Экология ғылымы туралы мәлімет
Экологияның қалыптасу тарихы мен кезеңдері . Қазіргі таңдағы экология ғылымының құрылымы. Қоршаған ортаны қорғаумен айналысатын халықаралық ұйымдар
Бірінші кезеңде — экология ғылымы туралы деректер жеке организмдерге сипаттама беру арқылы жинақтала бастады. Бұл кезең адамның пайда болған күнінен бастап XIX ғасырдың 60-жылдарына дейінгі уақыт аралығын қамтиды.
Алғашқы экологиялық түсініктер, ұғымдар мен тұжырымдар кез келген халықтың аңыз-әңгімелерінде, мақал-мәтелдерінде және басқа да ауыз әдебиет үлгілерінде жиі кездеседі. Мысалы, халқымыздың "құндыз — суда, құлан — қырда" деген мәтелі әрбір жануардың тіршілік ортасын нақты аңғартып тұр. Ал "Жылқының жауы — бөгелек, жыланның жауы —дегелек" деген мақал жануарлар арасындағы қоректік тізбекке нақты дәлел бола алады.
Алғашқы экологиялық түсініктер, ұғымдар мен тұжырымдар кез келген халықтың аңыз-әңгімелерінде, мақал-мәтелдерінде және басқа да ауыз әдебиет үлгілерінде жиі кездеседі. Мысалы, халқымыздың "құндыз — суда, құлан — қырда" деген мәтелі әрбір жануардың тіршілік ортасын нақты аңғартып тұр. Ал "Жылқының жауы — бөгелек, жыланның жауы —дегелек" деген мақал жануарлар арасындағы қоректік тізбекке нақты дәлел бола алады.
1. Сәтімбеков Р. Биология: Жалпы білім беретін мектептің қоғамдык-гуманитарлық бағытындағы 11-сыныбына арналған окулық. — Алматы: "Мектеп" баспасы, 2007. ISBN 9965-36-175-4
2. Экология. Оқулық. -Алматы Экономика, 2002 Т.Рысқұлов атындағы қазақ экономикалық университеті ISBN 9965-532-69-9
3. Биекенов К., Садырова М. Әлеуметтанудың түсіндірме сөздігі. — Алматы: Сөздік-Словарь, 2007. — 344 бет. ISBN 9965-822-10-7
4. М.Ш.Алипов.Экология және тұрақты даму. Алматы 2012 ISBN 978-601-7275-58-7
2. Экология. Оқулық. -Алматы Экономика, 2002 Т.Рысқұлов атындағы қазақ экономикалық университеті ISBN 9965-532-69-9
3. Биекенов К., Садырова М. Әлеуметтанудың түсіндірме сөздігі. — Алматы: Сөздік-Словарь, 2007. — 344 бет. ISBN 9965-822-10-7
4. М.Ш.Алипов.Экология және тұрақты даму. Алматы 2012 ISBN 978-601-7275-58-7
Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 14 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 14 бет
Таңдаулыға:
Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым Министрлігі
Семей Қаласы Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті
СӨЖ
Тақырыбы: Экологияның қалыптасу тарихы мен кезеңдері . Қазіргі таңдағы
экология ғылымының құрылымы. Қоршаған ортаны қорғаумен айналысатын
халықаралық ұйымдар
Орындаған: Қабыкенов Айдын
Тексерген: Мурзалимова Асель
Семей 2015ж
Экология ғылымының қалыптасу кезеңдері
Бірінші кезеңде — экология ғылымы туралы деректер жеке организмдерге
сипаттама беру арқылы жинақтала бастады. Бұл кезең адамның пайда болған
күнінен бастап XIX ғасырдың 60-жылдарына дейінгі уақыт аралығын қамтиды.
Алғашқы экологиялық түсініктер, ұғымдар мен тұжырымдар кез келген халықтың
аңыз-әңгімелерінде, мақал-мәтелдерінде және басқа да ауыз әдебиет
үлгілерінде жиі кездеседі. Мысалы, халқымыздың "құндыз — суда, құлан —
қырда" деген мәтелі әрбір жануардың тіршілік ортасын нақты аңғартып тұр.
Ал "Жылқының жауы — бөгелек, жыланның жауы —дегелек" деген мақал жануарлар
арасындағы қоректік тізбекке нақты дәлел бола алады.
Экология ғылымы туралы кейбір ұғымдар мен түсініктер өте ерте кездерден
басталды. Бастапқы экологиялық көзқарастар,
негізінен, ботаника және зоология ғ ылымдарының жетістіктерінің нәтижесінде
калыптасты.
Организмдердің тіршілік етуі өздері тіршілік ететін табиғи орта
жағдайларымен тығыз байланысты болатындығы ертедегі ойшыл
ғалымдар Эмпедоклдің (б.з.д. 490—430 жж.),Теофрасттың (б.з.д. 372—287
жж.), Аристотельдің (б.з.д. 384—322 жж.) еңбектерінде атап көрсетілген.
Орта ғасырлардағы өндіріс деңгейінің нашар дамуы және діни көзқарастардың
кеңінен таралуы биология ғылымдарының дамуына едәуір кедергі болды.
Дегенмен де Разес (865—925 жж.), Әбу Насыр әл-Фараби (870—950 жж.), Әбу Әли
ибн Сина (Авиценна, 980—1037 жж.) және т.б. ғалымдардың еңбектерінде
табиғат жайлы нақты ғылыми деректер кездеседі. Осындай ғылыми еңбектердің
арқасында алғаш рет тірі организмдер мен орта жағдайларының өзара қарым-
қатынасы туралы нақты деректер жинақталып, ғылыми қорытындылар жасала
бастады.
Қайта өрлеу дәуірінде табиғат туралы зерттеулерге қызығушылық арта түсті.
Ботаника және зоология, т.б. ғылым салаларында нақты ғылыми мәліметтер
жинақталып, басқа да жаңа ғылым салалары қалыптаса бастады.
Көптеген саяхатшылардың жаңа жерлерді ашуына сәйкес сол аумақтардың
өсімдіктері мен жануарлары туралы ғылыми еңбектер жарық көрді. Голланд
ғалымы Антони ван Левенгуктің (1632—1723 жж.) микроскопты жасап шығаруы
арқылы бұрын белгісіз болып келген ұсақ организмдер жайлы жаңалықтар
жарияланды. Ағылшын ғалымы Джон Рей (1628—1705 жж.) "Өсімдіктер тарихы"
деген еңбегінде 18 мыңнан астам өсімдік түрлеріне сипаттама жазды. Сонымен
қатар ол биология ғылымына алғаш рет "түр" деген ұғымды енгізді. Көрнекті
швед ғалымы Карл Линней (1707—1778 жж.) өз еңбектерінде тірі организмдердің
тіршілігінде климаттық жағдайлардың басты рөл атқаратындығын атап көрсетті.
Француз ғалымы Жорж Бюффон (1707—1788 жж.) организмдер мен қоршаған орта
жағдайларының арасында өзара тығыз байланыс болатынын ерекше атап
жазды. Швейцариялық ғалым Абраам Трамбле (1710—1784 жж.) су жануарларының
тіршілігі үшін температураның әсері, қоректік заттардың болуы және олардың
өзара қарым-қатынасы туралы пікірлер айтты. Ағылшын ғалымы Эразм
Дарвин (1731—1802 жж.) "Табиғат ордасы" және т.б. еңбектерінде организмдер
арасындағы өзара тығыз байланыстар болатынын поэмалық толғау ретінде жазды.
Француз ғалымы Жан Батист Ламарк(1744—1829 жж.) орта
жағдайларының өсімдіктер мен жануар лардың тарихи дамуындағы рөліне ерекше
назар аударды.
Экологиялық көзқарастардың дамуына орыс ғалымдары П.С.Паллас (1741—181
Іжж.), И.И. Лепехин (1740—1802 жж.), И.Г.Гмелин(1709—1755 жж.), С.П.
Крашенинников (1711—1755 ЖЖ) және т.б. үлкен үлес қосты.
Көрнекті неміс ғалымы Александр Гумбольдт (1769—1859 жж.) дүние жүзінің
көптеген аймақтарына жасаған саяхаттарында жинаган материалдарының
негізінде "Өсімдіктер географиясы туралы идеялар" деген еңбек жазды. Ғалым
бұл еңбегінде табиғаттағы барлық организмдердің біртұтастығын және олардың
орта жағдайлармен тығыз байланыстылығын ғылыми тұрғыда нақты атап көрсетті.
XVII—XVIII ғасырларда жарық көрген биологиялық еңбектерде нақты ғылыми
экологиялық мәліметтердің үлесі мол болды. Көптеген саяхатшылардың
еңбектерінде экологиялық бағыттағы зерттеулерге ерекше көңіл бөлінді. Тіпті
кейбір ғалымдар (Ж.Ламарк, Т.Мальтус және т.б.) алғаш рет адамның табиғатқа
әсер етуінен болатын жағымсыз жағдайлардан сақтану кажеттігін де ерекше
ескертті.
Екінші кезеңде — экология ғылымы өз алдына жеке ғылым саласы болып
қалыптасты. Бұл кезең XIX ғасырдың 60-жылдары мен XX ғасырдың 50-жылдар
аралығын қамтиды. Бұл кезеңде орыс ғалымдарыК.Ф.Рулье (1814—1858
жж.), Н.А.Северцов (1827—1885 жж.) және В.В.Докучаев (1846—1903 жж.)
еңбектерінде алғаш рет көптеген экологиялық ұғымдар мен қағидаларга ғылыми
тұрғыдан дәлелді қорытындылар жасалды.
К.Ф.Рулье органикалық дүниенің дамуы үнемі өзгеріп тұратын орта
жағдайларының әсерлеріне тікелей байланысты деп қорытынды жасады. Сонымен
катар ол жануарлар экологиясы ғылымының негізін салды.
Н.А.Северцов 1855жылы "Воронеж
губерниясындағы аңдардың, құстардың , қосмекенділер мен жорғалаушыларды ң тірш
ілігіндегі маусымдық құбылыстар" деген еңбегін жариялады. Бұл еңбек сол
кездегі зоология ғылымындағы жан-жақты жүргізілген теңдесі жоқ экологиялық
зерттеу деп бағаланды.
Топырақтану ғылымының негізін салған В.В.Докучаевтың табиғат белдемдері
жайлы ілімі экология ғылымының дамуына зор ықпал етті. Ғалым өз
еңбектерінде өсімдіктер мен топырақ арасында болатын өзара қарым-
қатынастарға жан-жақты талдау жасады.
Экология ғылымының дамуына үлкен үлес қосқан ағылшын ғалымы Чарлз
Дарвин (1809—1882 жж.) болды. Оның "тіршілік үшін күрес" және "табиғи
сұрыпталу" туралы түйінді тұжырымдары тікелей тірі организмдердің өзара
және олардың орта жағдайларымен байланыстарына негізделді.
Неміс ғалымы Эрнст Геккель алғаш рет экологияны өз алдына жеке ғылым саласы
деп, оған ғылыми анықтама берді. Сондықтан да Э.Геккель экология ғылымының
негізін салған ғалым деп өте орынды аталады.
XX ғасырдың 30—40-жылдарында табиғат жүйелерінде болатын өзара
байланыстарды зерттеу жоғары сатыға көтерілді. Ағылшын ғалымы Артур
Тенсли (1871—1955 жж.) 1935 жылы "экожүйе" ал орыс
ғалымы В.Н.Сукачев (1880—1967 жж.) 1940 жылы "биогеоценоз" туралы ұғымдарға
ғылыми нақты түсініктемелер берді.
Атақты орыс ғалымы В.И.Вернадскийдің (1864—1945 жж.) дүние жүзі ғалымдары
мойындаған биосфера туралы ілімі қазіргі экология ғылымының ғылыми
теориялық негізі болып есептелінеді.
Үшінші кезең — XX ғасырдың 50-жылдарынан басталып қазіргі уакытқа дейінгі
аралықты қамтиды. бұл кезеңде экология ғылымы өз алдына көптеген жаңа
салалар мен бағыттарға бөлінді. Сонымен бірге
экология жаратылыстану және қоғамта ну ғылымдарының басын қосып отырған
кешенді ғылымға айналды.
Экология ғылымының қазіргі жаңа бағыттары.
Қазіргі жалпы экология ғылымы организмдерді тіршілік деңгейлеріне сәйкес
жеке салаларға бөліп зерттеуге ерекше мән береді. Мысалы, жеке дараларды
— аутэкология, популяцияларды — дем экология, табиғи бірлестіктерді
— синэкология, ал биосфераны —ғаламдық экология ғылымдары зерттейді.
Экология ғылымының бұл салалары мен негізгі бағыттары бір-бірімен өзара
тығыз байланысты. Мұның бәрі де жалпы экология ғылымына берілетін
анықтамалардың мәнін аша түсуде әрі өз зерттеулері арқылы оның дамуына зор
үлестерін қосуда.
Қазіргі жалпы экология ғылымының зерттеу бағыттары,
негізінен, биоэкологияның іргелі заңдылықтарына сүйенеді.
1. Биоэкология ғылымы тірі организмдердің жекеленген ірі жүйелік топтары
— микроорганизмдерді, саңырауқұлақт ардыңөсімдіктерді және жануарларды
зерттеуге басты назар аударады.
2. Биоэкология жеке табиғи белдемдер экожүйелеріндегі организмдер мен орта
жағдайларының өзара байланыстарын зерттеуге
байланысты арктика және тундраэколо гиясы, орман экологиясы, дала
экологиясы, шөл экологиясы, тay экологиясы және т.б. да көптеген салаларға
бөлінеді.
3. "Адам және табиғат" жүйесі бойынша табиғат пен қоғам арасындағы өзара
қарым-қатынастарға байланысты экологиялық зерттеулер көптеген бағыттар мен
салаларға бөлінеді. Мысалы, тарихи экология, адам экологиясы, қала
экологиясы, инженерлік экология, ауыл шаруашылығы экологиясы және т.б.
1.Экологияның ғылыми сала ретіндегі анықтамасы. Экология
ғылымының құрылымы. Экологияның биологиямен байланысы. Экологияның
гуманитарлық ғылымдармен байланысы. Экологияның қоғамдық ғылымдармен
байланысы. Экология ғылымының салалары
Биоэкологиялық зерттеулер бағыты. Биозкология бірнеше
зерттеу облыстарына бөлінеді: аутэкология, демэкология, эйдэкология,
синэкология, т.б.
Аутэкология жеке организмдер (особь) арасындағы қарым-қатынастарды оның
табиғи ортасымен байлапыстыра отырып зерттеулер жүргізеді. Жеке
организмге табиғат факторлары қалай өсер етеді, оған организм қалай
жауап береді, организмдегі морфологиялық, физиологиялық өзгерістер
туралы мәселелер қарастырылады. Нәтижесінде жеке организмнің
биоэкологиялық қасиеттері арқылы жалпы түрге, оның табиғатта алатын
орнына, рөлі мен маңызына, айнала қоршаған ортаның өзгерісі, тазалығы,
ластанудеңгейі, маусымдық өзгеруі мен адамның іс-әрекеті туралы
практикалық маңызына жан-жақты сипаттама беріледі.
Демэкология - бір түрге жататын организмдер (особьтар) тобын, яғни
популяцияларды оның табиғи ортасымен байланыстыра отырып зерттеулер
жүргізеді. Бір түрге жататын организмдердің топ құрыптіршілік ету
ерекшеліктері, биологиялық қүрылымы (жас, жыныс, көбею, өлу, табиғаттағы
саны, тығыздығы, таралуы, т.б.) табиғаттағы сан мөлшерінің реттелуі мен
ауыл шаруашылығындағы маңызы туралы мәліметтер қарастырылады.
Эйдэкология - түр мен оның популяцияларын органикалық дүние дамуының
жоғары деңгейі түрғысында қарастырады. Өйткені, особь, популяция белгілі
бір нақты түрдің өкілдері. Сондықтан эйдэкология, особь, популяция, түр,
биоценоз-биогеоценоз (экожүйе) - биосфера деңгейіндегі қарым-қатынастар
жүйесі бойынша зерттеулер жүргізеді.
Синэкология - бірлестіктер экологиясы (биоценология) ретінде әр түрлі
түрлерге жататын популяциялар (өсімдіктер, жануарлар, микро-организмдер)
жиынтығын біртүтас организмдер деңгейінде зерттейді. Организмдер
бірлестіктерінің калыптасуы, қүрылымы, динамикасы, қарым-қатынастар,
энергия және зат алмасулар, сандық және сапалык озгерістер, биологиялық
өнімділігі мен бірлестіктердің түрақтылығы і уралы жан-жақты мәселелер
қаралады.
Геоэкология - экологиялық жүйелерді биосфералық деңгейде қарастырады.
Қүрлық пен дүниежүзілік мүхиттардағы экожүйелер, ондағы қарым-қатынастар
мен байланыстар, географиялық ландшафтар бойынша экожүйелердің
қүрылымы, бірлестіктері, түрақтылыгы, кеңістік пен уақытқа қатысты
өзгсруі, экожуйелер өнімділігі, агро және антропогендік экожүйелер,
олардың практикалық маңызы туралы зерттеулер жиынтығы.
Ғаламлық экология - табиғи және табиғи іс-әрекетінен туындайтын биосфсра
шегіндегі, тіптен күн жүйесіндегі әлемдік өзғерістер мен кұбылыстарды
зерттейді. Мәселен, ядролық қауіп-қатер, экологиялық апаттар, әлемнің
климаттық ауыткуы, шөлейттену, жаппай қырып жоятын қарулар, қатерлі
эпидемиялар т.б. Осы бағыттағы ірі-ірі бүкіл әлемді (ғаламды) қамтитын
проблемаларды қарастырады.
Адам экологиясы - ауыл, село, қала түрғындары мен дүниежүзі халықтарының
сандық жәнс халықаралық карым-қатынастарды үйлестіру, көпшілікке
үздіксіз экологиялық білім мен тәрбие беру, экологиялық мәдениет, этика,
моральдық жағынан парасаттандыру, адамдарды экологиялық қүқық қорғау
жәис этнозкологиялық проблемаларды жап-жактьі зерттсу. Жер шары
түргығдарының экологиялық қауіпсіздігін сақтауды қамтамасыз ету жолдарын
іздестірсді.
НООЭКОЛОГИЯ -- адам, табиғат, қоғам арасындағы адами,
әлеуметтік, экономикалық және экологиялык жағдайларды, қарым-
қатынастарды бір-бірімен үйлестіре зерттей отырып, одан туындайтын
проблемаларды адамның парасатты ақыл-ойымен шешуді қамтамасыз етеді.
Табиғат ресурстарын тиімді пайдаланудың ең жоғарғы дәрежедегі жаңа
технологиясын жасау, планетадағы адамзат қауымын азық-түлік, энергия
жәнс шикізатпсн камтамасыз ету, халықтар мен ұлттар арасындағы достықты,
ауызбіршілікті қалыптастыру, этноэкология, экологиялық білім мен тәрбие,
мәдениет, мораль, қүқық, т.б. Адам мен биосфера шегіндегі түрақты
дамудың адами жоспарларын жасап, оны жүзеге асырудың жолдарын
іздестіреді. Экология ғылымының қазіргі кезеңдегі қүрылымы 1-кестеде
керсетілген.
2.Экологиялық ғылымның далалық, лабораториялық және эксперименттік
зерттеу әдістері бар.
Далалық зерттеу әдісі - далалық жағдайда жүргізіледі.
Зерттеу объектілері - особь, популяция, түр және олардың табиғи
бірлестіктері, т.б. болуы мүмкін. Кез келген популяциялар тобына
экологиялықсипаттама бсру үшін физиология, биохимия, анатомия,
систематика, биология, география ғылымдарының зерттеу әдістері
қолданылады. Сондықтаи эколог-жаратылыстану ғылымдарының
ғылыми-теориялық негіздерін, зертеу әдістерін толық меңгерген білікті
маман болуы тиіс.
Далалық зерттеулер белгілі бір түр, популяция, биоценоз, экожүйе,
өчсн-көлдер, т.б. объектілердің жәйі, сандық қатынасы
,сапасы, ауытқулар мси өзгерістер, абиотикалық, биотикалық,
антропогендік факторлардың әсері, уақыт пен кеңістікке катысты олардың
көбеюі, құрып кетуі, апаттардың болу себептері туралы жалпы мағлұматтар,
материалдар жинақталды. Материалдарды жинақтау жылдың
барлық мезгілдерін, зерттеу объектісінің ареалын, географиялык
табиғат аймақтарын камтумен қатар бірнеше жылдарға созылған уақыт
пен кеңістікке байланысты жүргізіледі.
Далалык материалдар лабораториялық жағдайда өңделеді. Дүние-жүзілік
стандартқа сай лабораториялар қазіргі заманғы - камералар,
видсоаппаратуралар, оптикалық приборлар, аналитикалықтаразылар,
топографиялық қүралдар, термостаттар, хромотография, микроскоптар,
компьютерлік т.б. керекті қүралдармен жабдықталуы тиіс.
Далалық жағдайдағы зерттеулер ғылыми жүмыстың мазмүнын толық аша
алмайды. Әсірссс, түр, популяциялардың көбеюге қабілеттілігі, шығыны,
жыныстық, жастық ерекшеліктері, морфофизиологиялык қүрылымы, факторларға
қатысты организмдегі өзгерістер мен реакциялар, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Семей Қаласы Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті
СӨЖ
Тақырыбы: Экологияның қалыптасу тарихы мен кезеңдері . Қазіргі таңдағы
экология ғылымының құрылымы. Қоршаған ортаны қорғаумен айналысатын
халықаралық ұйымдар
Орындаған: Қабыкенов Айдын
Тексерген: Мурзалимова Асель
Семей 2015ж
Экология ғылымының қалыптасу кезеңдері
Бірінші кезеңде — экология ғылымы туралы деректер жеке организмдерге
сипаттама беру арқылы жинақтала бастады. Бұл кезең адамның пайда болған
күнінен бастап XIX ғасырдың 60-жылдарына дейінгі уақыт аралығын қамтиды.
Алғашқы экологиялық түсініктер, ұғымдар мен тұжырымдар кез келген халықтың
аңыз-әңгімелерінде, мақал-мәтелдерінде және басқа да ауыз әдебиет
үлгілерінде жиі кездеседі. Мысалы, халқымыздың "құндыз — суда, құлан —
қырда" деген мәтелі әрбір жануардың тіршілік ортасын нақты аңғартып тұр.
Ал "Жылқының жауы — бөгелек, жыланның жауы —дегелек" деген мақал жануарлар
арасындағы қоректік тізбекке нақты дәлел бола алады.
Экология ғылымы туралы кейбір ұғымдар мен түсініктер өте ерте кездерден
басталды. Бастапқы экологиялық көзқарастар,
негізінен, ботаника және зоология ғ ылымдарының жетістіктерінің нәтижесінде
калыптасты.
Организмдердің тіршілік етуі өздері тіршілік ететін табиғи орта
жағдайларымен тығыз байланысты болатындығы ертедегі ойшыл
ғалымдар Эмпедоклдің (б.з.д. 490—430 жж.),Теофрасттың (б.з.д. 372—287
жж.), Аристотельдің (б.з.д. 384—322 жж.) еңбектерінде атап көрсетілген.
Орта ғасырлардағы өндіріс деңгейінің нашар дамуы және діни көзқарастардың
кеңінен таралуы биология ғылымдарының дамуына едәуір кедергі болды.
Дегенмен де Разес (865—925 жж.), Әбу Насыр әл-Фараби (870—950 жж.), Әбу Әли
ибн Сина (Авиценна, 980—1037 жж.) және т.б. ғалымдардың еңбектерінде
табиғат жайлы нақты ғылыми деректер кездеседі. Осындай ғылыми еңбектердің
арқасында алғаш рет тірі организмдер мен орта жағдайларының өзара қарым-
қатынасы туралы нақты деректер жинақталып, ғылыми қорытындылар жасала
бастады.
Қайта өрлеу дәуірінде табиғат туралы зерттеулерге қызығушылық арта түсті.
Ботаника және зоология, т.б. ғылым салаларында нақты ғылыми мәліметтер
жинақталып, басқа да жаңа ғылым салалары қалыптаса бастады.
Көптеген саяхатшылардың жаңа жерлерді ашуына сәйкес сол аумақтардың
өсімдіктері мен жануарлары туралы ғылыми еңбектер жарық көрді. Голланд
ғалымы Антони ван Левенгуктің (1632—1723 жж.) микроскопты жасап шығаруы
арқылы бұрын белгісіз болып келген ұсақ организмдер жайлы жаңалықтар
жарияланды. Ағылшын ғалымы Джон Рей (1628—1705 жж.) "Өсімдіктер тарихы"
деген еңбегінде 18 мыңнан астам өсімдік түрлеріне сипаттама жазды. Сонымен
қатар ол биология ғылымына алғаш рет "түр" деген ұғымды енгізді. Көрнекті
швед ғалымы Карл Линней (1707—1778 жж.) өз еңбектерінде тірі организмдердің
тіршілігінде климаттық жағдайлардың басты рөл атқаратындығын атап көрсетті.
Француз ғалымы Жорж Бюффон (1707—1788 жж.) организмдер мен қоршаған орта
жағдайларының арасында өзара тығыз байланыс болатынын ерекше атап
жазды. Швейцариялық ғалым Абраам Трамбле (1710—1784 жж.) су жануарларының
тіршілігі үшін температураның әсері, қоректік заттардың болуы және олардың
өзара қарым-қатынасы туралы пікірлер айтты. Ағылшын ғалымы Эразм
Дарвин (1731—1802 жж.) "Табиғат ордасы" және т.б. еңбектерінде организмдер
арасындағы өзара тығыз байланыстар болатынын поэмалық толғау ретінде жазды.
Француз ғалымы Жан Батист Ламарк(1744—1829 жж.) орта
жағдайларының өсімдіктер мен жануар лардың тарихи дамуындағы рөліне ерекше
назар аударды.
Экологиялық көзқарастардың дамуына орыс ғалымдары П.С.Паллас (1741—181
Іжж.), И.И. Лепехин (1740—1802 жж.), И.Г.Гмелин(1709—1755 жж.), С.П.
Крашенинников (1711—1755 ЖЖ) және т.б. үлкен үлес қосты.
Көрнекті неміс ғалымы Александр Гумбольдт (1769—1859 жж.) дүние жүзінің
көптеген аймақтарына жасаған саяхаттарында жинаган материалдарының
негізінде "Өсімдіктер географиясы туралы идеялар" деген еңбек жазды. Ғалым
бұл еңбегінде табиғаттағы барлық организмдердің біртұтастығын және олардың
орта жағдайлармен тығыз байланыстылығын ғылыми тұрғыда нақты атап көрсетті.
XVII—XVIII ғасырларда жарық көрген биологиялық еңбектерде нақты ғылыми
экологиялық мәліметтердің үлесі мол болды. Көптеген саяхатшылардың
еңбектерінде экологиялық бағыттағы зерттеулерге ерекше көңіл бөлінді. Тіпті
кейбір ғалымдар (Ж.Ламарк, Т.Мальтус және т.б.) алғаш рет адамның табиғатқа
әсер етуінен болатын жағымсыз жағдайлардан сақтану кажеттігін де ерекше
ескертті.
Екінші кезеңде — экология ғылымы өз алдына жеке ғылым саласы болып
қалыптасты. Бұл кезең XIX ғасырдың 60-жылдары мен XX ғасырдың 50-жылдар
аралығын қамтиды. Бұл кезеңде орыс ғалымдарыК.Ф.Рулье (1814—1858
жж.), Н.А.Северцов (1827—1885 жж.) және В.В.Докучаев (1846—1903 жж.)
еңбектерінде алғаш рет көптеген экологиялық ұғымдар мен қағидаларга ғылыми
тұрғыдан дәлелді қорытындылар жасалды.
К.Ф.Рулье органикалық дүниенің дамуы үнемі өзгеріп тұратын орта
жағдайларының әсерлеріне тікелей байланысты деп қорытынды жасады. Сонымен
катар ол жануарлар экологиясы ғылымының негізін салды.
Н.А.Северцов 1855жылы "Воронеж
губерниясындағы аңдардың, құстардың , қосмекенділер мен жорғалаушыларды ң тірш
ілігіндегі маусымдық құбылыстар" деген еңбегін жариялады. Бұл еңбек сол
кездегі зоология ғылымындағы жан-жақты жүргізілген теңдесі жоқ экологиялық
зерттеу деп бағаланды.
Топырақтану ғылымының негізін салған В.В.Докучаевтың табиғат белдемдері
жайлы ілімі экология ғылымының дамуына зор ықпал етті. Ғалым өз
еңбектерінде өсімдіктер мен топырақ арасында болатын өзара қарым-
қатынастарға жан-жақты талдау жасады.
Экология ғылымының дамуына үлкен үлес қосқан ағылшын ғалымы Чарлз
Дарвин (1809—1882 жж.) болды. Оның "тіршілік үшін күрес" және "табиғи
сұрыпталу" туралы түйінді тұжырымдары тікелей тірі организмдердің өзара
және олардың орта жағдайларымен байланыстарына негізделді.
Неміс ғалымы Эрнст Геккель алғаш рет экологияны өз алдына жеке ғылым саласы
деп, оған ғылыми анықтама берді. Сондықтан да Э.Геккель экология ғылымының
негізін салған ғалым деп өте орынды аталады.
XX ғасырдың 30—40-жылдарында табиғат жүйелерінде болатын өзара
байланыстарды зерттеу жоғары сатыға көтерілді. Ағылшын ғалымы Артур
Тенсли (1871—1955 жж.) 1935 жылы "экожүйе" ал орыс
ғалымы В.Н.Сукачев (1880—1967 жж.) 1940 жылы "биогеоценоз" туралы ұғымдарға
ғылыми нақты түсініктемелер берді.
Атақты орыс ғалымы В.И.Вернадскийдің (1864—1945 жж.) дүние жүзі ғалымдары
мойындаған биосфера туралы ілімі қазіргі экология ғылымының ғылыми
теориялық негізі болып есептелінеді.
Үшінші кезең — XX ғасырдың 50-жылдарынан басталып қазіргі уакытқа дейінгі
аралықты қамтиды. бұл кезеңде экология ғылымы өз алдына көптеген жаңа
салалар мен бағыттарға бөлінді. Сонымен бірге
экология жаратылыстану және қоғамта ну ғылымдарының басын қосып отырған
кешенді ғылымға айналды.
Экология ғылымының қазіргі жаңа бағыттары.
Қазіргі жалпы экология ғылымы организмдерді тіршілік деңгейлеріне сәйкес
жеке салаларға бөліп зерттеуге ерекше мән береді. Мысалы, жеке дараларды
— аутэкология, популяцияларды — дем экология, табиғи бірлестіктерді
— синэкология, ал биосфераны —ғаламдық экология ғылымдары зерттейді.
Экология ғылымының бұл салалары мен негізгі бағыттары бір-бірімен өзара
тығыз байланысты. Мұның бәрі де жалпы экология ғылымына берілетін
анықтамалардың мәнін аша түсуде әрі өз зерттеулері арқылы оның дамуына зор
үлестерін қосуда.
Қазіргі жалпы экология ғылымының зерттеу бағыттары,
негізінен, биоэкологияның іргелі заңдылықтарына сүйенеді.
1. Биоэкология ғылымы тірі организмдердің жекеленген ірі жүйелік топтары
— микроорганизмдерді, саңырауқұлақт ардыңөсімдіктерді және жануарларды
зерттеуге басты назар аударады.
2. Биоэкология жеке табиғи белдемдер экожүйелеріндегі организмдер мен орта
жағдайларының өзара байланыстарын зерттеуге
байланысты арктика және тундраэколо гиясы, орман экологиясы, дала
экологиясы, шөл экологиясы, тay экологиясы және т.б. да көптеген салаларға
бөлінеді.
3. "Адам және табиғат" жүйесі бойынша табиғат пен қоғам арасындағы өзара
қарым-қатынастарға байланысты экологиялық зерттеулер көптеген бағыттар мен
салаларға бөлінеді. Мысалы, тарихи экология, адам экологиясы, қала
экологиясы, инженерлік экология, ауыл шаруашылығы экологиясы және т.б.
1.Экологияның ғылыми сала ретіндегі анықтамасы. Экология
ғылымының құрылымы. Экологияның биологиямен байланысы. Экологияның
гуманитарлық ғылымдармен байланысы. Экологияның қоғамдық ғылымдармен
байланысы. Экология ғылымының салалары
Биоэкологиялық зерттеулер бағыты. Биозкология бірнеше
зерттеу облыстарына бөлінеді: аутэкология, демэкология, эйдэкология,
синэкология, т.б.
Аутэкология жеке организмдер (особь) арасындағы қарым-қатынастарды оның
табиғи ортасымен байлапыстыра отырып зерттеулер жүргізеді. Жеке
организмге табиғат факторлары қалай өсер етеді, оған организм қалай
жауап береді, организмдегі морфологиялық, физиологиялық өзгерістер
туралы мәселелер қарастырылады. Нәтижесінде жеке организмнің
биоэкологиялық қасиеттері арқылы жалпы түрге, оның табиғатта алатын
орнына, рөлі мен маңызына, айнала қоршаған ортаның өзгерісі, тазалығы,
ластанудеңгейі, маусымдық өзгеруі мен адамның іс-әрекеті туралы
практикалық маңызына жан-жақты сипаттама беріледі.
Демэкология - бір түрге жататын организмдер (особьтар) тобын, яғни
популяцияларды оның табиғи ортасымен байланыстыра отырып зерттеулер
жүргізеді. Бір түрге жататын организмдердің топ құрыптіршілік ету
ерекшеліктері, биологиялық қүрылымы (жас, жыныс, көбею, өлу, табиғаттағы
саны, тығыздығы, таралуы, т.б.) табиғаттағы сан мөлшерінің реттелуі мен
ауыл шаруашылығындағы маңызы туралы мәліметтер қарастырылады.
Эйдэкология - түр мен оның популяцияларын органикалық дүние дамуының
жоғары деңгейі түрғысында қарастырады. Өйткені, особь, популяция белгілі
бір нақты түрдің өкілдері. Сондықтан эйдэкология, особь, популяция, түр,
биоценоз-биогеоценоз (экожүйе) - биосфера деңгейіндегі қарым-қатынастар
жүйесі бойынша зерттеулер жүргізеді.
Синэкология - бірлестіктер экологиясы (биоценология) ретінде әр түрлі
түрлерге жататын популяциялар (өсімдіктер, жануарлар, микро-организмдер)
жиынтығын біртүтас организмдер деңгейінде зерттейді. Организмдер
бірлестіктерінің калыптасуы, қүрылымы, динамикасы, қарым-қатынастар,
энергия және зат алмасулар, сандық және сапалык озгерістер, биологиялық
өнімділігі мен бірлестіктердің түрақтылығы і уралы жан-жақты мәселелер
қаралады.
Геоэкология - экологиялық жүйелерді биосфералық деңгейде қарастырады.
Қүрлық пен дүниежүзілік мүхиттардағы экожүйелер, ондағы қарым-қатынастар
мен байланыстар, географиялық ландшафтар бойынша экожүйелердің
қүрылымы, бірлестіктері, түрақтылыгы, кеңістік пен уақытқа қатысты
өзгсруі, экожуйелер өнімділігі, агро және антропогендік экожүйелер,
олардың практикалық маңызы туралы зерттеулер жиынтығы.
Ғаламлық экология - табиғи және табиғи іс-әрекетінен туындайтын биосфсра
шегіндегі, тіптен күн жүйесіндегі әлемдік өзғерістер мен кұбылыстарды
зерттейді. Мәселен, ядролық қауіп-қатер, экологиялық апаттар, әлемнің
климаттық ауыткуы, шөлейттену, жаппай қырып жоятын қарулар, қатерлі
эпидемиялар т.б. Осы бағыттағы ірі-ірі бүкіл әлемді (ғаламды) қамтитын
проблемаларды қарастырады.
Адам экологиясы - ауыл, село, қала түрғындары мен дүниежүзі халықтарының
сандық жәнс халықаралық карым-қатынастарды үйлестіру, көпшілікке
үздіксіз экологиялық білім мен тәрбие беру, экологиялық мәдениет, этика,
моральдық жағынан парасаттандыру, адамдарды экологиялық қүқық қорғау
жәис этнозкологиялық проблемаларды жап-жактьі зерттсу. Жер шары
түргығдарының экологиялық қауіпсіздігін сақтауды қамтамасыз ету жолдарын
іздестірсді.
НООЭКОЛОГИЯ -- адам, табиғат, қоғам арасындағы адами,
әлеуметтік, экономикалық және экологиялык жағдайларды, қарым-
қатынастарды бір-бірімен үйлестіре зерттей отырып, одан туындайтын
проблемаларды адамның парасатты ақыл-ойымен шешуді қамтамасыз етеді.
Табиғат ресурстарын тиімді пайдаланудың ең жоғарғы дәрежедегі жаңа
технологиясын жасау, планетадағы адамзат қауымын азық-түлік, энергия
жәнс шикізатпсн камтамасыз ету, халықтар мен ұлттар арасындағы достықты,
ауызбіршілікті қалыптастыру, этноэкология, экологиялық білім мен тәрбие,
мәдениет, мораль, қүқық, т.б. Адам мен биосфера шегіндегі түрақты
дамудың адами жоспарларын жасап, оны жүзеге асырудың жолдарын
іздестіреді. Экология ғылымының қазіргі кезеңдегі қүрылымы 1-кестеде
керсетілген.
2.Экологиялық ғылымның далалық, лабораториялық және эксперименттік
зерттеу әдістері бар.
Далалық зерттеу әдісі - далалық жағдайда жүргізіледі.
Зерттеу объектілері - особь, популяция, түр және олардың табиғи
бірлестіктері, т.б. болуы мүмкін. Кез келген популяциялар тобына
экологиялықсипаттама бсру үшін физиология, биохимия, анатомия,
систематика, биология, география ғылымдарының зерттеу әдістері
қолданылады. Сондықтаи эколог-жаратылыстану ғылымдарының
ғылыми-теориялық негіздерін, зертеу әдістерін толық меңгерген білікті
маман болуы тиіс.
Далалық зерттеулер белгілі бір түр, популяция, биоценоз, экожүйе,
өчсн-көлдер, т.б. объектілердің жәйі, сандық қатынасы
,сапасы, ауытқулар мси өзгерістер, абиотикалық, биотикалық,
антропогендік факторлардың әсері, уақыт пен кеңістікке катысты олардың
көбеюі, құрып кетуі, апаттардың болу себептері туралы жалпы мағлұматтар,
материалдар жинақталды. Материалдарды жинақтау жылдың
барлық мезгілдерін, зерттеу объектісінің ареалын, географиялык
табиғат аймақтарын камтумен қатар бірнеше жылдарға созылған уақыт
пен кеңістікке байланысты жүргізіледі.
Далалык материалдар лабораториялық жағдайда өңделеді. Дүние-жүзілік
стандартқа сай лабораториялар қазіргі заманғы - камералар,
видсоаппаратуралар, оптикалық приборлар, аналитикалықтаразылар,
топографиялық қүралдар, термостаттар, хромотография, микроскоптар,
компьютерлік т.б. керекті қүралдармен жабдықталуы тиіс.
Далалық жағдайдағы зерттеулер ғылыми жүмыстың мазмүнын толық аша
алмайды. Әсірссс, түр, популяциялардың көбеюге қабілеттілігі, шығыны,
жыныстық, жастық ерекшеліктері, морфофизиологиялык қүрылымы, факторларға
қатысты организмдегі өзгерістер мен реакциялар, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz