Сақ тайпалары

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

ТЕМІР ҒАСЫРЫНЫҢ БАСТАЛУЫ

(ерте темір дәуірі - б. з. б. 8-5 ші мыңжылдықтар)

(б. д. д. 1-ші мыңжылдық ) .

Қазақстан территориясындағы алғашқы тайпалық одақтардың пайда болуы темір ғасырымен сәйкес келеді. Темір қорыту б. д. д. 8-5 ғасырлардан бастау алады. Адамдар толығымен көшіп-қонуға негізделген мал шаруашылығына көшті. Алғашқы қауымдық құрылыс ыдырап, әлеуметтік теңсіздік одан әрі дами түсті. Рулар арасында жер үшін жиі-жиі соғыстар мен талас-тартыстар рулық одақтардың (тайпалардың, тайпалық одақтардың қалыптасуын тездетті) . Археологтар бүгінде ерте темір дәуіріне жататын құнды олжаларды Шілікті аңғарынан, Жетісуда-Іле өзені бойынан, Орталық Қазақстанда Тасмола т. б. қорғандарынан тапты. Алғашқы Қазақстан териториясында пайда болған рулық тайпалық одақтар (сақтар, үйсіндер, қаңлылар, ғұндар және т. б. ) .

1. САҚТАР. САЯСИ ТАРИХЫ. ШАРУАШЫЛЫҒЫ. МӘДЕНИЕТІ

Сақтар біздің жыл санауымызға дейінгі 3-2 ғасырларда өмір сүрген. Сақ әулетінің негізін Алып-Ер Тұнға (Афрасияб) қалаған. Діні-Тәңірінің діні. Жазуы - көне түркі тілі . Сөйлеу тілі - Алтай тіл тобына жататын түркі тілі. Сақтардың мекен жайы - Орта Азия мен Қазақстан және Шығыс Түркістан өңірі. Сақтар тарихи жылнамалар мен көркем әдебиетте «Азиялық скифтер, Құдіретті еркектер, Жүйрік атты турлар, Скиф- сақтар, Савроматтар » деп аталады. Сақтар туралы алғашқы мәліметтер антикалық авторлардың еңбектері мен парсы-иран жазбаларында кездеседі.

Шығыстанушылардың пікірінше сақтар үшке бөлінген. Олар: теңіздің ар жағынан келген сақтар, хаома сусынын даярлайтын сақтар және шошақ бөрікті сақтар.

Теңіздің ар жағынан келген сақтар: Қара теңіздің солтүстігін, Арал маңын және, Сырдариянның төменгі ағысын мекендеген

Шошақ бөрікті сақтар: Сырдарияның орта ағысы, Тянь- Шань мен Жетісуды мекендеген.

Хаома сусынын даярлайтын сақтар: Мургаб алқабы мен алтынға бай Алтайды мекендеген.

Жазбаша деректер мен археологиялық деректер б. з. б. ҮІІІ - ҮІІ ғғ. Қазақстан және Орта Азияны мекендеген тайпалар ежелгі дүние өркениеттерімен - Ассириямен және Мидиямен, ал б. з. б. ҮІ ғ. ортасында Ахеменидтер мемлекеті құрылған уақыттан бастап - Персиямен байланысты болғанын көрсетеді. Кир Лидия патшасы Крезбен соғысу барысында сақтармен одақтасып, әскери көмек алған. Кейінен Кир сақтар мен массагеттерді өзіне бағындырғысы келіп, көптеген қол жинап соғыс ашады. Бұл жорығы б. з. б. 530 жылға тұспа -тұс келеді. Бірақ жорықта Кир сақ патшайымы Томиристен жеңіліс табады.

Б. з. б. 518 жылы Кирдің жорықтарын І Дарий жалғастырып, массагет-сақтармен соғысады. Бірақ ол жеңіліске ұшыраған.

Б. з. б. ҮІ ғ. аяғы - Ү ғ. Басында ежелші Шығыста гре-парсы соғыстарының басталуымен байланысты ірі саяси оқиғалар болған. Кейбір сақ тайпалары бұл соғыстарға одақтастар мен жалдамалылар ретінде парсылар жағында қатысты. Б. з. б. 500 - 449 жж. Грек-парсы соғыстары парсылардың жеңілуімен аяқталды. Бұл кезде Грецияда экономикалық және саяси дағдарыс шиеленісіп, құл иеленушілер бұдан шығу жолын Шығысқа шабқыншылық жорық ұйымдастыру деп білді. Б. з. б. ІҮ ғ. 30 - жылдарында македондық - гректер Александр Македонскийдің басшылығымен соңғы Ахеменид, ІІІ Дарий Кодоманның әскерін талқандап, Орта Азияға басып кірген. Маракандты (Самаркандты) алып, Сырдарияға бет алды.

Александр Македонскийдің әскерлеріне қарсы күресте сол кезде Қазақстанның оңтүстік аудандарын мекендеушілер ретінде массагеттер белсене қатысты. Македондық-гректер Сырдария бойындағы қалаларды қоршаған кезде олардың тылында көтеріліс шығып, оны Спитамен басқарды. Спитамен массагет-сақтардың қолдауын пайдалана отырып, македондық-гректердің әскеріне бірнеше дүркін соққы берген. Оларды әлсірету үшін Александр Маедонский араларына жік салып, өзара арандатушылық тудырып отырған. Үш жыл бойы болған соғыстың нәтижесінде македондық-гректер Орта Азияның кейбір тайпалары мен халықтарын уақытша бағындырады. Тек Сырдарияның арғы бетіндегі сақ тайпалары өздерінің тәуелсіздігін сақтап қалды.

Шаруашылығы. Сақ тайпалары көшпелі мал шаруашылығы (әсіресе қой шаруашылығы) және кей жерлерде жартылай отырықшылықпен айналысты.

Көшпелі мал шаруашылығы Батыс және Орталық Қазақстанның далалы, шөлдері мен шөлейтті аймақтарында жыл бойы көшіп-қонып жүрумен сипатталды. Бұл жерлерде егіншілік дамымаған, ал шөп шабу аздаған жерлерге ғана таралды. Өсірілетін мал түрі: негізінен, қой, түйе, жылқы, ал ірі қара аз болған. шаруашылықытың қосалқы түрі ретінде аң аулау дами бастаған.

Жартылай көшпелі мал шаруашылығы Жетісу, Шығыс Қазақстанның дала, орман және биік таулар араласып отыратын аудандарында, сонымен қатар, Тянь-Шань мен Алтай таулары сілемдерінде дамыған. Бұл шаруашылық түрінде маусымдық жайылымдар кеңінен қолданылып, олардың арақашықтығы жақын болған. Мұнда тік әдіс қолданылған, яғни өзен бойларындағы қыстаулардан тау баурайларындағы көктемгі жайылымға, одан әрі биік таулардағы шөбі қалың жайлауларға көшетін болған.

Отырықшы мал шаруашылығы Оңтүстік Қазақстан аудандарындағы Сырдария, Шу, Талас, Арыс өзендерінің бойында, Қаратау жоталарының баурайларында дамыған.

Сақтардың шаруашылығында малдың басым көпшілігін жыл бойы жайып бағу болып табылатын шаруашылықтың жайылымдық-экстенсивті сипаты мал шаруашылығы экономикасының барлық нұсқаларының ортақ сипаты болды. Кейбір сақ тайпаларында қосалқы кәсіп ретінде аңшылық пен балық аулау да қоса жүргізілген.

Сақтардың мал шаруашылығының негізгі бағыты - қой шаруашылығы болды. Жылқы малы да көшпелі және жауынгер сақтың өмірінде маңызды рөл атқарды.

Б. з. д. 1 мыңжылдықта Ұлы Жібек жолының жұмыс жасай бастауына байланысты сақтарға жібек, иран кілемдері келіп, өздері лазурит пен нефритті саудалай бастады. Сонымен қатар ішкі сауда да дами бастады.

Қоғамдық құрылысы. Сақ тайпасын- тайпа көсемі басқарды ол әрі әскердің қолбасшысы болды. Тайпа одақтарының көсемдері: жайылым, көш, жер бөлу, жер дауы, ру мен тайпа арасындағы дау жанжалдарды қадағалады. Сонымен қатар сақ қоғамында адамдардың үш әлеуметтік тобы болды. Олар: жауынгерлер, абыздар және қауым адамдары болды. Әр қоғамдық топтың өзіне тән киімі болды. Жауынгерлер - қызыл, абыздар - ақ ал қауым адамдары - сары және көк болды.

Мәдениеті. Сақтарда ата-баб аруағына, отбасылық-рулық әулиелер мен желеп-жебеушілерге сыйыну ғұрыптары болған. Бұл ғұрыптардың шығуы өлген туыстарының мәңгі жасайтынына, өлгендер өзінің рулық қауымының салттары, үйреншікті ғұрыптары мен ережелері бойынша өмір сүре беретін о дүниелік өмір бар деген сенімге негізделді. Осыған байланысты өлген адам бұл дүниедегі дәрежесі, материалдық игіліктерімен қоса жерленген.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.