Лизингтік қызмет көрсетудің теория-әдістемелік негіздері
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
Ι ТАРАУ. ЛИЗИНГТІК ҚЫЗМЕТ КӨРСЕТУДІҢ ТЕОРИЯ.ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.1 Лизингтің экономикалық мәні және оның түрлері ... ... ... ... ... ...
1. 2 Лизингтік төлемдер және олармен есеп айырысу әдістері ... ... ...
1.3 Қазақстан Республикасындағы лизингтік мәмілелерді құқықтық қамтамасыз ету ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ΙΙ ТАРАУ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ЛИЗИНГТІК НАРЫҚҚА ТАЛДАУ ЖАСАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.1 Қазақстан Республикасындағы лизингтік нарықтың қалыптасуы мен оның даму ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.2 ҚР.ғы лизингтік операциялардың динамикасын талдау ... ...
III ТАРАУ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ЛИЗИНГТІҢ ДАМУЫНА КЕДЕРГІ КЕЛТІРЕТІН НЕГІЗГІ МӘСЕЛЕЛЕР ЖӘНЕ ЛИЗИНГТІ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ...
3.1 Қазақстан Республикасындағы лизингтің дамуына кедергі келтіретін негізгі мәселелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.2 Қазақстан Республикасындағы лизингтік механизмді жетілдіру ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ...
Ι ТАРАУ. ЛИЗИНГТІК ҚЫЗМЕТ КӨРСЕТУДІҢ ТЕОРИЯ.ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.1 Лизингтің экономикалық мәні және оның түрлері ... ... ... ... ... ...
1. 2 Лизингтік төлемдер және олармен есеп айырысу әдістері ... ... ...
1.3 Қазақстан Республикасындағы лизингтік мәмілелерді құқықтық қамтамасыз ету ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ΙΙ ТАРАУ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ЛИЗИНГТІК НАРЫҚҚА ТАЛДАУ ЖАСАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.1 Қазақстан Республикасындағы лизингтік нарықтың қалыптасуы мен оның даму ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.2 ҚР.ғы лизингтік операциялардың динамикасын талдау ... ...
III ТАРАУ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ЛИЗИНГТІҢ ДАМУЫНА КЕДЕРГІ КЕЛТІРЕТІН НЕГІЗГІ МӘСЕЛЕЛЕР ЖӘНЕ ЛИЗИНГТІ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ...
3.1 Қазақстан Республикасындағы лизингтің дамуына кедергі келтіретін негізгі мәселелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.2 Қазақстан Республикасындағы лизингтік механизмді жетілдіру ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ...
Бәрімізге белгілі Қазақстан нарықтық қатынастарға еселеніп отырған дағдарыс кезеңінде өткен. Бұл дағдарыс өндірістің құлдырауы мен сауда-экономикалық қатынастардың жаппай бұзылуының, бағалардың қарқынды өсуі мен инфляцияның өршей түсуінің салдары, мұның нәтижесінде инвестициялық белсенділік күрт төмендеді.
Мұндай жағдай ең алдымен мемлекеттің стратегиялық мүддесін сипаттайтын экономика салалаларына зиянын тигізді. Ең өзектісі бұл – құрал-жабдықтардың табиғи және моральдік жағынан тозуы болып табылады. Ал, бұл дегеніміз өндірістік кәсіпорындардың сапасы жақсы тауар өндіруге мүмкіндігі жоқтығын көрсетеді, себебі бұрынғы кеңес уақытынан қалған құрал-жабдықтар өте ескі. Ал өндірістік кәсіпорындардың жаңа, сапалы және қымбат тұратын, сонымен қатар ғылыми-техникалық прогресс күшінде тез жаңарып және ескіретін құрал-жабдықтар сатып алуға қаражаттары жетіспейді. Құрал-жабдықтарды несиеге алу қарыз қаражаттарының қымбат болуынан, сондай-ақ қиындықтар туғызып отыр. Сондықтан да, мұны ескере отырып, дүние жүзілік нарықта бәсекеге қабілетті болатын өндіріс құрылысы жайлы сөз қылмауға да болады. Осыған орай негізгі құрал-жабдықтарды жаңартудың тиімді әдістерінің бірі күрделі құрылысты қаржыландырудың және инвестицияның ерекше формасы лизинг болып табылады.
Мұндай жағдай ең алдымен мемлекеттің стратегиялық мүддесін сипаттайтын экономика салалаларына зиянын тигізді. Ең өзектісі бұл – құрал-жабдықтардың табиғи және моральдік жағынан тозуы болып табылады. Ал, бұл дегеніміз өндірістік кәсіпорындардың сапасы жақсы тауар өндіруге мүмкіндігі жоқтығын көрсетеді, себебі бұрынғы кеңес уақытынан қалған құрал-жабдықтар өте ескі. Ал өндірістік кәсіпорындардың жаңа, сапалы және қымбат тұратын, сонымен қатар ғылыми-техникалық прогресс күшінде тез жаңарып және ескіретін құрал-жабдықтар сатып алуға қаражаттары жетіспейді. Құрал-жабдықтарды несиеге алу қарыз қаражаттарының қымбат болуынан, сондай-ақ қиындықтар туғызып отыр. Сондықтан да, мұны ескере отырып, дүние жүзілік нарықта бәсекеге қабілетті болатын өндіріс құрылысы жайлы сөз қылмауға да болады. Осыған орай негізгі құрал-жабдықтарды жаңартудың тиімді әдістерінің бірі күрделі құрылысты қаржыландырудың және инвестицияның ерекше формасы лизинг болып табылады.
1. Макеева В.Г. Лизинг. Учебное пособие: Инфра-М- 2006г.
2. Смагулов А. Лизинг. Алматы: Балауса – 2005 год.
3. Қазақстан Республикасының 2000 жылдың 5 шілдесінен № 78-II «Қаржылық лизинг туралы» заңы (10.07.2003 жылы № 483-II, 10.03.2004 жылы № 532-II Қазақстан Республикасының Заңына енгізілген өзгертулерімен.
4. Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі (арнайы бөлім), Алматы: Жеті Жарғы – 2007.
5. Қазақстан Республикасының 2001 жылдың 12 маусымынан № 209-II «Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» заңы.
6. Қазақстан Республикасының 1994 жылдың 28 желтоқсанынан «шетел инвестициялары туралы» заңы.
7. Абдраим Р. «Развитие финансового лизинга в Казахстане: реальность и перспективы»// «Аль-Пари» № 5, 2007.
8. Прилуцкий Л. «Лизинг в Республике Казахстан» // «Лизинг-Курьер», сентябрь-октябрь 2008г.
9. ҚР- Статистикалық бюллетень – 2008 жылғы
10. Оралбаева Ж. Лизингтік келісімдерден тэуекелдіктерді ескере отырып лизингтік қатынастарды басқару. // «Альпари» 2007 жылы №4 35 бет
11. Обзор ІҒС. Лизинг в Ценральной Азии - март – 2007 год.
12. Аскарова 3. Анализ лизинговой деятельности в Казахстане // «Транзитная экономика», 2005/4-63-69стр.
13. Айманова Л. «Қаржылық лизинг және экономиканың нақты секторы»// «Аль-Пари» № 4, 2006.
14. Газман В. Д. «Лизинг: теория, практика, комментарии», Москва – 2007г.
15. Гольдштейн Р. П., Князев Ю. С. «Сущность и технология осуществления лизинговых операций», Москва – 1992.
16. Дебердеев А., Касымов С. «Оценка рыночных реформ на селе» (Что даёт лизинг сельхозпроизводителю?) // «Аль-Пари» № 4-5, 2007г.
17. Джаналеева А. А. «Договор финансового лизинга в инвестиционной сфере» // «Экономика и право Казахстана», № 8, С. 38-41 – 2007г.
18. «Программа Сотрудничества между ЮСАИД и МФК в Республике Казахстан»// «Панорама», № 50 от 26 декабря 2007 года.
2. Смагулов А. Лизинг. Алматы: Балауса – 2005 год.
3. Қазақстан Республикасының 2000 жылдың 5 шілдесінен № 78-II «Қаржылық лизинг туралы» заңы (10.07.2003 жылы № 483-II, 10.03.2004 жылы № 532-II Қазақстан Республикасының Заңына енгізілген өзгертулерімен.
4. Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі (арнайы бөлім), Алматы: Жеті Жарғы – 2007.
5. Қазақстан Республикасының 2001 жылдың 12 маусымынан № 209-II «Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» заңы.
6. Қазақстан Республикасының 1994 жылдың 28 желтоқсанынан «шетел инвестициялары туралы» заңы.
7. Абдраим Р. «Развитие финансового лизинга в Казахстане: реальность и перспективы»// «Аль-Пари» № 5, 2007.
8. Прилуцкий Л. «Лизинг в Республике Казахстан» // «Лизинг-Курьер», сентябрь-октябрь 2008г.
9. ҚР- Статистикалық бюллетень – 2008 жылғы
10. Оралбаева Ж. Лизингтік келісімдерден тэуекелдіктерді ескере отырып лизингтік қатынастарды басқару. // «Альпари» 2007 жылы №4 35 бет
11. Обзор ІҒС. Лизинг в Ценральной Азии - март – 2007 год.
12. Аскарова 3. Анализ лизинговой деятельности в Казахстане // «Транзитная экономика», 2005/4-63-69стр.
13. Айманова Л. «Қаржылық лизинг және экономиканың нақты секторы»// «Аль-Пари» № 4, 2006.
14. Газман В. Д. «Лизинг: теория, практика, комментарии», Москва – 2007г.
15. Гольдштейн Р. П., Князев Ю. С. «Сущность и технология осуществления лизинговых операций», Москва – 1992.
16. Дебердеев А., Касымов С. «Оценка рыночных реформ на селе» (Что даёт лизинг сельхозпроизводителю?) // «Аль-Пари» № 4-5, 2007г.
17. Джаналеева А. А. «Договор финансового лизинга в инвестиционной сфере» // «Экономика и право Казахстана», № 8, С. 38-41 – 2007г.
18. «Программа Сотрудничества между ЮСАИД и МФК в Республике Казахстан»// «Панорама», № 50 от 26 декабря 2007 года.
Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: ЛИЗИНГТІК ҚЫЗМЕТ КӨРСЕТУДІҢ ТЕОРИЯ-ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ
Мамандығы 050506 Экономика
Алматы
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
Ι ТАРАУ. ЛИЗИНГТІК ҚЫЗМЕТ КӨРСЕТУДІҢ ТЕОРИЯ-ӘДІСТЕМЕЛІК
НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.1 Лизингтің экономикалық мәні және оның түрлері ... ... ... ... ... ...
1. 2 Лизингтік төлемдер және олармен есеп айырысу әдістері ... ... ...
1.3 Қазақстан Республикасындағы лизингтік мәмілелерді құқықтық қамтамасыз
ету ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ΙΙ ТАРАУ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ЛИЗИНГТІК НАРЫҚҚА ТАЛДАУ
ЖАСАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.1 Қазақстан Республикасындағы лизингтік нарықтың қалыптасуы мен оның
даму ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.2 ҚР-ғы лизингтік операциялардың динамикасын талдау ... ...
III ТАРАУ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ЛИЗИНГТІҢ ДАМУЫНА КЕДЕРГІ КЕЛТІРЕТІН
НЕГІЗГІ МӘСЕЛЕЛЕР ЖӘНЕ ЛИЗИНГТІ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ...
1. Қазақстан Республикасындағы лизингтің дамуына кедергі келтіретін негізгі
мәселелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.2 Қазақстан Республикасындағы лизингтік механизмді жетілдіру ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ...
КІРІСПЕ
Бәрімізге белгілі Қазақстан нарықтық қатынастарға еселеніп отырған
дағдарыс кезеңінде өткен. Бұл дағдарыс өндірістің құлдырауы мен
сауда-экономикалық қатынастардың жаппай бұзылуының, бағалардың қарқынды
өсуі мен инфляцияның өршей түсуінің салдары, мұның нәтижесінде
инвестициялық белсенділік күрт төмендеді.
Мұндай жағдай ең алдымен мемлекеттің стратегиялық мүддесін сипаттайтын
экономика салалаларына зиянын тигізді. Ең өзектісі бұл
– құрал-жабдықтардың табиғи және моральдік жағынан тозуы болып табылады.
Ал, бұл дегеніміз өндірістік кәсіпорындардың сапасы жақсы тауар өндіруге
мүмкіндігі жоқтығын көрсетеді, себебі бұрынғы кеңес уақытынан қалған құрал-
жабдықтар өте ескі. Ал өндірістік кәсіпорындардың жаңа, сапалы және қымбат
тұратын, сонымен қатар ғылыми-техникалық прогресс күшінде тез жаңарып және
ескіретін құрал-жабдықтар сатып алуға қаражаттары жетіспейді. Құрал-
жабдықтарды несиеге алу қарыз қаражаттарының қымбат болуынан, сондай-ақ
қиындықтар туғызып отыр. Сондықтан да, мұны ескере отырып, дүние жүзілік
нарықта бәсекеге қабілетті болатын өндіріс құрылысы жайлы сөз қылмауға да
болады. Осыған орай негізгі құрал-жабдықтарды жаңартудың тиімді әдістерінің
бірі күрделі құрылысты қаржыландырудың және инвестицияның ерекше формасы
лизинг болып табылады.
Лизинг (қаржылық жалдау) бизнесі кәсіпкерлік қызметтің ерекше саласына
жатады. Лизинг шетелдерде кең тараған. Демек, лизинг дамыған шет
мемлекеттердің қазіргі заманғы озық технологиясын, құрал-жабдықтарын
алудың тиімді жолдарының бірі. Сонысына қарай оны отандық өндірісті, ауыл
шаруашылығын, көлік пен байланыс салалаларын, қызмет көрсету ісін дамытудың
таптырмайтын тәсілі деуге де болады.
Зерттеу жұмысының мақсаты: Қазақстан Республикасындағы лизингтік
бизнесінің ағымдағы жағдайын талдай отырып, Қазақстанның лизингтік
нарығының дамуын анықтау. Осы мақсатқа сәйкес келесі міндеттер қойылған:
– лизингтің теориялық негізін зерттеу; Сонымен қатар Қазақстан
Республикасында қолданылатын лизинг түрлерін
қарастыру.
– лизингтік төлемдермен есеп айырысу әдістерін қарастыру және Лизинг
Групп компаниясының лизингтік төлемдермен есеп айырысу әдістерін зерттеу.
Лизингтік қаржыландыруға қатысты заңдық актілерді зерттеу және осы
актілердегі енгізілген өзгерістерді анықтау. Жүргізілген зерттеулер мен
мәліметтер негізінде Республикадағы лизингтік нарыққа талдау жүргізу.
Қазақстан Республикасындағы лизингтік нарықтың дамуына кедергі келтіретін
мәселелерді анықтау.
Зерттеу жұмысының обьектісі – Қазақстан Республикасының лизингтік
нарығы. Зерттеу жұмысының пәні – Қазақстан Республикасының нарықтық
экономика субьектілері арасында пайда болатын лизингтік қатынастар.
Бұл дипломдық жұмыстың экономика-теориялық негізі ретінде - Ресейлік
экономист, теоретиктері: Чекмарёва Е.Н., Горемыкин В.А., лизингтік
төлемдердің есеп айырысу әдістерінің негізін салушы Прилуцкий Л., негізінен
лизингтік операциялардың құқықтық аспектілерін зерттеуші Кабатова Е.В.,
батыс елдеріндегі лизингтің дамуын зерттеуші Юсупова А.Т., Бочаров В.В.,
Сушкевич А.Е., Гольдштейн Р.П., және лизингтік бизнестің әр түрлі
аспектілерін зерттеуші отандық ғалымдар: Смағұлов А.С., Сағадиев К.А.,
Мырзахметов А.И., Абдраим Р., Ошақбаев Р., Тағашев И., Левкович А.,
Бархатов А.П., Пермяков Н.Ю. және тағы басқалардың еңбектері алынды.
Сонымен қатар Қазақстан Республикасында шығарылатын ғылыми газет-
журналдардың мақалалары мен Лизинг Групп компания қызметінің кейбір
аспектілерінің талдаулары қолданылды.
Бұл дипломдық жұмыс кіріспеден, 3 тараудан, қорытындыдан және
пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Бірінші бөлімде лизингтің экономика-теориялық негізі қарастырылады.
Лизингтің әртүрлі анықтамалары келтіріледі, лизингтің түрлері мен әртүрлі
негіздер бойынша классификациясы келтіріледі. Теориялық білім мен дүние
жүзілік тәжірибе негізінде лизингтік операциялардың обьектілері мен
субьектілері анықталады. Алынған білім негізінде несие мен құрал
жабдықтарды сатып алумен салыстырғанда лизингтің артықшылықтары мен
кемшіліктері көрсетіледі. Сонымен қатар метаметикалық формулаларды келтіру
арқылы лизингтік төлемдердің есеп айырысу әдістері мен Лизинг Групп
компаниясының лизингтік төлемдермен есеп айырысу әдісі қарастырылады. Және
Республикадағы лизингтік нарықтың құқықтық базасына талдау жасалынады.
Екінші бөлімде Қазақстанның лизингтік нарығының қалыптасуымен және оның
даму ерекшелігі қарастырылады. Сонымен қатар Қазақстандағы лизинг нарығының
дамуына талдау жасалынады. Яғни Қазақстанда қанша лизингтік компания жұмыс
істейді, жасалынған лизингтік мәмілелердің көлемі және олардың қаржыландыру
көздері. Мемлекеттегі лизингтік қызметтің ерекшелігі қарастырылады.
Үшінші бөлімде Қазақстан Республикасындағы лизингтің дамуына кедергі
келтіретін негізгі мәселелер қарастырылады. Яғни жүргізілген зерттеулер
нәтижесінде тежеуіш факторлар бөлініп көрсетіледі. Сонымен қатар, Қазақстан
Республикасындағы лизингті жетілдіру жолдары қарастырылады.
Қорытындыда бүкіл жұмыс бойынша негізгі тұжырымдар беріледі, сонымен
қатар Қазақстан Республикасындағы лизингтік нарықтың дамуына көмектестін
ұсыныстар келтіріледі.
Ι ТАРАУ. ЛИЗИНГТІК ҚЫЗМЕТ КӨРСЕТУДІҢ ТЕОРИЯ-ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ
1. Лизингтің экономикалық мәні және оның түрлері
Лизинг сөзі “to lease” ағылшын етістігінен аударғанда “жалға беру”
дегенді білдіреді. Лизингтің жалға беруден айырмашылығы – жалға беруде
екі тарап қатысады, жалға беруші және жалға алушы, ал лизингте үш
қатынасушы лизинг беруші, алушы және жабдықтаушы.
Жалпы лизинг терминіне берілетін анықтамалар өте көп. Лизингті
арендалық қызмет көрсетулерге, құрал – жабдықтарды реализациялау формасы
мен оны жабдықтау формасына және ұзақ мерзімді аренда формасына, сонымен
қатар экспортты несиелеу, қаржыландыру формасы мен ішкі экономикалық
қызметтің түріне жатқызады.
Дамыған елдерде лизинг – инвестициялық қаржыландырудың бірден-бір
өзекті механизмі, әрі банк бизнесінің баптарында айналымы жүздеген миллиард
долларды құрайтын жоғары табыс көзі болып есептелінеді.
Лизинг мағынасын кеңінен түсіндірудің мәні алынған мүліктерді ұзақ
мерзім (бір жылдан 15-20 жылға) пайдаланғаннан соң, оны қайта өткізуден
туындайтын кешенді мүліктік қатынасқа байланысты. Қашан мүлікті иелену
құқығынан пайдалану құқығы алшақтап, кәсіпорынды пайда табу үшін ұзақ
мерзімді капитал салушылардың қаржыландыру қызметі бейімділігінің
ерекшелігі өзгерген шақта экономикадағы лизинг мәні өзінен-өзі әртүрлі
көріністегі тауарлық үлгіге ауысады [1].
Лизинг – бұл лизинг берушінің өзіне тиесілі құрал-жабдықтарды,
машиналарды, ЭЕМ ұйымдастыру техникаларды, өндірске, сауда-саттыққа және
қоймаға арналған құрылғыларды лизинг алушыға лизингтік төлем төлеу
шартымен, белгіленген мерзімге пайдалануға беруін қарастыратын жалға беру
шартын білдіреді.
Банктердің лизингтік операциялары несиелік операциялармен өте ұқсас
болып келеді. Алайда, лизингтің несиеден айырмашылығы келісім-шартта
көрсетілген төлемдер төленіп, мерзімі аяқталғаннан кейін де, лизинг
обьектісінің лизинг берушінің меншігінде қала беруінен көруге болады. Ал,
несиеде банктің меншік обьектісі ретінде қарыз алушының берген кепілдігі
қалады.
Лизингтік мәміле – бұл лизинг беруші, лизинг алушы және сатушы
(жабдықтаушы) арасындағы лизингтік келісім-шартты жүзеге асыру үшін қажетті
келісім шарттар жиынтығы. Лизингтік мәмілеге келесі субьектілер қатыса
алады:
- Лизинг беруші – лизингтік мәмілені іске асыру барысында меншікті
немесе тартылған ақша-қаржаттары есебінен лизинг обьектісін сатып алып,
лизинг алушыға белгілі төлемге, белгілі уақытқа және шарттар негізінде
уақыты біткен кезде меншік құнының ауысуымен немесе ауысуынсыз уақытша
пайдалануға беретін жеке немесе заңды тұлға.
- Лизинг алушы – лизинг келісім-шартына сәйкес лизинг обьектісін
белгілі бір төлемге, белгілі уақытқа және шарттар негізінде уақытша
пайдалану үшін алуға міндетті жеке немесе заңды тұлға.
- Мүлікті сатушы (жабдықтаушы) – лизинг берушімен сату-сатып алу шарты
негізінде лизинг берушіге немесе лизинг алушыға белгіленген уақытта лизинг
обьектісін сатушы жеке немесе заңды тұлға.
- Банк (немесе басқа да несиелік мекеме) – лизинг обьектісін сатып
алуға қажетті қаржы ресурстарын беретін заңды тұлға. Сонымен қатар лизинг
нарығындағы арнайы субьектілерді көрсетуге болады, оларға:
- Сақтандыру компаниясы – лизинг мәмілесін іске асыру кезінде пайда
болатын әр түрлі тәуекелдерді сақтандыратын заңды тұлға. Лизингтің кез-
келген субьектісі Қазақстан Республикасының резидент немесе резидент емес
тұлға болуы мүмкін, сонымен бірге ол шетел инвесторларының қатысуымен
құрылған кәсіпкерлік қызметтің субьектісі де бола алады.
Қазақстан экономикасының нақты секторын дамытуға қолайлы лизинг
механизмінің сызбасы ұсынылады:
Сызба 1 - Өндірісті дамытуда қолданылатын лизингтік несиелеу
механизмінің сызбасы [2]
Лизингтік несиелеу сызбасының қолданылуы:
1. Банк пен Лизинг компаниясы арасында несиелік келісім-шарт жасалып,
несие беріледі;
2. Лизинг компаниясы алған несиені құрал-жабдық үшін жабдықтаушыға
төлейді;
3. Жабдықтаушы Лизинг компаниясына құрал-жабдығын сатады;
4. Лизинг компаниясы мен лизинг алушы кәсіпорын арасында лизингтік
келісім-шарт жасалады;
5. Жабдықтаушы құрал-жабдықпен жабдықтайды;
6. Лизингті алушы кәсіпорын пайдаланғаны үшін лизингтік төлемдер
жүргізеді;
7. Лизинг компаниясы банкке несие үшін төлемдер төлейді;
8. Сақтандыру компаниялары құрал-жабдықты сақтандырады.
Лизинг обьектісі ретінде ғимараттар мен құрылыстарды, машиналарды,
құрал-жабдықтарды, транспорттық құралдарды, жер учаскелерін және тағы басқа
тұтынылмайтын затттарды қарастыруға болады. Бағалы қағаздар мен табиғи
ресурстар лизинг обьектісі болып табылмайды.
Дамыған мемлекеттердегі қаржы лизингінің жағдайын талдай отырып,
лизингке берілетін обьектілерді келесі топтарға бөлуге болады:
- Транспорттық (ұшақтар, автомобильдер, су кемелері, темір жол
вагондары және тағы басқа);
- Байланыс құралдары (радиостанциялар, спутниктер және тағы басқа)
- Ауыл шаруашылық құрал-жабдықтары;
- Құрылыстық топ (крандар, бетон араластырушылар және тағы басқа)
- Басқа құралдар.
Лизингтің артықшылықтары мен кемшіліктерін келесі пунктермен көрсетуге
болады:
- Лизинг көмегімен кепілге берілетін мүлкі жоқ, ұсақ кәсіпорындарды
несиелеуге болады. Бұл былай: лизингтік мәміле жасалған мерзім бойына
лизинг обьектісі лизингке берушінің меншігінде қалады да, лизинг алушы
банкротқа ұшыраған жағдайда несиелік тәуекел деген болмайды;
- Лизинг 100 %-ға дейін несиелеуді ұсынады, яғни кәсіпорынға қысқа
мерзім ішінде өзінің меншікті капиталын жұмсамай-ақ, жаңа құрал-жабдықты
пайдалана отырып, өнеркәсіптік өнім шығаруға және пайда табуға мүмкіндік
береді;
- Кәсіпорынға мүлікті ссудаға сатып алғаннан, лизинг бойынша алған
қолайлы, себебі, бұл жерде ол кепіл ретінде болады;
- Құрал-жабдықтың лизинг берушінің меншігінде болатындығына байланысты,
өнімнің құнына лизингтік төлемдер ғана қосылып, мүлікке салынатын салықты
жалға беруші өзі төлейді;
- Негізгі қаржылардың импорты, лизинг беруші әкелген қаржы лизинг
тасымалдау үшін және соңғы лизинг алушы қосылған құн салығын төлеуден
босатылады. Мұндай негізгі қаржы құралдардың тізімі республиканың
үкіметімен бекітіледі;
- Қаржылық лизинг марапаты қосылған құн салығының қосылуынан
босатылады;
- Лизинг алушы эксплуатацияны пайдаланудың бірінші жылында эксплуатация
үшін екі норма амортизациясы бойынша төлейді, және осылай салық төлеуден
босатылады;
- Лизинг алушы корпоративті табыс салығы, жер салығына және лизингке
салынатын салығы бойынша инвестиционды салық преференциясын алу мүмкіндігі
бар;
- Несие берушінің көзқарасымен қарағанда, несиенің мақсатты
пайдалануына ешқандай да қадағалау болмайды.
Сонымен қатар лизингтің кемшіліктерін де бөліп көрсетуге болады:
- Жалға алушы құрал-жабдықтың қалдық құнының жоғарлауынан
(әсіресе инфляциядан) ештеңе ұтпайды;
- Ұйымдастырудың күрделілігі;
- Лизинг құны ссудаға қарағанда жоғары, бірақ та ескірген құрал-
жабдықтан туындайтын тәуекелділіктің лизинг берушінің басында болатынын
ұмытпау қажет, сондықтан да ол осындай шығынның орнын толтыру үшін
коммиссияны көбірек алуға тырысады;
Лизингтің түрлерін бөліп көрсету олардың жіктелу белгілеріне байланысты
болады. Олар келесідей сипатталады:
1. жалға алынатын обьектіге қатысы бойынша;
2. лизинг операциясын қаржыландыру түрі бойынша;
3. лизингке берілетін мүліктің түрі бойынша;
4. лизингтік мәмілеге қатысушылардың құрамына байланысты;
5. лизингтік мүліктің өтелу дәрежесіне байланысты;
6. лизингтік операциялар жүргізілетін нарық секторына байланысты;
7. салықтық, кеден және амортизациялық жеңілдіктер мен преференцияларға
қатысына байланысты;
8. лизингтік төлемдердің ретіне байланысты;
Жалға алынатын обьектіге қатысы бойынша лизинг:
- Таза лизинг – бұл жағдайда мүлікті ұстау бойынша барлық шығындарды
лизинг алушы төлейді және ол лизинг берушіге тек таза немесе нетто
төлемдерді аударып отырады. Отандық лизингтік нарықтағы қызметтердің көбісі
таза лизинг болып табылады.
- Толық лизинг – бұл жағдайда лизинг беруші мүлікті ұстау бойынша
барлық шығындарды қаржыландырады. Бағасы бойынша толық лизинг ең қымбат
болып табылады, себебі лизинг берушінің мүлікті ұстау бойынша, қажетті
шикізаттарды әкелу бойынша шығыстары өседі.
- Бөлшектік (частичный) лизинг – бұл жағдайда лизинг беруші мүлікті
ұстау бойынша тек кейбір қызметтерді ғана өзіне алады.
Қаржыландыру түрі бойынша лизинг келесідей бөлінеді:
- Бір жолғы (срочный) лизинг – яғни мүлікті беру бір рет ғана жүзеге
асырылады.
- Қайталанатын (возобновляемый) лизинг – бұл жағдайда бір лизинг
келісім-шартының мерзімі біткен кезде, лизинг келісім-шарты жаңа кезеңге
жасалады. Сонымен бірге белгілі уақыттан кейін обьектінің тозуына және
лизинг алушының қалауына байланысты жаңа мүлік берілуі мүмкін. Қайталанатын
лизингтің тағы бір түрі – бас лизинг. Бас лизинг – лизингтің бұл түрі
лизинг алушыға жаңа келісім-шарт жасамай-ақ жалға алынатын мүлік тізімін
толтыруға мүмкіндік береді.
Лизингтік мәмілеге қатысушылардың құрамы бойынша лизинг:
- Тура лизинг – бұл жағдайда мүліктің иесі өзі обьектіні лизингке
береді. Негізінен мұндай мәмілені классикалық лизингтік мәмілеге жатқызуға
болмайды, себебі лизингтік компания көрініс таппайды.
- Жанама лизинг – бұл жағдайда мүлік лизингке белгілі бір делдал
арқылы беріледі. Бұл мәміле классикалық лизингтік мәмілеге ұқсас болып
келеді, себебі мұнда лизинг алушы, лизинг беруші және жабдықтаушы
көрініс табады.
- Бөлек (раздельный) лизинг (көп жақты) – лизингтің бұл түрі күрделі,
үлкен обьектілерге (әуе техникасы, теңіз кемелері, теміржол техникасы,
бұрғылау қондырғылары) қаржы салымдарын жасау үшін қолданылады. Лизингтің
бұл түрі топтық немесе акционерлік лизинг деп те аталады, себебі мұнда
бірнеше лизинг беруші, банктер жұмыс істеуі мүмкін [2].
Мүлік түріне байланысты лизинг:
- Жылжымайтын мүлік лизингі (ғимараттар мен құрылғылар);
- Жылжымалы мүлік лизингі (автомобиль, самолет, кемелер, техника, құрал-
жабдықтар);
Мүліктің өтелу дәрежесіне байланысты лизинг:
- Толық өтелетін лизинг (немесе толық өтелуге жақын) лизинг, яғни
лизинг келісім-шартының мерзімі аралығында мүліктің толық немесе толыққа
жақын амортизациясы есептеліп, лизинг берушіге мүліктің толық құны
төленеді.
- Толық өтелмейтін лизинг – бұл жағдайда лизинг келісім-шартында
көрсетілген мерзімде, мүлік тек белгілі бір дәрежеде ғана амортизацияланып,
оның тек бір ғана бөлігі өтеледі.
Өтеліну мерзіміне қарай лизинг:
Шұғыл лизинг – бұл мүліктің қызмет мерзіміне қарағанда, оның пайдалану
мерзімінің қысқалығын және мүліктің құнын толық өтемеуімен сипатталады.
Қаржы лизингі – бұл уақытша пайдалануға берген лизинг затының мерзімі
ішінде өзінің толық амортизациялық құнын төлеп шығуымен немесе өзін-өзі
өтеуімен байланысты сипатталады. Қаржы лизингі үлкен күрделі қаржы
жұмсалымын талап ететіндіктен де, оларды банктермен ынтымақтаса отырып
жүзеге асырады.
Лизингтік операциялар жүргізілетін нарық секторына байланысты лизинг:
- Ішкі лизинг – бұл, оның қатысушыларының бір елден болып келуімен
байланысты сипатталады. Халықаралық лизинг – бір тарап немесе барлық
тараптардың әр елден болып келуін сипаттайды. Сыртқы лизинг – экспорттық
және импорттық болып бөлінеді. Экспорттық лизингте шетел лизинг алушы
болса, импорттық лизингте шетел лизинг беруші болып табылады.
Ішкі лизинг Қазақстан Республикасының заңдарымен реттеледі және
субьектілері Қазақстан Республикасының резиденттері болады.
Егер де лизинг беруші Қазақстан Республикасының резиденті болса, яғни
лизинг обьектісі Қазақстан Республикасының резидентінің меншігінде болса,
онда халықаралық лизинг келісім-шарты Қазақстан Республикасының заңдарымен
реттеледі. Ал, егер керісінше болса, онда халықаралық лизинг келісім-шарты
сыртқы экономикалық қызмет облысындағы заңдарымен реттеледі. Қазіргі кезде
дамыған мемлекеттердің шаруашылық тәжірибесінде
лизингтің көптеген түрлері көрініс табады. Олардың ішінде негізгілері
болып:
1. Шұғыл лизинг
2. Қаржы лизинг
3. Қайтарылатын (возвратный) лизинг
4. Үлестік лизинг
5. Тура лизинг
6. Сублизинг
Шұғыл лизинг – ағымдағы жал туралы келісім. Әдетте бұл келісімнің
мерзімі активтің толық амортизациялық кезеңінен аз болады. Яғни, келісім-
шартта көрсетілген жал төлемдері активтің толық құнын өтемейді, сондықтан
актив лизингке бірнеше рет беріледі.
Шұғыл лизингтің ең негізгі ерекшелігі – лизинг алушының келісім-шартты
уақытынан бұрын тоқтата алуы. Сонымен бірге бұл келісімде лизингке
берілетін обьектіге ағымдағы техникалық қызмет көрсету және басқа қызметтер
түрін көрсету туралы шарттар қарастырылады.
Шұғыл лизингтің негізгі обьектілері тез тозатын (моральді) құралдар
(компьютерлер, көшірме техникасы, оргтехниканың көптеген түрлері) және
техникалық күрделі, үнемі қадағалауды қажет ететін техника (жеңіл және жүк
автомобильдері, әуе кемелері т.с.с.).
Жалпы лизингтің бұл түрі лизинг алушы үшін үнемді. Себебі уақытынан
бұрын келісім-шартты тоқтату моральді ескірген құралдарды жаңа бәсекелестік
қабілеттігі жоғары құрал-жабдықтармен ауыстыруға мүмкіндік береді. Сонымен
қатар егер лизинг алушы бір жолғы жобаларды іске асыру үшін мүлікті алған
болса, оның одан әрі мүлікті ұстау және сату жөніндегі қиындықтары
туындамайды. Лизинг берушінің ағымдағы технкалық қызмет көрсетуі артық
персональды ұстаудағы қажеттілікті төмендетеді.
Сонымен бірге шұғыл лизингтің келесі кемшіліктері бар:
- Басқа лизинг түрлеріне қарағанда қымбаттылығы, жал төлемдерінің
жоғары болуы;
- аванстар мен алдын-ала төлемдері салу қажеттілігі;
- уақытынан бұрын өтеу кезінде айып пұлдың төленуі;
- мүлік иелерінің тәуекелді төмендету мақсатында жасаған басқа да
шарттары;
Қаржы лизингі – жалға алушының төлемдері негізінде жалға алынатын
мүліктің толық амортизациялануын қарастыратын келісім. Келісімнің уақытынан
бұрын жалды тоқтатуын қарастырмағандықтан, бұл келісім мүлік иесінің
құралды сатып алу, оған техникалық қызмет көрсету бойынша барлық
шығындардың орнын толтырып, қажетті табыс деңгейін қамтамасыз етеді.
Лизингтің бұл түрі кезінде құралдарды орнату және ағымдағы қызмет көрсету
бойынша барлық шығындар жалға алушы есебінен қаржыландырылады. Сонымен
қатар көбінде бұл лизинг түрінде келісім уақыты біткен кезде жалға
алушы негізгі құралды қалдық құны бойынша
сатып алуға құқылы.
Шұғыл лизингке қарағанда қаржы лизингі кезінде мүлік иесінің тәуекелі
едәуір төмен болады. Былай қарағанда бұл келісім банктің ұзақ мерзімді
несиесіне өте ұқсас болып келеді. Себебі құрал-жабдықтың құнының толық
өтелуін, кезеңдік төлемдердің төленуін және жалға алушының өз міндеттерін
орындамаған жағдайда оны банкрот деп жариялау құқығын қарастырады.
Қаржы лизингінің обьектілеріне: жылжымайтын мүлік (жер, ғимараттар, мен
құрылғылар), сонымен қатар ұзақ мерзімді өндіріс құралдары жатады. Қаржы
лизингі қайтарылатын және үлестік лизингтің базасы болып табылады.
Қайтарылатын лизингті – екі келісімнен тұратын жүйе ретінде қарастыруға
болады. Бұл келісім кезінде құралдың иесі оны үш тұлағаға сатады да, сол
сәтте үш тұлға жалға алушымен ұзақ мерзімді жал келісім-шартына отырады.
Бұл кезде сатып алушы ретінде әдетте коммерциялық банктер, инвестициялық,
сақтандыру немесе лизингтік компаниялар көрініс табады. Яғни келісімнің
нәтижесінде мүлік иесі ғана ауысады, ал пайдаланушы өзгермейді.
Өз алдына инвестор сатушының мүлкіне меншік құқығын кепілдікке ала
отырып, мүлік иесін несиелендіреді деп айтуға болады. Мұндай келісімдер
негізінен іскерлік белсенділіктің төмендеуі кезінде, кәсіпорындардың
қаржылық жағдайының тұрақтылығын қамтамасыз ету мақсатында жүргізіледі.
Үлестік лизинг – қаржылық лизингтің бір түрі. Лизингтің бұл түрі
үшінші жақтың (инвестордың) қатысуын қарастырады. Әдетте инвестор түрінде
банк, сақтандыру немесе инвестициялық компаниялар жұмыс істейді. Бұл
келісім кезінде лизингтік компания ұзақ мерзімді жал келісім-шартын жасап,
лизингтік обьектіні тартылған қаражаттар есебінен сатып алады. Алынған
заемның кепілі ретінде әдетте сатып алынатын мүлік немесе негізгі құрал
болып табылады, тартылған қаражаттар болашақ кезеңдердегі лизингтік
төлемдер есебінен өтеліп отырады. Сонымен қатар лизингтік компанияның
салықтық және заемды өтеу кезінде жеңілдіктерді пайдалануға мүмкіншілігі
туады.
Лизингтің бұл түрінің негізігі обьектілеріне қымбат бағалы активтер
(пайдалы қазбалар, кен орны, өндіруші салалар құрал-жабдықтары) жатады.
Тікелей лизинг – лизингтің бұл түрі кезінде жалға алушы жалға берушімен
қажетті құрал-жабдықтар мен негізгі құралдарды жалға беру туралы келісім-
шарт жасасады. Көп жағдайларда лизинг беруші мен лизинг обьектісін өндіруші
бір тұлға болады. Яғни келісім-шарт тікелей өндірушімен жасалынады.
Әлемдегі өз өнімін лизинг негізінде сататын ірі компанияларға IBM, Xerox,
GATX, көптеген әуе кемелерін, теңіз кемелерін және автокөліктерін өндіруші
компаниялар жатады.
Сублизинг – сублизинг келісім-шартымен рәсімделетін, лизинг обьектісін
пайдалану құқығын үшінші тұлғаға беруімен сипатталатын
ерекше қатынастар түрі.
Сублизинг кезінде сублизингті іске асырушы тұлға лизинг обьектісін
лизинг берушіден лизинг келісім-шарты негізінде үшінші тұлғаға уақытша
пайдалануға береді. № 78 – ІІ 05.07.2000 ж. Қаржы лизингі туралы [3]
Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес лизинг алушының лизинг төлемдерін
төлеу бойынша өзінің міндеттемелерін үшінші тұлғаға аударуға тиым салынады.
Обьектіні сублизингке беру кезінде лизинг берушінің жазбаша рұқсаты
міндетті түрде болуы керек.
Халықаралық сублизинг – халықаралық лизингтің бір түрі болғандықтан, ол
да халықаралық лизингтің заңдарына сәйкес жүзеге асырылуы керек.
Халықаралық сублизингтің бір ерекшелігі ретінде лизинг обьектісінің
Қазақстан Республикасының кедендік шекарасы арқылы тек сублизинг келісім-
шартының мерзімі аралығында ғана өтуін көрсетуге болады.
1. 2 Лизингтік төлемдер және олармен есеп айырысу әдістері
Лизингтік келісім-шартты ұйымдастырудың ең маңызды тізбесі – бұл
лизингтік төлемдердің көлемі мен құрамы болып табылады. Лизингтік
төлемдерді анықтаудың обьективті негізі – лизинг обьектісінің жай-күйі мен
құны, амортизация нормасы, мерзімі және басқа да шарттар болып табылады.
Сонымен лизинг үшін төлемақы дегеніміз не, ол нені білдіреді, және оның
экономикалық табиғаты қандай? Экономикалық әдебиеттерде бұл сұрақтарға
әртүрлі жауаптар беріледі. Көп жағдайларда лизингтік төлемдерді құрылыстар
мен ғиматараттардың, құрал-жабдықтардың толық немесе жартылай амортизациясы
деп түсінеді.
Бірақ мұндай көзқарастар өзінің табиғаты жағынан көп компонентті
сипатқа ие, лизингтік төлемдердің экономикалық құрылымын толық қамтып
көрсетпейді.
Лизинг үшін төлемақы – бұл лизинг обьектісін пайдалану процессіндегі
пайда болған табысты бөлу бойынша жалға алушы мен меншік иесінің
экономикалық қатынастарының формасы. Лизинг үшін төлемақы кәсіпкерлік
қызметті ынталандыру мен капиталды жинақтау, өндірістік қаражаттың құнын
өтеу сияқты функцияларды жүзеге асырады. Ең қарапайым түрде лизингтік
төлемдер – бұл мүлікке деген меншік құқығын реализациялаудың экономикалық
формасының бір түрі. Құрал-жабдықтарды немесе басқа обьектілерді лизингке
бергенде меншіктенуші оның құнын капиталға деген пайыздың үстемесімен
қайтаруға құқығы бар. Лизингтің төлемнің обьективті негізі – бұл мүліктің
құны мен жай-күйі, мерзімі, амортизация нормасы, пайызы, салық жеңілдіктері
болып табылады.
Лизингтік төлемнің ең негізгі 3 компоненттін бөліп көрсетуге болады:
- экономикалық элементтер бойынша төлем құрылымы;
- төлем деңгейі мен көлемі;
- есеп айырысу әдісі.
Лизингтік төлемдерді анықтаудың ең маңызды принциптерінің бірі – жалға
алынған қаражаттарды сәйкес өсіммен қайтару. Бірақ лизинг обьектісінің
қайтару құнының шамасы сауда заты болмауы тиіс. Лизинг келісім-шартын жасау
кезінде лизинг обьектісінің қайтару құны алдын-ала белгілі болады және ол
мүлікті пайдалану мерзімінде лизингтік төлемдер құрамында өзгеріссіз
болады.
Лизингтік төлемдердің мөлшерін анықтаудың методологиялық негізі –
лизинг алушының жалпы табысты бөлу механизмі болып табылады. Бұл механизм
табыстың орташа деңгейінде лизинг затының меншік иесі және лизинг алушының
екі жақты тиімді мүдделерін қамтуы тиіс. Яғни жалға алушы лизингтік
төлемақыны төлегеннен кейін, өнімді реализациялаудан түскен түсім мен
өндірістік шығындарды өтеп қана қоймай, сонымен қатар жеке жұмсалымдар мен
өндірісті кеңейтуге қажет пайда табуы да тиіс. Және де лизинг беруші де
лизингке берілген мүлігі үшін табыс алуы тиіс.
Сызба 2 – Лизингтік төлемдердің классификациясы [2]
Төлем жасау формасына қарай лизингтік төлемдер мынадай түрлерге
бөлінеді:
1. Ақшалай формадағы лизингтік төлем. Яғни төлемнің барлығы
ақшалай формада жүргізіледі.
2. Компенсациялық формадағы лизингтік төлем. Мұнда төлемақы – лизингтік
келісім-шартта көрсетілген өндірілетін өнім түрінде немесе қызмет көрсету
формасында жүзеге асырылады.
3. Аралас формадағы лизингтік төлем. Мұнда бірінші және екінші түрдегі
төлемдер қарастырылған.
Төлемдерді есептеу әдістеріне байланысты:
1. лизинг алушының қосымша қызмет көрсетулері үшін төлемді және
коммиссиялық сыйақысын, заемдық қаражаттарды пайдаланғаны үшін төлемді,
амортизациялық аударымдарды кірістіретін төлемнің тіркелген сомасы;
2. аванстық төлемдер, яғни лизинг келісіміне қол қою кезінде лизинг
алушы аванс төлейді. Бірақ лизингтік төлемдер толығымен төленген кезінде
аванс есептеледі.
3. лизинг келісімінің әрекет ету периодындағы барлық төлемдерді және
лизинг келісім-шартының әрекет ету мерзімі аяқталғаннан кейін мүлікті өз
меншігіне алу үшін оның құнын есептеп, жинақтайтын минимальды төлемдер;
4. белгілі бір негізде (лизинг обьектісінде өндірілген өнімнің өткізу
көлемі, өткізуден түскен түсім немесе басқа да көрсеткіштер) анықталатын,
белгілі бір белгіленген пайызға негізделетін анықталмаған төлемдер;
Сонымен қатар лизингтік төлемдерді төлем жасау мерзімдеріне қарай:
1. лизингтік келісім-шартта келісілген төлем жасау графигі бойынша
(жылдық, тоқсандық, айлық) төленетін периодты төлемдер;
2. аванстық төлем жасау жағдайында периодты төлеммен бірге төленетін
бір жолғы төлемдер;
Лизингтік төлем жасау әдісіне қарай:
1. пропорционалды тең үлесте төленетін желілік төлемдер;
2. алғашқыды аз сомамен, содан кейін бірте-бірте көбейтіліп төленетін
прогрессивті төлемдер.Төлем жасаудың бұл түрін көбіне шектеулі капиталы бар
енді ашылған кәсіпкерлік ұйымдар қолданады.
3. Бірте – бірте кемітіліп төленетін регриссивті төлемдер. Мұндай
төлемдер мүлік иесінің тәуекелдігін төмендетеді және лизинг алушының
еріктерін кеңейтеді.
4. ауыл – шарушылығында және маусымдық сипатқа ие өнімді ұқсататын
өндіріс салаларында қолданатын маусымдық төлемдер;
Лизингтік төлемдермен есеп айырысу келесі тізбекте жүзеге асырылады:
- лизингтік төлемдермен жыл сайын есеп айырысу;
- лизинг келісім-шартының әрекет ету мерзіміндегі лизингтік
төлемдердің жалпы сомасымен есеп айырысу;
- төлем жасау түріне, төлемдерді есептеу әдісіне және төлемнің
мерзіміне байланысты лизингтік жарналармен есеп айырысу;
Лизингтік төлемдердің жалпы сомасымен есеп айырысу келесі формуламен
жүзеге асырылады:
ЛТ = АА+НТ+КС+ҚҚТ+ҚҚС (1)
Мұнда, ЛТ – лизингтік төлем;
АА – лизинг берушіге тиесілі амортизациялық аударымдар;
НТ – лизинг алушының обьектісін сатып алғаны үшін төленетін несиелік
төлем;
КС – лизинг берушінің коммиссиялық сыйақылары;
ҚҚТ – лизинг берушіге қосымша қызметтер үшін төлем;
ҚҚС – лизинг берушіге көрсетілген қызметтері үшін лизинг алушымен
төленетін қосымша құн салығы;
Амортизациялық аударымдар келесі формуламен табылады:
АА = (БҚ*АН)100 (2)
Мұнда, БҚ – лизингтік обьектінің баланстық құны;
АН – амортизация нормасы (пайызбен)
Лизинг берушінің несиелік қаражаттарды пайдаланғаны үшін төлем НТ
келесі әдіспен есептеледі:
НТ = (НҚ*НС)100 (3)
Мұнда, НҚ – несиелік қаражаттар;
НС – несиені пайдаланғаны үшін пайыз ставкасы (пайызбен)
Осыған байланысты несилік қаражаттар келесідей түрде анықталады:
Т
НҚ = Сомма (( ҚҚб+ҚҚа)2) (4)
Мұнда, Т – лизингтік келісім жасалатын мерзім (жылмен);
ҚҚб және ҚҚа – мүліктің қалдық құны, сәйкесінше жылдың басы және жылдың
аяғына;
Лизинг берушіге коммиссиялық сыйақы екі жақтың келісімімен:
- мүліктің баланстық құнынан
- лизинг обьектісінің орташа жылдық қалдық құнынан пайызбен
белгіленеді.
Сонда:
КС = р*БҚ (5)
Мұнда, КС – есеп айырысу жылындағы лизинг берушінің коммиссиялық
сыйақылары;
Р – баланстық құннан жылдық пайыз есебімен коммиссиялық сыйақы
ставкасы;
БҚ – келісім-шарт мүлігінің баланстық құны.
Немесе:
КС = ((ҚҚб+ҚҚа)2)*(ССт100) (6)
Мұнда, ҚҚб және ҚҚа – мүліктің қалдық құны сәйкесінше жылдың басы және
аяғына;
ССт – мүліктің орташа жылдық қалдық құнынан пайыз есебімен коммиссиялық
сыйақы ставкасы.
Сонымен, лизинг берушінің коммиссиялық сыйақысы мына формуламен
есептейміз: Т
КС = сомма (КС) (7)
Мұнда, Т – лизингтік келісім-шарт мерзімі (жылдық).
Лизинг берушінің қосымша қызметі үшін төлем ҚҚТ келісім-шартта
қарастырылған әрбір көрсетілген қызметі үшін шығындарды жиынтықтау арқылы
табылады.
Қосымша құнға салынатын салық келесі жолмен анықталады:
ҚҚС = (Т*ҚҚС)100 (8)
Т – қосылған құн салығы салынатын түсім;
ССТ – қосылғсн құнға салынатын салықтық ставка (пайыз есебімен)
Егер ҚҚС лизинг берушімен төленетін болса, онда түсімге Т
амортизациялық аударымдар, несиелік төлемдер, лизинг берушіге қосымша
қызмет көрсетулер үшін төлемдер және комиссиялық сыйақылар кірістіріледі,
яғни :
Т = АА+НТ+КС+ҚҚТ (9)
Жыл сайын төленетін лизингтік шамасы мына формуламен анықталады:
ЛЖж = ЛТТ (10)
ЛЖж – жылдық лизингтік жарнаның көлемі;
ЛТ – лизинг келісім-шартының әрекет ету периодындағы лизингтік
төлемдердің жалпы сомасы;
Т – лизинг келісім-шартының әрекет ету мерзімі (жылмен)
Лизингтік төлемдерді ай сайын немесе тоқсан төлеген кезде, жылдық
лизингтік жарнаны сәйкесінше 4-ке немесе 12-ге бөлу керек.
Енді лизингтік төлемдермен есеп айырысу әдістерінің басқа түрлерін
қарастырайық.
Құрылыс саласындағы техниканы жалға алушыларды біріктіретін американдық
дистрибьютерлер ассоциациясы келесі әдісті қолданады.
ЛТа = ЖШаК+Р (11)
ЛТа – айлық лизингтік төлемнің көлемі;
ЖШа – лизинг берушінің айлық жалпы шығындары;
К – құрал-жабдықты пайдалану коэфициенті (лизинг құрал-жабдығын
пайдалану мерзімінің болжалды уақытының күнтізбелік уақытқа қатынасы);
Р – баланстық табыс сомасы, яғни пайызды және салықты төлегенге дейінгі
табыс.
Өз кезегінде лизинг берушінің айлық жалпы шығындары мыналарды
кірістіреді:
ЖШа = (С1+С2+С3+С4+С5+С6)12 (12)
Мұнда, С1 – жылдық амортизация сомасы;
С2 – лизинг обьектісін сақтандыру бойынша шығындар;
С3 – құрал-жабдықтарды техникалық қызмет көрсету бойынша шығындар;
С4 – лизингке берілетін құрал-жабдықтарды сатып алуға берілетін несиеге
төленетін пайыз;
С5 – лизинг беруші фирманың жалпы шығындары;
С6 – қосымша шығын. Құрал-жабдық амортизациясының жылдық сомасы келесі
түрде есептеледі:
С1= (Б1-Б2)Т
(13)
Мұнда, Б1 – құрал-жабдықтың жаңа бағасы (құрал-жабдықты тексеруге,
қондыруға, монтаждауға және лизинг алушыға жеткізуге, оны пайдалану бойынша
кеңестерге кететін шығындарды қосқанда);
Б2 – құрал-жабдықты пайдалану мерзімі біткеннен кейін, оны өткізу
бойынша қалдық құн;
Т – құрал-жабдықты пайдаланудың экономикалық тимді мерзімі (амортизация
мерзімі) жылмен есептегенде.
Лизингтік төлемдермен есеп айырысудың берілген әдісі әмбебап болып
табылмайды. Жасалатын әрбір келісім-шарт жеке тәсілді қажет етеді, сонымен
қатар әрбір жағдайда лизингтік төлемнің көлемі лизингтік келісімнің
ерекшелігіне, лизинг түріне және таңдалған төлем жасау түріне байланысты
болады.
СНГ елдерінің министрліктері мен институттарының әдістемелік ұсыныстары
лизинг мүлігінің пайдаланушыларына:
- оперативтік лизинг бойынша;
- толық амортизациясымен қаржылық лизинг бойынша;
- жедедетілген амортизация механизмін қолданатын және келісім-шарт
жасау кезінде аванс төленетін қаржылық лизинг бойынша;
- келісім-шарт мерзімі аяқталғаннан кейін, лизинг алушыға лизинг
мүлігін қалдық құнмен сатып алуға құқық беретін қаржылық лизинг бойынша
келісім-шарттар негізінде лизингтік төлем ақыны жеңіл түрде жүзеге асыруға
көмектесуге бағытталған.
Бірақ лизингтік төлемнің мөлшерін тиімді және математикалық дәл
анықтайтын басқа әдіс бар. Бұл – есеп айырысудың ануеттік (нақты қарыз
бойынша төлем) әдісі.
Қаржыландыру пайызы қарыз сомасына есептеледі. Амортизация геометриялық
прогрессияда өседі, ал пайыз кемиді.
Сонымен қатар бұл әдіс лизингтік төлемдірдің әр түрлі болатындығын
қарастырады:
- келісім-шартта белгіленген тәртіп бойынша төленетін және екі жақпен
келісілген лизингтік төлемнің тіркелген сомасын. Әдетте төлем графигі
жасалады.
- Аванспен берілетін төлемді;
- Анықталмаған лизингтік төлем. Бұл жағдайда тіркелген сома емес,
өткізу көлемінен алынған пайыз, индекс бағасы және басқа да шарттар
белгіленеді.
Төлем жасау тәсілдері бір жолғы және периодты болуы мүмкін.
Бір жолғы төлемдер әдетте мәмілені қаржыландыруды тауарды жеткізушінің
сату – сатып алу келісім-шартын орындау кезеңінде немесе тауарға жүктелім
(өндірістік, сақтандыру, транспорттық шығындарды және т.б. төлеу )
кезеңінде ғана қарастырады. Ал периодты төлемдер келісім-шарттың қолданылу
мерзімінің ұзақтығына байланысты жүзеге асарылады.
Олар:
- келісім-шарттың ағымдағы теңдей төлемдері
- мерзім сайын ұлғайтылатын төлемдер
- нақты бастапқы жарна
- жеделдетілген төлем
Алынған тәсілге сәйкес лизингтік төлеммен есеп айырысу формуласы
келесідей түрде болады:
И : Т
Р = А * ---------------------------- ;
(14)
Т* П
1 – 1 : (1+ И : Т)
Мұнда, Р – лизингтік төлемдер сомасы;
А – лизингтік мүліктің құны;
П – келісім-шарт мерзімі;
И – лизингтік пайыз ставкасы;
Т- лизингтік төлемнің кезеңділігі (периодичность).
Егер келісім-шартта лизинг обьектісі құнының ішінара төлемі
қарастырылса, онда жалпы төлем сомасын оның қалдық құнын ескеру арқылы
есептеу керек. Ол үшін дисконттық көбейткіш формуласын қолдану қажет:
1
ҚҚк = -----------------------------;
Т* П
(15)
1+ҚҚ * 1 : (1 + И : Т)
ҚҚк – қалдық құн бойынша түзетулер коэффициенті;
ҚҚ – бастапқы құнның пайыздық қалдық құны.
Егер тоқсандық есеп айырысу кезінде лизингтік төлемдер аванс түрінде
төленсе, онда есеп айырысу формуласына аванстық төлем бойынша түзетулер
коэффициенті енгізіледі. Ол келесідей түрде болады:
1
Кат = --------------------;
1+ И : Т
(16)
Мұнда:
Кат – аванстық төлем бойынша түзетулер коэффициенті.
Алайда бұл соманы – негізгі, бірақ толық емес деп есептеуге болады.
Сонымен қатар лизингтік төлемнің мынадай элементтерін ескеру қажет:
тәуекелділік сыйақысы, лизингтік келісім-шартта қарастырылған лизинг
берушінің қосымша қызметі үшін төлем, лизингтік мүлікті сақтандыру
төлемдері, егер ол лизингтік компанияда сақтандырылса;
Келтірілген лизингтік төлеммен есеп айырысу әдістері әмбебап болып
қарастырылмайды. Себебі әрбір нақты лизингтік мәміле жеке тәсілді талап
етеді.
Қазақстандағы лизингтік компаниялар лизингтік төлеммен есеп айырысудың
өзіндік түрін қолданады. Мысалы: Лизинг Групп компаниясы аннуитеттік төлем
жасау түрін қолданады. Яғни лизинг алушыға ыңғайлы ай
сайын бірдей соманы төлейтін төлем. Аннуитет – бұл ұзақ мерзім бойына
төленетін тұрақты ақшалай төлемдер тізбесі.
Қазіргі уақытта төлеммен есеп айырысу Microsoft Excel программасында
ПЛТ функциясымен жүзеге асырылады: ПЛТ (ставка; кпер; пс; бс; тип)
Мұнда, ставка – пайыздық қойылым, лизинг берушіге сыйақы
Кпер – төлемнің жалпы саны;
Пс – тауардың ағымдағы құны немесе жалпы сома;
Бс – болашақ құнның талап етілген мәні, немесе соңғы төлемнен кейінгі
қалдық қаражаттар.
Тип – төлем жасау керектігін білдіретін 1 немесе 0 сандары. Егер
төлемдерді период басында жасау керек болса, онда Тип 1 тең, ал егер
төлемдер период аяғында жасалса, онда Тип 0 тең. Мысалы, келесі берілген
мәліметтерден формула мынадай түрде болады:
Кесте 1 – Берілген мәліметтер
лизинг мүлігінің құны 100 000,00 тенге
лизинг берушінің сыйақы ставкасы 23,00% жылдық
аванс ставкасы 20,00% сомадан
аванс сомасы 20 000,00 тенге
лизинг мерзімі 37 ай
= - ПЛТ (23%12; 37; 100 000,00 – 20 000,00; 0; 0)
Аннуитет, айлық лизинг төлем мынаған тең 3 038,51 тенге.
Жоғарыда келтірілген лизингтік төлеммен есеп айырысу формуласы
Қазақстан нарығындағы лизингтік компаниялардың жұмыс істеу шарттарына
толығымен бейімделген.
Сонымен қатар келтірілген есеп айырысу Microsoft Excel программасын
қолданбай-ақ жүзеге асырылады. Айлық төлеммен есеп айырысудың аннуитеттік
сызбанұсқасы (АННУИТЕТ – тең төлемдер ағымы). Бұл сызбанұсқада пайыздық
сыйақы мен негізгі борыштың бір бөлігін өтеу мүмкіндігі кірістірілген.
Аннуитет = Пайыздық сыйақы + Негізгі борыштың бір бөлігін өтеу
Осылай, әрбір айлық төлемнен кейін, негізгі борыш сомасы азаяды және әр
ай сайын пайыздық сыйақы ағымдағы борыштың қалдығына есептеледі.
Арнайы есеп айырысу формуласын пайдалану клиенттің ай сайын несиені
және несие бойынша сыйақыны өтеу үшін компанияға төлейтін өзгеріссіз ақша
сомасын алдын – ала есептеуге мүмкіндік береді.
Несиені өтеудің мұндай әдісі бүкіл дүние жүзінде қабылданған және
борышкердің несиені өтеудің ыңғайлылығымен шартталған.
Аннуитеттік төлеммен есеп айырысудың математикалық формуласы келесідей
түрде болады: айлық төлеманнуитет = (қаржыландыру сомасы * айлық ставка *
(1+ ай. Ставка\мерзім ай сайын)((1+ай.ставка) мерзім ай сайын – 1).
Жоғарыда келтірілген мысалды қайтадан есептейік:
Кесте 2 – Берілген мәліметтердің есептесі
лизинг затының құны 100 000,00 тенге
қаржыландыру сомасы 80 000,00 тенге
лизинг берушінің сыйақы ставкасы 23,00% жылдық
лизинг берушінің айлық сыйақы ставкасы 0,019167
аванс ставкасы 20,00% сомадан
аванс сомасы 20 000,00 тенге
лизинг мерзімі 37 ай
Аннуитет = (80 000,00 * (23,00%12) * (1+23,00%12) ^37)
((1+23,00%12) ^ 37-1) = 3 038,51 тенге
Жоғарыда берілген деректерге лизингтік төлемдер графигінің мысалын
келтірейік:
Кесте 3 – Лизингтік төлемдер графигі
Лизингтік төлемдерді өтеу графигі
есептеу бірлігі тенге периодтық пайыз 1,92%
ставкасы
пайыз ставкасы (жылдық) 23,00% төлемдер саны 12
лизинг мерзімі (айлық) 37 лизинг бойынша жалпы 37
төлемдер
төлем жасау периоды 1ай лизинг құны 132
424,97
құрал-жабдық құны 100 000,00 соның ішінде лизинг 32 424,97
бойынша пайыздар
аванс ставкасы 20,00% аннуитет 3 038,51
аванстық төлем 20 000,00 төлемнің мерзімін 0
ұзарту
төлемдер төлем жасау пайыздарды негізгі толық өтелмеген
(период) күні өтеу борышты лизингтік бөлігі
өтеу төлем
0 20 маусым,2006 20 000,00 20 000,00 80 000,00
1 20 шілде,2006 1 533,33 1 505,18 3 038,51 78 494,82
2 20 тамыз,2006 1 504,48 1 534,03 3 038,51 76 960,79
3 20 1 475,08 1 563,43 3 038,51 75 397,36
қыркүйек,2006
4 20 қазан,2006 1 445,12 1 593,40 3 038,51 73 803,96
5 20 қараша,20061 414,58 1 623,94 3 038,51 72 180,03
6 20желтоқсан,201 383,45 1 655,06 3 038,51 70 524,97
06
7 20 қаңтар,20061 351,73 1 686,78 3 038,51 68 838,18
8 20 ақпан,2006 1 319,40 1 719,11 3 038,51 67 119,07
9 20 наурыз,20061 286,45 1 752,06 3 038,51 65 367,00
10 20 сәуір,2006 1 252,87 1 785,65 3 038,51 63 581,36
11 20 мамыр,2006 1 218,64 1 819,87 3 038,51 61 761,49
12 20 маусым,20071 183,76 1 854,75 3 038,51 59 906,74
13 20 шілде,2007 1 148,21 1 890,30 3 038,51 58 016,44
14 20 тамыз,2007 1 111,98 1 926,53 3 038,51 56 089,91
15 20 1 075,06 1 963,46 3 038,51 54 126,45
қыркүйек,2007
16 20 қазан,2007 1 037,42 2 001,09 3 038,51 52 125,36
3-ші кесте жалғасы
17 20 қараша,2007999,07 2 039,44 3 038,51 50 085,92
18 20 959,98 2 078,53 3 038,51 48 007,39
желтоқсан,2007
19 20 қаңтар,2008920,14 2 118,37 3 038,51 45 889,01
20 20 ақпан,2008 879,54 2 158,97 3 038,51 43 730,04
21 20 наурыз,2008838,16 2 200,35 3 038,51 41 529,69
22 20 сәуір,2008 795,99 2 242,53 3 038,51 39 287,16
23 20 мамыр,2008 753,00 2 285,51 3 038,51 37 001,65
24 20 маусым,2008709,20 2 329,31 3 038,51 34 672,34
25 20 шілде,2008 664,55 2 373,96 3 038,51 32 298,38
26 20 тамыз,2008 619,05 2 419,46 3 038,51 29 878,92
27 20 572,68 2 465,83 3 038,51 27 413,08
қыркүйек,2008
28 20 қазан,2008 525,42 2 513,10 3 038,51 24 899,99
29 20 қараша,2008477,25 2 561,26 3 038,51 22 338,73
30 20 428,16 2 610,35 3 038,51 19 728,37
желтоқсан,2008
31 20 қаңтар,2009 378,13 2 660,39 3 038,51 17 067,99
32 20 ақпан,2009 327,14 2 711,38 3 038,51 14 356,61
33 20 наурыз,2009 275,17 2 763,34 3 038,51 11 593,27
34 20 сәуір,2009 222,20 2 816,31 3 038,51 8 776,96
35 20 мамыр,2009 168,23 2 870,29 3 038,51 5 906,67
36 20 маусым,2009 113,21 2 925,30 3 038,51 2 981,37
37 20 шілде,2009 57,14 2 981,37 3 038,51 0,00
Барлығы 32 424,97 100 000,00132 424,97
Жоғарыда мысалға келтірілген графиктің деректерін және калькуляторды
пайдаланып, лизинг затының нақты қымбаттауын немесе нақты тиімді ставканы
есептеп шығаруға болады.
= лизинг бойынша пайыздар (қаржыландыру сомасылизинг мерзімі
жылмен*100% =32 424,9780 000,003*100% = 13,51% жылдық.
Осылайша, қарыз қалдығына есептелген 23% жылдық, аннуитеттік есептеу
кезінде 13,51% жылдық болады.
Әрине, қаржыландыру шарттары әр түрлі болған кезде, қаржыландырудың
нақты ставкасы да тұрақсыз болады.Оған қаржыландыру ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: ЛИЗИНГТІК ҚЫЗМЕТ КӨРСЕТУДІҢ ТЕОРИЯ-ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ
Мамандығы 050506 Экономика
Алматы
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
Ι ТАРАУ. ЛИЗИНГТІК ҚЫЗМЕТ КӨРСЕТУДІҢ ТЕОРИЯ-ӘДІСТЕМЕЛІК
НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.1 Лизингтің экономикалық мәні және оның түрлері ... ... ... ... ... ...
1. 2 Лизингтік төлемдер және олармен есеп айырысу әдістері ... ... ...
1.3 Қазақстан Республикасындағы лизингтік мәмілелерді құқықтық қамтамасыз
ету ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ΙΙ ТАРАУ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ЛИЗИНГТІК НАРЫҚҚА ТАЛДАУ
ЖАСАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.1 Қазақстан Республикасындағы лизингтік нарықтың қалыптасуы мен оның
даму ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.2 ҚР-ғы лизингтік операциялардың динамикасын талдау ... ...
III ТАРАУ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ЛИЗИНГТІҢ ДАМУЫНА КЕДЕРГІ КЕЛТІРЕТІН
НЕГІЗГІ МӘСЕЛЕЛЕР ЖӘНЕ ЛИЗИНГТІ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ...
1. Қазақстан Республикасындағы лизингтің дамуына кедергі келтіретін негізгі
мәселелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.2 Қазақстан Республикасындағы лизингтік механизмді жетілдіру ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Пайдаланған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ...
КІРІСПЕ
Бәрімізге белгілі Қазақстан нарықтық қатынастарға еселеніп отырған
дағдарыс кезеңінде өткен. Бұл дағдарыс өндірістің құлдырауы мен
сауда-экономикалық қатынастардың жаппай бұзылуының, бағалардың қарқынды
өсуі мен инфляцияның өршей түсуінің салдары, мұның нәтижесінде
инвестициялық белсенділік күрт төмендеді.
Мұндай жағдай ең алдымен мемлекеттің стратегиялық мүддесін сипаттайтын
экономика салалаларына зиянын тигізді. Ең өзектісі бұл
– құрал-жабдықтардың табиғи және моральдік жағынан тозуы болып табылады.
Ал, бұл дегеніміз өндірістік кәсіпорындардың сапасы жақсы тауар өндіруге
мүмкіндігі жоқтығын көрсетеді, себебі бұрынғы кеңес уақытынан қалған құрал-
жабдықтар өте ескі. Ал өндірістік кәсіпорындардың жаңа, сапалы және қымбат
тұратын, сонымен қатар ғылыми-техникалық прогресс күшінде тез жаңарып және
ескіретін құрал-жабдықтар сатып алуға қаражаттары жетіспейді. Құрал-
жабдықтарды несиеге алу қарыз қаражаттарының қымбат болуынан, сондай-ақ
қиындықтар туғызып отыр. Сондықтан да, мұны ескере отырып, дүние жүзілік
нарықта бәсекеге қабілетті болатын өндіріс құрылысы жайлы сөз қылмауға да
болады. Осыған орай негізгі құрал-жабдықтарды жаңартудың тиімді әдістерінің
бірі күрделі құрылысты қаржыландырудың және инвестицияның ерекше формасы
лизинг болып табылады.
Лизинг (қаржылық жалдау) бизнесі кәсіпкерлік қызметтің ерекше саласына
жатады. Лизинг шетелдерде кең тараған. Демек, лизинг дамыған шет
мемлекеттердің қазіргі заманғы озық технологиясын, құрал-жабдықтарын
алудың тиімді жолдарының бірі. Сонысына қарай оны отандық өндірісті, ауыл
шаруашылығын, көлік пен байланыс салалаларын, қызмет көрсету ісін дамытудың
таптырмайтын тәсілі деуге де болады.
Зерттеу жұмысының мақсаты: Қазақстан Республикасындағы лизингтік
бизнесінің ағымдағы жағдайын талдай отырып, Қазақстанның лизингтік
нарығының дамуын анықтау. Осы мақсатқа сәйкес келесі міндеттер қойылған:
– лизингтің теориялық негізін зерттеу; Сонымен қатар Қазақстан
Республикасында қолданылатын лизинг түрлерін
қарастыру.
– лизингтік төлемдермен есеп айырысу әдістерін қарастыру және Лизинг
Групп компаниясының лизингтік төлемдермен есеп айырысу әдістерін зерттеу.
Лизингтік қаржыландыруға қатысты заңдық актілерді зерттеу және осы
актілердегі енгізілген өзгерістерді анықтау. Жүргізілген зерттеулер мен
мәліметтер негізінде Республикадағы лизингтік нарыққа талдау жүргізу.
Қазақстан Республикасындағы лизингтік нарықтың дамуына кедергі келтіретін
мәселелерді анықтау.
Зерттеу жұмысының обьектісі – Қазақстан Республикасының лизингтік
нарығы. Зерттеу жұмысының пәні – Қазақстан Республикасының нарықтық
экономика субьектілері арасында пайда болатын лизингтік қатынастар.
Бұл дипломдық жұмыстың экономика-теориялық негізі ретінде - Ресейлік
экономист, теоретиктері: Чекмарёва Е.Н., Горемыкин В.А., лизингтік
төлемдердің есеп айырысу әдістерінің негізін салушы Прилуцкий Л., негізінен
лизингтік операциялардың құқықтық аспектілерін зерттеуші Кабатова Е.В.,
батыс елдеріндегі лизингтің дамуын зерттеуші Юсупова А.Т., Бочаров В.В.,
Сушкевич А.Е., Гольдштейн Р.П., және лизингтік бизнестің әр түрлі
аспектілерін зерттеуші отандық ғалымдар: Смағұлов А.С., Сағадиев К.А.,
Мырзахметов А.И., Абдраим Р., Ошақбаев Р., Тағашев И., Левкович А.,
Бархатов А.П., Пермяков Н.Ю. және тағы басқалардың еңбектері алынды.
Сонымен қатар Қазақстан Республикасында шығарылатын ғылыми газет-
журналдардың мақалалары мен Лизинг Групп компания қызметінің кейбір
аспектілерінің талдаулары қолданылды.
Бұл дипломдық жұмыс кіріспеден, 3 тараудан, қорытындыдан және
пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Бірінші бөлімде лизингтің экономика-теориялық негізі қарастырылады.
Лизингтің әртүрлі анықтамалары келтіріледі, лизингтің түрлері мен әртүрлі
негіздер бойынша классификациясы келтіріледі. Теориялық білім мен дүние
жүзілік тәжірибе негізінде лизингтік операциялардың обьектілері мен
субьектілері анықталады. Алынған білім негізінде несие мен құрал
жабдықтарды сатып алумен салыстырғанда лизингтің артықшылықтары мен
кемшіліктері көрсетіледі. Сонымен қатар метаметикалық формулаларды келтіру
арқылы лизингтік төлемдердің есеп айырысу әдістері мен Лизинг Групп
компаниясының лизингтік төлемдермен есеп айырысу әдісі қарастырылады. Және
Республикадағы лизингтік нарықтың құқықтық базасына талдау жасалынады.
Екінші бөлімде Қазақстанның лизингтік нарығының қалыптасуымен және оның
даму ерекшелігі қарастырылады. Сонымен қатар Қазақстандағы лизинг нарығының
дамуына талдау жасалынады. Яғни Қазақстанда қанша лизингтік компания жұмыс
істейді, жасалынған лизингтік мәмілелердің көлемі және олардың қаржыландыру
көздері. Мемлекеттегі лизингтік қызметтің ерекшелігі қарастырылады.
Үшінші бөлімде Қазақстан Республикасындағы лизингтің дамуына кедергі
келтіретін негізгі мәселелер қарастырылады. Яғни жүргізілген зерттеулер
нәтижесінде тежеуіш факторлар бөлініп көрсетіледі. Сонымен қатар, Қазақстан
Республикасындағы лизингті жетілдіру жолдары қарастырылады.
Қорытындыда бүкіл жұмыс бойынша негізгі тұжырымдар беріледі, сонымен
қатар Қазақстан Республикасындағы лизингтік нарықтың дамуына көмектестін
ұсыныстар келтіріледі.
Ι ТАРАУ. ЛИЗИНГТІК ҚЫЗМЕТ КӨРСЕТУДІҢ ТЕОРИЯ-ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ
1. Лизингтің экономикалық мәні және оның түрлері
Лизинг сөзі “to lease” ағылшын етістігінен аударғанда “жалға беру”
дегенді білдіреді. Лизингтің жалға беруден айырмашылығы – жалға беруде
екі тарап қатысады, жалға беруші және жалға алушы, ал лизингте үш
қатынасушы лизинг беруші, алушы және жабдықтаушы.
Жалпы лизинг терминіне берілетін анықтамалар өте көп. Лизингті
арендалық қызмет көрсетулерге, құрал – жабдықтарды реализациялау формасы
мен оны жабдықтау формасына және ұзақ мерзімді аренда формасына, сонымен
қатар экспортты несиелеу, қаржыландыру формасы мен ішкі экономикалық
қызметтің түріне жатқызады.
Дамыған елдерде лизинг – инвестициялық қаржыландырудың бірден-бір
өзекті механизмі, әрі банк бизнесінің баптарында айналымы жүздеген миллиард
долларды құрайтын жоғары табыс көзі болып есептелінеді.
Лизинг мағынасын кеңінен түсіндірудің мәні алынған мүліктерді ұзақ
мерзім (бір жылдан 15-20 жылға) пайдаланғаннан соң, оны қайта өткізуден
туындайтын кешенді мүліктік қатынасқа байланысты. Қашан мүлікті иелену
құқығынан пайдалану құқығы алшақтап, кәсіпорынды пайда табу үшін ұзақ
мерзімді капитал салушылардың қаржыландыру қызметі бейімділігінің
ерекшелігі өзгерген шақта экономикадағы лизинг мәні өзінен-өзі әртүрлі
көріністегі тауарлық үлгіге ауысады [1].
Лизинг – бұл лизинг берушінің өзіне тиесілі құрал-жабдықтарды,
машиналарды, ЭЕМ ұйымдастыру техникаларды, өндірске, сауда-саттыққа және
қоймаға арналған құрылғыларды лизинг алушыға лизингтік төлем төлеу
шартымен, белгіленген мерзімге пайдалануға беруін қарастыратын жалға беру
шартын білдіреді.
Банктердің лизингтік операциялары несиелік операциялармен өте ұқсас
болып келеді. Алайда, лизингтің несиеден айырмашылығы келісім-шартта
көрсетілген төлемдер төленіп, мерзімі аяқталғаннан кейін де, лизинг
обьектісінің лизинг берушінің меншігінде қала беруінен көруге болады. Ал,
несиеде банктің меншік обьектісі ретінде қарыз алушының берген кепілдігі
қалады.
Лизингтік мәміле – бұл лизинг беруші, лизинг алушы және сатушы
(жабдықтаушы) арасындағы лизингтік келісім-шартты жүзеге асыру үшін қажетті
келісім шарттар жиынтығы. Лизингтік мәмілеге келесі субьектілер қатыса
алады:
- Лизинг беруші – лизингтік мәмілені іске асыру барысында меншікті
немесе тартылған ақша-қаржаттары есебінен лизинг обьектісін сатып алып,
лизинг алушыға белгілі төлемге, белгілі уақытқа және шарттар негізінде
уақыты біткен кезде меншік құнының ауысуымен немесе ауысуынсыз уақытша
пайдалануға беретін жеке немесе заңды тұлға.
- Лизинг алушы – лизинг келісім-шартына сәйкес лизинг обьектісін
белгілі бір төлемге, белгілі уақытқа және шарттар негізінде уақытша
пайдалану үшін алуға міндетті жеке немесе заңды тұлға.
- Мүлікті сатушы (жабдықтаушы) – лизинг берушімен сату-сатып алу шарты
негізінде лизинг берушіге немесе лизинг алушыға белгіленген уақытта лизинг
обьектісін сатушы жеке немесе заңды тұлға.
- Банк (немесе басқа да несиелік мекеме) – лизинг обьектісін сатып
алуға қажетті қаржы ресурстарын беретін заңды тұлға. Сонымен қатар лизинг
нарығындағы арнайы субьектілерді көрсетуге болады, оларға:
- Сақтандыру компаниясы – лизинг мәмілесін іске асыру кезінде пайда
болатын әр түрлі тәуекелдерді сақтандыратын заңды тұлға. Лизингтің кез-
келген субьектісі Қазақстан Республикасының резидент немесе резидент емес
тұлға болуы мүмкін, сонымен бірге ол шетел инвесторларының қатысуымен
құрылған кәсіпкерлік қызметтің субьектісі де бола алады.
Қазақстан экономикасының нақты секторын дамытуға қолайлы лизинг
механизмінің сызбасы ұсынылады:
Сызба 1 - Өндірісті дамытуда қолданылатын лизингтік несиелеу
механизмінің сызбасы [2]
Лизингтік несиелеу сызбасының қолданылуы:
1. Банк пен Лизинг компаниясы арасында несиелік келісім-шарт жасалып,
несие беріледі;
2. Лизинг компаниясы алған несиені құрал-жабдық үшін жабдықтаушыға
төлейді;
3. Жабдықтаушы Лизинг компаниясына құрал-жабдығын сатады;
4. Лизинг компаниясы мен лизинг алушы кәсіпорын арасында лизингтік
келісім-шарт жасалады;
5. Жабдықтаушы құрал-жабдықпен жабдықтайды;
6. Лизингті алушы кәсіпорын пайдаланғаны үшін лизингтік төлемдер
жүргізеді;
7. Лизинг компаниясы банкке несие үшін төлемдер төлейді;
8. Сақтандыру компаниялары құрал-жабдықты сақтандырады.
Лизинг обьектісі ретінде ғимараттар мен құрылыстарды, машиналарды,
құрал-жабдықтарды, транспорттық құралдарды, жер учаскелерін және тағы басқа
тұтынылмайтын затттарды қарастыруға болады. Бағалы қағаздар мен табиғи
ресурстар лизинг обьектісі болып табылмайды.
Дамыған мемлекеттердегі қаржы лизингінің жағдайын талдай отырып,
лизингке берілетін обьектілерді келесі топтарға бөлуге болады:
- Транспорттық (ұшақтар, автомобильдер, су кемелері, темір жол
вагондары және тағы басқа);
- Байланыс құралдары (радиостанциялар, спутниктер және тағы басқа)
- Ауыл шаруашылық құрал-жабдықтары;
- Құрылыстық топ (крандар, бетон араластырушылар және тағы басқа)
- Басқа құралдар.
Лизингтің артықшылықтары мен кемшіліктерін келесі пунктермен көрсетуге
болады:
- Лизинг көмегімен кепілге берілетін мүлкі жоқ, ұсақ кәсіпорындарды
несиелеуге болады. Бұл былай: лизингтік мәміле жасалған мерзім бойына
лизинг обьектісі лизингке берушінің меншігінде қалады да, лизинг алушы
банкротқа ұшыраған жағдайда несиелік тәуекел деген болмайды;
- Лизинг 100 %-ға дейін несиелеуді ұсынады, яғни кәсіпорынға қысқа
мерзім ішінде өзінің меншікті капиталын жұмсамай-ақ, жаңа құрал-жабдықты
пайдалана отырып, өнеркәсіптік өнім шығаруға және пайда табуға мүмкіндік
береді;
- Кәсіпорынға мүлікті ссудаға сатып алғаннан, лизинг бойынша алған
қолайлы, себебі, бұл жерде ол кепіл ретінде болады;
- Құрал-жабдықтың лизинг берушінің меншігінде болатындығына байланысты,
өнімнің құнына лизингтік төлемдер ғана қосылып, мүлікке салынатын салықты
жалға беруші өзі төлейді;
- Негізгі қаржылардың импорты, лизинг беруші әкелген қаржы лизинг
тасымалдау үшін және соңғы лизинг алушы қосылған құн салығын төлеуден
босатылады. Мұндай негізгі қаржы құралдардың тізімі республиканың
үкіметімен бекітіледі;
- Қаржылық лизинг марапаты қосылған құн салығының қосылуынан
босатылады;
- Лизинг алушы эксплуатацияны пайдаланудың бірінші жылында эксплуатация
үшін екі норма амортизациясы бойынша төлейді, және осылай салық төлеуден
босатылады;
- Лизинг алушы корпоративті табыс салығы, жер салығына және лизингке
салынатын салығы бойынша инвестиционды салық преференциясын алу мүмкіндігі
бар;
- Несие берушінің көзқарасымен қарағанда, несиенің мақсатты
пайдалануына ешқандай да қадағалау болмайды.
Сонымен қатар лизингтің кемшіліктерін де бөліп көрсетуге болады:
- Жалға алушы құрал-жабдықтың қалдық құнының жоғарлауынан
(әсіресе инфляциядан) ештеңе ұтпайды;
- Ұйымдастырудың күрделілігі;
- Лизинг құны ссудаға қарағанда жоғары, бірақ та ескірген құрал-
жабдықтан туындайтын тәуекелділіктің лизинг берушінің басында болатынын
ұмытпау қажет, сондықтан да ол осындай шығынның орнын толтыру үшін
коммиссияны көбірек алуға тырысады;
Лизингтің түрлерін бөліп көрсету олардың жіктелу белгілеріне байланысты
болады. Олар келесідей сипатталады:
1. жалға алынатын обьектіге қатысы бойынша;
2. лизинг операциясын қаржыландыру түрі бойынша;
3. лизингке берілетін мүліктің түрі бойынша;
4. лизингтік мәмілеге қатысушылардың құрамына байланысты;
5. лизингтік мүліктің өтелу дәрежесіне байланысты;
6. лизингтік операциялар жүргізілетін нарық секторына байланысты;
7. салықтық, кеден және амортизациялық жеңілдіктер мен преференцияларға
қатысына байланысты;
8. лизингтік төлемдердің ретіне байланысты;
Жалға алынатын обьектіге қатысы бойынша лизинг:
- Таза лизинг – бұл жағдайда мүлікті ұстау бойынша барлық шығындарды
лизинг алушы төлейді және ол лизинг берушіге тек таза немесе нетто
төлемдерді аударып отырады. Отандық лизингтік нарықтағы қызметтердің көбісі
таза лизинг болып табылады.
- Толық лизинг – бұл жағдайда лизинг беруші мүлікті ұстау бойынша
барлық шығындарды қаржыландырады. Бағасы бойынша толық лизинг ең қымбат
болып табылады, себебі лизинг берушінің мүлікті ұстау бойынша, қажетті
шикізаттарды әкелу бойынша шығыстары өседі.
- Бөлшектік (частичный) лизинг – бұл жағдайда лизинг беруші мүлікті
ұстау бойынша тек кейбір қызметтерді ғана өзіне алады.
Қаржыландыру түрі бойынша лизинг келесідей бөлінеді:
- Бір жолғы (срочный) лизинг – яғни мүлікті беру бір рет ғана жүзеге
асырылады.
- Қайталанатын (возобновляемый) лизинг – бұл жағдайда бір лизинг
келісім-шартының мерзімі біткен кезде, лизинг келісім-шарты жаңа кезеңге
жасалады. Сонымен бірге белгілі уақыттан кейін обьектінің тозуына және
лизинг алушының қалауына байланысты жаңа мүлік берілуі мүмкін. Қайталанатын
лизингтің тағы бір түрі – бас лизинг. Бас лизинг – лизингтің бұл түрі
лизинг алушыға жаңа келісім-шарт жасамай-ақ жалға алынатын мүлік тізімін
толтыруға мүмкіндік береді.
Лизингтік мәмілеге қатысушылардың құрамы бойынша лизинг:
- Тура лизинг – бұл жағдайда мүліктің иесі өзі обьектіні лизингке
береді. Негізінен мұндай мәмілені классикалық лизингтік мәмілеге жатқызуға
болмайды, себебі лизингтік компания көрініс таппайды.
- Жанама лизинг – бұл жағдайда мүлік лизингке белгілі бір делдал
арқылы беріледі. Бұл мәміле классикалық лизингтік мәмілеге ұқсас болып
келеді, себебі мұнда лизинг алушы, лизинг беруші және жабдықтаушы
көрініс табады.
- Бөлек (раздельный) лизинг (көп жақты) – лизингтің бұл түрі күрделі,
үлкен обьектілерге (әуе техникасы, теңіз кемелері, теміржол техникасы,
бұрғылау қондырғылары) қаржы салымдарын жасау үшін қолданылады. Лизингтің
бұл түрі топтық немесе акционерлік лизинг деп те аталады, себебі мұнда
бірнеше лизинг беруші, банктер жұмыс істеуі мүмкін [2].
Мүлік түріне байланысты лизинг:
- Жылжымайтын мүлік лизингі (ғимараттар мен құрылғылар);
- Жылжымалы мүлік лизингі (автомобиль, самолет, кемелер, техника, құрал-
жабдықтар);
Мүліктің өтелу дәрежесіне байланысты лизинг:
- Толық өтелетін лизинг (немесе толық өтелуге жақын) лизинг, яғни
лизинг келісім-шартының мерзімі аралығында мүліктің толық немесе толыққа
жақын амортизациясы есептеліп, лизинг берушіге мүліктің толық құны
төленеді.
- Толық өтелмейтін лизинг – бұл жағдайда лизинг келісім-шартында
көрсетілген мерзімде, мүлік тек белгілі бір дәрежеде ғана амортизацияланып,
оның тек бір ғана бөлігі өтеледі.
Өтеліну мерзіміне қарай лизинг:
Шұғыл лизинг – бұл мүліктің қызмет мерзіміне қарағанда, оның пайдалану
мерзімінің қысқалығын және мүліктің құнын толық өтемеуімен сипатталады.
Қаржы лизингі – бұл уақытша пайдалануға берген лизинг затының мерзімі
ішінде өзінің толық амортизациялық құнын төлеп шығуымен немесе өзін-өзі
өтеуімен байланысты сипатталады. Қаржы лизингі үлкен күрделі қаржы
жұмсалымын талап ететіндіктен де, оларды банктермен ынтымақтаса отырып
жүзеге асырады.
Лизингтік операциялар жүргізілетін нарық секторына байланысты лизинг:
- Ішкі лизинг – бұл, оның қатысушыларының бір елден болып келуімен
байланысты сипатталады. Халықаралық лизинг – бір тарап немесе барлық
тараптардың әр елден болып келуін сипаттайды. Сыртқы лизинг – экспорттық
және импорттық болып бөлінеді. Экспорттық лизингте шетел лизинг алушы
болса, импорттық лизингте шетел лизинг беруші болып табылады.
Ішкі лизинг Қазақстан Республикасының заңдарымен реттеледі және
субьектілері Қазақстан Республикасының резиденттері болады.
Егер де лизинг беруші Қазақстан Республикасының резиденті болса, яғни
лизинг обьектісі Қазақстан Республикасының резидентінің меншігінде болса,
онда халықаралық лизинг келісім-шарты Қазақстан Республикасының заңдарымен
реттеледі. Ал, егер керісінше болса, онда халықаралық лизинг келісім-шарты
сыртқы экономикалық қызмет облысындағы заңдарымен реттеледі. Қазіргі кезде
дамыған мемлекеттердің шаруашылық тәжірибесінде
лизингтің көптеген түрлері көрініс табады. Олардың ішінде негізгілері
болып:
1. Шұғыл лизинг
2. Қаржы лизинг
3. Қайтарылатын (возвратный) лизинг
4. Үлестік лизинг
5. Тура лизинг
6. Сублизинг
Шұғыл лизинг – ағымдағы жал туралы келісім. Әдетте бұл келісімнің
мерзімі активтің толық амортизациялық кезеңінен аз болады. Яғни, келісім-
шартта көрсетілген жал төлемдері активтің толық құнын өтемейді, сондықтан
актив лизингке бірнеше рет беріледі.
Шұғыл лизингтің ең негізгі ерекшелігі – лизинг алушының келісім-шартты
уақытынан бұрын тоқтата алуы. Сонымен бірге бұл келісімде лизингке
берілетін обьектіге ағымдағы техникалық қызмет көрсету және басқа қызметтер
түрін көрсету туралы шарттар қарастырылады.
Шұғыл лизингтің негізгі обьектілері тез тозатын (моральді) құралдар
(компьютерлер, көшірме техникасы, оргтехниканың көптеген түрлері) және
техникалық күрделі, үнемі қадағалауды қажет ететін техника (жеңіл және жүк
автомобильдері, әуе кемелері т.с.с.).
Жалпы лизингтің бұл түрі лизинг алушы үшін үнемді. Себебі уақытынан
бұрын келісім-шартты тоқтату моральді ескірген құралдарды жаңа бәсекелестік
қабілеттігі жоғары құрал-жабдықтармен ауыстыруға мүмкіндік береді. Сонымен
қатар егер лизинг алушы бір жолғы жобаларды іске асыру үшін мүлікті алған
болса, оның одан әрі мүлікті ұстау және сату жөніндегі қиындықтары
туындамайды. Лизинг берушінің ағымдағы технкалық қызмет көрсетуі артық
персональды ұстаудағы қажеттілікті төмендетеді.
Сонымен бірге шұғыл лизингтің келесі кемшіліктері бар:
- Басқа лизинг түрлеріне қарағанда қымбаттылығы, жал төлемдерінің
жоғары болуы;
- аванстар мен алдын-ала төлемдері салу қажеттілігі;
- уақытынан бұрын өтеу кезінде айып пұлдың төленуі;
- мүлік иелерінің тәуекелді төмендету мақсатында жасаған басқа да
шарттары;
Қаржы лизингі – жалға алушының төлемдері негізінде жалға алынатын
мүліктің толық амортизациялануын қарастыратын келісім. Келісімнің уақытынан
бұрын жалды тоқтатуын қарастырмағандықтан, бұл келісім мүлік иесінің
құралды сатып алу, оған техникалық қызмет көрсету бойынша барлық
шығындардың орнын толтырып, қажетті табыс деңгейін қамтамасыз етеді.
Лизингтің бұл түрі кезінде құралдарды орнату және ағымдағы қызмет көрсету
бойынша барлық шығындар жалға алушы есебінен қаржыландырылады. Сонымен
қатар көбінде бұл лизинг түрінде келісім уақыты біткен кезде жалға
алушы негізгі құралды қалдық құны бойынша
сатып алуға құқылы.
Шұғыл лизингке қарағанда қаржы лизингі кезінде мүлік иесінің тәуекелі
едәуір төмен болады. Былай қарағанда бұл келісім банктің ұзақ мерзімді
несиесіне өте ұқсас болып келеді. Себебі құрал-жабдықтың құнының толық
өтелуін, кезеңдік төлемдердің төленуін және жалға алушының өз міндеттерін
орындамаған жағдайда оны банкрот деп жариялау құқығын қарастырады.
Қаржы лизингінің обьектілеріне: жылжымайтын мүлік (жер, ғимараттар, мен
құрылғылар), сонымен қатар ұзақ мерзімді өндіріс құралдары жатады. Қаржы
лизингі қайтарылатын және үлестік лизингтің базасы болып табылады.
Қайтарылатын лизингті – екі келісімнен тұратын жүйе ретінде қарастыруға
болады. Бұл келісім кезінде құралдың иесі оны үш тұлағаға сатады да, сол
сәтте үш тұлға жалға алушымен ұзақ мерзімді жал келісім-шартына отырады.
Бұл кезде сатып алушы ретінде әдетте коммерциялық банктер, инвестициялық,
сақтандыру немесе лизингтік компаниялар көрініс табады. Яғни келісімнің
нәтижесінде мүлік иесі ғана ауысады, ал пайдаланушы өзгермейді.
Өз алдына инвестор сатушының мүлкіне меншік құқығын кепілдікке ала
отырып, мүлік иесін несиелендіреді деп айтуға болады. Мұндай келісімдер
негізінен іскерлік белсенділіктің төмендеуі кезінде, кәсіпорындардың
қаржылық жағдайының тұрақтылығын қамтамасыз ету мақсатында жүргізіледі.
Үлестік лизинг – қаржылық лизингтің бір түрі. Лизингтің бұл түрі
үшінші жақтың (инвестордың) қатысуын қарастырады. Әдетте инвестор түрінде
банк, сақтандыру немесе инвестициялық компаниялар жұмыс істейді. Бұл
келісім кезінде лизингтік компания ұзақ мерзімді жал келісім-шартын жасап,
лизингтік обьектіні тартылған қаражаттар есебінен сатып алады. Алынған
заемның кепілі ретінде әдетте сатып алынатын мүлік немесе негізгі құрал
болып табылады, тартылған қаражаттар болашақ кезеңдердегі лизингтік
төлемдер есебінен өтеліп отырады. Сонымен қатар лизингтік компанияның
салықтық және заемды өтеу кезінде жеңілдіктерді пайдалануға мүмкіншілігі
туады.
Лизингтің бұл түрінің негізігі обьектілеріне қымбат бағалы активтер
(пайдалы қазбалар, кен орны, өндіруші салалар құрал-жабдықтары) жатады.
Тікелей лизинг – лизингтің бұл түрі кезінде жалға алушы жалға берушімен
қажетті құрал-жабдықтар мен негізгі құралдарды жалға беру туралы келісім-
шарт жасасады. Көп жағдайларда лизинг беруші мен лизинг обьектісін өндіруші
бір тұлға болады. Яғни келісім-шарт тікелей өндірушімен жасалынады.
Әлемдегі өз өнімін лизинг негізінде сататын ірі компанияларға IBM, Xerox,
GATX, көптеген әуе кемелерін, теңіз кемелерін және автокөліктерін өндіруші
компаниялар жатады.
Сублизинг – сублизинг келісім-шартымен рәсімделетін, лизинг обьектісін
пайдалану құқығын үшінші тұлғаға беруімен сипатталатын
ерекше қатынастар түрі.
Сублизинг кезінде сублизингті іске асырушы тұлға лизинг обьектісін
лизинг берушіден лизинг келісім-шарты негізінде үшінші тұлғаға уақытша
пайдалануға береді. № 78 – ІІ 05.07.2000 ж. Қаржы лизингі туралы [3]
Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес лизинг алушының лизинг төлемдерін
төлеу бойынша өзінің міндеттемелерін үшінші тұлғаға аударуға тиым салынады.
Обьектіні сублизингке беру кезінде лизинг берушінің жазбаша рұқсаты
міндетті түрде болуы керек.
Халықаралық сублизинг – халықаралық лизингтің бір түрі болғандықтан, ол
да халықаралық лизингтің заңдарына сәйкес жүзеге асырылуы керек.
Халықаралық сублизингтің бір ерекшелігі ретінде лизинг обьектісінің
Қазақстан Республикасының кедендік шекарасы арқылы тек сублизинг келісім-
шартының мерзімі аралығында ғана өтуін көрсетуге болады.
1. 2 Лизингтік төлемдер және олармен есеп айырысу әдістері
Лизингтік келісім-шартты ұйымдастырудың ең маңызды тізбесі – бұл
лизингтік төлемдердің көлемі мен құрамы болып табылады. Лизингтік
төлемдерді анықтаудың обьективті негізі – лизинг обьектісінің жай-күйі мен
құны, амортизация нормасы, мерзімі және басқа да шарттар болып табылады.
Сонымен лизинг үшін төлемақы дегеніміз не, ол нені білдіреді, және оның
экономикалық табиғаты қандай? Экономикалық әдебиеттерде бұл сұрақтарға
әртүрлі жауаптар беріледі. Көп жағдайларда лизингтік төлемдерді құрылыстар
мен ғиматараттардың, құрал-жабдықтардың толық немесе жартылай амортизациясы
деп түсінеді.
Бірақ мұндай көзқарастар өзінің табиғаты жағынан көп компонентті
сипатқа ие, лизингтік төлемдердің экономикалық құрылымын толық қамтып
көрсетпейді.
Лизинг үшін төлемақы – бұл лизинг обьектісін пайдалану процессіндегі
пайда болған табысты бөлу бойынша жалға алушы мен меншік иесінің
экономикалық қатынастарының формасы. Лизинг үшін төлемақы кәсіпкерлік
қызметті ынталандыру мен капиталды жинақтау, өндірістік қаражаттың құнын
өтеу сияқты функцияларды жүзеге асырады. Ең қарапайым түрде лизингтік
төлемдер – бұл мүлікке деген меншік құқығын реализациялаудың экономикалық
формасының бір түрі. Құрал-жабдықтарды немесе басқа обьектілерді лизингке
бергенде меншіктенуші оның құнын капиталға деген пайыздың үстемесімен
қайтаруға құқығы бар. Лизингтің төлемнің обьективті негізі – бұл мүліктің
құны мен жай-күйі, мерзімі, амортизация нормасы, пайызы, салық жеңілдіктері
болып табылады.
Лизингтік төлемнің ең негізгі 3 компоненттін бөліп көрсетуге болады:
- экономикалық элементтер бойынша төлем құрылымы;
- төлем деңгейі мен көлемі;
- есеп айырысу әдісі.
Лизингтік төлемдерді анықтаудың ең маңызды принциптерінің бірі – жалға
алынған қаражаттарды сәйкес өсіммен қайтару. Бірақ лизинг обьектісінің
қайтару құнының шамасы сауда заты болмауы тиіс. Лизинг келісім-шартын жасау
кезінде лизинг обьектісінің қайтару құны алдын-ала белгілі болады және ол
мүлікті пайдалану мерзімінде лизингтік төлемдер құрамында өзгеріссіз
болады.
Лизингтік төлемдердің мөлшерін анықтаудың методологиялық негізі –
лизинг алушының жалпы табысты бөлу механизмі болып табылады. Бұл механизм
табыстың орташа деңгейінде лизинг затының меншік иесі және лизинг алушының
екі жақты тиімді мүдделерін қамтуы тиіс. Яғни жалға алушы лизингтік
төлемақыны төлегеннен кейін, өнімді реализациялаудан түскен түсім мен
өндірістік шығындарды өтеп қана қоймай, сонымен қатар жеке жұмсалымдар мен
өндірісті кеңейтуге қажет пайда табуы да тиіс. Және де лизинг беруші де
лизингке берілген мүлігі үшін табыс алуы тиіс.
Сызба 2 – Лизингтік төлемдердің классификациясы [2]
Төлем жасау формасына қарай лизингтік төлемдер мынадай түрлерге
бөлінеді:
1. Ақшалай формадағы лизингтік төлем. Яғни төлемнің барлығы
ақшалай формада жүргізіледі.
2. Компенсациялық формадағы лизингтік төлем. Мұнда төлемақы – лизингтік
келісім-шартта көрсетілген өндірілетін өнім түрінде немесе қызмет көрсету
формасында жүзеге асырылады.
3. Аралас формадағы лизингтік төлем. Мұнда бірінші және екінші түрдегі
төлемдер қарастырылған.
Төлемдерді есептеу әдістеріне байланысты:
1. лизинг алушының қосымша қызмет көрсетулері үшін төлемді және
коммиссиялық сыйақысын, заемдық қаражаттарды пайдаланғаны үшін төлемді,
амортизациялық аударымдарды кірістіретін төлемнің тіркелген сомасы;
2. аванстық төлемдер, яғни лизинг келісіміне қол қою кезінде лизинг
алушы аванс төлейді. Бірақ лизингтік төлемдер толығымен төленген кезінде
аванс есептеледі.
3. лизинг келісімінің әрекет ету периодындағы барлық төлемдерді және
лизинг келісім-шартының әрекет ету мерзімі аяқталғаннан кейін мүлікті өз
меншігіне алу үшін оның құнын есептеп, жинақтайтын минимальды төлемдер;
4. белгілі бір негізде (лизинг обьектісінде өндірілген өнімнің өткізу
көлемі, өткізуден түскен түсім немесе басқа да көрсеткіштер) анықталатын,
белгілі бір белгіленген пайызға негізделетін анықталмаған төлемдер;
Сонымен қатар лизингтік төлемдерді төлем жасау мерзімдеріне қарай:
1. лизингтік келісім-шартта келісілген төлем жасау графигі бойынша
(жылдық, тоқсандық, айлық) төленетін периодты төлемдер;
2. аванстық төлем жасау жағдайында периодты төлеммен бірге төленетін
бір жолғы төлемдер;
Лизингтік төлем жасау әдісіне қарай:
1. пропорционалды тең үлесте төленетін желілік төлемдер;
2. алғашқыды аз сомамен, содан кейін бірте-бірте көбейтіліп төленетін
прогрессивті төлемдер.Төлем жасаудың бұл түрін көбіне шектеулі капиталы бар
енді ашылған кәсіпкерлік ұйымдар қолданады.
3. Бірте – бірте кемітіліп төленетін регриссивті төлемдер. Мұндай
төлемдер мүлік иесінің тәуекелдігін төмендетеді және лизинг алушының
еріктерін кеңейтеді.
4. ауыл – шарушылығында және маусымдық сипатқа ие өнімді ұқсататын
өндіріс салаларында қолданатын маусымдық төлемдер;
Лизингтік төлемдермен есеп айырысу келесі тізбекте жүзеге асырылады:
- лизингтік төлемдермен жыл сайын есеп айырысу;
- лизинг келісім-шартының әрекет ету мерзіміндегі лизингтік
төлемдердің жалпы сомасымен есеп айырысу;
- төлем жасау түріне, төлемдерді есептеу әдісіне және төлемнің
мерзіміне байланысты лизингтік жарналармен есеп айырысу;
Лизингтік төлемдердің жалпы сомасымен есеп айырысу келесі формуламен
жүзеге асырылады:
ЛТ = АА+НТ+КС+ҚҚТ+ҚҚС (1)
Мұнда, ЛТ – лизингтік төлем;
АА – лизинг берушіге тиесілі амортизациялық аударымдар;
НТ – лизинг алушының обьектісін сатып алғаны үшін төленетін несиелік
төлем;
КС – лизинг берушінің коммиссиялық сыйақылары;
ҚҚТ – лизинг берушіге қосымша қызметтер үшін төлем;
ҚҚС – лизинг берушіге көрсетілген қызметтері үшін лизинг алушымен
төленетін қосымша құн салығы;
Амортизациялық аударымдар келесі формуламен табылады:
АА = (БҚ*АН)100 (2)
Мұнда, БҚ – лизингтік обьектінің баланстық құны;
АН – амортизация нормасы (пайызбен)
Лизинг берушінің несиелік қаражаттарды пайдаланғаны үшін төлем НТ
келесі әдіспен есептеледі:
НТ = (НҚ*НС)100 (3)
Мұнда, НҚ – несиелік қаражаттар;
НС – несиені пайдаланғаны үшін пайыз ставкасы (пайызбен)
Осыған байланысты несилік қаражаттар келесідей түрде анықталады:
Т
НҚ = Сомма (( ҚҚб+ҚҚа)2) (4)
Мұнда, Т – лизингтік келісім жасалатын мерзім (жылмен);
ҚҚб және ҚҚа – мүліктің қалдық құны, сәйкесінше жылдың басы және жылдың
аяғына;
Лизинг берушіге коммиссиялық сыйақы екі жақтың келісімімен:
- мүліктің баланстық құнынан
- лизинг обьектісінің орташа жылдық қалдық құнынан пайызбен
белгіленеді.
Сонда:
КС = р*БҚ (5)
Мұнда, КС – есеп айырысу жылындағы лизинг берушінің коммиссиялық
сыйақылары;
Р – баланстық құннан жылдық пайыз есебімен коммиссиялық сыйақы
ставкасы;
БҚ – келісім-шарт мүлігінің баланстық құны.
Немесе:
КС = ((ҚҚб+ҚҚа)2)*(ССт100) (6)
Мұнда, ҚҚб және ҚҚа – мүліктің қалдық құны сәйкесінше жылдың басы және
аяғына;
ССт – мүліктің орташа жылдық қалдық құнынан пайыз есебімен коммиссиялық
сыйақы ставкасы.
Сонымен, лизинг берушінің коммиссиялық сыйақысы мына формуламен
есептейміз: Т
КС = сомма (КС) (7)
Мұнда, Т – лизингтік келісім-шарт мерзімі (жылдық).
Лизинг берушінің қосымша қызметі үшін төлем ҚҚТ келісім-шартта
қарастырылған әрбір көрсетілген қызметі үшін шығындарды жиынтықтау арқылы
табылады.
Қосымша құнға салынатын салық келесі жолмен анықталады:
ҚҚС = (Т*ҚҚС)100 (8)
Т – қосылған құн салығы салынатын түсім;
ССТ – қосылғсн құнға салынатын салықтық ставка (пайыз есебімен)
Егер ҚҚС лизинг берушімен төленетін болса, онда түсімге Т
амортизациялық аударымдар, несиелік төлемдер, лизинг берушіге қосымша
қызмет көрсетулер үшін төлемдер және комиссиялық сыйақылар кірістіріледі,
яғни :
Т = АА+НТ+КС+ҚҚТ (9)
Жыл сайын төленетін лизингтік шамасы мына формуламен анықталады:
ЛЖж = ЛТТ (10)
ЛЖж – жылдық лизингтік жарнаның көлемі;
ЛТ – лизинг келісім-шартының әрекет ету периодындағы лизингтік
төлемдердің жалпы сомасы;
Т – лизинг келісім-шартының әрекет ету мерзімі (жылмен)
Лизингтік төлемдерді ай сайын немесе тоқсан төлеген кезде, жылдық
лизингтік жарнаны сәйкесінше 4-ке немесе 12-ге бөлу керек.
Енді лизингтік төлемдермен есеп айырысу әдістерінің басқа түрлерін
қарастырайық.
Құрылыс саласындағы техниканы жалға алушыларды біріктіретін американдық
дистрибьютерлер ассоциациясы келесі әдісті қолданады.
ЛТа = ЖШаК+Р (11)
ЛТа – айлық лизингтік төлемнің көлемі;
ЖШа – лизинг берушінің айлық жалпы шығындары;
К – құрал-жабдықты пайдалану коэфициенті (лизинг құрал-жабдығын
пайдалану мерзімінің болжалды уақытының күнтізбелік уақытқа қатынасы);
Р – баланстық табыс сомасы, яғни пайызды және салықты төлегенге дейінгі
табыс.
Өз кезегінде лизинг берушінің айлық жалпы шығындары мыналарды
кірістіреді:
ЖШа = (С1+С2+С3+С4+С5+С6)12 (12)
Мұнда, С1 – жылдық амортизация сомасы;
С2 – лизинг обьектісін сақтандыру бойынша шығындар;
С3 – құрал-жабдықтарды техникалық қызмет көрсету бойынша шығындар;
С4 – лизингке берілетін құрал-жабдықтарды сатып алуға берілетін несиеге
төленетін пайыз;
С5 – лизинг беруші фирманың жалпы шығындары;
С6 – қосымша шығын. Құрал-жабдық амортизациясының жылдық сомасы келесі
түрде есептеледі:
С1= (Б1-Б2)Т
(13)
Мұнда, Б1 – құрал-жабдықтың жаңа бағасы (құрал-жабдықты тексеруге,
қондыруға, монтаждауға және лизинг алушыға жеткізуге, оны пайдалану бойынша
кеңестерге кететін шығындарды қосқанда);
Б2 – құрал-жабдықты пайдалану мерзімі біткеннен кейін, оны өткізу
бойынша қалдық құн;
Т – құрал-жабдықты пайдаланудың экономикалық тимді мерзімі (амортизация
мерзімі) жылмен есептегенде.
Лизингтік төлемдермен есеп айырысудың берілген әдісі әмбебап болып
табылмайды. Жасалатын әрбір келісім-шарт жеке тәсілді қажет етеді, сонымен
қатар әрбір жағдайда лизингтік төлемнің көлемі лизингтік келісімнің
ерекшелігіне, лизинг түріне және таңдалған төлем жасау түріне байланысты
болады.
СНГ елдерінің министрліктері мен институттарының әдістемелік ұсыныстары
лизинг мүлігінің пайдаланушыларына:
- оперативтік лизинг бойынша;
- толық амортизациясымен қаржылық лизинг бойынша;
- жедедетілген амортизация механизмін қолданатын және келісім-шарт
жасау кезінде аванс төленетін қаржылық лизинг бойынша;
- келісім-шарт мерзімі аяқталғаннан кейін, лизинг алушыға лизинг
мүлігін қалдық құнмен сатып алуға құқық беретін қаржылық лизинг бойынша
келісім-шарттар негізінде лизингтік төлем ақыны жеңіл түрде жүзеге асыруға
көмектесуге бағытталған.
Бірақ лизингтік төлемнің мөлшерін тиімді және математикалық дәл
анықтайтын басқа әдіс бар. Бұл – есеп айырысудың ануеттік (нақты қарыз
бойынша төлем) әдісі.
Қаржыландыру пайызы қарыз сомасына есептеледі. Амортизация геометриялық
прогрессияда өседі, ал пайыз кемиді.
Сонымен қатар бұл әдіс лизингтік төлемдірдің әр түрлі болатындығын
қарастырады:
- келісім-шартта белгіленген тәртіп бойынша төленетін және екі жақпен
келісілген лизингтік төлемнің тіркелген сомасын. Әдетте төлем графигі
жасалады.
- Аванспен берілетін төлемді;
- Анықталмаған лизингтік төлем. Бұл жағдайда тіркелген сома емес,
өткізу көлемінен алынған пайыз, индекс бағасы және басқа да шарттар
белгіленеді.
Төлем жасау тәсілдері бір жолғы және периодты болуы мүмкін.
Бір жолғы төлемдер әдетте мәмілені қаржыландыруды тауарды жеткізушінің
сату – сатып алу келісім-шартын орындау кезеңінде немесе тауарға жүктелім
(өндірістік, сақтандыру, транспорттық шығындарды және т.б. төлеу )
кезеңінде ғана қарастырады. Ал периодты төлемдер келісім-шарттың қолданылу
мерзімінің ұзақтығына байланысты жүзеге асарылады.
Олар:
- келісім-шарттың ағымдағы теңдей төлемдері
- мерзім сайын ұлғайтылатын төлемдер
- нақты бастапқы жарна
- жеделдетілген төлем
Алынған тәсілге сәйкес лизингтік төлеммен есеп айырысу формуласы
келесідей түрде болады:
И : Т
Р = А * ---------------------------- ;
(14)
Т* П
1 – 1 : (1+ И : Т)
Мұнда, Р – лизингтік төлемдер сомасы;
А – лизингтік мүліктің құны;
П – келісім-шарт мерзімі;
И – лизингтік пайыз ставкасы;
Т- лизингтік төлемнің кезеңділігі (периодичность).
Егер келісім-шартта лизинг обьектісі құнының ішінара төлемі
қарастырылса, онда жалпы төлем сомасын оның қалдық құнын ескеру арқылы
есептеу керек. Ол үшін дисконттық көбейткіш формуласын қолдану қажет:
1
ҚҚк = -----------------------------;
Т* П
(15)
1+ҚҚ * 1 : (1 + И : Т)
ҚҚк – қалдық құн бойынша түзетулер коэффициенті;
ҚҚ – бастапқы құнның пайыздық қалдық құны.
Егер тоқсандық есеп айырысу кезінде лизингтік төлемдер аванс түрінде
төленсе, онда есеп айырысу формуласына аванстық төлем бойынша түзетулер
коэффициенті енгізіледі. Ол келесідей түрде болады:
1
Кат = --------------------;
1+ И : Т
(16)
Мұнда:
Кат – аванстық төлем бойынша түзетулер коэффициенті.
Алайда бұл соманы – негізгі, бірақ толық емес деп есептеуге болады.
Сонымен қатар лизингтік төлемнің мынадай элементтерін ескеру қажет:
тәуекелділік сыйақысы, лизингтік келісім-шартта қарастырылған лизинг
берушінің қосымша қызметі үшін төлем, лизингтік мүлікті сақтандыру
төлемдері, егер ол лизингтік компанияда сақтандырылса;
Келтірілген лизингтік төлеммен есеп айырысу әдістері әмбебап болып
қарастырылмайды. Себебі әрбір нақты лизингтік мәміле жеке тәсілді талап
етеді.
Қазақстандағы лизингтік компаниялар лизингтік төлеммен есеп айырысудың
өзіндік түрін қолданады. Мысалы: Лизинг Групп компаниясы аннуитеттік төлем
жасау түрін қолданады. Яғни лизинг алушыға ыңғайлы ай
сайын бірдей соманы төлейтін төлем. Аннуитет – бұл ұзақ мерзім бойына
төленетін тұрақты ақшалай төлемдер тізбесі.
Қазіргі уақытта төлеммен есеп айырысу Microsoft Excel программасында
ПЛТ функциясымен жүзеге асырылады: ПЛТ (ставка; кпер; пс; бс; тип)
Мұнда, ставка – пайыздық қойылым, лизинг берушіге сыйақы
Кпер – төлемнің жалпы саны;
Пс – тауардың ағымдағы құны немесе жалпы сома;
Бс – болашақ құнның талап етілген мәні, немесе соңғы төлемнен кейінгі
қалдық қаражаттар.
Тип – төлем жасау керектігін білдіретін 1 немесе 0 сандары. Егер
төлемдерді период басында жасау керек болса, онда Тип 1 тең, ал егер
төлемдер период аяғында жасалса, онда Тип 0 тең. Мысалы, келесі берілген
мәліметтерден формула мынадай түрде болады:
Кесте 1 – Берілген мәліметтер
лизинг мүлігінің құны 100 000,00 тенге
лизинг берушінің сыйақы ставкасы 23,00% жылдық
аванс ставкасы 20,00% сомадан
аванс сомасы 20 000,00 тенге
лизинг мерзімі 37 ай
= - ПЛТ (23%12; 37; 100 000,00 – 20 000,00; 0; 0)
Аннуитет, айлық лизинг төлем мынаған тең 3 038,51 тенге.
Жоғарыда келтірілген лизингтік төлеммен есеп айырысу формуласы
Қазақстан нарығындағы лизингтік компаниялардың жұмыс істеу шарттарына
толығымен бейімделген.
Сонымен қатар келтірілген есеп айырысу Microsoft Excel программасын
қолданбай-ақ жүзеге асырылады. Айлық төлеммен есеп айырысудың аннуитеттік
сызбанұсқасы (АННУИТЕТ – тең төлемдер ағымы). Бұл сызбанұсқада пайыздық
сыйақы мен негізгі борыштың бір бөлігін өтеу мүмкіндігі кірістірілген.
Аннуитет = Пайыздық сыйақы + Негізгі борыштың бір бөлігін өтеу
Осылай, әрбір айлық төлемнен кейін, негізгі борыш сомасы азаяды және әр
ай сайын пайыздық сыйақы ағымдағы борыштың қалдығына есептеледі.
Арнайы есеп айырысу формуласын пайдалану клиенттің ай сайын несиені
және несие бойынша сыйақыны өтеу үшін компанияға төлейтін өзгеріссіз ақша
сомасын алдын – ала есептеуге мүмкіндік береді.
Несиені өтеудің мұндай әдісі бүкіл дүние жүзінде қабылданған және
борышкердің несиені өтеудің ыңғайлылығымен шартталған.
Аннуитеттік төлеммен есеп айырысудың математикалық формуласы келесідей
түрде болады: айлық төлеманнуитет = (қаржыландыру сомасы * айлық ставка *
(1+ ай. Ставка\мерзім ай сайын)((1+ай.ставка) мерзім ай сайын – 1).
Жоғарыда келтірілген мысалды қайтадан есептейік:
Кесте 2 – Берілген мәліметтердің есептесі
лизинг затының құны 100 000,00 тенге
қаржыландыру сомасы 80 000,00 тенге
лизинг берушінің сыйақы ставкасы 23,00% жылдық
лизинг берушінің айлық сыйақы ставкасы 0,019167
аванс ставкасы 20,00% сомадан
аванс сомасы 20 000,00 тенге
лизинг мерзімі 37 ай
Аннуитет = (80 000,00 * (23,00%12) * (1+23,00%12) ^37)
((1+23,00%12) ^ 37-1) = 3 038,51 тенге
Жоғарыда берілген деректерге лизингтік төлемдер графигінің мысалын
келтірейік:
Кесте 3 – Лизингтік төлемдер графигі
Лизингтік төлемдерді өтеу графигі
есептеу бірлігі тенге периодтық пайыз 1,92%
ставкасы
пайыз ставкасы (жылдық) 23,00% төлемдер саны 12
лизинг мерзімі (айлық) 37 лизинг бойынша жалпы 37
төлемдер
төлем жасау периоды 1ай лизинг құны 132
424,97
құрал-жабдық құны 100 000,00 соның ішінде лизинг 32 424,97
бойынша пайыздар
аванс ставкасы 20,00% аннуитет 3 038,51
аванстық төлем 20 000,00 төлемнің мерзімін 0
ұзарту
төлемдер төлем жасау пайыздарды негізгі толық өтелмеген
(период) күні өтеу борышты лизингтік бөлігі
өтеу төлем
0 20 маусым,2006 20 000,00 20 000,00 80 000,00
1 20 шілде,2006 1 533,33 1 505,18 3 038,51 78 494,82
2 20 тамыз,2006 1 504,48 1 534,03 3 038,51 76 960,79
3 20 1 475,08 1 563,43 3 038,51 75 397,36
қыркүйек,2006
4 20 қазан,2006 1 445,12 1 593,40 3 038,51 73 803,96
5 20 қараша,20061 414,58 1 623,94 3 038,51 72 180,03
6 20желтоқсан,201 383,45 1 655,06 3 038,51 70 524,97
06
7 20 қаңтар,20061 351,73 1 686,78 3 038,51 68 838,18
8 20 ақпан,2006 1 319,40 1 719,11 3 038,51 67 119,07
9 20 наурыз,20061 286,45 1 752,06 3 038,51 65 367,00
10 20 сәуір,2006 1 252,87 1 785,65 3 038,51 63 581,36
11 20 мамыр,2006 1 218,64 1 819,87 3 038,51 61 761,49
12 20 маусым,20071 183,76 1 854,75 3 038,51 59 906,74
13 20 шілде,2007 1 148,21 1 890,30 3 038,51 58 016,44
14 20 тамыз,2007 1 111,98 1 926,53 3 038,51 56 089,91
15 20 1 075,06 1 963,46 3 038,51 54 126,45
қыркүйек,2007
16 20 қазан,2007 1 037,42 2 001,09 3 038,51 52 125,36
3-ші кесте жалғасы
17 20 қараша,2007999,07 2 039,44 3 038,51 50 085,92
18 20 959,98 2 078,53 3 038,51 48 007,39
желтоқсан,2007
19 20 қаңтар,2008920,14 2 118,37 3 038,51 45 889,01
20 20 ақпан,2008 879,54 2 158,97 3 038,51 43 730,04
21 20 наурыз,2008838,16 2 200,35 3 038,51 41 529,69
22 20 сәуір,2008 795,99 2 242,53 3 038,51 39 287,16
23 20 мамыр,2008 753,00 2 285,51 3 038,51 37 001,65
24 20 маусым,2008709,20 2 329,31 3 038,51 34 672,34
25 20 шілде,2008 664,55 2 373,96 3 038,51 32 298,38
26 20 тамыз,2008 619,05 2 419,46 3 038,51 29 878,92
27 20 572,68 2 465,83 3 038,51 27 413,08
қыркүйек,2008
28 20 қазан,2008 525,42 2 513,10 3 038,51 24 899,99
29 20 қараша,2008477,25 2 561,26 3 038,51 22 338,73
30 20 428,16 2 610,35 3 038,51 19 728,37
желтоқсан,2008
31 20 қаңтар,2009 378,13 2 660,39 3 038,51 17 067,99
32 20 ақпан,2009 327,14 2 711,38 3 038,51 14 356,61
33 20 наурыз,2009 275,17 2 763,34 3 038,51 11 593,27
34 20 сәуір,2009 222,20 2 816,31 3 038,51 8 776,96
35 20 мамыр,2009 168,23 2 870,29 3 038,51 5 906,67
36 20 маусым,2009 113,21 2 925,30 3 038,51 2 981,37
37 20 шілде,2009 57,14 2 981,37 3 038,51 0,00
Барлығы 32 424,97 100 000,00132 424,97
Жоғарыда мысалға келтірілген графиктің деректерін және калькуляторды
пайдаланып, лизинг затының нақты қымбаттауын немесе нақты тиімді ставканы
есептеп шығаруға болады.
= лизинг бойынша пайыздар (қаржыландыру сомасылизинг мерзімі
жылмен*100% =32 424,9780 000,003*100% = 13,51% жылдық.
Осылайша, қарыз қалдығына есептелген 23% жылдық, аннуитеттік есептеу
кезінде 13,51% жылдық болады.
Әрине, қаржыландыру шарттары әр түрлі болған кезде, қаржыландырудың
нақты ставкасы да тұрақсыз болады.Оған қаржыландыру ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz