Литосфера туралы

І КІРІСПЕ
ІІ Негізгі бөлім
1 Жер қабығының сипаттамасы
2 Литосфера түсінігі
3 Жердің қатты қабығының құрылысы
ІІ Қорытынды

Жер күн жүйесінің басқа планеталары сияқты әр түрлі жұлдыздардың шаңы мен газдарынан құрылған. Жердің геологиялық жасы 4,5-5 млрд жыл деп есептеледі . Алғашқы геологиялық сатыдан бастап жер беті материктік көтерулер мен мұхиттық ойпандарға бөлінген.
Жер қыртысыныңда ерекше граниттік-метоморфты қабат қалыптасқан. Мантиядан бөлінген газдар арқылы алғашқы атмосфера мен гидросфера пайда болған. Жер бетінде табиғи алғашқы жағдайлардың қолайлы болғаны сонша, планеталар қалыптасқан соң миллиардтаған жылдардан кейін өмір, тіршілік пайда болды. Жер бетінде өмірдің пайда болуы тек қанажер планетасының болу ерекшелігімен ғана емес, сонымен бірге Күн көзінен қолайлы арақашықтықтың дамаңызы бар. Себебі Күн көзіне планеталар жақын орналасса, онда жылу мен жарық мөлшері көп болады да, кез келген жамылғы (жер беті) судың қайнау температураснан жоғары болады. Ал жылуды аз қабылдайды да, өте қатты суынып кетеді.

Мәмбетқазиев Е., Сыбанбеков Қ. “ Табиғат қорғау ” /Алматы 1990 ж.-412 бет
Мұқауұлы С., Үпішев Е. “ Табиғат пайдалану экономикасы ” /Алматы 1999 ж.-270 бет

Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

І КІРІСПЕ

ІІ Негізгі бөлім
1 Жер қабығының сипаттамасы
2 Литосфера түсінігі
3 Жердің қатты қабығының құрылысы
ІІ Қорытынды

Жер күн жүйесінің басқа планеталары сияқты әр түрлі жұлдыздардың шаңы мен
газдарынан құрылған. Жердің геологиялық жасы 4,5-5 млрд жыл деп есептеледі
. Алғашқы геологиялық сатыдан бастап жер беті материктік көтерулер мен
мұхиттық ойпандарға бөлінген.
Жер қыртысыныңда ерекше граниттік-метоморфты қабат қалыптасқан. Мантиядан
бөлінген газдар арқылы алғашқы атмосфера мен гидросфера пайда болған. Жер
бетінде табиғи алғашқы жағдайлардың қолайлы болғаны сонша, планеталар
қалыптасқан соң миллиардтаған жылдардан кейін өмір, тіршілік пайда болды.
Жер бетінде өмірдің пайда болуы тек қанажер планетасының болу ерекшелігімен
ғана емес, сонымен бірге Күн көзінен қолайлы арақашықтықтың дамаңызы бар.
Себебі Күн көзіне планеталар жақын орналасса, онда жылу мен жарық мөлшері
көп болады да, кез келген жамылғы (жер беті) судың қайнау температураснан
жоғары болады. Ал жылуды аз қабылдайды да, өте қатты суынып кетеді.
Көптеген планеталар массаларының Жерге қарағанда азырақ болуына байланысты,
тартылыс күші де кем болады да, тығыз даәлді атмосфера қабатын ұстап тұруды
қамтамассыз ете алмайды. Планета өмір сүру уақытында оның табиғаты бірнеше
рет өзгеріске ұшыраған. Әр кезеңдерде тектоникалық іс-әрекет белсенді
көріністер берген: құрлықтар мен мұхиттардың көлемі мен келбеті өзгерген,
Жер планетасына космостық денелер құлаған, бірнеше рет мұз жамылғылары
пайда болып, жоғалып кетіп отырған. Бұл өзгерістер органикалық дүниенің
дамуына түпкілікті әсер ете қоймаған.
Географиялық қабықтың құрамына: литосфера, гидросфера, атмосфера және
биосфера кіреді. Бақылауға мүмкін, космостық кеңістікте Жерге ұқсайтын
басқа аспан денелері дәл қазірге дейін байқалмайды.
1 Жер қабығының сипаттамасы Жер (немесе топырақ) — жердің сыртқы қабаты.
Жер қабығы - жердің ең тысқы жіңішке қатты қабаты. Жердің 1%-дан кем
көлемін құрайды. Қалыңдығы мұхиттердің астында 5 км-ден бастап, тау
тізбектерінің астында 60 км-ге жетеді. Жер-іспетті планеталардың беті
көбінесе қатты, астындағы жатқан тығыздығы жоғары тау жыныстарына дейін
құрамы әртүрлі боп келеді деп, қабық боп саналады. Жердің беті немесе жер
қыртысы, яғни литосфераның қалыңдығы континенттерде 40-60 шақырым және
мұхиттардың түбінде 7-10 шақырымға дейін жетеді. Ол геосфераның беті суып,
құрамында су және еріген газдары бар базальтты магманың Жердің бетіне шығуы
нәтижесінде пайда болған, сонымен қатар бұл үрдіс базальтты литосфераның
түзілуіне де себеп болған. Базальтты литосфераның түзілуі вулкандардың
белсенділігінің күрт артып, жер қойнауынан азот, көмірқышқыл газы, сутегі
және су буларының шығуына себеп болды.
Осылай, біздің ойымызша, Жердің атмосферасы мен гидросферасы пайда болған,
бастапқы кезде олардың барлығының да қайнар көзі вулкандар болған.
Атмосфера мен гидросфера метан, су булары, аммиак, сутегі, азот және
көміртегі тотықтарының біршама бөліктерінен түзілді. Осындай элементтер мен
заттар біздің заманымыздағы вулкандар шығаратын газдардың құрамында да бар.
Бос оттегі болған жоқ. Оттегі түгелдей дерлік химиялық қосылыстардың
құрамында болған. Жер тарихының бастапқы кезеңінде атмосфера мен
гидросфера аса жоғары температураның әсерінен, қосарланған күйде, яғни
атмогидросфераны құрады, қазіргі кездегідей бөлінген жоқ. Осыдан кейін орын
алған геохимиялық, геологиялық үрдістерге және температураның төмендеуі
әсерінен таяз Әлемдік мұхит пайда болып, бірте-бірте оның көлемі ұлғайып
қазіргі кездегі көлеміне жетті. Су буы конденсацияланып, жаңбыр болып
жауып отырды, нәтижесінде ол базальтты жыныстарды шайып, тұздарын ерітіп,
жыныстардың бөлшектерін үгітіп, оларды төмен аймақтарға шығарып көлдерді
түзді. Бұл көлдер көбейіп, бір-біріне қосылып, бастапқы мұхитты құрды.
Әлсіз гравитациялық күштер мен жоғары температураның әсері, планета пайда
болған кездегі ұшқыш заттардың көпшілігінің планета аралық кеңістікке
шашырап кетуіне себеп болды. Бұл кезде ұшпайтын минералдар – силикаттардың
құрамындағы оттегінің мөлшері салыстырмалы түрде жоғарылады. Азоттың басым
бөлігі ұшып кетті, себебі нитридтер тұрақсыз және оңай ұшып кетуге бейім.
Сол себепті қазіргі кезде планетамыздағы көміртегінің мөлшері 0,034 %.
Жалпы қарағанда жер сыртқы қабығы жоқ ортасынан бөлінген жұмыртқа секілді:
бұнда жердегі жер қабығы - жұқа қабықша болса, мантия дегеніміз - сұйық
ақуыз, ал ядро - жұмыртқаның сарысы. Осылайша алғашқы геосфераның алдымен
қатты қызып, кейіннен суып кетуі Жердің материясының әртүрлі агрегаттық
күйлеріне: қатты қызған ауыр металлдық ядро, балқыған жабысқақ мантия,
қатты литосфера, сұйық гидросфера және газды атмосфераға
дифференциациялануына әкеліп соқты. Жер эволюциясындағы негізгі үрдісі
заттардың әртүрлі салмақтарына байланысты гравитациялық
дифференциациялануының нәтижесіндегі салмағы ауыр заттардың төмен, Жердің
орталығына түсіп, ал салмақтары жеңілдеулері жоғары көтерілуі. Осының
нәтижесінде Жер қабаттарға – неғұрлым терең қабаттардың массасы ауыр
заттардан құралатындай бөлінді Қазіргі кезде Жердің қабаттары жоғарыдан
тереңге қарастырсақ төмендегідей: атмосфера (5.3 х1021 г ауа – Жердің
массасының 10000001);гидросфера (1.46 х1024 г су - Жердің массасының
14000); қабығы (4.7 х1025 г, орташа қалыңдығы 33 км - Жердің массасының
0.8 %);мантия (Жердің көлемінің 83% және массасының 65%);ядро (Жердің
массасының 34%).Жердің қозғалмалы қабаттары - атмосфера мен гидросфераның
түзілуі оның қатты қабатын құрайтын тау жыныстарының бұзылу үрдістеріне
әкеліп соқты. Мысалға, атмосферасы мен гидросферасы жоқ Ай мен Меркурийдің
бетінде тау жыныстары осындай деңгейде бұзылмайды, сондай – ақ аталған
планеталарда аспан денелерінің құлауынан қалған кратерлер көп уақытқа дейін
сақталады. Біздің планетамыздың формасы онда материктер мен мұхиттар
орналасқандықтан аса күрделі. Оның күрделілігі соншалық, жердің бір нақты
геометриялық фигурамен теңестіру мүмкін де емес. Сондықтан Жердің бетін
сипаттап, оның моделін жасау үшін “геоид” деген түсінік енгізілген. Бұл
ойдан шығарылып отырған түсінік, яғни бейнелі түрдегі дүниежүзілік мұхит
суларының кезкелген нүктесінен алғанда Жер орталығына перпендикуляр шама.
Осындай геоидтің бетінен Жердің центрі 6370 км тереңдікте орналасқан.
Соңғы жылдардағы Жердің бетін жасанды серіктер арқылы зерттеудің
нәтижесінде оның жүрекке ұқсас екендігі анықталды. Осыған сәйкес Жерді –
кардиоид деп атау ұсынылды. Оңтүстік полюсте планета сыртқа қарай шығыңқы
болса, солтүстік полюсте ішке қарай сығылған. Жердің осындай нысанының
себебі ғылымда әлі күнге дейін қанағаттандырарлық түсіндірме тапқан жоқ.
2 Литосфера түсінігі
Литосфера — жер қабығы (грекше: λίθος — тас және σφαίρα — шар, сфера)) —
жердің сыртқы қатты қабаты жоғарғы гидросфера және атмосферамен шектеседі.
Жер қабығының жоғарғы бөлімі — шөгінді қабық; ол ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.