Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі және оның атқаратын қызметі
Жоспар:
І. Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1.1. Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
ІІ. Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Басқармасының құрамы ... ... ... 7
2. 1. Қазақстан Ұлттық Банкінің функциялары мен
өкiлеттiктерi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
2. 2. Қазақстандағы пайыздық саясаттың мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12
2. 3. Ақша.несие саясатының түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14
ІІІ. Қазақстан Ұлттық Банкiнiң нормативтiк құқықтық актiлерi ... ... ... ... ... 18
3. 1. 2014 жылы макроэкономикалық даму ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..19
3. 2. 2014 жылғы ақша.кредит саясаты және инфляциялық үдерістер ... ... .22
3. 3. 2015 жылғы ақша.кредит саясатының құралдары ... ... ... ... ... ... ... ... ..26
IV. Ақша айналысы және ақша бiрлiгi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 29
4. 1. Шетел валютасындағы және бағалы металдардағы
активтермен жасалатын операциялар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .31
4. 2. Қазақстан Ұлттық Банкінің және оның ведомствосының
бақылау мен қадағалау жөніндегі өкілеттіктері ... ... ... ... ... ... ... ... 35
V. Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 45
VI. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...47
І. Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1.1. Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
ІІ. Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Басқармасының құрамы ... ... ... 7
2. 1. Қазақстан Ұлттық Банкінің функциялары мен
өкiлеттiктерi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
2. 2. Қазақстандағы пайыздық саясаттың мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12
2. 3. Ақша.несие саясатының түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14
ІІІ. Қазақстан Ұлттық Банкiнiң нормативтiк құқықтық актiлерi ... ... ... ... ... 18
3. 1. 2014 жылы макроэкономикалық даму ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..19
3. 2. 2014 жылғы ақша.кредит саясаты және инфляциялық үдерістер ... ... .22
3. 3. 2015 жылғы ақша.кредит саясатының құралдары ... ... ... ... ... ... ... ... ..26
IV. Ақша айналысы және ақша бiрлiгi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 29
4. 1. Шетел валютасындағы және бағалы металдардағы
активтермен жасалатын операциялар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .31
4. 2. Қазақстан Ұлттық Банкінің және оның ведомствосының
бақылау мен қадағалау жөніндегі өкілеттіктері ... ... ... ... ... ... ... ... 35
V. Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 45
VI. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...47
Мемлекеттің деңгейі мен негізін анықтауда экономика негізгі рөл атқарады. Оның әрбір саласын сәйкестілікпен жұмылдыру маңызды іс болып табылады. Әрбір елдегі нарықтық қатынастардың маңызды бөлігін несие мекемелері құрайды, яғни банк тараптары басты рөл атқарады.
Менің бұл тақырыпты таңдау себебім — Ұлттық Банк – еліміздің эмиссиялық және резервтік орталық ретінде ақша – несие және валюта саясатын анықтайтын және маңызды жүйелерді реттеуші болғандықтан, оны тереңірек түсініп, танып білгім келеді.
Республиканың Ұлттық банкінің ең басты мақсаты – экономиканы төлем құралдарымен үздіксіз жабдықтауды қамтамасыз ету және елдің барлық несие жүйесінің қызмет етуіне жағдай жасау, есеп айырысу жүйесін қалпына келтіру, банк қызметін реттеу болып табылады. Ол басқа қаржы – несие құралдарымен бәсекелеспейді және өз қызметінде пайданы табу мақсатын көздемейді.
Ұлттық Банктің тарихына тоқталатын болсам, Қазақстан Республикасының Орталық банкі еліміз тәуелсіздік алғаннан кейін КСРО Мембанкінің Республикалық Кеңесінің негізінде 1990 жылдың желтоқсанында алғашқыда Қазақстанның Мемлекеттік банкі ретінде құрылып, ал 1995 жылдың наурызынан Қазақстан Ұлттық Банкі деп аталды. Ол республикадағы банк жүйесінің жоғары деңгейдегі банк, өз қызметін Қазақстан Республикасы Президентінің 1995 жылғы 30 наурыздағы «Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі туралы» Заң күші бар Жарлығы бойынша жүргізеді және осы Жарлыққа сай Президентке есеп береді. Сонымен қатар Ұлттық банк өз қызметінде Қазақстан Республикасының Конституциясын және басқа заңдарды, халықаралық шарттар мен келісімдерді басшылыққа алады.
Ұлттық Банкінің маңызды қызметі — банктердің, жинақ және тағы басқа несиелік мекемелердің резервтер деп аталатын салымдарын сақтау болып табылады. «Қазақстан Республикасының Ұлттық Банк туралы» және «Қазақстан Республикасындағы банктер және банктік қызмет туралы» заңдарына сәйкес барлық мекемелер өз резервтерін Ұлттық банкіде сақтауы тиіс, өйткені жоғарыда айтылғандай, олардың ақша айналысын реттеуде, коммерциялық банктердің несиелік қызметін реттеу және өтімділікті қамтамасыз ету үшін стратегиялық маңызы бар.
Ұлттық Банк ― коммерциялық банктерді және басқа да қаржылық ― несиелік мекемелерді несиелеу қызметін атқарады. Ол ― жалпы банктік жүйені қолдау мақсатында аукциондық негізде, ломбардтық несиелерді және РЕПО операциялары арқылы несие береді.
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкi (Қазақстан Ұлттық Банкi) Қазақстан Республикасының орталық банкi болып табылады және Қазақстан Республикасы банк жүйесiнiң жоғары (бiрiншi) деңгейiн бiлдiредi.
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң негiзгi мақсаты мен мiндеттерi Қазақстан Ұлттық Банкiнiң негiзгi мақсаты Қазақстан Республикасында баға тұрақтылығын қамтамасыз ету болып табылады.
Негiзгi мақсатты iске асыру үшiн Қазақстан Ұлттық Банкiне мынадай мiндеттер жүктеледi:
• мемлекеттiң ақша-кредит саясатын әзiрлеу және жүргiзу;
• төлем жүйелерiнiң жұмыс iстеуiн қамтамасыз ету;
Менің бұл тақырыпты таңдау себебім — Ұлттық Банк – еліміздің эмиссиялық және резервтік орталық ретінде ақша – несие және валюта саясатын анықтайтын және маңызды жүйелерді реттеуші болғандықтан, оны тереңірек түсініп, танып білгім келеді.
Республиканың Ұлттық банкінің ең басты мақсаты – экономиканы төлем құралдарымен үздіксіз жабдықтауды қамтамасыз ету және елдің барлық несие жүйесінің қызмет етуіне жағдай жасау, есеп айырысу жүйесін қалпына келтіру, банк қызметін реттеу болып табылады. Ол басқа қаржы – несие құралдарымен бәсекелеспейді және өз қызметінде пайданы табу мақсатын көздемейді.
Ұлттық Банктің тарихына тоқталатын болсам, Қазақстан Республикасының Орталық банкі еліміз тәуелсіздік алғаннан кейін КСРО Мембанкінің Республикалық Кеңесінің негізінде 1990 жылдың желтоқсанында алғашқыда Қазақстанның Мемлекеттік банкі ретінде құрылып, ал 1995 жылдың наурызынан Қазақстан Ұлттық Банкі деп аталды. Ол республикадағы банк жүйесінің жоғары деңгейдегі банк, өз қызметін Қазақстан Республикасы Президентінің 1995 жылғы 30 наурыздағы «Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі туралы» Заң күші бар Жарлығы бойынша жүргізеді және осы Жарлыққа сай Президентке есеп береді. Сонымен қатар Ұлттық банк өз қызметінде Қазақстан Республикасының Конституциясын және басқа заңдарды, халықаралық шарттар мен келісімдерді басшылыққа алады.
Ұлттық Банкінің маңызды қызметі — банктердің, жинақ және тағы басқа несиелік мекемелердің резервтер деп аталатын салымдарын сақтау болып табылады. «Қазақстан Республикасының Ұлттық Банк туралы» және «Қазақстан Республикасындағы банктер және банктік қызмет туралы» заңдарына сәйкес барлық мекемелер өз резервтерін Ұлттық банкіде сақтауы тиіс, өйткені жоғарыда айтылғандай, олардың ақша айналысын реттеуде, коммерциялық банктердің несиелік қызметін реттеу және өтімділікті қамтамасыз ету үшін стратегиялық маңызы бар.
Ұлттық Банк ― коммерциялық банктерді және басқа да қаржылық ― несиелік мекемелерді несиелеу қызметін атқарады. Ол ― жалпы банктік жүйені қолдау мақсатында аукциондық негізде, ломбардтық несиелерді және РЕПО операциялары арқылы несие береді.
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкi (Қазақстан Ұлттық Банкi) Қазақстан Республикасының орталық банкi болып табылады және Қазақстан Республикасы банк жүйесiнiң жоғары (бiрiншi) деңгейiн бiлдiредi.
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң негiзгi мақсаты мен мiндеттерi Қазақстан Ұлттық Банкiнiң негiзгi мақсаты Қазақстан Республикасында баға тұрақтылығын қамтамасыз ету болып табылады.
Негiзгi мақсатты iске асыру үшiн Қазақстан Ұлттық Банкiне мынадай мiндеттер жүктеледi:
• мемлекеттiң ақша-кредит саясатын әзiрлеу және жүргiзу;
• төлем жүйелерiнiң жұмыс iстеуiн қамтамасыз ету;
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы
2. «Қазақстан Республикасындағы банктер және банктік қызмет туралы» заң күші бар Жарлығы
3. ҚР-сы Президентінің № 1720 «ҚР – ң мемлекеттік басқару жүйесін одан ары жетілдіру туралы» жарлығы
4. Қазақстан Республикасының Президентінің «Қазақстан Республикасындағы банктер және банктік қызмет туралы» заң күші бар Жарлығы
5. С.Б. Мақыш, Оқу құралы “Ақша айналысы және несие” – Алматы, Қазақ университетi, 2008 ж. – 248 бет.
6. Сейітқасымов Ғ.С. “Банк ісі” Алматы Экономика 2009
7. «ҚР-дағы Ұлттық банк туралы» ҚР Заңы. 31.03. 1995 ж. (2010 жылғы өзгертулер мен толықтырулармен).
8. ҚР ҰБ-нің 2009-2010 ж. арналған ақша-несие саясаты // Қаржы-қаражат – 2009 ж., №7.
9. http://nationalbank.kz ҚР Ұлттық Банкінің ресми сайты.
6. ҚР Ұлттық банктің 2014-2015 жылға арналған ақша-несие саясаты.
7. «Саясат» саяси басылымы, №6. 2012 ж.
8. «Қаржы» журналы, №10. 2009ж.
9. «Банки» басылымы, №5. 2010 ж.
10. «Казакстан today» газеті
11. «Интерфакс- Қазақстан» агенттігінің мәліметтері. 2006 ж.
Газеттер:
1. Егемен Қазақстан. Астана: 29.11.2008 ж.
2. Егемен Қазақстан. Астана: 19. 11. 2008 ж.
2. «Қазақстан Республикасындағы банктер және банктік қызмет туралы» заң күші бар Жарлығы
3. ҚР-сы Президентінің № 1720 «ҚР – ң мемлекеттік басқару жүйесін одан ары жетілдіру туралы» жарлығы
4. Қазақстан Республикасының Президентінің «Қазақстан Республикасындағы банктер және банктік қызмет туралы» заң күші бар Жарлығы
5. С.Б. Мақыш, Оқу құралы “Ақша айналысы және несие” – Алматы, Қазақ университетi, 2008 ж. – 248 бет.
6. Сейітқасымов Ғ.С. “Банк ісі” Алматы Экономика 2009
7. «ҚР-дағы Ұлттық банк туралы» ҚР Заңы. 31.03. 1995 ж. (2010 жылғы өзгертулер мен толықтырулармен).
8. ҚР ҰБ-нің 2009-2010 ж. арналған ақша-несие саясаты // Қаржы-қаражат – 2009 ж., №7.
9. http://nationalbank.kz ҚР Ұлттық Банкінің ресми сайты.
6. ҚР Ұлттық банктің 2014-2015 жылға арналған ақша-несие саясаты.
7. «Саясат» саяси басылымы, №6. 2012 ж.
8. «Қаржы» журналы, №10. 2009ж.
9. «Банки» басылымы, №5. 2010 ж.
10. «Казакстан today» газеті
11. «Интерфакс- Қазақстан» агенттігінің мәліметтері. 2006 ж.
Газеттер:
1. Егемен Қазақстан. Астана: 29.11.2008 ж.
2. Егемен Қазақстан. Астана: 19. 11. 2008 ж.
_____________________ университеті
“____________________” кафедрасы
Курстық жұмыс
“Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі және оның атқаратын қызметі”
Орындаған: ______________________
Тексерген: ______________________
__________________ қаласы 2015 ж
Жоспар:
І.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1.1. Қазақстан Республикасының Ұлттық
Банкі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... 5
ІІ. Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Басқармасының
құрамы ... ... ... 7
2. 1. Қазақстан Ұлттық Банкінің функциялары мен
өкiлеттiктерi ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..8
2. 2. Қазақстандағы пайыздық саясаттың
мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
2. 3. Ақша-несие саясатының
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..1 4
ІІІ. Қазақстан Ұлттық Банкiнiң нормативтiк
құқықтық актiлерi ... ... ... ... .. ..18
3. 1. 2014 жылы макроэкономикалық
даму ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...19
3. 2. 2014 жылғы ақша-кредит саясаты және инфляциялық
үдерістер ... ... .22
3. 3. 2015 жылғы ақша-кредит саясатының
құралдары ... ... ... ... ... ... .. ... ... 26
IV. Ақша айналысы және ақша
бiрлiгi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .29
4. 1. Шетел валютасындағы және бағалы металдардағы
активтермен жасалатын
операциялар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31
4. 2. Қазақстан Ұлттық Банкінің және оның ведомствосының
бақылау мен қадағалау жөніндегі
өкілеттіктері ... ... ... ... ... .. ... ... ..35
V.
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .45
VI. Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..4 7
І. Кіріспе
Мемлекеттің деңгейі мен негізін анықтауда экономика негізгі рөл
атқарады. Оның әрбір саласын сәйкестілікпен жұмылдыру маңызды іс болып
табылады. Әрбір елдегі нарықтық қатынастардың маңызды бөлігін несие
мекемелері құрайды, яғни банк тараптары басты рөл атқарады.
Менің бұл тақырыпты таңдау себебім — Ұлттық Банк – еліміздің эмиссиялық
және резервтік орталық ретінде ақша – несие және валюта саясатын анықтайтын
және маңызды жүйелерді реттеуші болғандықтан, оны тереңірек түсініп, танып
білгім келеді.
Республиканың Ұлттық банкінің ең басты мақсаты – экономиканы төлем
құралдарымен үздіксіз жабдықтауды қамтамасыз ету және елдің барлық несие
жүйесінің қызмет етуіне жағдай жасау, есеп айырысу жүйесін қалпына келтіру,
банк қызметін реттеу болып табылады. Ол басқа қаржы – несие құралдарымен
бәсекелеспейді және өз қызметінде пайданы табу мақсатын көздемейді.
Ұлттық Банктің тарихына тоқталатын болсам, Қазақстан Республикасының
Орталық банкі еліміз тәуелсіздік алғаннан кейін КСРО Мембанкінің
Республикалық Кеңесінің негізінде 1990 жылдың желтоқсанында алғашқыда
Қазақстанның Мемлекеттік банкі ретінде құрылып, ал 1995 жылдың наурызынан
Қазақстан Ұлттық Банкі деп аталды. Ол республикадағы банк жүйесінің жоғары
деңгейдегі банк, өз қызметін Қазақстан Республикасы Президентінің 1995
жылғы 30 наурыздағы Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі туралы Заң
күші бар Жарлығы бойынша жүргізеді және осы Жарлыққа сай Президентке есеп
береді. Сонымен қатар Ұлттық банк өз қызметінде Қазақстан Республикасының
Конституциясын және басқа заңдарды, халықаралық шарттар мен келісімдерді
басшылыққа алады.
Ұлттық Банкінің маңызды қызметі — банктердің, жинақ және тағы басқа
несиелік мекемелердің резервтер деп аталатын салымдарын сақтау болып
табылады. Қазақстан Республикасының Ұлттық Банк туралы және Қазақстан
Республикасындағы банктер және банктік қызмет туралы заңдарына сәйкес
барлық мекемелер өз резервтерін Ұлттық банкіде сақтауы тиіс, өйткені
жоғарыда айтылғандай, олардың ақша айналысын реттеуде, коммерциялық
банктердің несиелік қызметін реттеу және өтімділікті қамтамасыз ету үшін
стратегиялық маңызы бар.
Ұлттық Банк ― коммерциялық банктерді және басқа да қаржылық ― несиелік
мекемелерді несиелеу қызметін атқарады. Ол ― жалпы банктік жүйені қолдау
мақсатында аукциондық негізде, ломбардтық несиелерді және РЕПО
операциялары арқылы несие береді.
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкi (Қазақстан Ұлттық Банкi)
Қазақстан Республикасының орталық банкi болып табылады және Қазақстан
Республикасы банк жүйесiнiң жоғары (бiрiншi) деңгейiн бiлдiредi.
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң негiзгi мақсаты мен мiндеттерi Қазақстан Ұлттық
Банкiнiң негiзгi мақсаты Қазақстан Республикасында баға тұрақтылығын
қамтамасыз ету болып табылады.
Негiзгi мақсатты iске асыру үшiн Қазақстан Ұлттық Банкiне мынадай мiндеттер
жүктеледi:
• мемлекеттiң ақша-кредит саясатын әзiрлеу және жүргiзу;
• төлем жүйелерiнiң жұмыс iстеуiн қамтамасыз ету;
• валюталық реттеу мен валюталық бақылауды жүзеге асыру;
• қаржы жүйесiнiң тұрақтылығын қамтамасыз етуге жәрдемдесу.
Осы аталған Ұлттық банктің міндеттері мен қызметтерінің тиімді жүргізілуі
ұлттық экономиканың тұрақты дамуын, инфляция деңгейінің төмен шамасын
қамтамасыз ету, валюталық операциялардың бір ізге түсуін, елдің жалпы қаржы
жүйесінің дамуын жүзеге асырады. Сондықтан Ұлттық банктің еліміздің орталық
банкі ретіндегі экономикадағы атқаратын қызметтері мен саясаттарын толық
зерттеп қарастыру менің осы жұмысымның мақсаты болып табылады. Сондықтан
мен жұмысымның тақырыбын Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі деп
алдым.
Бұл тақырыптың өзектілігі Ұлттық банк еліміздің несие және банк
жүйесінің негізгі құрылымы және бүкіл экономиканы реттейтін экономикалық
құрылғы болып табылады. Бүгінгі таңда Ұлттық банк өзінің атқаратын ақша-
несие саясаттарының механизмдері бойынша Еуропа кеңістігінің стандарттарына
өтуде. Сондай-ақ Ұлттық банкіміз ТМД елдері бойынша нағыз классикалық
банктің операциялары мен саясаттарын жүргізіп отырған жалғыз банк болып
табылады. Яғни, ТМД елдерінің Орталық банкі деп те атасақ болады.
Мен курстық жұмысымның барысында, жалпы Ұлттық Банктің ұғымына,
мәніне, мақсатына, оның операциялары мен қызметтеріне , құрылымы мен
басқару органдарына тоқталып өтемін.
Курстық жұмысты көрсетілген талаптарға сай орындау үшін еліміздегі Ұлттық
Банк мәселелерін талдау бойынша, жарық көрген бірнеше әдебиеттерді,
газеттерді қолдандым.
1.1.Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі
Қазақстан Республикасының орталық банкі болып табылады және Қазақстан
Республикасы банк жүйесінің жоғарғы (бірінші) деңгейін білдіреді. Ерекше
құқықтық мәртебесі бар Қазақстанның Даму Банкін қоспағанда, барлық өзге
банктер банк жүйесінің төменгі (екінші) деңгейін білдіреді.
Ұлттық Банк өзінің құзыреті шегінде басқа елдердің орталық банктерімен және
банктерімен қарым-қатынастарда, халықаралық банктерде және өзге қаржы-
несиелік ұйымдарда Қазақстан Республикасының мүддесін білдіреді.
Ұлттық Банк өзінің міндеттерін орындау кезінде пайда алу мақсатын
басшылыққа алмауы тиіс.
Ұлттық Банк Қазақстан Республикасының Президентіне бағынышты, бірақ өз
қызметін жүзеге асыруда оған заңнамада берілген өкілеттіктер шегінде
тәуелсіз.
Ұлттық Банк өз қызметін Қазақстан Республикасының Үкіметімен үйлестіреді,
өзінің қызметінде Үкіметтің экономикалық саясатын ескеріп отырады және егер
өзінің негізгі функцияларын орындауға және ақша-несие саясатын жүзеге
асыруға қайшы келмейтін болса, оны іске асыруға жәрдемдеседі.
Ұлттық Банк сатылап бағыну схемасы бар біртұтас орталықтандырылған
құрылымнан тұрады. Ұлттық Банктің жоғары органы Басқарма, ал жедел басқару
органы Директорлар кеңесі болып табылады.
Ұлттық Банктің негізгі мақсаты Қазақстан Республикасында баға тұрақтылығын
қамтамасыз ету болып табылады. Негізгі мақсатын іске асыру үшін Ұлттық
Банкке мынадай міндеттер жүктеледі:
мемлекеттің ақша-несие саясатын әзірлеу және жүргізу;
төлем жүйесінің жұмыс істеуін қамтамасыз ету;
валюталық реттеуді және валюталық бақылауды жүзеге асыру;
қаржы жүйесінің тұрақтылығын қамтамасыз етуге жәрдемдесу.
Ұлттық Банк өзiне жүктелген мiндеттерге сәйкес мынадай негiзгi функцияларды
орындайды:
Қазақстан Республикасында мемлекеттiк ақша-несие саясатын жүргiзедi;
Қазақстан Республикасының аумағында банкноталар мен монеталардың эмиссиясын
жүзеге асырады;
банктердiң банк функцияларын жүзеге асырады;
Қазақстан Республикасының Yкiметі және келісімдері бойынша басқа да
мемлекеттiк органдар үшін банк, қаржы жөнiндегi кеңесшi және Үкіметтің
агенті функцияларын жүзеге асырады;
төлем жүйесінің жұмыс істеуін ұйымдастырады;
Қазақстан Республикасында валюталық реттеудi және валюталық бақылауды
жүзеге асырады;
Ұлттық Банктің алтын валюта активтерiн басқарады;
қаржы ұйымдарының қызметін бақылауды және қадағалауды, сондай-ақ олардың
Ұлттық Банктің құзыретіне жатқызылған мәселелер бойынша қызметін реттеуді
және басқасын жүзеге асырады;
Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын сенімгерлік баcқаруды жүзеге
асырады.
Ұлттық Банктің құрылымына мыналар кіреді:
25 департаменттен (1 департамент Астана қаласында), 4 дербес
басқармадан тұратын орталық аппарат;
16 аумақтық филиал және Алматы қаласындағы бір филиал - Кассалық
операциялар және құндылықтарды сақтау орталығы;
Ұлттық Банктің Ресей Федерациясындағы Өкілдігі;
4 есеп беретін ұйым:
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Қазақстан банкаралық есеп айырысу
орталығы шаруашылық жүргізу құқығы бар республикалық мемлекеттік
кәсіпорны;
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Банктік сервис бюросы шаруашылық
жүргізу құқығы бар республикалық мемлекеттік кәсіпорны;
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Қазақстан теңге сарайы шаруашылық
жүргізу құқығы бар республикалық мемлекеттік кәсіпорны;
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Банкнот фабрикасы шаруашылық
жүргізу құқығы бар республикалық мемлекеттік кәсіпорны.
Ұлттық Банк:
Қазақстанның депозиттерге кепілдік беру қоры;
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Q-BRO Резервтік Орталығы;
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің қызметін қамтамасыз ету орталығы;
Бағалы қағаздардың бірыңғай тіркеушісі;
Проблемалық кредиттер қоры ;
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Ұлттық инвестициялық корпорациясы
;
Мемлекеттік кредиттік бюро;
Бағалы қағаздар орталық депозитарийі;
Қазақстан қор биржасы;
Алматы қаласының өңірлік қаржы орталығының академиясы;
Алматы қаласының өңірлік қаржы орталығының рейтингтік агенттігі
акционерлік қоғамдарының акционерi болып табылады.
II. Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Басқармасының құрамы
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң Басқармасы 9 адамнан тұрады.
Қазақстан Ұлттық Банкi Басқармасының құрамына Қазақстан Ұлттық
Банкiнiң Төрағасы және Қазақстан Ұлттық Банкiнiң төрт лауазымды адамы
Қазақстан Республикасының Президентiнен бiр өкiл және Қазақстан
Республикасының Үкiметiнен екi өкiл, сондай-ақ уәкiлеттi органның басшысы
кiредi.
Қазақстан Ұлттық Банкi Басқармасының құрамына Қазақстан Ұлттық
Банкінің Төрағасы және Қазақстан Ұлттық Банкінің бес лауазымды адамы,
Қазақстан Республикасының Президентiнен бiр өкiл және Қазақстан
Республикасының Үкіметінен екi өкiл кiредi.
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң Төрағасы
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң Төрағасын Парламент Сенатының келiсiмiмен
Қазақстан Республикасының Президентi 6 жыл мерзiмге тағайындайды.
Төраға Қазақстан Ұлттық Банкi атынан iс-әрекет етедi және мемлекеттiк
органдармен, банктермен, қаржы ұйымдарымен, халықаралық, шетелдiк және
басқа ұйымдармен қарым-қатынаста Қазақстан Ұлттық Банкiн сенiмхатсыз-ақ
бiлдiредi.
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң Төрағасына Қазақстан Ұлттық Банкiнiң
қызметiне байланысты мәселелер бойынша, осы Заңда Қазақстан Ұлттық Банкiнiң
Басқармасына арналып ескерiлген өкiлеттiктердi қоспағанда, жедел және
атқарушы-өкiмшi шешiмдер қабылдау, Қазақстан Ұлттық Банкiнiң атынан шарттар
жасасу өкiлеттiгi берiлген.
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң Төрағасы Қазақстан Ұлттық Банкiнiң қызметi
үшiн жауапты.
Қазақстан Ұлттық Банкi Төрағасының орынбасарлары
Қазақстан Ұлттық Банкi Төрағасының орынбасарларын Қазақстан Ұлттық
Банкi Төрағасының ұсынуымен Қазақстан Республикасының Президентi, Қазақстан
Ұлттық Банкi Төрағасының тағайындалу мерзiмiне қарамай, 6 жыл мерзiмге
тағайындайды.
Төрағаның орынбасарлары Қазақстан Ұлттық Банкiн сенiмхатсыз-ақ
бiлдiредi, өз құзырының шегiнде құжаттарға қол қояды.
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң Төрағасы қызметiнен кетерiнен екi ай бұрын
Қазақстан Республикасының Президентiне өзiнiң жазбаша өтiнiшiн берiп,
қызметiнен кетуге құқылы.
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң Төрағасын Қазақстан Республикасының
Президентi қызметiнен босатады.
Төрағаның орынбасарларын Қазақстан Ұлттық Банкi Төрағасының ұсынуымен
Қазақстан Республикасының Президентi қызметiнен босатады.
Қазақстан Ұлттық Банкi Төрағасының орынбасарлары қызметiнен кетерiнен
екi ай бұрын Қазақстан Ұлттық Банкiнiң Төрағасы арқылы Қазақстан
Республикасының Президентiне өзiнiң жазбаша өтiнiшiн берiп, орнынан түсе
алады.
2.1. Қазақстан Ұлттық Банкінің функциялары мен өкiлеттiктерi
Қазақстан Ұлттық Банкі:
1) Қазақстан Республикасының мемлекеттік ақша-кредит саясатын
әзірлейді және жүргiзедi;
2) мемлекеттік эмиссиялық бағалы қағаздарды эмиссиялайды;
3) Қазақстан Республикасының ұлттық валютасының банкноттары мен
монеталарының жалғыз эмитентi болып табылады және Қазақстан Республикасының
аумағында қолма-қол ақша айналымын ұйымдастырады;
4) банкноттарды, монеталарды және құндылықтарды тасымалдауды,
сақтауды және инкассациялауды қамтамасыз етуге қатысады, банкноттардың,
монеталардың және құндылықтардың резервтiк мемлекеттік қорларын құрады;
5) қаржы ұйымдары мен олардың филиалдарының үй-жайларды орналастыруға
қойылатын талаптарды сақтауын бақылауды жүзеге асырады;
6) банкаралық ақша аударымдары жүйесін, банкаралық клиринг жүйесін
және пайдаланушылар арасында Қазақстан теңгесімен ақша аударымдарын
жүргізуді қамтамасыз ететін басқа да төлем жүйелерін реттейді және
қадағалауды (оверсайт) жүзеге асырады;
7) егер Қазақстан Республикасының заңдарында өзгеше көзделмесе, ақша
төлемдерi мен аударымдарын реттеу мақсатында, банктер, банк операцияларының
жекелеген түрлерiн жүзеге асыратын ұйымдар және кәсіпкерлік қызмет
субъектілері банк шоттары бойынша жүзеге асыратын төлемдердің кезектiлiгiн
Қазақстан Республикасы Yкiметiнiң келiсімі бойынша белгiлейді;
8) Қазақстан Республикасында валюталық реттеуді және валюталық
бақылауды жүзеге асырады;
9) екінші деңгейдегі банктердің тазартылған құйма алтынмен және
күміспен жүргізетін экспорттық операцияларын бақылауды жүзеге асырады;
10) шетел валютасындағы және бағалы металдардағы активтерді басқаруды
қамтамасыз етеді;
11) бағалы металдардағы активтерді толықтыру үшін тазартылған алтынды
сатып алуға мемлекеттің басым құқығын іске асырады;
12) Қазақстан Республикасының заңнамасында көздел ген жағдайларда
бағалы металдардың және құрамында бағалы металдар бар шикізат тауарларының
сынамаларына (үлгілеріне) бақылау сынақтарын жүзеге асырады;
12-1) меншік иелері қаржы ұйымдары, бағалы металдармен және құрамында
бағалы металдар бар шикізат тауарларымен экспорттық-импорттық операцияларды
жүзеге асыруға құқығы бар заңды тұлғалар болып табылатын, олардан жасалған
бұйымдарды қоспағанда, бағалы металдарды және құрамында бағалы металдар бар
шикізат тауарларының сынамаларын (үлгілерін) сақтауды және сынауды жүзеге
асырады;
12-2) Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген жағдайларда
жекелеген негіздер бойынша мемлекет меншiгiне айналдырылған (келіп түскен)
бағалы металдарды, асыл тастарды және олардан жасалған бұйымдарды
тасымалдауды, қабылдауды, есепке алуды, сақтауды жүзеге асырады;
13) дербес және (немесе) Қазақстан Республикасының өзге де
мемлекеттік органдарымен бірлесіп олардың құзыреті шеңберінде жүйелік
тәуекелдерді реттеуді жүзеге асырады;
14) соңғы сатыдағы қарыз беруші болып табылады, Қазақстан Ұлттық
Банкінде банк шоттарын ашқан заңды тұлғаларға қарыздар беруге құқылы,
оларды қайта қаржыландыру жүйесін ұйымдастырады;
15) қаржы ұйымдарының сыртқы борышын реттеуге қатысады;
16) статистикалық әдістемені әзірлейді және қолма-қол ақша айналысы,
ақша-кредит және банк статистикасы, төлем балансы, сыртқы борыш,
халықаралық инвестициялық позиция, қаржылық тұрақтылықты қамтамасыз ету
жөніндегі бастапқы статистикалық деректердің тізбесін, нысандарын,
мерзімдері мен оларды ұсыну тәртібін айқындайды;
17) статистикалық жұмыстар жоспарына сәйкес ведомстволық
статистикалық бақылау жүргізеді, сондай-ақ өз құзыреті шегінде мемлекеттік
статистика саласында бақылауды жүзеге асырады;
18) қаржы нарығына шолу жасау, ақша-кредит және банк статистикасы,
төлем балансы, халықаралық инвестициялық позиция және сыртқы борыш
жөніндегі статистикалық ақпаратты қалыптастырады және таратады, төлем
балансын болжамдық бағалауды әзірлеуге қатысады;
19) осы Заңға және Қазақстан Республикасының өзге де заңдарына сәйкес
қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарын, сондай-ақ өзге тұлғаларды реттеуді,
бақылауды және қадағалауды жүзеге асырады;
20) қаржы саласындағы қызметті және қаржы ресурстарын шоғырландыруға
байланысты қызметті лицензиялайды;
21) Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген жағдайларда банк
операцияларын жүргізу қағидаларын бекітеді;
22) Алматы қаласы өңірлік қаржы орталығының қызметін мемлекеттік
реттеуді жүзеге асырады;
22-1) дербес және (немесе) Қазақстан Республикасының өзге де
мемлекеттік органдарымен бірлесіп олардың құзыреті шеңберінде исламдық
қаржы құралдарының және исламдық көрсетілетін қаржы қызметтерінің
халықаралық стандарттарын ескере отырып, исламдық қаржыландыруды дамытуды
жүзеге асырады;
23) халықаралық қаржылық есептілік стандарттарын ескере отырып,
Қазақстан Ұлттық Банкіне арналған бухгалтерлік есеп саясаты мен әдістерін
айқындайды;
24) қаржы ұйымдарының, арнайы қаржы компанияларының, исламдық арнайы
қаржы компанияларының, инвестициялық қорлардың, Қазақстанның Даму Банкінің
Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік
туралы заңнамасының және халықаралық қаржылық есептілік стандарттарының
талаптарын, сондай-ақ бухгалтерлік есеп жүргізуді
автоматтандыру қағидаларынсақтауын бақылауды және қадағалауды жүзеге
асырады;
25) Қазақстан Республикасы Үкіметінің келісімі бойынша оның
мемлекеттік борышына қызмет көрсетуге қатысады және Қазақстан Ұлттық
Банкінің мемлекеттік борышына қызмет көрсетедi;
26) Қазақстан Ұлттық Банкінің Басқармасы айқындайтын тізбеге және
тәртіпке сәйкес Қазақстан Республикасы ұлттық валютасының шетел
валюталарына ресми бағамын белгілейді және жариялайды;
27) мемлекеттік емес сыртқы қарыздар бойынша шарттардың мониторингін
жүзеге асырады;
28) сұраныс пен ұсыныс көздерінің, сондай-ақ ішкі валюта нарығында
шетел валютасын пайдалану бағыттарының мониторингін жүзеге асырады;
29) банк қызметiн, бағалы қағаздар нарығындағы кәсiптік қызметті және
Қазақстан Республикасының заңдарында айқындалған өзге де қызметті тиiстi
лицензиялар алмай-ақ жүзеге асырады;
30) Қазақстан Ұлттық Банкiнің клиенттеріне банктік қызмет көрсетуді
жүзеге асырады;
31) Қазақстан Ұлттық Банкi мен Қазақстан Республикасының Үкіметі
арасында жасалатын және ресми баспа басылымдарда жарияланатын
сенiмгерлiкпен басқару туралы шарт негiзiнде Қазақстан Республикасының
Ұлттық қорын сенiмгерлiкпен басқаруды жүзеге асырады;
32) Қазақстан Ұлттық Банкi Қазақстан Республикасының Үкiметімен
немесе заңды тұлғалармен жасасатын сенiмгерлiкпен басқару туралы шарттар
негiзiнде активтердi сенiмгерлiкпен басқаруды жүзеге асырады. Қазақстан
Ұлттық Банкi мен Қазақстан Республикасы Үкіметінiң арасында жасалатын
сенiмгерлiкпен басқару туралы шарттар ресми баспа басылымдарында
жарияланады;
32-1) Қазақстанның Ұлттық Банкі мен бірыңғай жинақтаушы зейнетақы
қоры арасында жасалатын сенімгерлік басқару туралы шарттың негізінде
бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорының зейнетақы активтерін сенімгерлік
басқаруды жүзеге асырады;
32-2) бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорының зейнетақы активтеріне
қатысты кастодианның функцияларын жүзеге асырады;
33) қаржы мониторингі жөніндегі уәкілетті органның сұратуы бойынша
Қазақстан Республикасының қылмыстық жолмен алынған кірістерді заңдастыруға
(жылыстатуға) және терроризмді қаржыландыруға қарсы іс-қимыл
туралы заңнамасына сәйкес өзінің ақпараттық жүйелерінен мәліметтер ұсынады;
34) мемлекеттік органдар мен қаржы ұйымдары үшiн кадрлар даярлауға
және қайта даярлауға қатысады;
35) қаржы ұйымдары мен өзге де ұйымдар өз құзыретіне кіретін
мәселелер бойынша Қазақстан Республикасы заңдарының және өзге де
нормативтік құқықтық актілерінің талаптарын бұзған жағдайда,
оларға Қазақстан Республикасының за ңдарында көзделген шектеулі ықпал
ету шараларын, санкцияларды және өзге де шараларды қолданады;
36) Қазақстан Ұлттық Банкінің нормативтік құқықтық
актілерінде айқындалатын тәртіппен тауарларды, жұмыстарды, көрсетілетін
қызметтерді сатып алуды жүзеге асырады;
37) банктік сәйкестендіру кодтарын береді, жояды және оларды
пайдалануды айқындайды, банктердің және банк операцияларының жекелеген
түрлерін жүзеге асыратын ұйымдардың кодтарын және банктер және банк
операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдар филиалдарының
кодтарын береді және жояды, олардың құрылымын белгілейді, сондай-ақ
Банктердің және банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын
ұйымдардың анықтамалығын қалыптастырады және жүргізеді;
38) Қазақстан Ұлттық Банкінің консультативтік-кеңесші органдарын
құрады;
39) осы Заңда, Қазақстан Республикасының өзге де заңдарында және
Қазақстан Республикасы Президентінің актілерінде көзделген өзге де
функциялар мен өкiлеттiктерді жүзеге асырады.
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң кiрiсi
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң қаржы жылы iшiндегi таза кiрiсi осы қаржы
жылына жатқызылатын нақты алынған кiрiстер мен шығыстар арасындағы айырма
ретiнде айқындалады.
Алтын-валюта резервтерін және шетел валютасындағы өзге де активтерді
қайта бағалау шоттарына жатқызылатын бағамдық қайта бағалау сомасын
қоспағанда, Қазақстан Ұлттық Банкінің негізгі қаражаттар мен материалдық
емес активтерді қайта бағалау сомасына түзетілген таза кірісі Қазақстан
Ұлттық Банкінің бөлінбеген таза кірісі болып табылады. Бөлінбеген таза
кіріс Қазақстан Ұлттық Банкінің Басқармасы белгілеген мөлшерде жарғылық
және (немесе) резервтік капиталдарды ұлғайтуға жұмсалады.
Қазақстан Республикасының Президентi Қазақстан Ұлттық Банкiнiң жылдық
есебiн бекiткеннен кейiн, бөлiнбеген таза кiрiстiң қалған бөлiгi мерзiмiн
бiр қаржы жылына ұзарта отырып мемлекеттiк бюджетке аударылады.
Егер резервтiк капиталдың мөлшерi жарғылық капитал сомасынан аз
болған жағдайда, бүкiл бөлiнбеген таза кiрiс Қазақстан Ұлттық Банкiнiң
бөлігінде қалады және резервтiк капитал жарғылық капиталдың мөлшерiне
жеткенге дейiн оны толықтыруға жiберiледi. Қаржы жылының залалдарын өтеу
үшiн резервтiк капиталдың қаражаты жеткiлiксiз болған кезде орны
толтырылмаған залалдар Қазақстан Ұлттық Банкiне толық көлемде мемлекеттiк
бюджеттiң қаражаты есебiнен мерзiмi бiр қаржы жылына ұзартыла отырып,
өтеледi.
Ұлттың банк екінші деңгейдегі банктер үшін, олардың пруденциалдың
нормативтерді орындауына байланысты ең төменгі резервтік талаптарды орындау
барысында банктерге мынадай екі тәсіл қолданады:
1. Міндетті резервтер;
2. Резервтеудің альтернативтік тәртібі.
Резервтік талаптарды орындайтын банктерге Ұлттық, банк орташа айлық, қайта
қаржыландыру мәлшерлемесінің 50%көлемінде теңгедегі резервтер бойынша, ал
еркін алмастырылатын валютадағы резервтік талаптар бойынша Лондондағы
депозиттер нарығындағы (LIVID) бір айлық депозиттің орташа өлшемді
мөлшерлемесінің 50% көлемінде пайыз төленді.
2.2. Қазақстандағы пайыздық саясаттың мәні
Ақша мемлекет пайда болмастан көп бүрын қолданысқа енді және ол
тауардың әр түрлі болатындығын білдірді. Бұл айырбас қатынастарының
дамуының нәтижесі еді. Сөйтіп, ақша өзінің тауар ретіндегі сапасын
біртіндеп жоғалтып, оның құнының баламасына көшті. Мемлекет өзінің каржы
қызметі саласында өзіне дейінгі қолданылған акшаны пайдаланды. Қазақстан
Республикасы өзінің төл теңгесін шығарғанға дейін кеңесетік (кейін
ресейлік) сомдарды қолданды. Қазақстан Республикасының ұлттық валютасы 1993
жылғы 12 карашадағы Қазақстан Республикасының Президентінің Жарлығымен
енгізілді. Жарлықта ұлттық валютаны 1993 жылдың 15 карашасынан бастап
енгізу көзделді.
Қазақстан Республикасының ақша бірлігі (ұлттық, валютасы) теңге болып
табылады. Тенге 100 тиыннан тұрады.
Ережелерге сәйкес екінші деңгейдегі банктер клиенттерден банкттік шоттарға
ешкандай кедергісіз қолма-қол тиындарды кедергісіз қабыддау мен операциялық
кассаны қамтамасыз етуге міндетті; занды және жеке тұлғалардан тиындарды
теңгеге, басқа да айналымдағы ақша белгілеріне ауыстыру жүргізіледі.
Қазақстан Республикасының акша айналымынан қолма-қол тиынды алудын шектеулі
мерзімі белгіленбейді және ол ақша айналымынан толык шығып қалғанша жүзеге
асырылады.
Қазақстан Республикасының айналымдағы ақша белгілері банкнот пен
монеталардан тұрады. Банкнот пен монетанадардың көрсетілетін құнының
құрылымын Қазақстан Ұлттық Банкі белгілейді.
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі туралы заңына сәйкес Қазақстан
Республикасы аумағыңда қолма-қол ақшаны шығару, олардын айналысын
ұйымдастыру және айналыстан алуды тек қана Қазақстан Ұлттық Банкі қолма-
қолсыз эквивалентпен алу арқылы банкнот пен монеталарды банктерге сату
нысанында жүзеге асырады.
Қазіргі кезде Қазақстанда өзінің ақша жүйесі қалыптасты. Ақша жүйесінің
элементі мемлекет белгілеген ақша айналымы болып табылады. Ақша айналымына
қолма-қол және қолма-қолсыз нысандағы ақша қозғалысы жатады.
Жоғарыда айтқанымыздай, Қазақстан Республикасындағы ақшалардың бірден-бір
эмитенті Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі болып табылады. Қазақстан
Ұлттық Банкі банкноттар мен монеталардың қажетті мөлшеріне ділгерлікті
анықтайды, олардын жасалып шығарылуын қамтамасыз етеді, қолдағы ақшаны
сақтау, жою және инкассациялау тәртібін белгілейді.
Қазақстан Ұлттық Банкінің айналысқа шығарған банкноттары мен
монеталары олардьң белгіленген күнымен Қазақстан Республикасының бүкіл
аумағында толемдердің барлық түрлері бойынша, сондай-ақ банк шоттарына,
енгізу және акша аудару үшін қабылдауға міңдетті, олар Қазақстан
Республикасының барлық банктерінде шектеусіз ұсатылады және айырбасталады.
Қазақстан Ұлттық Банкі банкнот пен монеталардың қажетті мөлшеріне
ділгірлікті анықтайды, олардың жасалып шығарылуы, қолдағы ақшаны сақтау,
жою және инкассациялау тәртібін белгілейді. Қазақстан Республикасында
шығарылған банкноттар мен тиындардын көрсетілген құндық құрамы, нысаны және
орнекті кескіндемесі болуға тиіс. Банкноттар мен монеталардың аталған
сипаттамалары баспасөзде жарияланады.
Қазақстан Ұлттық Банкінен басқа ешкім Қазақстан Ұлттық Банкі шығарған
банкноттар мен монеталарды жарамсыз деп жариялай алмайды.
Тозған және бүлінген, өзінің толык көлемінін кемінде жетпіс проценті
сақталған банкноттарды Қазақстан Ұлтгык Банкі және Қазақстан
Республикасының банктері шектеусіз айырбастайды және жоғалған немесе
жойылған банкноттар мен монеталарды өтеуге міндетті емес.
Банкноттар мен тиындарды құқыққа қайшы жасап шығаруға, сондай-ақ қолдағы
ақшаны санкциясыз эмиссиясын іске асыруға кінәлі адамдар Қазақстан
Республикасының заң актілеріне сәйкес қылмыстық және мүліктік жауаптылыққа
тартылады.
Ақша бірлігін ауыстыруға Қазақстан Республикасы Президентінің құқығы
бар. Қазақстан Республикасының Президенті Қазақстан Республикасы ақша
бірлігінің колданылу тәртібін, мерзімін және шарттарын белгілейді. ҚҰБ өзі
жүргізетін операциялар бойынша ресми қайта қаржыландыру мөлшерлемесін, сол
сияқты басқа да мүдделендіру молшерін белгілейді. Ресми қайта қаржыландыру
мөлшерлемесін ақша нарығының жалпы жағдайына несие бойынша сұраныс пен
ұсынысқа, инфляция деңгейіне байланысты белгілейді. ҚҰБ мүдделеңдіру
мөлшерлемесі саясатын мемлекеттік ақша-несие саясаты жүзеге асырылатын
аумақтағы нарықтың мүдделендіру мөлшерлемесіне әрекет ету үшін пайдаланады.
ҚҰБ пайыз саясатының басты мақсаты — айналыстағы теңге деңгейін көтере
отырып, несиеге деген сұранысты азайту, соның нәтижесінде ақша жиыны және
инфляцияның өсуін төмендетуді қамтамасыз ету болып табылады. Жоғары пайыз
мөлшерлемесі, шын мәнісінде пайыз үшін төлемдер өз кезегінде шығынның
көлемін құрайды. Демек, жаңа пайыз саясаты алдағы уақытта немесе белгілі
бір уақыт аралығында өзінің нәтижелеріне қол жеткізуге тиіс.
Қазақстандағы инфляциямен күресудің тағы да бір маңызды факторы — шетел
валютасына деген артық сұранысты төмендету болып табылады. Өткенге оралатын
болсақ, теңгені енгізгеннен кейінгі жарты жылдай уақыт ішінде, валюталардың
бағамдық айырмасы есебінен алыпсатарлық табысқа қол жеткізу мүмкіндігінің
салдарынан банктің қысқа мерзімді капиталдары несиелік нарықтан валюталық
нарыққа ауысып кетті. Теңгенің айырбас бағамы анықталатын сыртқы көрінісі
мен сыртқы құны арасыңдағы шекті қатынастың бұзылуы Ұлттық валютаның
тұрақсыздығын одан сайын арттыра түсті.
Қайта қаржыландыру мөлшерлемесінің шамасы ақшалай қаражаттарға деген
сұранысқа және инфляция деңгейіне байланысты келеді. Ұлттық банк
мүдделендіру мөлшерін реттеу арқылы республикамыздағы ақша жиынының
шамасына әсер етеді және несиеге деген сұранысты арттыруға немесе
қысқартуға мүмкіндік жасайды. Ресми пайыз мөлшерлемесінің деңгейі екінші
деңгейдегі банктер үшін, Ұлттық банк саясатының ақша жиынына бақылау жасау
шегіндегі негізгі бағыттарын сипаттайтын басты бір көрсеткішті білдіреді.
Ұлттық банктің ресми пайыздары, оның тікелей бақылауына жатпайтын
несиелік ресурстар нарығының шартына сай банктер дербес белгілейтін
нарықтық пайыз мөлшерлемесіне жанама түрде ықпал етеді. Соның негізінде
сұраныс пен ұсынысқа байланысты саудада белгіленетін Ұлттық банктің қысқа
мерзімді шоттары бойынша, банкаралық несиелер және мемлекеттік қысқа
мерзімді несиелер бойынша пайыз мелшерлемелері жыл бойына Ұлттық банктің
мүдделендіру мөлшерлемесінің өзгеруіне байланысты темендеп отырған.
Пайыздың нақты бейнелері, өз кезегінде инвестициялау үшін әлуметтік ресурс
болып табылатын депозиттердің несиелік мекемелерге ағылуын арттыра түсті.
Ақша-несие - бұл айналыстағы ақша жиынын, несие көлемін, сыйақы
мөлшерлемесін өзгертуге, жалпы банк жүйесінің қызметін реттеуге бағытталған
шаралар жиынтығы. Ақша-несие саясатының макроэкономикалық деңгейдегі
субъектісі — Ұлттық банк болып табылады. Ал ақша-несие саясатының Ұлттық
банк тарапынан реттеу объектілеріне экономикадағы қолма-қол және қолма-қол
ақшасыз жиынының жиынтығы жатады.
2.3. Ақша-несие саясатының түрлері
Қазақстан Ұлттық банкі мемлекеттік ақша-несие саясатын анықтайтын және
жүзеге асыратын орган болып табылады.
ҚҰБ ақша-несие саясатының басты мақсаты: Ұлттың валютаның тұрақтылығын,
яғни оның төлем қабілеттілігі мен басқа шетел валюталарына қатысты
тұрақтылығын қамтамасыз етуді көздейді. Ақша-несие саясаты — бұл
айналыстағы ақша массасын, несие көлемін, сыйақы (мүдделендіру)
мөлшерлемесін өзгертуге жалпы банк жүйесінің қызметін реттеуге бағытталған
шаралар жиынтығы.
Ақша саясатының құралдарын төмендегідей топтастыруға болады.
Ақырғы мақсат:
а) экономиканың өсуі;
ә) толық жұмысбастылық;
б) бағаны тұрақтандыру;
в) төлем балансын тұрақтандыру.
Аралық мақсат:
а) ақша жиыны;
ә) пайыз мөлшерлемесі;
б) айырбас курсы.
Құралдары:
а) несие берудің лимиті, пайыз мөлшерлемесін тікелей реттеу;
ә) міндетті резервтер нормасының өзгеруі;
б) есептеу мөлшерлемесінің өзгерісі;
в) ашық нарықтағы операциялар.
Тікелей және жанама құралдарының арасында айырмашылықтар бар. Жанама
құралдарды тиімді пайдалану ақша нарығының дамуымен тығыз байланысты.
Нарықтық экономикада әсіресе алғашқы өзгерістер кезеңінде, тікелей және
жанама құралдар пайдаланылады, соңғылары алғашқыларын ығыстырады.
Соңғы мақсаттар жалпы экономикалық саясаттың, сонымен қатар қазыналық,
валюталық, сыртқы сауда, құрылымдық және басқа да саясаттарды ескере
отырып, несие-ақша саясаты жоғарыда аталған саясаттардың бір бағыты ретінде
қарастырылады.
Аралық мақсаттар нарықтық жағдайда тікелей орталық банктің жанама құраддары
арқылы жүзеге асырылады.
Бұл мақсаттарға жетуде Ұлттық банк ақша-несие саясатын жүргізуде. Нысанаға
алатын ақша базасы келесідей ақша-несие саясатының негізгі құраддарының
көмегімен реттеледі:
қайта қаржыландыру мөлшерлемесі: ресми мүдделендіру мөлшерлемесі деңгейін
белгілеу;
ҚҰБ-те (Қазақстан Ұлттық банкі) жинақталатын ең төменгі міндетті резервтер
нормасын белгілеу, оның ішінде сырттан тартылған қаражаттарды мерзіміне,
көлеміне және түрлеріне байланысты жіктеу;
мемлекеттің бағалы қағаздарын сатып алу және сату бойынша ақша нарығындағы
операцияларды жүргізу;
анктерге және үкіметке несие беру;
валюталық нарықтағы басқыншылық;
кейбір жағдайларда несиелік операциялардың жекелеген түрлерінің деңгейі мен
көлеміне тікелей сандық шектеулер енгізу;
ресми есепке алу (дисконттық) мөлшерлемесі.
Шаруашылық конъюктурасының жағдайына байланысты ақша-несие саясатының екі
типі болады:
1. Рестрикциялық ақша-несие саясаты;
2. Экспанцондықақша-несие саясаты.
Рестрикциялық ақша-несие саясаты — екінші денгейлі банктердің несиелік
операциялар көлемін шектеуге және қатан шарт белгілеуге, сондай-ақ сыйақы
мөлшерлемесінің денгейін арттыруга бағытталатын шаралар жиынтығы.
Экспанциондық ақша-несие саясаты — несие беру көлемін кеңейтумен,
айналыстағы ақша массасынын өсуіне бақылаудың, әлсіздігімен және сыйақы
мөлшерлемесінін төмендеуімен байланысты шаралар.
Соңғы жылдардағы ақша-несие саясатының басты көздеген бағыты:
инфляцияны төмендету және теңгенің тұрақтылығын қамтамасыз ету. Бұл
мақсатқа жетуде Ұлттық банк қатаң ақша-несие саясатын жүргізуде. Заңға
сәйкес Ұлттық банк мынадай ақша-несие саясатының негізгі құралдарының
көмегімен реттеледі:
Сыйақы мөлшерлемелерін белгілеу;
Ең төменгі міндетті резервтер нормасын белгілеу;
Мемлекеттің бағалы қағаздарын сатып алу және сатуы бойынша ашық нарықтағы
операцияларды жүргізу;
Банктерге және үкіметке несиелер беру;
Валюталық нарыққа интервенциялау;
Кейбір жағдайларда, несиелік операциялардың жекелеген түрлерінің деңгейі
мен көлеміне тікелей сандық шектеулер енгізу.
Қазіргі уақытта жоғарыда аталған құралдардың ішінде іс жүзінде қолданылып
отырғандары: ресми сыйақы мөлшерлемелері, қысқа мерзімді ноттарды
эмиссиялау, ашық нарықтағы операциялар.
Ұлттық банк өзінің жүргізетін операциялары бойынша мынадай ресми сыйақы
мөлшерлемелерді белгілейді:
ресми қайта қаржыландыру мәлшерлемесі;
ресми есептік (дисконттъщ) мөлшерлемесі;
РЕПО және кері РЕПО операииялары бойынша сыйакрі мвлшерлемесі;
овернайт займдары бойынша сыйақы мәлшерлемесі;
күндізгі займдар бойынша сыйақы мөлшерлемесі.
Ресми қайта қаржыландыру мөлшерлемесі — ақша нарығының жалпы жағдайына
несие бойынша сұраныс пен ұсынысқа, инфляция және күтілетін инфляция
деңгейіне байланысты белгіленеді. Ұлттық банкінің заң актілері, ҚР
Президентінің актілері негізінде немесе ҚҰБ Басқармасының жеке қаулылары
бойынша жүргізілетін заем операциялары бойынша қолданылады.
Ресми есептік (дисконттық) мөлшерлемесі — ақша нарығының жалпы жағдайына,
несиелер бойынша сұраныс пен ұсыныс көлеміне байланысты белгіленеді және
Ұлттың банктің коммерциялың вексельдерді қайта есепке алу операцияларында
қолданылады. Ресми есептік (дисконттық) мөлшерлеме жылдың пайыздың
мөлшерлеме болып табылады және ол айналыс мерзімі алты айлың вексельдерді
қайта есептеуде қолданылады.
РЕПО және кері РЕПО операциялары бойынша сыйақы мөлшерлемелері — жылдың
пайыздық, мөлшерлемелер, ішкі қаржы нарығының жағдайына байланысты
белгіленеді және мемлекеттік бағалы қағаздармен операциялар жүргізуде
қолданылады. РЕПО-ның мақсатты мөлшерлемесінен ауытқу жағдайында ақшалай
қаражаттарды орналастыру немесе тарту жолымен РЕПО нарығындағы сыйақы
мөлшерлемелерді реттеу арқылы сыйақы мөлшерлемелердің елеулі ауытқуын
болдырмау.
Овернайт заемдары бойынша сыйақы мөлшерлемесі — Ұлттың банктің екінші
деңгейдегі банктерге, олардың ҚҰБ-ғы корреспонденттік шоттары бойынша есеп
айырысуды дебеттік қалдықпен аяқтауы барысында бір түнге берілетін заемдары
бойынша крлданылады.
Күндізгі заемдар бойынша сыйақы мөлшерлемелері — Ұлттың банктің екінші
деңгейдегі банктерге, олардың ҚҰБ-ғы теңгеде ашқан корреспонденттік шоттары
бойынша төлем жүргізуге немесе ақшалай аударымдар жасауға ңажетті ақша
қаражаттары уақытша болмаған не жетіспеген жағдайларда займдар бойынша
қолданылады.
Ақша-несие саясатын іске асыру мақсатында Қазақстан Ұлттық Банкі мынадай
операция түрлерін жүзеге асырады:
1) қарыздар беру;
2) депозиттер қабылдау;
3) валюталықинтервенциялар;
4) Қазақстан Ұлттық Банкінің қысқа мерзімді ноталарын шығару;
5) Мемлекеттік және басқа да бағалы кағаздарды сатып алу және сату, оның
ішінде кері сатып алу құқығымен;
6) коммерциялык вексельдерді қайта есепке алу;
7)Қазақстан Ұлттық Банкі Басқармасынын шешімі бойынша басқа да операциялар.
Қазақстан Ұлттық Банкі ақша-несие саясатының қабылданған бағдарларына
сәйкес банктердін карыз алуының жалпы көлемін реттейді.
Банктерге берілетін карыздарды беру мен өтеу тәртібін, талаптарын,
түрлерін, мерзімдерін және лимиттерін Қазақстан Ұлттық Банкі айқындайды.
Қазақстан Ұлттық Банкі қарыздарды өтімділігі жоғары және кауіпсіз бағалы
қағаздармен және басқа активтермен қамтамасыз ете отырып та, қамтамасыз
етпей де бір жылдан аспайтын мерзімге береді. Бұл мерзімді Қазақстан Ұлттық
Банкінің Басқармасы ұзартуы мүмкін. Бұл орайда Қазақстан Ұлттық Банкі соңғы
инстанциядағы қарыз беруші ретінде банктерге қарыздарды Қазақстан Ұлттық
Банкінің Басқармасы белгілеген тәртіппен, шарттарда және мерзімдерде беруге
құқылы.
III. Қазақстан Ұлттық Банкiнiң нормативтiк құқықтық актiлерi
Қазақстан Ұлттық Банкi Қазақстан Республикасы заңдар ының негiзiнде
және оларды орындау мақсатында өз құзыретіне жататын мәселелер бойын ша
барлық қаржы ұйымдарының, қаржы қызметін тұтынушылардың, басқа да жеке және
заңды тұлғалардың Қазақстан Республикасының аумағында орындауы үшін
мiндеттi нормативтiк құқықтық актiлер шығарады.
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң нормативтiк актiлерi - "Қазақстан Ұлттық
Банкiнiң Хабаршысы", "Вестник Национального Банка Республики Казахстан"
ресми басылымдарында қазақ және орыс тiлдерiнде жарияланады.
Қазақстан Ұлттық Банкінің нормативтік қүқыктык актілерінде көзделген мүлік
Қазақстан Ұлттық Банкінің қарыздары бойынша міндеттемелердің орындалуын
қамтамасыз ету үшін кепіл заты бола алады.
Депозиттерді тарту мен өтеу тәртібін, талаптарын, мерзімдерін және тарту
лимиттерін Қазақстан Ұлттық Банкі айкын-дайды. Қазақстан Ұлттық Банкі
Ұлттық валютамен де, шетел валютасымен де депөзиттер тартуға құқылы.
Қазақстан Ұлттық Банкі ақша-несие саясаты мақсатында қысқа мерзімді
ноталарды ұлттық та, шетелдік те валюталарда шығаруға құқылы.
Қысқа мерзімді ноталарды шығару, орналастыру, айналысқа жіберу және отеу
тәртібі мен талаптарын Қазақстан Ұлттық Банкі айкындайды. Қазақстан Ұлттық
банкінің қысқа мерзімді нотасы - Қазақстан Ұлтық Банкі шығарған мемлекеттік
бағалы қағаздар.
Мемлекеттік және өзге де бағалы қағаздарды сатып алу және сатуды Қазақстан
Ұлттық Банкі жалпы ақша-несие саясаты шеңберінде жүзеге асырады.
Қазақстан Ұлттық Банкі коммерциялық вексельдерді қайта есепке алу тәртібін
және Қазақстан Ұлттық Банкінің коммерциялык вексельдерді қайта есепке алуға
қабылдауы үшін койы-латын талаптарды белгілейді.
Қазақстан Ұлттық Банкінің валюталык интервенциясы жалпы ақша-несие
шеңберінде жүргізіледі. Валюталық нарықта интервенцияны Қазақстан Ұлттық
Банкі кез келген банктер мен валюталық биржалар арқылы кез келген валюталық
мәмілелерді пайдаланумен дербес жүзеге асырады.
Валюталық реттеу саласындағы Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің
құзыреті Қазақстан Республикасындағы валюталык қатынастарды реттеу
туралы.
Қазақстан Ұлттық Банкі Ұлттық валютаның тұрақтылығын қамтамасыз ету
мақсатында банктерге несие беру тәрізді ақша-несие саясатының құралын да
пайдалануға құқылы.
Банктерге несие берудің тәртібін, шартын, түрін, мерзімі мен лимитін
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі айкындайды. Қазақстан банкі несие
берудің соңғы сатысының несие берушісі ретіңде банктерге несиені ұлттық
және шетелдік валюталармен, Қазақстан Ұлттық Банктің Ережесімен белгіленген
тәртіпте және мерзімде, қамтамасыз етіп те, қамтамасыз етпей де ұсынады.
Қазақстан Республикасы ақша-кредит саясатының 2015 жылға арналған негізгі
бағыттары
Әлемдік экономиканың жай-күйі және оның жұмыс істеу талаптары қазіргі
уақытта тұрақсыз және түрлі бағыттағы болып бағаланады. Еуроаймақ жаңа
экономикалық рецессия толқынының алдында тұр. Қытай, Ресей және нарықтары
қалыптасу үстіндегі бірқатар елдер экономикасының өсу қарқынының
баяулағанын көрсетіп отыр. Мұнайды экспорттаушы елдердің жағдайы мұнайдың
әлемдік бағасының 2014 жылдың ортасынан бері байқалып отырған төмендеуімен
қиындай түсуде. Сонымен қатар сақталып отырған геосаяси белгісіздік
ғаламдық экономикадағы ахуалдың нашарлауына ықпал ететін тағы бір фактор
болып табылады.
Осылайша, Қазақстан экономикасының 2015 жылы дамуына әлемдік қаржы және
тауар нарықтарындағы құбылмалылықты және онымен байланысты капиталдың
тұрақсыз ағындарын қоса алғанда, қолайсыз сыртқы факторлар әсер ететін
болады.
Бұл жағдайда Қазақстан Республикасының ақша-кредит саясаты баға
тұрақтылығын қамтамасыз етуге бағытталатын болады. Қазақстан
Республикасының Ұлттық Банкі (бұдан әрі – Ұлттық Банк) қысқамерзімді
теңгемен өтімділікті беру және алу бойынша ақша-кредит саясатының құралдар
жүйесін кеңейтуді, сондай-ақ өзінің ішкі ақша нарығына қатысуын ұлғайтуды
жоспарлап отыр. Өтімділікті беру және алу ашық нарық операциялары (Ұлттық
Банктің бастамасы бойынша) және тұрақты қол жеткізу операциялары
(банктердің бастамасы бойынша) арқылы жүзеге асырылатын болады. Бұл ретте
кері РЕПО операциялары өтімділікті беру жөніндегі негізгі операциялар
болады. Ұлттық Банк күш-жігерін нарықтық мөлшерлемелерді және олардың
құбылмалылығын тиімді диапазонда ұстап тұру арқылы пайыздық саясаттың
тиімділігін арттыруға салады.
Валюта саясаты Қазақстан экономикасының ішкі және сыртқы бәсекеге
қабілеттілігінің арасында теңгерімді қамтамасыз ететін болады.
Ұлттық Банк сондай-ақ экономиканы дамытудың ықтимал сценарийлік
нұсқаларының іске асырылуына қарай ақша-кредит саясатының баға тұрақтылығы
жөніндегі негізгі мақсаты мен қаржы жүйесінің тұрақтылығына жәрдемдесу
арасындағы теңгерімді қолдайтын болады.
Ақша-кредит саясатының шараларын іске асыру экономиканың орнықты
ұзақмерзімді өсуі және инфляцияны нысаналы дәлізде ұстап тұру үшін
жағдайларды қамтамасыз етуге бағытталған.
3.1. 2014 жылы макроэкономикалық даму
Қазақстанның экономикасы әлемдік қаржы және тауар нарықтарындағы
белгісіз конъюнктура аясында тұрақты дамуымен сипатталады.
Дүниежүзілік банктің деректері бойынша, әлемдік экономика 2014 жылы 2,6%-ға
өсті. АҚШ экономикасының өсуі 2,4%-ды құрады. Еуроаймақта 2013 жылғы 0,4%-
дық құлдыраумен салыстырғанда 2014 жылы 0,8% болатын аздаған экономикалық
өсу байқалды.
Экономикасының өсуі 7,4%-ды құраған Қытай экономикасын қоспағанда,
нарықтары қалыптасу үстіндегі елдерде де экономикалық белсенділіктің
баяулауы байқалды. Қазақстанның негізгі сауда әріптестерінің бірі Ресей
Федерациясының экономикасында ішкі жалпы өнімнің (бұдан әрі – ІЖӨ) 2014
жылы өсу қарқының 0,6%-ға дейін баяулауы байқалады. Ресейдегі инфляция
деңгейінің өсуі 11,4%-ды құрады.
ХФҚ деректері бойынша, әлемдік ІЖӨ-нің өсуі 2014 жылы бастапқы болжам 3,7%
болған кезде 3,3%-ды құрады, ал 2015 жылы 3,5%-ға дейін көтеріледі.
Бұл аяда Қазақстандағы экономикалық белсенділік баяулады. 2014 жылы Ұлттық
экономика министрлігінің алдын ала бағалауы бойынша Қазақстанның ІЖӨ 4,3%-
ды құрады.
Бұл ретте, өнеркәсіптік өндірістің өсу қарқыны 2014 жылы 0,3%-ды құрады,
бұл өңдеуші өнеркәсіптегі өнім өндірудің 1,0%-ға, оның ішінде тамақ
өнімдері өндірісінің 2,9%-ға, жеңіл өнеркәсіп өндірісінің 3,7%-ға, мұнайды
қайта өңдеу өндірісінің 2,5%-ға, минерал өнімі өндірісінің 3,5%-ға, қара
металлургия өндірісінің 8,6%-ға ұлғаюы есебінен болды.
Ауыл шаруашылығының жалпы өнімі өндірісінің өсуі 100,8%-ды құрады.
Тауар өндірісінің өсуі 2014 жылы 1,0%-ды, қызмет көрсету – 6,0%-ды құрады.
Қызмет көрсетудің өсуі сауда көлемінің 9,0%-ға, ақпарат пен байланыс
көлемінің 8,5%-ға және көлік пен қоймаға орналастыру көлемінің 7,0%-ға
айтарлықтай өсуі есебінен қамтамасыз етілді.
Негізгі капиталға инвестициялар кәсіпорындардың меншікті қаражатының 22%-ға
өсуі есебінен 3,9%-ға өсті, олардың үлесіне инвестициялардың жалпы
көлемінің 58%-ы және мемлекеттік бюджет қаражатының 20,1%-ы тиесілі.
Экономикадағы оң үрдістер елдегі әлеуметтік тұрақтылықты сақтауға және
азаматтардың әл-ауқатын қаматасыз етуге мүмкіндік берді.
2014 жылы қаңтар-қарашада орташа айлық номиналдық жалақы 10,7%-ға өсіп,
117,5 мың теңгені құрады. Халықтың нақты кірістері 3,0%-ға, нақты жалақы
3,8%-ға өсті. Жұмыссыздық деңгейі 2014 жылы 5,0%-ды құрады.
Халықтың кірістері мен жалақысының үдемелі өсуі, сондай-ақ жұмыссыздықтың
қолайлы деңгейі тұтынушылық белсенділіктің ұлғаюына себепші болды. Ішкі
тұтынудың өсуі 2014 жылы экономика өсуінің негізгі факторларының бірі
болды.
Қазақстанның сыртқы сауда айналымы 2014 жылы теңгенің бағамын түзету
нәтижесінде импорттың 15,6%-ға төмендеуі және экспорттың 7,8%-ға төмендеуі
есебінен 10,5%-ға қысқарып, 119,4 млрд. АҚШ долларын құрады.
2014 жылғы 9 айдың нәтижелері бойынша ағымдағы операциялардың оң сальдосы
5,2 млрд. АҚШ долларына жуық немесе 2013 жылғы 9 айдағы 1,0 млрд. АҚШ
долларымен салыстырғанда ІЖӨ-нің 3,6% болды.
Ағымдағы операциялардың 2014 жылғы үш тоқсанда 2013 жылдың осындай
кезеңімен салыстырғанда біршама жақсаруы сауда балансы профицитінің 30,0
млрд. АҚШ долларына дейін 3,7 млрд. АҚШ долларына ұлғаюы есебінен болды.
Тауарлар экспорты 2014 жылғы үш тоқсанда 61,8 млрд. АҚШ долларын (2013
жылдың осындай кезеңімен салыстырғанда 2,6%-ға төмендеді), ал тауарлар
импорты 31,8 млрд. АҚШ долларын (14,4%-ға қысқарды) құрады.
Қаржы шоты (Ұлттық Банктің резервтік активтерімен операцияларды қоспағанда)
2014 жылғы 9 айда 6,4 млрд. АҚШ долларында теріс сальдомен қалыптасты.
Капиталдың таза ағынының немесе қалған елдерден таза қарыз алудың 2013
жылдың осындай кезеңімен салыстырғанда 4 млрд. АҚШ долларынан астам ұлғаюы
3-тоқсанның операцияларымен қамтамасыз етілді, ол кезде тікелей
инвестициялар бойынша міндеттемелер өсуінің жалғасуы аясында қысқа мерзімді
сыртқы активтердің айтарлықтай қысқаруы нәтижесінде қаржы шотының теріс
сальдосы 5,2 млрд. АҚШ долларына жетті.
Халықаралық резервтер 7,3% ұлғайып, 102,4 млрд. АҚШ долларын, оның ішінде
Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының активтері 73,5 млрд. АҚШ долларын,
Ұлттық Банктің алтынвалюта резервтері 28,9 млрд. АҚШ долларын құрады.
Brent сұрыпты мұнайдың әлемдік бағасының бір баррель үшін 112 АҚШ
долларынан (2014 жылғы маусым) бір баррель үшін 56 АҚШ долларына дейін
(2014 жылғы желтоқсан) 50%-ға, сондай-ақ Қазақстан экспортының негізгі
тауарлары болып табылатын металдар бағасының төмендеуі жақын перспективада
елдің төлем балансының жай-күйіне теріс әсер ететін болады.
Сыртқы нарықтардағы конъюнктураның өзгеруі де кредиттеуге және
экономикадағы жинақ ақшаға әсер етті. Бұл ретте, іскерлік белсенділіктің
бәсеңдеуіне ішкі және сол сияқты сыртқы себептерге байланысты болды. АҚШ-
тағы сандық жұмсарту бағдарламасының аяқталуы, капиталдың дамушы елдердің
нарықтарынан дамыған елдерге, ең алдымен АҚШ-қа әкетілуі аймақтық және
отандық экономикаға ықпал етеді. Осы жағдайлар ескеріле отырып Қазақстанда
девальвациялық күтулердің көтерілуі сақталады, бұл іскерлік белсенділікке
әсер етеді.
Осы жағдайларда, банктердің экономиканы кредиттеуінің жалпы көлемі 2014
жылдың басынан бері 7,2%-ға ұлғая отырып, 2014 жылы 12,1 трлн. теңгеге
жетті. Бұл ретте ұлттық валютамен кредиттеу 8,6 трлн. теңгеге дейін 7,9%-
ға, шетел валютасымен кредиттеу 3,5 трлн. теңгеге дейін 5,5%-ға ұлғайды.
2014 жылы Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының активтерінен экономикаға
қолдау көрсетуге қаражат бөлу туралы шешім қабылданды. Бұл ретте, шағын
және орта бизнес субъектілерін банктер арқылы кредиттеуге арналған 100
млрд. теңгені банктер толық игерді. Бұдан басқа, 250 млрд. теңге банктердің
жұмыс істемейтін кредиттерімен жұмыс істеу үшін Проблемалық кредиттер
қоры АҚ-тың жарғылық капиталын толықтыруға бағытталды. Өтеу мерзімі 90
күннен асқан кредиттер деңгейі 2014 жылы 33%-дан 2015 жылғы 1 қаңтардағы
жағдай бойынша 23,5%-ға дейін төмендеді.
2014 жылы Ұлттық Банк тұтынушылық кредиттеудің артық өсуін шектеу шараларын
қабылдады. Нәтижесінде, тұтынушылық кредиттеудің өсу қарқыны 2013 жылғы
46,4%-дан 2014 жылы 17,3%-ға дейін баяулады.
Резиденттердің депозиттері 2014 жылы 11,7 трлн. теңгеге дейін 15,9%-ға
ұлғайды. Банктік емес заңды тұлғалардың депозиттері 7,3 трлн. теңгеге дейін
18,1%-ға, жеке тұлғалардікі – 4,4 трлн. теңгеге дейін 12,6%-ға өсті.
Ұлттық валютадағы депозиттер 2014 жылы 5,2 трлн. теңгеге дейін 17,7%-ға
төмендеді, шетел валютасында – 6,5 трлн. теңгеге дейін 72,2%-ға ұлғайды.
Тиісінше, шетел валютасындағы депозиттердің үлесі 55,6%-ға жетті.
3.2. 2014 жылғы ақша-кредит саясаты және инфляциялық үдерістер
2014 жылы Ұлттық Банктің негізгі мақсаты баға тұрақтылығын қамтамасыз
ету және инфляцияны 6,0-8,0% шекте ұстап тұру болды. 2014 жылдың
қорытындылары бойынша инфляция 7,4% (2013 жылы – 4,8%) болды. бұл
белгіленген нысаналы дәлізге сәйкес келеді.
2014 жылғы бірінші жарты жылдықта инфляцияның жеделдеуі 2014 жылғы ақпанда
ұлттық валютаның айырбастау бағамын түзетуге және импортталатын тауарлардың
қымбаттауына, сондай-ақ маусымдық факторларға байланысты болды. Алайда,
теңгені түзетудің баға белгілеуге әсері ұзаққа бармады және шектеулі болды.
2014 жылғы ақпанда инфляция деңгейі 1,7%, 2014 жылғы наурызда – 1,0% болды.
2014 жылғы сәуірден бастап, айлық инфляция деңгейі төмендеді және өткен
жылдардың үрдістеріне сәйкес келді. Инфляция деңгейінің төмендеуіне
Қазақстан Республикасы Үкіметінің баға мен тарифтердің негізсіз өсуін ұстап
тұру жөніндегі шаралары ықпал етті.
2014 жылғы тамызда ішкі нарықта бензин және дизель отыны бағасының өсуі
2014 жылғы екінші жартыжылдықтағы инфляция деңгейінің аздап ұлғаюына
әкелді.
2014 жылдың соңында мұнайдың әлемдік бағасының құлдырауынан 2014 жылғы
желтоқсанда бензиннің және дизель отынының шекті бөлшек бағаларының
төмендеуіне байланысты инфляция деңгейінің төмендеуі байқалды. Сонымен
қатар инфляция қарқынының баяулауына қазақстандық өнім берушілердің
өнеркәсіптік өнімі бағасының өсу қарқынының төмендеуі, cондай-ақ Ресей
Федерациясынан импортталатын тауарлардың Ресей рублінің айырбастау
бағамының әлсіреуіне байланысты арзандауы әсер етті.
2014 жылы Ұлттық Банк теңгемен өтімділікті беру операцияларын жүргізді.
2014 жылғы ақпанда Ұлттық Банк теңгенің айырбастау бағамына бір АҚШ доллары
үшін 185 теңге деңгейінде ауытқуы ±3 теңге болатын дәліз белгілей отырып,
түзету жүргізді. Теңгелік құралдардың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
“____________________” кафедрасы
Курстық жұмыс
“Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі және оның атқаратын қызметі”
Орындаған: ______________________
Тексерген: ______________________
__________________ қаласы 2015 ж
Жоспар:
І.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1.1. Қазақстан Республикасының Ұлттық
Банкі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... 5
ІІ. Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Басқармасының
құрамы ... ... ... 7
2. 1. Қазақстан Ұлттық Банкінің функциялары мен
өкiлеттiктерi ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..8
2. 2. Қазақстандағы пайыздық саясаттың
мәні ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
2. 3. Ақша-несие саясатының
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..1 4
ІІІ. Қазақстан Ұлттық Банкiнiң нормативтiк
құқықтық актiлерi ... ... ... ... .. ..18
3. 1. 2014 жылы макроэкономикалық
даму ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...19
3. 2. 2014 жылғы ақша-кредит саясаты және инфляциялық
үдерістер ... ... .22
3. 3. 2015 жылғы ақша-кредит саясатының
құралдары ... ... ... ... ... ... .. ... ... 26
IV. Ақша айналысы және ақша
бiрлiгi ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .29
4. 1. Шетел валютасындағы және бағалы металдардағы
активтермен жасалатын
операциялар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..31
4. 2. Қазақстан Ұлттық Банкінің және оның ведомствосының
бақылау мен қадағалау жөніндегі
өкілеттіктері ... ... ... ... ... .. ... ... ..35
V.
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .45
VI. Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..4 7
І. Кіріспе
Мемлекеттің деңгейі мен негізін анықтауда экономика негізгі рөл
атқарады. Оның әрбір саласын сәйкестілікпен жұмылдыру маңызды іс болып
табылады. Әрбір елдегі нарықтық қатынастардың маңызды бөлігін несие
мекемелері құрайды, яғни банк тараптары басты рөл атқарады.
Менің бұл тақырыпты таңдау себебім — Ұлттық Банк – еліміздің эмиссиялық
және резервтік орталық ретінде ақша – несие және валюта саясатын анықтайтын
және маңызды жүйелерді реттеуші болғандықтан, оны тереңірек түсініп, танып
білгім келеді.
Республиканың Ұлттық банкінің ең басты мақсаты – экономиканы төлем
құралдарымен үздіксіз жабдықтауды қамтамасыз ету және елдің барлық несие
жүйесінің қызмет етуіне жағдай жасау, есеп айырысу жүйесін қалпына келтіру,
банк қызметін реттеу болып табылады. Ол басқа қаржы – несие құралдарымен
бәсекелеспейді және өз қызметінде пайданы табу мақсатын көздемейді.
Ұлттық Банктің тарихына тоқталатын болсам, Қазақстан Республикасының
Орталық банкі еліміз тәуелсіздік алғаннан кейін КСРО Мембанкінің
Республикалық Кеңесінің негізінде 1990 жылдың желтоқсанында алғашқыда
Қазақстанның Мемлекеттік банкі ретінде құрылып, ал 1995 жылдың наурызынан
Қазақстан Ұлттық Банкі деп аталды. Ол республикадағы банк жүйесінің жоғары
деңгейдегі банк, өз қызметін Қазақстан Республикасы Президентінің 1995
жылғы 30 наурыздағы Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі туралы Заң
күші бар Жарлығы бойынша жүргізеді және осы Жарлыққа сай Президентке есеп
береді. Сонымен қатар Ұлттық банк өз қызметінде Қазақстан Республикасының
Конституциясын және басқа заңдарды, халықаралық шарттар мен келісімдерді
басшылыққа алады.
Ұлттық Банкінің маңызды қызметі — банктердің, жинақ және тағы басқа
несиелік мекемелердің резервтер деп аталатын салымдарын сақтау болып
табылады. Қазақстан Республикасының Ұлттық Банк туралы және Қазақстан
Республикасындағы банктер және банктік қызмет туралы заңдарына сәйкес
барлық мекемелер өз резервтерін Ұлттық банкіде сақтауы тиіс, өйткені
жоғарыда айтылғандай, олардың ақша айналысын реттеуде, коммерциялық
банктердің несиелік қызметін реттеу және өтімділікті қамтамасыз ету үшін
стратегиялық маңызы бар.
Ұлттық Банк ― коммерциялық банктерді және басқа да қаржылық ― несиелік
мекемелерді несиелеу қызметін атқарады. Ол ― жалпы банктік жүйені қолдау
мақсатында аукциондық негізде, ломбардтық несиелерді және РЕПО
операциялары арқылы несие береді.
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкi (Қазақстан Ұлттық Банкi)
Қазақстан Республикасының орталық банкi болып табылады және Қазақстан
Республикасы банк жүйесiнiң жоғары (бiрiншi) деңгейiн бiлдiредi.
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң негiзгi мақсаты мен мiндеттерi Қазақстан Ұлттық
Банкiнiң негiзгi мақсаты Қазақстан Республикасында баға тұрақтылығын
қамтамасыз ету болып табылады.
Негiзгi мақсатты iске асыру үшiн Қазақстан Ұлттық Банкiне мынадай мiндеттер
жүктеледi:
• мемлекеттiң ақша-кредит саясатын әзiрлеу және жүргiзу;
• төлем жүйелерiнiң жұмыс iстеуiн қамтамасыз ету;
• валюталық реттеу мен валюталық бақылауды жүзеге асыру;
• қаржы жүйесiнiң тұрақтылығын қамтамасыз етуге жәрдемдесу.
Осы аталған Ұлттық банктің міндеттері мен қызметтерінің тиімді жүргізілуі
ұлттық экономиканың тұрақты дамуын, инфляция деңгейінің төмен шамасын
қамтамасыз ету, валюталық операциялардың бір ізге түсуін, елдің жалпы қаржы
жүйесінің дамуын жүзеге асырады. Сондықтан Ұлттық банктің еліміздің орталық
банкі ретіндегі экономикадағы атқаратын қызметтері мен саясаттарын толық
зерттеп қарастыру менің осы жұмысымның мақсаты болып табылады. Сондықтан
мен жұмысымның тақырыбын Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі деп
алдым.
Бұл тақырыптың өзектілігі Ұлттық банк еліміздің несие және банк
жүйесінің негізгі құрылымы және бүкіл экономиканы реттейтін экономикалық
құрылғы болып табылады. Бүгінгі таңда Ұлттық банк өзінің атқаратын ақша-
несие саясаттарының механизмдері бойынша Еуропа кеңістігінің стандарттарына
өтуде. Сондай-ақ Ұлттық банкіміз ТМД елдері бойынша нағыз классикалық
банктің операциялары мен саясаттарын жүргізіп отырған жалғыз банк болып
табылады. Яғни, ТМД елдерінің Орталық банкі деп те атасақ болады.
Мен курстық жұмысымның барысында, жалпы Ұлттық Банктің ұғымына,
мәніне, мақсатына, оның операциялары мен қызметтеріне , құрылымы мен
басқару органдарына тоқталып өтемін.
Курстық жұмысты көрсетілген талаптарға сай орындау үшін еліміздегі Ұлттық
Банк мәселелерін талдау бойынша, жарық көрген бірнеше әдебиеттерді,
газеттерді қолдандым.
1.1.Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі
Қазақстан Республикасының орталық банкі болып табылады және Қазақстан
Республикасы банк жүйесінің жоғарғы (бірінші) деңгейін білдіреді. Ерекше
құқықтық мәртебесі бар Қазақстанның Даму Банкін қоспағанда, барлық өзге
банктер банк жүйесінің төменгі (екінші) деңгейін білдіреді.
Ұлттық Банк өзінің құзыреті шегінде басқа елдердің орталық банктерімен және
банктерімен қарым-қатынастарда, халықаралық банктерде және өзге қаржы-
несиелік ұйымдарда Қазақстан Республикасының мүддесін білдіреді.
Ұлттық Банк өзінің міндеттерін орындау кезінде пайда алу мақсатын
басшылыққа алмауы тиіс.
Ұлттық Банк Қазақстан Республикасының Президентіне бағынышты, бірақ өз
қызметін жүзеге асыруда оған заңнамада берілген өкілеттіктер шегінде
тәуелсіз.
Ұлттық Банк өз қызметін Қазақстан Республикасының Үкіметімен үйлестіреді,
өзінің қызметінде Үкіметтің экономикалық саясатын ескеріп отырады және егер
өзінің негізгі функцияларын орындауға және ақша-несие саясатын жүзеге
асыруға қайшы келмейтін болса, оны іске асыруға жәрдемдеседі.
Ұлттық Банк сатылап бағыну схемасы бар біртұтас орталықтандырылған
құрылымнан тұрады. Ұлттық Банктің жоғары органы Басқарма, ал жедел басқару
органы Директорлар кеңесі болып табылады.
Ұлттық Банктің негізгі мақсаты Қазақстан Республикасында баға тұрақтылығын
қамтамасыз ету болып табылады. Негізгі мақсатын іске асыру үшін Ұлттық
Банкке мынадай міндеттер жүктеледі:
мемлекеттің ақша-несие саясатын әзірлеу және жүргізу;
төлем жүйесінің жұмыс істеуін қамтамасыз ету;
валюталық реттеуді және валюталық бақылауды жүзеге асыру;
қаржы жүйесінің тұрақтылығын қамтамасыз етуге жәрдемдесу.
Ұлттық Банк өзiне жүктелген мiндеттерге сәйкес мынадай негiзгi функцияларды
орындайды:
Қазақстан Республикасында мемлекеттiк ақша-несие саясатын жүргiзедi;
Қазақстан Республикасының аумағында банкноталар мен монеталардың эмиссиясын
жүзеге асырады;
банктердiң банк функцияларын жүзеге асырады;
Қазақстан Республикасының Yкiметі және келісімдері бойынша басқа да
мемлекеттiк органдар үшін банк, қаржы жөнiндегi кеңесшi және Үкіметтің
агенті функцияларын жүзеге асырады;
төлем жүйесінің жұмыс істеуін ұйымдастырады;
Қазақстан Республикасында валюталық реттеудi және валюталық бақылауды
жүзеге асырады;
Ұлттық Банктің алтын валюта активтерiн басқарады;
қаржы ұйымдарының қызметін бақылауды және қадағалауды, сондай-ақ олардың
Ұлттық Банктің құзыретіне жатқызылған мәселелер бойынша қызметін реттеуді
және басқасын жүзеге асырады;
Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын сенімгерлік баcқаруды жүзеге
асырады.
Ұлттық Банктің құрылымына мыналар кіреді:
25 департаменттен (1 департамент Астана қаласында), 4 дербес
басқармадан тұратын орталық аппарат;
16 аумақтық филиал және Алматы қаласындағы бір филиал - Кассалық
операциялар және құндылықтарды сақтау орталығы;
Ұлттық Банктің Ресей Федерациясындағы Өкілдігі;
4 есеп беретін ұйым:
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Қазақстан банкаралық есеп айырысу
орталығы шаруашылық жүргізу құқығы бар республикалық мемлекеттік
кәсіпорны;
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Банктік сервис бюросы шаруашылық
жүргізу құқығы бар республикалық мемлекеттік кәсіпорны;
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Қазақстан теңге сарайы шаруашылық
жүргізу құқығы бар республикалық мемлекеттік кәсіпорны;
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Банкнот фабрикасы шаруашылық
жүргізу құқығы бар республикалық мемлекеттік кәсіпорны.
Ұлттық Банк:
Қазақстанның депозиттерге кепілдік беру қоры;
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Q-BRO Резервтік Орталығы;
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің қызметін қамтамасыз ету орталығы;
Бағалы қағаздардың бірыңғай тіркеушісі;
Проблемалық кредиттер қоры ;
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Ұлттық инвестициялық корпорациясы
;
Мемлекеттік кредиттік бюро;
Бағалы қағаздар орталық депозитарийі;
Қазақстан қор биржасы;
Алматы қаласының өңірлік қаржы орталығының академиясы;
Алматы қаласының өңірлік қаржы орталығының рейтингтік агенттігі
акционерлік қоғамдарының акционерi болып табылады.
II. Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Басқармасының құрамы
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң Басқармасы 9 адамнан тұрады.
Қазақстан Ұлттық Банкi Басқармасының құрамына Қазақстан Ұлттық
Банкiнiң Төрағасы және Қазақстан Ұлттық Банкiнiң төрт лауазымды адамы
Қазақстан Республикасының Президентiнен бiр өкiл және Қазақстан
Республикасының Үкiметiнен екi өкiл, сондай-ақ уәкiлеттi органның басшысы
кiредi.
Қазақстан Ұлттық Банкi Басқармасының құрамына Қазақстан Ұлттық
Банкінің Төрағасы және Қазақстан Ұлттық Банкінің бес лауазымды адамы,
Қазақстан Республикасының Президентiнен бiр өкiл және Қазақстан
Республикасының Үкіметінен екi өкiл кiредi.
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң Төрағасы
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң Төрағасын Парламент Сенатының келiсiмiмен
Қазақстан Республикасының Президентi 6 жыл мерзiмге тағайындайды.
Төраға Қазақстан Ұлттық Банкi атынан iс-әрекет етедi және мемлекеттiк
органдармен, банктермен, қаржы ұйымдарымен, халықаралық, шетелдiк және
басқа ұйымдармен қарым-қатынаста Қазақстан Ұлттық Банкiн сенiмхатсыз-ақ
бiлдiредi.
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң Төрағасына Қазақстан Ұлттық Банкiнiң
қызметiне байланысты мәселелер бойынша, осы Заңда Қазақстан Ұлттық Банкiнiң
Басқармасына арналып ескерiлген өкiлеттiктердi қоспағанда, жедел және
атқарушы-өкiмшi шешiмдер қабылдау, Қазақстан Ұлттық Банкiнiң атынан шарттар
жасасу өкiлеттiгi берiлген.
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң Төрағасы Қазақстан Ұлттық Банкiнiң қызметi
үшiн жауапты.
Қазақстан Ұлттық Банкi Төрағасының орынбасарлары
Қазақстан Ұлттық Банкi Төрағасының орынбасарларын Қазақстан Ұлттық
Банкi Төрағасының ұсынуымен Қазақстан Республикасының Президентi, Қазақстан
Ұлттық Банкi Төрағасының тағайындалу мерзiмiне қарамай, 6 жыл мерзiмге
тағайындайды.
Төрағаның орынбасарлары Қазақстан Ұлттық Банкiн сенiмхатсыз-ақ
бiлдiредi, өз құзырының шегiнде құжаттарға қол қояды.
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң Төрағасы қызметiнен кетерiнен екi ай бұрын
Қазақстан Республикасының Президентiне өзiнiң жазбаша өтiнiшiн берiп,
қызметiнен кетуге құқылы.
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң Төрағасын Қазақстан Республикасының
Президентi қызметiнен босатады.
Төрағаның орынбасарларын Қазақстан Ұлттық Банкi Төрағасының ұсынуымен
Қазақстан Республикасының Президентi қызметiнен босатады.
Қазақстан Ұлттық Банкi Төрағасының орынбасарлары қызметiнен кетерiнен
екi ай бұрын Қазақстан Ұлттық Банкiнiң Төрағасы арқылы Қазақстан
Республикасының Президентiне өзiнiң жазбаша өтiнiшiн берiп, орнынан түсе
алады.
2.1. Қазақстан Ұлттық Банкінің функциялары мен өкiлеттiктерi
Қазақстан Ұлттық Банкі:
1) Қазақстан Республикасының мемлекеттік ақша-кредит саясатын
әзірлейді және жүргiзедi;
2) мемлекеттік эмиссиялық бағалы қағаздарды эмиссиялайды;
3) Қазақстан Республикасының ұлттық валютасының банкноттары мен
монеталарының жалғыз эмитентi болып табылады және Қазақстан Республикасының
аумағында қолма-қол ақша айналымын ұйымдастырады;
4) банкноттарды, монеталарды және құндылықтарды тасымалдауды,
сақтауды және инкассациялауды қамтамасыз етуге қатысады, банкноттардың,
монеталардың және құндылықтардың резервтiк мемлекеттік қорларын құрады;
5) қаржы ұйымдары мен олардың филиалдарының үй-жайларды орналастыруға
қойылатын талаптарды сақтауын бақылауды жүзеге асырады;
6) банкаралық ақша аударымдары жүйесін, банкаралық клиринг жүйесін
және пайдаланушылар арасында Қазақстан теңгесімен ақша аударымдарын
жүргізуді қамтамасыз ететін басқа да төлем жүйелерін реттейді және
қадағалауды (оверсайт) жүзеге асырады;
7) егер Қазақстан Республикасының заңдарында өзгеше көзделмесе, ақша
төлемдерi мен аударымдарын реттеу мақсатында, банктер, банк операцияларының
жекелеген түрлерiн жүзеге асыратын ұйымдар және кәсіпкерлік қызмет
субъектілері банк шоттары бойынша жүзеге асыратын төлемдердің кезектiлiгiн
Қазақстан Республикасы Yкiметiнiң келiсімі бойынша белгiлейді;
8) Қазақстан Республикасында валюталық реттеуді және валюталық
бақылауды жүзеге асырады;
9) екінші деңгейдегі банктердің тазартылған құйма алтынмен және
күміспен жүргізетін экспорттық операцияларын бақылауды жүзеге асырады;
10) шетел валютасындағы және бағалы металдардағы активтерді басқаруды
қамтамасыз етеді;
11) бағалы металдардағы активтерді толықтыру үшін тазартылған алтынды
сатып алуға мемлекеттің басым құқығын іске асырады;
12) Қазақстан Республикасының заңнамасында көздел ген жағдайларда
бағалы металдардың және құрамында бағалы металдар бар шикізат тауарларының
сынамаларына (үлгілеріне) бақылау сынақтарын жүзеге асырады;
12-1) меншік иелері қаржы ұйымдары, бағалы металдармен және құрамында
бағалы металдар бар шикізат тауарларымен экспорттық-импорттық операцияларды
жүзеге асыруға құқығы бар заңды тұлғалар болып табылатын, олардан жасалған
бұйымдарды қоспағанда, бағалы металдарды және құрамында бағалы металдар бар
шикізат тауарларының сынамаларын (үлгілерін) сақтауды және сынауды жүзеге
асырады;
12-2) Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген жағдайларда
жекелеген негіздер бойынша мемлекет меншiгiне айналдырылған (келіп түскен)
бағалы металдарды, асыл тастарды және олардан жасалған бұйымдарды
тасымалдауды, қабылдауды, есепке алуды, сақтауды жүзеге асырады;
13) дербес және (немесе) Қазақстан Республикасының өзге де
мемлекеттік органдарымен бірлесіп олардың құзыреті шеңберінде жүйелік
тәуекелдерді реттеуді жүзеге асырады;
14) соңғы сатыдағы қарыз беруші болып табылады, Қазақстан Ұлттық
Банкінде банк шоттарын ашқан заңды тұлғаларға қарыздар беруге құқылы,
оларды қайта қаржыландыру жүйесін ұйымдастырады;
15) қаржы ұйымдарының сыртқы борышын реттеуге қатысады;
16) статистикалық әдістемені әзірлейді және қолма-қол ақша айналысы,
ақша-кредит және банк статистикасы, төлем балансы, сыртқы борыш,
халықаралық инвестициялық позиция, қаржылық тұрақтылықты қамтамасыз ету
жөніндегі бастапқы статистикалық деректердің тізбесін, нысандарын,
мерзімдері мен оларды ұсыну тәртібін айқындайды;
17) статистикалық жұмыстар жоспарына сәйкес ведомстволық
статистикалық бақылау жүргізеді, сондай-ақ өз құзыреті шегінде мемлекеттік
статистика саласында бақылауды жүзеге асырады;
18) қаржы нарығына шолу жасау, ақша-кредит және банк статистикасы,
төлем балансы, халықаралық инвестициялық позиция және сыртқы борыш
жөніндегі статистикалық ақпаратты қалыптастырады және таратады, төлем
балансын болжамдық бағалауды әзірлеуге қатысады;
19) осы Заңға және Қазақстан Республикасының өзге де заңдарына сәйкес
қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарын, сондай-ақ өзге тұлғаларды реттеуді,
бақылауды және қадағалауды жүзеге асырады;
20) қаржы саласындағы қызметті және қаржы ресурстарын шоғырландыруға
байланысты қызметті лицензиялайды;
21) Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген жағдайларда банк
операцияларын жүргізу қағидаларын бекітеді;
22) Алматы қаласы өңірлік қаржы орталығының қызметін мемлекеттік
реттеуді жүзеге асырады;
22-1) дербес және (немесе) Қазақстан Республикасының өзге де
мемлекеттік органдарымен бірлесіп олардың құзыреті шеңберінде исламдық
қаржы құралдарының және исламдық көрсетілетін қаржы қызметтерінің
халықаралық стандарттарын ескере отырып, исламдық қаржыландыруды дамытуды
жүзеге асырады;
23) халықаралық қаржылық есептілік стандарттарын ескере отырып,
Қазақстан Ұлттық Банкіне арналған бухгалтерлік есеп саясаты мен әдістерін
айқындайды;
24) қаржы ұйымдарының, арнайы қаржы компанияларының, исламдық арнайы
қаржы компанияларының, инвестициялық қорлардың, Қазақстанның Даму Банкінің
Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік
туралы заңнамасының және халықаралық қаржылық есептілік стандарттарының
талаптарын, сондай-ақ бухгалтерлік есеп жүргізуді
автоматтандыру қағидаларынсақтауын бақылауды және қадағалауды жүзеге
асырады;
25) Қазақстан Республикасы Үкіметінің келісімі бойынша оның
мемлекеттік борышына қызмет көрсетуге қатысады және Қазақстан Ұлттық
Банкінің мемлекеттік борышына қызмет көрсетедi;
26) Қазақстан Ұлттық Банкінің Басқармасы айқындайтын тізбеге және
тәртіпке сәйкес Қазақстан Республикасы ұлттық валютасының шетел
валюталарына ресми бағамын белгілейді және жариялайды;
27) мемлекеттік емес сыртқы қарыздар бойынша шарттардың мониторингін
жүзеге асырады;
28) сұраныс пен ұсыныс көздерінің, сондай-ақ ішкі валюта нарығында
шетел валютасын пайдалану бағыттарының мониторингін жүзеге асырады;
29) банк қызметiн, бағалы қағаздар нарығындағы кәсiптік қызметті және
Қазақстан Республикасының заңдарында айқындалған өзге де қызметті тиiстi
лицензиялар алмай-ақ жүзеге асырады;
30) Қазақстан Ұлттық Банкiнің клиенттеріне банктік қызмет көрсетуді
жүзеге асырады;
31) Қазақстан Ұлттық Банкi мен Қазақстан Республикасының Үкіметі
арасында жасалатын және ресми баспа басылымдарда жарияланатын
сенiмгерлiкпен басқару туралы шарт негiзiнде Қазақстан Республикасының
Ұлттық қорын сенiмгерлiкпен басқаруды жүзеге асырады;
32) Қазақстан Ұлттық Банкi Қазақстан Республикасының Үкiметімен
немесе заңды тұлғалармен жасасатын сенiмгерлiкпен басқару туралы шарттар
негiзiнде активтердi сенiмгерлiкпен басқаруды жүзеге асырады. Қазақстан
Ұлттық Банкi мен Қазақстан Республикасы Үкіметінiң арасында жасалатын
сенiмгерлiкпен басқару туралы шарттар ресми баспа басылымдарында
жарияланады;
32-1) Қазақстанның Ұлттық Банкі мен бірыңғай жинақтаушы зейнетақы
қоры арасында жасалатын сенімгерлік басқару туралы шарттың негізінде
бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорының зейнетақы активтерін сенімгерлік
басқаруды жүзеге асырады;
32-2) бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорының зейнетақы активтеріне
қатысты кастодианның функцияларын жүзеге асырады;
33) қаржы мониторингі жөніндегі уәкілетті органның сұратуы бойынша
Қазақстан Республикасының қылмыстық жолмен алынған кірістерді заңдастыруға
(жылыстатуға) және терроризмді қаржыландыруға қарсы іс-қимыл
туралы заңнамасына сәйкес өзінің ақпараттық жүйелерінен мәліметтер ұсынады;
34) мемлекеттік органдар мен қаржы ұйымдары үшiн кадрлар даярлауға
және қайта даярлауға қатысады;
35) қаржы ұйымдары мен өзге де ұйымдар өз құзыретіне кіретін
мәселелер бойынша Қазақстан Республикасы заңдарының және өзге де
нормативтік құқықтық актілерінің талаптарын бұзған жағдайда,
оларға Қазақстан Республикасының за ңдарында көзделген шектеулі ықпал
ету шараларын, санкцияларды және өзге де шараларды қолданады;
36) Қазақстан Ұлттық Банкінің нормативтік құқықтық
актілерінде айқындалатын тәртіппен тауарларды, жұмыстарды, көрсетілетін
қызметтерді сатып алуды жүзеге асырады;
37) банктік сәйкестендіру кодтарын береді, жояды және оларды
пайдалануды айқындайды, банктердің және банк операцияларының жекелеген
түрлерін жүзеге асыратын ұйымдардың кодтарын және банктер және банк
операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдар филиалдарының
кодтарын береді және жояды, олардың құрылымын белгілейді, сондай-ақ
Банктердің және банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын
ұйымдардың анықтамалығын қалыптастырады және жүргізеді;
38) Қазақстан Ұлттық Банкінің консультативтік-кеңесші органдарын
құрады;
39) осы Заңда, Қазақстан Республикасының өзге де заңдарында және
Қазақстан Республикасы Президентінің актілерінде көзделген өзге де
функциялар мен өкiлеттiктерді жүзеге асырады.
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң кiрiсi
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң қаржы жылы iшiндегi таза кiрiсi осы қаржы
жылына жатқызылатын нақты алынған кiрiстер мен шығыстар арасындағы айырма
ретiнде айқындалады.
Алтын-валюта резервтерін және шетел валютасындағы өзге де активтерді
қайта бағалау шоттарына жатқызылатын бағамдық қайта бағалау сомасын
қоспағанда, Қазақстан Ұлттық Банкінің негізгі қаражаттар мен материалдық
емес активтерді қайта бағалау сомасына түзетілген таза кірісі Қазақстан
Ұлттық Банкінің бөлінбеген таза кірісі болып табылады. Бөлінбеген таза
кіріс Қазақстан Ұлттық Банкінің Басқармасы белгілеген мөлшерде жарғылық
және (немесе) резервтік капиталдарды ұлғайтуға жұмсалады.
Қазақстан Республикасының Президентi Қазақстан Ұлттық Банкiнiң жылдық
есебiн бекiткеннен кейiн, бөлiнбеген таза кiрiстiң қалған бөлiгi мерзiмiн
бiр қаржы жылына ұзарта отырып мемлекеттiк бюджетке аударылады.
Егер резервтiк капиталдың мөлшерi жарғылық капитал сомасынан аз
болған жағдайда, бүкiл бөлiнбеген таза кiрiс Қазақстан Ұлттық Банкiнiң
бөлігінде қалады және резервтiк капитал жарғылық капиталдың мөлшерiне
жеткенге дейiн оны толықтыруға жiберiледi. Қаржы жылының залалдарын өтеу
үшiн резервтiк капиталдың қаражаты жеткiлiксiз болған кезде орны
толтырылмаған залалдар Қазақстан Ұлттық Банкiне толық көлемде мемлекеттiк
бюджеттiң қаражаты есебiнен мерзiмi бiр қаржы жылына ұзартыла отырып,
өтеледi.
Ұлттың банк екінші деңгейдегі банктер үшін, олардың пруденциалдың
нормативтерді орындауына байланысты ең төменгі резервтік талаптарды орындау
барысында банктерге мынадай екі тәсіл қолданады:
1. Міндетті резервтер;
2. Резервтеудің альтернативтік тәртібі.
Резервтік талаптарды орындайтын банктерге Ұлттық, банк орташа айлық, қайта
қаржыландыру мәлшерлемесінің 50%көлемінде теңгедегі резервтер бойынша, ал
еркін алмастырылатын валютадағы резервтік талаптар бойынша Лондондағы
депозиттер нарығындағы (LIVID) бір айлық депозиттің орташа өлшемді
мөлшерлемесінің 50% көлемінде пайыз төленді.
2.2. Қазақстандағы пайыздық саясаттың мәні
Ақша мемлекет пайда болмастан көп бүрын қолданысқа енді және ол
тауардың әр түрлі болатындығын білдірді. Бұл айырбас қатынастарының
дамуының нәтижесі еді. Сөйтіп, ақша өзінің тауар ретіндегі сапасын
біртіндеп жоғалтып, оның құнының баламасына көшті. Мемлекет өзінің каржы
қызметі саласында өзіне дейінгі қолданылған акшаны пайдаланды. Қазақстан
Республикасы өзінің төл теңгесін шығарғанға дейін кеңесетік (кейін
ресейлік) сомдарды қолданды. Қазақстан Республикасының ұлттық валютасы 1993
жылғы 12 карашадағы Қазақстан Республикасының Президентінің Жарлығымен
енгізілді. Жарлықта ұлттық валютаны 1993 жылдың 15 карашасынан бастап
енгізу көзделді.
Қазақстан Республикасының ақша бірлігі (ұлттық, валютасы) теңге болып
табылады. Тенге 100 тиыннан тұрады.
Ережелерге сәйкес екінші деңгейдегі банктер клиенттерден банкттік шоттарға
ешкандай кедергісіз қолма-қол тиындарды кедергісіз қабыддау мен операциялық
кассаны қамтамасыз етуге міндетті; занды және жеке тұлғалардан тиындарды
теңгеге, басқа да айналымдағы ақша белгілеріне ауыстыру жүргізіледі.
Қазақстан Республикасының акша айналымынан қолма-қол тиынды алудын шектеулі
мерзімі белгіленбейді және ол ақша айналымынан толык шығып қалғанша жүзеге
асырылады.
Қазақстан Республикасының айналымдағы ақша белгілері банкнот пен
монеталардан тұрады. Банкнот пен монетанадардың көрсетілетін құнының
құрылымын Қазақстан Ұлттық Банкі белгілейді.
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі туралы заңына сәйкес Қазақстан
Республикасы аумағыңда қолма-қол ақшаны шығару, олардын айналысын
ұйымдастыру және айналыстан алуды тек қана Қазақстан Ұлттық Банкі қолма-
қолсыз эквивалентпен алу арқылы банкнот пен монеталарды банктерге сату
нысанында жүзеге асырады.
Қазіргі кезде Қазақстанда өзінің ақша жүйесі қалыптасты. Ақша жүйесінің
элементі мемлекет белгілеген ақша айналымы болып табылады. Ақша айналымына
қолма-қол және қолма-қолсыз нысандағы ақша қозғалысы жатады.
Жоғарыда айтқанымыздай, Қазақстан Республикасындағы ақшалардың бірден-бір
эмитенті Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі болып табылады. Қазақстан
Ұлттық Банкі банкноттар мен монеталардың қажетті мөлшеріне ділгерлікті
анықтайды, олардын жасалып шығарылуын қамтамасыз етеді, қолдағы ақшаны
сақтау, жою және инкассациялау тәртібін белгілейді.
Қазақстан Ұлттық Банкінің айналысқа шығарған банкноттары мен
монеталары олардьң белгіленген күнымен Қазақстан Республикасының бүкіл
аумағында толемдердің барлық түрлері бойынша, сондай-ақ банк шоттарына,
енгізу және акша аудару үшін қабылдауға міңдетті, олар Қазақстан
Республикасының барлық банктерінде шектеусіз ұсатылады және айырбасталады.
Қазақстан Ұлттық Банкі банкнот пен монеталардың қажетті мөлшеріне
ділгірлікті анықтайды, олардың жасалып шығарылуы, қолдағы ақшаны сақтау,
жою және инкассациялау тәртібін белгілейді. Қазақстан Республикасында
шығарылған банкноттар мен тиындардын көрсетілген құндық құрамы, нысаны және
орнекті кескіндемесі болуға тиіс. Банкноттар мен монеталардың аталған
сипаттамалары баспасөзде жарияланады.
Қазақстан Ұлттық Банкінен басқа ешкім Қазақстан Ұлттық Банкі шығарған
банкноттар мен монеталарды жарамсыз деп жариялай алмайды.
Тозған және бүлінген, өзінің толык көлемінін кемінде жетпіс проценті
сақталған банкноттарды Қазақстан Ұлтгык Банкі және Қазақстан
Республикасының банктері шектеусіз айырбастайды және жоғалған немесе
жойылған банкноттар мен монеталарды өтеуге міндетті емес.
Банкноттар мен тиындарды құқыққа қайшы жасап шығаруға, сондай-ақ қолдағы
ақшаны санкциясыз эмиссиясын іске асыруға кінәлі адамдар Қазақстан
Республикасының заң актілеріне сәйкес қылмыстық және мүліктік жауаптылыққа
тартылады.
Ақша бірлігін ауыстыруға Қазақстан Республикасы Президентінің құқығы
бар. Қазақстан Республикасының Президенті Қазақстан Республикасы ақша
бірлігінің колданылу тәртібін, мерзімін және шарттарын белгілейді. ҚҰБ өзі
жүргізетін операциялар бойынша ресми қайта қаржыландыру мөлшерлемесін, сол
сияқты басқа да мүдделендіру молшерін белгілейді. Ресми қайта қаржыландыру
мөлшерлемесін ақша нарығының жалпы жағдайына несие бойынша сұраныс пен
ұсынысқа, инфляция деңгейіне байланысты белгілейді. ҚҰБ мүдделеңдіру
мөлшерлемесі саясатын мемлекеттік ақша-несие саясаты жүзеге асырылатын
аумақтағы нарықтың мүдделендіру мөлшерлемесіне әрекет ету үшін пайдаланады.
ҚҰБ пайыз саясатының басты мақсаты — айналыстағы теңге деңгейін көтере
отырып, несиеге деген сұранысты азайту, соның нәтижесінде ақша жиыны және
инфляцияның өсуін төмендетуді қамтамасыз ету болып табылады. Жоғары пайыз
мөлшерлемесі, шын мәнісінде пайыз үшін төлемдер өз кезегінде шығынның
көлемін құрайды. Демек, жаңа пайыз саясаты алдағы уақытта немесе белгілі
бір уақыт аралығында өзінің нәтижелеріне қол жеткізуге тиіс.
Қазақстандағы инфляциямен күресудің тағы да бір маңызды факторы — шетел
валютасына деген артық сұранысты төмендету болып табылады. Өткенге оралатын
болсақ, теңгені енгізгеннен кейінгі жарты жылдай уақыт ішінде, валюталардың
бағамдық айырмасы есебінен алыпсатарлық табысқа қол жеткізу мүмкіндігінің
салдарынан банктің қысқа мерзімді капиталдары несиелік нарықтан валюталық
нарыққа ауысып кетті. Теңгенің айырбас бағамы анықталатын сыртқы көрінісі
мен сыртқы құны арасыңдағы шекті қатынастың бұзылуы Ұлттық валютаның
тұрақсыздығын одан сайын арттыра түсті.
Қайта қаржыландыру мөлшерлемесінің шамасы ақшалай қаражаттарға деген
сұранысқа және инфляция деңгейіне байланысты келеді. Ұлттық банк
мүдделендіру мөлшерін реттеу арқылы республикамыздағы ақша жиынының
шамасына әсер етеді және несиеге деген сұранысты арттыруға немесе
қысқартуға мүмкіндік жасайды. Ресми пайыз мөлшерлемесінің деңгейі екінші
деңгейдегі банктер үшін, Ұлттық банк саясатының ақша жиынына бақылау жасау
шегіндегі негізгі бағыттарын сипаттайтын басты бір көрсеткішті білдіреді.
Ұлттық банктің ресми пайыздары, оның тікелей бақылауына жатпайтын
несиелік ресурстар нарығының шартына сай банктер дербес белгілейтін
нарықтық пайыз мөлшерлемесіне жанама түрде ықпал етеді. Соның негізінде
сұраныс пен ұсынысқа байланысты саудада белгіленетін Ұлттық банктің қысқа
мерзімді шоттары бойынша, банкаралық несиелер және мемлекеттік қысқа
мерзімді несиелер бойынша пайыз мелшерлемелері жыл бойына Ұлттық банктің
мүдделендіру мөлшерлемесінің өзгеруіне байланысты темендеп отырған.
Пайыздың нақты бейнелері, өз кезегінде инвестициялау үшін әлуметтік ресурс
болып табылатын депозиттердің несиелік мекемелерге ағылуын арттыра түсті.
Ақша-несие - бұл айналыстағы ақша жиынын, несие көлемін, сыйақы
мөлшерлемесін өзгертуге, жалпы банк жүйесінің қызметін реттеуге бағытталған
шаралар жиынтығы. Ақша-несие саясатының макроэкономикалық деңгейдегі
субъектісі — Ұлттық банк болып табылады. Ал ақша-несие саясатының Ұлттық
банк тарапынан реттеу объектілеріне экономикадағы қолма-қол және қолма-қол
ақшасыз жиынының жиынтығы жатады.
2.3. Ақша-несие саясатының түрлері
Қазақстан Ұлттық банкі мемлекеттік ақша-несие саясатын анықтайтын және
жүзеге асыратын орган болып табылады.
ҚҰБ ақша-несие саясатының басты мақсаты: Ұлттың валютаның тұрақтылығын,
яғни оның төлем қабілеттілігі мен басқа шетел валюталарына қатысты
тұрақтылығын қамтамасыз етуді көздейді. Ақша-несие саясаты — бұл
айналыстағы ақша массасын, несие көлемін, сыйақы (мүдделендіру)
мөлшерлемесін өзгертуге жалпы банк жүйесінің қызметін реттеуге бағытталған
шаралар жиынтығы.
Ақша саясатының құралдарын төмендегідей топтастыруға болады.
Ақырғы мақсат:
а) экономиканың өсуі;
ә) толық жұмысбастылық;
б) бағаны тұрақтандыру;
в) төлем балансын тұрақтандыру.
Аралық мақсат:
а) ақша жиыны;
ә) пайыз мөлшерлемесі;
б) айырбас курсы.
Құралдары:
а) несие берудің лимиті, пайыз мөлшерлемесін тікелей реттеу;
ә) міндетті резервтер нормасының өзгеруі;
б) есептеу мөлшерлемесінің өзгерісі;
в) ашық нарықтағы операциялар.
Тікелей және жанама құралдарының арасында айырмашылықтар бар. Жанама
құралдарды тиімді пайдалану ақша нарығының дамуымен тығыз байланысты.
Нарықтық экономикада әсіресе алғашқы өзгерістер кезеңінде, тікелей және
жанама құралдар пайдаланылады, соңғылары алғашқыларын ығыстырады.
Соңғы мақсаттар жалпы экономикалық саясаттың, сонымен қатар қазыналық,
валюталық, сыртқы сауда, құрылымдық және басқа да саясаттарды ескере
отырып, несие-ақша саясаты жоғарыда аталған саясаттардың бір бағыты ретінде
қарастырылады.
Аралық мақсаттар нарықтық жағдайда тікелей орталық банктің жанама құраддары
арқылы жүзеге асырылады.
Бұл мақсаттарға жетуде Ұлттық банк ақша-несие саясатын жүргізуде. Нысанаға
алатын ақша базасы келесідей ақша-несие саясатының негізгі құраддарының
көмегімен реттеледі:
қайта қаржыландыру мөлшерлемесі: ресми мүдделендіру мөлшерлемесі деңгейін
белгілеу;
ҚҰБ-те (Қазақстан Ұлттық банкі) жинақталатын ең төменгі міндетті резервтер
нормасын белгілеу, оның ішінде сырттан тартылған қаражаттарды мерзіміне,
көлеміне және түрлеріне байланысты жіктеу;
мемлекеттің бағалы қағаздарын сатып алу және сату бойынша ақша нарығындағы
операцияларды жүргізу;
анктерге және үкіметке несие беру;
валюталық нарықтағы басқыншылық;
кейбір жағдайларда несиелік операциялардың жекелеген түрлерінің деңгейі мен
көлеміне тікелей сандық шектеулер енгізу;
ресми есепке алу (дисконттық) мөлшерлемесі.
Шаруашылық конъюктурасының жағдайына байланысты ақша-несие саясатының екі
типі болады:
1. Рестрикциялық ақша-несие саясаты;
2. Экспанцондықақша-несие саясаты.
Рестрикциялық ақша-несие саясаты — екінші денгейлі банктердің несиелік
операциялар көлемін шектеуге және қатан шарт белгілеуге, сондай-ақ сыйақы
мөлшерлемесінің денгейін арттыруга бағытталатын шаралар жиынтығы.
Экспанциондық ақша-несие саясаты — несие беру көлемін кеңейтумен,
айналыстағы ақша массасынын өсуіне бақылаудың, әлсіздігімен және сыйақы
мөлшерлемесінін төмендеуімен байланысты шаралар.
Соңғы жылдардағы ақша-несие саясатының басты көздеген бағыты:
инфляцияны төмендету және теңгенің тұрақтылығын қамтамасыз ету. Бұл
мақсатқа жетуде Ұлттық банк қатаң ақша-несие саясатын жүргізуде. Заңға
сәйкес Ұлттық банк мынадай ақша-несие саясатының негізгі құралдарының
көмегімен реттеледі:
Сыйақы мөлшерлемелерін белгілеу;
Ең төменгі міндетті резервтер нормасын белгілеу;
Мемлекеттің бағалы қағаздарын сатып алу және сатуы бойынша ашық нарықтағы
операцияларды жүргізу;
Банктерге және үкіметке несиелер беру;
Валюталық нарыққа интервенциялау;
Кейбір жағдайларда, несиелік операциялардың жекелеген түрлерінің деңгейі
мен көлеміне тікелей сандық шектеулер енгізу.
Қазіргі уақытта жоғарыда аталған құралдардың ішінде іс жүзінде қолданылып
отырғандары: ресми сыйақы мөлшерлемелері, қысқа мерзімді ноттарды
эмиссиялау, ашық нарықтағы операциялар.
Ұлттық банк өзінің жүргізетін операциялары бойынша мынадай ресми сыйақы
мөлшерлемелерді белгілейді:
ресми қайта қаржыландыру мәлшерлемесі;
ресми есептік (дисконттъщ) мөлшерлемесі;
РЕПО және кері РЕПО операииялары бойынша сыйакрі мвлшерлемесі;
овернайт займдары бойынша сыйақы мәлшерлемесі;
күндізгі займдар бойынша сыйақы мөлшерлемесі.
Ресми қайта қаржыландыру мөлшерлемесі — ақша нарығының жалпы жағдайына
несие бойынша сұраныс пен ұсынысқа, инфляция және күтілетін инфляция
деңгейіне байланысты белгіленеді. Ұлттық банкінің заң актілері, ҚР
Президентінің актілері негізінде немесе ҚҰБ Басқармасының жеке қаулылары
бойынша жүргізілетін заем операциялары бойынша қолданылады.
Ресми есептік (дисконттық) мөлшерлемесі — ақша нарығының жалпы жағдайына,
несиелер бойынша сұраныс пен ұсыныс көлеміне байланысты белгіленеді және
Ұлттың банктің коммерциялың вексельдерді қайта есепке алу операцияларында
қолданылады. Ресми есептік (дисконттық) мөлшерлеме жылдың пайыздың
мөлшерлеме болып табылады және ол айналыс мерзімі алты айлың вексельдерді
қайта есептеуде қолданылады.
РЕПО және кері РЕПО операциялары бойынша сыйақы мөлшерлемелері — жылдың
пайыздық, мөлшерлемелер, ішкі қаржы нарығының жағдайына байланысты
белгіленеді және мемлекеттік бағалы қағаздармен операциялар жүргізуде
қолданылады. РЕПО-ның мақсатты мөлшерлемесінен ауытқу жағдайында ақшалай
қаражаттарды орналастыру немесе тарту жолымен РЕПО нарығындағы сыйақы
мөлшерлемелерді реттеу арқылы сыйақы мөлшерлемелердің елеулі ауытқуын
болдырмау.
Овернайт заемдары бойынша сыйақы мөлшерлемесі — Ұлттың банктің екінші
деңгейдегі банктерге, олардың ҚҰБ-ғы корреспонденттік шоттары бойынша есеп
айырысуды дебеттік қалдықпен аяқтауы барысында бір түнге берілетін заемдары
бойынша крлданылады.
Күндізгі заемдар бойынша сыйақы мөлшерлемелері — Ұлттың банктің екінші
деңгейдегі банктерге, олардың ҚҰБ-ғы теңгеде ашқан корреспонденттік шоттары
бойынша төлем жүргізуге немесе ақшалай аударымдар жасауға ңажетті ақша
қаражаттары уақытша болмаған не жетіспеген жағдайларда займдар бойынша
қолданылады.
Ақша-несие саясатын іске асыру мақсатында Қазақстан Ұлттық Банкі мынадай
операция түрлерін жүзеге асырады:
1) қарыздар беру;
2) депозиттер қабылдау;
3) валюталықинтервенциялар;
4) Қазақстан Ұлттық Банкінің қысқа мерзімді ноталарын шығару;
5) Мемлекеттік және басқа да бағалы кағаздарды сатып алу және сату, оның
ішінде кері сатып алу құқығымен;
6) коммерциялык вексельдерді қайта есепке алу;
7)Қазақстан Ұлттық Банкі Басқармасынын шешімі бойынша басқа да операциялар.
Қазақстан Ұлттық Банкі ақша-несие саясатының қабылданған бағдарларына
сәйкес банктердін карыз алуының жалпы көлемін реттейді.
Банктерге берілетін карыздарды беру мен өтеу тәртібін, талаптарын,
түрлерін, мерзімдерін және лимиттерін Қазақстан Ұлттық Банкі айқындайды.
Қазақстан Ұлттық Банкі қарыздарды өтімділігі жоғары және кауіпсіз бағалы
қағаздармен және басқа активтермен қамтамасыз ете отырып та, қамтамасыз
етпей де бір жылдан аспайтын мерзімге береді. Бұл мерзімді Қазақстан Ұлттық
Банкінің Басқармасы ұзартуы мүмкін. Бұл орайда Қазақстан Ұлттық Банкі соңғы
инстанциядағы қарыз беруші ретінде банктерге қарыздарды Қазақстан Ұлттық
Банкінің Басқармасы белгілеген тәртіппен, шарттарда және мерзімдерде беруге
құқылы.
III. Қазақстан Ұлттық Банкiнiң нормативтiк құқықтық актiлерi
Қазақстан Ұлттық Банкi Қазақстан Республикасы заңдар ының негiзiнде
және оларды орындау мақсатында өз құзыретіне жататын мәселелер бойын ша
барлық қаржы ұйымдарының, қаржы қызметін тұтынушылардың, басқа да жеке және
заңды тұлғалардың Қазақстан Республикасының аумағында орындауы үшін
мiндеттi нормативтiк құқықтық актiлер шығарады.
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң нормативтiк актiлерi - "Қазақстан Ұлттық
Банкiнiң Хабаршысы", "Вестник Национального Банка Республики Казахстан"
ресми басылымдарында қазақ және орыс тiлдерiнде жарияланады.
Қазақстан Ұлттық Банкінің нормативтік қүқыктык актілерінде көзделген мүлік
Қазақстан Ұлттық Банкінің қарыздары бойынша міндеттемелердің орындалуын
қамтамасыз ету үшін кепіл заты бола алады.
Депозиттерді тарту мен өтеу тәртібін, талаптарын, мерзімдерін және тарту
лимиттерін Қазақстан Ұлттық Банкі айкын-дайды. Қазақстан Ұлттық Банкі
Ұлттық валютамен де, шетел валютасымен де депөзиттер тартуға құқылы.
Қазақстан Ұлттық Банкі ақша-несие саясаты мақсатында қысқа мерзімді
ноталарды ұлттық та, шетелдік те валюталарда шығаруға құқылы.
Қысқа мерзімді ноталарды шығару, орналастыру, айналысқа жіберу және отеу
тәртібі мен талаптарын Қазақстан Ұлттық Банкі айкындайды. Қазақстан Ұлттық
банкінің қысқа мерзімді нотасы - Қазақстан Ұлтық Банкі шығарған мемлекеттік
бағалы қағаздар.
Мемлекеттік және өзге де бағалы қағаздарды сатып алу және сатуды Қазақстан
Ұлттық Банкі жалпы ақша-несие саясаты шеңберінде жүзеге асырады.
Қазақстан Ұлттық Банкі коммерциялық вексельдерді қайта есепке алу тәртібін
және Қазақстан Ұлттық Банкінің коммерциялык вексельдерді қайта есепке алуға
қабылдауы үшін койы-латын талаптарды белгілейді.
Қазақстан Ұлттық Банкінің валюталык интервенциясы жалпы ақша-несие
шеңберінде жүргізіледі. Валюталық нарықта интервенцияны Қазақстан Ұлттық
Банкі кез келген банктер мен валюталық биржалар арқылы кез келген валюталық
мәмілелерді пайдаланумен дербес жүзеге асырады.
Валюталық реттеу саласындағы Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің
құзыреті Қазақстан Республикасындағы валюталык қатынастарды реттеу
туралы.
Қазақстан Ұлттық Банкі Ұлттық валютаның тұрақтылығын қамтамасыз ету
мақсатында банктерге несие беру тәрізді ақша-несие саясатының құралын да
пайдалануға құқылы.
Банктерге несие берудің тәртібін, шартын, түрін, мерзімі мен лимитін
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі айкындайды. Қазақстан банкі несие
берудің соңғы сатысының несие берушісі ретіңде банктерге несиені ұлттық
және шетелдік валюталармен, Қазақстан Ұлттық Банктің Ережесімен белгіленген
тәртіпте және мерзімде, қамтамасыз етіп те, қамтамасыз етпей де ұсынады.
Қазақстан Республикасы ақша-кредит саясатының 2015 жылға арналған негізгі
бағыттары
Әлемдік экономиканың жай-күйі және оның жұмыс істеу талаптары қазіргі
уақытта тұрақсыз және түрлі бағыттағы болып бағаланады. Еуроаймақ жаңа
экономикалық рецессия толқынының алдында тұр. Қытай, Ресей және нарықтары
қалыптасу үстіндегі бірқатар елдер экономикасының өсу қарқынының
баяулағанын көрсетіп отыр. Мұнайды экспорттаушы елдердің жағдайы мұнайдың
әлемдік бағасының 2014 жылдың ортасынан бері байқалып отырған төмендеуімен
қиындай түсуде. Сонымен қатар сақталып отырған геосаяси белгісіздік
ғаламдық экономикадағы ахуалдың нашарлауына ықпал ететін тағы бір фактор
болып табылады.
Осылайша, Қазақстан экономикасының 2015 жылы дамуына әлемдік қаржы және
тауар нарықтарындағы құбылмалылықты және онымен байланысты капиталдың
тұрақсыз ағындарын қоса алғанда, қолайсыз сыртқы факторлар әсер ететін
болады.
Бұл жағдайда Қазақстан Республикасының ақша-кредит саясаты баға
тұрақтылығын қамтамасыз етуге бағытталатын болады. Қазақстан
Республикасының Ұлттық Банкі (бұдан әрі – Ұлттық Банк) қысқамерзімді
теңгемен өтімділікті беру және алу бойынша ақша-кредит саясатының құралдар
жүйесін кеңейтуді, сондай-ақ өзінің ішкі ақша нарығына қатысуын ұлғайтуды
жоспарлап отыр. Өтімділікті беру және алу ашық нарық операциялары (Ұлттық
Банктің бастамасы бойынша) және тұрақты қол жеткізу операциялары
(банктердің бастамасы бойынша) арқылы жүзеге асырылатын болады. Бұл ретте
кері РЕПО операциялары өтімділікті беру жөніндегі негізгі операциялар
болады. Ұлттық Банк күш-жігерін нарықтық мөлшерлемелерді және олардың
құбылмалылығын тиімді диапазонда ұстап тұру арқылы пайыздық саясаттың
тиімділігін арттыруға салады.
Валюта саясаты Қазақстан экономикасының ішкі және сыртқы бәсекеге
қабілеттілігінің арасында теңгерімді қамтамасыз ететін болады.
Ұлттық Банк сондай-ақ экономиканы дамытудың ықтимал сценарийлік
нұсқаларының іске асырылуына қарай ақша-кредит саясатының баға тұрақтылығы
жөніндегі негізгі мақсаты мен қаржы жүйесінің тұрақтылығына жәрдемдесу
арасындағы теңгерімді қолдайтын болады.
Ақша-кредит саясатының шараларын іске асыру экономиканың орнықты
ұзақмерзімді өсуі және инфляцияны нысаналы дәлізде ұстап тұру үшін
жағдайларды қамтамасыз етуге бағытталған.
3.1. 2014 жылы макроэкономикалық даму
Қазақстанның экономикасы әлемдік қаржы және тауар нарықтарындағы
белгісіз конъюнктура аясында тұрақты дамуымен сипатталады.
Дүниежүзілік банктің деректері бойынша, әлемдік экономика 2014 жылы 2,6%-ға
өсті. АҚШ экономикасының өсуі 2,4%-ды құрады. Еуроаймақта 2013 жылғы 0,4%-
дық құлдыраумен салыстырғанда 2014 жылы 0,8% болатын аздаған экономикалық
өсу байқалды.
Экономикасының өсуі 7,4%-ды құраған Қытай экономикасын қоспағанда,
нарықтары қалыптасу үстіндегі елдерде де экономикалық белсенділіктің
баяулауы байқалды. Қазақстанның негізгі сауда әріптестерінің бірі Ресей
Федерациясының экономикасында ішкі жалпы өнімнің (бұдан әрі – ІЖӨ) 2014
жылы өсу қарқының 0,6%-ға дейін баяулауы байқалады. Ресейдегі инфляция
деңгейінің өсуі 11,4%-ды құрады.
ХФҚ деректері бойынша, әлемдік ІЖӨ-нің өсуі 2014 жылы бастапқы болжам 3,7%
болған кезде 3,3%-ды құрады, ал 2015 жылы 3,5%-ға дейін көтеріледі.
Бұл аяда Қазақстандағы экономикалық белсенділік баяулады. 2014 жылы Ұлттық
экономика министрлігінің алдын ала бағалауы бойынша Қазақстанның ІЖӨ 4,3%-
ды құрады.
Бұл ретте, өнеркәсіптік өндірістің өсу қарқыны 2014 жылы 0,3%-ды құрады,
бұл өңдеуші өнеркәсіптегі өнім өндірудің 1,0%-ға, оның ішінде тамақ
өнімдері өндірісінің 2,9%-ға, жеңіл өнеркәсіп өндірісінің 3,7%-ға, мұнайды
қайта өңдеу өндірісінің 2,5%-ға, минерал өнімі өндірісінің 3,5%-ға, қара
металлургия өндірісінің 8,6%-ға ұлғаюы есебінен болды.
Ауыл шаруашылығының жалпы өнімі өндірісінің өсуі 100,8%-ды құрады.
Тауар өндірісінің өсуі 2014 жылы 1,0%-ды, қызмет көрсету – 6,0%-ды құрады.
Қызмет көрсетудің өсуі сауда көлемінің 9,0%-ға, ақпарат пен байланыс
көлемінің 8,5%-ға және көлік пен қоймаға орналастыру көлемінің 7,0%-ға
айтарлықтай өсуі есебінен қамтамасыз етілді.
Негізгі капиталға инвестициялар кәсіпорындардың меншікті қаражатының 22%-ға
өсуі есебінен 3,9%-ға өсті, олардың үлесіне инвестициялардың жалпы
көлемінің 58%-ы және мемлекеттік бюджет қаражатының 20,1%-ы тиесілі.
Экономикадағы оң үрдістер елдегі әлеуметтік тұрақтылықты сақтауға және
азаматтардың әл-ауқатын қаматасыз етуге мүмкіндік берді.
2014 жылы қаңтар-қарашада орташа айлық номиналдық жалақы 10,7%-ға өсіп,
117,5 мың теңгені құрады. Халықтың нақты кірістері 3,0%-ға, нақты жалақы
3,8%-ға өсті. Жұмыссыздық деңгейі 2014 жылы 5,0%-ды құрады.
Халықтың кірістері мен жалақысының үдемелі өсуі, сондай-ақ жұмыссыздықтың
қолайлы деңгейі тұтынушылық белсенділіктің ұлғаюына себепші болды. Ішкі
тұтынудың өсуі 2014 жылы экономика өсуінің негізгі факторларының бірі
болды.
Қазақстанның сыртқы сауда айналымы 2014 жылы теңгенің бағамын түзету
нәтижесінде импорттың 15,6%-ға төмендеуі және экспорттың 7,8%-ға төмендеуі
есебінен 10,5%-ға қысқарып, 119,4 млрд. АҚШ долларын құрады.
2014 жылғы 9 айдың нәтижелері бойынша ағымдағы операциялардың оң сальдосы
5,2 млрд. АҚШ долларына жуық немесе 2013 жылғы 9 айдағы 1,0 млрд. АҚШ
долларымен салыстырғанда ІЖӨ-нің 3,6% болды.
Ағымдағы операциялардың 2014 жылғы үш тоқсанда 2013 жылдың осындай
кезеңімен салыстырғанда біршама жақсаруы сауда балансы профицитінің 30,0
млрд. АҚШ долларына дейін 3,7 млрд. АҚШ долларына ұлғаюы есебінен болды.
Тауарлар экспорты 2014 жылғы үш тоқсанда 61,8 млрд. АҚШ долларын (2013
жылдың осындай кезеңімен салыстырғанда 2,6%-ға төмендеді), ал тауарлар
импорты 31,8 млрд. АҚШ долларын (14,4%-ға қысқарды) құрады.
Қаржы шоты (Ұлттық Банктің резервтік активтерімен операцияларды қоспағанда)
2014 жылғы 9 айда 6,4 млрд. АҚШ долларында теріс сальдомен қалыптасты.
Капиталдың таза ағынының немесе қалған елдерден таза қарыз алудың 2013
жылдың осындай кезеңімен салыстырғанда 4 млрд. АҚШ долларынан астам ұлғаюы
3-тоқсанның операцияларымен қамтамасыз етілді, ол кезде тікелей
инвестициялар бойынша міндеттемелер өсуінің жалғасуы аясында қысқа мерзімді
сыртқы активтердің айтарлықтай қысқаруы нәтижесінде қаржы шотының теріс
сальдосы 5,2 млрд. АҚШ долларына жетті.
Халықаралық резервтер 7,3% ұлғайып, 102,4 млрд. АҚШ долларын, оның ішінде
Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының активтері 73,5 млрд. АҚШ долларын,
Ұлттық Банктің алтынвалюта резервтері 28,9 млрд. АҚШ долларын құрады.
Brent сұрыпты мұнайдың әлемдік бағасының бір баррель үшін 112 АҚШ
долларынан (2014 жылғы маусым) бір баррель үшін 56 АҚШ долларына дейін
(2014 жылғы желтоқсан) 50%-ға, сондай-ақ Қазақстан экспортының негізгі
тауарлары болып табылатын металдар бағасының төмендеуі жақын перспективада
елдің төлем балансының жай-күйіне теріс әсер ететін болады.
Сыртқы нарықтардағы конъюнктураның өзгеруі де кредиттеуге және
экономикадағы жинақ ақшаға әсер етті. Бұл ретте, іскерлік белсенділіктің
бәсеңдеуіне ішкі және сол сияқты сыртқы себептерге байланысты болды. АҚШ-
тағы сандық жұмсарту бағдарламасының аяқталуы, капиталдың дамушы елдердің
нарықтарынан дамыған елдерге, ең алдымен АҚШ-қа әкетілуі аймақтық және
отандық экономикаға ықпал етеді. Осы жағдайлар ескеріле отырып Қазақстанда
девальвациялық күтулердің көтерілуі сақталады, бұл іскерлік белсенділікке
әсер етеді.
Осы жағдайларда, банктердің экономиканы кредиттеуінің жалпы көлемі 2014
жылдың басынан бері 7,2%-ға ұлғая отырып, 2014 жылы 12,1 трлн. теңгеге
жетті. Бұл ретте ұлттық валютамен кредиттеу 8,6 трлн. теңгеге дейін 7,9%-
ға, шетел валютасымен кредиттеу 3,5 трлн. теңгеге дейін 5,5%-ға ұлғайды.
2014 жылы Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының активтерінен экономикаға
қолдау көрсетуге қаражат бөлу туралы шешім қабылданды. Бұл ретте, шағын
және орта бизнес субъектілерін банктер арқылы кредиттеуге арналған 100
млрд. теңгені банктер толық игерді. Бұдан басқа, 250 млрд. теңге банктердің
жұмыс істемейтін кредиттерімен жұмыс істеу үшін Проблемалық кредиттер
қоры АҚ-тың жарғылық капиталын толықтыруға бағытталды. Өтеу мерзімі 90
күннен асқан кредиттер деңгейі 2014 жылы 33%-дан 2015 жылғы 1 қаңтардағы
жағдай бойынша 23,5%-ға дейін төмендеді.
2014 жылы Ұлттық Банк тұтынушылық кредиттеудің артық өсуін шектеу шараларын
қабылдады. Нәтижесінде, тұтынушылық кредиттеудің өсу қарқыны 2013 жылғы
46,4%-дан 2014 жылы 17,3%-ға дейін баяулады.
Резиденттердің депозиттері 2014 жылы 11,7 трлн. теңгеге дейін 15,9%-ға
ұлғайды. Банктік емес заңды тұлғалардың депозиттері 7,3 трлн. теңгеге дейін
18,1%-ға, жеке тұлғалардікі – 4,4 трлн. теңгеге дейін 12,6%-ға өсті.
Ұлттық валютадағы депозиттер 2014 жылы 5,2 трлн. теңгеге дейін 17,7%-ға
төмендеді, шетел валютасында – 6,5 трлн. теңгеге дейін 72,2%-ға ұлғайды.
Тиісінше, шетел валютасындағы депозиттердің үлесі 55,6%-ға жетті.
3.2. 2014 жылғы ақша-кредит саясаты және инфляциялық үдерістер
2014 жылы Ұлттық Банктің негізгі мақсаты баға тұрақтылығын қамтамасыз
ету және инфляцияны 6,0-8,0% шекте ұстап тұру болды. 2014 жылдың
қорытындылары бойынша инфляция 7,4% (2013 жылы – 4,8%) болды. бұл
белгіленген нысаналы дәлізге сәйкес келеді.
2014 жылғы бірінші жарты жылдықта инфляцияның жеделдеуі 2014 жылғы ақпанда
ұлттық валютаның айырбастау бағамын түзетуге және импортталатын тауарлардың
қымбаттауына, сондай-ақ маусымдық факторларға байланысты болды. Алайда,
теңгені түзетудің баға белгілеуге әсері ұзаққа бармады және шектеулі болды.
2014 жылғы ақпанда инфляция деңгейі 1,7%, 2014 жылғы наурызда – 1,0% болды.
2014 жылғы сәуірден бастап, айлық инфляция деңгейі төмендеді және өткен
жылдардың үрдістеріне сәйкес келді. Инфляция деңгейінің төмендеуіне
Қазақстан Республикасы Үкіметінің баға мен тарифтердің негізсіз өсуін ұстап
тұру жөніндегі шаралары ықпал етті.
2014 жылғы тамызда ішкі нарықта бензин және дизель отыны бағасының өсуі
2014 жылғы екінші жартыжылдықтағы инфляция деңгейінің аздап ұлғаюына
әкелді.
2014 жылдың соңында мұнайдың әлемдік бағасының құлдырауынан 2014 жылғы
желтоқсанда бензиннің және дизель отынының шекті бөлшек бағаларының
төмендеуіне байланысты инфляция деңгейінің төмендеуі байқалды. Сонымен
қатар инфляция қарқынының баяулауына қазақстандық өнім берушілердің
өнеркәсіптік өнімі бағасының өсу қарқынының төмендеуі, cондай-ақ Ресей
Федерациясынан импортталатын тауарлардың Ресей рублінің айырбастау
бағамының әлсіреуіне байланысты арзандауы әсер етті.
2014 жылы Ұлттық Банк теңгемен өтімділікті беру операцияларын жүргізді.
2014 жылғы ақпанда Ұлттық Банк теңгенің айырбастау бағамына бір АҚШ доллары
үшін 185 теңге деңгейінде ауытқуы ±3 теңге болатын дәліз белгілей отырып,
түзету жүргізді. Теңгелік құралдардың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz