Қазақстан экономикасының өсу динамикасы

Экономикалық өсу
Қазақстан экономикасының өсу динамикасы
Инфляция
Инфляцияның әлеуметтік.экономикалық салдары
Инфляцияға қарсы саясатты жетілдіру жолдары
Инфляцияга қарсы саясат
Инвестиция
Қазақстан Республикасындағы инвестициялық саясатты жетілдіру жолдары
Пайдаланылған әдебиеттер

1.Биылғы республикалық бюджеттің шығысы бекітілген көлемге қатысты 408,7 миллиард теңгеге ұлғайып, 7 124,8 миллиардты құрайды. Халықтың әлеуметтік жағынан осал топтарын қолдау мақсатында 121,6 миллиард теңге бөлу көзделіп отыр. Бұл қаржыдан азаматтық қызметшілердің лауазымдық жалақысына 10 пайыз мөлшеріндегі ай сайынғы үстеме ақыға 63,5 миллиард; зейнетақы және мемлекеттік әлеуметтік төлемдер мөлшерін өсіруге 53,4 миллиард; мемлекеттік білім беру тапсырысы шеңберінде оқитын студенттердің стипендия мөлшерін 10 пайызға өсіру үшін 4,7 миллиард теңге көзделіп отыр. Сонымен қатар, «Балапан» бағдарламасы шеңберінде мектепке дейінгі білім беру ұйымдарында білім беру тапсырысын іске асыруға 6,7 миллиард теңге қарастырылған.

1. Темірбекова А.Б. Экономикалық теория: Оқу құралы. – Алматы
2. Әпсәләмов Н.Ә., Исабеков Қ., Сұлтанов Ө.С. Экономикалық теория негіздері. Оқу құралы.-Алматы
3. Әубәкіров Я.Ә., Нәрібаев К.Н., Есқалиев М. Экономикалық теория негіздері.-Алматы:Санат

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 19 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ СЕМЕЙ
ҚАЛАСЫНЫҢ ШӘКӘРІМ АТЫНДАҒЫ УНИВЕРСИТЕТТІ

Орындаған:Мұратова М.Н

Тексерген: Габдуллина Л.Б

Семей 2015 жыл

1.Биылғы республикалық бюджеттің шығысы бекітілген көлемге қатысты 408,7
миллиард теңгеге ұлғайып, 7 124,8 миллиардты құрайды. Халықтың әлеуметтік
жағынан осал топтарын қолдау мақсатында 121,6 миллиард теңге бөлу көзделіп
отыр. Бұл қаржыдан азаматтық қызметшілердің лауазымдық жалақысына 10 пайыз
мөлшеріндегі ай сайынғы үстеме ақыға 63,5 миллиард; зейнетақы және
мемлекеттік әлеуметтік төлемдер мөлшерін өсіруге 53,4 миллиард; мемлекеттік
білім беру тапсырысы шеңберінде оқитын студенттердің стипендия мөлшерін 10
пайызға өсіру үшін 4,7 миллиард теңге көзделіп отыр. Сонымен қатар,
Балапан бағдарламасы шеңберінде мектепке дейінгі білім беру ұйымдарында
білім беру тапсырысын іске асыруға 6,7 миллиард теңге қарастырылған.
Қолжетімді тұрғын үй-2020 бағдарламасын іске асыруға қосымша 20,8
миллиард теңге, ал агроөнеркәсіп кешенін дамыту жөніндегі 2013-2020
жылдарға арналған Агробизнес-2020 бағдарламасына 17,7 миллиард теңге
шығыстар ұлғайтылған.
2.Экономикалық өсу қоғамды дамыту мен әлеуметтік мәселелерді шешуде маңызды
бола отырып, бірнеше жүз жылдар бойы зерттелуде. Кез келген мемлекет өз
халқының тұрмысжағдайын, әл-ауқатын жақсартуға және ұттық қауіпсіздігін
қамтамсыз етуге міндетті. Ал бұл халық шаруашылығының әлеуметтік
экономикалық дамуына қол жеткізу қажет.
Қазақстан Республикасының Президентінің ²Қазақстан-2030²
бағдарламасында Қазақстан Республиксының әлеуметтік-экономикалық дамуында
тұрақты экономикалық өсуге, халықтың өмір сүруге деңгейін, әл-ауқат
жағдайын көтеруге, жоғарғы индустриалды қоғамды қалыптастыруға қол жеткізу
мақсаттары көрсетілген. Жоғары индустриалды қоғам жаңа технологиялармен
өмір сүрудің жоғарғы деңгейімен және сапасымен, халықтың әлеуметтік топтары
арасындағы қайшылытардың жеңілдеуімен сипатталады. Сондай-ақ , меншік
қатынастары, экономикалық өсудің әлеуметтік және экономикалық факторлары
арасындағы арақатынас өзгереді, адам капиталының рөлі жоғарлайды. Басқаша
айтсақ, бағдарламада көрсетілгендей жоғары индустриалды сатуға өту үшін
ұзақ мерзімді экономикалық дамуды қамтамссыз ету қажет.
Экономикалық өсудің негізгі мақсаты болып халықтың материалдық әл-
ауқатын көтеру және ұлттық қауіпсіздікті қамтамассыз ету болып табылады.
Материалдық әл-ауқатты көтеру экономикалық өсудің басты мақсаты ретінде
келесі негізгі құраушылармен нақтыландырылады:
1. Халықтың орташа жан басына шаққандағы табысы. Бұл мақсатқа қол жеткізу
жан басына шаққандағы ұлттық табыстың (ҰТ) өсу қарқынынан көрінеді.
✓ 2. Бос уақытты көбейту. Бұл мақсат елдің нақты ЖҰӨ немесе ҰТ
көрсеткіштерінде көрінбейді, бірақ қажетті игіліктің бірі болып
табылады.Сондықтанда бұл мақсатты бағалау кезінде жұмыс күнінің немесе
аптаның белгілі бір қарастырылып отырып уақытта қысқаруын,
қызметкерлердің еңбек қызметтің ұзақтығын ескерту қажет.
✓ 3. Халықтың түрлі әлеуметтік топтары арасында ҰТ-ң бөлінуін
жақсарту.Егер нақты ҰТ өсіп, дұрыс бөлінбесе, онда экономикалық өсу
халықтың көпшілік бөлігі үшін тиімсіз болар еді, себебі олардың әл-
ауқаты бір қалпында қалады немесе одан да нашарлай түседі. Сондықтанда
экономикалық даму процесінде әлеуметтік қорғау қағидасы ұсталуы керек.
✓ 4. Өндірілетін тауарлар мен қызметтердің сапасын жақсарту және
әртүрлендіру. Бұл көрсеткіштер нақты ҰТ-ға тікелей көрініс
алмайды.Бірақ жоғары сапалы және дифференцияланған тауарлар
тұтынушулық қажуттіліктердің қанағаттандырылу деңгейін жағарлатады, ол өз
кезегінде тауарлар мен қызметтерге шығыстауды көбейтеді, ал олардың жинақ
мөлшері өндірілген ҰТ көлемін сипаттайды.
Қазақстан үшін экономикалық өсудің тиімділігі мен сапасы маңызды мәселе.
Ұзақ мерзім бойы еліміздің экономикалық дамуының нәтижесі жалпы қоғамдық
өнімнің сан жағынан өсу қарқындылығы арқылы бағаланып отырды.
Кәсіпорындардың болуы мен дамуы іс жүзінде олардың өздерінің өнімдерін
сатудан түскен табыстар есебінен шығындарын өтеу қабілетімен байланысты
болмады. Бұл жағдай кәсіпорындардың іс-әрекеттерінің тиімділігіне тәуелсіз,
қаржыландырудың тыс көзі және еңбек пен капиталдың шекті өнімділігімен
байланыстырылған табыстарды бөлу жүйесінің болуымен дәлелденеді. Қазақстан
республикасының жүргізіп отырған экономикалық саясатының негізгі мақсаты
– шет ел инвестициясының және ішкі жинақтың жоғары дейгейіндегі
экономикалық ашықтығы негізінде экономикалық өсуге жету. Дамыған елдердегі
экономикалық өсудің стандартты деңгейі негізінен орта есеппен жылына 2 4,5
пайызды құрайды. Экономикалық өсуге басқа да бір мақсат – жұмыспен толық
қамтамасыз ету қабыса алады. (Жұмыссыздық деңгейінің 2-3 %-дық көрсеткіші
қолайлы деп саналады. Іс жүзіндегі көрсеткіш басқаша: 3,5-8,5 %). Баға
деңгейінің тұрақтылығы мен ұлттық валютаның орнықтылығы мақсатына мынадай
жағдайда жеттік деуге болады, егер инфляция деңгейі жылына 1-2 %-ды
құрайтын болса. (Іс жүзінде әдетте ол5-10%-ға жетеді).
Қазақстан экономикасының өсу динамикасы. Еліміздің экономикасының
қазіргі кезеңде тұрақты ұзақ мерзімдік өсуді қамтамасыз ету мәселесі
Стратегиялық басымдықтардың маңыздысы болып табылады. Бұл мәселені
қарастыру үшін, ең алдымен ағымдық жағдайды дұрыс бағалау қажет. Қазақстан
90-шы жылдардың басынан экономикалық өсудің дағдарысы мен экономикада
құрылымдық ілгерілеушілікті бастан өткерді. Отандық экономиканың
реформалану үрдісінің өтуіне айтарлықтай ықпал көрсеткен дағдарыстың басқа
түрлері бойынша да мәліметтер келтірілуде. Экономикалық өсудің дағдарысы-
деп әлемдік практикада ІЖӨ-нің жалғасқан үш жыл бойында 9 %-ға төмендеуі
алынады.
3.Инфляция – бұл күрделі де көпфакторлы құбылыс. Ол ақша айналым
арналарының артық ақша белгіліремен аса толып кетуінің нәтижесінде тауар
мен көрсетілетін қызметтердің бағасының өсуі. Латын тілінен аударғанда
инфляция көтерілу, қабыну дегенді білдіреді. Ол қағаз ақша айналымына
негізделген экономикаға тән және ұдайы өндіріс процесінің бұзылуымен
сипатталады.
Инфляцияның әлеуметтік-экономикалық салдары
Инфляцияның ішкі және сыртқы факторларын (себептерін) айыра білу қажет.
Ішкі факторлардың арасында ақшаға жатпайтын және ақшалай — монетарлық
факторларды бөлуге болады. Ақшаға жатпайтындары — бұл шаруашылық
сәйкестігінің бұзылуы, экономиканың циклдық дамуы, өндірістің
монополизациялануы, инвестициялардың теңгерімсіздігі, әлеуметтік - саяси
сипаттағы ерекше жағдайлар және басқалары. Ақшалай факторларға
мемлекеттік қаржының дағдарысы ү бюджет тапшылығы, мемлекеттік борыштың
өсуі, ақша эмиссиясы, сондай - ақ несие жүйесінің кеңеюі, ақша айналысы
жылдамдығының артуы нәтижесінде несие құралдарының өсуі және басқалары
жатады.
Дүниежүзілік құрылымдық дағдарыстар (шикізат, энергетика, валюта
дағдарыстары), басқа елдерге инфляцияны экспортқа шығаруға бағытталған
мемлекеттік валюта саясаты, алтынды, валютаны жасырын экспортқа шығару
инфляцияның сыртқы факторлары болып табылады.
Сөйтіп, көпфакторлы процесс ретінде инфляция - бұл ақша айналысы заңының
бұзылуымен байланысты болатын қоғамдық ұдайы өндіріс дамуындағы
алшақтықтың көрінісі.
Инфляцияның іс - әрекетін қаржы проблемаларымен байланыстырып отыру
қажет, өйткені инфляция құбылысы мынандай қаржылық факторларға тәуелді
болып келеді:
✓ белгілі бір салық нысандары мен әдістерін қолдану; инфляциялық
сипаттағы шараларды мемлекеттік бюджет арқылы қаржыландырудың
ауқымы;
✓ мемлекеттік бюджеттің тапшылығын жабудың әдістері; мемлекеттік
берешектің көлемі.
Инфляция қаржы қатынастарын да өзгерістерге ұшыратады.
Біріншіден, инфляция тауарлар мен қызметтерге бағаның өсуі салдарынан
мемлекет шығыстарының өсуін жандандырады.
Екіншіден, инфляция қаржы ресурстарын құнсыздандырады және салық
түсімдерін арттырудың қажеттігін тудырады.
Үшіншіден, инфляциялық процесс мемлекеттің берешегі проблемаларын
шиеленістіреді.
Сөйтіп, қаржы мен инфляция өзара тәуелді болып келеді. Қаржы инфляциялық
процестердің тездеткіші бола алатыны сияқты, инфляция да қаржы
қатынастарына әсер етеді. Ақшаның құнсыздануы және бағаның көтерілуі
мемлекеттің шынайы кірістерін төмендетуге, бюджеттің шығыстарын
көбейтудің қажеттігіне, салық ауыртпалығының күшеюіне, мемлекеттік бюджет
тапшылығынан болатын мемлекеттік борыштың өсуіне ұрындырады. Инфляцияның
жоғарғы қарқыны мемлекеттің қаржы ресурстарын құнсыздандырады, өйткені
салықтық кірістер мен қарыздар оларды есептегеннен кейін уақыттың белгілі
бір межелдемелері арқылы түседі, сондықтан мемлекеттің алу сәтінде олар
құнсызданады. Осыған ұқсас мемлекеттік берешектің проблемасы шиеленіседі,
өйткені қарыздарды тарту үшін мемлекет өзінің бағалы қағаздарының
табыстылығын несиелік пайыз деңгейінен жоғары көтеруге мәжбүр болады, бұл
мемлекеттік борыштың атаулы өсуін тудырады. 16, 504б.
Қаржы қатынастары мен инфляциялық процестердің бір бағытты келеңсіз
сипаты, бірін-бірі өзара толықтыра отырып, экономикалық жүйедегі келеңсіз
нәтижелерге апарады. Мәселен, инфляция бірқатар әлеуметтік-экономикалық
проблемаларды тудырады: ақшалай табыстардың құнсыздануы, ұзақ мерзімді
инвестицияларға деген экономикалық ынтаның түсуі, ақшалай жинақтардың
құнсыздануы, нақтылы пайыздың төмендеуі, экономикалық байланыстардың
бұзылуы және т.б.
Төмен инфляция немесе оның болмауы ұлттық шаруашылықтың түрлі
деңгейлерінің қаржылық көрсеткіштерін жақсартатыны секілді үқсас жағдайда
қаржы қатынастарының оң бағыттылығы инфляция деңгейін төмендетеді.
Инфляцияны бағалау және өлшеу үшін бағалар индексінің көрсеткіші — 16
пайдаланылады . Бағалар индексі тұтыну тауарлары мен қызметтердің ("нарық
себеті") белгілі бір жиынтығының сатып алу бағасы мен базалық кезеңнің
бағасы арасындағы арақатынасты өлшейді. Ағымдағы жылдың индексінің
қарқыны былайша анықталады. Ағымдағы жылдың бағалары индексінен өткен
жылдың бағалары индексі шегеріліп, өткен жылдың баға-лары индексіне
бөлінеді, сонан соң жүзге көбейтіледі.
Қазақстанда тұтыну тауарларының бағасы мен қызметтер көрсетудің тарифтері
өткен жылға қарағанда былайша өсіп отырды (есе):
1990 - 1; 1992- 2,5; 1993- 30,6; 1994- 22,7; 1995-1,60; 1996-1,39; 1997-
1,17; 1998- 1,07; 1999- 1,18; 2000- 1,13. 16, 500б.
Дүниежүзілік практикада егер инфляцияның қарқыны жарты жыл ішінде және
одан басқа жағдайда көбірек айына 50 пайыз немесе аптасына 11,5 пайыз
құрса, онда мұндай деңгей гиперинфляцияға сәйкес келеді. Сөйтіп,
Қазақстанда бұл деңгей 1992 -1995 жж. ішінде айтарлықтай асып түсті.
Инфляциялық процестің қуаттылығын бағалауды және инфляцияның түрлерін
мынандай критерийлер бойынша ажыратады:
бағалар өсуінің қарқыны бойынша:
баяу — баға жылына 10 пайыз өскенде; бұл кезде ақшаның номиналдық құны
сақталады, кәсіпкерлік тәуекел болмайды;
өршімелі — баға 100 пайыз шегінде өскенде; ақшаның затталынуы өседі;
гиперинфляция — баға жүздеген пайызға ескенде; баға мен табыстардың
арасындағы алшақтық ұлғая бастайды;
бағалар өсуінің теңгерімділік дәрежесі бойынша:
теңдестірілген және теңдестірілмеген инфляция; теңдестірілген инфляция
кезінде әртүрлі тауарлардың бағасы бір-біріне қатысты өзгерусіз қалады,
теңдестірілмеген инфляция кезінде - олардың бір-біріне ара қатысы өнбойы
өзгеріп отырады, оның үстіне әртүрлі үйлесімде;
болжаулық ( болжап айтушылық ) дәрежесіне қарай:
✓ күтілген, болжалды және күтілмеген;
✓ шығу немесе пайда болу орнына қарай:
✓ импортталынған жене экспортталынған;
✓ сондай-ақ дамудың әркелкілігімен сипатталатын сатылы, баға шамалы
өскен немесе өзгерусіз қалған, бірақ тауар тапшылығы күшейген
кездегі тұқыртылған инфляцияны ажыратады.
Қаржы мен инфляцияның өзара байланысын инфляцияның екі типі бойынша
бақылап отыруға болады: сұраным инфляциясы (тұтынушылар инфляциясы) және
шығындар инфляциясы (өндірушілер инфляциясы).
Бірінші жағдайда ол заңды және жеке тұлғалардың ақша массасының өсуімен
байланысты өнімге, тауарларға және қызметтерге сұранымның өсуінің салдары
болып табылады.
Екінші жағдайда кәсіпорындардың еңбекке ақы төлеуге, кредиттер бойынша
пайыздық мөлшермелердің көбеюіне, тұтынатын шикізатқа, материалдарға
бағаның, қызметтер көрсетуге (тасымалдауға, электр қуатына, ақпаратқа
және т.т.) тарифтердің өсуіне жұмсалатын шығындардың көбеюі инфляцияны
тудырады. Нақты экономикалық өмірде инфляцияның бұл түрлері және оларға
ілеспелі салдарлар тығыз тоқайласады, өзін өзара толық-тырады, бұл
инфляциялык шиыршық деп аталынатын факторды тудырады, бұл кезде
өндірістің тұтылынатын компоненттері баға мен еңбекке ақы төлеудің өсуі
нәтижесінде шығындардың көбеюі шығарылатын өнім құнының артуына соқтырды,
мұндай өнімді тұтыну жалақының және экономиканың шектес секторларында
материалдық шығындардың қосымша өсуін талап етеді және осылайша
шексіздікке кете береді.
Инфляция өндірістік сфераға, халықтың көптеген жігінің материалдық
жағдайына, инвистициялық қызметке қауіпті әсер етеді.
Инфляцияның классикалық көзі — мемлекеттік бюджет тапшылығы Қазақстан
үшін де сипатты. Бюджет тапшылығы инфляцияның қайталама факторы болып
табылады, өйткені ол шығындардың инфляциясынан және осыған байланысты
мемлекет кірістерінің құнсыздануынан туады. Бюджет тапшылығы Қазақстанның
егемендігі жағдайында да сақталып отыр: ол 1991ж. бюджеттің бөлігінде
20,4%, 1992-8,6%, 1993-11,9%, 1994-10,2%, 1995-17,4%, 1996-15,4%, 1997-
17,7%, 1998-18%, 1999-14,3%, 2000-9,8%,20016,4% құрайды. 2002 жылы
республикалық бюджеттің тапшылығы 4,7 миллиард теңгені (ЖІӨ-ге 0,12%)
құраса , 2003 жылы ол 53,4 миллиард теңгені немесе ЖІӨ-ге 1,2% құрады.
Инфляцияның дамуына инфляциялық нәтижені тудырған жаңа салықтарды —
алғашқы мөлшерлемесі 28% қосылған құнға салынатын салықты, акциздерді,
экспорттық және импорттық кеден баждарын енгізу, өнімнің өзіндік құнына
қосылатын қаражаттар аударымдарын экономиканы жаңғырту қорына (бұрын —
инвистициялық қор), халықты жұмыспен қамтуға жәрдемдесудің мемлекеттік
қорына аудару, әлеуметтік сақтандыруға аударылатын аударымдарды бірден
көбейту сияқты қаржыны және әлеуметтік шараларды асығыс жүргізу
мүмкіндігін туғызды.
Инфляцияның дамуының қосымша факторы пайдаланылатын кредиттер бойынша
пайыздарды жатқызудың тәртібі болып табылады; кредит үшін төлемақының
өсуі жағдайында бұл өнімнің өзіндік құнының, оның ізін шала бағаның да
өсуіне соқтырады.
Айтылған факторлар өндіріс шығындарын — өндірушілер инфляциясын
арандатушы факторларға жатады.
Бағалардың артуы жағдайында халықтың, әсіресе жеке кәсіптік және
әлеуметтік топтардың әлеуметтік дөмегөйліктерінің өсуін инфляцияның даму
факторы деп есептеуге болады. 16, 506б.
Сонымен түйіндей келе, кенеттен болған инфляция алдын ала тағайындалған
еңбек ақы алатындардың, кредиторлардың және жинақ иелерінің табысына зиян
келтіреді. Алдын ала болжамды инфляцияда адамдар ақшалары құнсызданудан
сақтау үшін әртүрлі шаралар қоладанады. Олар: болашақты ойластырып шара
қолдану, бағаның өсуін ескеріп номиналды индексация жасау.
Егер баға жайлап өсе бастаса, ол жағдайда тұрғындар, кәсіпорындар оған
дайындалады. Ақша жоғалмау үшін тұрғындар тұтыну тауарларын сатып алады,
ал кәсіпорындар инвестициялық тауарларды алады. Инфляциялық психоз
бағаға қысым жасайды, сонымен инфляция өрши бастайды. Кәсіпорындар
шикізат және даяр өнім алуға тырысады, ювилирлік тауарларды, алтынды
алуға талпынады. Төтенше жағдайларда: бағаның шексіз өсуі жағдайында
экономикалық қарым-қатынастар күйрейді. Ақша өзінің функциясын орындай
алмайды. Сондықтан заттай айырбас орын алады. Өндіріс пен айырбас
тоқтауға бағытталады. Қорытындысында экономикалық, әлеуметтік, саяси
бейбастақсыздық болуы мүмкін.
Инфляцияға қарсы саясатты жетілдіру жолдары
Инфляцияның өрістеп, күшеюі экономикалық жөне әлеуметтік қарама -
қайшылықтарды асқындырып жіберетіндіктен мемлекет инфляцияны жою жөне
ақша айналысын түрақтандыруға арналған шаралар қолдана бастайды .
Инфляция кезінде мемлекет іс - қимылының екі нұсқасы болады:
✓ бейімделу саясатын жүргізу немесе инфляцияға бейімделу;
✓ Бұл кезде табыстарды, жалақыны, пайыздық өлшерлемелерді,
инвестицияларды индекстеу жөнінде шаралар қолданылады;
✓ Компаниялар мен фирмалар қысқа мерзімде жобаларды өткізеді, жеке
тұлғалар табыстың қосымша көздерін іздестіреді және т.с.с.
✓ инфляцияны төмендету немесе басу жөнінде инфляцияга қарсы
шаралардың ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.