Мұнайды тұрақтандыру қодырғысының технологиялық параметрлерін автоматты бақылау
Аңдатпа
Нормативті құжаттар құрамына төмендегілер енеді:
Анықтамалар
Белгілер мен қысқартулар
Кіріспе
1 Мұнайды тұрақтандыру қондырғысының технологиялық параметрлерін автоматты бақылау
1.1 Мұнай мен мұнай өнімдерінің негізгі физика.химиялық қасиеттері
1.2 Мұнайды алғашқы өңдеу қондырғыларының негізгі аппараттары
1.3 Мұнай өнімдерінің маңызды түрлері
1.4 Мұнайды өңдеуге дайындау. Мунайды жинау және оны тасымалдауға дайындау. Мұнайды тұрақтандыру
1.5 Мұнай өнеркәсібінің комплексті автоматизациялаудағы дамудың негізгі бағыттары
1.6 Мұнайды тұрақтандыру қондырғысының технологиялық сипаттамасы
2 Курстық жобаның мақсаты
3 Мұнайды тұрақтандыру қодырғысының технологиялық параметрлерін автоматты бақылау процесінің бақыланатын технологиялық параметрлерін таңдау және негіздеу
4 Мұнайды тұрақтандыру қодырғысының технологиялық параметрлерін автоматты бақылаудың техникалық өлшеу құралдарын таңдау және негіздеу
4.1 Температураны өлшеп бақылайтын сезгіш элементтерін таңдау
4.2 Қысымды өлшеп бақылайтын сезгіш элементтерін таңдау
4.3 Шығынды өлшеп бақылайтын сезгіш элементтерін таңдау
4.4 Деңгейді өлшеп бақылайтын сезгіш элементтерін таңдау
4.5 Қалқанда орналасатын өлшеу құралын таңдау
4.6 Контроллерді таңдау.
5 Автоматты бақылау жүйесін құрастыру
6 Автоматты бақылау құралдарының спецификациясы
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттері тізімі
Нормативті құжаттар құрамына төмендегілер енеді:
Анықтамалар
Белгілер мен қысқартулар
Кіріспе
1 Мұнайды тұрақтандыру қондырғысының технологиялық параметрлерін автоматты бақылау
1.1 Мұнай мен мұнай өнімдерінің негізгі физика.химиялық қасиеттері
1.2 Мұнайды алғашқы өңдеу қондырғыларының негізгі аппараттары
1.3 Мұнай өнімдерінің маңызды түрлері
1.4 Мұнайды өңдеуге дайындау. Мунайды жинау және оны тасымалдауға дайындау. Мұнайды тұрақтандыру
1.5 Мұнай өнеркәсібінің комплексті автоматизациялаудағы дамудың негізгі бағыттары
1.6 Мұнайды тұрақтандыру қондырғысының технологиялық сипаттамасы
2 Курстық жобаның мақсаты
3 Мұнайды тұрақтандыру қодырғысының технологиялық параметрлерін автоматты бақылау процесінің бақыланатын технологиялық параметрлерін таңдау және негіздеу
4 Мұнайды тұрақтандыру қодырғысының технологиялық параметрлерін автоматты бақылаудың техникалық өлшеу құралдарын таңдау және негіздеу
4.1 Температураны өлшеп бақылайтын сезгіш элементтерін таңдау
4.2 Қысымды өлшеп бақылайтын сезгіш элементтерін таңдау
4.3 Шығынды өлшеп бақылайтын сезгіш элементтерін таңдау
4.4 Деңгейді өлшеп бақылайтын сезгіш элементтерін таңдау
4.5 Қалқанда орналасатын өлшеу құралын таңдау
4.6 Контроллерді таңдау.
5 Автоматты бақылау жүйесін құрастыру
6 Автоматты бақылау құралдарының спецификациясы
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттері тізімі
Курстық жобаның мақсаты технологиялық процестерді бақылау мен басқару құралдарына сүйене отырып автоматтандыру жүйесін құрастырғанда, жетілдіру және толықтыру.
Технологиялық процестерді басқару мен бақылау үшін сезгіш элементтерден келіп түсетін сигналдарды дер кезінде керекті басқару құралдарына жеткізу керек. Сол үшін технологиялық параметрлерді қабылдайтын сезгіш элементтерді дұрыс таңдап, сол процестерді басқаруға керекті деп таңдап алынған контроллерлерге жеткізу курстық жобаның негізгі мақсаты. Технологиялық процестерді толық жетілдіре түсу және оны басқару өндірістік объектілердің тиімділігін арттыра түседі. Сонымен қатар, автоматты түрде өндірісті басқару үшін электронды есептеу машинасының алатын орыны бөлек. Микро-электронды есептеу машинасының көмегімен объектіде болып жатқан шексіз мәліметтерді өңдей отырып, технологиялық процестерді ең жаксы, үйлесімді жүйеге келтіруге болады. Бірақ мұны іс жүзіне асыру көптеген жағдайларға байланысты болып келеді. Мысалы, объектіден келіп түсетін мәліметтерге, сезгіш элементтердің дәлдігіне, өлшеу құралдарының күйіне сонымен қатар, объектіде болып жатқан құбылыстар туралы белгі беретін кұралдарға байланысты болады.
Технологиялық процестерді басқару мен бақылау үшін сезгіш элементтерден келіп түсетін сигналдарды дер кезінде керекті басқару құралдарына жеткізу керек. Сол үшін технологиялық параметрлерді қабылдайтын сезгіш элементтерді дұрыс таңдап, сол процестерді басқаруға керекті деп таңдап алынған контроллерлерге жеткізу курстық жобаның негізгі мақсаты. Технологиялық процестерді толық жетілдіре түсу және оны басқару өндірістік объектілердің тиімділігін арттыра түседі. Сонымен қатар, автоматты түрде өндірісті басқару үшін электронды есептеу машинасының алатын орыны бөлек. Микро-электронды есептеу машинасының көмегімен объектіде болып жатқан шексіз мәліметтерді өңдей отырып, технологиялық процестерді ең жаксы, үйлесімді жүйеге келтіруге болады. Бірақ мұны іс жүзіне асыру көптеген жағдайларға байланысты болып келеді. Мысалы, объектіден келіп түсетін мәліметтерге, сезгіш элементтердің дәлдігіне, өлшеу құралдарының күйіне сонымен қатар, объектіде болып жатқан құбылыстар туралы белгі беретін кұралдарға байланысты болады.
1. Тапалов Т. Технологиялық процестер мен өндірістерді автоматты басқару. Оқулық. Алматы, 2000.- 196 с.: ил.
2. Тапалов Т. Технологиялық процестер мен өндірістерді автоматты бақылау мен басқару. Оқулық. Алматы, 1995.- 184 с.: ил.
3. Тапалов Т. Технологиялық өлшеулер мен өлшеу құралдары. Оқу құралы.- Шымкент.: М. Әуезов атындағы ОҚМУ, 2007.- 177б.
4. Кулаков М.В. Технологические измерения и приборы для химических производств. М.: Машиностроение, 1983.- 424 с., ил.
5. Фарзане Н.Г. Технологические измерения и приборы. М.: Высш.шк., 1989.-456 с.: ил.
6. Чистяков Н.Д. Сборник задач и вопросов по теплотехническим измерениям и приборам. М.: Высш.шк.1985 – 345 с.: ил.
7. Иванова Г.М и др., Теплотехнические измерения и приборы. Учебник для вузов. М.: Энергоатомиздат, 1984.-232 с., ил.
8. Справочные материалы фирмы МЕТРАН (Россия), 2008 г.
9. http: //.ad.siemens.de/simatic-software.
10. Нұрсұлтанов Ғ.М. Абайұлданов К.Н. мұнай және газды өндіріп, өңдеу.Оқулық. Алматы,2000.
11. Тапалов Т. «Технологиялық өлшеулер мен құралдар», «Мұнай өндірісіндегі технологиялық өлшеулер» пәндерінің курстық жобаларына арналған әдістемелік нұсқаулар. - Шымкент: М.Әуезов атындағы ОҚМУ.; 2005.- 60с. ил.
12. Справочные материалы фирмы МЕТРАН (Россия), 2009 г.
13. Справочные материалы фирмы HONEYWELL (США), 2009 г.
14. Справочные материалы фирмы КОМБИТ ,2008 г.
15. Справочные материалы фирмы FISHER-ROSEMOUT (Германия),2008г.
16. ГОСТ 2.106-96 - Единая система конструкторской документации. Текстовые документы
17. ГОСТ 2.109-73 - Единая система конструкторской документации. Основные требования к чертежам
18. ГОСТ 2.301-68 - Единая система конструкторской документации. Форматы
19. ГОСТ 2.302-68 - Единая система конструкторской документации. Масштабы
20. ГОСТ 2.303-68 - Единая система конструкторской документации. Линии
21. ГОСТ 2.708-81 - Единая система конструкторской документации. Правила выполнения электрических схем цифровой вычислительной техники
22. ГОСТ 2.709-89 - Единая система конструкторской документации. Обозначения условные проводов и контактных соединений электрических элементов, оборудования и участков цепей в электрических схемах
23. ГОСТ 2.710-81 - Единая система конструкторской документации. Обозначения буквенно-цифровые в электрических схемах
24. ГОСТ 2.721-74 - Единая система конструкторской документации. Обозначения условные графические в схемах. Обозначения общего применения
25. ГОСТ 2.781-96 - Единая система конструкторской документации. Обозначения условные графические. Аппараты гидравлические и пневматические, устройства управления и приборы контрольно-измерительные
26. ГОСТ 2.787-71 - Единая система конструкторской документации. Обозначения условные графические в схемах. Элементы, приборы и устройства газовой системы хроматографов
27. ГОСТ 21.408-93 СПДС. Правила выполнения рабочей документации автоматизации технологических процессов.
28. ГОСТ 2.105-95 ЕСКД. Общие требования к текстовым документам.
29. СТ РК 1.5-2004 Общие требования к построению, изложению, оформлению и содержанию стандартов.
30. ГОСТ 2.102 –68 ЕСКД. Виды и комплектность конструкторских документов.
31. ГОСТ 2.104-2006 ЕСКД. Основные надписи.
32. ГОСТ 2.201-80 ЕСКД. Обозначение изделий и конструкторских документов.
33. ГОСТ 2.301-68 ЕСКД. Форматы.
34. ГОСТ 2.304-81 ЕСКД. Шрифты чертежные.
35. ГОСТ 2.321-84 ЕСКД. Обозначения буквенные.
36. ГОСТ 2.601-2006 ЕСКД. Эксплуатационные документы.
37. ГОСТ 2.701-84 ЕСКД. Схемы. Виды и типы. Общие требования к выполнению.
38. ГК РК 04-2003 Классификатор продукции по видам экономической деятельности (КПВЭД).
39. СТ ЮКГУ 4.02-2008 Стандарт университета. Общие требования к построению, изложению и оформлению документации СМК.
40. СТ ЮКГУ 7.11-2008 Стандарт университета. Управление учебно-методическими процессами.
41. ДП ЮКГУ 4.03-2008.
42. Ефимова И.Е., Тасыбаева Ш.Б., Сабырханов Д.С. Методичекие рекомендации по разработке Учебно-методических комплексов специальности и дисциплин. Шымкент. 2008,
2. Тапалов Т. Технологиялық процестер мен өндірістерді автоматты бақылау мен басқару. Оқулық. Алматы, 1995.- 184 с.: ил.
3. Тапалов Т. Технологиялық өлшеулер мен өлшеу құралдары. Оқу құралы.- Шымкент.: М. Әуезов атындағы ОҚМУ, 2007.- 177б.
4. Кулаков М.В. Технологические измерения и приборы для химических производств. М.: Машиностроение, 1983.- 424 с., ил.
5. Фарзане Н.Г. Технологические измерения и приборы. М.: Высш.шк., 1989.-456 с.: ил.
6. Чистяков Н.Д. Сборник задач и вопросов по теплотехническим измерениям и приборам. М.: Высш.шк.1985 – 345 с.: ил.
7. Иванова Г.М и др., Теплотехнические измерения и приборы. Учебник для вузов. М.: Энергоатомиздат, 1984.-232 с., ил.
8. Справочные материалы фирмы МЕТРАН (Россия), 2008 г.
9. http: //.ad.siemens.de/simatic-software.
10. Нұрсұлтанов Ғ.М. Абайұлданов К.Н. мұнай және газды өндіріп, өңдеу.Оқулық. Алматы,2000.
11. Тапалов Т. «Технологиялық өлшеулер мен құралдар», «Мұнай өндірісіндегі технологиялық өлшеулер» пәндерінің курстық жобаларына арналған әдістемелік нұсқаулар. - Шымкент: М.Әуезов атындағы ОҚМУ.; 2005.- 60с. ил.
12. Справочные материалы фирмы МЕТРАН (Россия), 2009 г.
13. Справочные материалы фирмы HONEYWELL (США), 2009 г.
14. Справочные материалы фирмы КОМБИТ ,2008 г.
15. Справочные материалы фирмы FISHER-ROSEMOUT (Германия),2008г.
16. ГОСТ 2.106-96 - Единая система конструкторской документации. Текстовые документы
17. ГОСТ 2.109-73 - Единая система конструкторской документации. Основные требования к чертежам
18. ГОСТ 2.301-68 - Единая система конструкторской документации. Форматы
19. ГОСТ 2.302-68 - Единая система конструкторской документации. Масштабы
20. ГОСТ 2.303-68 - Единая система конструкторской документации. Линии
21. ГОСТ 2.708-81 - Единая система конструкторской документации. Правила выполнения электрических схем цифровой вычислительной техники
22. ГОСТ 2.709-89 - Единая система конструкторской документации. Обозначения условные проводов и контактных соединений электрических элементов, оборудования и участков цепей в электрических схемах
23. ГОСТ 2.710-81 - Единая система конструкторской документации. Обозначения буквенно-цифровые в электрических схемах
24. ГОСТ 2.721-74 - Единая система конструкторской документации. Обозначения условные графические в схемах. Обозначения общего применения
25. ГОСТ 2.781-96 - Единая система конструкторской документации. Обозначения условные графические. Аппараты гидравлические и пневматические, устройства управления и приборы контрольно-измерительные
26. ГОСТ 2.787-71 - Единая система конструкторской документации. Обозначения условные графические в схемах. Элементы, приборы и устройства газовой системы хроматографов
27. ГОСТ 21.408-93 СПДС. Правила выполнения рабочей документации автоматизации технологических процессов.
28. ГОСТ 2.105-95 ЕСКД. Общие требования к текстовым документам.
29. СТ РК 1.5-2004 Общие требования к построению, изложению, оформлению и содержанию стандартов.
30. ГОСТ 2.102 –68 ЕСКД. Виды и комплектность конструкторских документов.
31. ГОСТ 2.104-2006 ЕСКД. Основные надписи.
32. ГОСТ 2.201-80 ЕСКД. Обозначение изделий и конструкторских документов.
33. ГОСТ 2.301-68 ЕСКД. Форматы.
34. ГОСТ 2.304-81 ЕСКД. Шрифты чертежные.
35. ГОСТ 2.321-84 ЕСКД. Обозначения буквенные.
36. ГОСТ 2.601-2006 ЕСКД. Эксплуатационные документы.
37. ГОСТ 2.701-84 ЕСКД. Схемы. Виды и типы. Общие требования к выполнению.
38. ГК РК 04-2003 Классификатор продукции по видам экономической деятельности (КПВЭД).
39. СТ ЮКГУ 4.02-2008 Стандарт университета. Общие требования к построению, изложению и оформлению документации СМК.
40. СТ ЮКГУ 7.11-2008 Стандарт университета. Управление учебно-методическими процессами.
41. ДП ЮКГУ 4.03-2008.
42. Ефимова И.Е., Тасыбаева Ш.Б., Сабырханов Д.С. Методичекие рекомендации по разработке Учебно-методических комплексов специальности и дисциплин. Шымкент. 2008,
Пән: Автоматтандыру, Техника
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 34 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 34 бет
Таңдаулыға:
Аңдатпа
Курстық жобаға келетін болсақ, жоба 6 бөлімнен тұрады. Курстық жобада
10-сурет, 1-параметрлердің функционалдық схемасы көрсетілген. Курстық
жобаның мақсаты мұнайды құрамындағы газдардан тазарту. Ол үшін мұнайдың
физикалық және химиялық қасиеттерін ескере отырып технологиялық процестерді
басқару мен бақылау үшін сезгіш элементтерді таңдау. Осы процестерді
басқаруға керекті деп таңдап алынған контроллерлерге сезгіш элементтен
келіп түсетін сигналды жеткізу курстық жобаның негізгі мақсаты.
Мазмұны
Аңдатпа
Нормативті құжаттар құрамына төмендегілер енеді:
Анықтамалар
Белгілер мен қысқартулар
Кіріспе
1 Мұнайды тұрақтандыру қондырғысының технологиялық параметрлерін автоматты
бақылау
1.1 Мұнай мен мұнай өнімдерінің негізгі физика-химиялық қасиеттері
1.2 Мұнайды алғашқы өңдеу қондырғыларының негізгі аппараттары
1.3 Мұнай өнімдерінің маңызды түрлері
1.4 Мұнайды өңдеуге дайындау. Мунайды жинау және оны тасымалдауға
дайындау. Мұнайды тұрақтандыру
1.5 Мұнай өнеркәсібінің комплексті автоматизациялаудағы дамудың негізгі
бағыттары
1.6 Мұнайды тұрақтандыру қондырғысының технологиялық сипаттамасы
2 Курстық жобаның мақсаты
3 Мұнайды тұрақтандыру қодырғысының технологиялық параметрлерін автоматты
бақылау процесінің бақыланатын технологиялық параметрлерін таңдау және
негіздеу
4 Мұнайды тұрақтандыру қодырғысының технологиялық параметрлерін автоматты
бақылаудың техникалық өлшеу құралдарын таңдау және негіздеу
4.1 Температураны өлшеп бақылайтын сезгіш элементтерін таңдау
4.2 Қысымды өлшеп бақылайтын сезгіш элементтерін таңдау
4.3 Шығынды өлшеп бақылайтын сезгіш элементтерін таңдау
4.4 Деңгейді өлшеп бақылайтын сезгіш элементтерін таңдау
4.5 Қалқанда орналасатын өлшеу құралын таңдау
4.6 Контроллерді таңдау.
5 Автоматты бақылау жүйесін құрастыру
6 Автоматты бақылау құралдарының спецификациясы
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттері тізімі
Нормативті құжаттар құрамына төмендегілер енеді:
1. Техникалық регламенттер.
2. Мемлекеттікстандарттар (СТ РК).
3. Мемлекетаралықстандарттар (ГОСТ).
4. Халықаралықстандарттар.
5. Техникалықшарттар, т.б.
6. ГОСТ 2.106-96 - Единая система конструкторской документации.
Текстовые документы.
7. ГОСТ 2.109-73 - Единая система конструкторской документации. Основные
требования к чертежам.
8. ГОСТ 2.301-68 - Единая система конструкторской документации. Форматы.
9. ГОСТ 2.302-68 - Единая система конструкторской документации.
Масштабы.
10. ГОСТ 2.303-68 - Единая система конструкторской документации. Линии.
11. ГОСТ 2.708-81 - Единая система конструкторской документации. Правила
выполнения электрических схем цифровой вычислительной техники.
12. ГОСТ 2.709-89 - Единая система конструкторской документации.
Обозначения условные проводов и контактных соединений электрических
элементов, оборудования и участков цепей в электрических схемах.
13. ГОСТ 2.710-81 - Единая система конструкторской документации.
Обозначения буквенно-цифровые в электрических схемах.
14. ГОСТ 2.721-74 - Единая система конструкторской документации.
Обозначения условные графические в схемах. Обозначения общего применения.
15. ГОСТ 2.781-96 - Единая система конструкторской документации.
Обозначения условные графические. Аппараты гидравлические и пневматические,
устройства управления и приборы контрольно-измерительные.
16. ГОСТ 2.787-71 - Единая система конструкторской документации.
Обозначения условные графические в схемах. Элементы, приборы и устройства
газовой системы хроматографов.
17. СТ ЮКГУ 4.02-2008 Стандарт университета. Общие требования к
построению, изложению и оформлению документации СМК.
17. СТ ЮКГУ 7.11-2008 Стандарт университета. Управление учебно-
методическими процессами.
18. ДП ЮКГУ 4.03-2008.
19. Ефимова И.Е., Тасыбаева Ш.Б., Сабырханов Д.С. Методичекие
рекомендации по разработке Учебно-методических комплексов специальности и
дисциплин. Шымкент. 2008.
Анықтамалар
Өндірістегі процестерді автоматтандыру дегеніміз - сол технологиялық
операцияны адамның көмегінсіз техникалық кұралдардың басқаруымен іс жүзіне
асыру.
Өлшеу - белгілі техникалық құралдардың көмегімен физикалық шаманың
тәжірибе арқылы мәнін табу.
Дәлдікпен өлшеу дегеніміз - өлшенген нәтиженің өзінің шын мәніне жақын
жатқандағында.
Қате - өлшемнің шын мәні мен оның өлшенген кездегі мәндерінің
арасындағы айырмаға тең шаманы айтады.
Өлшеу құралдары - өлшенетін мәліметтерді ыңғайлы түрде көрсететін құрал
– жабдық.
Физика – химиялық өлшеу - заттың құрамын, физика-химиялық қасиетін
өлшеуді деп атайды.
Жылу – техникалық өлшеу дегеніміз - объектерде жүріп жатқан технолгиялық
процестердің температураларын, қысымдарын, шығындарын, деңгейлерін өлшеу.
Автоматика - адамның қатысуынсыз - ақ жұмысты белгілі бір механизмдердің
көмегі арқылы немесе орындалып жатқан процесті реттеп отыру.
Өзгерткіштер - өлшенетін мәліметтердің көзі болып табылатын және алыс
жерге жеткізетін сигналдың көзі ретінде пайдаланылатын өлшеу құралы.
Өлшенетін шама - өлшеу үшін таңдап алынған физикалық шама.
Сезгіш элемент – технологиялық параметрдің мәнін өлшейді.
Электр тоғы дегеніміз – электр зарядын тасымалдаушы электрондардың бір
бағытты қозғалысы.
Белгілер мен қысқартулар
МӨЗ - мұнай өңдеу зауыты.
ШТ - шартты тұтқырлық.
ТИ - тұтқырлық индексі.
АҚ - атмосфералы құбырлы.
АВҚ - атмосфералы-вакуумды құбырлы.
БТ - бутан техникалық.
МДҚ - мұнайды дайындау қондырғысы.
ГӨЗ - газ өңдеу зауыты.
ЖӨҚ - жеке өлшеу қондырғысы.
ОГФҚ - орталық газфракциялаушы қондырғы.
P - қысымы.
F - шығын.
T - температура.
L - деңгей.
ВА - вакуумдік айдау.
ЖКО - жоғары категориялы отындар.
tr - уақыты.
Vr - көлемі.
Кіріспе
Курстық жобаның мақсаты технологиялық процестерді бақылау мен басқару
құралдарына сүйене отырып автоматтандыру жүйесін құрастырғанда, жетілдіру
және толықтыру.
Технологиялық процестерді басқару мен бақылау үшін сезгіш элементтерден
келіп түсетін сигналдарды дер кезінде керекті басқару құралдарына жеткізу
керек. Сол үшін технологиялық параметрлерді қабылдайтын сезгіш элементтерді
дұрыс таңдап, сол процестерді басқаруға керекті деп таңдап алынған
контроллерлерге жеткізу курстық жобаның негізгі мақсаты. Технологиялық
процестерді толық жетілдіре түсу және оны басқару өндірістік объектілердің
тиімділігін арттыра түседі. Сонымен қатар, автоматты түрде өндірісті
басқару үшін электронды есептеу машинасының алатын орыны бөлек. Микро-
электронды есептеу машинасының көмегімен объектіде болып жатқан шексіз
мәліметтерді өңдей отырып, технологиялық процестерді ең жаксы, үйлесімді
жүйеге келтіруге болады. Бірақ мұны іс жүзіне асыру көптеген жағдайларға
байланысты болып келеді. Мысалы, объектіден келіп түсетін мәліметтерге,
сезгіш элементтердің дәлдігіне, өлшеу құралдарының күйіне сонымен қатар,
объектіде болып жатқан құбылыстар туралы белгі беретін кұралдарға
байланысты болады.
Технологиялық процестерді автоматты түрде реттегіш жүйенің негізі сол
процестерді атоматты түрде бақылау болып табылады. Яғни, технологиялық
процестерді бақылау үшін, процестердің қайсыбір қасиетін сипаттайтын шаманы
(параметрін) өлшеу қажет. Өлшеу үшін арнайы өлшеу құралдарының құрылыстары
бір-біріне ұқсамайтын әрқилы болуы да мүмкін.
Өлшеу кұралдарының көмегімен әртүрлі технологиялық параметрлерді өлшеу
және өлшеу құралдарының, сезгіш элементтердің схемалары қарастырылған.
Сонымен қатар, шет елдердің өлшеу құралдарына да көңіл бөлінген. Атап
айтатын босақ Хонневелл, Сименс,Метран, фирмаларының өлшеу құралдарының
өзгешіліктері мен артықшылықтарана, олардың технологиялық процестер мен
өндірістерді басқарудағы алатын орындарына қарай салыстыра отырып таңдау.
1 Мұнайды тұрақтандыру қондырғысының технологиялық параметрлерін
автоматты бақылау
1.1 Мұнай мен мұнай өнімдерінің негізгі физика-химиялық қасиеттері
Мұнай - сұйық каустобиолеттср катарына жататын табиғи ішкі зат. Мұнай _
ашық сары, жасыл және қоңыр қошқыл. кейде қара түсті болып келетін, өзіне
тән иісі бар, ультракүлгіп сауле жарығын шығаратын сұйықтық. Оның түсі
құрамындағы элементтерге байланысты. Кей жағдайларда түсі ақшыл мұнай да
кездеседі, мысалы: Әзірбайжан мемлекеттеріндегі [8] Сурахаиа кен орнынан
ақтүсті мұнай өндіріліп келеді. Генетикалық тұрғыдан алғанда мұнай шөгінді
тау жыныстары орталығында пайда болған, басқаша айтқанда мұнай тектерінің
езгерістсрге ұшырауынан пайда болған органикалық заттардың қалдығынан өз
алдына көшу (миграция) арқылы шоғырланып жиылған табиғи концентрат болып
саналады.
Мұнайды өңдеудің әдістерінің және тауарлы мұнай өнімдерінің,
шаруашылықтың әртүрлі саласында пайдалануының негізін физика-химиялық
процестер құрайды. Осы процестерді басқару үшін мұнай фракцияларының,
олардың құрамына кіретін көмірсутектерінің және басқа шикі заттағы
органикалық қосылыстардың физикалық және физика-химиялық қасиеттерін терең
білу қажет.
Тығыздық. Мұнай мен мұнай өнімдерін сипаттауға абсолюттікті де,
салыстырмалы тығыздықты да пайдаланады. Іс жүзінде негізінен салыстырмалы
тығыздықты анықтайды, ол өлшемсіз, бірдей көлемдегі мұнай өнімінің
массасының су массасына 40С қатынасына тең. МССТ-да мұнай өнімдерінде 200С
өлшенген тығыздық көрсетіледі және ол деп белгіленеді. Кейбір
елдерде тығыздықты анықтауға стандартты температура есебінде мұнайға да,
суға да 150С алынады да деп белгіленеді.
Тығыздыққа кері мәнді – сыбағалы көлемді мұнай мен мұнай өнімдерінің
резервуарлардағы мөлшерін өлшеу үшін көп қолданады. Сыбағалы көлемді см3г
және м3т өлшейді. Тығыздықты анықтаудың стандарты есебінде пикнометрлік
және ареометрлік әдістері (МССТ 3900-85) қолданылады.
Мұнай өнімдерінің қайнау аралық температурасының өсуімен олардың
тығыздығы көбейеді. Температураның өсуімен мұнай өнімдерінің тығыздығы
кемиді де, ал сыбағалы көлемі өседі. Көптеген мұнай өнімдеріне (әсіресе
парафині аздарға) тығыздықтың температураға байланыстылығы тура сызықты
заңдылықпен өзгереді, Д.И.Менделеевтің тапқан формуласына сәйкес
төмендегідей:
(1.1)
мұнда - мұнай өнімінің берілген температурадағы салыстырмалы
тығыздығы; - стандартты температурадағы (200С) мұнай өнімдерінің
салыстырмалы тығыздығы; - температураның бір градусқа өзгергендегі
тығыздықтың өзгеруіне енгізілетін түзету.
Тұтқырлық. Мұнай және мұнай өнімдерінің тұтқырлығы немесе ішкі үйкелісі
химиялық және фракциялық құрамға байланысты. Кинематикалық және динамикалық
тұтқырлық болады. Кинематикалық тұтқырлықты динамикалық тұтқырлықтың,
сұйықтың тығыздығына қатынасы есебінде, бірдей температурада анықтайды,
өлшемі м2с.
Шартты тұтқырлық (ШТ) деп 200см3 сынаушы мұнай өнімінің вискозиметрден
сынау температурасында ағу уақытының 200С 200см3 дистилляицияланған судың
ағу уақытына қатынасын айтады. ШТ – салыстырмалы көрсеткіш (сондықтан да
өлшемсіз) және шартты градуспен (0ШТ) беріледі. Шартты тұтқырлық тағы да
Сейболт және Редвуд секунттарымен де беріледі (Сейболт және Редвуд
вискозиметрлерінде өлшенеді). Шартты тұтқырлықты көбінесе тұтқыр ауыр мұнай
өнімдеріне анықтайды.
Тұтқырлыұты температураға байланысты берілген мұнай өнімінің қисық
сызықты болып келеді. Осы байланысты көрсететін әртүрлі эмпирикалық
теңдеулер белгілі. Ең көп тараған Вальтер формуласы:
lglg(vt-a)=A-BlgT (1.2)
мұнда а=0,6; А және В – тұрақтылар.
Тұтқырлық индексі – мұнай өнімдерінің кинематикалық тұтқырлығының 50
және 1000С қатынасы. Тұтқырлық индексі мұнай майларының пайдалану
қасиеттерін сипаттайды. Егер температураның өзгеруімен майлаушы майлардың
тұтқырлығы аз өзгерсе, онда оның тұтқырлық индексі жоғары және соғырлым
оның сапасы жақсы болады. Тұтқырлық индексі мұнай өнімдерінің топтық
көмірсутек құрамына және көмірсутектердің құрылымына байланысты. Ең көп
тұтқырлық индексі парафинді көмірсутектеріне, ең аз – қысқа тізбекті көп
сақиналы ароматикалық көмірсутектерге тән.
Молекулалық масса. Молекулалық масса - мұнай мен мұнай өнімдерінің өте
маңызды сипаттамасы. Бұл көрсеткіш мұнай фракциясының заттарының орта
молекулалық массасының мәнін көрсетеді және мұнай өнімдерінің құрамы
жөнінде қорытынды жасауға мүмкіндік береді. Оны мұнай өңдеу аппараттарын
есептеуге қолданады. Молекулалық масса өнімдердің қайнау температурасына
байланысты және молекулалық рефракцияны, парохорды (мұнай фракцияларының
химиялық құрамын сипаттайтын эмпирикалық байланыс) анықтауда пайдаланады.
Мұнайдың бірінші сұйық көмірсутегі пентанның молекулалық массасы 72-ге тең.
Ал мұнайдың шайыр заттарының молекулалық массасы 1500-2000 жетеді. Көп
мұнайдың орта молекулалық массасы 250-300 аралығында болады. Мұнай
фракцияларының аралық қайнау температурасы өскен сайын, олардың молекулалық
массасы (Морт) 90-нан (50-100 ºС фракцияларға) 480 дейін (550-600 ºС
фракцияларына) өседі.
Мұнай өнімдерінің молекулалық массасын анықтауды, жеке заттардыкі
сияқты, әр түрлі әдістермен жүргізеді, бұл олардың қасиетінің әртүрлілігін
көрсетеді. Бір өнімнің молекулалық массасын анықтау тәсілі екінші өнімнің
осы көрсеткішін анықтауға жарамайтыны жиі кездеседі. Аналитикалық
тәжірибеде криоскопия, эбулиоскопия және сирегірек осмотикалық әдістер
қолданылады.
Мұнайдың электр тогын өткізу қасиеті. Сусыз мұнай және мұнай өнімдері
диэлектрлі қасиет көрсетеді, яғни электр тогын өткізбейді. Мұнай
өнімдерінің салыстырмалы диэлектрикалық тұрақтысының Е мәні 2 шамасында,
бұл шыны (Е=7), фарфор (Е=5-7), мрамор (Е=8-9) сияқты изоляторларға
қарағанда 3-4 есе кем. Сусыз таза мұнай өнімдерінің электр тогын
өткізгіштігі өте төмен. Мысалы, қатты парафиндер электротехникалық
өндірісте изолятор есебінде қолданылады, ал арнайы мұнай майлары
(трансформатор, конденсатор) – электро- және радио өндірістерінде
трансформаторларға, конденсаторларға және басқа аппараттарға құюға
пайдаланады. С-220 маркалы жоғары вольтті изоляцияға арналған майды жоғары
қысымды кабельдерде толтыру үшін пайдаланады. Барлық жоғарыда келтірілген
жағдайда, мұнай майлары ішінара жылуды бөліп жіберу мақсатында пайдаланады.
Мұнай өнімдерінің жоғарғы диэлектрикалық қасиеті олардың бетінде
статикалық электр тогының зарядтарының жиналуына көмектеседі. Олардың
разряды ұшқын шығаруы, ал сондықтан мұнай өнімдерінің жануы, осының
нәтижесінде, өрт және қопарылыс болуы мүмкін. Статикалық электр тогының
түзілуі әртүрлі себептерден болуы мүмкін. Мысалы, мұнай өнімдерін мұржамен
айдағанда үйкелістен немесе сұйық ағынның мұржаның қабырғасына соғылуының
нәтижесінде, кейбір кездерде өте жоғарғы кернеулі заряд пайда болады.
Мұндай статикалық электр тогының жиналуымен күрестің ең тиімді әдісі
аппараттардың, тораптардың, мұржа бойындағы барлық металл бөлшектерін жерге
жалғастыру болып саналады.
1.2 Мұнайды алғашқы өңдеу қондырғыларының негізгі аппараттары
Мұнайды өңдеу қондырғыларында көп қолданылатын аппараттар мен құрал-
жабдықтар қатарына ректификациялау калонналары, құбырлы пештер, жылу
алмастырғыштар мен әртүрлі сыйымдылық аппараттар жатады.
Ректификациялау калонналары. Мұнай өңдеу зауыттарында қолданылып жүрген
ректификациялау калонналар технологиялық міндетіне, қысымына, бу мен сұйық
арасындағы жанасуды іске асыру тәсіліне, қоспа өнімдерді бөлгенде алынған
заттардың санына байланысты жіктеледі. Ректификациялау аппараттары
атқаратын міндетіне байланысты мұнайды атмосферада айдау калоннасына,
бензинсіздендіру, мазутты вакуумда айдау, тұрақтандырушы және т.б.
бөлінеді. Қысымға байланысты – қысымда істейтұғын атмосфералы, вакуумды
болып бөлінеді. Жанасуды іске асыру тәсіліне байланысты табақшалы және
отырғышты болып бөлінеді. Көпшілік технологиялық қондырғыларда мұнайды
өңдеуде тек табақшалы калонналар қолданылады.
Ректификациялау табақшаларының әртүрлілері болады – қақпақта, қақпақсыз,
бағытталған – ағушы және т.б. Табақша деген металдан жасалған, бойында
көптеген, булардың өтуіне жасалған тесіктері бар диск. Тесіктер бойында
белгілі биіктікте бортиктер-стакандар орналасады. Олардың әсерімен
табақшада белгілі сұйық қабаты ұсталып тұрады. Стакандар жоғары жағынан
қақпақпен жабылады. Стаканның жоғарғы белдеуі мен қақпақтың арасында
төменгі табақшалардан түсетін буларды өткізу үшін саңылау болады. Жұмыс
кезінде қақпақтар сұйық қабатына батып тұрады да, осының әсерінен
гидравликалық кедергі түзіледі. Бу сұйықтық арқылы барботаждан өтеді.
Табақшалардағы сұйықтық деңгейі құйылушы қалқамен реттеледі. Оның
төменгі бөлігі келесі табақшаға дейін жетеді. Артық сұйықтық құйылушы
қалқамен төмен орналасқан табақшаға түседі. Қақпақтың деңгейін қақпақ пен
стаканның жоғарғы ернеуінің арасын өзгертумен реттеуге болады.
Қақпақтың әртүрлі конструкциялары: науалы, дөңгелек, алтықбырғалы, S-
тәрізді болады. МӨЗ 1960ж. Дейін науалы қақпақты табақшалар қолданылып
келді. Олардың конструкциясы қарапайым және жеңіл жиналады. Науалы
табақшалардың негізгі кемшіліктері – барботаж бетінің аздығы(табақша
бетінің 30% дейін құрайды), бұл бу жылдамдығын өсіріп, флегманың онымен
ілесіп кетуіне алып кетеді.
Жылу алмастырғыштар. Жылуалмастырғыштар мұнай өңдеу және мұнай-химия
зауыттарының барлық технологиялық қондырғыларының аппараттарының негізгі
құрамына кіреді. Олардың құны технологиялық қондырғылар құрал-жабдықтарының
жалпы құнының шамамен 15% құрайды. Жылуалмастырғыштарды процеске қатысушы
өнімдерді қыздыруда, буландыруда, конденсациялауда, кристалдауда, балқытуда
және қатыруда, сонымен қатар бу-генераторы және пайдаланушы-қазан есебінде
қолданылады.
МӨЗ қолданылып келе жатқан жылуалмастырғыштар, өның ішінде алғашқы өңдеу
қондырғыларындағылар мынандай топтарға бөлінеді: 1) құбыр құбырдағы
типтес жылуалмастырғыштар; 2) қанталма құбырлы жылуалмастырғыштар; 3)
ауамен суыту аппараттары; 4) тікелей араласумен жылуалмастырғыштар.
Құбыр құбырдағы типтес жылуалмастырғыштар тазалау үшін жеңіл
бөлшектенеді және жылу алмастырушы ортаны кез келген температура
айырмашылығнда пайдалана алады. Олар алғашқы айдау қондырғыларында мұнайды
мазут немесе гудрон сияқты қалдық өнімдермен қыздыру үшін қолданылады.
Қанталма құбырлы жылуалмастырғыштар қазіргі МӨЗ көп қолданылуда.
Қанталма құбарлыжылуалмастырғыштардың құбыры мекем бекітілген және айнымалы
басты түрлері болады.
Айнымалы басты жылуалмастырғыштар – қазіргі жаңа МӨЗ жылуалмастыру
аппаратының негізгі түрі. Мұнайда алғашқы айдау қондарғыларында олар
мұнайды шығушы өнімдер жылуы арқылы қыздыруға, су конденсатор-тоңазытқышы,
шикі затты тұрақтандыру қыздырғыштары және т.б. есебінде
қолданылады.Айнымалы тордың болуы құбыр шоғырының корпус ішінде бос
қозғалуына жағдай жасайды, құбыр шоғырын тазалау және ауыстыру жеңіл іске
асырылады.
Жылу алмастыру процесі айнымалы басты аппараттарда мынадай кезекте іске
асырылады. Сұйық бөлуші камераға түскеннен кейін құбыр шоғырымен айнымалы
бас бөлігіне түседі және онда бұрылып қайтадан құбыр шоғырына түседі.
Бөлуші камерада бірнеше қалқан орнатуға болады және осының нәтижесінде
ағымның құбырмен жүруінің санын өсіруге болады. Жылу алмастырудың
тиімділігін арттыру үшін құбыраралық кеңістікте көлденең қалқандар
орналастырылады .
Құбырлы пештер. Олар мұнай мен мұнай өнімдерін, отынды жағудан бөлінетін
жылу арқылы, жоғары температураға дейін (2200С жоғары) қыздыруға арналған.
Термиялық процестерде пештер көбінесе реактор рөлін атқарады.
Құбырлы пештерді төмендегі белгілеріне: 1) пайдалы жылу қуатына; 2)
қуатына, яғни белгілі уақытта қыздырылатын өнім мөлшеріне; 3) технологиялық
мақсатына; 4) конструкциялық ерекшеліктеріне қарай кластарға бөлінеді.
Пештердің пайдалы жылу қуаты – өнімнің қабылданған жылу мөлшері МӨЗ 0,6-
0,9 МВт (500-800 МКАЛс-тан) 70-120 МВт (60-100Гкалс) дейінгі аралықта
болады. Мұнайды алғашқы өңдеудің қазіргі жаңа қондырғыларында құбырлы
пештердің пайдалы жылу қуаты 20, 40, 120 МВт. АҚ және АВҚ қондырғылардың
құбырлы пештерінің қуаты 100-1000 тсағ. құрайды.
Технологиялық атқаратын міндетіне байланысты МӨЗ пештері мұнайды
атмосфералық айдау, мазутты вакуумда айдау, бензинді тұрақтандыру,
каталитикалық риформингтеу, пиролиздеу және басқа пештерге бөлінеді.
МӨЗ әртүрлі конструкциялы құбырлы пештер, бір-бірінен жылуды беру
әдісімен (радиантты, конвекциялы, радиантты-конвекциялы), қыздыру
камерасының санымен (бір және көп камералы), отынды жағу әдісімен (жалынды
және жалынсыз жағу пештері), құбырды сәулемен әрекеттеу түріне (бір жақты
және екі жақты сәулемен әрекеттеу) айырмашылығы бар пештер пайдаланылады.
Пештің жұмысының тиімділігін сипаттайтын негізгі жылу техникалық
көрсеткіші құбыр бетін қыздыру мен отын кеңістігі жылу қуаты және пештің
пайдалы әсер коэффициенті болып саналады.
1.3 Мұнай өнімдерінің маңызды түрлері
Сұйық отын. Бұл мұнай өнімдерінің үлкен тобына бензиндер (карбюратор
отыны), реактивті, дизельді, газтурбинді, қазанды және пеш отындары жатады.
Бензиндердің - авиациялық және автокөліктік сорт-тары ұшқыннан оталатын
қозғалтқыштарға арналған.
Авиациялың бензиндер тіке айдау, әрі каталитикалық крекинг және
риформинг үдерістерінің бензиндік фракциялары мен алкилат-бензиннен және
дүмпуге (детонацияға) қарсы және тотығуға қарсы қоспалар қосылған басқа да
компоненттердің қоспасы болып табылады. Келесі маркаларда шығарылады: Б-
100130*, Б-95130, Б-91115, Б-70. Қайнау температурасы40-180°С.
Автокөлік бензиндері тіке айдау, әрі термиялық және каталитикалық
крекинг, каталитикалың риформинг үдерістерінің бензиндік фракцияларының,
алкилат -бензиннің және пентанды-гександы фракциялардың изомеризаттарының
қоспасы болып табылады. Олардың маркалары: А-66, А-72, А-76, АИ-93, АИ-98.
Алғашқы үшеуі үшін цифрлар мотор әдісі бойынша, ал қалғандары үшін зерттеу
әдісі бойынша октан сандарын көрсетеді. Бұл бензиндердің қайнау
температурасының басталуы 35°С төмен емес, ал қайнау температурасының соңы
А-66 үшін 205°С, басқалар үшін 185-195°С.
Авиациялық реактивті қозғалтқыштар үшін отын (авиақеросиндер) негізінен
тіке айдау үдерісінен алынатын өнімдердің қоспасы. Оларды екі сортқа
бөледі: дыбысқа дейінгі жылдамдықта ұшатын ұшақтар үшін отын (Т-1, ТС-1, Т-
2 маркалары) және дыбыстан жоғары жылдамдықта ұшатын ұшақтар үшін отын (Т-
6, Т-8, РТ маркалары). Бұл отындардың түрлі маркалары бір-бірінен
фракциялық құрамы, жалпы және меркаптанды күкірттің мөлшері бойынша
ерекшеленеді. Көпшілік авиакеросиндер үшін кристалдануының басталу
температурасы - 60°С-тан жоғары болмауы керек.
Дизельді отын қысылудан оталатын қозғалтқыштар үшін үш сортта
шығарылады: жылдам жүретін дизельдер үшін және кеме газ-турбиналар үшін
(ДА, ДЗ, ДЛ, ДС - арктикалық, қыстық, жаздық және арнайы маркалары) отын.
Бұл маркалар - қату температуралары (- 60-тан - 10°С-ңа дейін) мен
күкірттің мөлшері бойынша ерекшеленеді. Автотракторлық, тепловоздың және
кеме дизельдері үшін отынның (А, С, 3, Л маркалары) қату температурасы - 55-
тен-10°С-қа дейін болады.
Орташа айналымды дизельдер үшін (ДТ, ДМ маркала-ры) отынның қату
температурасы - 5-тен +10°С-қа дейін болады.
Газ-турбиндік отын - 50°С кезіндегі шартты тұтқыр-лы 60°С-тан төмен емес
локомотивтік қозғалтқыштарға арналған отын (кокстеу және термиялық
крекингілеу дистилляттарынан алынған).
Бұл отындарда ванадийдің мөлшері 0,002-0,0007%-дан артық болмауы
нормаланады, себебі ванадийдің болуы турбиндік бөлшектерді коррозияға
ұшыратады. Жоғары категориялы отындар үшін (ЖКГО) жану жылуы 39800 кДжкг-
нан кем болмауы, сонымен қатар натрий, калий және кальцийдің аздаған
мөлшерлерінің болуы да нормаланады.
Қазандық отын үш сортта шығарылады: флоттық мазут (Ф-5, Ф-12 маркалары),
жылыту мазуты (40,100,200 және аз күлді 40М, ІООМ маркалары) және мартен
пештеріне арналған мазут (МП және МПС маркалары). Олар негізінен шартты
тұтқырлығы бойынша ерекшеленеді (50°С кезінде ШТ 5°-тан 100°С кезінде ШТ
9,5°). Қату температурасы 25-тен 42°С-ңа дейін болады. Пештік отын (ТПО)
тұрмыстық мақсаттарға арналған. Оның фракциялық құрамы: 10% 160°Скезінде,
96% 360°С кезінде қайнайды. Оталу температурасы - 15°С жоғары болмауы
нормаланады.
Отындар тобына, сонымен қатар, коммуналды-тұрмыстық қызмет көрсетуге
арналған көмірсутектік қысылған отындық газдарды жатқызуға болады. Үш
маркасы бар: СПБТЗ (смесь пропана и бутана техническая зим-няя) - 75%
мөлшерде пропаны бар, техникалық қыстық пропан мен бутан қоспасы, СПБТЛ -
дәл сондай жаздық бутан мөлшері 60% және БТ - бутан техникалың (60% бутан).
Бұл газдарда күкіртсутектің мөлшері 100 м3 газға шаққанда 5 г-нан аспауы,
ал күкірттің жалпы мөлшері 0,015% -ға дейін болуы қажет.
Мұнай өнімдерінің бұл үлкен тобына сонымен қатар, жарық беруші
керосиндер мен еріткіштер кіреді (бен-зиндер мен сольвенттер). Жарық беруші
керосиндердің қайнау шектері шамамен 180-300°С құрайды. Керосиннің түрлі
маркалары (КО-30, КО-25, КО-22, КО-20) күйеленбейтін жалынының биіктігі,
түсі және тығыздығы бойынша ерекшеленеді.
1.4 Мұнайды өңдеуге дайындау. Мунайды жинау және оны тасымалдауға
дайындау. Мұнайды тұрақтандыру
Жер қойнауынан жер бетіне шыққан мүнайдыц құрамында ілеспе газ (50-100
м3т), су (200-300 кгт), минералды тұздар (10-15 кгт), механикалық
қоспалар болады. Оны тасымалдау және өңдеугс беру алдында газдардан,
механикалық қоспалардан, судың және тұздардың негізгі бөлігінеи тазарту
қажет.
Шикі мұнайды кен орнында жинау мен тасымалдаудың әртүрлі желілері бар,
олар мүпай мен газдың [8] ауысу жағдайына және мұнайдан газды бөлу
әдістеріне байланысты. Соңғы кездерге дейін көп кен орындарында саңылауы
бар екі құбырлы өздігінен ағатын желілер қолданылып келеді.
1-төтел; 2-жеке өлшеу қондырғысы (ЖӨҚ); 3-газ желісі; 4-өздігінен агызып
шыгаратын желі; 5-жинау пунктінің резервуар бөліктері; 6,15,18-сораптар; 7-
жииау коллекторы; 8-шикі зат резервуарлары; 9-мұнайды дайындау қондырғысы
(МДҚ); 10-компрессор стансасы; 11-газ өңдеу зауыты (ГӨЗ); 12-топтық өлшеу
қондырғылары (ТӨҚ); 13-мұнайды, газды және суды жинау коллекторы; 14-сығушы
сорап стансасы; 16-магистралды мұнай желісі; 17-суды тазалау қондырғысы;
19,21-су бергіштер; 20-жиынды сорап стансасы; 22-қысушы төтслдер; 23-
"Рубин" автоматтандырылған қондырғы; 24-дайындалынған мұнайдың тауарлы
өнімге арналған резервуарлар
Сурет 1.1. Мұнай кен орындарында мұнайды, газды және суды жинаудың
өздігінен ағатын (а) және саңлаусыз (б) желілері
Екіқұбырлы деп аталуының себебі, мұпай мен газ төтел аузына орналасқан
селераторларда бөлінеді де екі дара құбырлармен орталық пунктіне
жіберіледі, ал өздігінен ағушы деудің себебі - мұнай төтел аузынан жинау
пунктіне дейін геодезиялық белгілердің айырмашылығының, яғни төтел аузының
белгісінің қондырғысыныың белгісінен жоғары орналасуы есебінен қозғалады
(5.13, а). Мұнай, газ және су 1 төтелден 2 жеке елшеу төтелге жақын
орналасқан қондырғысына (ЖОҚ) түседі.
ЖӨҚ-да газдан мұнайды және суды бөледі, оларды 4 өздігінен ағатын жолмен
5 толық бекітілмеген бөлімдік резервуарға жібереді. 5 резервуарлардан 6
насостармен мұнай 7 коллектормен 9 мұнайды дайындау қондырғысына береді, ал
су тұндырылғаннан кейін канализацияға жіберіледі. Егер жер беті мүмкіндік
берсе, онда 6 сорапты салмайды, ал 7 коллектор өздігінен ағатын құбыр
желісі болып саналады. ЖӨҚ бөлінген газды газөңдеу зауытына (ГӨЗ) береді.
1.2-сурет жеке өлшеу қондырғысыныц жүйесі керсетілген.
Одан шикі мұнай төтелден әуелі сеператорға (трапқа) түсетіні, одан кейін
мұнай 2 өлшеуішке түсетіні көрініп тұр. Егер жер таулы болса, онда 2
өлшеуіш жер бетіне орналастырылады. Көтеріңкі жер мұнайдың бөлімшелік
жиналу пунктіне өзіндік қозғалуына жағдай жасауға қажет.
l-сеператор (трап); 2-өлшеуіш;3-пьедестал(бақылаушы орын); І-төтел; ІІ-
ГӨЗ-на бсрілетіп газ; III-жинау пунктіне берілетін мұнай
Сурет 1.2. Жеке өлшеу қошдырғысы
Мұнайды жинаудың өзіндік желісінің көптеген кемістіктері бар: сұйық ағын
қозғалысының жылдамдығының аздығынан механикалық қоспалардың, тұздардың,
парафиннің тұнбаға түсуі орын алады; өлшеуіштер мен резервуарлардың ашық
болуынан, жалпы мұнай көлеміне есептегенде 3% дейін жететін газдың және
жеңіл фракцкялардың жоғалуы орын алады. Бұл желілерді автоматизациялау қиын
және оларды жұмыс істеуге көп адам қолы қажет.
Жаңа мүнай кен орындарында мұнайды, газды және суды жинаудың әртүрлі
толық бекітілген жоғары қысымды желілер пайдаланылады. Жинау желісінің
технологиялық схемасы кен орнының мөлшері және формасымен, жердің
рельефімен, мұнайдың физика-химиялық қасиеттерімен анықталады. 1.1 б сурет
сондай, көптеген кен орындарына тән, желілердің біреуі келтірілген.
Шикі мұнай 1 төтел аузынан өзінің қысымымен сыртқа тебу желісімен
ұзындығы 1-3 км 12 топтық өлшеу қондырғыларына (ТӨҚ) беріледі. Бұл ТӨҚ
мұнай газының сұйықтан бөлінуі жүреді және алынған өнімдердің мөлшерін
автоматикалық жолмен өлшенеді. Одан кейін газ қайтадан сумен және мұнаймен
қосылады; қоспа 8 км ұзындықты 13 коллектормен 14 қосымша қысатын сорап
стансасына құрамында газды мұнайдан айыратын бірінші дәрежелі сеператоры
бар ауысады. Сеператорлардан газ өзіндік қысыммен 11 ГӨЗ түседі, ал газдан
айырылған мұнайдың аз бөлігі 9 мұнайды дайындау қондыргысына (МДҚ)
беріледі. МДҚ-ында газды мұнайдан екінші және үшінші дәрежеде сеперациялау,
мұнайды судан және тұздан тазарту жүреді. Газды МДҚ-нан ГӨЗ-па береді, ал
суды - 17 суды тазарту қондырғысына. Тазаланған суды 20 жиынтық соран
стансасының сораптарымен 22 баспа төтелдері арқылы қабатқа жібереді.
МДҚ-да судан жәие тұздан тазаланған мұнайды толық бекітілген
резервуарларға, ал одан кейін 6 сораптармен -мұнайдың сапасымен мөлшерін
бағалайтын, автоматизацияланған 23 "Рубин" қондыргысына береді. Мұнайды
"Рубин" қондырғысынан 24 тауар резервуарларына береді, олардан сораптармен
мұнайды магистралды мүнай құбырына, мұнайды өңдеу зауыттарына
тасымалдайтын, жібереді. Бгер "Рубин" қондырғысында мұнай сапасы стандартқа
сәйкес келмесе, онда оны МДҚ қайта жөнелтеді. Толық бекіту көмегімен
мұнайдың жеңіл фракцияларының жоғалуын болдырмайды, мұнайды тасымалдаудың
кен орнының барлық аумағы бойынша төтел аузындағы қысым есебінен мүмкіндік
жасалады.
Мұнайды тұрақтандыру. Жер қойнауынан шығатын мұнай құрамында С1-С4 жеңіл
көмірсутектерінің мөлшері едәуір көп болады. Осы көмірсутектердіц көп
бөлігі мұнайды сақтағанда және тасымалдағанда жогалуы мүмкін. Газдардың,
сонымен бірге жеңіл бензин фракцияларының жоғалуын болдырмау, қоршаған
ортаны ластамау үшіп, мүнайдан мүмкіндігі болғанша, оны мұнай өндеу
зауытына жіберу алдында С1-С4 көмірсутектерді бөліп алу қажет. Мұнайдан
жеңіл көмірсутектерді және мұнай фракңияларын бөлу процесін тұрақтандыру
деп атайды.
Тиянақты жагдайға және алынатын өнімдерге қойылатын талапқа байланысты
мұнайды тұрақтандыруды сеперация және ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Курстық жобаға келетін болсақ, жоба 6 бөлімнен тұрады. Курстық жобада
10-сурет, 1-параметрлердің функционалдық схемасы көрсетілген. Курстық
жобаның мақсаты мұнайды құрамындағы газдардан тазарту. Ол үшін мұнайдың
физикалық және химиялық қасиеттерін ескере отырып технологиялық процестерді
басқару мен бақылау үшін сезгіш элементтерді таңдау. Осы процестерді
басқаруға керекті деп таңдап алынған контроллерлерге сезгіш элементтен
келіп түсетін сигналды жеткізу курстық жобаның негізгі мақсаты.
Мазмұны
Аңдатпа
Нормативті құжаттар құрамына төмендегілер енеді:
Анықтамалар
Белгілер мен қысқартулар
Кіріспе
1 Мұнайды тұрақтандыру қондырғысының технологиялық параметрлерін автоматты
бақылау
1.1 Мұнай мен мұнай өнімдерінің негізгі физика-химиялық қасиеттері
1.2 Мұнайды алғашқы өңдеу қондырғыларының негізгі аппараттары
1.3 Мұнай өнімдерінің маңызды түрлері
1.4 Мұнайды өңдеуге дайындау. Мунайды жинау және оны тасымалдауға
дайындау. Мұнайды тұрақтандыру
1.5 Мұнай өнеркәсібінің комплексті автоматизациялаудағы дамудың негізгі
бағыттары
1.6 Мұнайды тұрақтандыру қондырғысының технологиялық сипаттамасы
2 Курстық жобаның мақсаты
3 Мұнайды тұрақтандыру қодырғысының технологиялық параметрлерін автоматты
бақылау процесінің бақыланатын технологиялық параметрлерін таңдау және
негіздеу
4 Мұнайды тұрақтандыру қодырғысының технологиялық параметрлерін автоматты
бақылаудың техникалық өлшеу құралдарын таңдау және негіздеу
4.1 Температураны өлшеп бақылайтын сезгіш элементтерін таңдау
4.2 Қысымды өлшеп бақылайтын сезгіш элементтерін таңдау
4.3 Шығынды өлшеп бақылайтын сезгіш элементтерін таңдау
4.4 Деңгейді өлшеп бақылайтын сезгіш элементтерін таңдау
4.5 Қалқанда орналасатын өлшеу құралын таңдау
4.6 Контроллерді таңдау.
5 Автоматты бақылау жүйесін құрастыру
6 Автоматты бақылау құралдарының спецификациясы
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттері тізімі
Нормативті құжаттар құрамына төмендегілер енеді:
1. Техникалық регламенттер.
2. Мемлекеттікстандарттар (СТ РК).
3. Мемлекетаралықстандарттар (ГОСТ).
4. Халықаралықстандарттар.
5. Техникалықшарттар, т.б.
6. ГОСТ 2.106-96 - Единая система конструкторской документации.
Текстовые документы.
7. ГОСТ 2.109-73 - Единая система конструкторской документации. Основные
требования к чертежам.
8. ГОСТ 2.301-68 - Единая система конструкторской документации. Форматы.
9. ГОСТ 2.302-68 - Единая система конструкторской документации.
Масштабы.
10. ГОСТ 2.303-68 - Единая система конструкторской документации. Линии.
11. ГОСТ 2.708-81 - Единая система конструкторской документации. Правила
выполнения электрических схем цифровой вычислительной техники.
12. ГОСТ 2.709-89 - Единая система конструкторской документации.
Обозначения условные проводов и контактных соединений электрических
элементов, оборудования и участков цепей в электрических схемах.
13. ГОСТ 2.710-81 - Единая система конструкторской документации.
Обозначения буквенно-цифровые в электрических схемах.
14. ГОСТ 2.721-74 - Единая система конструкторской документации.
Обозначения условные графические в схемах. Обозначения общего применения.
15. ГОСТ 2.781-96 - Единая система конструкторской документации.
Обозначения условные графические. Аппараты гидравлические и пневматические,
устройства управления и приборы контрольно-измерительные.
16. ГОСТ 2.787-71 - Единая система конструкторской документации.
Обозначения условные графические в схемах. Элементы, приборы и устройства
газовой системы хроматографов.
17. СТ ЮКГУ 4.02-2008 Стандарт университета. Общие требования к
построению, изложению и оформлению документации СМК.
17. СТ ЮКГУ 7.11-2008 Стандарт университета. Управление учебно-
методическими процессами.
18. ДП ЮКГУ 4.03-2008.
19. Ефимова И.Е., Тасыбаева Ш.Б., Сабырханов Д.С. Методичекие
рекомендации по разработке Учебно-методических комплексов специальности и
дисциплин. Шымкент. 2008.
Анықтамалар
Өндірістегі процестерді автоматтандыру дегеніміз - сол технологиялық
операцияны адамның көмегінсіз техникалық кұралдардың басқаруымен іс жүзіне
асыру.
Өлшеу - белгілі техникалық құралдардың көмегімен физикалық шаманың
тәжірибе арқылы мәнін табу.
Дәлдікпен өлшеу дегеніміз - өлшенген нәтиженің өзінің шын мәніне жақын
жатқандағында.
Қате - өлшемнің шын мәні мен оның өлшенген кездегі мәндерінің
арасындағы айырмаға тең шаманы айтады.
Өлшеу құралдары - өлшенетін мәліметтерді ыңғайлы түрде көрсететін құрал
– жабдық.
Физика – химиялық өлшеу - заттың құрамын, физика-химиялық қасиетін
өлшеуді деп атайды.
Жылу – техникалық өлшеу дегеніміз - объектерде жүріп жатқан технолгиялық
процестердің температураларын, қысымдарын, шығындарын, деңгейлерін өлшеу.
Автоматика - адамның қатысуынсыз - ақ жұмысты белгілі бір механизмдердің
көмегі арқылы немесе орындалып жатқан процесті реттеп отыру.
Өзгерткіштер - өлшенетін мәліметтердің көзі болып табылатын және алыс
жерге жеткізетін сигналдың көзі ретінде пайдаланылатын өлшеу құралы.
Өлшенетін шама - өлшеу үшін таңдап алынған физикалық шама.
Сезгіш элемент – технологиялық параметрдің мәнін өлшейді.
Электр тоғы дегеніміз – электр зарядын тасымалдаушы электрондардың бір
бағытты қозғалысы.
Белгілер мен қысқартулар
МӨЗ - мұнай өңдеу зауыты.
ШТ - шартты тұтқырлық.
ТИ - тұтқырлық индексі.
АҚ - атмосфералы құбырлы.
АВҚ - атмосфералы-вакуумды құбырлы.
БТ - бутан техникалық.
МДҚ - мұнайды дайындау қондырғысы.
ГӨЗ - газ өңдеу зауыты.
ЖӨҚ - жеке өлшеу қондырғысы.
ОГФҚ - орталық газфракциялаушы қондырғы.
P - қысымы.
F - шығын.
T - температура.
L - деңгей.
ВА - вакуумдік айдау.
ЖКО - жоғары категориялы отындар.
tr - уақыты.
Vr - көлемі.
Кіріспе
Курстық жобаның мақсаты технологиялық процестерді бақылау мен басқару
құралдарына сүйене отырып автоматтандыру жүйесін құрастырғанда, жетілдіру
және толықтыру.
Технологиялық процестерді басқару мен бақылау үшін сезгіш элементтерден
келіп түсетін сигналдарды дер кезінде керекті басқару құралдарына жеткізу
керек. Сол үшін технологиялық параметрлерді қабылдайтын сезгіш элементтерді
дұрыс таңдап, сол процестерді басқаруға керекті деп таңдап алынған
контроллерлерге жеткізу курстық жобаның негізгі мақсаты. Технологиялық
процестерді толық жетілдіре түсу және оны басқару өндірістік объектілердің
тиімділігін арттыра түседі. Сонымен қатар, автоматты түрде өндірісті
басқару үшін электронды есептеу машинасының алатын орыны бөлек. Микро-
электронды есептеу машинасының көмегімен объектіде болып жатқан шексіз
мәліметтерді өңдей отырып, технологиялық процестерді ең жаксы, үйлесімді
жүйеге келтіруге болады. Бірақ мұны іс жүзіне асыру көптеген жағдайларға
байланысты болып келеді. Мысалы, объектіден келіп түсетін мәліметтерге,
сезгіш элементтердің дәлдігіне, өлшеу құралдарының күйіне сонымен қатар,
объектіде болып жатқан құбылыстар туралы белгі беретін кұралдарға
байланысты болады.
Технологиялық процестерді автоматты түрде реттегіш жүйенің негізі сол
процестерді атоматты түрде бақылау болып табылады. Яғни, технологиялық
процестерді бақылау үшін, процестердің қайсыбір қасиетін сипаттайтын шаманы
(параметрін) өлшеу қажет. Өлшеу үшін арнайы өлшеу құралдарының құрылыстары
бір-біріне ұқсамайтын әрқилы болуы да мүмкін.
Өлшеу кұралдарының көмегімен әртүрлі технологиялық параметрлерді өлшеу
және өлшеу құралдарының, сезгіш элементтердің схемалары қарастырылған.
Сонымен қатар, шет елдердің өлшеу құралдарына да көңіл бөлінген. Атап
айтатын босақ Хонневелл, Сименс,Метран, фирмаларының өлшеу құралдарының
өзгешіліктері мен артықшылықтарана, олардың технологиялық процестер мен
өндірістерді басқарудағы алатын орындарына қарай салыстыра отырып таңдау.
1 Мұнайды тұрақтандыру қондырғысының технологиялық параметрлерін
автоматты бақылау
1.1 Мұнай мен мұнай өнімдерінің негізгі физика-химиялық қасиеттері
Мұнай - сұйық каустобиолеттср катарына жататын табиғи ішкі зат. Мұнай _
ашық сары, жасыл және қоңыр қошқыл. кейде қара түсті болып келетін, өзіне
тән иісі бар, ультракүлгіп сауле жарығын шығаратын сұйықтық. Оның түсі
құрамындағы элементтерге байланысты. Кей жағдайларда түсі ақшыл мұнай да
кездеседі, мысалы: Әзірбайжан мемлекеттеріндегі [8] Сурахаиа кен орнынан
ақтүсті мұнай өндіріліп келеді. Генетикалық тұрғыдан алғанда мұнай шөгінді
тау жыныстары орталығында пайда болған, басқаша айтқанда мұнай тектерінің
езгерістсрге ұшырауынан пайда болған органикалық заттардың қалдығынан өз
алдына көшу (миграция) арқылы шоғырланып жиылған табиғи концентрат болып
саналады.
Мұнайды өңдеудің әдістерінің және тауарлы мұнай өнімдерінің,
шаруашылықтың әртүрлі саласында пайдалануының негізін физика-химиялық
процестер құрайды. Осы процестерді басқару үшін мұнай фракцияларының,
олардың құрамына кіретін көмірсутектерінің және басқа шикі заттағы
органикалық қосылыстардың физикалық және физика-химиялық қасиеттерін терең
білу қажет.
Тығыздық. Мұнай мен мұнай өнімдерін сипаттауға абсолюттікті де,
салыстырмалы тығыздықты да пайдаланады. Іс жүзінде негізінен салыстырмалы
тығыздықты анықтайды, ол өлшемсіз, бірдей көлемдегі мұнай өнімінің
массасының су массасына 40С қатынасына тең. МССТ-да мұнай өнімдерінде 200С
өлшенген тығыздық көрсетіледі және ол деп белгіленеді. Кейбір
елдерде тығыздықты анықтауға стандартты температура есебінде мұнайға да,
суға да 150С алынады да деп белгіленеді.
Тығыздыққа кері мәнді – сыбағалы көлемді мұнай мен мұнай өнімдерінің
резервуарлардағы мөлшерін өлшеу үшін көп қолданады. Сыбағалы көлемді см3г
және м3т өлшейді. Тығыздықты анықтаудың стандарты есебінде пикнометрлік
және ареометрлік әдістері (МССТ 3900-85) қолданылады.
Мұнай өнімдерінің қайнау аралық температурасының өсуімен олардың
тығыздығы көбейеді. Температураның өсуімен мұнай өнімдерінің тығыздығы
кемиді де, ал сыбағалы көлемі өседі. Көптеген мұнай өнімдеріне (әсіресе
парафині аздарға) тығыздықтың температураға байланыстылығы тура сызықты
заңдылықпен өзгереді, Д.И.Менделеевтің тапқан формуласына сәйкес
төмендегідей:
(1.1)
мұнда - мұнай өнімінің берілген температурадағы салыстырмалы
тығыздығы; - стандартты температурадағы (200С) мұнай өнімдерінің
салыстырмалы тығыздығы; - температураның бір градусқа өзгергендегі
тығыздықтың өзгеруіне енгізілетін түзету.
Тұтқырлық. Мұнай және мұнай өнімдерінің тұтқырлығы немесе ішкі үйкелісі
химиялық және фракциялық құрамға байланысты. Кинематикалық және динамикалық
тұтқырлық болады. Кинематикалық тұтқырлықты динамикалық тұтқырлықтың,
сұйықтың тығыздығына қатынасы есебінде, бірдей температурада анықтайды,
өлшемі м2с.
Шартты тұтқырлық (ШТ) деп 200см3 сынаушы мұнай өнімінің вискозиметрден
сынау температурасында ағу уақытының 200С 200см3 дистилляицияланған судың
ағу уақытына қатынасын айтады. ШТ – салыстырмалы көрсеткіш (сондықтан да
өлшемсіз) және шартты градуспен (0ШТ) беріледі. Шартты тұтқырлық тағы да
Сейболт және Редвуд секунттарымен де беріледі (Сейболт және Редвуд
вискозиметрлерінде өлшенеді). Шартты тұтқырлықты көбінесе тұтқыр ауыр мұнай
өнімдеріне анықтайды.
Тұтқырлыұты температураға байланысты берілген мұнай өнімінің қисық
сызықты болып келеді. Осы байланысты көрсететін әртүрлі эмпирикалық
теңдеулер белгілі. Ең көп тараған Вальтер формуласы:
lglg(vt-a)=A-BlgT (1.2)
мұнда а=0,6; А және В – тұрақтылар.
Тұтқырлық индексі – мұнай өнімдерінің кинематикалық тұтқырлығының 50
және 1000С қатынасы. Тұтқырлық индексі мұнай майларының пайдалану
қасиеттерін сипаттайды. Егер температураның өзгеруімен майлаушы майлардың
тұтқырлығы аз өзгерсе, онда оның тұтқырлық индексі жоғары және соғырлым
оның сапасы жақсы болады. Тұтқырлық индексі мұнай өнімдерінің топтық
көмірсутек құрамына және көмірсутектердің құрылымына байланысты. Ең көп
тұтқырлық индексі парафинді көмірсутектеріне, ең аз – қысқа тізбекті көп
сақиналы ароматикалық көмірсутектерге тән.
Молекулалық масса. Молекулалық масса - мұнай мен мұнай өнімдерінің өте
маңызды сипаттамасы. Бұл көрсеткіш мұнай фракциясының заттарының орта
молекулалық массасының мәнін көрсетеді және мұнай өнімдерінің құрамы
жөнінде қорытынды жасауға мүмкіндік береді. Оны мұнай өңдеу аппараттарын
есептеуге қолданады. Молекулалық масса өнімдердің қайнау температурасына
байланысты және молекулалық рефракцияны, парохорды (мұнай фракцияларының
химиялық құрамын сипаттайтын эмпирикалық байланыс) анықтауда пайдаланады.
Мұнайдың бірінші сұйық көмірсутегі пентанның молекулалық массасы 72-ге тең.
Ал мұнайдың шайыр заттарының молекулалық массасы 1500-2000 жетеді. Көп
мұнайдың орта молекулалық массасы 250-300 аралығында болады. Мұнай
фракцияларының аралық қайнау температурасы өскен сайын, олардың молекулалық
массасы (Морт) 90-нан (50-100 ºС фракцияларға) 480 дейін (550-600 ºС
фракцияларына) өседі.
Мұнай өнімдерінің молекулалық массасын анықтауды, жеке заттардыкі
сияқты, әр түрлі әдістермен жүргізеді, бұл олардың қасиетінің әртүрлілігін
көрсетеді. Бір өнімнің молекулалық массасын анықтау тәсілі екінші өнімнің
осы көрсеткішін анықтауға жарамайтыны жиі кездеседі. Аналитикалық
тәжірибеде криоскопия, эбулиоскопия және сирегірек осмотикалық әдістер
қолданылады.
Мұнайдың электр тогын өткізу қасиеті. Сусыз мұнай және мұнай өнімдері
диэлектрлі қасиет көрсетеді, яғни электр тогын өткізбейді. Мұнай
өнімдерінің салыстырмалы диэлектрикалық тұрақтысының Е мәні 2 шамасында,
бұл шыны (Е=7), фарфор (Е=5-7), мрамор (Е=8-9) сияқты изоляторларға
қарағанда 3-4 есе кем. Сусыз таза мұнай өнімдерінің электр тогын
өткізгіштігі өте төмен. Мысалы, қатты парафиндер электротехникалық
өндірісте изолятор есебінде қолданылады, ал арнайы мұнай майлары
(трансформатор, конденсатор) – электро- және радио өндірістерінде
трансформаторларға, конденсаторларға және басқа аппараттарға құюға
пайдаланады. С-220 маркалы жоғары вольтті изоляцияға арналған майды жоғары
қысымды кабельдерде толтыру үшін пайдаланады. Барлық жоғарыда келтірілген
жағдайда, мұнай майлары ішінара жылуды бөліп жіберу мақсатында пайдаланады.
Мұнай өнімдерінің жоғарғы диэлектрикалық қасиеті олардың бетінде
статикалық электр тогының зарядтарының жиналуына көмектеседі. Олардың
разряды ұшқын шығаруы, ал сондықтан мұнай өнімдерінің жануы, осының
нәтижесінде, өрт және қопарылыс болуы мүмкін. Статикалық электр тогының
түзілуі әртүрлі себептерден болуы мүмкін. Мысалы, мұнай өнімдерін мұржамен
айдағанда үйкелістен немесе сұйық ағынның мұржаның қабырғасына соғылуының
нәтижесінде, кейбір кездерде өте жоғарғы кернеулі заряд пайда болады.
Мұндай статикалық электр тогының жиналуымен күрестің ең тиімді әдісі
аппараттардың, тораптардың, мұржа бойындағы барлық металл бөлшектерін жерге
жалғастыру болып саналады.
1.2 Мұнайды алғашқы өңдеу қондырғыларының негізгі аппараттары
Мұнайды өңдеу қондырғыларында көп қолданылатын аппараттар мен құрал-
жабдықтар қатарына ректификациялау калонналары, құбырлы пештер, жылу
алмастырғыштар мен әртүрлі сыйымдылық аппараттар жатады.
Ректификациялау калонналары. Мұнай өңдеу зауыттарында қолданылып жүрген
ректификациялау калонналар технологиялық міндетіне, қысымына, бу мен сұйық
арасындағы жанасуды іске асыру тәсіліне, қоспа өнімдерді бөлгенде алынған
заттардың санына байланысты жіктеледі. Ректификациялау аппараттары
атқаратын міндетіне байланысты мұнайды атмосферада айдау калоннасына,
бензинсіздендіру, мазутты вакуумда айдау, тұрақтандырушы және т.б.
бөлінеді. Қысымға байланысты – қысымда істейтұғын атмосфералы, вакуумды
болып бөлінеді. Жанасуды іске асыру тәсіліне байланысты табақшалы және
отырғышты болып бөлінеді. Көпшілік технологиялық қондырғыларда мұнайды
өңдеуде тек табақшалы калонналар қолданылады.
Ректификациялау табақшаларының әртүрлілері болады – қақпақта, қақпақсыз,
бағытталған – ағушы және т.б. Табақша деген металдан жасалған, бойында
көптеген, булардың өтуіне жасалған тесіктері бар диск. Тесіктер бойында
белгілі биіктікте бортиктер-стакандар орналасады. Олардың әсерімен
табақшада белгілі сұйық қабаты ұсталып тұрады. Стакандар жоғары жағынан
қақпақпен жабылады. Стаканның жоғарғы белдеуі мен қақпақтың арасында
төменгі табақшалардан түсетін буларды өткізу үшін саңылау болады. Жұмыс
кезінде қақпақтар сұйық қабатына батып тұрады да, осының әсерінен
гидравликалық кедергі түзіледі. Бу сұйықтық арқылы барботаждан өтеді.
Табақшалардағы сұйықтық деңгейі құйылушы қалқамен реттеледі. Оның
төменгі бөлігі келесі табақшаға дейін жетеді. Артық сұйықтық құйылушы
қалқамен төмен орналасқан табақшаға түседі. Қақпақтың деңгейін қақпақ пен
стаканның жоғарғы ернеуінің арасын өзгертумен реттеуге болады.
Қақпақтың әртүрлі конструкциялары: науалы, дөңгелек, алтықбырғалы, S-
тәрізді болады. МӨЗ 1960ж. Дейін науалы қақпақты табақшалар қолданылып
келді. Олардың конструкциясы қарапайым және жеңіл жиналады. Науалы
табақшалардың негізгі кемшіліктері – барботаж бетінің аздығы(табақша
бетінің 30% дейін құрайды), бұл бу жылдамдығын өсіріп, флегманың онымен
ілесіп кетуіне алып кетеді.
Жылу алмастырғыштар. Жылуалмастырғыштар мұнай өңдеу және мұнай-химия
зауыттарының барлық технологиялық қондырғыларының аппараттарының негізгі
құрамына кіреді. Олардың құны технологиялық қондырғылар құрал-жабдықтарының
жалпы құнының шамамен 15% құрайды. Жылуалмастырғыштарды процеске қатысушы
өнімдерді қыздыруда, буландыруда, конденсациялауда, кристалдауда, балқытуда
және қатыруда, сонымен қатар бу-генераторы және пайдаланушы-қазан есебінде
қолданылады.
МӨЗ қолданылып келе жатқан жылуалмастырғыштар, өның ішінде алғашқы өңдеу
қондырғыларындағылар мынандай топтарға бөлінеді: 1) құбыр құбырдағы
типтес жылуалмастырғыштар; 2) қанталма құбырлы жылуалмастырғыштар; 3)
ауамен суыту аппараттары; 4) тікелей араласумен жылуалмастырғыштар.
Құбыр құбырдағы типтес жылуалмастырғыштар тазалау үшін жеңіл
бөлшектенеді және жылу алмастырушы ортаны кез келген температура
айырмашылығнда пайдалана алады. Олар алғашқы айдау қондырғыларында мұнайды
мазут немесе гудрон сияқты қалдық өнімдермен қыздыру үшін қолданылады.
Қанталма құбырлы жылуалмастырғыштар қазіргі МӨЗ көп қолданылуда.
Қанталма құбарлыжылуалмастырғыштардың құбыры мекем бекітілген және айнымалы
басты түрлері болады.
Айнымалы басты жылуалмастырғыштар – қазіргі жаңа МӨЗ жылуалмастыру
аппаратының негізгі түрі. Мұнайда алғашқы айдау қондарғыларында олар
мұнайды шығушы өнімдер жылуы арқылы қыздыруға, су конденсатор-тоңазытқышы,
шикі затты тұрақтандыру қыздырғыштары және т.б. есебінде
қолданылады.Айнымалы тордың болуы құбыр шоғырының корпус ішінде бос
қозғалуына жағдай жасайды, құбыр шоғырын тазалау және ауыстыру жеңіл іске
асырылады.
Жылу алмастыру процесі айнымалы басты аппараттарда мынадай кезекте іске
асырылады. Сұйық бөлуші камераға түскеннен кейін құбыр шоғырымен айнымалы
бас бөлігіне түседі және онда бұрылып қайтадан құбыр шоғырына түседі.
Бөлуші камерада бірнеше қалқан орнатуға болады және осының нәтижесінде
ағымның құбырмен жүруінің санын өсіруге болады. Жылу алмастырудың
тиімділігін арттыру үшін құбыраралық кеңістікте көлденең қалқандар
орналастырылады .
Құбырлы пештер. Олар мұнай мен мұнай өнімдерін, отынды жағудан бөлінетін
жылу арқылы, жоғары температураға дейін (2200С жоғары) қыздыруға арналған.
Термиялық процестерде пештер көбінесе реактор рөлін атқарады.
Құбырлы пештерді төмендегі белгілеріне: 1) пайдалы жылу қуатына; 2)
қуатына, яғни белгілі уақытта қыздырылатын өнім мөлшеріне; 3) технологиялық
мақсатына; 4) конструкциялық ерекшеліктеріне қарай кластарға бөлінеді.
Пештердің пайдалы жылу қуаты – өнімнің қабылданған жылу мөлшері МӨЗ 0,6-
0,9 МВт (500-800 МКАЛс-тан) 70-120 МВт (60-100Гкалс) дейінгі аралықта
болады. Мұнайды алғашқы өңдеудің қазіргі жаңа қондырғыларында құбырлы
пештердің пайдалы жылу қуаты 20, 40, 120 МВт. АҚ және АВҚ қондырғылардың
құбырлы пештерінің қуаты 100-1000 тсағ. құрайды.
Технологиялық атқаратын міндетіне байланысты МӨЗ пештері мұнайды
атмосфералық айдау, мазутты вакуумда айдау, бензинді тұрақтандыру,
каталитикалық риформингтеу, пиролиздеу және басқа пештерге бөлінеді.
МӨЗ әртүрлі конструкциялы құбырлы пештер, бір-бірінен жылуды беру
әдісімен (радиантты, конвекциялы, радиантты-конвекциялы), қыздыру
камерасының санымен (бір және көп камералы), отынды жағу әдісімен (жалынды
және жалынсыз жағу пештері), құбырды сәулемен әрекеттеу түріне (бір жақты
және екі жақты сәулемен әрекеттеу) айырмашылығы бар пештер пайдаланылады.
Пештің жұмысының тиімділігін сипаттайтын негізгі жылу техникалық
көрсеткіші құбыр бетін қыздыру мен отын кеңістігі жылу қуаты және пештің
пайдалы әсер коэффициенті болып саналады.
1.3 Мұнай өнімдерінің маңызды түрлері
Сұйық отын. Бұл мұнай өнімдерінің үлкен тобына бензиндер (карбюратор
отыны), реактивті, дизельді, газтурбинді, қазанды және пеш отындары жатады.
Бензиндердің - авиациялық және автокөліктік сорт-тары ұшқыннан оталатын
қозғалтқыштарға арналған.
Авиациялың бензиндер тіке айдау, әрі каталитикалық крекинг және
риформинг үдерістерінің бензиндік фракциялары мен алкилат-бензиннен және
дүмпуге (детонацияға) қарсы және тотығуға қарсы қоспалар қосылған басқа да
компоненттердің қоспасы болып табылады. Келесі маркаларда шығарылады: Б-
100130*, Б-95130, Б-91115, Б-70. Қайнау температурасы40-180°С.
Автокөлік бензиндері тіке айдау, әрі термиялық және каталитикалық
крекинг, каталитикалың риформинг үдерістерінің бензиндік фракцияларының,
алкилат -бензиннің және пентанды-гександы фракциялардың изомеризаттарының
қоспасы болып табылады. Олардың маркалары: А-66, А-72, А-76, АИ-93, АИ-98.
Алғашқы үшеуі үшін цифрлар мотор әдісі бойынша, ал қалғандары үшін зерттеу
әдісі бойынша октан сандарын көрсетеді. Бұл бензиндердің қайнау
температурасының басталуы 35°С төмен емес, ал қайнау температурасының соңы
А-66 үшін 205°С, басқалар үшін 185-195°С.
Авиациялық реактивті қозғалтқыштар үшін отын (авиақеросиндер) негізінен
тіке айдау үдерісінен алынатын өнімдердің қоспасы. Оларды екі сортқа
бөледі: дыбысқа дейінгі жылдамдықта ұшатын ұшақтар үшін отын (Т-1, ТС-1, Т-
2 маркалары) және дыбыстан жоғары жылдамдықта ұшатын ұшақтар үшін отын (Т-
6, Т-8, РТ маркалары). Бұл отындардың түрлі маркалары бір-бірінен
фракциялық құрамы, жалпы және меркаптанды күкірттің мөлшері бойынша
ерекшеленеді. Көпшілік авиакеросиндер үшін кристалдануының басталу
температурасы - 60°С-тан жоғары болмауы керек.
Дизельді отын қысылудан оталатын қозғалтқыштар үшін үш сортта
шығарылады: жылдам жүретін дизельдер үшін және кеме газ-турбиналар үшін
(ДА, ДЗ, ДЛ, ДС - арктикалық, қыстық, жаздық және арнайы маркалары) отын.
Бұл маркалар - қату температуралары (- 60-тан - 10°С-ңа дейін) мен
күкірттің мөлшері бойынша ерекшеленеді. Автотракторлық, тепловоздың және
кеме дизельдері үшін отынның (А, С, 3, Л маркалары) қату температурасы - 55-
тен-10°С-қа дейін болады.
Орташа айналымды дизельдер үшін (ДТ, ДМ маркала-ры) отынның қату
температурасы - 5-тен +10°С-қа дейін болады.
Газ-турбиндік отын - 50°С кезіндегі шартты тұтқыр-лы 60°С-тан төмен емес
локомотивтік қозғалтқыштарға арналған отын (кокстеу және термиялық
крекингілеу дистилляттарынан алынған).
Бұл отындарда ванадийдің мөлшері 0,002-0,0007%-дан артық болмауы
нормаланады, себебі ванадийдің болуы турбиндік бөлшектерді коррозияға
ұшыратады. Жоғары категориялы отындар үшін (ЖКГО) жану жылуы 39800 кДжкг-
нан кем болмауы, сонымен қатар натрий, калий және кальцийдің аздаған
мөлшерлерінің болуы да нормаланады.
Қазандық отын үш сортта шығарылады: флоттық мазут (Ф-5, Ф-12 маркалары),
жылыту мазуты (40,100,200 және аз күлді 40М, ІООМ маркалары) және мартен
пештеріне арналған мазут (МП және МПС маркалары). Олар негізінен шартты
тұтқырлығы бойынша ерекшеленеді (50°С кезінде ШТ 5°-тан 100°С кезінде ШТ
9,5°). Қату температурасы 25-тен 42°С-ңа дейін болады. Пештік отын (ТПО)
тұрмыстық мақсаттарға арналған. Оның фракциялық құрамы: 10% 160°Скезінде,
96% 360°С кезінде қайнайды. Оталу температурасы - 15°С жоғары болмауы
нормаланады.
Отындар тобына, сонымен қатар, коммуналды-тұрмыстық қызмет көрсетуге
арналған көмірсутектік қысылған отындық газдарды жатқызуға болады. Үш
маркасы бар: СПБТЗ (смесь пропана и бутана техническая зим-няя) - 75%
мөлшерде пропаны бар, техникалық қыстық пропан мен бутан қоспасы, СПБТЛ -
дәл сондай жаздық бутан мөлшері 60% және БТ - бутан техникалың (60% бутан).
Бұл газдарда күкіртсутектің мөлшері 100 м3 газға шаққанда 5 г-нан аспауы,
ал күкірттің жалпы мөлшері 0,015% -ға дейін болуы қажет.
Мұнай өнімдерінің бұл үлкен тобына сонымен қатар, жарық беруші
керосиндер мен еріткіштер кіреді (бен-зиндер мен сольвенттер). Жарық беруші
керосиндердің қайнау шектері шамамен 180-300°С құрайды. Керосиннің түрлі
маркалары (КО-30, КО-25, КО-22, КО-20) күйеленбейтін жалынының биіктігі,
түсі және тығыздығы бойынша ерекшеленеді.
1.4 Мұнайды өңдеуге дайындау. Мунайды жинау және оны тасымалдауға
дайындау. Мұнайды тұрақтандыру
Жер қойнауынан жер бетіне шыққан мүнайдыц құрамында ілеспе газ (50-100
м3т), су (200-300 кгт), минералды тұздар (10-15 кгт), механикалық
қоспалар болады. Оны тасымалдау және өңдеугс беру алдында газдардан,
механикалық қоспалардан, судың және тұздардың негізгі бөлігінеи тазарту
қажет.
Шикі мұнайды кен орнында жинау мен тасымалдаудың әртүрлі желілері бар,
олар мүпай мен газдың [8] ауысу жағдайына және мұнайдан газды бөлу
әдістеріне байланысты. Соңғы кездерге дейін көп кен орындарында саңылауы
бар екі құбырлы өздігінен ағатын желілер қолданылып келеді.
1-төтел; 2-жеке өлшеу қондырғысы (ЖӨҚ); 3-газ желісі; 4-өздігінен агызып
шыгаратын желі; 5-жинау пунктінің резервуар бөліктері; 6,15,18-сораптар; 7-
жииау коллекторы; 8-шикі зат резервуарлары; 9-мұнайды дайындау қондырғысы
(МДҚ); 10-компрессор стансасы; 11-газ өңдеу зауыты (ГӨЗ); 12-топтық өлшеу
қондырғылары (ТӨҚ); 13-мұнайды, газды және суды жинау коллекторы; 14-сығушы
сорап стансасы; 16-магистралды мұнай желісі; 17-суды тазалау қондырғысы;
19,21-су бергіштер; 20-жиынды сорап стансасы; 22-қысушы төтслдер; 23-
"Рубин" автоматтандырылған қондырғы; 24-дайындалынған мұнайдың тауарлы
өнімге арналған резервуарлар
Сурет 1.1. Мұнай кен орындарында мұнайды, газды және суды жинаудың
өздігінен ағатын (а) және саңлаусыз (б) желілері
Екіқұбырлы деп аталуының себебі, мұпай мен газ төтел аузына орналасқан
селераторларда бөлінеді де екі дара құбырлармен орталық пунктіне
жіберіледі, ал өздігінен ағушы деудің себебі - мұнай төтел аузынан жинау
пунктіне дейін геодезиялық белгілердің айырмашылығының, яғни төтел аузының
белгісінің қондырғысыныың белгісінен жоғары орналасуы есебінен қозғалады
(5.13, а). Мұнай, газ және су 1 төтелден 2 жеке елшеу төтелге жақын
орналасқан қондырғысына (ЖОҚ) түседі.
ЖӨҚ-да газдан мұнайды және суды бөледі, оларды 4 өздігінен ағатын жолмен
5 толық бекітілмеген бөлімдік резервуарға жібереді. 5 резервуарлардан 6
насостармен мұнай 7 коллектормен 9 мұнайды дайындау қондырғысына береді, ал
су тұндырылғаннан кейін канализацияға жіберіледі. Егер жер беті мүмкіндік
берсе, онда 6 сорапты салмайды, ал 7 коллектор өздігінен ағатын құбыр
желісі болып саналады. ЖӨҚ бөлінген газды газөңдеу зауытына (ГӨЗ) береді.
1.2-сурет жеке өлшеу қондырғысыныц жүйесі керсетілген.
Одан шикі мұнай төтелден әуелі сеператорға (трапқа) түсетіні, одан кейін
мұнай 2 өлшеуішке түсетіні көрініп тұр. Егер жер таулы болса, онда 2
өлшеуіш жер бетіне орналастырылады. Көтеріңкі жер мұнайдың бөлімшелік
жиналу пунктіне өзіндік қозғалуына жағдай жасауға қажет.
l-сеператор (трап); 2-өлшеуіш;3-пьедестал(бақылаушы орын); І-төтел; ІІ-
ГӨЗ-на бсрілетіп газ; III-жинау пунктіне берілетін мұнай
Сурет 1.2. Жеке өлшеу қошдырғысы
Мұнайды жинаудың өзіндік желісінің көптеген кемістіктері бар: сұйық ағын
қозғалысының жылдамдығының аздығынан механикалық қоспалардың, тұздардың,
парафиннің тұнбаға түсуі орын алады; өлшеуіштер мен резервуарлардың ашық
болуынан, жалпы мұнай көлеміне есептегенде 3% дейін жететін газдың және
жеңіл фракцкялардың жоғалуы орын алады. Бұл желілерді автоматизациялау қиын
және оларды жұмыс істеуге көп адам қолы қажет.
Жаңа мүнай кен орындарында мұнайды, газды және суды жинаудың әртүрлі
толық бекітілген жоғары қысымды желілер пайдаланылады. Жинау желісінің
технологиялық схемасы кен орнының мөлшері және формасымен, жердің
рельефімен, мұнайдың физика-химиялық қасиеттерімен анықталады. 1.1 б сурет
сондай, көптеген кен орындарына тән, желілердің біреуі келтірілген.
Шикі мұнай 1 төтел аузынан өзінің қысымымен сыртқа тебу желісімен
ұзындығы 1-3 км 12 топтық өлшеу қондырғыларына (ТӨҚ) беріледі. Бұл ТӨҚ
мұнай газының сұйықтан бөлінуі жүреді және алынған өнімдердің мөлшерін
автоматикалық жолмен өлшенеді. Одан кейін газ қайтадан сумен және мұнаймен
қосылады; қоспа 8 км ұзындықты 13 коллектормен 14 қосымша қысатын сорап
стансасына құрамында газды мұнайдан айыратын бірінші дәрежелі сеператоры
бар ауысады. Сеператорлардан газ өзіндік қысыммен 11 ГӨЗ түседі, ал газдан
айырылған мұнайдың аз бөлігі 9 мұнайды дайындау қондыргысына (МДҚ)
беріледі. МДҚ-ында газды мұнайдан екінші және үшінші дәрежеде сеперациялау,
мұнайды судан және тұздан тазарту жүреді. Газды МДҚ-нан ГӨЗ-па береді, ал
суды - 17 суды тазарту қондырғысына. Тазаланған суды 20 жиынтық соран
стансасының сораптарымен 22 баспа төтелдері арқылы қабатқа жібереді.
МДҚ-да судан жәие тұздан тазаланған мұнайды толық бекітілген
резервуарларға, ал одан кейін 6 сораптармен -мұнайдың сапасымен мөлшерін
бағалайтын, автоматизацияланған 23 "Рубин" қондыргысына береді. Мұнайды
"Рубин" қондырғысынан 24 тауар резервуарларына береді, олардан сораптармен
мұнайды магистралды мүнай құбырына, мұнайды өңдеу зауыттарына
тасымалдайтын, жібереді. Бгер "Рубин" қондырғысында мұнай сапасы стандартқа
сәйкес келмесе, онда оны МДҚ қайта жөнелтеді. Толық бекіту көмегімен
мұнайдың жеңіл фракцияларының жоғалуын болдырмайды, мұнайды тасымалдаудың
кен орнының барлық аумағы бойынша төтел аузындағы қысым есебінен мүмкіндік
жасалады.
Мұнайды тұрақтандыру. Жер қойнауынан шығатын мұнай құрамында С1-С4 жеңіл
көмірсутектерінің мөлшері едәуір көп болады. Осы көмірсутектердіц көп
бөлігі мұнайды сақтағанда және тасымалдағанда жогалуы мүмкін. Газдардың,
сонымен бірге жеңіл бензин фракцияларының жоғалуын болдырмау, қоршаған
ортаны ластамау үшіп, мүнайдан мүмкіндігі болғанша, оны мұнай өндеу
зауытына жіберу алдында С1-С4 көмірсутектерді бөліп алу қажет. Мұнайдан
жеңіл көмірсутектерді және мұнай фракңияларын бөлу процесін тұрақтандыру
деп атайды.
Тиянақты жагдайға және алынатын өнімдерге қойылатын талапқа байланысты
мұнайды тұрақтандыруды сеперация және ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz