Сәбит Дөнентаев

21 ғасырдың бас кезінде демократтық,ағартушылық әдебиетінің көрнекті өкілдерінің бірі-Сәбит Дөнентаев.Ол Абайдың реалистік дәстүрін берік ұстап,әдебиеттің халықтық мұраттарын ілгері дамытқан,өз дәуірінің маңызды мәселелеріне үн қосқан ақын болды.Әуелде шығармашылығын сыншыл реализм арнасында бастаған Сәбит кейін кеңес әдебиеттерінде де елеулі қызмет етті.
Сәбит Дөнентаев 1894 жылы Семей губерниясы, Кереку уезі,Ақсу болысының төртінші ауылында кедей шаруаның семьясында туған.Жас кезінде ауыл молдасынан сауат ашып,хат таныған.1907-1908 жылдары Маралдыда Нұрғали деген молдадан төте оқу әдісімен дәріс алған.Онан кейін Певлодар қаласындағы Қасым қожаның медресесіне (1911-1912) түсіп,өзінің осы жүйедегі білімін толықтырады.Мұнда пән негіздерін үйренеді,өз бетімен ізденуге мүмкіндік алады.
Бұл жылдары Сәбит өздігінен ізденудің арқасында прогресшіл татар әдебиетімен танысады,Абай шығармаларына ден қояды. «Айқап» журналын үзбей алып тұрады.Орыс әдебиетін,әсіресе Крылов мысалдарын қызыға оқитын.Осы негізде оның ой-санасы есейіп,ақындық таланты оянады.
1913 жылы ,«Айқап»журналында Сәбиттің «Қиялым»деген өлеңі жарияланад.Бұл-ақынның баспа бетін көрген тұңғыш туындысы.Онда Сәбит халық жыршысы болуды армандайды.Өленде ақынның бұл ойы жұмбақтау,астарлап айту үлгісімен беріледі.Ол түсті әдемі сандуғаш болып, «Зарымды жұртқа айтып», «мұңымды шақсам»деп қиялдайды. Бірақ ол орманның жыртқыш құсы –қаршыға мен тұзақшыдан қорқады.Осы кезден бастап өз заманының маңызды мәселелерінің бәрін үн қосқан ақын өлеңді үзбей жазады.Оның өлеңдері мен публицистикалық мақалалары «Айқап »журналында ауық –ауық жарияланып тұрады.
1915 жылы Уфа қаласында Сәбиттің «Уақтүйек»деген атпен алғашқы өлеңдері жинағы басылып шықты. Бұл жинаққа кірген өлеңдер ақының сол дәуірдегі қазақ халқы өмірінің әр алуан күйлерін,қоғамдық шындықты көркем бейнелеуге ұмтылғанын,сол негізде демократтық,ағартушылық әдебиетке үн қосып,оның идеялық –көркемдік арнасын толтыруға қатысқанын көрсетеді.Бұл кездегі әдебиетке қазақ халқының қараңғылық пен надандықта шырмалып отырғаны саналып,елді өнер-білімге үгіттеу жана көбірек сөз болатын.Сәбит те осы тақырыпқа белсенді үн қосты.Қалың бұқара тұрмысындағы аянышты халді,елдің қараңғылық пен ескілік шырмауынан шыға алмаған мүшеу күйін суреттеген ақын халықты бұл жолдан өнер-білім үйрену,ағарту арқылы шығаруды ойлады.Сондықтан ол бұл саладағы өлеңдерін халық тұрмысын көрсете отырып,оған тікелей үгіт айтуға бет бұрады.Ақын наданды айыптайды.Оны халықтың түбіне жетіп отырған нәрсе деп қоймайды да,ел басындағы жамандықтың бәрі осы арқылы келгенін сынайды.
Сәбит –халықты осы күйден құтқару үшін күресуші.Ең алдымен,ол замандастарын қараңғыдан жарыққа ұмтылуға,өнер –білім үйреніп озық елдердің қатарына теңелуге,ынтымақты болуға шақырады.
«Замандастар »атты өлеңінде жар салған ақын өзі тәрізді көзі ашық азын-аулақ оқығандарға халыққа қызмет істеу қажеттігін де көрсетеді.Сәбит халықтың қараңғылықта қалмай,өнер үйрену үшін зор талап керек дейді «Талап»атты өлең жазады.
Феодалдық –патриархалдық орта тудырған ел ішіндегі ала ауыздық,ынтымақсыздық та Сәбит өлеңдерінде сынға алынады.Ол енді бірлікке,ынтымаққа шақырады.
Сәбит ел басқарған адамдардың еңбегін халыққа жоғарыда өзі айтқан үлгіде қызмет істей алуымен өлшейді.Осы тұрғыдан ол қазақ