Педагогика пәні жайлы ұғым
Педагогика әуел бастан-ақ балалар тәрбиесі жайындағы ғылым болып қалыптасқан. Тәрбие жайындағы белгілі мәліметтер адам бласының тәрбиесіне сүйенеді. Алғашқы қоғамдағы адамдардың тәрбие жөніндегі таным-мғлұматтары, дәстүрлері мен әдет-ғұрыптары заман ағымына орай бір буыннан екінші буынға ауысып отырды. Адамзат қоғамының, ғылым-білімінің дамуына байланысты тәрбиенің шығуйн, оның заңдылықтарын ғылыми жолмен түсіндірудің қажеттігі туды. Осындай өмір, ғылым елегінен өткен мәліметерді пайдаланып, педагогика адам тәрбиесіне қатысты мәселелерді жан-жақты түсіндірудің ғылыми және ғылыми және әдіснамалық жолдарын қарастырды.
Кейінгі кезде педагогиканы тек қана мектеп жасына дейінгі және мектеп жасындағы балаларды зерттейтін пән деген ұғым шеңберінен шыға алмаушылық та бар. Оның себебі, педагогика орта және жоғары дәрежелі білім беретін кәсіп тік оқу орындарының жұмысы мен жұртшылық арасындағы тәрбие мәселелерін зертттеумен айналысқан жоқ. Ал педагогика пәні жайындағы талас пікірлер, оның тәрбиелік мүмкіндіктерін кеңейту мақсатында болмай, тек қана терминологиялық тұрғыда айтылып келеді. Өйткені, оқулықтар мен оқу құралдарында педагогика пәніне берілген әр түрлі анықтамалардың өзі авторлар арасында бірыңғай көзқарастың жоқ екенін көрсетеді. Әрине, термин жөніндегі мұндай талас пікірлер педагогика ғылымының дамуына игі әсерін тигізбейді.
Қазіргі кезеңде тәрбиенің ықпал жасау өрісі орасан кеңейе түсуде. Осыған орай, педагогиканы тек қана балалар тәрбиесі жайындағы ғылым деп шек қою дұрыс болмайды. Педагогиканың ғылыми таным саласы – тәрбие. Педагогика қоғамдық өмірдегі тәрбиенің мәні мен рөлін анықтайды. Сондықтан педагогика жалпы адам тәрбиесі жайындағы ғылым. Ал тәрбие - жастарды әлеуметтік өмірге және еңбекке даярлау, оларға қоғамдық-тарихи тәжірибені үйрету процесі.
Педагогика пәнін және оны зерттейтін салалаларын толық түсіну үшін ең алдымен негізгі педагогикалық ұғымдарды қарастырайық.
Әрбір ғылымның өзіне тән тану саласы және ғылыми ұғымдары бар. Мысалы, философияда мұндай ұғымдарды болмыс, материя, қозғалыс, экономилық теорияда – қоғамның өндіргіш күштері мен өндірістік қатынастары, ал педагогикада – тәрбие, білім беру, оқыту жатады.
Ұғымдар (категориялар) - объективтік құбылыстарды, қасиеттерді және қатынастарда бейнелейтін ойлау формасы.
Осымен бірге ұғымдар біздің санамыздың сатылары.
Педагогикалық ұғымдр арқылы педагогикалық құбылыстарды, олардың өзара байланысын танимыз. Педагогикада «мақсат», «құрал», «тәсіл», «даму» және «қалыптасу» сияқты ұғымдар. Біз оларға да оқу, тәрбие тақырыптарына сәйкес тоқталамыз.
Педагогикалық ұғымдардың бірі - тәрбие. Тәрбие жайында осы уақытқа дейін әр түрлі теориялар мен пікірлер айтылып келеді. Тәрбиені ересек адамдардың балаларға ықпал жасауы деп түсіндірушілер де бар. Бұл жағдайда бала пассенвті объектісі бола алмайды, яғни, өздігінен
Кейінгі кезде педагогиканы тек қана мектеп жасына дейінгі және мектеп жасындағы балаларды зерттейтін пән деген ұғым шеңберінен шыға алмаушылық та бар. Оның себебі, педагогика орта және жоғары дәрежелі білім беретін кәсіп тік оқу орындарының жұмысы мен жұртшылық арасындағы тәрбие мәселелерін зертттеумен айналысқан жоқ. Ал педагогика пәні жайындағы талас пікірлер, оның тәрбиелік мүмкіндіктерін кеңейту мақсатында болмай, тек қана терминологиялық тұрғыда айтылып келеді. Өйткені, оқулықтар мен оқу құралдарында педагогика пәніне берілген әр түрлі анықтамалардың өзі авторлар арасында бірыңғай көзқарастың жоқ екенін көрсетеді. Әрине, термин жөніндегі мұндай талас пікірлер педагогика ғылымының дамуына игі әсерін тигізбейді.
Қазіргі кезеңде тәрбиенің ықпал жасау өрісі орасан кеңейе түсуде. Осыған орай, педагогиканы тек қана балалар тәрбиесі жайындағы ғылым деп шек қою дұрыс болмайды. Педагогиканың ғылыми таным саласы – тәрбие. Педагогика қоғамдық өмірдегі тәрбиенің мәні мен рөлін анықтайды. Сондықтан педагогика жалпы адам тәрбиесі жайындағы ғылым. Ал тәрбие - жастарды әлеуметтік өмірге және еңбекке даярлау, оларға қоғамдық-тарихи тәжірибені үйрету процесі.
Педагогика пәнін және оны зерттейтін салалаларын толық түсіну үшін ең алдымен негізгі педагогикалық ұғымдарды қарастырайық.
Әрбір ғылымның өзіне тән тану саласы және ғылыми ұғымдары бар. Мысалы, философияда мұндай ұғымдарды болмыс, материя, қозғалыс, экономилық теорияда – қоғамның өндіргіш күштері мен өндірістік қатынастары, ал педагогикада – тәрбие, білім беру, оқыту жатады.
Ұғымдар (категориялар) - объективтік құбылыстарды, қасиеттерді және қатынастарда бейнелейтін ойлау формасы.
Осымен бірге ұғымдар біздің санамыздың сатылары.
Педагогикалық ұғымдр арқылы педагогикалық құбылыстарды, олардың өзара байланысын танимыз. Педагогикада «мақсат», «құрал», «тәсіл», «даму» және «қалыптасу» сияқты ұғымдар. Біз оларға да оқу, тәрбие тақырыптарына сәйкес тоқталамыз.
Педагогикалық ұғымдардың бірі - тәрбие. Тәрбие жайында осы уақытқа дейін әр түрлі теориялар мен пікірлер айтылып келеді. Тәрбиені ересек адамдардың балаларға ықпал жасауы деп түсіндірушілер де бар. Бұл жағдайда бала пассенвті объектісі бола алмайды, яғни, өздігінен
Педагогика пәні жайлы ұғым
Педагогика әуел бастан-ақ балалар тәрбиесі жайындағы ғылым
болып қалыптасқан. Тәрбие жайындағы белгілі мәліметтер адам бласының
тәрбиесіне сүйенеді. Алғашқы қоғамдағы адамдардың тәрбие жөніндегі
таным-мғлұматтары, дәстүрлері мен әдет-ғұрыптары заман ағымына орай бір
буыннан екінші буынға ауысып отырды. Адамзат қоғамының, ғылым-
білімінің дамуына байланысты тәрбиенің шығуйн, оның заңдылықтарын
ғылыми жолмен түсіндірудің қажеттігі туды. Осындай өмір, ғылым
елегінен өткен мәліметерді пайдаланып, педагогика адам тәрбиесіне
қатысты мәселелерді жан-жақты түсіндірудің ғылыми және ғылыми және
әдіснамалық жолдарын қарастырды.
Кейінгі кезде педагогиканы тек қана мектеп жасына дейінгі және
мектеп жасындағы балаларды зерттейтін пән деген ұғым шеңберінен
шыға алмаушылық та бар. Оның себебі, педагогика орта және жоғары
дәрежелі білім беретін кәсіп тік оқу орындарының жұмысы мен
жұртшылық арасындағы тәрбие мәселелерін зертттеумен айналысқан жоқ.
Ал педагогика пәні жайындағы талас пікірлер, оның тәрбиелік
мүмкіндіктерін кеңейту мақсатында болмай, тек қана терминологиялық
тұрғыда айтылып келеді. Өйткені, оқулықтар мен оқу құралдарында
педагогика пәніне берілген әр түрлі анықтамалардың өзі авторлар
арасында бірыңғай көзқарастың жоқ екенін көрсетеді. Әрине, термин
жөніндегі мұндай талас пікірлер педагогика ғылымының дамуына игі
әсерін тигізбейді.
Қазіргі кезеңде тәрбиенің ықпал жасау өрісі орасан кеңейе
түсуде. Осыған орай, педагогиканы тек қана балалар тәрбиесі жайындағы
ғылым деп шек қою дұрыс болмайды. Педагогиканың ғылыми таным саласы
– тәрбие. Педагогика қоғамдық өмірдегі тәрбиенің мәні мен рөлін
анықтайды. Сондықтан педагогика жалпы адам тәрбиесі жайындағы ғылым.
Ал тәрбие - жастарды әлеуметтік өмірге және еңбекке даярлау, оларға
қоғамдық-тарихи тәжірибені үйрету процесі.
Педагогика пәнін және оны зерттейтін салалаларын толық түсіну
үшін ең алдымен негізгі педагогикалық ұғымдарды қарастырайық.
Әрбір ғылымның өзіне тән тану саласы және ғылыми ұғымдары бар.
Мысалы, философияда мұндай ұғымдарды болмыс, материя, қозғалыс,
экономилық теорияда – қоғамның өндіргіш күштері мен өндірістік
қатынастары, ал педагогикада – тәрбие, білім беру, оқыту жатады.
Ұғымдар (категориялар) - объективтік құбылыстарды, қасиеттерді
және қатынастарда бейнелейтін ойлау формасы.
Осымен бірге ұғымдар біздің санамыздың сатылары.
Педагогикалық ұғымдр арқылы педагогикалық құбылыстарды, олардың
өзара байланысын танимыз. Педагогикада мақсат, құрал, тәсіл,
даму және қалыптасу сияқты ұғымдар. Біз оларға да оқу, тәрбие
тақырыптарына сәйкес тоқталамыз.
Педагогикалық ұғымдардың бірі - тәрбие. Тәрбие жайында осы
уақытқа дейін әр түрлі теориялар мен пікірлер айтылып келеді. Тәрбиені
ересек адамдардың балаларға ықпал жасауы деп түсіндірушілер де бар.
Бұл жағдайда бала пассенвті объектісі бола алмайды, яғни, өздігінен
ойланып, белсенді іс-әрекет жасау рөлін атқармайды. Бұдан тәрбиеге
бір жақты анықтама беру байқалады.
Тәрбие баланың өздігінен табиғи және еркін дамуы үшін жасалатын
жағдай деп анықтама берушілер де кездеседі. Бұл жерде балаға толық
ерік беру мәселесіне ерекше көңіл аударылып, ал тәрбиенің рөлі
бүркемеленіп, елеусіз қалып отыр.
Кейбіреулер тәрбиені практикалық тұрғыдан бір жақты жалаң
тәжірибеге сүйеніп түсіндірмекші. Мұндай пікірді қуаттаушылар
прагматистер. Олардың айтуыша тәрбие баланы тұрмыс қалпына бейімдейді,
сондықтан ол өзінің күнін көруге пайдасы бар білімді, іскерлікті
және дағдыны меңгеруі қажет. Осы жағдайда бала жеке басының қамын
ойлап, өзімшілдік мүддесін қанағаттандырады деп дәлелдейді.
Педагогика ғылыми тәрбиені қоғамдық құбылыс, қоғамдық категория,
өйткені тәрбиесіз өмір сүре алмайтындығын философия тұрғысынан
қарастырып түсіндіреді. Тәрбие терминін әрдайым тар мағынада
тәрбиеші тәрбиелейді, кең мағанада өмір тәрбиелейді деп қолданады.
Мұның тәрбие жайындағы жалпы ұғымды анықтауда зор мәні бар. Тар
мағынада тәрбие деп мұғалімнің және тәрбиешінің ата-аналарымен
бірігіп, мақсатты түрде жүргізілетін тәрбие жұмыстарын айтады.
Әрине, тәрбие жұмыстарымен бір ғана мұғалім және ата-аналар
шұғылданып қоймайды. Тәрбие - көптің ісі. Сондықтан тәрбие
мәселелерімен кәсіподақ ұйымдары, қоғамдық мекемелер, еңбек ұжымдары
және бүкіл ұйымдары, қоғамдық мекемелер, еңбек ұжымдары және бүкіл
жұртшылық болып айналысады. Олай болса тәрбиені кең мағынада табиғат
және әлеуметтік ортаның, мектеп пен ата-аналардың, бүкіл бұқараның
тұлғаның дамуы мен қалыптасуына ететін ықпалы деп түсіну керек.
Тәрбие арқылы жеке адамның дүниеге ғылыми-материалистік көзқарасы,
мінез-құлықтық, эстетикалық және осы сияқты қасиеттері қалыптасады, ол
еңбек ынталы қоғамның белсенді мүшесіне айналады.
Қоғам дамуының белгілі сатыларында тәрбиенің құрамды бөліктері –
білім беру мен оқыту ұғымдары бөлшектеніп, жеке мағына бере бастайды.
Білім беру - бұл ұғымды ең алғашқы рет педагогикаға енгізген
Иоганн Генрих Песталоцци.
Білім беру деп - табиғат және қоғам жайында ғылымда жинақталған
білім жүйесін жеке адамның меңгеруін және оны өмірде тиімді етіп
қолданады. Білім беру мәселесі әрбір қоғамның даму дәрежесіне
байланысты. Мысалы, орта ғасырларда санай және оқи білетін адамды
білімі бар деп есептеді. Қазіргі атом, космос және халық шаруашылығын
автоматтандыру дәуірінде білім беру ғылыми-техникалық үндеудің құдіреті
факторы болып отыр. Білім беру өте күрделі ұғым, оны педагогикалық
ғылым тұрғысынан түсіндірудің әр түрлі мәні бар. Егер әңгіме білім
берудің сатылары жөнінде айтылса, онда бастауыш, тоғыз жылдық, орта
және жоғары білім беру ұғымдары пайдаланылады. Ал білім беру
мамандыққа байланысты сөз етілсе, онда педагогикалық, медициналық,
ауыл шаруашылық т.б. осы сияқты ұғымдар қолданылады. Бұл ұғымдардың бір
жағынан, өзара ұйырмашылығы, ал екінші жағынан, бір-бірімен ұштасып
жататын табиғи байланысы болады. Халыққа білім беру ісінің негізі –
жалпы орта білім. Білім беру барысында жеке адамның таным іс-
әрекеттері дамиды, ой-өрісі кеңіп, еңбекке дұрыс көзқарасы және мәдени
деңгейі артады. Жастардың орта және жоғары дәрежелі мамандыққа ие
болуы немесе өндірісте нәтижелі еңбек етуі орта білім алуға
байланысты.
Оқыту – білім берудің негізгі жолы. Оқытушы мен оқушылардың
біріккен іс-әрекетттері, сондықтан да ол екі жақты біртекті процесс:
біріншіден, оқытушы оқушыларға білім беріп, іскерлікке, дағдыға
үйретеді, екінші оқушы таным міндеттерін жете түсініп, дағдыны
агерді және оларды өмірде қолданады.
Педагогикаға тәрбие, білім беру ұғымдары бірыңғай және тұтас
процесс болып қарастырылады. Оқыту барысында білім беру мақсаты іске
асырылады. Солай болса, оқудың білім беру және тәрбиелік мәні бар.
Оқыту барысында оқушыларға теориялық білім мен тәрбие беру бір-
бірімен ұстастырыла жүргізіледі. Мысалы, әдебиет сабағында шығарма
кейіпкерлерінің патриоттық ерлігін мазмұндау арқылы білім бере отырып,
мұғалім оқушылардың фашизмге қарсы өшпенділікке тәрбиелейді. Химия
сабақтарында оқушылар химиялық заңдар, фактылар, теориялар жөніндегі
ғылымның негізімен қаруланады. Халық шаруашылығының маңызы салаларында
химияны қолданумен танысады. Осыған орай, мұғалім оқушылардың ғылыми-
материалистік көзқарастарын қалыптастырады, халқына берілгендік рұқында
тәрбиелеуге көмектеседі.
Негізгі педагогикалық ұғымдар – тәрбие, білім беру, оқыту біріне-
бірі тәуелді, табиғи байланысты. Бұл ұғымдар жастарды өмірге,
практикаға дайындаудың басты құралдары.
Педагогика ғылымының дамуы және оның қазіргі кезеңдегі
міндеттері
Ол Ұлы Қазан төңкерісінен кейін А.В. Луначарский, М.Н. Покровский
сияқты халық ағарту ісінің белгілі қайраткерлерімен бірге қызмет
істей отырып, педагогика ғылымын дамытуда татымды еңбек етті. На
путях к новой школе журналының беттерінде маңызды педагогикалық
мәселелерді үнемі жариялаумен қатар, оны әлеуметтік- педагогикалық
ойлардың органына айналды.
Педагогикалық ғылымның барлық салаларына көңіл бөлді. Әсіресе,
адамдар арасынндағы сауатсыздықты жою, мектепке дейінгі тәрбие,
үйелмен тәрбиесі, политехникалық білім, балалар ұжымының рөлі,
оқушылардың өзін-өзі басқарушылығы, мінез-құлық, еңбек, эстетикалық және
интернационалдық тәрбие мәселелерін ерекше зерттеп, құнды педагогикалық
мұра қалдырды. Бұл кітапта оқуды өнімді еңбекпен ұштастырып жүргізу
туралы демократиялық көзқарастарға талдау жасалынды, келешек қоғам
мектебінің негізгі ерекшеліктері сипатталды.
Педагогикалық тақырыптарға жазылған бірсыпыра құнды еңбектер
педагогика ғылымының дамуына игі әсерін тигізді. Ірі педагог Антон
Семенович Макаренко (1888-1939) педагогика ғылымына үлкен үлес қосты.
Жастарды қайта тәрбиелеудегі өзінің бай тәжірибесіне сүйеніп, оқу-
тәрбие жұмысын жүргізудің жүйелі теориясы мен әдістемесін құрды.
А.С. Макаренконың тәрбие мен оқу жайлы еңбектері, оның 1983 -1986
жылдары жазылып баспадан шыққан сегіз томдық педагогикалық
шығармаларында жинақталған. Оданрда Ата-аналар үшін кітап, Балаларды
тәрбиелеу жайлы лекциялар, Тәрбие жұмысын ұйымдастыру әдістемесі,
Советтік мектеп тәрбиесінің проблемалары, Ұстаздық дастан, Мұнара
үстіндегі тулар, тағы да көптеген педагогикалық және әдеби
тақырыптарға жазылған повесть, мақалалар, әңгімелер мен очерктер. Бұл
еңбектерінде Макаренко тәрбиесінің мақсаттыры мен міндеттерін, әдістері
мен негізгі принуиптерін, балалар ұжымын, оқушыларға қойылатын
бірыңғай педагогикалық талаптарды зерттеп жинақтады.
Қазіргі кезеңде тұрған басты міндеттердің бірі - макаренконың
идеялары мен тәжірибесін кеңінен оқып, терең зерттеп оқу-тәрбие
мекемелерінде шығармашылықпен қолдану. Бұған А.С. Макаренконың мұрасын
тәрбие жұмысына пайдалану мәселелері жөнінде 1972 жылы наурыз
айында Петропавл қаласында өткен Республикалық ғылыми-практикалық
конференция немесе осы жылы наурыздың 27-29 күндерінде Мәскеу қаласында
болған Бүкілодқтық симпозиум дәлел бола алады. Бұл симпозиумға
оқулықтың аыторы Ж.Қоянбаев қатысты Симпозиумге қатысқан педагогтар,
Макаренконың тәрбиеленушілері мен жақын серіктері, бірсыпыра елдердің
ғалымдары: Гюнтер (Германы), А. Левин (Польша), Н.Чакыров (Болгария), Во
Куанг Фук (Вьетнам), т.б. А.С. Макаренконың бай тәжірибесі мен
тәрбие жұмысы теориясын уағыздап қана қоймай, оның еңбектерінде
тәрбие жүйесін жетілдіру мақсаттарымен ғылым негізінде қолданудың
қажет екендігі туралы бірыңғай тұтас пікірлер де болады. А.С.
Макаренконың идеялары, мысалы, Польша мектептерінің 1946 жылдан
қолданала бастады, ал Германия педагогтары А.С. Макаренконың
шығармаларын 1962 жылы неміс тілінде 8 томдық етіп баспадан
шығарды.
А.С. Макаренко педагогиканың үздік шыққан жаңашыл қайраткері,
оның идеяларын меңгеру - педагогикалық ғылымдарды дамытудың маңызды
факторы.
Сонымен жаңа өмірге сәйкес прогресшіл педагогтардың мұраларын
шығармашылық тұрғыдан пайдалану - тәрбиені дамытудың және оның
ғылыми негізін жасаудың басты жолдары.
Қазіргі жағдайда педагогика ғылымының жетістіктері жан-жақты
пайдаланылмайынша, жастарды барлық жағынан бірдей үйлесімді етіп
дамыту мүмкін емес. Өйткені, жас ұрпақ хлқымыздың мұраттарын сөз
жүзінде біліп қоймай, оларды күнделікті істермен тығыз байланыстыра
білуі қажет. Міне, осы тұрғыдан педагогика ғылым мен техниканың
өскелең дәрежесіне сай тәрбие мен оқытудың ғылыми негізін жасайды.
Педагогика ғылымы философия, социология, психология ғылымдарына
сүйеніп, жастарға тәрбие және білім берудің мақсаты мен міндеттерін,
мазмұны мен принциптерін, формалары мен кәсіптік білім берудің
практикасы мен байланысын зерттейді, тәрбие ісінде мектептің, үйелменнің
және жұртшылықтың төлі мен бірлігін анықтайды, адамды дамытуда және
қалыптастыруда еңбектің рөлін жан-жақты зерттейді, озат педагогикалық
теориялар мен тәжірибелерді таратып, оларды оқу-тәрбие барысында
шығармашылық пен пайдаланудың тиімді жолдарын іздестіреді.
Бұл өзекті мәселелерді шешуде және оларды одан әрі жетілдіруде
Білім беру туралы Қазақстан Республикасының Заңы (1992), Қазақстан
Республикасының Жалпы білім беретін мектептері тұжырымдамасы (1992),
Қазақстан Республикасының Тәлім-тәрбие тұжырымдамасы (1993), Қазақстан
Республикасының Жалпы білім беретін мектептер оқушыларды еңбекке оқыту
мен тәрбиелеу тұжырымдамасы (1993) педагогика ғылымының зор сүйеніші
болады. Сонымен бірге көптеген мұғалімдердің де тәжірибелері
педагогика ғылымының дамуына игі әсерін тигізуде.
Педагогика жаңа идеяларды басшылыққа алып, оқушыларды терең
және баянды біліммен қаруландырудың, оларды өмірге, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Педагогика әуел бастан-ақ балалар тәрбиесі жайындағы ғылым
болып қалыптасқан. Тәрбие жайындағы белгілі мәліметтер адам бласының
тәрбиесіне сүйенеді. Алғашқы қоғамдағы адамдардың тәрбие жөніндегі
таным-мғлұматтары, дәстүрлері мен әдет-ғұрыптары заман ағымына орай бір
буыннан екінші буынға ауысып отырды. Адамзат қоғамының, ғылым-
білімінің дамуына байланысты тәрбиенің шығуйн, оның заңдылықтарын
ғылыми жолмен түсіндірудің қажеттігі туды. Осындай өмір, ғылым
елегінен өткен мәліметерді пайдаланып, педагогика адам тәрбиесіне
қатысты мәселелерді жан-жақты түсіндірудің ғылыми және ғылыми және
әдіснамалық жолдарын қарастырды.
Кейінгі кезде педагогиканы тек қана мектеп жасына дейінгі және
мектеп жасындағы балаларды зерттейтін пән деген ұғым шеңберінен
шыға алмаушылық та бар. Оның себебі, педагогика орта және жоғары
дәрежелі білім беретін кәсіп тік оқу орындарының жұмысы мен
жұртшылық арасындағы тәрбие мәселелерін зертттеумен айналысқан жоқ.
Ал педагогика пәні жайындағы талас пікірлер, оның тәрбиелік
мүмкіндіктерін кеңейту мақсатында болмай, тек қана терминологиялық
тұрғыда айтылып келеді. Өйткені, оқулықтар мен оқу құралдарында
педагогика пәніне берілген әр түрлі анықтамалардың өзі авторлар
арасында бірыңғай көзқарастың жоқ екенін көрсетеді. Әрине, термин
жөніндегі мұндай талас пікірлер педагогика ғылымының дамуына игі
әсерін тигізбейді.
Қазіргі кезеңде тәрбиенің ықпал жасау өрісі орасан кеңейе
түсуде. Осыған орай, педагогиканы тек қана балалар тәрбиесі жайындағы
ғылым деп шек қою дұрыс болмайды. Педагогиканың ғылыми таным саласы
– тәрбие. Педагогика қоғамдық өмірдегі тәрбиенің мәні мен рөлін
анықтайды. Сондықтан педагогика жалпы адам тәрбиесі жайындағы ғылым.
Ал тәрбие - жастарды әлеуметтік өмірге және еңбекке даярлау, оларға
қоғамдық-тарихи тәжірибені үйрету процесі.
Педагогика пәнін және оны зерттейтін салалаларын толық түсіну
үшін ең алдымен негізгі педагогикалық ұғымдарды қарастырайық.
Әрбір ғылымның өзіне тән тану саласы және ғылыми ұғымдары бар.
Мысалы, философияда мұндай ұғымдарды болмыс, материя, қозғалыс,
экономилық теорияда – қоғамның өндіргіш күштері мен өндірістік
қатынастары, ал педагогикада – тәрбие, білім беру, оқыту жатады.
Ұғымдар (категориялар) - объективтік құбылыстарды, қасиеттерді
және қатынастарда бейнелейтін ойлау формасы.
Осымен бірге ұғымдар біздің санамыздың сатылары.
Педагогикалық ұғымдр арқылы педагогикалық құбылыстарды, олардың
өзара байланысын танимыз. Педагогикада мақсат, құрал, тәсіл,
даму және қалыптасу сияқты ұғымдар. Біз оларға да оқу, тәрбие
тақырыптарына сәйкес тоқталамыз.
Педагогикалық ұғымдардың бірі - тәрбие. Тәрбие жайында осы
уақытқа дейін әр түрлі теориялар мен пікірлер айтылып келеді. Тәрбиені
ересек адамдардың балаларға ықпал жасауы деп түсіндірушілер де бар.
Бұл жағдайда бала пассенвті объектісі бола алмайды, яғни, өздігінен
ойланып, белсенді іс-әрекет жасау рөлін атқармайды. Бұдан тәрбиеге
бір жақты анықтама беру байқалады.
Тәрбие баланың өздігінен табиғи және еркін дамуы үшін жасалатын
жағдай деп анықтама берушілер де кездеседі. Бұл жерде балаға толық
ерік беру мәселесіне ерекше көңіл аударылып, ал тәрбиенің рөлі
бүркемеленіп, елеусіз қалып отыр.
Кейбіреулер тәрбиені практикалық тұрғыдан бір жақты жалаң
тәжірибеге сүйеніп түсіндірмекші. Мұндай пікірді қуаттаушылар
прагматистер. Олардың айтуыша тәрбие баланы тұрмыс қалпына бейімдейді,
сондықтан ол өзінің күнін көруге пайдасы бар білімді, іскерлікті
және дағдыны меңгеруі қажет. Осы жағдайда бала жеке басының қамын
ойлап, өзімшілдік мүддесін қанағаттандырады деп дәлелдейді.
Педагогика ғылыми тәрбиені қоғамдық құбылыс, қоғамдық категория,
өйткені тәрбиесіз өмір сүре алмайтындығын философия тұрғысынан
қарастырып түсіндіреді. Тәрбие терминін әрдайым тар мағынада
тәрбиеші тәрбиелейді, кең мағанада өмір тәрбиелейді деп қолданады.
Мұның тәрбие жайындағы жалпы ұғымды анықтауда зор мәні бар. Тар
мағынада тәрбие деп мұғалімнің және тәрбиешінің ата-аналарымен
бірігіп, мақсатты түрде жүргізілетін тәрбие жұмыстарын айтады.
Әрине, тәрбие жұмыстарымен бір ғана мұғалім және ата-аналар
шұғылданып қоймайды. Тәрбие - көптің ісі. Сондықтан тәрбие
мәселелерімен кәсіподақ ұйымдары, қоғамдық мекемелер, еңбек ұжымдары
және бүкіл ұйымдары, қоғамдық мекемелер, еңбек ұжымдары және бүкіл
жұртшылық болып айналысады. Олай болса тәрбиені кең мағынада табиғат
және әлеуметтік ортаның, мектеп пен ата-аналардың, бүкіл бұқараның
тұлғаның дамуы мен қалыптасуына ететін ықпалы деп түсіну керек.
Тәрбие арқылы жеке адамның дүниеге ғылыми-материалистік көзқарасы,
мінез-құлықтық, эстетикалық және осы сияқты қасиеттері қалыптасады, ол
еңбек ынталы қоғамның белсенді мүшесіне айналады.
Қоғам дамуының белгілі сатыларында тәрбиенің құрамды бөліктері –
білім беру мен оқыту ұғымдары бөлшектеніп, жеке мағына бере бастайды.
Білім беру - бұл ұғымды ең алғашқы рет педагогикаға енгізген
Иоганн Генрих Песталоцци.
Білім беру деп - табиғат және қоғам жайында ғылымда жинақталған
білім жүйесін жеке адамның меңгеруін және оны өмірде тиімді етіп
қолданады. Білім беру мәселесі әрбір қоғамның даму дәрежесіне
байланысты. Мысалы, орта ғасырларда санай және оқи білетін адамды
білімі бар деп есептеді. Қазіргі атом, космос және халық шаруашылығын
автоматтандыру дәуірінде білім беру ғылыми-техникалық үндеудің құдіреті
факторы болып отыр. Білім беру өте күрделі ұғым, оны педагогикалық
ғылым тұрғысынан түсіндірудің әр түрлі мәні бар. Егер әңгіме білім
берудің сатылары жөнінде айтылса, онда бастауыш, тоғыз жылдық, орта
және жоғары білім беру ұғымдары пайдаланылады. Ал білім беру
мамандыққа байланысты сөз етілсе, онда педагогикалық, медициналық,
ауыл шаруашылық т.б. осы сияқты ұғымдар қолданылады. Бұл ұғымдардың бір
жағынан, өзара ұйырмашылығы, ал екінші жағынан, бір-бірімен ұштасып
жататын табиғи байланысы болады. Халыққа білім беру ісінің негізі –
жалпы орта білім. Білім беру барысында жеке адамның таным іс-
әрекеттері дамиды, ой-өрісі кеңіп, еңбекке дұрыс көзқарасы және мәдени
деңгейі артады. Жастардың орта және жоғары дәрежелі мамандыққа ие
болуы немесе өндірісте нәтижелі еңбек етуі орта білім алуға
байланысты.
Оқыту – білім берудің негізгі жолы. Оқытушы мен оқушылардың
біріккен іс-әрекетттері, сондықтан да ол екі жақты біртекті процесс:
біріншіден, оқытушы оқушыларға білім беріп, іскерлікке, дағдыға
үйретеді, екінші оқушы таным міндеттерін жете түсініп, дағдыны
агерді және оларды өмірде қолданады.
Педагогикаға тәрбие, білім беру ұғымдары бірыңғай және тұтас
процесс болып қарастырылады. Оқыту барысында білім беру мақсаты іске
асырылады. Солай болса, оқудың білім беру және тәрбиелік мәні бар.
Оқыту барысында оқушыларға теориялық білім мен тәрбие беру бір-
бірімен ұстастырыла жүргізіледі. Мысалы, әдебиет сабағында шығарма
кейіпкерлерінің патриоттық ерлігін мазмұндау арқылы білім бере отырып,
мұғалім оқушылардың фашизмге қарсы өшпенділікке тәрбиелейді. Химия
сабақтарында оқушылар химиялық заңдар, фактылар, теориялар жөніндегі
ғылымның негізімен қаруланады. Халық шаруашылығының маңызы салаларында
химияны қолданумен танысады. Осыған орай, мұғалім оқушылардың ғылыми-
материалистік көзқарастарын қалыптастырады, халқына берілгендік рұқында
тәрбиелеуге көмектеседі.
Негізгі педагогикалық ұғымдар – тәрбие, білім беру, оқыту біріне-
бірі тәуелді, табиғи байланысты. Бұл ұғымдар жастарды өмірге,
практикаға дайындаудың басты құралдары.
Педагогика ғылымының дамуы және оның қазіргі кезеңдегі
міндеттері
Ол Ұлы Қазан төңкерісінен кейін А.В. Луначарский, М.Н. Покровский
сияқты халық ағарту ісінің белгілі қайраткерлерімен бірге қызмет
істей отырып, педагогика ғылымын дамытуда татымды еңбек етті. На
путях к новой школе журналының беттерінде маңызды педагогикалық
мәселелерді үнемі жариялаумен қатар, оны әлеуметтік- педагогикалық
ойлардың органына айналды.
Педагогикалық ғылымның барлық салаларына көңіл бөлді. Әсіресе,
адамдар арасынндағы сауатсыздықты жою, мектепке дейінгі тәрбие,
үйелмен тәрбиесі, политехникалық білім, балалар ұжымының рөлі,
оқушылардың өзін-өзі басқарушылығы, мінез-құлық, еңбек, эстетикалық және
интернационалдық тәрбие мәселелерін ерекше зерттеп, құнды педагогикалық
мұра қалдырды. Бұл кітапта оқуды өнімді еңбекпен ұштастырып жүргізу
туралы демократиялық көзқарастарға талдау жасалынды, келешек қоғам
мектебінің негізгі ерекшеліктері сипатталды.
Педагогикалық тақырыптарға жазылған бірсыпыра құнды еңбектер
педагогика ғылымының дамуына игі әсерін тигізді. Ірі педагог Антон
Семенович Макаренко (1888-1939) педагогика ғылымына үлкен үлес қосты.
Жастарды қайта тәрбиелеудегі өзінің бай тәжірибесіне сүйеніп, оқу-
тәрбие жұмысын жүргізудің жүйелі теориясы мен әдістемесін құрды.
А.С. Макаренконың тәрбие мен оқу жайлы еңбектері, оның 1983 -1986
жылдары жазылып баспадан шыққан сегіз томдық педагогикалық
шығармаларында жинақталған. Оданрда Ата-аналар үшін кітап, Балаларды
тәрбиелеу жайлы лекциялар, Тәрбие жұмысын ұйымдастыру әдістемесі,
Советтік мектеп тәрбиесінің проблемалары, Ұстаздық дастан, Мұнара
үстіндегі тулар, тағы да көптеген педагогикалық және әдеби
тақырыптарға жазылған повесть, мақалалар, әңгімелер мен очерктер. Бұл
еңбектерінде Макаренко тәрбиесінің мақсаттыры мен міндеттерін, әдістері
мен негізгі принуиптерін, балалар ұжымын, оқушыларға қойылатын
бірыңғай педагогикалық талаптарды зерттеп жинақтады.
Қазіргі кезеңде тұрған басты міндеттердің бірі - макаренконың
идеялары мен тәжірибесін кеңінен оқып, терең зерттеп оқу-тәрбие
мекемелерінде шығармашылықпен қолдану. Бұған А.С. Макаренконың мұрасын
тәрбие жұмысына пайдалану мәселелері жөнінде 1972 жылы наурыз
айында Петропавл қаласында өткен Республикалық ғылыми-практикалық
конференция немесе осы жылы наурыздың 27-29 күндерінде Мәскеу қаласында
болған Бүкілодқтық симпозиум дәлел бола алады. Бұл симпозиумға
оқулықтың аыторы Ж.Қоянбаев қатысты Симпозиумге қатысқан педагогтар,
Макаренконың тәрбиеленушілері мен жақын серіктері, бірсыпыра елдердің
ғалымдары: Гюнтер (Германы), А. Левин (Польша), Н.Чакыров (Болгария), Во
Куанг Фук (Вьетнам), т.б. А.С. Макаренконың бай тәжірибесі мен
тәрбие жұмысы теориясын уағыздап қана қоймай, оның еңбектерінде
тәрбие жүйесін жетілдіру мақсаттарымен ғылым негізінде қолданудың
қажет екендігі туралы бірыңғай тұтас пікірлер де болады. А.С.
Макаренконың идеялары, мысалы, Польша мектептерінің 1946 жылдан
қолданала бастады, ал Германия педагогтары А.С. Макаренконың
шығармаларын 1962 жылы неміс тілінде 8 томдық етіп баспадан
шығарды.
А.С. Макаренко педагогиканың үздік шыққан жаңашыл қайраткері,
оның идеяларын меңгеру - педагогикалық ғылымдарды дамытудың маңызды
факторы.
Сонымен жаңа өмірге сәйкес прогресшіл педагогтардың мұраларын
шығармашылық тұрғыдан пайдалану - тәрбиені дамытудың және оның
ғылыми негізін жасаудың басты жолдары.
Қазіргі жағдайда педагогика ғылымының жетістіктері жан-жақты
пайдаланылмайынша, жастарды барлық жағынан бірдей үйлесімді етіп
дамыту мүмкін емес. Өйткені, жас ұрпақ хлқымыздың мұраттарын сөз
жүзінде біліп қоймай, оларды күнделікті істермен тығыз байланыстыра
білуі қажет. Міне, осы тұрғыдан педагогика ғылым мен техниканың
өскелең дәрежесіне сай тәрбие мен оқытудың ғылыми негізін жасайды.
Педагогика ғылымы философия, социология, психология ғылымдарына
сүйеніп, жастарға тәрбие және білім берудің мақсаты мен міндеттерін,
мазмұны мен принциптерін, формалары мен кәсіптік білім берудің
практикасы мен байланысын зерттейді, тәрбие ісінде мектептің, үйелменнің
және жұртшылықтың төлі мен бірлігін анықтайды, адамды дамытуда және
қалыптастыруда еңбектің рөлін жан-жақты зерттейді, озат педагогикалық
теориялар мен тәжірибелерді таратып, оларды оқу-тәрбие барысында
шығармашылық пен пайдаланудың тиімді жолдарын іздестіреді.
Бұл өзекті мәселелерді шешуде және оларды одан әрі жетілдіруде
Білім беру туралы Қазақстан Республикасының Заңы (1992), Қазақстан
Республикасының Жалпы білім беретін мектептері тұжырымдамасы (1992),
Қазақстан Республикасының Тәлім-тәрбие тұжырымдамасы (1993), Қазақстан
Республикасының Жалпы білім беретін мектептер оқушыларды еңбекке оқыту
мен тәрбиелеу тұжырымдамасы (1993) педагогика ғылымының зор сүйеніші
болады. Сонымен бірге көптеген мұғалімдердің де тәжірибелері
педагогика ғылымының дамуына игі әсерін тигізуде.
Педагогика жаңа идеяларды басшылыққа алып, оқушыларды терең
және баянды біліммен қаруландырудың, оларды өмірге, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz