Өлім жазасын қолданудың ғаламдық үрдісі
Өлім жазасы мәселесі оны зерттеп жатқан ғалымдар мен практиктердің ғана емес, бүкіл халықтың назарын аударып отырғаны белгілі. Оның өзекті де күрделі болып отырғаны осыдан.
Ең алдымен, қазір әлемде өлім жазасына байланысты қалыптасып отырған сыртқы саяси ахуалға, содан соң Қазақстанда оның қалай шешіліп жатқанына тоқталғанды жөн көрдік.
Қазіргі кезде бірде-бір мемлекет қандай мәселе болмасын, оны сыртқы саяси факторларды ескермей шеше алмасы анық, менің ойымша, дәл солар өлім жазасын қолдану мәселесі бойынша пікірлер эволюциясына айтарлықтай ықпалын тигізіп отыр.
Бірінші кезекте осыдан бір жылдай уақыт бұрын өлім жазасына арналып өткен бірқатар халықаралық форумдарға назар аударайық.
Өлім жазасына қарсы алғашқы әлемдік конгресс 2001 жылғы 21-23 шілдеде Страсбургте болып өтті. Ол әлемдік қоғамдастықта аболиционистік үрдістің кең етек жаюының бір көрінісі іспетті болды, себебі онда ұлттық заңнамада өлім жазасын қалдыруды қолдайтындармен қандай да бір пікірталасқа түсу туралы ойдың өзі ерсі саналды. Қорытынды декларацияда аталмыш конгресс өлім жазасын жою туралы бірқатар маңызды мәлімдеме жасады.
Осы құжатта өлім жазасы кек алудың салтанат құруы және адамның ең маңызды құқықтарын, ең алдымен, өмір сүру құқын аяқ асты ету деп көрсетілген. Сонымен қатар, өлім жазасының ешқашан қылмыстың алдын алуға септігін тигізбейтіні баса көрсетілген. Өлім жазасы адамға қарсы бағытталған асқан қатыгездік, азаптау және кемсіту актісі болып табылады. Өлім жазасын қолданатын қоғам сол арқылы зорлық - зомбылықты мадақтайды. Адам құқықтарын қадірлейтін қоғам өлім жазасын жоюға тырысады (Европа против смертной казни. Российская юстиция,2001, № 9).
2001 жылғы 25-29 шілдеде Страсбургте Еуропа Кеңесі Парламенттік Ассамблеясының (ЕКПА) кезекті сессиясы өтіп, онда қаралған маңызды мәселелердің бірі өлім жазасын жою болды. Осы талқылау нәтижесінде ЕКПА "Еуропа Кеңесінің бақылаушы-мемлекеттерінде өлім жазасын жою" революциясын қабылдады.
ЕКПА осы құжатында өлім жазасына үзілді-кесілді қарсы позициясын тағы да қуаттады. Ассамблея қазіргі заманғы өркениетті қоғамның қылмыстық әділет жүйесінде өлім жазасына орын болмауға тиіс, ал оны қолдану Адам құқықтары мен негізгі бостандықтарын қорғау жөніндегі Еуропа конвенциясының 3 - бабы бойынша адамның қадір - қасиетін аяқ асты ету болып табылады деген пікір білдірді.
Сонымен қатар, 1994 жылдан бастап Ассамблея Еуропа Кеңесіне мүше болғысы келетін елдерге өлім жазасына мораторий енгізуге әзір болу шартын міндетті түрде қоятын болды. Осының нәтижесінде Еуропа Кеңесін құрайтын 43 ел 1997 жылдан бері іс жүзінде өлім жазасы қолданылмайтын аймаққа айналды.
Қазіргі кезде өлім жазасы қолданылатын елдер Еуропа Кеңесіне қабылданбайтын болды.
Бақылаушы мәртебесі Ассамблеяның қаулысы бойынша ұлттық парламенттерге ғана берілетін болды, ал ұйым жанындағы бақылаушы мәртебесін беру өлім жазасына мораторийді мүлтіксіз сақтайтын немесе өлім жазасын толығымен жойған мемлекеттерге қатысты ғана
Ең алдымен, қазір әлемде өлім жазасына байланысты қалыптасып отырған сыртқы саяси ахуалға, содан соң Қазақстанда оның қалай шешіліп жатқанына тоқталғанды жөн көрдік.
Қазіргі кезде бірде-бір мемлекет қандай мәселе болмасын, оны сыртқы саяси факторларды ескермей шеше алмасы анық, менің ойымша, дәл солар өлім жазасын қолдану мәселесі бойынша пікірлер эволюциясына айтарлықтай ықпалын тигізіп отыр.
Бірінші кезекте осыдан бір жылдай уақыт бұрын өлім жазасына арналып өткен бірқатар халықаралық форумдарға назар аударайық.
Өлім жазасына қарсы алғашқы әлемдік конгресс 2001 жылғы 21-23 шілдеде Страсбургте болып өтті. Ол әлемдік қоғамдастықта аболиционистік үрдістің кең етек жаюының бір көрінісі іспетті болды, себебі онда ұлттық заңнамада өлім жазасын қалдыруды қолдайтындармен қандай да бір пікірталасқа түсу туралы ойдың өзі ерсі саналды. Қорытынды декларацияда аталмыш конгресс өлім жазасын жою туралы бірқатар маңызды мәлімдеме жасады.
Осы құжатта өлім жазасы кек алудың салтанат құруы және адамның ең маңызды құқықтарын, ең алдымен, өмір сүру құқын аяқ асты ету деп көрсетілген. Сонымен қатар, өлім жазасының ешқашан қылмыстың алдын алуға септігін тигізбейтіні баса көрсетілген. Өлім жазасы адамға қарсы бағытталған асқан қатыгездік, азаптау және кемсіту актісі болып табылады. Өлім жазасын қолданатын қоғам сол арқылы зорлық - зомбылықты мадақтайды. Адам құқықтарын қадірлейтін қоғам өлім жазасын жоюға тырысады (Европа против смертной казни. Российская юстиция,2001, № 9).
2001 жылғы 25-29 шілдеде Страсбургте Еуропа Кеңесі Парламенттік Ассамблеясының (ЕКПА) кезекті сессиясы өтіп, онда қаралған маңызды мәселелердің бірі өлім жазасын жою болды. Осы талқылау нәтижесінде ЕКПА "Еуропа Кеңесінің бақылаушы-мемлекеттерінде өлім жазасын жою" революциясын қабылдады.
ЕКПА осы құжатында өлім жазасына үзілді-кесілді қарсы позициясын тағы да қуаттады. Ассамблея қазіргі заманғы өркениетті қоғамның қылмыстық әділет жүйесінде өлім жазасына орын болмауға тиіс, ал оны қолдану Адам құқықтары мен негізгі бостандықтарын қорғау жөніндегі Еуропа конвенциясының 3 - бабы бойынша адамның қадір - қасиетін аяқ асты ету болып табылады деген пікір білдірді.
Сонымен қатар, 1994 жылдан бастап Ассамблея Еуропа Кеңесіне мүше болғысы келетін елдерге өлім жазасына мораторий енгізуге әзір болу шартын міндетті түрде қоятын болды. Осының нәтижесінде Еуропа Кеңесін құрайтын 43 ел 1997 жылдан бері іс жүзінде өлім жазасы қолданылмайтын аймаққа айналды.
Қазіргі кезде өлім жазасы қолданылатын елдер Еуропа Кеңесіне қабылданбайтын болды.
Бақылаушы мәртебесі Ассамблеяның қаулысы бойынша ұлттық парламенттерге ғана берілетін болды, ал ұйым жанындағы бақылаушы мәртебесін беру өлім жазасына мораторийді мүлтіксіз сақтайтын немесе өлім жазасын толығымен жойған мемлекеттерге қатысты ғана
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. Европа против смертной казни. Российская юстиция, 2001, № 9
2. Квашис В. Католическая церковь за отмену смертной казни. Российская юстиция, 2000 г., № 5.
3. Квашис В. Человечество идет к заметному ограничению смертной казни. Российская юстиция, 2001, № 9.
4. Астана хабары «Заң және заман» Өлім жазасы 2006 жыл, 17 маусым.
1. Европа против смертной казни. Российская юстиция, 2001, № 9
2. Квашис В. Католическая церковь за отмену смертной казни. Российская юстиция, 2000 г., № 5.
3. Квашис В. Человечество идет к заметному ограничению смертной казни. Российская юстиция, 2001, № 9.
4. Астана хабары «Заң және заман» Өлім жазасы 2006 жыл, 17 маусым.
Өлім жазасын қолданудың ғаламдық үрдісі.
Өлім жазасы мәселесі оны зерттеп жатқан ғалымдар мен практиктердің
ғана емес, бүкіл халықтың назарын аударып отырғаны белгілі. Оның өзекті де
күрделі болып отырғаны осыдан.
Ең алдымен, қазір әлемде өлім жазасына байланысты қалыптасып отырған
сыртқы саяси ахуалға, содан соң Қазақстанда оның қалай шешіліп жатқанына
тоқталғанды жөн көрдік.
Қазіргі кезде бірде-бір мемлекет қандай мәселе болмасын, оны сыртқы
саяси факторларды ескермей шеше алмасы анық, менің ойымша, дәл солар өлім
жазасын қолдану мәселесі бойынша пікірлер эволюциясына айтарлықтай ықпалын
тигізіп отыр.
Бірінші кезекте осыдан бір жылдай уақыт бұрын өлім жазасына арналып
өткен бірқатар халықаралық форумдарға назар аударайық.
Өлім жазасына қарсы алғашқы әлемдік конгресс 2001 жылғы 21-23
шілдеде Страсбургте болып өтті. Ол әлемдік қоғамдастықта аболиционистік
үрдістің кең етек жаюының бір көрінісі іспетті болды, себебі онда ұлттық
заңнамада өлім жазасын қалдыруды қолдайтындармен қандай да бір пікірталасқа
түсу туралы ойдың өзі ерсі саналды. Қорытынды декларацияда аталмыш конгресс
өлім жазасын жою туралы бірқатар маңызды мәлімдеме жасады.
Осы құжатта өлім жазасы кек алудың салтанат құруы және адамның ең
маңызды құқықтарын, ең алдымен, өмір сүру құқын аяқ асты ету деп
көрсетілген. Сонымен қатар, өлім жазасының ешқашан қылмыстың алдын алуға
септігін тигізбейтіні баса көрсетілген. Өлім жазасы адамға қарсы
бағытталған асқан қатыгездік, азаптау және кемсіту актісі болып табылады.
Өлім жазасын қолданатын қоғам сол арқылы зорлық - зомбылықты мадақтайды.
Адам құқықтарын қадірлейтін қоғам өлім жазасын жоюға тырысады (Европа
против смертной казни. Российская юстиция,2001, № 9).
2001 жылғы 25-29 шілдеде Страсбургте Еуропа Кеңесі Парламенттік
Ассамблеясының (ЕКПА) кезекті сессиясы өтіп, онда қаралған маңызды
мәселелердің бірі өлім жазасын жою болды. Осы талқылау нәтижесінде ЕКПА
"Еуропа Кеңесінің бақылаушы-мемлекеттерінде өлім жазасын жою" революциясын
қабылдады.
ЕКПА осы құжатында өлім жазасына үзілді-кесілді қарсы позициясын тағы
да қуаттады. Ассамблея қазіргі заманғы өркениетті қоғамның қылмыстық әділет
жүйесінде өлім жазасына орын болмауға тиіс, ал оны қолдану Адам құқықтары
мен негізгі бостандықтарын қорғау жөніндегі Еуропа конвенциясының 3 - бабы
бойынша адамның қадір - қасиетін аяқ асты ету болып табылады деген пікір
білдірді.
Сонымен қатар, 1994 жылдан бастап Ассамблея Еуропа Кеңесіне мүше
болғысы келетін елдерге өлім жазасына мораторий енгізуге әзір болу шартын
міндетті түрде қоятын болды. Осының нәтижесінде Еуропа Кеңесін құрайтын 43
ел 1997 жылдан бері іс жүзінде өлім жазасы қолданылмайтын аймаққа айналды.
Қазіргі кезде өлім жазасы қолданылатын елдер Еуропа Кеңесіне
қабылданбайтын болды.
Бақылаушы мәртебесі Ассамблеяның қаулысы бойынша ұлттық парламенттерге
ғана берілетін болды, ал ұйым жанындағы бақылаушы мәртебесін беру өлім
жазасына мораторийді мүлтіксіз сақтайтын немесе өлім жазасын толығымен
жойған мемлекеттерге қатысты ғана ұсынылады.
2001 жылғы 6-10 шілдеде өткен Еуропадағы қауіпсіздік және
ынтымақтастық жөніндегі ұйымның (ЕҚЫҮ) Парламенттік ассамблеясының оныншы
отырысында өлім жазасын жою туралы қарар қабылданды.
Қазіргі таңда (2001 жылғы шілде айының басындағы жағдай бойынша) БҰҰ-
на мүше 189 мемлекеттің 108-інде өлім жазасы заңнамалық негізде немесе іс
жүзінде жойылған. Дегенмен, ЕҚЫҰ-на кіретін 55 мемлекеттің 10-ында өлім
жазасы әлі күнге дейін қолданылады екен.
ЕҚЫҰ өз қарарында 2000 жылы Армения, Беларусь, Қазақстан, Қырғызстан,
Америка Құрама Штаттары, Югоспавия Одақтық Республикасы, Тәжікстан, Түркия
және Өзбекстан сияқты елдерде адамдардың өлім жазасына кесілгеніне, ал 1999
және 2000 жылдары ЕҚЫҰ-ның мүшесі болып табылатын төрт мемлекет— Беларусь,
Қазақстан, Америка Құрама Штаттары мен Өзбекстанда өлім жазасы жүзеге
асырылғанына алаңдаушылық білдірді.
Сөйтіп, Қазақстан беделді халықаралық ұйымдардың бірі ЕҚЫҰ құжатында өлім
жазасын қолданатын ел ретінде екі рет аталып отыр.
Өкінішке орай, 2001 жылғы 11 қыркүйекте дүние жүзін дүр сілкіндірген
Нью-Йорктегі қайғылы оқиғалар осы форумдарда қабылданған шешімдерді кең
насихаттауға кері әсерін тигізді. Террористер жауыздық әрекеттерін жасап
жатқанда, өлім жазасын жоюға шақыру қисынсыз көрінген, әрі қоғамдастық
тарапынан қолдау таппас еді.
Өлім жазасын қолданудағы ғаламдық үрдіс тақырыбын жалғастырар болсақ,
1998 жылдың аяғы мен 1999 жылдың басы дүниежүзілік аболиционистік қозғалыс
үшін шешуші рөл атқарды.
1999 жылдың көктемінде өлім жазасын қолданудан бас тартқан елдер саны
(107, соның ішінде 82 — заң жүзінде, 25 —де - факто) өлім жазасы сақталып
отырған елдер санынан (87) алғаш рет айтарлықтай асып кетті. 1998 жылғы
желтоқсанда осы жазалау шарасын қолдану аясын кеңейтпек болған
мемлекеттердің өздері (мысалы, Қырғызстан мен Түрікменстан) өлім жазасына
мораторий жариялады. 1999 жылғы ақпанда олардың қатарына Ресей, кейінірек
Латвия, Грузия, Армения қосылды, ал 2000 жылға қарай Украина да мұндай
шешімге келді (Кеашис В. Католическая церкоеъ за отмену смертной казни.
Российская юстиция, 2000г., №5).
Қазіргі заманғы шіркеу тарихында алғаш рет 1998 жылдың қарашасында Рим
Папасы өзінің Рождестволық жолдауында өлім жазасын қолдануға қарсы шығып,
2000 жылы өлім жазасына дүниежүзілік мораторий жариялауға шақырды.
Өткен ғасырдың соңғы жылындағы Рождество мерекесі қарсыңында
Ватиканның БҰҰ-ғы ресми екілі папа нунцийі Ренато Мартино Нью-Йоркте сөз
сөйлеп, католик шіркеуінің БҰҰ-ның өлім жазасын жою жөніндегі бастамаларын
толығымен қолдайтынын мәлімдеді. Ең кереметі, католик шіркеуінің көзқарасы
мен баға беруінде діндарларға тән альтруистік пікірлердің айтарлықтай
жаңарғаны ғана емес, ғылыми негізделуі кеңейіп, барған сайын көпшіліктің
мойындауына ие болып отырған криминологиялық дәлелдемені қабылдағаны да
анық байқалды.
Нунций сөзіне тоқталсақ, оның мәнісі мынада: адамдардың қорқыныш
немесе қорғалмағандық сезімін пайдалану сияқты популистік шара салмақты
контраргумент бола алмайды; қылмысты жан-жақты тәрбиелеу шаралары, полиция
жұмысын пәрменді ету, құқық бұзушылықтың түбірлі себептерін анықтау және
жою саясатын жүргізу жолымен ғана ауыздықтауға болады; қылмыскерге
берілетіні жаза қоғамды қауіпсіз етіп, жасаған қылмысына сай болу керек,
бірақ жазаланушыны келешекте қоғамның пайдалы мүшесі болу мүмкіндігінен
айыруға болмайды.
Сыртқы экономикалық ахуалдың өлім жазасына байланысты сипаттамасын
толыққанды беру үшін әлемде орын алған екінші үрдіске де назар аударғанымыз
жөн. Соңғы жылдары бірқатар мемлекетте осы жазалау шарасы есірткі
тасымалдау, тыйым салынған тауарларды импорттау, қарулы тонау (Куба, Оман,
БАЭ), сыбайлас жемқорлық (ҚХР) және басқа да қылмыстарға қатысты қолданылып
жүр.
Таяу Шығыс елдерінде (әсіресе, шариғат соттары жүйесі жұмыс істейтін
елдерде) және Оңтүстік-Шығыс Азияда (Сингапур, Малайзия, Вьетнам, Тайланд,
Тайвань, Филиппин) өлім жазасына кесу айтарлықтай жиілеп барады. Мысалы,
Иранда 1999-2000 жылдары жазалау саны 2,5 есеге артқан, Сауд Арабиясында
1998 жылы 29 адам, 1999 жылы 103, ал 2000 жылы 123 айыпталушы жазаланған.
Бұрындары өлім жазасынан бас тартқан кейбір елдер біршама жылдан кейін оған
қайта оралып отыр (Непал, Филиппин, Гамбия, Папуа—Жаңа Гвинея). Өлім
жазасын қолданудан 23 жыл
бойы тартынып келген Филиппин 1999 жылы оны қайтадан қолданатын болды. Сол
жылы 40 жылдық үзілістен кейін алғаш рет АҚШ-тың Огайо штатында айыпталушы
өлім жазасына кесілген. Кейінгі уақыттарда АҚШ-тың қылмыстық сот
әділдігінің өлім машинасы "қарқынды" жұмыс істей бастады. Мәселен, соңғы 24
жылда осы елде іске асырылған өлім жазасының жартысына жуығы АҚШ Жоғарғы
сотының рұқсаты берілген 1997-2000 жылдардың үлесіне тиеді.
Беделді зерттеушілердің бірі, профессор В. Квашистің пікірінше, өлім
жазасын қолданудың ауқымы мен әлемдік үрдісін бағалағанда, абсолют
көрсеткіштер динамикасын және тіпті, өлім жазасынан бас тартқан елдердің
жиынтық санының басым екенін ғана емес, ол әлі қолданылып жүрген елдердегі
халықтың санын ескеру қажет. Сонда аболиционистік қозғалыстың
жетістіктеріне қарамастан, жер бетіндегі халықтың 70%-ға жуығының әлі күнге
дейін өлім жазасын қолдану қатері астында қалып отырғанын мойындауымызға
тура келеді (Квашис В. Человечество идет к заметному ограничению смертной
казни. Российская юстиция,2001, №9).
Өлім жазасын қолданудың ғаламдық үрдісін қорытындылайтын болсақ:
біріншіден, БҰҰ, Еуропа кеңесінің бастамалары, католик шіркеуі
басшылығының, " Халықаралық амнистия" және басқа да құқық қорғау
ұйымдарының қызметі арқасында дүние жүзінде өлім жазасын қолдану ауқымының
айтарлықтай азаюына қол жетіп отыр;
екіншіден, өлім жазасын қолдану адамның маңызды құқықтарын, ең
алдымен, қол сұғылмайтын өмір сүру құқығын аяқ асты ету екенін мойындау
өлім жазасына қарсылардың келтіретін мэнді дәлелі болып табылады. Өлім
жазасын қолдану — асқан "қатыгездік, азаптау және кемсіту актісі.
Қылмыскерлерді (өз азаматтарын) өлтіретін мемлекет өз елінде моралдық
атмосфераның жақсаруына үміт артпай-ақ қойса болады. Кез келген жазалау
зорлық-зомбылыққа қарсы түру қабілетін нашарлатып, қоғамдық құндылықтарды
шайқалтады. Зорлық-зомбылық бекініп алса, адам құқықтарын бұзу үйреншікті
құбылысқа айналып кетеді.
Қазақстанда өлім жазасын қолданудың келешегі жөнінде Қазақстан
Республикасы Конституциясының 15-бабына сәйкес, әркімнің өмір сүру құқығы
бар.
Қазақстан Республикасының қолданыстағы Қылмыстық кодексінің 17-
бабында (18 қылмыс құрамы бойынша) өлім жазасы және оған балама ретінде 20
жылға бас бостандығынан айыру және өмір бойы бас бостандығынан айыру
көзделген.
Қазақстанда өлім жазасын қолдану келешегі бірнеше рет әр түрлі
форумдарда және ғалымдар мен заңгер-практиктердің баспасөзде жарық көрген
материалдарында талқыланды. Мамандардың көпшілігі Қазақстан өлім жазасынан
сатылап бас тартуға бет бұруға тиіс деген пікірде. Іс жүзінде бұл 1997
жылғы 16 шілдеде қабылданған ҚР Қылмыстық кодексінде қарастырылған.
Біріншіден, өлім жазасы тағайындалуы мүмкін қылмыстар саны екі есеге
қысқартылған. Бұдан басқа, ҚР ҚҚ бойынша әскери қылмыстар үшін өлім жазасы
(8 қылмыс құрамы бойынша) тек соғыс уақытында немесе ұрыс жағдайында
белгіленуі мүмкін.
Өлім жазасы бейбітшілікке және адамзаттың қауіпсіздігіне қол сұғу
әрекеттері үшін бес қылмыс құрамы бойынша тағайындалуы мүмкін.
Қалған бес ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Өлім жазасы мәселесі оны зерттеп жатқан ғалымдар мен практиктердің
ғана емес, бүкіл халықтың назарын аударып отырғаны белгілі. Оның өзекті де
күрделі болып отырғаны осыдан.
Ең алдымен, қазір әлемде өлім жазасына байланысты қалыптасып отырған
сыртқы саяси ахуалға, содан соң Қазақстанда оның қалай шешіліп жатқанына
тоқталғанды жөн көрдік.
Қазіргі кезде бірде-бір мемлекет қандай мәселе болмасын, оны сыртқы
саяси факторларды ескермей шеше алмасы анық, менің ойымша, дәл солар өлім
жазасын қолдану мәселесі бойынша пікірлер эволюциясына айтарлықтай ықпалын
тигізіп отыр.
Бірінші кезекте осыдан бір жылдай уақыт бұрын өлім жазасына арналып
өткен бірқатар халықаралық форумдарға назар аударайық.
Өлім жазасына қарсы алғашқы әлемдік конгресс 2001 жылғы 21-23
шілдеде Страсбургте болып өтті. Ол әлемдік қоғамдастықта аболиционистік
үрдістің кең етек жаюының бір көрінісі іспетті болды, себебі онда ұлттық
заңнамада өлім жазасын қалдыруды қолдайтындармен қандай да бір пікірталасқа
түсу туралы ойдың өзі ерсі саналды. Қорытынды декларацияда аталмыш конгресс
өлім жазасын жою туралы бірқатар маңызды мәлімдеме жасады.
Осы құжатта өлім жазасы кек алудың салтанат құруы және адамның ең
маңызды құқықтарын, ең алдымен, өмір сүру құқын аяқ асты ету деп
көрсетілген. Сонымен қатар, өлім жазасының ешқашан қылмыстың алдын алуға
септігін тигізбейтіні баса көрсетілген. Өлім жазасы адамға қарсы
бағытталған асқан қатыгездік, азаптау және кемсіту актісі болып табылады.
Өлім жазасын қолданатын қоғам сол арқылы зорлық - зомбылықты мадақтайды.
Адам құқықтарын қадірлейтін қоғам өлім жазасын жоюға тырысады (Европа
против смертной казни. Российская юстиция,2001, № 9).
2001 жылғы 25-29 шілдеде Страсбургте Еуропа Кеңесі Парламенттік
Ассамблеясының (ЕКПА) кезекті сессиясы өтіп, онда қаралған маңызды
мәселелердің бірі өлім жазасын жою болды. Осы талқылау нәтижесінде ЕКПА
"Еуропа Кеңесінің бақылаушы-мемлекеттерінде өлім жазасын жою" революциясын
қабылдады.
ЕКПА осы құжатында өлім жазасына үзілді-кесілді қарсы позициясын тағы
да қуаттады. Ассамблея қазіргі заманғы өркениетті қоғамның қылмыстық әділет
жүйесінде өлім жазасына орын болмауға тиіс, ал оны қолдану Адам құқықтары
мен негізгі бостандықтарын қорғау жөніндегі Еуропа конвенциясының 3 - бабы
бойынша адамның қадір - қасиетін аяқ асты ету болып табылады деген пікір
білдірді.
Сонымен қатар, 1994 жылдан бастап Ассамблея Еуропа Кеңесіне мүше
болғысы келетін елдерге өлім жазасына мораторий енгізуге әзір болу шартын
міндетті түрде қоятын болды. Осының нәтижесінде Еуропа Кеңесін құрайтын 43
ел 1997 жылдан бері іс жүзінде өлім жазасы қолданылмайтын аймаққа айналды.
Қазіргі кезде өлім жазасы қолданылатын елдер Еуропа Кеңесіне
қабылданбайтын болды.
Бақылаушы мәртебесі Ассамблеяның қаулысы бойынша ұлттық парламенттерге
ғана берілетін болды, ал ұйым жанындағы бақылаушы мәртебесін беру өлім
жазасына мораторийді мүлтіксіз сақтайтын немесе өлім жазасын толығымен
жойған мемлекеттерге қатысты ғана ұсынылады.
2001 жылғы 6-10 шілдеде өткен Еуропадағы қауіпсіздік және
ынтымақтастық жөніндегі ұйымның (ЕҚЫҮ) Парламенттік ассамблеясының оныншы
отырысында өлім жазасын жою туралы қарар қабылданды.
Қазіргі таңда (2001 жылғы шілде айының басындағы жағдай бойынша) БҰҰ-
на мүше 189 мемлекеттің 108-інде өлім жазасы заңнамалық негізде немесе іс
жүзінде жойылған. Дегенмен, ЕҚЫҰ-на кіретін 55 мемлекеттің 10-ында өлім
жазасы әлі күнге дейін қолданылады екен.
ЕҚЫҰ өз қарарында 2000 жылы Армения, Беларусь, Қазақстан, Қырғызстан,
Америка Құрама Штаттары, Югоспавия Одақтық Республикасы, Тәжікстан, Түркия
және Өзбекстан сияқты елдерде адамдардың өлім жазасына кесілгеніне, ал 1999
және 2000 жылдары ЕҚЫҰ-ның мүшесі болып табылатын төрт мемлекет— Беларусь,
Қазақстан, Америка Құрама Штаттары мен Өзбекстанда өлім жазасы жүзеге
асырылғанына алаңдаушылық білдірді.
Сөйтіп, Қазақстан беделді халықаралық ұйымдардың бірі ЕҚЫҰ құжатында өлім
жазасын қолданатын ел ретінде екі рет аталып отыр.
Өкінішке орай, 2001 жылғы 11 қыркүйекте дүние жүзін дүр сілкіндірген
Нью-Йорктегі қайғылы оқиғалар осы форумдарда қабылданған шешімдерді кең
насихаттауға кері әсерін тигізді. Террористер жауыздық әрекеттерін жасап
жатқанда, өлім жазасын жоюға шақыру қисынсыз көрінген, әрі қоғамдастық
тарапынан қолдау таппас еді.
Өлім жазасын қолданудағы ғаламдық үрдіс тақырыбын жалғастырар болсақ,
1998 жылдың аяғы мен 1999 жылдың басы дүниежүзілік аболиционистік қозғалыс
үшін шешуші рөл атқарды.
1999 жылдың көктемінде өлім жазасын қолданудан бас тартқан елдер саны
(107, соның ішінде 82 — заң жүзінде, 25 —де - факто) өлім жазасы сақталып
отырған елдер санынан (87) алғаш рет айтарлықтай асып кетті. 1998 жылғы
желтоқсанда осы жазалау шарасын қолдану аясын кеңейтпек болған
мемлекеттердің өздері (мысалы, Қырғызстан мен Түрікменстан) өлім жазасына
мораторий жариялады. 1999 жылғы ақпанда олардың қатарына Ресей, кейінірек
Латвия, Грузия, Армения қосылды, ал 2000 жылға қарай Украина да мұндай
шешімге келді (Кеашис В. Католическая церкоеъ за отмену смертной казни.
Российская юстиция, 2000г., №5).
Қазіргі заманғы шіркеу тарихында алғаш рет 1998 жылдың қарашасында Рим
Папасы өзінің Рождестволық жолдауында өлім жазасын қолдануға қарсы шығып,
2000 жылы өлім жазасына дүниежүзілік мораторий жариялауға шақырды.
Өткен ғасырдың соңғы жылындағы Рождество мерекесі қарсыңында
Ватиканның БҰҰ-ғы ресми екілі папа нунцийі Ренато Мартино Нью-Йоркте сөз
сөйлеп, католик шіркеуінің БҰҰ-ның өлім жазасын жою жөніндегі бастамаларын
толығымен қолдайтынын мәлімдеді. Ең кереметі, католик шіркеуінің көзқарасы
мен баға беруінде діндарларға тән альтруистік пікірлердің айтарлықтай
жаңарғаны ғана емес, ғылыми негізделуі кеңейіп, барған сайын көпшіліктің
мойындауына ие болып отырған криминологиялық дәлелдемені қабылдағаны да
анық байқалды.
Нунций сөзіне тоқталсақ, оның мәнісі мынада: адамдардың қорқыныш
немесе қорғалмағандық сезімін пайдалану сияқты популистік шара салмақты
контраргумент бола алмайды; қылмысты жан-жақты тәрбиелеу шаралары, полиция
жұмысын пәрменді ету, құқық бұзушылықтың түбірлі себептерін анықтау және
жою саясатын жүргізу жолымен ғана ауыздықтауға болады; қылмыскерге
берілетіні жаза қоғамды қауіпсіз етіп, жасаған қылмысына сай болу керек,
бірақ жазаланушыны келешекте қоғамның пайдалы мүшесі болу мүмкіндігінен
айыруға болмайды.
Сыртқы экономикалық ахуалдың өлім жазасына байланысты сипаттамасын
толыққанды беру үшін әлемде орын алған екінші үрдіске де назар аударғанымыз
жөн. Соңғы жылдары бірқатар мемлекетте осы жазалау шарасы есірткі
тасымалдау, тыйым салынған тауарларды импорттау, қарулы тонау (Куба, Оман,
БАЭ), сыбайлас жемқорлық (ҚХР) және басқа да қылмыстарға қатысты қолданылып
жүр.
Таяу Шығыс елдерінде (әсіресе, шариғат соттары жүйесі жұмыс істейтін
елдерде) және Оңтүстік-Шығыс Азияда (Сингапур, Малайзия, Вьетнам, Тайланд,
Тайвань, Филиппин) өлім жазасына кесу айтарлықтай жиілеп барады. Мысалы,
Иранда 1999-2000 жылдары жазалау саны 2,5 есеге артқан, Сауд Арабиясында
1998 жылы 29 адам, 1999 жылы 103, ал 2000 жылы 123 айыпталушы жазаланған.
Бұрындары өлім жазасынан бас тартқан кейбір елдер біршама жылдан кейін оған
қайта оралып отыр (Непал, Филиппин, Гамбия, Папуа—Жаңа Гвинея). Өлім
жазасын қолданудан 23 жыл
бойы тартынып келген Филиппин 1999 жылы оны қайтадан қолданатын болды. Сол
жылы 40 жылдық үзілістен кейін алғаш рет АҚШ-тың Огайо штатында айыпталушы
өлім жазасына кесілген. Кейінгі уақыттарда АҚШ-тың қылмыстық сот
әділдігінің өлім машинасы "қарқынды" жұмыс істей бастады. Мәселен, соңғы 24
жылда осы елде іске асырылған өлім жазасының жартысына жуығы АҚШ Жоғарғы
сотының рұқсаты берілген 1997-2000 жылдардың үлесіне тиеді.
Беделді зерттеушілердің бірі, профессор В. Квашистің пікірінше, өлім
жазасын қолданудың ауқымы мен әлемдік үрдісін бағалағанда, абсолют
көрсеткіштер динамикасын және тіпті, өлім жазасынан бас тартқан елдердің
жиынтық санының басым екенін ғана емес, ол әлі қолданылып жүрген елдердегі
халықтың санын ескеру қажет. Сонда аболиционистік қозғалыстың
жетістіктеріне қарамастан, жер бетіндегі халықтың 70%-ға жуығының әлі күнге
дейін өлім жазасын қолдану қатері астында қалып отырғанын мойындауымызға
тура келеді (Квашис В. Человечество идет к заметному ограничению смертной
казни. Российская юстиция,2001, №9).
Өлім жазасын қолданудың ғаламдық үрдісін қорытындылайтын болсақ:
біріншіден, БҰҰ, Еуропа кеңесінің бастамалары, католик шіркеуі
басшылығының, " Халықаралық амнистия" және басқа да құқық қорғау
ұйымдарының қызметі арқасында дүние жүзінде өлім жазасын қолдану ауқымының
айтарлықтай азаюына қол жетіп отыр;
екіншіден, өлім жазасын қолдану адамның маңызды құқықтарын, ең
алдымен, қол сұғылмайтын өмір сүру құқығын аяқ асты ету екенін мойындау
өлім жазасына қарсылардың келтіретін мэнді дәлелі болып табылады. Өлім
жазасын қолдану — асқан "қатыгездік, азаптау және кемсіту актісі.
Қылмыскерлерді (өз азаматтарын) өлтіретін мемлекет өз елінде моралдық
атмосфераның жақсаруына үміт артпай-ақ қойса болады. Кез келген жазалау
зорлық-зомбылыққа қарсы түру қабілетін нашарлатып, қоғамдық құндылықтарды
шайқалтады. Зорлық-зомбылық бекініп алса, адам құқықтарын бұзу үйреншікті
құбылысқа айналып кетеді.
Қазақстанда өлім жазасын қолданудың келешегі жөнінде Қазақстан
Республикасы Конституциясының 15-бабына сәйкес, әркімнің өмір сүру құқығы
бар.
Қазақстан Республикасының қолданыстағы Қылмыстық кодексінің 17-
бабында (18 қылмыс құрамы бойынша) өлім жазасы және оған балама ретінде 20
жылға бас бостандығынан айыру және өмір бойы бас бостандығынан айыру
көзделген.
Қазақстанда өлім жазасын қолдану келешегі бірнеше рет әр түрлі
форумдарда және ғалымдар мен заңгер-практиктердің баспасөзде жарық көрген
материалдарында талқыланды. Мамандардың көпшілігі Қазақстан өлім жазасынан
сатылап бас тартуға бет бұруға тиіс деген пікірде. Іс жүзінде бұл 1997
жылғы 16 шілдеде қабылданған ҚР Қылмыстық кодексінде қарастырылған.
Біріншіден, өлім жазасы тағайындалуы мүмкін қылмыстар саны екі есеге
қысқартылған. Бұдан басқа, ҚР ҚҚ бойынша әскери қылмыстар үшін өлім жазасы
(8 қылмыс құрамы бойынша) тек соғыс уақытында немесе ұрыс жағдайында
белгіленуі мүмкін.
Өлім жазасы бейбітшілікке және адамзаттың қауіпсіздігіне қол сұғу
әрекеттері үшін бес қылмыс құрамы бойынша тағайындалуы мүмкін.
Қалған бес ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz