласына байланыссыз болды. Коммерциялық банктер - нарық экономикасында қаржылық операциялар мен қызмет көрсететін кредиттік мекемелердің тобын білдіреді.
Бүгінгі коммерциялық банктер өз кленттеріне 200-ге жуық әралуан өнімдер мен қызмет көрсетуге әзір. Мұндай кең көлемді операциялар коммерциялық банктерге өз клиенттерін сақтай отырып, қолайсыз жағдайда өзін де пайдалы жұмыс жасауға септігін тигізеді.
Бір операциялардан болған зиян, екінші бір операциялардан түсетін пайда есебінен жабылады. Нарық экономикасы дамыған барлық елдердің коммерциялық банктері кредит жүйесінің негізгі операциялық буыны болып қалуы кездейсоқтық емес. Олар өзгермелі ақша-кредит нарығының жағдайына көндігетін қабілетінің барлығын көрсете алады.
Депозиттік-қарыздық операцияларды жүзеге асыра отырып коммерциялық банктер қаржы делдалы ролін орындайды. Банктің бұл қызметі екі жаққа да пайда әкеледі. Салымшылар үшін өздерінің депозиттері айналыс құралы қызметі мен өтімді активтер қызметін атқара отырып, кей жағдайда оның үстіне пайыз әкеледі. Қарыз алушылар кейде көптеген ұсақ қарызды пайдаланады. Бұл кезде көптеген ұсақ қарапайым клиенттердің банкке аз ғана соманы қысқа мерзімге салғанның өзінде де мүмкін болады. Мұндай кезде коммерциялық банктер іскерлік операциялар жүргізіп, уақытша бос ақша қаражатын тарту мүмкін емес.
Шынында да, банктер мұндай операциялардан пайда көреді. Олар салымдарға төлейтіндеріне қарағанда, қарыздарға біршама жоғары пайыз мөлшерлемесін белгілеп табыс алады.
Жалпы қоғамға көмек, олар банктен алған қарыздары есебінен өздерінің өнімдерін өндіріп, алға қойған мақсатына жеткенде ғана пайданы сезінеді (мысалға жалпы пайда нормасын 4-тен 5%-ға ұлғайтқанда). Болашақ қарыз алушыларды дұрыс таңдай отырып, олардың ішінде берілетін қарыз бойынша жоғары пайызды төлеуге кімнің жағдайы келсе, соларға банктер ақшалай қаражаттарын бере алады.
Осы уақытқа дейін Қазақстанда кредиттер үкіметтің қажеттілігіне (Үкіметтің үкімі бойынша) беріліп, кейіннен олар банктерге және олардың акционерлеріне пайда әкелмек түгіл, уақытында қайтарылмай қалды. Ондай қарыздардың ешкімге де пайдасы болған жоқ.
Коммерциялық банктер өз клиенттерінің ақшаларын сақтауға қолайлы әртүрлі депозиттерді ұсынады, бұл бір жағынан ақшаның сақталуын қамтамасыз етсе, екінші жағынан өтімділікке деген клиенттің қажеттілігін қанағаттандырады; көптеген клиенттер үшін облигацияға немесе акцияға жұмсағанға қарағанда, мұндай ақшаны сақтау формасы тиімді болып табылады.
Банктік кредит - ең қолайлы және көптеген жағдайда орны ауыстырылмайтын қаржылық қызметтердің формасы ретінде ол нақты қарыз алушының қажеттілігін ескереді және олардың қарыз алу жағдайына көндігуіне мүмкіндік береді.
Қазіргі коммерциялық банктер туралы сөз қозғағанда, кредиттік жүйенің басқа да буындары сияқты олардың үнемі дамып отырғандығын айта кету керек. Яғни операциялар формасы, бәсеке әдістері, бақылау және басқару жүйелері өзгеруде.
Коммерциялық банктердің мынандай базалық негізгі қызметтері бар: депозиттер қабылдау, ақшалай төлемдерді және есеп айырысуды жүзеге асыру, кредит беру.
Коммерциялық банктердің басқа қаржы институттаынан айырмашылығы және ерекше бір қабілеті ол ақшаны жасауы мен жоюында болып табылады. Бұл жерде ақша деп тек қолма-қол ақшалар ғана емес, сондай-ақ талап етуге дейінгі салымдар түсіндіріледі. Банктердің ақша жасау мүмкіндігі экономика үшін өте маңызды. Ол тиімді кредит жүйесін іске асыра отырып, экономиканың өсуіне қажетті жағдай туғызады. Банк кредиттерінің жетіспеушілігі және өте жоғары пайыз мөлшерлемесі тұсында өндірісті кеңейту мүмкін емес, ал экономиканың басқа буынында қажетті қор пайда есебінен жиналуын күтіп, болмаса сырттан келуін күтіп қозғалыссыз жатыр. Халық шаруашылығындағы осы сияқты іс-тәжірибелер тиімсіз, себебі, бір жағынан, мынандай ірі ақша сомасы белгісіз уақытқа қозғалыссыз жататын болса, екінші жағынан, мұндай ақшалардың пжетіспейтіндігі сезіліп тұрады.
Коммерциялық банктер мұндай сұрақтарды шешуде маңызды роль атқарады. өздерінің депозиттік және кредиттік операцияларының көмегімен олар уақытша бос ақша қаражаттарын жинақтайды және кредит түрінде оларды бере отырып, халық шаруашылығының қажеттілігін қанағаттандырады, яғни жаңа төлем құралдарын жасайды.
Банктер өз қызметінде ақшаның бір бөлігін жоятыны да рас. Бұл біріншіден, клиенттің банктегі шоттан нақты ақша алған уақытында және екіншіден, кредитті қарыз алушының шотының есебінен қайтару барысында мүмкін болады.
1985 жылы АҚШ-та 15 мыңнан астам коммерциялық банктер қызмет еткен. Олардың 5 мыңға жуығы ұлттық, яғни федералдық үкіметтен чартер (рұқсат) алған банктер, 10 мыңнан астамы штаттардың банктері (штаттардың үкіметтен чартер алғандар). Ұлттық банктер мен штаттық банктерінің қызмет етуі банк жүйесінің қосарлы бағыныштылығын жасайды.
ФРЖ-ге қабылдауға өтініш жасайтын және мүше болуға жіберілген коммерциялық банк ФРЖ-нің мүше-банкі болып табылады. Заң бойынша барлық Ұлттық Банктер ФРЖ-ге кіруі тиіс. Штат банктері өздерінің қалаулары бойынша және ФРЖ-нің мүше-банктерге қоятын талаптарына сәйкес келген жағдайда ғана жүйеге кіре алады. Қазір штат банктердің 10%-ға жуығы ФРЖ-ге мүше-банктер болып саналады. ФРЖ-ге мүше-банктер жалпы коммерциялық банктер қатарының 40%-ын құрайды.
Депозиттік мекемелерді реттеу және ақша айналасына бақылау, банктерді ФРЖ-нің банктік резервтерге қойылатын талаптарына бағындырды. Бұл ФРЖ-ге мүше-банктер мен мүше емес банктердің арасындағы басты айырмашылығын қалыпқа келтіреді. АҚШ-тағы ең көп тараған банктер типі - филиалсыз банктер.
Екінші дүниежүзілік соғыстан соң АҚШ-та банктердің бөлімшелерін ашу кеңірек қанат жайып, олар штаттар шегінде, сондай-ақ одан тысқары және шетелдерде ашылған болатын көптеген ірі банктер банктік холдинг-компаниялардың бір бөлігі болып табылады. Банк ісінің бұл ұйымдастыру формасы тек қана банк бөлімшелерінің ашылуына жол беріп қоймай, сондай-ақ жаңа қызмет аумағына енуді жеңілдетті. АҚШ-та холдинг-компаниялар 6 мыңға жуық, олар 8,6 мың банктерді және 35,6 мың олардың бөлімшелерін бақылайды.
Банктердің бірігу процесін үкімет тарапынан реттеу сондай-ақ банктік холдинг-компаниялардың қызметін реттеу банк аумағында бәсекелестік жағдайды қолдап отыру мақсатын көздейді. Соңғы кездері бұл аумақтағы бәсекенің артыруына чартер берудің қатаң саясатын жүргізу, банктердің бөлімшелерінің ашылуын кеңінен қолдау, электрондық терминалдардың пайда болуы және АҚШ-та жалықаралық банктік операциялардың таралуы септігін тигізді. Сонымен қатар бәсеке, басқа да қаржы институттардың тез арада өсуіне байланысты күшейді (мысалға жинақ коммерциялық банктерге тән көптеген қызмет көрсететін мекемелер және ақша нарығының өзара қорлары).
1.2 Коммерциялық банктердің қызметтері мен операциялары
Коммерциялық банктердің екінші дәстүрлі-базалық қызметі-экономиканы және халықты несиелендіру. Бұл қызмет банктік қызмет көрсету аясындағы маңыздыларға және банкінің актив операцияларына жатады. Соның арқасында банктер несиелік институттарға қатысты болады.
Несиелік операциялар - бұл несие беруші мен қарыз алушының арасындағы біріншінің екіншісіне төлемділік, мерзімділік және қайтарымдылық шарттарында белгілі ақша қаражаттары сомасын ұсынуы бойынша қатынастар. Банктің несиелік операциялар активті және пассивті болады. Активті несиелік операциялар банктер мен қарыз алушылар қарыз ұсынғанда, ал пассвтер, банк қарыз алушы ролінде, ал клиенттер - несие беруші ролінде болғанда пайда болады. Сәйкесінше несиелік операциялардың екі нысаны болады: қарыздық және депозиттер.
Коммерциялық банктің несиелік операцияларын әртүрлі белгілері бойынша жіктеуге болады: мерзімі бойынша - қысқа мерзімді(1 жыл), орта мерзімді (1-ден 5 жылғам дейін) және ұзақ мерзімді(5 жылдан жоғары); қамтамасыз ету түрлері бойынша - қамтамасыз етілмеген және қамтамасыз етілген; банктің роліне байланысты - активтік және пассивтік қарыздық операциялар; несиелендіру мақсатына байланысты - негізгі капиталды арттыруға, айналым капиталын қаржыландыруға, тұтынушылық мақсаттарға арналған қарыздыр.
Банктердің несиелік операциялары, банктердің және клиенттің өзара қатынастары, қарыз берудің барлық шарттары реттерліп жасалған несиелік келісімшарттар негізінде жүзеге асырылады. Несиелік келісімшарттың шарттары коммерциялық банкпен жүргізілетін несиелік саясаттың әрбір нақты сәтіне байланысты. Несиелік саясаттың құрамдас бөлігі болып пайыздық саясат болып табылады.
Лизингтік операциялар. Лизинг ағылшын тілінен аударғанда жалға беру деген ұғымды білдіреді. Лизингтік операция деп ұзақ мерзімді пайдаланатын заттарды (ғимарат, машина, ұшақ, автомобиль, компьютерлерді) жалға беру.
Лизинг бірнеше қызмет атқарады. Біріншіден, ол негізгі қорларға ақша жұмсау, яғни қаржыландыру формасы. Лизинг алушының өз қаражаттарын бір уақыттық жұмылдыруынсыз, немесе тартылған қаражатсыз өзіне керекті мүлікті пайдалануға мүмкіндігі болады. Ол мүліктің құнын бір жолғы төлеуден босатылады. Екіншіден, бұл өндірісті жаңа құрал - жабдықпен, алдыңғы техникамен материалдық - техникалық қамтамасыз етудің анағұрлым прогресивті формасы. Лизинг түрлері әр түрлі:
1. Жедел лизинг анағұрлым қысқа мерзімге беріледі. Оның объектісі болып моральдық төзу қарқыны өте жоғары машиналар мен құрал - жабдықтар.
2.Қаржылық лизинг анағұрлым ұзақ мерзімге беріледі. Ол мерзім машиналар мен құрал - жабдықтардың амортизациялық тозу мерзімімен сәйкес келеді. Бұл жерде мәміле аяқталмай, күшін тоқтата алмайды. Онда мүлікті лизинг алушымен сатып алыну мүмкіндігі көрсетілген.
Қалдық құны бойынша лизинг пайдалануда болған құрал жабдықтарды жалға беру. Сондықтан лизинг объектісі бастапқы құнымен емес, қалдық құны бойынша бағаланады.
Факторингтік операциялар - клиентпен төленбеген қарыздық талаптар бойынша төлемді талап ету құқын басқаға беру. Факторингтің мәні - банктер өз клиенттерінен төлем құжаттарды пайыздық ақы үшін сатып алу. Бұндай мәміле келісімшартпен жүзеге асады. Ол келісімшартта сатып алынған қарыздың сомасы және пайыз көрсетіледі. Бұл пайыз көрсетілген қызмет үшін қарыздың қандай мөлшері алынатынын көрсетеді.
Халықаралық факторинг туралы Конвенцияға сәйкес, келесідей төрт белгі қанағаттандырылғанда ғана факторинг операциясы болып саналады.
- қарыздық талаптарды алдын ала төлеу формасында несиелеудің болуында;
- жабдықтаушымен бухгалтерлік есеп жүргізу мен өткізу есебінен;
- жабдықтаушы қарызын инкассалау;
- несиелік тәуекелден жабдықтаушыны сақтандыру;
Факторингтік келісімнің бірнеше типі бар. Толық қызмет ету туралы келісім әдетте факторингтік компания мен жабдықтаушы тұрақты, ұзақ қатынаста болатын болса, қолданылады. Толық қызмет ету мыналарды қамтиды: күмәнді қарыздардың пайда болуынан толық қорғау, несиені басқару, сатуды есептеу, белгілі бір мерзімге төлем формасындағы несиелеу.
Регистік құқы бар толық қызмет етудің алдыңғысынан айырмашылығы - факторингтік компания жабдықтауды көрсететін несиелік тәуекелді сақтандырмайды. Бұның мәні компания егер төлем құжаттары төленбесе, оларды жабдықтаушыға қайтарып бере алады.
Трасталық операциялар. Коммерциялық банктер өздеріне сенімді тұлғаның қызметтерін қабылдап, өздерінің жеке және корпаративті клиенттері үшін әр түрлі қызметтер орындайды. Траст - сенім дегенді білдіреді. Капитал иесі өз капиталын басқа тұлғаға оның мүддесін қорғап отырып, иелік етуге сенім білдіріп тапсырады, яғни траст деп банктердің, басқа қаржылық институттардың мүлікті және капиталды басқарумен байланысты көрсетуін айтады. Бұл операциялар келісім негізінде жүзеге асады, ол келісім трасталық деп аталады.
Коммерциялық банктер трасталық операциялармен қасымша табыс алу үшін айналысады. Сол сияқты корпарациялар, фирмалар және олардың ақша қаражаттарын басқару үшін, ірі клиенттермен байланыс орнату үшін айналысады.
Трасталық қызметтер үшін комиссиондық төлемақыны әрбір операцияға дифференциалды түрде қояды: агенттік қызметтер үшін келісімді түрде, басқаларына заңмен немесе сот шешімімен қойылады.
Инвестиция дегеніміз - бұл халық шаруашылығына мемлекет ішінде және шетелде, оны қайта құру және кеңейту, сол сияқты пайда алу мақсатында ұзақ мерзімді қаражат бөлу. Тікелей инвестиция - бұл қаражаттарды тікелей өндіріске, құрал - жабдықтарды сатып алу және әлеуметтік, өндірістік сипаттағы объектілерді салуға жұмсалады. Портфельдік инвестициялар бағалы қағаздарды сатып алу арқылы және ұзақ мерзімді банк несиелерін беру арқылы жүзеге асады. Жеке, мемлекеттікғ шетелдік инвестициялар инвестициялық заңдармен реттеледі, ол заңдарға жеке шаруашылық бөлімшелердің, банктердің инвестициялық іс-әрекеті тәртібі ережелері анықталады және инвестор құқтары қорғалды.
Коммерциялық банктердің инвестициялық қызметінің мақсаты - қаражаттардың сақталуын қамтамасыз ету, диверсификацияны, табысты және өтімділікті қамтамасыз ету.
Бағалы қағаздар - бұл арнайы түрде рәсімделген қаржылық құжаттар, оларда көрсетілген құқты жүзеге асыру үшін сол бағалы қағаздарды ұсыну қажет. Олар қорлық (акциялар, облигациялар) және коммерциялық болады (вексельдер, чектер).
Қордық бағалы қағаздар, әдетте эмиссияның массалық сипатымен ерекшеленеді, олар өте көп мөлшерде эмиссияланады және акционерлік, немесе облигациялық қорда белгілі бір үлеске ие екенін растайды.
Олар негізгі және көмекші болып бөлінеді. Негізгі қорлық бағалы қағаздар негізгі мүліктік құқық немесе талапқа негізделген (акция, облигация), ал көмекші бағалы қағаздар қосымша құқтар мен талаптарды білдіреді(купондар, талондар).
Мәлімдеуші бағалы қағаздар - бұл мәлімдеуші чектер, акциялар, облигациялар, салымдық анықтамалары, қоймалық анықтамалар және т.б. Оларды сату және иесінің құқтарын растауы үшін тек мәлімдеу керек.
Бағалы қағаздармен операциялар жүргізуге коммерциялық банктерде мынадай құрылымдар ұйымдастырылады: ірілерінде - департамент немесе басқарма басқарма, орташалары мен кішілерінде - инвестициялық немесе қор бөлімдері. Олар банктердің инвестициялық саясатын банк есебінен, немесе клиент тапсырмасы бойынша жүргізеді, сол сияқты кәсіпорындардың, ұйымдардың, ведомостволардың бағалы қағаздарын шығарып сата алады, клиенттің бағалы қағаздар портфелін сәйкес ақыға сақтап, басқарады.
Бағалы қағаздар нарығы - бұл қаржылық нарықтың анағұрлым дамыған бөлігі, оған ақша және капитал нарықтары кіреді. Республикамыздың қаржы нарығы, бағалы қағаздар нарығымен қоса, инфляция қарқынының өсуіне байланысты қиындық көріп жатыр. Нарықта айналыста жүрген бағалы қағаздарға деген қызығушылық та төмендеп тұр. Жалпы айтқанда, Республикамызда банктердің инвестициялық қызметі алғашқы даму самтысында.
Коммерциялық банктер пайда табу үшін басқа эмитентердің бағалы қағаздармен сауда - саттық операцияларды жүргізеді. Берілген опрерацияларбірнеше қызметтерді атқара алады: олар өтімділігі жоғары табысты активтерді қалыптастыру құралы бола алады. Бұл операциялардың басқаша тағайындалуы - алыпсатарлықтабыс алу. Бағалы қағаздар нарығының бағалық коньюнктурасы алыпсатарлық операциялар үшін қолайлы болып келеді. Банктер коммиссиондық төлем ақы үшін бағалы қағаздарды сақтайды, олардың есебін жүргізеді және бағалы қағаздарды сақтайды, олардың есебін жүргізеді және бағалы қағаздармен басқа да депозиттік қызметтерді көрсетеді.
Кеңес беру қызметі. Коммерциялық банктер өздерінің клиенттеріне банктік мекеменің ерекшеліктеріне байланысты, экономика және қаржы, инвестициялау, несиелеу, есеп айырысу, есеп жүргізу және есеп беруге байланысты кеңес беру қызметін көрсетеді. Бұл қызмет көрсетулер банктертарапынан пайда табу мақсатында ғана емес, сондай-ақ клиенттерге банк ісінің қырларын білу үшін, жаңа қызмет түрлеріне қатысты толық түсіндірмелер беру арқылы жаңа клиенттерді тартуға да байланысты көрсетіледі.
Ақпараттық қызмет көрсету. Қазіргі кездегі телекоммуникациялар, компьютерлік байланыстарды игере отырып, банктер жеткілікті түрде коммерциялық немесе коммерциялық емес ақпараттарды да иеленеді. Сонымен қатар, банктер клиенттерге әр түрлі қызметтер көрсете отырып, олардан түрлі мәліметтер алады. Ақпарат алудың басты көзі басқа банктермен және ірі ақпараттық агенттіктермен өзара ақпараттар алысу болып табылады.
Уақытша бос ақшалай қаражаттарды жинақтау - коммерциялық банктердің алғашқы дәстүрлі-базалық қызметі. Бұл банктің пассиві меншікті капиталы мен тартылған қаражаттардан тұрады. Меншік капиталы - банктің несиелік ресурстарының маңызды және ажырамас бөлігі, бірақ ол оның барлық ресурстарының тек 10 %-ын құрайды.
Басқа кәсіпорындармен салыстырғанда барлық міндеттемелер коммерциялық банктерге меншікті капиталдың тартылған ресурстарға өзара қатынасында өз міндеттерін жүзеге асыруға және дұрыс қызмет етуіне мүмкіндік береді. Ең алдымен меншікті капитал банк қызметін бастау үшін қажет. Сонымен қатар, офисті, жабдықтарды сатып алу және еңбекақыны төлеу, сондай-ақ банктің қорғаныс кепілдік қоры, осы сипатты меншікті капитал маңызды, сөзсіз міндетті қор болып табылады, банктің тұрақтылығы мен оның жұмысының тиімділігін қамтамасыз ету үшін банктік қаражаттар құрылымында оның ролі өте жоғары.
Дәстүрлі түрде осы қаражаттардың негізгі бөлігін депозиттер құрайды. Депозит пен банктің кленттерінің жинақ салымдарынан басқа мерзімді және мерзімсіз салымдарының барлығын түсіндіріледі. Банктердің ақшалай қаражаттарды салымдарға тарту және оларды пайда табу мақсатындаорналастару жұмыстары депозиттік операциялар деп аталады. Осылардың негізінде коммерциялық банктердің несиелік ресурстарының негізгі бөлігі құалады. Шетелдік банктік тәжірибеде алып тастау тұрғысынан қарағанда талап еткенге дейінгі депозиттер, мерзімді және жинақ салымдары деп ажыратылады. Талап еткенге дейінгі депозиттер белгісіз уақытта салымшылардың ағымдағы, есеп айырысу шоттарында болатын ақшалай қаражаттар, олар банкті алдын ала ескертусіз кез келген уақытта салымшырармен алынуы, немесе басқа шотқа аударылуы мүмкін. Әдетте банк талап еткенге дейінгі салымдар бойынша ең төмен пайыз төлейді, ал кейбір жағдайларда олар бойынша сыйақы мүлдем төленбейді. Кейбір мемлекеттерде пайыздарды есептеуге заңды тәртіппен тыйым салынған. Депозиттердің екінші тобын мерзімді салымдар құрайды. Терминнің өзінен көрініп тұрғандай, мерзімді салымдар белгілі бір айдан жоғары мерзімге орналыстырылады. Салымшы үшін ақшаларды ұзақ мерзімге салудың мәні жоғары пайыздарды табу болып табылады. Сондай-ақ банк үшін бұл депозит тиімді, өйткені ол жоғары пайыз табумен қандай да бір қарыз алушыға қарыздарды ұсыну үшін осы қаражаттарды ұзақ уақыт бойы иемдене алады. Мерзімді салымдар меншік меншікті салымдар және кері алу туралы ескертуі бар мерзімді салымдар болып бөлінеді. Меншікті мерзімді салымдар шот иелеріне алдын ала белгіленген күні қайтарылады, ал осы күнге дейін банк оларды өз қалауын бойынша иемденеді. Егер шот иесі белгіленген күні соманы кері алмаса, онда оны сол күннен кейін ағымдағы шот секілді пайдаланады, сондай ақ ол өз ақшаларын кез-келген келесі күндерде кері ала алады.
Депозиттердің үшінші түрі - жинақ салымдары. Олардың кеңірек тараған түрі кәдімгі жинақ шоты деп аталатын жинақ салымы. Шот иесі шотқа ақша салу, немесе одан кері алу үшін жинақ кітапшаларын міндетті түрде ұсыну керек. Депозиттердің басқа түрлеріне қарағанда жоғары пайыздардытөлеудің жинақ салымдары құнтты демеу және салымшылардың жинақтарын банктерде сақтауды ынталандыру үшін пайдаланады. Халық пен коммерциялық емес ұйымдар кәдімгі жинақ салымдарын қолданалды.
Коммерциялық банктер негізінен өз клиенттерінің шауашылық қызметтеріне қызмет көрсетумен байланысты несиелік есеп айырысу және қаржылық операциялардың барлық түрлерімен айналысады.
Қазақстан Республикасындағы банктер мен банктік қызметтер туралы Заңға сәйкес банктер мынадай операцияларды орындай алады:
- ақылы негізде депозиттерді тарату;
- клиенттер мен банк корреспонденттердің шоттарын жүргізу және оларға кассалық қызмет көрсету;
- қайтарымдылық, мерзімдік және төлемділік шарттарымен заңды және жеке тұлғаларға қысқа мерзімді несиелер беру;
- инвестицияланатын қаражаттар иелерінің немесе иемденушілердің тапсырмалары бойынша капиталдық жұмсалымдарды қаржыландыру;
- заңда көрсетілген тәртіппен өз бағалы қағаздарын шығару (чектерді, вексельдерді,аккредитивтерді, депозиттік сертификаттарды, акцияларды және басқа да қаржылық міндеттемелерді);
- төлем құжаттарын сатып алу, сату және сақтандыру, олармен басқа да операцияларды жүргізу;
- банктік операциялар бойынша брокерлік қызметтерді көрсету, клиенттердің тәуекелі бойынша оларды агенттері ретінде әрекет ету;
- клиенттердің тапсырмалары бойынша сенімдік операцияларды (қаражаттарды қарау және орналастыру, бағалы қағаздарды басқару);
- банктік қызметпен байланысты кеңес беру қызметін көрсету;
- лизинтік операцияларды жүзеге асыру.
Ұлттық банктің арнайы лицензиялары бар болса, банктер басқа да банктік қызметтерді жүзеге асыра алады. Соның ішінде шетел валюталарымен операцияларды жүргізу, халықтың ақшалай салымдарын қарау.
2 Қазастандағы коммерциялық банктердің инвестициялық қызметі
2.1 Коммерциялық банктердің инвестиция нарығындағы рөлі
Инвестиция дегеніміз - бұл халық шаруашылығына мемлекет ішінде және шетелде, оны қайта құру және кеңейту, сол сияқты пайда алу мақсатында ұзақ мерзімді қаражат бөлу. Тікелей инвестиция - бұл қаражаттарды тікелей өндіріске, құрал-жабдықтарды сатып алу және әлеуметтік, өндірістік сипаттағы объектілерді салуға жұмсалады. Портфелдік инвестициялар бағалы қағаздарды сатып алу арқылы (бағалы қағаздар портфелі) және ұзақ мерзімдік банк кредиттерін беру арқылы (қарыздар портфелі) жүзеге асады. Жеке, мемлекеттік, шетелдік инвестициялар инвестициялық заңдармен реттеледі, ол заңдарға жеке шаруашылық бөлімшелердің, банктердің инвестициялық іс-әрекеті тәртібі ережелері анықталады және инвестор құқтары қорғалады.
Елімізде жүргізіліп жатқан инвестициялық процесті экономикалық пайда кіргізіп, әлеуметтік саланың өркендеуіне жағдай жасайтын қызмет деп қарастыруымыз керек. Осыған орай, инвестициялық іс-әрекетті талдауда оның тиімділігіне экономикалық шаралармен бірдей әсер ететін әлеуметтік шараларды ерекшелеудің маңызы зор.
Инвестициялардың жіктелуін қарастырмас бұрын инвестициялық нарықтың құрылымын білгеніміз жөн.
Инвестициялық нарық құрылымы келесі суретте көрсетілген.
Инвестициялық нарық
Нақты инвестициялау объектілер нарығы
Қаржылық инвестициялау инструменттерінің нарығы
Тікелей капиталдық салымдар нарығы
Нақты инвестициялар объектілерінің нарығы
Қор нарығы
Ақша нарығы
Мүлік нарығы
Жеке меншіктендірілген объектілер нарығы
Сурет 1. Инвестициялық нарық құрылымы
1-суретте көрсетілгендей инвестициялық нарық негізінен нақты инвестициялау объектілер нарығы, қаржылық инвестициялау инструменттерінің нарығы болып бөлінеді.
Нақты инвестициялау объектілер нарығы тікелей капиталдық салымдардан, жек меншік объектілер нарығынан, мүлік нарығынан және нақты инвестициялар объектілерінің нарығынан тұрады. Ал қаржылық инвестициялық нарық қор және ақша нарықтарын біріктіреді.
Қазіргі нарықтық экономика жағдайында инвестор ретінде территориалдық және муниципальдық басқару органдары тұлғасындағы мемлекет, акционерлік қоғам, жеке тұлғалар, сондай-ақ, шет елдік мемлекет пен шет елдік заңды және жеке тұлғалар, халықаралық ұйымдар бола алады.инвестиция меншігінің түрлеріне және инвестордың мемлекетіне қарай инвестиция мынадай түрлерге бөлінеді: мемлекеттік, жеке, шет елдік, бірлескен.
Қазақстанда заңға сәйкес инвестиция деп кәсіпкерлік іс-әрекет және басқа да пайда әкелетін іс-әрекет объектілеріне салынатын ақша қаражаттары мен бағалы қағаздарды айтады. Инвестициялық қызметтің қатысушылары - жеке және заңды тұлғалар, мемлекет, сол сияқты шетелдік инвесторлар бола алады. Берілген жағдайдағы әңгіме коммерциялық банктердің инвестициялық қызметіне қатысты.
Әдетте банктердің инвестициясы деп, ақша қаражаттарын банктердің өздерінің бастамашылығымен табыс алу мақсатында, белгілі бір мерзіміне ақшалай қаражаттар салу. Тар мағынада банктердің инвестициялық қызметі деп, банктердің салыстырмалы ұзақ мерзім ішінде қызмет ететін бағалы қағаздарға ақша қаражаттарын салу. Инвестицияның қарыздан бірқатар айырмашылығы бар, Біріншіден, қарыздар салыстырмалы қысқа мерзімде қайтарымдылық шартымен қолданылады, ал инвестиция салынған ақша иесіне қайтпас бұрын, салыстырмалы ұзақ мерзімде ақша қаражаттарының ағынын қамтамасыз ету мақсатында жасалады. Екіншіден, кредиттеу кезінде бастамашылық қарыз алушыдан болған, ал инвестиция кезінде -- кредит берушіден (банктен) болады. Үшіншіден, кредиттік мәміле нақты кредит беруші мен қарыз алушы арасында жасалады, ал инвестициялау нарықта міндетті қызметті қарастырады.
Қазақстандағы ең басты стратегиялық мiндеттердiң бiрi əрдайым елге экономикалық өсубағдарламасын iске асыруға мүмкiндiк беретiн тiкелей жəне "қоржындық" инвестицияларды тарту болып келдi.
Экономиканы дамытуға бағытталған қаржы ресурстары көлемiн едəуiр арттырмайынша IЖӨ өсiмiнiң жыл сайынғы 5-7% деңгейiнде болжанып отырған жоғарғы қарқынына қол жеткiзу мүмкiн емес.
Мемлекеттiк жəне жеке инвестициялардың экономикаға тартылған ағымдағы көлемi осы заманғыэкономиканың жылдам өсiп отырған қажеттерiн қанағаттандыру үшiн жеткiлiксiз. Негiзгi капиталғасалынған инвестициялар көлемi қазiргi кезде IЖӨ-нiң 18-19%-ынан аспайтын мөлшердi құрайды, ал елiмiзге осы қолда бар деңгейден екi есе асып түсетiн инвестициялар көлемi қажет.
Бүгiнгi таңда жүргiзiлiп отырған инвестициялық саясат бiрқатаржағымдылықтарымен сипатталады,солардың арасынан шетелдiк инвестицияны тарту үшiн тұтас алғанда қолайлы инвестициялық ахуалдың сақталғанын, бағалы қағаздар нарығының құрылғаны мен дамығанын, жаңа институционалдық инвесторлар қалыптасқанын, экономиканы кредиттеуде банктердің рөлi күшейгенiн атап өткен жөн.
Шетелдiк инвестицияларды тарту көлемi бойынша Қазақстан жан басына шаққанда ТМД елдерiарасында жетекшi орынға ие болып келедi. Жыл сайынғы тiкелей шетелдiк инвестициялардың жиынтық көлемi орта есеппен IЖӨ-нiң 8%-ы деңгейiнде сақталып отыр.
Қазақстандағы қолайлы инвестициялық ахуалға мынадай жолдармен қол жетiп отыр:
- саяси тұрақтылықты жəне алдын ала болжауды сақтау;
- валютаның тұрақтылығын қолдау;
- нарықтық өзгерiстерге бағытталған реформалар жолын ұстану саясатын жүргiзу жəне əлемдiк
экономикаға интеграцияланған демократиялық құқықтық мемлекет құру.
Орнықты банк жүйесi құрылды.
Жеке тұлғалардың салымдарын (депозиттерiн) мiндеттi ұжымдық сақтандыру (кепiлдiк беру) жəне банкқұпиясы институты тетiгiн iске қосу банк жүйесiне сенiмдi арттыруға мүмкiндiк бердi.
Коммерциялық банктердiң ресурстық базасы артып келедi.
Қазақстанның даму банкі мемлекеттің инвестициялық қызметін жетілдіріп, экономиканы әртараптандыру, өңдеуші, өндіруші өнеркәсіпті дамытуға мемлекет тарапынан қолдау көрсету мақсатында құрылған.
Банктің негізгі қызметі инфрақұрылым мен өңдеуші өнеркәсіпті дамытатын инвестициялық жобаларды іске асыру. Яғни, даму банкі өзге коммерциялық банктердің бизнестің инвестициялық қажеттіліктерін қанағаттандыра алмаған секторларында іс-әрекетін жүзеге асырады. Даму институты ретінде Банк табысы төмен, бірақ мемлекет үшін маңызы зор экономиканың салаларын, атап айтқанда, металлургия мен энергетиканы, тоқыма өндірісін, өнеркәсіп пен көліктік инфрақұрылымын, мұнай химиясын қаржыландырады. Қазақстанның даму банкіне мемлекеттік бағдарламалар аясында стратегиялық-инфрақұрылымдық жобаларды қаржыландыруға қатысты Үкімет тарапынан маңызды мақсат берілген.
Біздің банктің екінші деңгейлі банктерден басты айырмашылығы -пайда табу емес, негізгі мақсаты - инвестициялық жобаларды іске асырып, өнеркәсіп пен инфрақұрылымды дамытуды өз жұмысының тиімділігінің басты белгісі ретінде санайды. Әдетте екінші деңгейлі банктер пайдасы көп жобаларды қаржыландырады, ал біздің банк үшін ең бастысы - ел экономикасындағы жаңа, жаңарған, дайын өнімді өндіруші, бәсеке қабілеттілігі жоғары технологиялармен қамтамасыз етілген алдыңғы қатарлы серпінді өндірістерді ашу. Сонымен бірге, даму банкі тек ірі, нақты айтсақ сомасы 5 млн. АҚШ долларынан жоғары инвестициялық жобалар мен 1 млн. АҚШ долларынан астам соманы қажет ететін экспорттық операцияларды қаржыландырады. Банк бестен жиырма жылға дейінгі ұзақ мерзімге, екінші деңгейлі банктердің несиелерінің пайыздарынан төмен пайызпен әрі қолайлы жағдайлармен жобаларды қаржыландырады.
Қазақстанның даму Банкі Үкіметтің дағдарысқа қарсы бағдарламаларының белсенді қатысушысы болып табылады. Сонымен бірге банкті қазіргі күнде қолға алынып жатқан Үдемелі индустриялық-инновациялық даму бағдарламасын жүзеге асырушы негізі қаржы институты деп те айтуға болады. Өйткені даму банкі арқылы мемлекет тарапынан қомақты қаржы инфрақұрылым мен өндіріс салаларына бағытталуда.
Біз осы жылдар ішінде екінші деңгейлі банктерге елеулі қолдаукөрсеттік. Үкіметтің елдің әлеуметтік-экономикалық дамуын қамтамасыз ету жөніндегі бағдарламасын іске асыру мақсатында екінші деңгейлі банктердің, оның ішінде Альянс банкі АҚ, АТФ банкі АҚ, ЦентрКредит банкі АҚ, БТА банкі, Евразиялық банкі, Казкоммерцбанк АҚ, Қазақстанның халық банкі АҚ, Қазақстанның эксимбанкі АҚ жалпы сомасы - 344 млн. АҚШ долларына тең 19 инвестициялық жобаларын Даму банкі қолдады.
Сонымен бірге, жылдың соңында Үкімет тарапынан Стресстік активтер қоры АҚ арқылы Қазақстанның даму банкіне бөлінген 20 млрд. теңгеге өз тарапымыздан 30 млрд. теңге соманы қосып, өндіруші өнеркәсіптегі біршама жобаларға пайыздық ставканы 8 пайызға дейін төмендеттік.
Елбасының инвестициялық жобаларды ұзақ мерзімді несиелеуді қамтамасыз ету жөніндегі тапсырмасын орындау мақсатында, Банк жақын арада коммерциялық банктерге банкаралық несиелеу түрінде жаңа қаржы құралын ұсынады. Біздің банктің тарапынан екінші деңгейлі банктерге ұзақ мерзімді қаражат бөлінеді. Инвестициялардың көлемі 5-тен 50 млн. АҚШ долларына дейінгі сомаға өңірлік инвестициялық жобаларды іске асыру үшін екінші деңгейлі банктерді ұзақ мерзімді қорландыру көзделген. Бұл Даму банкіне өз инвестицияларының географиясы мен ауқымдарын кеңейтуге мүмкіндік береді, ал екінші деңгейлі банктер өздерінің корпоративтік клиенттеріне инвестициялық несиелерді ұсына алады.
Сонымен қатар айта кететін маңызды мәселе, бүгінгі таңда капитал нарығында ақшалай қорлар құнының өзгеруіне және жалпы экономикалық белсенділіктің азаюына қарамастан, банк әлемдік қаржылық дағдарыс басталған кезден бастап бұрын берілген қарыздар бойынша сыйақы ставкасын арттырмады. Оған қоса қарыздарды мерзімінен бұрын өтегені үшін комиссияны өндірмей, клиенттердің міндеттемелерін қайта құрылымдау бойынша белсенді жұмыс жүргізіп келеді.
Банк бұдан әрі қарыз алушылардың қолданыстағы кәсіпорындарын ретке келтіруді, сонымен бірге бизнестің транспаренттілігін қамтамасыз ететін әрі мемлекеттің индустриялық саясатының басымдықтарына сәйкес келетін және перспективалы компаниялардың жаңа бастамаларын қолдауды жалғастыруға ниетті. Сонымен бірге, әрине, банк Елбасы тарапынан берілген тапсырмаларды ескере отырып, экономиканың өңдеуші секторында инвестициялық жобаларды қолдауын жалғастырады.
Биыл банк мемлекеттің инвестициялық қызметінің тиімділігін арттыру және жетілдіру, өндірістік инфрақұрылым мен өңдеу өнеркәсібін дамыту, ішкі және сыртқы инвестицияларды тарту сынды өзінің айқындалған қызметін әрі қарай жалғастырады. Биыл біз ірі серпінді жобаларға қомақты қаражаттарды бағыттауды жоспарлап отырмыз. Қазіргі күні банкте мемлекеттік деңгейдегі маңызы жоғары жобаларды қаржыландыруға тиісті қаражат бар, біз сол қаржыны іске асыру бағытында жұмыс атқарамыз.
Ағымдағы жылғы наурызда Елбасы ашып, керамикалық гранит шығаратын зауыт іске қосылды. Осы өндіріс орны қызметінің нәтижесінде елімізде жоғары сапалы керамикалық гранит өнімдері шығарылатын болады. Қазіргі күні біз бұл өнімді шет елден экспорттаймыз, ал өндірістің қызметі өзіміздің нарықты қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Біз тағы осындай 23 жобаны іске қосуды жоспарлап отырмыз. Олардың ішінде Шымбұлақ тау-шаңғы демалыс орнын кешенді дамыту, Орал қаласында газ турбиналық стансысының бірінші энергетикалық бөлімін іске қосу, Ақтау айлағын солтүстік бағытта кеңейту, Оңтүстік еркін экономикалық аймағында мақта-мата өндірісін дамыту, Тараз металлургиялық зауытын жаңаландыру және тағы да басқа маңызды жобалар бар. Бұл жобалардың іске қосылуымен еліміздің өнеркәсіп саласы одан әрі дамитын болады, сонымен қатар біршама әлеуметтік міндеттер, оның ішінде дағдарыс кезінде халықты жұмыспен қамту мәселесі де шешіледі.
Жалпы, банк жобаларының тиімділігін айқындау өте маңызды. Әлемдік тәжірибеде даму банктерінің тиімділіктерін сараптау қағидалары жоқ. Бір байқайтынымыз, шет елдердің даму банктері қиын кезеңдерде, яғни дағдарыс кезінде немесе соғыстан кейінгі кезеңде мемлекет тарапынан экономиканың дамуына қолдау көрсету мақсатында құрылған. Мысалы, Оңтүстік Корея, Қытай Халық Республикасы, Тайвань, Бразилия, Малайзия елдерінің даму банктері осындай жағдайда өмірге келгенін атап өтуге болады.
Біздің банк 2001 жылы Елбасының бастамасымен экономиканың ұзақмерзімді дамуын қамтамасыз етіп, инвестицияларды шикізаттық емес секторға бағыттау мақсатымен құрылған болатын. Әрине бүгінгі таңда біздің банктің экономика үшін маңызы зор. Және банктің жүзеге асырып отырған жобаларының тиімділігіне келсек, жобалар ұзақ мерзімді тиімділікті көрсетеді. Мысалы, банктің қаржыландыруымен іске қосылған жоғары вольтты Солтүстік-Оңтүстік электр желісінің ел үшін тиімділігін санау қиын, бұл жоба аясында қуатқа тапшы оңтүстік аймақ электр энергиясымен қамтамасыз етілді. Сонымен қатар, Алматы және Астана қалаларындағы ірі көліктік-логистикалық орталықтардың маңызы да өте зор. Компаниялар өздерінің үлкен көлемдегі тауарларын таза, жоғары технологиялармен жабдықталған кең логистикалық орталықта сақтай алады. Логистикалық орталықтардың жоғары технологиялы қоймаларында тауарлардың сапасы, құрамы өзгеріске ұшырайды деп қауіптенбеуге болады.
Тағы бір мысал, Кеңестер одағы кезінен бері келе жатқан газ желісінің істен шығуы, Маңғыстау атом энергокомбинаты қызметінің тоқтап қалуына, батыс аймағының сусыз, электр энергиясыз, газсыз қалу қатеріне әкелетін еді. Осы тұста Банктің инвестициясына салынған газ желісінің іске қосылуы аталған қатерлерден сақтап қалды. Біз ең бастысы өз өндірістерімізде жобаның жоғары технологияларымен қамтамасыз етілуіне назар аударамыз. Біздің қолдауымызбен іске қосылған өндірістерде 15 мыңнан астам қызметкерлер жұмыс істеп келеді. Мүмкін бұл өте үлкен көрсеткіш емес болар. Алайда атап өтерлігі, жобалардың жоғары технологиялармен қамтамасыз етілуі өндірістің, одан шыққан тауарлардың тиімділігін және экономикалық пайдалылығын арттырады.
Жарғылық капиталдың өсірілуі шет елдерден қомақты қаражат тартуға мүмкіндігімізді арттырды. Банк туралы заң бойынша біз жарғылық капиталды инвестициялық жобаларға бағыттай алмаймыз. Банктің негізі қаржыландыру көзі шет елдік немесе ішкі инвестициялар.
Біз 2009 жылы инфрақұрылымдық және өндірістік жобаларға шет елдерден қаражат тарту бойынша өте жақсы көрсеткіштерге қол жеткіздік. Оларды атап өтсек, біздің банк Қытай Халық Республикасының сол елдің екі көшбасшы банктерімен, яғни Қытайдың мемлекеттік даму банкімен және Қытайдың экспорттық-импорттық банкімен белсенді ынтымақтастықты жүзеге асырды. Банктер арасындағы жаңа қарым-қатынастың қалыптасуына еліміздің Президенті Н. Назарбаевтың Қытай басшылығымен қол жеткізген келіссөздері негіз болды
Біздің банк Қытайдың мемлекеттік даму банкімен Алматы облысындағы Мойнақ су электр стансасы құрылысының жобасын бірлесе қаржыландыруда. Басында қытайлық банк бізге 300 млн. АҚШ доллары көлемінде несиелік желі ашты, ал кейінірек экономиканың шикізаттық емес салаларының инвестициялық жобаларын қаржыландыру үшін қытайлық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz