Абиотикалық факторлар

Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым миністірлігі Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті

СӨЖ

Тақырыбы: Стенобионттық және эврибионттық организмдер. Негізгі абиотикалық факторлардың - жарықтың, температураның, ылғалдылықтың, тұздылықтың және т. с. с. экологиялық мәні. Абиотикалық факторлардың сигналдық мәні.

Орындаған: Садвакасов С. Е

Тексерген: Мурзалимова А. К

Тобы: ВМ-401

Жоспар:

I. Абиотикалық факторлардың сигналдық мәні.

II. Стенобионттық және эврибионттық организмдер.

III. Негізгі абиотикалық факторлардың - жарықтың, температураның, ылғалдылықтың, тұздылықтың және т. с. с.

IV. Пайдаланған әдебиеттер

Абиотикалық факторлар (гр. ' a' - теріс және bіotіkos - тірішілік, өмір) - бейорганикалық ортаның тірі организмдерге жасайтын тікелей немесе жанама әсерлерінің жиынтығы; сыртқы ортаның бейорганикалық, физикалық және химиялық жағдайлары. [1]

Ол ф и з и к а л ы қ абиотикалық фактор (температура, жарық, жел, ылғалдылық, атмосфераның қысымы, ағыстар, радиациялық деңгей, радиоактивті сәуле шығару т. б. ), х и м и я л ы қ Абиотикалық фактор (атмосфера, су, қалдықтар, топырақ, шөгінді құрамы және олардағы қоспалар т. б. ), к л и м а т т ы қ абиотикалық фактор (күн радиациясы, атмосфералық жауын-шашын, гидросфералық қысым т. б. ) болып бөлінеді. Өсімдік пен жануарлардың ыстыққа, суыққа, ауа қысымына, су тереңдігіне, хим. құрамына қарай бейімделуі, кейбір жануарлардың қысқы, жазғы ұйқыға кетуі т. б. Абиотикалық факторға байланысты. Жер бетінің, ауаның, судың химиялық және физикалық құрамының өзгеруі тірі организмдерге де әсер етеді. Мысалы, 20 ғасырда Арал теңізінің тартылып, ауада тұз концентрациясының көбеюіне байланысты, миллиондаған тонна тұзды шаң тірі организмдерге үлкен әсерін тигізді.

Абиоталық факторды химиялық Абиоталық факторхимиялық (атмосфераның, теңіздің, тұщы судың құрамы және тағы да басқалары) және физика Абиоталық факторфизикалық (климат, орография) деп екіге бөледі. Абиоталық фактор биоталық және антропогендік факторлармен қосылғанда экологиялық факторлар құрайды.

Мекен ету ортасына тірі ағзаға әсер ететін экологиялық факторлардың көптүрлігіне қарамаи, олардың ағзаға әсер ету сипаты мен тірі ағзалардың жауап ретінде беретін реакциялары бойынша бірқатар жалпы заңдылықтарды көрсетуге болады. Тірі ағзаларға экологиялық фактор әсерінің қолаилы немесе қолаисыз болуы, ең алдымен оның әсер ету күшіне байланысты. Фактордың жетіспеуі немесе шекетен тыс көп болуы ағзаларығ тіршілігіне қолаисыз әсер етеді

Ағзаның тіршілік ету үшін анағұрлым қолаилы болатын экологиялық фактордың интенсивтілігін оптимум деп атайды. көптеген түрлердің гүлденуі, көбкюі үшін оптималды температура белгілі.

Түрлердің мекен ету ортасының факторларының қандай да бір ауытқу диапазонына бейімделуге қабілетін экологиялық валентілік деп атайды.

Экологиялық валентттілігі төмен түрлерді стенобионтты , ал төзімділігі жоғары түрлері эврибионтты деп атайды. Стенобионттылық пен эврибионттылық ағзаға өзінің тіршілігін сақтауда пайда болатын әр түрлі бейімделу типтерін сипаттаиды.

\Эврибионттылық түрдің кең таралуына жағдай жасаиды. Көптеген қарапаиымдылар, саңырауқұлақтар эврибионттарға жатады да олар барлық мекен ету орталарына таралған. Стенобионттылық таралу ареалын шекетеиді.

1840ж Ю. Либих ағзалардың төзімділігі оның экологиялық қажеттіліктерінің тізбегіндегі еі әлсіз звеносымен анықталатынын дәлелдеді. Ол ауыл шаруашылық дақылдардырының өнімділігін анықтауда қоректік заттарға деген сұранысын зерттеуге бағытталған тәжирбелер жүргізеді. Ю. Либих бидаидың өнімділігін оған көп мөлшерде қажет, жеткілікті мөлшерде бар қоректік заттарға емес, оған азм мөлшерде қажет және топырақта жеткіліксіз болатын заттарға тәуелді екенін анықтаиды.

Экологиялық фактордың тек жетіспеуі ғана емес, оның артық мөлшерде шектеуші әсер ете алады. Минумуммен қатар максимумның да шектеуші әсері туралы түсінікті дамытқан 1913ж В. Шелфорд болды, Шелфордтың толеранттылық заңы:

Экологиялық фактордың минуму ғана емес максимумы да шектеуші фактор бола алады, ал олардың арасындағы ауытқу диапазоны толеранттылық шамасын, яғни ағзаның белгілі бір факторға төзімділігін анықтайды

Экологиялық факторлардың әсер етуінің кейбір заңдылықтары Организмге қатысты факторлардың әсерінен бірнеше жалпы заңдылықтарды бөліп көрсетуге болады. Ондай заңдылықтарға оптимум ережесі, шектеулі факторлар ережесі, факторлардың өзара әсері ережесі және т. б. жатады. Стенобионттық және эврибионттық организмдер. Стенобионттық тек белгілі бір орта жағдайларында ғана тіршілік ете алатын организмдер. Олар стенотермді тек температураның аз ғана ауытқуына шыдамды (теңіз маржандары), стеногалинді су тұздылығының өзгеруіне төзе алмайтындар (ұлу) стенобатты қысымның ауытқуына шыдай алмайтындар стенофагтар азықтың белгілі бір түрлерімен ғана қоректенеді, стенотоптар тек белгілі бір тіршілік ортасында ғана өмір сүре алады және т. б Эврибионттар (грек. eurys Либих 1840 жылы «Минимум заңын» ашты. Ол өсiмдiктерге тәжiрибе жасап, өсiмдiктiң өсуi топырақтағы жетiспейтiн ең аз микроэлементтiң мөлшерiне байланысты болатынын дәлелдеген. Нәтижесiнде өсiмдiктiң өсiп-дамуын олар ең аз мөлшерде қажет ететiн микроэлементтер а- кең, ауқымды және bіontos - тіршілік ететіндер) - сыртқы орта факторларының ауқымды түрдегі өзгерістеріне бейімделе тіршілік ететін өсімдіктер немесе жануарлар. Қоңыржай белдеулердегі құрлықта мекендейтін жануарлардың көпшілік түрлері температураның, ылғалдылықтың, Күнрадиациясының, т. б. қоршаған орта факторларының едәуір ауқымды өзгерістерін елемей тіршілік ете береді. Эврибионттардың сыртқы орта факторларының ауқымды түрдегі ауытқуларға бейімделуі олардың жоғары деңгейлік төзімділігімен немесе оларда болатын орфофизиологиялық механизмдер арқылы анықталады. Мұндай бейімделушілік белгілер мен қасиеттер арқылы Эврибионттар өздерінің ішкі орта белсенді түрде сақтай алады. Эврифагтар - әртүрлі азықтармен қоректене беретін организмдер, эвритоптар - әр түрлі тіршілік орталарында кең таралған организмдер. . Либихтің минимум және Шельфордтың максимум заңдары. 1913 жылы В. Немiс ғалымы Юстус нықтайтыны белгiлi болған. Бұл Либихтың «минимум заңы» деп аталады. Максимум заңы. 1913 жылы В. Шельфорд лимиттiк әсерлердiң минимум заңына сай «максимум»заңын, яғни төзiмдiлiк шек заңын ашты. Оны Шельфордтың толеранттылық заңы деп атайды (латын тілінен аударғанда tolerantia - шыдау, төзу) . Кез келген жағдайдың толеранттық шекке жақындауы немесе одан жоғарылауы лимиттiк жағдай немесе лимиттiк (шектеуші) факторлар деп аталады. Төзiмдiлiк шегiнен шығып кетсе, организм тiршiлiгiн жояды. Оптимум және пессимум аймақтары мөлшерінің диапазоны организмнің сол экологиялық фактор әсеріне деген төзімділігін (толеранттылығын) анықтаушы критерий болып саналады да, экологиялық валенттілік не толеранттылық деп аталады.

Абиоталық факторды химиялық (атмосфераның, теңіздің, тұщы судың құрамы және тағы да басқалары) және физикалық (климат, орография) деп екіге бөледі. Абиоталық фактор биоталық және антропогендік факторлармен қосылғанда экологиялық факторлар құрайды.

Жарық- Белгілі француз астронымы К. Фламмарионн «Біздің паланатамызда жүрген, қозғалған, өмір сүретін нәрсклердің барлығы күннен жаралған»-деді. Биосферадағы ең маңызды процесс-фотосинтез тек жарықта ғана жүзеге асырылады. Жасыл өсімдіктерде электрондардың доноры су болып табылады, сондықтан фотосинтез нәтижесінде ооттегі түзіледі.

СО2+2Н2О-[ CH2O] +О2+Н2О

Тірі ағзалардың жарыққа қатынасыны екіжақты қарастыруға болады: бір жағынан жарықтың тікелеи жасуша протоплазмасына әсер ағзаны жойып жіберуі мүмкін, ал екінші жағынан-жарық тіршілікке қажетті энергияның бірінші рет көзі. Күн сәулелерінің спекторының әртүрлі бөліктеріндегі сәулелену ағзаға әртүрлі жағдайда әсер етеді:Көрінетін жарық өсімдіктерге оларда жүретін фотосинтез процесі үшін қажет. Түрлерді жарықсүйгіш (Фотофилдер) және көлеңкесүйгіш (фотофобтар) деп бөледі. Жарыққа байланысты болатын экологиялық топтар:

Жарық сүйгіштер (жарықтағы) - гелиофиттер.
Көлеңке сүйгіштер (көлеңкедегілер) - сциофиттер.
Көлдеңкеге төзімділер - факультативті гелиофиттер.

Жануарлар үшін жарық кеңістікте бағытты бақылауға, көруге ғана қажет.

Жарықтың мөлшері радиация жиынтығымен анықталады. Полюстерден экваторға қарай жарықытң мөлшері артады. Жарық режиімін анықтау үшін шағылысұан жарық мөлшерінде, яғни альбедо есепке алу қажет.

Альбедо- әр түрлі денелердің бетінің шағылыстыруға қабілеті. Ол радиацияның жалпы мөлшерін пайызбен шаққандағы мөлщері. Альбедо жарық сәулесінің түсу бұрышына және беттің шағылыстыру қасиетіне байланысты болады.

Экологиялық фактор ретінде жарыққа қатысты өсімдіктердің төмендегі топтарын көрсетуге болады: гелиофиттер, сфиофиттер және көлеікеге төзімді өсімдіктер.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.