Өнім сапасын арттырудың экономикалық тиімділігі

Пән: Экономика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 70 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: «Өнім сапасын арттырудың экономикалық тиімділігі»

Мамандығы 050506 «Экономика»

Алматы

МАЗМҰНЫ

Кіріспе . . . 3

I-ТАРАУ. ӨНIМ САПАСЫН КӨТЕРУДIҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ

ӘДIСТЕМЕЛIК НЕГIЗДЕРI

1. 1 Өнiм сапасының көрсеткiштерi мен оған әсер ететiн факторлар . . .

1. 2 Өнiм сапасын көтеру мен экономикалық тиiмдiлiгiнiң мәнi мен

маңызы . . .

1. 3 Өнiмнiң бәсекеге қабiлеттiлiгi, оның маңызы және анықтау

әдiстерi . . .

II-ТАРАУ. «НУР» ЖШС КӘСIПОРНЫНДА ӨНIМ САПАСЫН

БАСҚАРУ ТИIМДIЛIГIН БАҒАЛАУ

2. 1 «НУР» ЖШС кәсiпорнының экономикалық жағдайын талдау . . .

2. 2 «НУР» ЖШС кәсiпорнының каржылык жағдайын талдау . . .

2. 3 «НУР» ЖШС кәсiпорнында өнiм сапасын көтерудiң экономикалық

тиiмдiлiгiн бағалау . . .

III-ТАРАУ. KӘСІПОРЫНДА ӨНIМ САПАСЫН ЖЕТIЛДIРУ

ЖОЛДАРЫ

3. 1 Кәсiпорында өнiм сапасын арттыру жолдарының мүмкiншiлiгi . . .

3. 2 «НУР» ЖШС кәсiпорнында өнiм сапасын жақсартудағы негiзгi

бағыттар мен алғышарттар . . .

Өнiм сапасын арттыруда шетелдiк үлгiнi қолданудың

маңыздылығы . . .

Қорытынды . . .

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі . . .

КIРIСПЕ

Соңғы он жылдықта сапа менеджмент аясында ең бiр маңызды идеялардың бiрi болды. Қазақстанда өнiм және қызмет сапасын жоғарылату мәселесiн шешусiз нарықтың қалыптасуы мүмкiн емес. Сапасыз фирманың тұрақтылығына және шығарылған өнiмнiң бәсекеқабiлеттiлiгiне жетуге болмайды. Қазiргi жағдайдағы өнiм сапасы мен бәсекелестiк бүкiл әлемге жан-жақты тән нәрсе, ол ұлттық байлықтың өсуiнiң жаңа көзiне айналуда.

Сапаның жалпы экономикалық белгiлерi адамдардың жағдайы мен сатылған тауардың бәсекеге қабiлеттiлiгiнiң ролiмен түсiндiрiледi. Өз кезегiнде сапа мәселесiн шешу республика нарығының қалыптасуы үшiн және бәсекелестiк күрестi жеңуге шақырады.

Тұтынушылардың әртүрлiлiгi өнiмге, қызметке, персоналдарға талаптар және менеджмент әдiстерi «сапа» түсiнiгiн жаңа мазмұндармен толықтырды. Өнiмдi сапалы әрi арзан етiп шығару әртүрлi ұйым бөлiмшелерiнде сапаны көтеру үшiн жасалынатын iстер сапаны толығымен көтередi.

Кәсiпорында шығарылатын өнiмдердiң сапасы нарықтық жағдайда қызметтiң негiзгi факторы болып табылады. Себебi, нарықтық саралымды кеңейтудi, кәсiпорынды жандандыруды, пайданың артуын қамтамасыз етедi. Халықаралық тәжiрибе көрсеткендей, сапалылықты арттыру қызметi жүйелiк басқару шеңберiнде жүргiзiлуi мақсатқа сай болғаны дұрыс, өйткенi, жобалаудан бастап, жұмысшыларға және кәдеге жаратуға дейiн ол өнiмнiң барлық өмiршеңдiк кезеңiн қамтиды.

ҚР Президентi Н. Ә. Назарбаевтiң 2007 жыл 28 ақпандағы «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан» атты халыққа Жолдауында «Бәсекеге қабілеттілік-Қазақстан әлемдік экономика мен қоғамдастыққа табысты кірігуінің кілті. Қазақстанның экономикалық дамуындағы сапалық «серпiлiстi» әлемдiк экономикаға кiрудiң қажеттi шарты ретiнде пайымдай отырып, халықаралық маңыздағы «серпiлiстiк» жобаларды iске асыру, индустрияны дамыту, әлемдiк рыноктың белгiлi бiр тауашаларында бәсекеге қабiлеттi бола алатын тауарлар мен қызметтер өндiрудi негiзгi бағыттардың бiрi ретiнде оларға баса назар аудару керек делiнген[1] .

Тек шикiзатқа ғана бағдарланған ел болып қалмау үшiн бiз жеңiл және тамақ өнеркәсiбiн, инфрақұрылымды, мұнай мен газ өңдеудi, химия мен мұнай химиясын, машина жасаудың жекелеген шағын салаларын, ғылымды қажет ететiн түпкiлiктi өндiрiстердi, қызмет көрсету саласын, туризмдi бұрынғыдан да iлгерi қарқынмен дамытуға тиiспiз. Қазiргi импорт кезiнде қатаң бәсекелестiк жағдайында өндiрiстер мен бүтiндей салалардың нарыққа бейiмделу үрдiсi жүрiп жатқан кезде, бiз өндiрiстiң ауыр шикiзаттық құрылымына қарай құлдырай беремiз, ал бүкiл өркениеттi және дамушы әлем бұған тiкелей қарама-қарсы жүрiп барады.

Тоғыз жолдың торабында орналасқандықтан, шекарамыздың өн бойында өз өнiмiмiздi өткiзудiң аса iрi нарықтарының орасан зор әлеуетiне ие болып отырмыз. Таяу жатқан көршi елдердiң бiрен-сараны болмаса, кез-келгенi Қазақстан өнiмдерiн, оның сапасы халықаралық стандарттарға сай болған және тиiстi көлiк арналары дамыған жағдайда жуытып қоюға қабiлеттi.

Осындай факторларды ескере отырып, дипломдық жұмысымның мақсаты ретiнде Қазақстан кәсiпорындарында өндiрiлетiн өнiмдердiң және көрсетiлетiн қызметтiң сапасын арттыру жолдарын iздеудi қарастырдым. Дипломдық жұмыс обьектiсi болып «НУР» ЖШС болып табылады.

Мiндеттерi ретiнде:

Нарық экономика жағдайында өнiм сапасын жоғарылатудың маңыздылығын анықтау;
Кәсiпорында өндiрiлетiн өнiмдердiң экономикалық тиiмдiлiгiн арттыру;
Өндiрiлетiн өнiм сапасын бағалау;
«НУР» ЖШС-не жалпы зкономикалық жағдайына талдау жасап, оның қаржылық жағдайын бағалау.
Кәсiпорындарда өнiм сапасын арттырудың жолдарын iздестiру секiлдi мәселелердi зерттеу, баға беру, ұсыныстар жасау болып табылады.

Бiрiншi тарауда өнiм сапасын жоғарылатудың теориялық мәселелерi қарастырылады. Оған әсер ететiн факторлар мен көрсеткiштерге қысқаша тоқталып өтемiз. Сондай-ақ өнiмнiң бәсекеқабiлеттiлiгiн көтеру жолдарының мәнi және оны есептеу әдiстерi анықталады. Өнiм сапасын көтеру мен оның экономикалық тиiмдiлiгiнiң мәнi мен маңызына толық сипаттама берiледi.

Екiншi тарауда құрылыс саласы өнiмдерiн өндiру саласында аянбай қызмет етiп келе жатқан «НУР» ЖШС қызметiне жалпы сипаттама берiлiп, қаржы-экономикалық жағдайына талдау жасалады. Кәсiпорын өндiретiн өнiмдердiң сапасына баға берiледi. Мұнда ҚР-ның Мемлекеттiк Стандарттарына сүйене отырып өнiмдi сұрыптарға бөлу, «НУР» ЖШС -де өндiрiлген өнiм сапасына талдау жасалынды.

Үшiншi тарауда жалпы өнiм сапасын жоғарылату жөнiндегi iс-шаралар бағыты қарастырылған. «НУР» ЖШС-де өнiм сапасын арттыруда ұсынылған арнайы технологияларды қолдану барысында оң нәтижеге жететiндiгi жөнiнде ұсыныстар қарастырылды. Сондай-ақ, Қазақстанда өнiм сапасын арттыруда шетелдiк үлгi, тәжiрибелердi қолдану қажеттiлiгi қаралған.

Талдаулар мен зерттеулердiң әдiстемелiк негiзi ретiнде ҚР-ның Заңдары, Президент Жолдаулары, статистика мәлiметтерi, сапаны көтеру тақырыбында ой қозғаған шетелдiк және отандық ғалым-экономистердiң және мамандардың ой-пiкiрлерi мен еңбектерi қолданылды.

I- ТАРАУ. ӨНIМ САПАСЫН КӨТЕРУДIҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ӘДIСТЕМЕЛIК НЕГIЗДЕРI

1. 1 Өнiм сапасының көрсеткiштерi мен оған әсер ететiн факторлар

Қазiргi нарықтық экономика шығарылған өнiмнiң сапасына басқалай талап қояды. Бұл қазiргi заманда кез-келген кәсiпорынның өмiршеңдiгi, оның тауарлар нарығындағы және қызмет көрсетудегi орнықты жағдайы бәсекеге жарамдылық деңгейiн көрсетедi.

Өз кезегiнде бәсекеге жарамдылық екi көрсеткiшке байланысты - баға деңгейiне және өнiм сапасы деңгейiне. Ал екiншi фактор бiрте-бiрте бiрiншi орынға шығады. Еңбек өнiмдiлiгi, ресурстардың барлық турлерiн үнемдеу өнiмнiң сапасына тiкелей орын бередi.

Өнiм сапасы кәсiпорын қызметiнiң ең маңызды көрсеткiштер қатарына жатады. Сапа - бұл өнiм сапасының өзiн-өзi ақтауы, қажеттi жағдайда тұтынушының қажетiне сәйкес нақты қанағаттандыруы болып табылады.

Сапа - өнiм қасиеттерiнiң жиынтығын көрсетедi. Қасиеттер жиынтығы жақсы да жаман да болуы мүмкiн емес, сапа тек қатысты болуы мүмкiн. Егер өнiм сапасына баға беру қажет болса, онда қасиеттер жиынтығын қандай да бiр эталонмен салыстыру қажет. Эталон техникалық жағдаймен немесе бекiтiлген стандартты ең күштi отандық немесе халықаралық үлгiде болуы мүмкiн. Осы жерде « сапа деңгейi » (шетел әдебиеттерiнде « қатысты сапа », «сапа көлемi ») деп аталатын термин қолданылады[2] .

Әйгiлi Американдық ғалым А. Фейгенбаум өзiнiң «өнiм сапасын бақылау» деп аталатын кiтабында өнiм сапасы мен қызметi жөнiнде былай дейдi Өнiмнiң және қызметтiң сапасы өнiм мен қызметтiң техникалық, технологиялық және эксплуатациялық сипатының жалпы жиынтығын анықтайды және бұйым мен қызмет көрсету арқылы тұтынушылардың талаптарына жауап бередi. Содан кейiн автор мынаны айтады сапа жалпы басқару әдiстерiнiң көмегiмен емес, тұтынушылар бойынша анықталады. »

Кейбiр мамандар өнiм сапасын ғылыми-техникалық және тауартанушылық қана емес, ол ең маңыызды экономикалық категория. Экономикалық категория ретiнде ол тұтынушылар нарығымен тығыз байланысты. Егер тұтынушылар нарығы - жалпы тауар пайдалылығы болса, онда өнiм сапасы- нақты жағдайда өнiмдi пайдаланудың тұтынушылық тұрақтылығының пайда болуын көрсетедi. Сапа тұтынушы тұрақтылығымен тығыз байланысты ғана емес, одан бөлiнбейдi, дегенменде оған тең емес. Сапа қоғамдық қажеттiлiктердi қанағат тандырумен байланысты бiр уақыттағы бiрнеше тұтынушылар нарығының қоғамдық пайдалылық деңгейiн сипаттайды.

Өнiм сапасы - бұл белгiлi мұқтаждылықты қанағаттандыруға үлкен себепшi болатын өнiмнiң пайдалылығының жиынтық ерекшелiгi. Өнiмнiң сапалылығы тек техникалық тауартану ғана емес, сонымен қатар ең маңызды экономикалық санаты болып табылаты. Экономикалық санаты ретiнде ол тұтыну құнына тығыз байланысты. Егер де тұтыну құны бұл жалпы алғанда тауардың пайдалылығы болса, ол өнiмнiң сапалылығы - бұл оны пайдаланудағы нақтылы жағдайда тұтыну құнының деңгейiндегi көрiнуi. Сапа бұл көпғасырлық даму жолдарынан өткен, яғни 1-кестеде көрсетiлгендей.

1 кестеде көрiп отырғандай халықаралық стандарт сапаны тек экономикалық категория ретiнде ғана қалыптастырып қойған жоқ, ол сапа көрсеткiштерiнiң жан-жақты әдiстемелiк мағынасын белгiледi.

ИСО 9000-2000 халықырылық стандарттары бойынша сапа талаптары орындаушы жеке қасиеттердiң жиынтық деңгейiн көрсетедi.

Сонымен қатар сапаның мынындай анықтамаларын кездестiруге болады:

сапа- бұл тұтынушының өнiмiмен және қызымет көрсету мен қанағаттандыру;

1 кесте

Сапаның тарихи дамуы

Авторлар

Сапа анықтамасының қалыптасуы

Авторлар: Аристотель (б. э. д. 3 ғ. )

Сапа анықтамасының қалыптасуы: Бұйым арасындағы айырмашылық «жақсы-жаман» белгiлерi бойынша жiктеу

Авторлар: Гегель (б. э. д. 19 ғ)

Сапа анықтамасының қалыптасуы: Сапа ең бiрiншi кезекте тепе-тең белгiнi бiлдiред

Авторлар: Қытай ойшылдары

Сапа анықтамасының қалыптасуы: Сапа екi элементен тұрады - «тепе-теңдiк» және «ақша» (сапа тепе-теңдiк + ақша), одан кейiн сапа «жоғары класты», «қымбат» деген түсiнiктi бiлдiрген

Авторлар: Шукарт (1931 жыл)

Сапа анықтамасының қалыптасуы: Сапа 2 аспектiнi бiлдiредi- объективтiк физикалық сипатты, субъективтi сипатты

Авторлар: Исикава К. (1950 жыл)

Сапа анықтамасының қалыптасуы: Сапа тұтынушылар қажеттiлiгiн нақты қанағаттандырады.

Авторлар: Джуран Дж. М. (1974 жыл)

Сапа анықтамасының қалыптасуы: Сапа - тұтынушыны қанағаттандыру тиiс. Өндiрушi өнiмiн сату үшiн тұтынушының талабын бiлу қажет және оның өнiмiн тұтынушы талабын қанағаттандыру керек.

Авторлар: ГОСТ 15467 - 79

Сапа анықтамасының қалыптасуы: Өнiм сапасы - өнiм қасиеттерiнiң жиынтығы

Авторлар: Халықаралық стандарт ИСО 8402- 86

Сапа анықтамасының қалыптасуы: Сапа - өнiмнiң немесе қызыметтiң сипатының немесе қасиетттерiнiң жиынтығы

1-ші кестеде көрiп отырғандай халықаралық стандарт сапаны тек экономикалық категория ретiнде ғана қалыптастырып қойған жоқ, ол сапа көрсеткiштерiнiң жан-жақты әдiстемелiк мағынасын белгiледi.

ИСО 9000-2000 халықырылық стандарт терменi бойынша сапа талаптары орындаушы жеке қасиеттердiң жиынтық деңгейiн көрсетедi[4] .

Сонымен қатар сапаның мынындай анықтамаларын кездестiруге болады:

сапа- бұл тұтынушының өнiмiмен және қызымет көрсету мен қанағаттандыру;

сапа- бұл дүкенге тауардың емес тұтынушылардың оралуы;

сапа- бұл бұйымды өндiруде және пайдалануда энергияның және материалдардың аз мөлшерде жұмсалуы.

Қоғам дамуының әр деңгейiнде сапаға деген талаптар күшейе бастайды. Қазiргi кезде сапа туралы өте кең мағынада айтылады және оны кiрiс, құндылық көрсеткiштерi және өнiм сапасын көтеру сияқты категориялармен байланыстыруға болады.

Мысалы Жапондық сапа тұжырымы сапаның 4 деңгейiн қарастырады:

Бiрiншi деңгей- «Стандартпен сәйкестiгi». Бұл деңгейде сапаның мемлекеттiк стандарт, техникалық жағдай, коммерциялық келiсiм және тағы басқа бойынша бағалануы. Өнiм сапасын тексеру процедуралары және стандартты бекiту талаптарын бiлу қажет және де сапаға мiндеттi түрде бақылау жасау қажеттiгi айтылады.

Екiншi деңгей- «Пайдалану сәйкестiгi». Өнiм стандартқа сәйкестенiп қана емес, ол қолдану талаптарын қанағат- тандыру керек. Сонда ғана ол нарықта сұраныс ретiнде қолданылады. Өнiмдi пайдаланудың барлық варианттарымен сәйкес келу үшiн, оның сапасы тек қана фирманың өндiрiстiк бөлiмшелерiмен ғана емес, маркетинг қызметiмен, зерттеу жәәне өңдеу, жоспарлау, сапаны бақылау, өтiм және сервис жұмыстарын да қарастыру қажет. Нарықты талдау және халықаралық функционалды басқару әдiстерi Жопонияда 60 жылдардың соңында, 70 жылдардың басында пайда болған көрiнедi.

Үшiншi деңгей- «Нарық талаптарымен сәйкестiгi». Бұл жерде жоғары сапалы тауар төмен бағада болғандығы көрiнедi.

Төртiншi деңгей- «Жасырын тұтынушылықпен сәйкестiгi» Iрi бай елдерде, мысалы Жопония, Ұлыбритания, АҚШ және тағы басқа елдерде нарық тұтынушылардың айқын талаптарын қанағаттандыратын барлық тауарларға толы болады. Сондықтан өтiм кезiнде жасырын қажеттiлiк ескерiлiп, тауар артықшылық алады. Тұтынушы өзiне не қажет екенiне еш күдiктенбейдi. Тек оған нақты бiр күтпеген тауарды сатып алуға ұсынғанда ғана ол осы тауарды өзiне ұнағанын және керек екенiн түсiнедi. Барлық елде қазiр өркендеушi фирмалар осы деңгейге жету үстiнде.

Сапа- икемдi және өзгермелi түсiнiк. Бұл сапа категориясының қалыптасуына себепшi болды. Американдық ғалым Ральф Недер сапа «сатып алушылардың қажеттiлiгiн қанағаттандырады» деп анықтады. 1987 жылы француздың мемлекеттiк стандарты «Өнiм мен қызмет сапасы фирманың өмiрге қабiлеттiлiгiн сипаттайды».

Белгiлi француз маркетологы Жан-Жак Ламбен былай деп түсiндiредi, сапа- ол әр өндiрiстiк тауардың нарықта ең анықталған деңгейге жетуi. Ал Ресейлiк экономистер Д. С. Львов Ю. А. Зыков былай деп қарастырады: «Сапа- тұтынудың белгiлi жағдайында нақты қажеттiлiкпен сәйкестiгiн анықтау деңгейi, параметрлеердiң жиынтығы». А. Я. Боярский, В. И. Сиськова, Д. С. Львова, В. И. Седов, М. П. Рабинович, Г. И. Кузнецовтың еңбектерiнде сапа - «қоғамдық қажеттiлiктердi қанағаттандыру деңгейi», «өнiмдi тұтыну шарттары және өнiм параметрлерiнiң сәйкестiгi», «нарықта бәсекенiң сәйкестiгi» ретiнде қарастырылады

Өнiм сапасы оны тұтынудағы қасиеттерiнiң жиынтығының сәйкестiк деңгейiмен анықталады.

Қасиет- бұл өнiмнiң тұтынылуындағы немесе пайдалануындағы, бағалауда және оның құрылуындағы обьектмвтi ерекшелiгi.

Өнiмнiң қасиетi жай және күрделi болып бөлiнедi. Жай қасиет- өнiмнiң бiр ғана обьективтi ерекшелiгiн сипаттайды ( мысалы түсi, қаттылығы және тағы басқа) Күрделi қасиет- бұл өнiмнiң бiрнеше обьективтi ерекшелiгiн, яғни жай қасиеттердiң жиынтығын бiлдiредi (мысалы сыртқы түрi жай қасиеттердi қосады: формасы, түсi, жоғарылау жағдайы және тағы басқа) .

Қасиет шартты түрде негiзгi жәнее жалғаспалы болып бөлiнедi.

Негiзгi қасиет- өнiмнiң және оның белгiлерiмен сәйкестiгiн сипаттайды, (мысалы, жиhаз үшiн- оны қолданудағы қолайлылық, ұзаққа төзiмдiлiгi, сыртқы түрiнiң әдемiлiгi) .

Жалғаспалы қасиет- негiзгi қасиеттердi нығайтады және түсiредi. (мысалы, жиhаз үшiн- оның салмаағы) .

Өнiмдi тұтынуда және пайдалану процесi кезiнде пайда болатын өнiм қасиетiн тұтынушылық қасиет деп атаймыз. Тұтынушылық қасиеттердiң жиынтығы өнiмнiң пайдалылығын анықтайдй. Өнiмнiң тұтынушылық қасиеттерiне технологиялық және экономикалық қасиет, әлеуметтiк және функционалды белгi, техникалық сипаттамамен параметрлер, пайдаланудағы қасиеттер сенiмдiлiк, қауiпсiздiк, экологиялық, эргономикалық және эстетикалық қасиеттер және т. б. жатады.

Өнiм сапасының деңгейi оның салалық көрсеткiштер жүйесi негiзiнде анықталады. Бұл деңгейдi анықтау үшiн мұның әрбiр көрсеткiштерiнiң сандық маңызын бiлу және ұқсастық өнiм көрсеткiштерiмен салыстыру қажет. Сапаның көрсеткiштерiн анықтау оның сандық маңызын өзiн-өзi түсiну болып табылады. Ол үшiн практикада өнiмнiң өзiндiк ерекшелiгiне байланысты мына төмендегi әдiстер пайдаланылады:

Өлшеушi әдiс- (құрал-саймандардың, аспаптардың көмегiмен жүргiзiледi) .

Тiркеу әдiсi- бұл тiркеуге және есептеуге негiзделген. Тiркеу әдiсi мынадай көрсеткiштермен, атап айтқанда: қауiпсiздiк, патенттiк-құқұқтық, стандарттау және сәйкестендiрумен анықталуы мүмкiн.

Есептеу әдiсi - өнiмнiң сапасы жөнiндегi көрсеткiштердi анықтау үшiн арнайы математикалық үлгiлердi қолдануға негiзделедi.

Органолептикалық әдiс- адам мүшесiнiң сезу, көру, дәм сүйсiнудi талдауды қамтиды. Табылған маңыздылықтың дәлдiгi мен растылығы адамдардың бiлiктiлiгiне, заңдылығына және қабiлеттiлiгiне байланысты.

Әлеуметтiк әдiс- өнiм, оны нақты немесе тұтынушылардың мүмкiншiлiгi туралы пiкiрлердi талдау және жинау негiзiнде жүзеге асырылады.

Сарапшылық әдiс- мамандар тобы арқылы iске асырылады, мысалы, дизайнерлер, дәм айырушылар және т. б.

Тәжiрибеде өнiмнiң сапа деңгейiн бағалау үшiн көрсеткiштер жүйесi пайдаланылады. Онда өзiне қорытындылау және өнiмнiң сапасы жөнiндегi жеке көрсеткiштер қосылады.

Өнiм сапасының көрсеткiштерi- бұл өнiмдi тұтыну, пайдалану және құрылу жағдайындағы бiр немесе бiрнеше өнiм қасиеттерiнiң сандық сипаты.

Көрсеткiштердi таңдау өнiмнiң белгiлерiнде, пайдалану жағдайындағы және т. б. анықталады. Өнiмнiң әр түрi оның белгiлерiне байланысты сапа көрсеткiштерiнiң анықталған номенклатурасы негiзiнде сипатталады. Өнiм сапасының көрсеткiштерi әр түрлi өлшем бiрлiктерi бойынша да анықталады, мысалы, жылдамдық км/сағ; бояудың төзiмдiлiгi- балл және т. б. сондай-ақ өлшеусiз болуы да мүмкiн.

Өнiм сапасы көрсеткiштерiнiң көптеген түрлерi бар:

Жалпылама көрсеткiштер өнiм сапасы деңгейiн сала бойынша немесе кәсiпорын бойынша толық сипаттайды. Бұл көрсеткiштерге мыналар жатады: тауардың сұрыпы, маркасы, класы, пайдалы заттардың мазмұны, өнiм мөлшерi, әлемдiк стандартқа сәйкестiгi және т. б.

Бiрлiк көрсеткiштер- өте әртүрлi және басқа өнiмдерден ерекшелiктерiне байланысты, оларды 2 үлкен топқа бөлуге болады: бiрiншi еңбек заттарының бiрлiк көрсеткiштерi; екiншi еңбек құралдарының бiрлiк көрсеткiштерi.

Еңбек затының бiрлiк көрсеткiштерi еңбек затының ерекшелiгiне байланысты ерекше болып келедi. Мысалы, темiркендi шикiзат темiрдiң маңыздылығын, iрiлiгiн, оның пайдалы және пайдасыз қоспалары сияқты және т. б. көрсеткiштердi сипаттайды.

Еңбек құралдарының жеке-дара көрсеткiштерi олардың алуан түрлiлiгiне қарамастан келесiдей топтарға бөлуге болады: технологиялық, пайдалану шылық, эстетикалық, эргономикалық, патенттi-құқықтық, экономикалық бұлардың әрқайсысы еңбек құралдарының сапасын анықтауды сипаттайды.

Технологиялық көрсеткiштер өнiмдi дайындауда және жөндеуде еңбек өндiрiсiн жоғарғы дәрежеде конструкторлық технологиялық жағынан қамтамасыз етудi шешу тиiмдiлiгiмен сипатталады. Мысалы машина жасау өнiмдерi құрылысының технологиясы өте көп бiрлiк және кешендi көрсеткiштермен бағаланады. Бұлардың санына мынадай көрсеткiштер: бұйымның жинағы, еңбек сиымдылығы, материал сиымдылығы, прогрессивтi және экономикалық материалдарды пайдалану деңгейiнiң көрсеткiштерi, бұйымның бiрiңғай және стандартты көрсеткiштерi жатады.

Пайдаланушылық көрсеткiштер еңбек құралдарын олардың пайдала ну процесiн сипаттайды. Олардың iшiнде ең маңыздылары:өндiрiстiк, күштiлiк, сенiмдiлiк, жылдамдық көрсеткiштерi және т. б. болып табылады.

Эргономикалық көрсеткiштер негiзгi 4 топқа бөлiнедi: Гигиеналық (температура, қысым көтерiлу, дымқылдық т. б. ), антропологиялық, физиоло гиялық және психологиялық.

Патенттiк-құқықтық көрсеткiштер өнiмнiң тазалық және патенттiк қорғау жағынан сипаттайды және бәсекелестiк бейiмдiлiктi анықтау факторына қатысты болып келедi. Патенттiк-құқықтық көрсеткiштi анықтауда өнiмнiң жаңа техникалық шешiмiнiң қолда болуы өз елiндегi өндiрушiмен сыртқа шығаратын елдерге өнеркәсiптiк үлгiлер мен белгiсiнiң тiркелуiнiң есепке алууын қажет етедi.

Эстетикалық көрсеткiштер ақпараттар беру, формасы жағынан тиiмдiлiгi, композициялық бiрлiгi, өнiмнiң тауарлық түрi жағынан, өнiмнiң сыртқы түрiнiң түпнұсқалылығы, келiстiлiгi, бүтiндiлiгi, ортаға сәйкестiлiгi жағын жетiлдiрумен сипатталады.

Экологиялық көрсеткiштер бұл өнiмдi өндiру және iске қосу барысында қоршаған ортаға әсерiн тигiзетiн зиянды әрекеттердiң деңгейi, мысалы зиянды қоспалардың сақталуы, зиянды бөлшектердiң сыртқа шығуы, газдар, өнiмдi тасымалдау және қосу барысында, сақтау барысында бөлiнетiн зиянды заттар.

Стандарттау және унификациялау көрсеткiштерi - бұл өнiмнiң стандартты, бiрiңғай және түпнұсқалы құрамын, сондай-ақ басқа өнiмдермен салыстырғанда унификация деңгейiнiң молшылығын сипаттайды. Өнiмнiң барлық бөлшектерi стандартты, жүйеге келтiрiлген, үлгiлi және нақтылы, бiрiңғай және стандартты болып бөлiнедi. Стандартты және бiрiңғай бұйымдар коэффициентi жоғары болған сайын өндiрiс тиiмдiлiгi жоғары болады[6] .

Тағайындау көрсеткiштерi- бұл өнiмдi пайдалану аймағында белгiлi атағы шыққан және тағайындалған өнiмдi пайдаланудан пайдалы, тиiмдi эффектiлермен сипатталады.

Үмiткерлiк көрсеткiштер- бұл қарсы болмау, сақтау, жөндеуге жарамдылық, сондай-ақ өнiмдi ұзақ уақытқа пайдаланушылық, бағаланған өнiмнiң ерекшелiктерiне қарай үмiткерлiк сипаты үшiн барлық төртеуi сияқты пайдалануға болады. Кейбiр өнiмдер де адамдар қауiпсiздiгi үшiн қарсы болмау негiзгi болуы мүмкiн.

Қауiпсiздiк көрсеткiштер- өнiмбi сатып алуда және пайдалану барысында, сақтауда, жөндеуде, құрастыруда және қызмет көрсетудегi қауiпсiздiгi т. с. с. сатып алушы мен қызмет көрсетушi қауiпсiздiгi ерекшелiктерiмен сипатталады.

Экономикалық көрсеткiштер- өнiмдi экономикалық жағынан (өзiндiк құн, сату бағасы, түсiм, тиiмдiлiк, тұтыну бағасы) сипаттайды.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.