Анатомиялық терминдердің латын тіліндегі дәріптелуі

1. Латын тілі
2. Термин туралы ғылыми түсінік
3. Анатомиялық атаулар

Латын тілі – фармакология, анатомия, медицинаның тілі.
Сонымен қатар, латын тілі барлық ғылым мен техника саласында
терминологияны толықтырудың қайнар көзі. Сол себепті латын тілі тарих,
филология, тарих, дінтану, медицина, құқық, биология мамандықтарында
оқытылып келеді. Әр мамандық саласына байланысты латын тілін оқыту
мақсаты әртүрлілігімен ерекшеленіп, латын тілін оқытудың өзіндік тәсілдері
мен әдістері қалыптасады. Мәселен, филология мамандығында латын тілінің
шығу тарихы, грамматикасы, сөздік құрылымы, құрамы және т.б.
тереңдетілген түрде оқытылады, ал тарих мамандықтарына латын тілін оқыту
– ежелгі немесе ортағасырлық тарихи ескерткіштерді оқу және онымен
танысумен, зерттеумен байланысты.

Муканова З.А. Учебник «Латинский язык» (для гуманитарных
факультетов университетов. – Алматы, 2006.
Азаматова А.Х. Латинский язык и основы научной терминологии.
Алматы, 2008.
Григорьян Е.Л. Пособие по латинскому языку для студентов
исторического, философского и юридического факультетов. Ростовский
государственный университет, 2002. - 44 стр.

Пән: Тілтану, Филология
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті.

СӨЖ
Тақырыбы: Анатомиялық терминдердің латын тіліндегі дәріптелуі

Орындаған: Азамат Әлмұратов
Тексерген: Билялов Ермекқазы Ережепович

Жоспар:
1. Латын тілі
2. Термин туралы ғылыми түсінік
3. Анатомиялық атаулар
Латын тілі - фармакология, анатомия, медицинаның тілі.
Сонымен қатар, латын тілі барлық ғылым мен техника саласында
терминологияны толықтырудың қайнар көзі. Сол себепті латын тілі тарих,
филология, тарих, дінтану, медицина, құқық, биология мамандықтарында
оқытылып келеді. Әр мамандық саласына байланысты латын тілін оқыту
мақсаты әртүрлілігімен ерекшеленіп, латын тілін оқытудың өзіндік тәсілдері
мен әдістері қалыптасады. Мәселен, филология мамандығында латын тілінің
шығу тарихы, грамматикасы, сөздік құрылымы, құрамы және т.б.
тереңдетілген түрде оқытылады, ал тарих мамандықтарына латын тілін оқыту
- ежелгі немесе ортағасырлық тарихи ескерткіштерді оқу және онымен
танысумен, зерттеумен байланысты. Биология мамандығына латын тілін
оқытудағы зат есімнің өзіне тән ерекшеліктері - грамматикалық категориясы.
Қазақ және орыс тілдерімен салыстырғанда латын тіліндегі зат
есімдердің грамматикалық категориясы күрделі болып келеді. Nomen
Substantivum - зат есім тақырыбын бастамас бұрын, ботаникалық,
зоологиялық, анатомиялық терминдерге тоқталып өткен жөн. Ол терминдер
қалай кездесетіндігіне, транслитерация жүйесіне, қазақ, орыс және латын
тілдеріндегі аудармаларын салғастыра отырып, студенттің терминге,
терминдегі зат есімге назарын аударту қажет. Мәселен,
tulpia,aef (лат.) - тюльпан (орыс) - қызғалдақ (қаз.);
delphinus,im (лат.) - дельфин (орыс) - дельфин (қаз.);
antenna,aef (лат.) - усик (орыс) - мұртша (қаз.);
planta,aef (лат.) - растение (орыс) - өсімдік (қаз.);
rosa,aef (лат.) - роза (орыс) - раушан (қаз.), т.б.
Бұл терминдерден транслитерация құбылысының көп жағдайда орыс
тілінде орын алатынын байқауға болады, ал қазақ тілінде әрбір терминге өз
баламасы берілген. Транслитерация құбылысымен қатар кейбір терминдердің
басқа мағынада қолданылатынын байқауға болатынын студенттерге
ұғындыру керек. Мәселен, antenna,aef (лат.) - усик (орыс) - мұртша (қаз.)
терминін телерадио қабылдағышы ретінде қолданылатын антенна атауы
негізінде пайдаланамыз, planta,aef (лат.) - растение (орыс) - өсімдік (қаз.)
терминін плантация атауында кездестіреміз. Осындай термин, оның
құрылуы, қолданылуы, аударылуы секілді мәселелерді талқылай отырып,
аудиторияға латын тіліндегі зат есімді, оның термин түзу барысындағы
маңызын ұғындыру қажет.
Зат есім жайында жалпы түсінік қалыптасқаннан кейін, зат есімнің
грамматикалық категориясына жеке-жеке тоқталып өтуге болады. Алдымен
зат есімнің тектік категориясы - genus: genusmasculinum (carpus, im - плод - жеміс; aster, im - астра - гүлді
өсімдіктің бір түрі; tubus, im - трубка - түтік);
genus femininum (crataegus,i f - боярышник - долана; alnus,i f - ольха-
қандыағаш; arbor,oris f - дерево-ағаш);
genus neutrum (folium, i n - лист - жапырақ; ovum, i n - яйцо -
жұмыртқа).
Зат есімді өзге сөз таптарынан ажырату үшін оның сөздік формасына
назар аудару керек. Зат есімнің сөздік формасы алдымен зат есімнің атау
септік, жекеше түрдегі негізі (nominativus singularius: cygnus, i m - лебедь -
аққу), одан кейін үтір арқылы ілік септік, жекеше түрдегі жалғауы (genetivus
singularius: cygnus, i m - лебедь - аққу), және қай текке (masculinum,
femininum, neutrum: cygnus, i m - лебедь - аққу) жататындығын анықтайтын
ретте келеді. Зат есімнің түр категориясы (numerus): жекеше түрі - singulāris
және көпше түрі -plurālis.
Алты септеуі (casus):
Nominatīvus (Nom.) Атау септік кім?не?
Genetīvus (Gen.) Ілік септік кімнің?ненің?
Datīvus (Dat.) Барыс септік кімге?неге ?
Accusatīvus (Acc.) Табыс септік кімді?нені? қайда?
Ablatīvus (Abl.) Көмектес септік кіммен?немен? қай жерде?
Vocatīvus (Voc.) Қаратпа сөздерде қолданылады кім?не? Мысалы:
Ave, magistra! Сәлеметсіз бе, ұстаз!
Қазіргі кезде Vocatīvus септеуі украин, белорусь, грек тілдерінде
сақталған ( сынку, друже, Галю). Латын тілінде Vocatīvus ІІ септеуден басқа
септеулерде Nominatīvus-пен сәйкес келеді.
Латын тілінде зат есімдер бес түрлі жолмен септеледі. Септелудің түрі
ілік септігінің жекеше түрінің жалғауы арқылы анықталады. Сондықтан зат
есімдердің сөздікте ілік септігінің жекеше түрінің жалғауы міндетті түрде
беріледі.
1-септеудің Gen. Sing. - ae
2-септеудің Gen. Sing. - i
3-септеудің Gen. Sing. - is
4-септеудің Gen. Sing. - us
5-септеудің Gen. Sing. - ei
Зат есімдерді жаттағанда маңызды ескертпе ретінде міндетті түрде екі
формасын есте сақтау қажет (!) - атау және ілік септіктерін, мысалы: avis,
avis f құс; terra, terrae f жер, ел; lupus, lupi m қасқыр.Зат есімді өтіп болған
соң, білімді бекітіп, бірнеше жаттығуларды орындату қажет. Зат есім
тақырыбына сай келесі тапсырмаларды орындату керек. Мысалы,
· төмендегі сөздерді оқыңыз, ілік септігінің жекеше түрінің жалғауы
арқылы қай септеуге жататынын анықтаңыз:
acantha, ae f - ине
brassica, ae f - қыша
fragaria, ae f - бүлдірген
picea, ae f - шырша
planta, ae f - өсімдік
ala, ae f - қанат
antenna, ae f - мұртша
carpus, i m - жемісcereus, i m - тікенек
жапырақты өсімдік
fungus, i m - саңырауқұлақ
folium, i n - жапырақ
granum, i n - дән
trifolium, ii, n - жоңышқа
cuculus, i m - көкек
cygnus, i m - аққу
delphinus, i m - делфин
equus, i m - ат
erinaceus, i m - кірпі
gryllus, i m - қара шегіртке
triturus, i m - құйрықты
қосмекенділер
· төмендегі сөздерді жекеше және көпше түрлерінде септеңіз:
ala, ae f - қанат; ramus, i m - бұтақ; folium, i n - жапырақ; gryllus, i m -
қара шегіртке; cuculus, i m - көкек; fragaria, ae f - бүлдірген
· оқып аударыңыз:
1) Mala herba cito crescit;
2) Scientia potentia est;
3) Terra est sphaera;
4) Aquila non captat muscas;
5) Terra et luna sunt stellae;
6) Philosophia est magistra
vitae;
7) Historia est magistra vitae;
8) Historia est schola vitae;
9) Anguis in Herba;
10) Roma est in Italiā;
11) In terrā et in aquā est vita;
12) In lunā non est vita;
13) In silvis sunt bestiae;
14) Ibi victoria, ubi concordia;
15) Experientia est optima
magistra;
16) ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.