Ағылшын тілін оқыту технологиялары
Кіріспе
1. АҒЫЛШЫН ТІЛІНЕ ОҚЫТУ ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫНЫҢ ТЕОРИЯСЫ МЕН ТӘСІЛДЕРІ
1.1 АҒЫЛШЫН ТІЛІ САБАҚТАРЫНДА ОҚУШЫЛАРДЫҢ ТЫҢДАН ТҮСІНУ ІСКЕРЛІКТЕРІ МЕН ДАҒДЫЛАРЫН ДАМЫТУ
1.2 КОММУНИКАТИВТІ ӘДІСТІН ТҮСІНІГІ
1.3 КОММУНИКАТИВТІК ӘДІСПЕН ҮЙРЕТУ
2. КОММУНИКАТИВТІ ОҚЫТУ ӘДІСІНІҢ ШЕТЕЛ ТІЛІ САБАҒЫНДА АЛАТЫН ОРНЫ
2.2 КОММУНИКАТИВТІ ӘДІСПЕН ОҚЫТУДЫҢ ТИІМДІ ЖОЛДАРЫ
2.3 МОДУЛЬДІК ТЕХНОЛОГИЯСЫ АРҚЫЛЫ КОММУНИКАТИВТІ ӘДІСПЕН МЕҢГЕРТУ
2.3 КОММУНИКАТИВТІ ӘДІСПЕН ҮЙРЕТУДІҢ МӘСЕЛЕЛЕРІ
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТ
1. АҒЫЛШЫН ТІЛІНЕ ОҚЫТУ ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫНЫҢ ТЕОРИЯСЫ МЕН ТӘСІЛДЕРІ
1.1 АҒЫЛШЫН ТІЛІ САБАҚТАРЫНДА ОҚУШЫЛАРДЫҢ ТЫҢДАН ТҮСІНУ ІСКЕРЛІКТЕРІ МЕН ДАҒДЫЛАРЫН ДАМЫТУ
1.2 КОММУНИКАТИВТІ ӘДІСТІН ТҮСІНІГІ
1.3 КОММУНИКАТИВТІК ӘДІСПЕН ҮЙРЕТУ
2. КОММУНИКАТИВТІ ОҚЫТУ ӘДІСІНІҢ ШЕТЕЛ ТІЛІ САБАҒЫНДА АЛАТЫН ОРНЫ
2.2 КОММУНИКАТИВТІ ӘДІСПЕН ОҚЫТУДЫҢ ТИІМДІ ЖОЛДАРЫ
2.3 МОДУЛЬДІК ТЕХНОЛОГИЯСЫ АРҚЫЛЫ КОММУНИКАТИВТІ ӘДІСПЕН МЕҢГЕРТУ
2.3 КОММУНИКАТИВТІ ӘДІСПЕН ҮЙРЕТУДІҢ МӘСЕЛЕЛЕРІ
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТ
Жұмыстың жалпы сипаттамасы. Жұмыстың кіріспе бөлімінде зерттеудің өзектілігі, мақсаты мен міндеттері, нысаны, зерттеу барысында қолданылған әдістер, зерттеудің теориялық және практикалық құндылығы айқындалады. Қорғауға ұсынылатын негізгі тұжырымдар анықталып, зерттеу жұмысының талқылануы мен жариялану барысы баяндалады.
Негізгі бөлімде білім беру жүйесіндегі жаңа технологиялардың алатын орны, мектепте оқушылардың ауызекі сөйлесу әрекеттерін белсендіру мен қарқынды дамытудың, сапалы әрі тиімді жолы ретінде коммуникативті оқыту технологиясын ағылшын тілі сабағында қолдану жолдары ғылыми-теориялық тұрғыдан баяндалған. Екінші бөлімде тәжірбиелік жұмыстардың әдістемесі мен материалдары талқыланған.Коммуникативті оқыту технологиясын енгізе отырып оқушылардың тілге қызығушылығын арттыру тәсілдері айтылған. Эксперимент жұмыстарының нәтижелері берілген. Қорытындыда жалпы жұмыстың мазмұны педагогикалық, әдістемелік теориялар мен дидактикалық қағидаларды басшылыққа ала отырып жасалғандығы көрсетілген.
Негізгі бөлімде білім беру жүйесіндегі жаңа технологиялардың алатын орны, мектепте оқушылардың ауызекі сөйлесу әрекеттерін белсендіру мен қарқынды дамытудың, сапалы әрі тиімді жолы ретінде коммуникативті оқыту технологиясын ағылшын тілі сабағында қолдану жолдары ғылыми-теориялық тұрғыдан баяндалған. Екінші бөлімде тәжірбиелік жұмыстардың әдістемесі мен материалдары талқыланған.Коммуникативті оқыту технологиясын енгізе отырып оқушылардың тілге қызығушылығын арттыру тәсілдері айтылған. Эксперимент жұмыстарының нәтижелері берілген. Қорытындыда жалпы жұмыстың мазмұны педагогикалық, әдістемелік теориялар мен дидактикалық қағидаларды басшылыққа ала отырып жасалғандығы көрсетілген.
1. Амандықова Г.Н., Мұхтарова Ш.Е. Шет тілін оқыту әдістемесі.- Астана,
2007. 260 б.
2. Амандықова Г.Н.,Мұхтарова Ш.Е. Шет тілін оқыту әдістемесі.- Астана,
2007. 260 б.
3. Бим И.Л. К вопросу о методах обучения иностранным языкам.
ИЯШ, №2, 1974, С.40.
4. Жұмабаев М.Педагогика.Алматы,Рауан,1993. 250б.
5. «Teaching English Language and Managing Teachers Associations: Sharing
Ideas,Sharing Eхperiences» Материалы VII международной научно-
практическо конференции. - Тараз. 2007. С.350.
6. Булекбасова Б. «Инновациялық технология», Оқыту-тәрбиелеу
технологиясы, 2010 ж, №5, 80 б.
7. Ұлт тағылымы №4, 2007. 50 б.
8. Хабаршы №5, 2008 жыл 122 б.
9. Алхазишвили А.А. Основы овладения устной иностранной речью -
Москва, 1988. С.200.
10. Оразбаева Ф. Тілдік қатынас: теориясы және әдістемесі - Алматы, РБК,
2000. 200 б.
11. Пассов Е.И. Основы методики обучения иностранным языкам.
М.: издательство Русский язык, 1977, С.300.
12. Мектептегі шет тілі. №4, 2011. 28 б.
13. Нестерова Н.Б.Оптимизация обучения монологической речи в 4-5классах средней школы. ИЯШ №5, 1982. С.30.
14. Малахова Е. Болон процесі. «Басты мәселелер туралы», 2008 ж. 150 б.
15. Аяпова Т., Әбілдаева З. «Ағылшын тілі» жалпы білім беретін мектептің
6-шы сыныбына арналған оқулық. Алматы: Атамұра, 2006, 269 б.
16. Jack C. Richards «Interchange Intro» Student’s book third edition 252 б.
2007. 260 б.
2. Амандықова Г.Н.,Мұхтарова Ш.Е. Шет тілін оқыту әдістемесі.- Астана,
2007. 260 б.
3. Бим И.Л. К вопросу о методах обучения иностранным языкам.
ИЯШ, №2, 1974, С.40.
4. Жұмабаев М.Педагогика.Алматы,Рауан,1993. 250б.
5. «Teaching English Language and Managing Teachers Associations: Sharing
Ideas,Sharing Eхperiences» Материалы VII международной научно-
практическо конференции. - Тараз. 2007. С.350.
6. Булекбасова Б. «Инновациялық технология», Оқыту-тәрбиелеу
технологиясы, 2010 ж, №5, 80 б.
7. Ұлт тағылымы №4, 2007. 50 б.
8. Хабаршы №5, 2008 жыл 122 б.
9. Алхазишвили А.А. Основы овладения устной иностранной речью -
Москва, 1988. С.200.
10. Оразбаева Ф. Тілдік қатынас: теориясы және әдістемесі - Алматы, РБК,
2000. 200 б.
11. Пассов Е.И. Основы методики обучения иностранным языкам.
М.: издательство Русский язык, 1977, С.300.
12. Мектептегі шет тілі. №4, 2011. 28 б.
13. Нестерова Н.Б.Оптимизация обучения монологической речи в 4-5классах средней школы. ИЯШ №5, 1982. С.30.
14. Малахова Е. Болон процесі. «Басты мәселелер туралы», 2008 ж. 150 б.
15. Аяпова Т., Әбілдаева З. «Ағылшын тілі» жалпы білім беретін мектептің
6-шы сыныбына арналған оқулық. Алматы: Атамұра, 2006, 269 б.
16. Jack C. Richards «Interchange Intro» Student’s book third edition 252 б.
КІРІСПЕ
Жұмыстың жалпы сипаттамасы. Жұмыстың кіріспе бөлімінде зерттеудің өзектілігі, мақсаты мен міндеттері, нысаны, зерттеу барысында қолданылған әдістер, зерттеудің теориялық және практикалық құндылығы айқындалады. Қорғауға ұсынылатын негізгі тұжырымдар анықталып, зерттеу жұмысының талқылануы мен жариялану барысы баяндалады.
Негізгі бөлімде білім беру жүйесіндегі жаңа технологиялардың алатын орны, мектепте оқушылардың ауызекі сөйлесу әрекеттерін белсендіру мен қарқынды дамытудың, сапалы әрі тиімді жолы ретінде коммуникативті оқыту технологиясын ағылшын тілі сабағында қолдану жолдары ғылыми-теориялық тұрғыдан баяндалған. Екінші бөлімде тәжірбиелік жұмыстардың әдістемесі мен материалдары талқыланған.Коммуникативті оқыту технологиясын енгізе отырып оқушылардың тілге қызығушылығын арттыру тәсілдері айтылған. Эксперимент жұмыстарының нәтижелері берілген. Қорытындыда жалпы жұмыстың мазмұны педагогикалық, әдістемелік теориялар мен дидактикалық қағидаларды басшылыққа ала отырып жасалғандығы көрсетілген.
Зерттеудің өзектілігі. Тілді тек тілдік бірліктер мен олардың өзара байланысының қатаң құрылымды жүйесі деп түсінуге болмайды, тіл ең алдымен қатысым құралы болып табылады.
Тіл адамдардың қарым-қатынас құралы болғандықтан, ол сөйлеу әрекетінің арқауы болып табылады. Тіл ұлт пен ұлтты жақындастыратын өзгеше қатынас. Тілмен сөйлесу адамзат баласы үшін тысқары бір дүние емес, ол ішкі құбылыс. Сөйлеу тек адамға ғана тән. Адам тіл арқылы бір-бірімен қатынаса алады. Қазіргі таңда, еліміз өз егемендігін алып, дербес мемлекет ретінде танылуда. Сондықтан, еліміздің өркениетін көтеру мақсатында шет тілдерін меңгеру, шет елдермен қарым-қатынас орнатудың маңызы зор екендігін көрсетіп отыр. Бұл дегеніміз қазақстандықтар үшін, жастар үшін ағылшын тілін үйрену-ғылымды, экономиканы, бизнесті одан әрі дамыту қажеттілігін туындатып отыр. Білім-адамзат қазынасы, халықтың білімділігі-елдің байлығының ең маңызды бөлігі. Тәрбиелеу мен оқыту жүйесінде білім арқылы ең озық мәдениет пен дүние таным қалыптасады.
Сөйлеу әрекетінің жан-жақты ғылыми тұрғыдан зерттелуі тіл білімінде ХХғасырдан бастау алады.Тіл білімі үшін сөйлеу әрекетін зерттеу үлкен мәселелердің бірі екендігін швед лингвисі Фердинанд де Соссюр алғаш болып көрсеткен. Бала тілін зерттеген ғалымдар: Л.Щерба, Е.Кубрякова,Е.И.Пассов, И.Л.Бим, И.Ф.Комков, А.А.Леонтьев. И.В.Рахманов, С.Канцнельсон, Н.И.Жинкин, Г.В.Колшанский, Э.П.Шубин.т.б. Қазақстандық ғалымдар: Т.А.Аяпова, Э.Д.Сүлейменова, Ф.Ш.Оразбаева.т.б. Л.Щерба: Сөйлеу әрекеті дегеніміз-үзіксіз үрдіс және ол сөйлеу үрдісі мен тыңдаудан тұрады, деген, ал Т.Аяпова Адам баласының сөйлеуі-баланың алғашқы сөйлеуі және тілдік ортада түсінуі, белгілі бір жағдаятқа байланысты, мақсатты, қажетті болып табылатындығын айқындайды, - деді.
Тілдің қарым-қатынас қызметі жеке бірліктер түрінде емес, өзара хабар алысатын саналы әрекет түрінде жүзеге асатыны белгілі.Сондықтан тілдің әртүрлі деңгейіндегі тілдік бірліктердің ерекшеліктері, сөйлеудің коммуникативті түрлері, сөйлесімдер мен мәтіндердің коммуникативтілігіне негіз болып отыр. Қоғам талабына сай шетел тілдерін оқытуда берілетін білім мазмұны мен оқыту әдістерін жаңалау қажет ететіндігі айқындалды.
Ондағы мақсат оқушыларды қарапайым болса да өз ойларын еркін жеткізіп қана қоймай, өзара тіл табысып, пікір алысуға үйрету, себебі жалпыға білім беретін орта мектеп білімнің негізгі мақсаты оқушының шетел тілінде сөйлеу қабілетін жетілдіру.
Соңғы жылдардағы тілші, әдіскер ғалымдардың зерттеу жұмыстарының нәтижесіне сүйенсек, мектеп оқушыларының көпшілігінің сөздік қоры жұтаң, сөз тіркестерін, сөйлем және мәтін (топик) құрауда дәрменсіздік танытатындығын, ойын жүйелі түрде жеткізе алмайтындығын, ауызша сөйлеу дағдысының төмендігін байқауға болады деген пікірді тілге тиек етіп отыр. Қазіргі кезде оқушылардың ауызша сөйлеу әрекетін қалыптастыру- бүгінгі күннің өзекті мәселесі болып табылады. Тіл дамытуда мынадай тілдік материалдарды пайдалануға болады:
а) Тіл дамыту жұмыстарын көркем-әдеби үлгілермен емес, таза бала тілін бақылау арқылы жүргізу.
ә) Тіл дамытуда газет-журналдардың, ресми іс-қағаздардың тілін пайдалану.
б) Тіл дамытуда көркем-әдебиет тілінен үлгі алу.
Тіл дамыту жұмыстарын үш салаға бөледі; 1.сөздікпен жұмыс; 2.сөз тіркесі және сөйлеммен жұмыс; 3.байланыстырып сөйлеуге дағдыландыру жұмыстары.
Зерттеу жұмысында коммуникативті оқыту технологиясының теориялық негіздері қарастырылады. Ғалымдар көзқарасымен, ауызекі сөйлеудің өлшемдері мен оған қойылатын талаптары баяндалады. Екінші бөлімінде оқушыларды ауызекі сөйлеуге үйретудегі коммуникативтік әдістер және шет тілін оқыту әдістемесі оқу курсының сабақ бөлімі бойынша мазмұнын сұрыптау сөз болады. Мұның басты себебі, оқушының сөйлеу формаларын игеру дағдысының әлі қалыптаспағандығын, білімнің жеткіліксіздігі деп санаса, кейбір зерттеушілердің пікірінше, мектептегі тіл дамыту жұмыстарының өз дәрежесінде жүргізілмейтіндігінде деп есептейді.
Зерттеудің мақсаты:
Жалпы білім беретін мектепте міндетті пән болып табылатын ағылшын тілін оқыту барысын ақпараттандыру ағылшынша сөйлейтін, тыңдап түсінетін, жазатын тілдік тұлғаны қалыптастыруға қажетті дағды мен біліктің жаңашалануын қажет етеді. Ол үшін ағылшын тілін жаңа технология негізінде оқытудың әдіс-тәсілдерін, сабақтар жүйесін әзірлеу мен қолданудың технологиялық болымысын жүйелеу. Оқушылардың ағылшын тілінде қарым-қатынас барысында тілді пайдалана алуы мен тілдік ауызша сөйлеу дағдысын қалыптастыру.
Зерттеудің міндеттері:
-әдістемелік әдебиеттерді пайдаланып,ауызекі сөйлеуді қалыптастыруға байланысты талдаулар жүргізу;
-оқушылардың ағылшын тілі сабағында ауызша сөйлеу дағдыларын жаңа технологиялар негізінде меңгерту барысында қалыптастырудың технологиялық ерекшеліктерін анықтау;
-оқушы тілін дамыту әдістемесінің ұтымдылығын эксперимент нәтижелеріне сүйеніп дәлелдеу.
Зерттеу әдіс-тәсілдері: Жұмыста баяндау, тұжырымдау, талдау-жинақтау, қорыту, талқылау, бақылау, эксперименттік т.б.әдістер қолданылады.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы.
-Жалпы білім беретін мектептегі ағылшын тілін ақпараттық коммуникативтік технологиясы негізінде оқушылардың сөйлеу дағдысын дамыту үшін маңызды болып табылатын әдістемелік қағидалар жиынтығы топтастырылады. Олардың дәйектілігі педагогикалық тәжірибе эксперимент өткізу барысында дәлелденді.
- Ағылшын тілі жүйесінің ішкі құрылымынан қажетті тілдік минимумды анықтап, оны ағылшын тілінде сөйлесу, пікірлесу, жазу, сұхбаттасу т.б. қызметтерінде жүзеге асыра білуге керекті дағды, біліктерді ақпараттық коммуникативтік технологиялар жүйесімен оқыту арқылы қалыптастыру жолы мен ерекшеліктері айқындалды.
-Ағылшын тілін ақпараттық коммуникативтік технология жүйесімен оқыту
жеке тұлғаның дамуына әсер етуші фактор ретінде танылып, әдістемелік- теориялық негіздерге сүйене отырып анықталды. Соның ішінде интерактивті, белсенді оқыту әдістерінің маңызды роль атқаратыны анықталды.
-Жалпы білім беретін мектептерде ақпараттық коммуникативтік технологиялармен оқыту үдерісін ұйымдастырудың ерекшеліктері осы бағыттағы ағылшын тілі сабақтары жүйесін негіздеп,олардың педагогикалық,
психологиялық шарттарын жасау арқылы айқындалды.
Қорғауға ұсынылатын негізгі тұжырымдар. Коммуникативті оқыту технологиясы негізінде оқушылардың сөйлеу дағдысын дамытуда оқытудың ең тиімді ақпараттық инновациялық технологияның әдістерімен жолдары өзара тығыз байланыса қаралып, олардың өзіндік айырмашылықтары мен сабақтастығы зерттеледі.
- ағылшын тілін қазіргі заманға сай сапалы, тиімді үйретуге мүмкіндік беретін заманауи әдіс-тәсілдер зерттеледі;
-зерттелген заманауи әдіс - тәсілдер эксперименттік тәжірбиеде жүзеге асырылады;
-инновациялық технологиялар жүйесімен оқыту-мақсатты түрде жобаланып саналы түрде ұйымдастырылатындығы зерттеу барысында нақтыланады;
-ақпараттық технологиялар жүйесімен оқытуда көрсетілетін әдістердің өзара байланыса, араласа қолданылуы зерттеуде айқын көрінеді.
1. АҒЫЛШЫН ТІЛІНЕ ОҚЫТУ ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫНЫҢ ТЕОРИЯСЫ МЕН ТӘСІЛДЕРІ
Орта мектепте ағылшын тілін оқытудың тарихы 1947 жылдан басталады. Сол жылы Министрлер Кеңесінің Орта мектепте шет тілін оқытуды жақсарту туралы қаулысы шетел тілін оқытудың әрі қарай дамуына ықпал еткен құжаттардың бірі болды. Содан кейінгі 1961 жылы шыққан Шетел тілдерін оқытуды жаңарту туралы қаулы кейінгі онжылдықтағы мақсат-міндеттерді айқындап берді. 1977 жылы Орта мектепте оқытуды, тәрбиелеуді дамыту туралықаулыдан кейін көптеген өзгерістер болды [1.7]. Оқытудың бірінші кезеңі қарым-қатынас ретінде тілдің негізін қалаудан басталады,әрі қарай шетел тілін оқып үйрену жалғастырылады Тілді пайдалану үшін тілді тыңдау, сөйлеу,жазу,оқуды білуі керек. Бірінші кезең- тілді оқып үйренуде өте маңызды кезең,осы кезеңде оқу қалай басталса, солай жалғасады. Ағылшын әдіскері Г.Пальмер бұл кезең туралы былай деген екен:Take care of the first two stages and the rest will take care of itself [2. 6] Орта мектепте шет тілін оқыту 3 немесе 5 сыныптан басталды. Бұл кездегі бағдарламада оқыту,түсіну және шет тіліндегі мәтінді аудара білу. Ауызша сөйлеуді түсіну, ауызша мен жазбашаның негізін қалау. Бағдарламада бөлімнің екі түрін рецептивті және өнімділікті айқындайды. Алғашқы кезеңге бірінші орынға оқып-түсіну және аударма қойылады.
-оқушылар таныс емес сөздерді оқып білу
-cөздіксіз мәтінді оқып түсіне білу
-шетел тілін өз ана тіліне ауызша аудара білу
-жазбаша аудара білу Жазбаша оқытуда мынадай талаптар қойылды:
-мәтінді көшіріп жаза білу
-қысқа сөйлеуді жаза білу
1961жылғы қаулыдан кейінгі өзгерістер. Бұл кезеңдегі бағдарлама бойынша бірінші орынға тәжірибелік мақсат қойылды. Ауызша сөйлеуде өз ойын айта алу және ауызша хабарлама жасауға(монолог)және ағылшын тілінде әңгіме жүргізе білуге(диалог)мән берілді. Оқуға қойылатын талап та өзгерді.
Орта мектепте мынадай талаптар қойылды: ағылшын тілінде әңгімелесе білу; сөздіксіз күрделі емес мәтінді оқып-түсіну; оқи білу.
Жазуға көмекші рөлі берілді. Лексиканың көлемі азайды. Бағдарламада тілді тәжірибелік білу жағына басты назар аударылды.
Тіл - сыртқы дүние мен қоршаған орта туралы білім алу көзі. Пәнді оқытуда оқушылар ағылшын тіліндегі атаулармен, құбылыстармен танысады. Танысу ауызша және жазбаша түрде жүреді. Осы екі түрді меңгеру ағылшын тілін игерудің тәжірибелік мақсаты болып табылады. Яғни, оқушы ағылшын тілін ауызша және жазбаша түрде пайдалана білуі тиіс. Ағылшын тілін тыңдап түсіне білу және сөйлей білу ауызша түрге жатады. Жазбаша түрге тілдің жазбаша түрін пайдалана білу немесе жазу және ағылшын тілінде жазылған мәтінді оқи білу жатады. Тіл қатынас құралы,ол ауызша және жазбаша түрде жүзеге асады. Ауызша түрге: тыңдау, түсіну және сөйлеу әрекеті жатады. Жазбаша түрге: оқу және жазу әрекеті жатады.
Тыңдау, сөйлеу, жазу және оқу дағдыларын қалыптастыру оқушының тілді ауызша да, жазбаша да жақсы меңгеруіне тікелей әсер етеді. Оқушы тілді жақсы меңгеру үшін осы төрт дағдының негізі берік қалануы керек [3. 27].
ХХІ ғасыр табалдырығын білім мен ғылымды инновациялық технология бағытымен дамыту мақсатымен аттауымыз үлкен үміттің басты нышаны болып табылады. Жас ұрпаққа саналы, мән-мағыналы, өнегелі тәрбие мен білім беру бүгінгі күннің талабы.
Сондай-ақ халықаралық қатынастар аясында болып жатқан әлеуметтік-экономикалық, саяси және мәдени өзгерістердің әсерінен қоғамда ағылшын тілінің рөлі өзгерді. Ол қарапайым оқу пәнінен заманауи білім беру жүйесінің негізгі элементіне айналды. Осыған орай қазіргі заманға сай ағылшын тілін тиімді үйретуге мүмкіндік беретін көптеген әдістер пайда болды.
Сондықтан, әр мұғалім өзінің шығармашылығын дамыта отырып озық іс- тәжірибелерді пайдалана білуі тиіс. Сонымен, еліміздің мектептерінің оқу үрдісі түбегейлі өзгеріп оқытудың жаңа түрлері, әдістері, жаңа бағыттағы инновациялық педагогикалық технологиялар пайда болып, олар білім мазмұнының толығымен жаңаруына себепші болуда.
Білім беру жүйесінің алдындағы жаңа міндеттердің бірі инновациялық педагогикалық оқыту технологияларын пайдаланып білім сапасын арттыру. Ағылшын тілін ақпараттық технологиялар жүйесімен оқытудың ерекшелігі: оқу материалдарының ақпараттық-коммуникативтік технологиялар арқылы оқушылардың оқу іс- әрекетін мұғалімнің көмегімен немесе компьютер арқылы меңгерілуі. Жеке тұлғалардың қалыптасуын қамтамасыз ететін деңгейлеп, саралап оқыту, жобалап оқыту, коммуникативті оқыту,ақпаратты-коммуникациялы оқытудың негізгі-қағидалары балаға өз бетімен ықпал ету,өзіндік пікірлерін анық жүйелі жеткізе алатын жеке тұлға қалыптастыру,оқушылардың, танымдық, шығармашылық қабілетін дамыту болып табылады. Оқытудың мақсаты оқу бағдарламасымен айқындалады.
Оқытудың негізгі үш түрі бар:
1.тәрбиелеу,
2.ағарту,
3.дамыту.
Оқытудың тәрбиелік мақсаты. Оқушылардың көпшілігінің ағылшын тілін оқуға деген үлкен қызығушылықпен кірісуі, олардың ағылшын тілінде қалай сөйлейтінін естігісі және сөйлегісі келеді. Олар алғашқы кезде амандасып, қоштасып үйренеді, заттардың атауларын біле бастайды. Осы кезеңде қарым-қатынас екі жақты болуды талап етеді себебі, олар тыңдай білуге де, сұрай білуге де үйретілуі керек. Оқытудың ағартушылық мақсаты. Кез -келген тілдің ағартушылық қызметі зор. Әрбір тіл сол тілде сөйлейтін халықтың мәдениетінің тікелей көрсеткіші және сол тілде сөйлейтін ел туралы хабардар болуы; өз ойын дұрыс жеткізе алуды үйренеді. Оқытудың дамыту мақсаты. Оқу-ұйымдастыру білігі мен дағдысын қалыптастыру дамытушылық мақсаттарының негізі болып табылады. Себебі, оқушының тіл білімі деңгейін жоғарылату және сол тілде ойлауды дамыту-тіл білімін дамытудың басты міндеті.
Ағылшын тілін оқытудың басты мақсаты - оқушылардың ағылшын тілінде қарым-қатынас жасай алу негіздерін меңгеруі болып табылады.
Бірінші тараудың екінші тарамшасында ағылшын тілін инновациялық технологиялар жүйесімен оқыту әдістемесі сипатталады.
Еліміздегі білім беру саласында оқытудың жаңа түрлері, әдістері,жаңа бағыттағы технологиялар пайда болып, олар білім мазмұнының жаңаруына себепші болуда. Осындай оқыту әдістемесіндегі заман талабына сай бағдар деп инновациялық, технологиялық білім беру жүйесін айтуымызға болады.Инновация, Технология терминдеріне жеке-жеке тоқталатын болсақ, инновация дегеніміз- жаңа мазмұнды ұйымдастыру, жаңалық енгізу, яғни инновациялық үрдістерді мазмұнды ұйымдастыруды анықтайды. Қазіргі әдістемелік әдебиеттерде технология (technology) деген ұғым оқыту деген ұғыммен қатар қолдананылады Технология термині тәсілдер жүйесі деген мағынаны білдіреді [6.73].
Оқыту технологиясы дегеніміз- оқыту техникасы туралы ғылым, сондықтан, оқыту ғылыми түрінде жүзеге асуы керек, яғни мұғалім қалай оқыту, неге олай оқыту керек деген білім бірліктілігін білуі тиіс. Оқыту технологиясы қалай оқыту керек деген ғылыми тұжырымдамамен тығыз байланысты, яғни қандай үдерістер арқылы, қандай әдістер арқылы, қандай оқыту құралдары арқылы, оқытуды қалай ұйымдастыру керек, қандай факторларды ескеру қажет және ағылшын тілін үйретуде қалай ескеру керек деген сұрақтарға жауап іздейді. Сонымен, тәжірибелер мен зерттеулер нәтижесі бізге шетел тілінен берілетін білім мазмұны мен оқыту әдістерін жаңалау керек екендігін көрсетті.
Ақпараттық технологиялар жүйесімен оқытуда көрсетілетін әдістердің барлығы өзара байланыста,араласа қолданылады. Ақпараттық жүйемен оқытуда түсіндіру әдісі кино, диафильмдер көрсету арқылы жүзеге асады. Мәтін, елтануға байланысты, мақал-мәтелдер т.б.түсіндіру осы әдіс арқылы жүзеге асады. Мәтінді тыңдап қайтадан оқып шығу, Диалогты тыңдап,қайтадан кейіпкерлердің соңынан қайталап отыру сияқты тапсырмалар компьютер арқылы меңгеріледі.
Оқу материалын толықтыру, қорытындылау, қайталау, ал ең бастысы оның практикалық қолдану дағдысы мен шеберлігін қалыптастыруда бұл ең тиімді әдістердің қатарына жатқызылады.
Бірінші тараудың үшінші тарамшасында ағылшын тілін үйретудегі коммуникативтік оқыту әдісінің негізгі ерекшеліктерінің сипаты ашылады.
Қазіргі кезде тілді коммуникативтік оқыту мәселесіне ерекше назар аударуда. Ағылшын тілін оқытудың жаңа технологиясы тілдің коммуниктивтік қызметін ескере отырып, оны коммуникативтік танымдық жағынан
меңгертуді көздейді. Қатынастық әдіс ХIХ ғ 60-70жылдарында ағылшын тілі халықаралық қатынастық тіл статусын алған кезде Британияда пайда болды.
Бүгінгі тәуелсіз мемлекетімізде білімге деген көзқарас түбегейлі өзгеріп, оқытудың жаңа түрлері, әдістері, жаңа бағыттағы технологиялар пайда, болып, олар білім мазмұнының толығымен түбегейлі жаңаруына себепші болуда.
Оқыту әдістемесіндегі заман талабына сай әдістердің бірі коммуникативтік оқыту технологиясы. Осы мәселе жөнінде, яғни ағылшын тілін оқытудағы коммуникативті біліктілік деңгейді Германияның оқу бағдарламасын жасаған неміс ғалымдары Г.Нойнер, Г.Хунфельд былай түсіндіреді: коммуникация тіл және іс-қимыл (күлу, дауыс ырғағы сияқты) әрекеттер арқылы болады. Ол алдын-ала жоспарланған, дайындалған болуы немесе жоспарланбаған болуы мүмкін. Сабақ үстінде әдетте дайындалған, жоспарлы сөйлеу коммуникациясына көп көңіл бөлінеді.
Оқушылардың сабақта айтылған хабарлардың мағынасын түсінуі, олардың түпкі мақсатын танып білуі және өзінің жеке мақсатын іске асыруы өте маңызды іс. Осы біліктілік коммуниктивтік біліктілік деп аталады [7. 105].
Коммуникативтік біліктілік мынадай оқу мақсаттарын қамтиды:
1.Когнитивті мағыналық мақсат, яғни оқушы коммуникативтік жағдаяттарды
әңгімелесу, сөйлесу, қарым-қатынас туындайтын жағдайларды таба білуі керек. Ол өзінің іс-әрекетінің, сөйлесуінің, қарым- қатынас жасауының барысында - осы жайттарды ескеруге дағдылануы, үйренуі қажет.
2.Әлеуметтік мақсат, оны жүзеге асыру кезінде оқушы өзін өзі қалай ұстайтынын біле отырып, өз іс-әрекетіне жауап бере алады. Алға қойған мақсатына басқалармен бірге жетуге ұмтылады, сондай-ақ қарым-қатынас жасайтын әріптесімен жеке тұлға ретінде тең жағдайда болуға тырысады.
3.Лингвистикалық біліктілік мақсат. Бұл мақсатқа сәйкес оқушы ойларын,іс-әрекетін сөйлеп жеткізе алуға ынталы болады.
Бұл үш компонент бөлек-бөлек емес,керісінше өзара тығыз байланыста болады деп пайымдайды Г.Нойнер [8. 89].
Осы аталған коммуникативтік біліктілікке қалай қол жеткізу жолын жолын іздестіруші әдіскерлердің бірі Е.И.Пассовтың пікірінше шетел тілін оқытуда мына жайттарды ескергенде коммуникативтілікке ие болатынын байқаймыз:1 коммуникативтік сипаттағы оқыту тәсілдерін пайдалану; 2. арнайы жаттығулар жасау; 3. бүкіл оқу процесін мақсатты түрде ұйымдастыру;
Коммуникативтік әдістің жаңалығы неде, ол оқыту ісін қалай ұйымдастырады оның ерекшеліктері мынада: 1Коммуникативтілік оқу процесіндегі білік,дағдыны жетілдіруге бағытталады. Ағылшын тілінде үнемі сөйлеу оқушылардың тілді білмеймін деген ойдан арылтып оқуға деген қызығушылығын арттырады. Ол үшін барлық жаттығулар сөйлеуге жетелейтін мақсатта болуы керек. Коммуникативтік бағытта оқыту оқушының жеке бас ерекшелігін ескеруді көздейді, яғни баланың бойындағы барлық жеке қасиеттері ескрілуі керек. Бұл оның белсенділігін арттырып, оқуға ұмтылу үшін ең басты құралы болып саналады.
3.Коммуникативтілік функционалдықпен де байланысты, себебі кез келген сөз коммуникация процесінде белгілі бір қызмет атқарады. Оқушы тілді үйрене бастағаннан бастап сөздерді іс жүзінде сөйлеу барысында қолданып жаттықпаса, кейін оларды есіне түсіре алмай, дұрыс пайдалана алмайды.
4.Коммуникативтілік, коммуникативті бағытта оқыту әдісі оқытудың ситуативті болуын талап етеді. Өйткені, ситуативтілік сөйлеу дағдысының табиғи қасиеті болып есептеледі. Ситуативтілік сөйлеуге ынталандырудың бір түрі ретінде,сөйлеу біліктілігін жетілдіретін әдіс ретінде әрі белгілі бір мақсатқа, нәтижеге жету жолы екендігі бұрыннан әдіскер ғалымдардың көптеген еңбектерінде қаралып келеді [9. 112].
Коммуникативтік оқыту технологиясы дегеніміз пікір алысуға негізделген әдістеме. Ал, адамдар тілді сөйлем түрінде қолданғанда ғана бірін-бірі түсініп, пікірлесе алады. Оқушыларды белгілі бір дәрежеде ағылшын тілінде сөйлеуге, өз ойын басқаға жеткізе алатын, біреудің сөйлеген сөзін, жазғанын түсіне алатын дәрежеге жеткізу үшін, ағылшын тілі алғашқы сабақтан бастап сөйлем түрінде үйретілуі тиіс. Себебі, жеке атау тұлғалы сөздер де, грамматикалық формалар да өзара бір-бірімен байланысып, сөйлем құрамына енгенде ғана тұтас аяқталған ойды білдіре алады [10. 77].
Коммуникативтік әдіс мұғалім мен оқушының арасындағы психологиялық кедергіні бұзады. Коммуникативтік біліктілікке қалай қол жеткізу жолын іздестіруші әдіскерлердің бірі Е.И.Пассов оқытудың коммуникативтік әдісінің негізгі белгілері деп мыналарды атап көрсетті:
1.Әдістің дифференциалдығы әр әдіс нақты бір мақсатқа жету құралы екендігінде көрінеді. Бұндай мақсат сөйлеу әрекетінің әрбір түрі, нақтылап айтқан осы әрекет түрін жасай білу.
2.Әдістің оқыту жағдайына байланысты еместігі. Әдіс оқытудың тактикасы емес стратегиясын анықтайды және сол себептен осы таңдауды тілге,оқыту сатысына байланысты.
3.Коммуникативтік әдістің мүмкіншілігі сөйлеу әрекетінің берілген түрін жан-жақты қамтиды.
4.Әдісте негізгі өзек бар болғандығы немесе М.В.Ляковскийдің сөздерін пайдалансақ басты әдістемелік мәселенің шешуінің басымды ойы о бастағы әдістемелік мәселені шешу қызметінің бір-біріне байланысты болуын шарт етеді. Бұл негізгі ой әдіске кіретін кіретін принциптерді қарастырады, оларды интегралдайды. Осының негізінде Е.И.Пассов бұл өзара жағдай жасаған жеке әдістемелік принциптер жүйесі, бір стратегиялық оймен біріккен, сөйлеу әрекетінің қандай түрін болса да үйретуге бағытталған әдіс деп анықтайды.
Коммуникативтіліктің қандай жағдайда нәтижелі болатынына мұғалімнің тигізер ықпалы зор және оқыту барысындағы білім сапасына да мұғалімнің үнемі көңіл бөліп отыруы аса маңызды.
Сондықтан, ағылшын тілдерін оқытуда коммуникативтік оқыту әдістемесін қолдану - оқушылардың сөздерді грамматикалық тұрғыдан бір-бірімен дұрыс байланыстырып, еркін сөйлей білуіне мүмкіндік береді, бұл әдістемені жиі қолдану өз нәтижесін береді.
Яғни, тілді оқытудағы ең басты мақсат- оқушыны сөйлеуге, яғни айтар ойын жеткізе білуге үйрету. Сөйлеу тілдік қарым-қатынас барысында адамның өз oйын жарыққа шығару процесі, өз сөзін екінші біреуге түсінікті етіп жеткізуі.Сөйлеуге үйрету дегенде мынадай ұғымға мән беріледі: бұл-адам мен адамның тілдік қарым-қатынаста бір-бірімен тілдесуі, сөйлесуі яғни бір адамның өз ойын екінші адамға ауызша жеткізуі, сөйлеуі, айтуы. Сонымен бірге айтылған ойдың адамға түсінікті болып, оны қабылдау арқылы екінші адамның оған өзіндік жауап қайтаруы. Бұл сөйлеуге үйретудің бір адамға ғана мәселе емес екендігін көрсетеді. Ол тілдік коммуникация арқылы жүзеге асады. Сөйлеу әрекеті-тілді үйрену жолындағы маңызды баспалдақ, қажетті шарт қана емес, ол-адамзаттың қоғамдағы орнын, қызметін көрсететін күрделі әрекет. Өйткені, сөйлеу әрекеті адамдық қасиетті білдіретін басты өлшемдердің бірі. Ауызша сөйлеуге үйрету- тілді жалаң үйрену емес, адамның жалпы ойлау қабілетін кеңейту, жетілдіру деген сөз. Жалпы сөйлеу әрекетін меңгеру үшін мына жағдайларды ескеру қажет: Үйрететін тілде сөйлеуге деген қажеттілік; қоршаған орта, жағдайдың әсері; жеке бастың қабілеті; сөйлеудің негізгі мақсатын айқындау.
Ағылшын тілін оқытуда коммуникативтік мақсатқа жетуде ауызша сөйлеудің маңызы зор. Сөйлеуге үйрету үшін оқыту әдісі ситуативті әдіс болуы керек себебі: ситуативтілік сөйлеу әрекетінің табиғи қасиеті болып табылады.
Сөйлеуге үйрету үшін қажетті ситуацияларды мынадай жолдармен беруге болады:
а) көз алдыңа елестетіп көр, қиялдап көр деген сияқты т.б. тапсырмалар арқылы ситуациялар құру;
ә) белгілі бір ситуацияны жасайтын сурет немесе ситуацияны дамытатын, күшейтетін суреттер тізбегіне қарап, соның көмегімен сөйлеу;
б) күнделікті өмірдегі болып жатқан жағдайға ұқсас нәрселерді сипаттау.
Оқытудың ситуативтілігі оқушылар мен мұғалім арасындағы қарым-қатынасқа негізделген жағдайда ғана сабақ үстінде қатынас ситуациясы пайда болады. Е.Пассов ұзақ жылдар бойы жүргізген ғылыми-зерттеу жұмысының нәтижесінде коммуникативтік оқытуда ситуация мен ситуативтілікті анықтап алу қажет екеніне көз жеткізген. Ситуация-дегеніміз, қарым-қатынас жасаушылардың, сөйлесушілердің санасында қалыптасқан өзара қарым-қатынасының жүйесі; ал ситуативтілік-қарым-қатынастармен байланыс деп қорытынды жасайды. Ол іс-әрекеттерде өзара қарымқатынастарда мынадай жетекші факторлар болады деп көрсетеді: а) статустық; ә) рольдік; б) іс-әрекеттік; в) ізгілік [12. 24].
Қарым-қатынас процесі оқытудың мақсатына, жағдайына, мүмкіндігіне қарай үнемі өзгерісте болады. Сондықтан, сөйлеуші сол өзгерістерге байланысты қарым-қатынастағы өзгерістерді де ескеріп отыруы керек. Оқушыларды қарым-қатынастың әр түріне дайындау үшін материалдарды да жиі түрлендіріп отыруды қажет етеді. Осы ұстанымға байланысты тілдік дағдылар да өзгертіліп отырылуы керек. Бұл оқушылардың айтқысы келген ойын басқаша жеткізуге, сөйлеу біліктілігін жетілдіруге, тез сөйлеуге көмектеседі.
Сонда ғана, оқушылар жаңа материалды іс жүзінде қолдануға тезірек машықтанады. Материал жаңа болуы керек, сонымен бірге қайталау кезінде сол қалпында емес, басқа контекстерде өзгертіліп берілуі керек, сол кезде ғана оқушылардың білік дағдылары бірте-бірте дамиды.
Екінші тараудың екінші тарамшасында ағылшын тілінде тілдік тіректер арқылы ауызекі сөйлеу дағдысын қалыптастыру жолдары қарастырылады.
Ағылшын тілін оқытуда коммуникативті мақсатқа жетуде ауызекі сөйлеудің рөлі өте зор. Себебі, ауызша сөйлеу арқылы адамдар бір-бірін түсінеді, өз ойларын айтады, дәлелдейді, естіген, айтылған хабарға өз көңіл-күй қатынасын білдіреді. Сөйлеудің екі түрі бар. Олар: монологтық, диалогтық. Диалог - екі немесе бірнеше адамның сұрақ-жауап ретінде сөйлесіп, тіл қатысуы. Диалогтық сөйлеу алдын ала жоспарланбайды, сөйлесу кезінде пайда болады. Оқушылар жалпы, арнаулы сұрақтарды қоя алуы, әр түрлі сұрақтарға жауап бере алуы, өтініш, бір нәрсемен келісетінін немесе келіспейтінін білдіре алуы керек. Оқушылардың сөйлеу қарқынын өсіру керек және әр оқушы сөйлегенде кемдегенде екі реплика айтуы керек. Диалогтық сөйлеуді дамытуда дискуссия-сабақ, экскурсия-сабақ, ойын-сабақ, талқылау сабақтарының рөлі зор. Монологты сөйлеуді дамыту сабақтары-шет тіліне оқытудағы негізгі сабақтардың бірі. Монологтық сөйлеу алдынала әзірленуді талап етеді.
Ағылшын тілін оқытуда тілдік тіректер арқылы оқушылардың білім, білік дағдыларын дамыту басты мақсат болып табылады. Егер оқушыларды ағылшын тілінде тілдік тіректер арқылы монолог түрінде сөйлеуге үйретсе, онда олардың сөйлеу қабілеттері, танымдық қызығушылықтары, мәтін мен жұмыс жасау кезінде шығармашылық дағдылары қалыптасып қана қоймай,олар ағылшын тілінде еркін сөйлеуге машықтанады. Оқушыларды монолог түрінде сөйлеуге үйретуде тілдік тіректердің маңызы зор. Ағылшын тілдерін оқыту әдістемелерінде тірек ұғымы әртүрлі түсіндіріледі. Көптеген ғылыми жұмыстарда ол, стимул, әрекет жасауға түрткі ретінде қарастырылады. Мағлұмат түрткі бола алады, ал мұғалімнің міндеті оқушылардың тыңдаған, оқыған, көрген мәліметтерін дұрыс басқара отырып, оларды монолог түрінде сөйлету. Көп жағдайда тілдік тіректер сөз әрекетін ұйымдастырушы болып,олардың белгілі бір бағытта дамуына,оқушылардың сөйлегенде қате жасамауына дәнекер бола алады. Сөйлеудің монолог түрін қолдану үшін, сөйлеушіге белгілі бір мазмұн керек, ол сол мазмұнның негізінде сөйлемдер құра білуі тиіс, монолог сөздің ұйымдасқан түрі, сондықтан мұнда жекелеген сөйлемдер мен айтылымдар ғана емес, бүкіл хабар жоспарланып, бағдарлануы керек. Тілдік тіректер оқушылардың монолог түрінде сөйлеуіне көмегі зор.
Қазіргі кезде ағылшын тілін оқытуда оқушылардың сөйлеу біліктілігін дамытуда тіректерді коллаж ретінде пайдалану тиімді болып отыр, себебі ол обьектіге және оның компоненттеріне жанжақты қарауға, бірден зейін аударуға мүмкіндік береді.
Тілдік тіректерді негізге алып, монолог түрінде оқытуда оқушылардың танымдық қызығушылығының деңгейін анықтау, оқушылардың тыңдаған, оқыған, көрген мәліметтерін дұрыс қабылдауын қадағалай отырып, оларды монолог түрінде сөйлеуге үйрету, танымдық қызығушылықтары мен шығармашылықтарын дамытуда әдістің тиімділігін дәлелдеу [14. 31].
Ауызекі сөйлеуді қалыптастыру үшін оқушы әр сабақта жаңа білім алып қоюмен ғана шектелмей, өз бетінше ізденіп, талдап, пікір таластыру деңгейіне жетіп, даму біліктілігін жетілдіріп отыруы қажет. Сонда ғана, оқушы ауызекі сөйлеу мақсатына жете алады.
Екінші тараудың үшінші тарамшасында тәжірбие жұмыстарының нәтижелері сипатталады.
Қазіргі кезеңде бұрынғы дәстүрлі болған қалыпты сабақ беру әдісін жаңа мазмұнда ұйымдастыру және жаңа технологияны пайдалана отырып түрлендіру-уақыт талабы Өйткені бүгінгі қоғамдағы өзгерістермен бірге білім беру жүйесінде де, сабақтың жүргізілу барысына да, жаңа талап, жаңа міндет әкелді. Бұл талап оқушының ағылшын тілінде сөйлеу қабілетін жетілдіру болып отыр. Тіл үйрету үдерісіндегі ең белсенді заманауи әдістемелік тәсілдердің бірі-ақпататты, инновациялық коммуникативті оқыту технологиясы. Осы технологияны тиімді қолдана білген ұстаз өз шәкірттеріне білім, тәрбие беруде табысқа жетеді, сол арқылы олардың бойында ойын өзгеге өз бетінше жеткізу қабілеті мен дағдысын қалыптастыруға, екеуара қарым - қатынас негізіндегі сөйлеу дағдысын қалыптастыруға ықпал ете алады. Коммуникативті оқыту технологиясы негізінде білім беру-оқушыны ауызша (тыңдау, түсіну, сөйлеу) және коммуникацияға (оқу, жазу) тарту яғни, оқылып жатқан тілде қарым-қатынас қалыптастыру деген сөз. Коммуникативті оқыту технлогиясы ағылшын тілін оқытудағы оқу-тәрбие үдерісінің барлық мақсат міндеттерін қамтиды. Эксперимент жүргізудің мақсаты: шетел тілідерін үйретуде коммуникативті оқыту технологиясы негізінде оқушылардың сөйлеу дағдысын дамыту жолдарының тиімділігін анықтау, оларды сабақ барысында қолданудың артықшылықтары мен кемшіліктерін көрсету.
Ағылшын тілін үйрету барысында коммуникативті оқыту технологиясын төмендегідей мақсатта қолданып отырдым: оқушылардың шет тілінде сөйлеу қабілетін дамыту; тілді мәдениет аралық қарым-қатынас жасаудың басты құралы ретінде қолдана отырып, оқушыларды өздері үйреніп жатқан тілдің мәдениетімен таныстырды; түрлі мәтіндердегі немесе әңгімедегі басты, маңызды мағлұматты ұғынуға итермелеу; диалогты, пікірталасты, іскерлік әңгімелерді жүргізе алу қабілетін дамыту; жиі қолданатын сөз тіркестерін, жаңа сөздерді есте сақтау; грамматиканы ережеге сай пайдалануға үйрету; сөйлеу әрекетінде дыбыстарды дұрыс айтуға машықтандыру.
Жүргізілетін эксперимент міндетіне мыналарды атап айтамыз:
1) оқушылардың білім деңгейін анықтау;
2) шетел тілі сабақтарында коммуникативті оқыту технологияларын қолдануда оқушылардың ынтасын, қызығушылығын бақылау;
3) сабақтарға коммуникативті оқыту технологиясын енгізгеннен кейінгі оқушылардың білім деңгейін анықтау.
Коммуникативті оқыту технологиясы негізінде оқушылардың сөйлеу дағдысын дамыту тиімділігін дәлелдеу мақсатында, №137 қазақ орта мектебінде 6 сынып оқушыларына ағылшын тілі пәнінен аталған технологияны пайдалана отырып, эксперимент жүргізген болатынбыз. Эксперимент төрт айға жуық болды. Біздің бақылауымызда 18 оқушы болды. Олардың ағылшын тіл пәнінен оқу үлгерімдері әртүрлі болатын, олардың ішінде ағылшын тілін жетік меңгергендер 25%, орташа меңгергендер 35%, төмен меңгергендер 40%.
Бұл мектепте бекітілген бағдарлама бойынша Т.Аяпова, З.Әбілдаева, Ж.Тұтбаева жазған English оқулығы пайдаланылады. [15.27] Сабақ аптасына 3 рет болады, олардың екеуі негізгі ағылшын тіл сабағы, ал біреуі қосымша сабақ. Қосымша сабақтарда жоғарыда аталған оқулықтан бөлек Cambridge баспасынан шыққан Interchange Intro Third Edition оқулығын қолдандық [16.47]. Бұл оқулықты қосымша сабақта қолданғандағы мақсатымыз оқушылардың жан-жақты мәлімет алып, сөйлеуге уәж тудыру, өз ойын еркін жеткізе білуге үйрету, пәнге деген қызығушылығын ояту.
Жалпы сыныпқа эксперимент жүргізгендегі алдымызға қойған міндеттеріміздің бірі берілген тапсырмаларды түрлі әдіс-тәсілдерді қолдана отырып, оқушылардың грамматикалық, фонетикалық, лексикалық білім деңгейлерін көтеру, себебі өкінішке орай көп жағдайда оқушыларымыз актив сөздік қоры мол бола тұра, грамматикалық ережелерді біліп тұрса да, сөздерді бір-бірімен байланыстырып сөйлей алмай жатады. Сол себепті, аталған әдіс-тәсілдерді, заманауи инновациялық коммуникативтік әдісті негізге ала отырып, оқушылардың өз ойын еркін жеткізіп, сөйлеуге үйрету.
Коммуникативті бағытты іске асыру мақсатында өз сабағымызда сын тұрғысынан ойлау бағдарламасының стратегияларын қолдандық. Сын тұрғысынан ойлау, өз алдына мәселе қойып, әркез соған өз бетімен шешім іздеу, баламалар ұсыну, өз көзқарасын қорғай білу болып табылады. Сын тұрғысынан ойлау - ол алдымен оқытудың оқушыға бағытталған орталықталықтандырылған түрі, ол оқушының дамуына, соның ішінде сыни көзқарасы бар жеке тұлғаның дамуына, зерттеуші оқушының дамуына, оның өзіндік Менін жүзеге асыруға, оқушының шығармашылық мүмкіндігін ашуға, яғни, бір сөзбен айтқанда, коммуникативті қатынасқа үйрететін бағдарлама. Өз сабағымда сын тұрғысынан ойлау стратегияларын пайдаланғанда, мен оқушылардың білімді өз бетінше ізденіп, зерттеп, бірлесе отырып жаңа идеялар мен тұжырымдарды әр түрлі жолдармен ұсынатындарын, жаңа білімді белсенді түрде талдап, жинақтап, оларды күнделікті өмірдегі жағдайяттармен байланыстыратындарын, бір-біріне деген сенімділіктері мен түсінушіліктерінің дамитытын байқадық.
Ал топтық жұмыстар арқылы оқушылар бойында жауапкершілік, сыйластық, достық қасиеттерін қалыптастыруға мүмкіндіктің мол екендігін білдік. Өйткені, әр сабақтың соңында практикалық нәтижесі, яғни, қай оқушының материалды қалай меңгергені көрінеді.
Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауды дамыту бағдарламасы оқушылардың аналитикалық позитивті сыни және шығармашылықты ойлауын дамытуға, сыныпта демократиялық ақуалды тудыруға, мұғалім тек ақпарат беру көзі болуды тоқтатып, оқушыларға сұрақ қоя білуге бағытталған пікірлесуге, қатысуға мүмкіндік тудырушы тәсіл.
Оқушы жаңа ұғымдарды, түсініктерді өзінің бұрынғы білімін жаңа ақпаратпен толықтырады, кеңейте түседі. Сондықтанда, сабақта қарастырғалы тұрған мәселе жайлы оқушы не біледі, не айта алатындығын анықтаудан басталады. Бұл мектепте бекітілген бағдарлама бойынша Т.Аяпова, З.Әбілдаева жазған 6-шы сынып оқушыларына арналған "English" оқулығы бойынша оқушыларға мынадай тапсырма берілді. Тапсырма 3-ші тараудың 1-ші параграфынан алынды. Тақырыбы "Food and drink" .
Read the word at the top of each box. Circle the word that go with it.
Fruits Drink
banana carrot coffee juice
apple lemon tea mineral water
bread
rice
Яғни, бұл тапсырмада оқушылар тақырыпқа сай келмейтін сөзді көрсетуі керек болатын. Берілген тапсырманы оқушылар өз деңгейінде орындап шықты және де соңынан осы сөздерді пайдалана отырып мұғалімнің сауалына жауап беру арқылы сөйлеу дағдыларын дамытты. Мәселен тапсырма төмендегідей болды:
Teacher: What do you like? What don't you like?
Pupil: I like tea, but I don't like coffee.
Осы тапсырмалар орындау барысында оқушылардың тапсырманы барынша жақсы деңгейде орындауға тырысқанын байқадық. Аталған әдісті қолдану барысында оқушылар өз белсенділіктерін танытып пәнге деген қызығушылығын оятты деп ойлаймыз. Ал оқушыларды бағалауға келетін болсақ, оларды жеке-жеке емес топтық жұмысы үшін бағалап отырдық. Осындай тәсілді қолдану барысында оқушылар өз топ мүшелеріне көмектесуге оны да сабаққа белсенді қатыстыруға, сөйлетуге тырыстырып жатты. Топпен жұмыс жасау барысында үлгерімі төмен оқушылардың пәнге деген қызығушылығы оянып өздеріне деген сенімділік пайда болды.
Осы әдістерді пайдаланғаннан кейін, оқушылардың білім деңгейі фонетикалық деңгейі, лексикалық деңгейі, грамматикалық деңгейі біршама есе өсті деп айтуымызға болады. Себебі, дәстүрлі сабақтан гөрі оқушылардың қызығушылығын арттыру мақсатында коммуникативті оқыту технологиясы негізінде түрлі әдіс-тәсілдерді сабақта қолдану барысында оқушылардың белсенділігі біршама өсіп, оқу үлгерімдері алға жылжыды деп айтуымызға болады.
1.1 АҒЫЛШЫН ТІЛІ САБАҚТАРЫНДА ОҚУШЫЛАРДЫҢ ТЫҢДАН ТҮСІНУ ІСКЕРЛІКТЕРІ МЕН ДАҒДЫЛАРЫН ДАМЫТУ
Қазақстан ресгтубликасы элемдік бірлестікке кірген заманда білімнің рөлі мен маңызы артты. Мэдениеті жогары ХХІ-ғасыр адамын қалыптастыру міндеті білім беру ісін ірілеңдіру қажетті мектеп пен коғам алдында жаңа маңызды мәселелер қойып отыр. Жалпы орта білім беретін мектептерде шетел тілдерінің мазмұны аныкталып, оған қойылатын талаптар нақтылануда. Шетел тілін ана жэне орыс тілімен қатар оқыту арқылы мұғалім оқушылардың тындап түсіну, сөйлеу, оқу жэне жазу іскерліктері мен дағдыларын жетілдірііт қана қоймайды, оларды өзін қоршаган айналасындағы адамдармен қарым-катынас мэдениетіне де үйретеді. Оқушылардың шетел тілінде сөйлеу кабілеттерін жетілдіру мектепте берілетін бүкіл бшім мазмұнының негізгі мақсаты болып табылады. Шетел тілі аркылы окушылар әлемді таниды, тілін окып жатқан елдің мэдениетімен, өмірімен танысады. Шетел тілінде окушылар дұрыс қарым-қатынае жасай алу үшін, олар ауызша айтылған сөзді тыңдап түсінулері тиіс. Тындап түсіну - сөйлеудің серігі, сөйлеу экспреесивті формата жатеа, тыңдау импрессивті формата жатады. Ауызша айтылтан сөзді қабылдау мен түсіну өте күрделі психикалық эрекет. Тыңдап түсіпу кысқа мерзімдік жэне ұзақ мерзімдік еске, кабылдауга, логикаға, саната, ажырату жэне таньтм механизмдеріне, салыетыруға, жинақтаута байланысты. Тындап түсіну барысында окушылардың санасында фонетикалық жэне интонациялык есту кабілетін қалыптастыру керек, себебі бұл күрделі процес болгандықтан жалпыға ортақ киындыктарды жэне арнайы қиындықтарды ескеру қажет. Олар: :: Сөйлеуші қолданылған кейбір лексикалық жоне ірамматикалык материал окушыта таныс емес болуы мүмкін, бұл жатдай оқушыта тындатан мэтіннің мазмұнын түсінуді қиындатады. Бұл қиындыкгы жеңудің жолы - оқушылардың пассивтік жэне потенциалдык сөздік қорын байыту; :: Әр адамның дыбыстарды айту ерекшеліктері мен интонациялык ерекшеліктері болуы занды қүбылыс. Оқуіпы өз мүталімінің сөйлеу ерекшеліктеріне датдыланып алады да, басқа адам айтқан сөзді тусінбеуі мүмкін. Бүл қиындықты жеңудің жoJты - сабақта техникалық қүралдарды жиі колдану керек;
Мұғалім эдетте сабакта өте баяу ырғакпен сөйлейді, мұндағы максаг оқушылар оның айткан созін түсінсін дегендік. Окушылар осындай баяу сөзге дағдыланады да, дұрыс ырғақта сөйлеген сөзді түсінбейді. Міне бүл киьшдықты сабақта тек техникалық құралды қолдану аркылы жеңуге болады; :: Мұгалім сабакта шетел тілінде сойлегенде, айтқан созін окушылар түгел түсінсін деп бірнеше рет қайталап айтады. Окушылар осы қайталауға үйрепеді. Шынайы комму иикацияда сөйлеуші айтқанын кайталамайды, сондыктан мүғалімнің мақсаты окушылардың тыңдаған мэтіннің мазмүнын бір-ақ рет тындағанда түсінуге үйрету. Ал кей жағдайларда окушылар мәтіннің мазмұнын бір рет тындағанда түсінбесе, оны екінші per тыңдатуға болады, бірақга бұл жолы мүғалім тындайтын мэтінге косымша бір тапсырма беруіне болады. Мысальт, мәтінді екінші рет тыңдаңдар да, бұл оқиғаның басгы кейіпкеріне, оқиға уақытына, оқиға жеріне және т.б. назар аударыңдар деген сияқты тапсырмалар; :: Келесі бір қиындық мынада: егер тыңдаушы сөйлеушініц бет- элпстін коріп, оның сойлеу органдарының қимыл-козғалысын байкап отьтрса, онда ол өзі тындап отырған сөзді жеңіл түсінеді, біракта мұндай жағдай үнемі бола бермеуі мүмкін (телефон аркылы сөйлесу, радиодан хабар тыңдау т.с.с.). Жоғарыда айтътлған киындыктарды женудің алғы шарты - мұғалімніц сабакта техникалык күралдарды кеңінен пайдалануы жпне тындау кабілеттерін дамытуға арналған жаттығуларды дүрыс үйымдастыра алуы. Окушылардың ағылшын тілі сабақтарында тьтңдап түсіну кабілеттерін дамьгтуда торт жаттыгулар тобын ұсьпгуға болады. Бірінші топ жаттығуларьтнын максатът - мәтінді тындаудың алдында лингвистикалық жопс исихологиялық киындыктарды алдын ала жою. Екінші топ жаттығудын мақсаты - мэтінді тындауға арналған жаттыгулар. Мұнда окушылар мәтінді тьпщагі, оның тақырыбын, идеясын анықтай, берілген кестенісызбаны жэне т.б. толтыру, сұрактарға берілген жауагітардың мэ гін мазмұпына сойкес келетін аныктай және т.б. Үшінші топ жаттығудың максаты - мэтін мазмұнын толык түсініп, оқушылардың бойында төмендегідей іскерліктерді дамыту: интерпретация, комментарий жэне талдау жасай алу. Мысалы, тындаған мәтіннің такырыбын талдау, мәтін мазмұнына берілген ассоциоірамманы толтыру, уақиғаньт бағалау, басты кейіпкерді сипаттау, мэтінді коммуникация жагдайымен ұштастыра білу жэне т.б. Үшінші топ жаттыгуларып орындау барысында окушыларға тірек, таяныш сөздер, жоспар, суреттер, сызбалар жоне т.б. үсынуга болады.
Төртінші топ жаттығудың максаты - окушыларды мэтін мазмұнының басты идеясына байланысты ойларын айтқызу, пікір-талас ұйымдастыру, дөңгелек үстел ұйымдастыру, сахналау, сценарий жазу жэне т.б. Енді тыңдауға арналған мәтіндерге койылатын талаптарға токтала кетсек. Олар: :: тыңдауға арналған мэтІннің мазмұнының тэрбиелік мэиі болуға тиіс жэне оның мазмұны окушылардың жас ерекшеліктеріне сэйкес келуі керек; :: мәтіннің берік логикасы болуы шарт; :: мэтіннің мазмұнында тындаушылар үшін кызыкты жаца мэселе болуы керек; :: мэтін аутентивті, яғни шындыққа негізделген, жасанды мэтін емес болуы тиіс. Жогарыда айтылған ойларды корытындылай келе, оқушылардың тындап түсіну іскерліктерін қалыптастырып, дамыту кажет. Егерде окушылардың тындап түсіну іскерліктерін дамытпасак, окушылардың шетел тілінде сөйлей алуға да үйрете алмаймыз.
1.2 КОММУНИКАТИВТІ ӘДІСТІН ТҮСІНІГІ
Шет тілін үйрену барысында ауызекі тілін жетік меңгерудің маңызы өте үлкен. Көптеген әдіскерлер,тәлімгерлер ауызекі сөйлеу тілін дамытуға арналған әдіс тәсілдерді зетрттуге,құрастыруға,оларды оқушының санасына жететіндей жұмыр болып щығуы үшін талай еңбек сіңірген .Сондай әдіс тәсілдердің кйбіреуіне тоқталайық. Өткен ғасырдың алпысыншы жылдары АҚШ та және бірқатар шет елдерде аудио линвалық әдіс кеңінен тарай бастады.Бұл әдістің негізін қалаушылар Ч. Фриз және Р. Ладо болды. Бұл әдіс алғашында үлкен адамдарды шет ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Жұмыстың жалпы сипаттамасы. Жұмыстың кіріспе бөлімінде зерттеудің өзектілігі, мақсаты мен міндеттері, нысаны, зерттеу барысында қолданылған әдістер, зерттеудің теориялық және практикалық құндылығы айқындалады. Қорғауға ұсынылатын негізгі тұжырымдар анықталып, зерттеу жұмысының талқылануы мен жариялану барысы баяндалады.
Негізгі бөлімде білім беру жүйесіндегі жаңа технологиялардың алатын орны, мектепте оқушылардың ауызекі сөйлесу әрекеттерін белсендіру мен қарқынды дамытудың, сапалы әрі тиімді жолы ретінде коммуникативті оқыту технологиясын ағылшын тілі сабағында қолдану жолдары ғылыми-теориялық тұрғыдан баяндалған. Екінші бөлімде тәжірбиелік жұмыстардың әдістемесі мен материалдары талқыланған.Коммуникативті оқыту технологиясын енгізе отырып оқушылардың тілге қызығушылығын арттыру тәсілдері айтылған. Эксперимент жұмыстарының нәтижелері берілген. Қорытындыда жалпы жұмыстың мазмұны педагогикалық, әдістемелік теориялар мен дидактикалық қағидаларды басшылыққа ала отырып жасалғандығы көрсетілген.
Зерттеудің өзектілігі. Тілді тек тілдік бірліктер мен олардың өзара байланысының қатаң құрылымды жүйесі деп түсінуге болмайды, тіл ең алдымен қатысым құралы болып табылады.
Тіл адамдардың қарым-қатынас құралы болғандықтан, ол сөйлеу әрекетінің арқауы болып табылады. Тіл ұлт пен ұлтты жақындастыратын өзгеше қатынас. Тілмен сөйлесу адамзат баласы үшін тысқары бір дүние емес, ол ішкі құбылыс. Сөйлеу тек адамға ғана тән. Адам тіл арқылы бір-бірімен қатынаса алады. Қазіргі таңда, еліміз өз егемендігін алып, дербес мемлекет ретінде танылуда. Сондықтан, еліміздің өркениетін көтеру мақсатында шет тілдерін меңгеру, шет елдермен қарым-қатынас орнатудың маңызы зор екендігін көрсетіп отыр. Бұл дегеніміз қазақстандықтар үшін, жастар үшін ағылшын тілін үйрену-ғылымды, экономиканы, бизнесті одан әрі дамыту қажеттілігін туындатып отыр. Білім-адамзат қазынасы, халықтың білімділігі-елдің байлығының ең маңызды бөлігі. Тәрбиелеу мен оқыту жүйесінде білім арқылы ең озық мәдениет пен дүние таным қалыптасады.
Сөйлеу әрекетінің жан-жақты ғылыми тұрғыдан зерттелуі тіл білімінде ХХғасырдан бастау алады.Тіл білімі үшін сөйлеу әрекетін зерттеу үлкен мәселелердің бірі екендігін швед лингвисі Фердинанд де Соссюр алғаш болып көрсеткен. Бала тілін зерттеген ғалымдар: Л.Щерба, Е.Кубрякова,Е.И.Пассов, И.Л.Бим, И.Ф.Комков, А.А.Леонтьев. И.В.Рахманов, С.Канцнельсон, Н.И.Жинкин, Г.В.Колшанский, Э.П.Шубин.т.б. Қазақстандық ғалымдар: Т.А.Аяпова, Э.Д.Сүлейменова, Ф.Ш.Оразбаева.т.б. Л.Щерба: Сөйлеу әрекеті дегеніміз-үзіксіз үрдіс және ол сөйлеу үрдісі мен тыңдаудан тұрады, деген, ал Т.Аяпова Адам баласының сөйлеуі-баланың алғашқы сөйлеуі және тілдік ортада түсінуі, белгілі бір жағдаятқа байланысты, мақсатты, қажетті болып табылатындығын айқындайды, - деді.
Тілдің қарым-қатынас қызметі жеке бірліктер түрінде емес, өзара хабар алысатын саналы әрекет түрінде жүзеге асатыны белгілі.Сондықтан тілдің әртүрлі деңгейіндегі тілдік бірліктердің ерекшеліктері, сөйлеудің коммуникативті түрлері, сөйлесімдер мен мәтіндердің коммуникативтілігіне негіз болып отыр. Қоғам талабына сай шетел тілдерін оқытуда берілетін білім мазмұны мен оқыту әдістерін жаңалау қажет ететіндігі айқындалды.
Ондағы мақсат оқушыларды қарапайым болса да өз ойларын еркін жеткізіп қана қоймай, өзара тіл табысып, пікір алысуға үйрету, себебі жалпыға білім беретін орта мектеп білімнің негізгі мақсаты оқушының шетел тілінде сөйлеу қабілетін жетілдіру.
Соңғы жылдардағы тілші, әдіскер ғалымдардың зерттеу жұмыстарының нәтижесіне сүйенсек, мектеп оқушыларының көпшілігінің сөздік қоры жұтаң, сөз тіркестерін, сөйлем және мәтін (топик) құрауда дәрменсіздік танытатындығын, ойын жүйелі түрде жеткізе алмайтындығын, ауызша сөйлеу дағдысының төмендігін байқауға болады деген пікірді тілге тиек етіп отыр. Қазіргі кезде оқушылардың ауызша сөйлеу әрекетін қалыптастыру- бүгінгі күннің өзекті мәселесі болып табылады. Тіл дамытуда мынадай тілдік материалдарды пайдалануға болады:
а) Тіл дамыту жұмыстарын көркем-әдеби үлгілермен емес, таза бала тілін бақылау арқылы жүргізу.
ә) Тіл дамытуда газет-журналдардың, ресми іс-қағаздардың тілін пайдалану.
б) Тіл дамытуда көркем-әдебиет тілінен үлгі алу.
Тіл дамыту жұмыстарын үш салаға бөледі; 1.сөздікпен жұмыс; 2.сөз тіркесі және сөйлеммен жұмыс; 3.байланыстырып сөйлеуге дағдыландыру жұмыстары.
Зерттеу жұмысында коммуникативті оқыту технологиясының теориялық негіздері қарастырылады. Ғалымдар көзқарасымен, ауызекі сөйлеудің өлшемдері мен оған қойылатын талаптары баяндалады. Екінші бөлімінде оқушыларды ауызекі сөйлеуге үйретудегі коммуникативтік әдістер және шет тілін оқыту әдістемесі оқу курсының сабақ бөлімі бойынша мазмұнын сұрыптау сөз болады. Мұның басты себебі, оқушының сөйлеу формаларын игеру дағдысының әлі қалыптаспағандығын, білімнің жеткіліксіздігі деп санаса, кейбір зерттеушілердің пікірінше, мектептегі тіл дамыту жұмыстарының өз дәрежесінде жүргізілмейтіндігінде деп есептейді.
Зерттеудің мақсаты:
Жалпы білім беретін мектепте міндетті пән болып табылатын ағылшын тілін оқыту барысын ақпараттандыру ағылшынша сөйлейтін, тыңдап түсінетін, жазатын тілдік тұлғаны қалыптастыруға қажетті дағды мен біліктің жаңашалануын қажет етеді. Ол үшін ағылшын тілін жаңа технология негізінде оқытудың әдіс-тәсілдерін, сабақтар жүйесін әзірлеу мен қолданудың технологиялық болымысын жүйелеу. Оқушылардың ағылшын тілінде қарым-қатынас барысында тілді пайдалана алуы мен тілдік ауызша сөйлеу дағдысын қалыптастыру.
Зерттеудің міндеттері:
-әдістемелік әдебиеттерді пайдаланып,ауызекі сөйлеуді қалыптастыруға байланысты талдаулар жүргізу;
-оқушылардың ағылшын тілі сабағында ауызша сөйлеу дағдыларын жаңа технологиялар негізінде меңгерту барысында қалыптастырудың технологиялық ерекшеліктерін анықтау;
-оқушы тілін дамыту әдістемесінің ұтымдылығын эксперимент нәтижелеріне сүйеніп дәлелдеу.
Зерттеу әдіс-тәсілдері: Жұмыста баяндау, тұжырымдау, талдау-жинақтау, қорыту, талқылау, бақылау, эксперименттік т.б.әдістер қолданылады.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы.
-Жалпы білім беретін мектептегі ағылшын тілін ақпараттық коммуникативтік технологиясы негізінде оқушылардың сөйлеу дағдысын дамыту үшін маңызды болып табылатын әдістемелік қағидалар жиынтығы топтастырылады. Олардың дәйектілігі педагогикалық тәжірибе эксперимент өткізу барысында дәлелденді.
- Ағылшын тілі жүйесінің ішкі құрылымынан қажетті тілдік минимумды анықтап, оны ағылшын тілінде сөйлесу, пікірлесу, жазу, сұхбаттасу т.б. қызметтерінде жүзеге асыра білуге керекті дағды, біліктерді ақпараттық коммуникативтік технологиялар жүйесімен оқыту арқылы қалыптастыру жолы мен ерекшеліктері айқындалды.
-Ағылшын тілін ақпараттық коммуникативтік технология жүйесімен оқыту
жеке тұлғаның дамуына әсер етуші фактор ретінде танылып, әдістемелік- теориялық негіздерге сүйене отырып анықталды. Соның ішінде интерактивті, белсенді оқыту әдістерінің маңызды роль атқаратыны анықталды.
-Жалпы білім беретін мектептерде ақпараттық коммуникативтік технологиялармен оқыту үдерісін ұйымдастырудың ерекшеліктері осы бағыттағы ағылшын тілі сабақтары жүйесін негіздеп,олардың педагогикалық,
психологиялық шарттарын жасау арқылы айқындалды.
Қорғауға ұсынылатын негізгі тұжырымдар. Коммуникативті оқыту технологиясы негізінде оқушылардың сөйлеу дағдысын дамытуда оқытудың ең тиімді ақпараттық инновациялық технологияның әдістерімен жолдары өзара тығыз байланыса қаралып, олардың өзіндік айырмашылықтары мен сабақтастығы зерттеледі.
- ағылшын тілін қазіргі заманға сай сапалы, тиімді үйретуге мүмкіндік беретін заманауи әдіс-тәсілдер зерттеледі;
-зерттелген заманауи әдіс - тәсілдер эксперименттік тәжірбиеде жүзеге асырылады;
-инновациялық технологиялар жүйесімен оқыту-мақсатты түрде жобаланып саналы түрде ұйымдастырылатындығы зерттеу барысында нақтыланады;
-ақпараттық технологиялар жүйесімен оқытуда көрсетілетін әдістердің өзара байланыса, араласа қолданылуы зерттеуде айқын көрінеді.
1. АҒЫЛШЫН ТІЛІНЕ ОҚЫТУ ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫНЫҢ ТЕОРИЯСЫ МЕН ТӘСІЛДЕРІ
Орта мектепте ағылшын тілін оқытудың тарихы 1947 жылдан басталады. Сол жылы Министрлер Кеңесінің Орта мектепте шет тілін оқытуды жақсарту туралы қаулысы шетел тілін оқытудың әрі қарай дамуына ықпал еткен құжаттардың бірі болды. Содан кейінгі 1961 жылы шыққан Шетел тілдерін оқытуды жаңарту туралы қаулы кейінгі онжылдықтағы мақсат-міндеттерді айқындап берді. 1977 жылы Орта мектепте оқытуды, тәрбиелеуді дамыту туралықаулыдан кейін көптеген өзгерістер болды [1.7]. Оқытудың бірінші кезеңі қарым-қатынас ретінде тілдің негізін қалаудан басталады,әрі қарай шетел тілін оқып үйрену жалғастырылады Тілді пайдалану үшін тілді тыңдау, сөйлеу,жазу,оқуды білуі керек. Бірінші кезең- тілді оқып үйренуде өте маңызды кезең,осы кезеңде оқу қалай басталса, солай жалғасады. Ағылшын әдіскері Г.Пальмер бұл кезең туралы былай деген екен:Take care of the first two stages and the rest will take care of itself [2. 6] Орта мектепте шет тілін оқыту 3 немесе 5 сыныптан басталды. Бұл кездегі бағдарламада оқыту,түсіну және шет тіліндегі мәтінді аудара білу. Ауызша сөйлеуді түсіну, ауызша мен жазбашаның негізін қалау. Бағдарламада бөлімнің екі түрін рецептивті және өнімділікті айқындайды. Алғашқы кезеңге бірінші орынға оқып-түсіну және аударма қойылады.
-оқушылар таныс емес сөздерді оқып білу
-cөздіксіз мәтінді оқып түсіне білу
-шетел тілін өз ана тіліне ауызша аудара білу
-жазбаша аудара білу Жазбаша оқытуда мынадай талаптар қойылды:
-мәтінді көшіріп жаза білу
-қысқа сөйлеуді жаза білу
1961жылғы қаулыдан кейінгі өзгерістер. Бұл кезеңдегі бағдарлама бойынша бірінші орынға тәжірибелік мақсат қойылды. Ауызша сөйлеуде өз ойын айта алу және ауызша хабарлама жасауға(монолог)және ағылшын тілінде әңгіме жүргізе білуге(диалог)мән берілді. Оқуға қойылатын талап та өзгерді.
Орта мектепте мынадай талаптар қойылды: ағылшын тілінде әңгімелесе білу; сөздіксіз күрделі емес мәтінді оқып-түсіну; оқи білу.
Жазуға көмекші рөлі берілді. Лексиканың көлемі азайды. Бағдарламада тілді тәжірибелік білу жағына басты назар аударылды.
Тіл - сыртқы дүние мен қоршаған орта туралы білім алу көзі. Пәнді оқытуда оқушылар ағылшын тіліндегі атаулармен, құбылыстармен танысады. Танысу ауызша және жазбаша түрде жүреді. Осы екі түрді меңгеру ағылшын тілін игерудің тәжірибелік мақсаты болып табылады. Яғни, оқушы ағылшын тілін ауызша және жазбаша түрде пайдалана білуі тиіс. Ағылшын тілін тыңдап түсіне білу және сөйлей білу ауызша түрге жатады. Жазбаша түрге тілдің жазбаша түрін пайдалана білу немесе жазу және ағылшын тілінде жазылған мәтінді оқи білу жатады. Тіл қатынас құралы,ол ауызша және жазбаша түрде жүзеге асады. Ауызша түрге: тыңдау, түсіну және сөйлеу әрекеті жатады. Жазбаша түрге: оқу және жазу әрекеті жатады.
Тыңдау, сөйлеу, жазу және оқу дағдыларын қалыптастыру оқушының тілді ауызша да, жазбаша да жақсы меңгеруіне тікелей әсер етеді. Оқушы тілді жақсы меңгеру үшін осы төрт дағдының негізі берік қалануы керек [3. 27].
ХХІ ғасыр табалдырығын білім мен ғылымды инновациялық технология бағытымен дамыту мақсатымен аттауымыз үлкен үміттің басты нышаны болып табылады. Жас ұрпаққа саналы, мән-мағыналы, өнегелі тәрбие мен білім беру бүгінгі күннің талабы.
Сондай-ақ халықаралық қатынастар аясында болып жатқан әлеуметтік-экономикалық, саяси және мәдени өзгерістердің әсерінен қоғамда ағылшын тілінің рөлі өзгерді. Ол қарапайым оқу пәнінен заманауи білім беру жүйесінің негізгі элементіне айналды. Осыған орай қазіргі заманға сай ағылшын тілін тиімді үйретуге мүмкіндік беретін көптеген әдістер пайда болды.
Сондықтан, әр мұғалім өзінің шығармашылығын дамыта отырып озық іс- тәжірибелерді пайдалана білуі тиіс. Сонымен, еліміздің мектептерінің оқу үрдісі түбегейлі өзгеріп оқытудың жаңа түрлері, әдістері, жаңа бағыттағы инновациялық педагогикалық технологиялар пайда болып, олар білім мазмұнының толығымен жаңаруына себепші болуда.
Білім беру жүйесінің алдындағы жаңа міндеттердің бірі инновациялық педагогикалық оқыту технологияларын пайдаланып білім сапасын арттыру. Ағылшын тілін ақпараттық технологиялар жүйесімен оқытудың ерекшелігі: оқу материалдарының ақпараттық-коммуникативтік технологиялар арқылы оқушылардың оқу іс- әрекетін мұғалімнің көмегімен немесе компьютер арқылы меңгерілуі. Жеке тұлғалардың қалыптасуын қамтамасыз ететін деңгейлеп, саралап оқыту, жобалап оқыту, коммуникативті оқыту,ақпаратты-коммуникациялы оқытудың негізгі-қағидалары балаға өз бетімен ықпал ету,өзіндік пікірлерін анық жүйелі жеткізе алатын жеке тұлға қалыптастыру,оқушылардың, танымдық, шығармашылық қабілетін дамыту болып табылады. Оқытудың мақсаты оқу бағдарламасымен айқындалады.
Оқытудың негізгі үш түрі бар:
1.тәрбиелеу,
2.ағарту,
3.дамыту.
Оқытудың тәрбиелік мақсаты. Оқушылардың көпшілігінің ағылшын тілін оқуға деген үлкен қызығушылықпен кірісуі, олардың ағылшын тілінде қалай сөйлейтінін естігісі және сөйлегісі келеді. Олар алғашқы кезде амандасып, қоштасып үйренеді, заттардың атауларын біле бастайды. Осы кезеңде қарым-қатынас екі жақты болуды талап етеді себебі, олар тыңдай білуге де, сұрай білуге де үйретілуі керек. Оқытудың ағартушылық мақсаты. Кез -келген тілдің ағартушылық қызметі зор. Әрбір тіл сол тілде сөйлейтін халықтың мәдениетінің тікелей көрсеткіші және сол тілде сөйлейтін ел туралы хабардар болуы; өз ойын дұрыс жеткізе алуды үйренеді. Оқытудың дамыту мақсаты. Оқу-ұйымдастыру білігі мен дағдысын қалыптастыру дамытушылық мақсаттарының негізі болып табылады. Себебі, оқушының тіл білімі деңгейін жоғарылату және сол тілде ойлауды дамыту-тіл білімін дамытудың басты міндеті.
Ағылшын тілін оқытудың басты мақсаты - оқушылардың ағылшын тілінде қарым-қатынас жасай алу негіздерін меңгеруі болып табылады.
Бірінші тараудың екінші тарамшасында ағылшын тілін инновациялық технологиялар жүйесімен оқыту әдістемесі сипатталады.
Еліміздегі білім беру саласында оқытудың жаңа түрлері, әдістері,жаңа бағыттағы технологиялар пайда болып, олар білім мазмұнының жаңаруына себепші болуда. Осындай оқыту әдістемесіндегі заман талабына сай бағдар деп инновациялық, технологиялық білім беру жүйесін айтуымызға болады.Инновация, Технология терминдеріне жеке-жеке тоқталатын болсақ, инновация дегеніміз- жаңа мазмұнды ұйымдастыру, жаңалық енгізу, яғни инновациялық үрдістерді мазмұнды ұйымдастыруды анықтайды. Қазіргі әдістемелік әдебиеттерде технология (technology) деген ұғым оқыту деген ұғыммен қатар қолдананылады Технология термині тәсілдер жүйесі деген мағынаны білдіреді [6.73].
Оқыту технологиясы дегеніміз- оқыту техникасы туралы ғылым, сондықтан, оқыту ғылыми түрінде жүзеге асуы керек, яғни мұғалім қалай оқыту, неге олай оқыту керек деген білім бірліктілігін білуі тиіс. Оқыту технологиясы қалай оқыту керек деген ғылыми тұжырымдамамен тығыз байланысты, яғни қандай үдерістер арқылы, қандай әдістер арқылы, қандай оқыту құралдары арқылы, оқытуды қалай ұйымдастыру керек, қандай факторларды ескеру қажет және ағылшын тілін үйретуде қалай ескеру керек деген сұрақтарға жауап іздейді. Сонымен, тәжірибелер мен зерттеулер нәтижесі бізге шетел тілінен берілетін білім мазмұны мен оқыту әдістерін жаңалау керек екендігін көрсетті.
Ақпараттық технологиялар жүйесімен оқытуда көрсетілетін әдістердің барлығы өзара байланыста,араласа қолданылады. Ақпараттық жүйемен оқытуда түсіндіру әдісі кино, диафильмдер көрсету арқылы жүзеге асады. Мәтін, елтануға байланысты, мақал-мәтелдер т.б.түсіндіру осы әдіс арқылы жүзеге асады. Мәтінді тыңдап қайтадан оқып шығу, Диалогты тыңдап,қайтадан кейіпкерлердің соңынан қайталап отыру сияқты тапсырмалар компьютер арқылы меңгеріледі.
Оқу материалын толықтыру, қорытындылау, қайталау, ал ең бастысы оның практикалық қолдану дағдысы мен шеберлігін қалыптастыруда бұл ең тиімді әдістердің қатарына жатқызылады.
Бірінші тараудың үшінші тарамшасында ағылшын тілін үйретудегі коммуникативтік оқыту әдісінің негізгі ерекшеліктерінің сипаты ашылады.
Қазіргі кезде тілді коммуникативтік оқыту мәселесіне ерекше назар аударуда. Ағылшын тілін оқытудың жаңа технологиясы тілдің коммуниктивтік қызметін ескере отырып, оны коммуникативтік танымдық жағынан
меңгертуді көздейді. Қатынастық әдіс ХIХ ғ 60-70жылдарында ағылшын тілі халықаралық қатынастық тіл статусын алған кезде Британияда пайда болды.
Бүгінгі тәуелсіз мемлекетімізде білімге деген көзқарас түбегейлі өзгеріп, оқытудың жаңа түрлері, әдістері, жаңа бағыттағы технологиялар пайда, болып, олар білім мазмұнының толығымен түбегейлі жаңаруына себепші болуда.
Оқыту әдістемесіндегі заман талабына сай әдістердің бірі коммуникативтік оқыту технологиясы. Осы мәселе жөнінде, яғни ағылшын тілін оқытудағы коммуникативті біліктілік деңгейді Германияның оқу бағдарламасын жасаған неміс ғалымдары Г.Нойнер, Г.Хунфельд былай түсіндіреді: коммуникация тіл және іс-қимыл (күлу, дауыс ырғағы сияқты) әрекеттер арқылы болады. Ол алдын-ала жоспарланған, дайындалған болуы немесе жоспарланбаған болуы мүмкін. Сабақ үстінде әдетте дайындалған, жоспарлы сөйлеу коммуникациясына көп көңіл бөлінеді.
Оқушылардың сабақта айтылған хабарлардың мағынасын түсінуі, олардың түпкі мақсатын танып білуі және өзінің жеке мақсатын іске асыруы өте маңызды іс. Осы біліктілік коммуниктивтік біліктілік деп аталады [7. 105].
Коммуникативтік біліктілік мынадай оқу мақсаттарын қамтиды:
1.Когнитивті мағыналық мақсат, яғни оқушы коммуникативтік жағдаяттарды
әңгімелесу, сөйлесу, қарым-қатынас туындайтын жағдайларды таба білуі керек. Ол өзінің іс-әрекетінің, сөйлесуінің, қарым- қатынас жасауының барысында - осы жайттарды ескеруге дағдылануы, үйренуі қажет.
2.Әлеуметтік мақсат, оны жүзеге асыру кезінде оқушы өзін өзі қалай ұстайтынын біле отырып, өз іс-әрекетіне жауап бере алады. Алға қойған мақсатына басқалармен бірге жетуге ұмтылады, сондай-ақ қарым-қатынас жасайтын әріптесімен жеке тұлға ретінде тең жағдайда болуға тырысады.
3.Лингвистикалық біліктілік мақсат. Бұл мақсатқа сәйкес оқушы ойларын,іс-әрекетін сөйлеп жеткізе алуға ынталы болады.
Бұл үш компонент бөлек-бөлек емес,керісінше өзара тығыз байланыста болады деп пайымдайды Г.Нойнер [8. 89].
Осы аталған коммуникативтік біліктілікке қалай қол жеткізу жолын жолын іздестіруші әдіскерлердің бірі Е.И.Пассовтың пікірінше шетел тілін оқытуда мына жайттарды ескергенде коммуникативтілікке ие болатынын байқаймыз:1 коммуникативтік сипаттағы оқыту тәсілдерін пайдалану; 2. арнайы жаттығулар жасау; 3. бүкіл оқу процесін мақсатты түрде ұйымдастыру;
Коммуникативтік әдістің жаңалығы неде, ол оқыту ісін қалай ұйымдастырады оның ерекшеліктері мынада: 1Коммуникативтілік оқу процесіндегі білік,дағдыны жетілдіруге бағытталады. Ағылшын тілінде үнемі сөйлеу оқушылардың тілді білмеймін деген ойдан арылтып оқуға деген қызығушылығын арттырады. Ол үшін барлық жаттығулар сөйлеуге жетелейтін мақсатта болуы керек. Коммуникативтік бағытта оқыту оқушының жеке бас ерекшелігін ескеруді көздейді, яғни баланың бойындағы барлық жеке қасиеттері ескрілуі керек. Бұл оның белсенділігін арттырып, оқуға ұмтылу үшін ең басты құралы болып саналады.
3.Коммуникативтілік функционалдықпен де байланысты, себебі кез келген сөз коммуникация процесінде белгілі бір қызмет атқарады. Оқушы тілді үйрене бастағаннан бастап сөздерді іс жүзінде сөйлеу барысында қолданып жаттықпаса, кейін оларды есіне түсіре алмай, дұрыс пайдалана алмайды.
4.Коммуникативтілік, коммуникативті бағытта оқыту әдісі оқытудың ситуативті болуын талап етеді. Өйткені, ситуативтілік сөйлеу дағдысының табиғи қасиеті болып есептеледі. Ситуативтілік сөйлеуге ынталандырудың бір түрі ретінде,сөйлеу біліктілігін жетілдіретін әдіс ретінде әрі белгілі бір мақсатқа, нәтижеге жету жолы екендігі бұрыннан әдіскер ғалымдардың көптеген еңбектерінде қаралып келеді [9. 112].
Коммуникативтік оқыту технологиясы дегеніміз пікір алысуға негізделген әдістеме. Ал, адамдар тілді сөйлем түрінде қолданғанда ғана бірін-бірі түсініп, пікірлесе алады. Оқушыларды белгілі бір дәрежеде ағылшын тілінде сөйлеуге, өз ойын басқаға жеткізе алатын, біреудің сөйлеген сөзін, жазғанын түсіне алатын дәрежеге жеткізу үшін, ағылшын тілі алғашқы сабақтан бастап сөйлем түрінде үйретілуі тиіс. Себебі, жеке атау тұлғалы сөздер де, грамматикалық формалар да өзара бір-бірімен байланысып, сөйлем құрамына енгенде ғана тұтас аяқталған ойды білдіре алады [10. 77].
Коммуникативтік әдіс мұғалім мен оқушының арасындағы психологиялық кедергіні бұзады. Коммуникативтік біліктілікке қалай қол жеткізу жолын іздестіруші әдіскерлердің бірі Е.И.Пассов оқытудың коммуникативтік әдісінің негізгі белгілері деп мыналарды атап көрсетті:
1.Әдістің дифференциалдығы әр әдіс нақты бір мақсатқа жету құралы екендігінде көрінеді. Бұндай мақсат сөйлеу әрекетінің әрбір түрі, нақтылап айтқан осы әрекет түрін жасай білу.
2.Әдістің оқыту жағдайына байланысты еместігі. Әдіс оқытудың тактикасы емес стратегиясын анықтайды және сол себептен осы таңдауды тілге,оқыту сатысына байланысты.
3.Коммуникативтік әдістің мүмкіншілігі сөйлеу әрекетінің берілген түрін жан-жақты қамтиды.
4.Әдісте негізгі өзек бар болғандығы немесе М.В.Ляковскийдің сөздерін пайдалансақ басты әдістемелік мәселенің шешуінің басымды ойы о бастағы әдістемелік мәселені шешу қызметінің бір-біріне байланысты болуын шарт етеді. Бұл негізгі ой әдіске кіретін кіретін принциптерді қарастырады, оларды интегралдайды. Осының негізінде Е.И.Пассов бұл өзара жағдай жасаған жеке әдістемелік принциптер жүйесі, бір стратегиялық оймен біріккен, сөйлеу әрекетінің қандай түрін болса да үйретуге бағытталған әдіс деп анықтайды.
Коммуникативтіліктің қандай жағдайда нәтижелі болатынына мұғалімнің тигізер ықпалы зор және оқыту барысындағы білім сапасына да мұғалімнің үнемі көңіл бөліп отыруы аса маңызды.
Сондықтан, ағылшын тілдерін оқытуда коммуникативтік оқыту әдістемесін қолдану - оқушылардың сөздерді грамматикалық тұрғыдан бір-бірімен дұрыс байланыстырып, еркін сөйлей білуіне мүмкіндік береді, бұл әдістемені жиі қолдану өз нәтижесін береді.
Яғни, тілді оқытудағы ең басты мақсат- оқушыны сөйлеуге, яғни айтар ойын жеткізе білуге үйрету. Сөйлеу тілдік қарым-қатынас барысында адамның өз oйын жарыққа шығару процесі, өз сөзін екінші біреуге түсінікті етіп жеткізуі.Сөйлеуге үйрету дегенде мынадай ұғымға мән беріледі: бұл-адам мен адамның тілдік қарым-қатынаста бір-бірімен тілдесуі, сөйлесуі яғни бір адамның өз ойын екінші адамға ауызша жеткізуі, сөйлеуі, айтуы. Сонымен бірге айтылған ойдың адамға түсінікті болып, оны қабылдау арқылы екінші адамның оған өзіндік жауап қайтаруы. Бұл сөйлеуге үйретудің бір адамға ғана мәселе емес екендігін көрсетеді. Ол тілдік коммуникация арқылы жүзеге асады. Сөйлеу әрекеті-тілді үйрену жолындағы маңызды баспалдақ, қажетті шарт қана емес, ол-адамзаттың қоғамдағы орнын, қызметін көрсететін күрделі әрекет. Өйткені, сөйлеу әрекеті адамдық қасиетті білдіретін басты өлшемдердің бірі. Ауызша сөйлеуге үйрету- тілді жалаң үйрену емес, адамның жалпы ойлау қабілетін кеңейту, жетілдіру деген сөз. Жалпы сөйлеу әрекетін меңгеру үшін мына жағдайларды ескеру қажет: Үйрететін тілде сөйлеуге деген қажеттілік; қоршаған орта, жағдайдың әсері; жеке бастың қабілеті; сөйлеудің негізгі мақсатын айқындау.
Ағылшын тілін оқытуда коммуникативтік мақсатқа жетуде ауызша сөйлеудің маңызы зор. Сөйлеуге үйрету үшін оқыту әдісі ситуативті әдіс болуы керек себебі: ситуативтілік сөйлеу әрекетінің табиғи қасиеті болып табылады.
Сөйлеуге үйрету үшін қажетті ситуацияларды мынадай жолдармен беруге болады:
а) көз алдыңа елестетіп көр, қиялдап көр деген сияқты т.б. тапсырмалар арқылы ситуациялар құру;
ә) белгілі бір ситуацияны жасайтын сурет немесе ситуацияны дамытатын, күшейтетін суреттер тізбегіне қарап, соның көмегімен сөйлеу;
б) күнделікті өмірдегі болып жатқан жағдайға ұқсас нәрселерді сипаттау.
Оқытудың ситуативтілігі оқушылар мен мұғалім арасындағы қарым-қатынасқа негізделген жағдайда ғана сабақ үстінде қатынас ситуациясы пайда болады. Е.Пассов ұзақ жылдар бойы жүргізген ғылыми-зерттеу жұмысының нәтижесінде коммуникативтік оқытуда ситуация мен ситуативтілікті анықтап алу қажет екеніне көз жеткізген. Ситуация-дегеніміз, қарым-қатынас жасаушылардың, сөйлесушілердің санасында қалыптасқан өзара қарым-қатынасының жүйесі; ал ситуативтілік-қарым-қатынастармен байланыс деп қорытынды жасайды. Ол іс-әрекеттерде өзара қарымқатынастарда мынадай жетекші факторлар болады деп көрсетеді: а) статустық; ә) рольдік; б) іс-әрекеттік; в) ізгілік [12. 24].
Қарым-қатынас процесі оқытудың мақсатына, жағдайына, мүмкіндігіне қарай үнемі өзгерісте болады. Сондықтан, сөйлеуші сол өзгерістерге байланысты қарым-қатынастағы өзгерістерді де ескеріп отыруы керек. Оқушыларды қарым-қатынастың әр түріне дайындау үшін материалдарды да жиі түрлендіріп отыруды қажет етеді. Осы ұстанымға байланысты тілдік дағдылар да өзгертіліп отырылуы керек. Бұл оқушылардың айтқысы келген ойын басқаша жеткізуге, сөйлеу біліктілігін жетілдіруге, тез сөйлеуге көмектеседі.
Сонда ғана, оқушылар жаңа материалды іс жүзінде қолдануға тезірек машықтанады. Материал жаңа болуы керек, сонымен бірге қайталау кезінде сол қалпында емес, басқа контекстерде өзгертіліп берілуі керек, сол кезде ғана оқушылардың білік дағдылары бірте-бірте дамиды.
Екінші тараудың екінші тарамшасында ағылшын тілінде тілдік тіректер арқылы ауызекі сөйлеу дағдысын қалыптастыру жолдары қарастырылады.
Ағылшын тілін оқытуда коммуникативті мақсатқа жетуде ауызекі сөйлеудің рөлі өте зор. Себебі, ауызша сөйлеу арқылы адамдар бір-бірін түсінеді, өз ойларын айтады, дәлелдейді, естіген, айтылған хабарға өз көңіл-күй қатынасын білдіреді. Сөйлеудің екі түрі бар. Олар: монологтық, диалогтық. Диалог - екі немесе бірнеше адамның сұрақ-жауап ретінде сөйлесіп, тіл қатысуы. Диалогтық сөйлеу алдын ала жоспарланбайды, сөйлесу кезінде пайда болады. Оқушылар жалпы, арнаулы сұрақтарды қоя алуы, әр түрлі сұрақтарға жауап бере алуы, өтініш, бір нәрсемен келісетінін немесе келіспейтінін білдіре алуы керек. Оқушылардың сөйлеу қарқынын өсіру керек және әр оқушы сөйлегенде кемдегенде екі реплика айтуы керек. Диалогтық сөйлеуді дамытуда дискуссия-сабақ, экскурсия-сабақ, ойын-сабақ, талқылау сабақтарының рөлі зор. Монологты сөйлеуді дамыту сабақтары-шет тіліне оқытудағы негізгі сабақтардың бірі. Монологтық сөйлеу алдынала әзірленуді талап етеді.
Ағылшын тілін оқытуда тілдік тіректер арқылы оқушылардың білім, білік дағдыларын дамыту басты мақсат болып табылады. Егер оқушыларды ағылшын тілінде тілдік тіректер арқылы монолог түрінде сөйлеуге үйретсе, онда олардың сөйлеу қабілеттері, танымдық қызығушылықтары, мәтін мен жұмыс жасау кезінде шығармашылық дағдылары қалыптасып қана қоймай,олар ағылшын тілінде еркін сөйлеуге машықтанады. Оқушыларды монолог түрінде сөйлеуге үйретуде тілдік тіректердің маңызы зор. Ағылшын тілдерін оқыту әдістемелерінде тірек ұғымы әртүрлі түсіндіріледі. Көптеген ғылыми жұмыстарда ол, стимул, әрекет жасауға түрткі ретінде қарастырылады. Мағлұмат түрткі бола алады, ал мұғалімнің міндеті оқушылардың тыңдаған, оқыған, көрген мәліметтерін дұрыс басқара отырып, оларды монолог түрінде сөйлету. Көп жағдайда тілдік тіректер сөз әрекетін ұйымдастырушы болып,олардың белгілі бір бағытта дамуына,оқушылардың сөйлегенде қате жасамауына дәнекер бола алады. Сөйлеудің монолог түрін қолдану үшін, сөйлеушіге белгілі бір мазмұн керек, ол сол мазмұнның негізінде сөйлемдер құра білуі тиіс, монолог сөздің ұйымдасқан түрі, сондықтан мұнда жекелеген сөйлемдер мен айтылымдар ғана емес, бүкіл хабар жоспарланып, бағдарлануы керек. Тілдік тіректер оқушылардың монолог түрінде сөйлеуіне көмегі зор.
Қазіргі кезде ағылшын тілін оқытуда оқушылардың сөйлеу біліктілігін дамытуда тіректерді коллаж ретінде пайдалану тиімді болып отыр, себебі ол обьектіге және оның компоненттеріне жанжақты қарауға, бірден зейін аударуға мүмкіндік береді.
Тілдік тіректерді негізге алып, монолог түрінде оқытуда оқушылардың танымдық қызығушылығының деңгейін анықтау, оқушылардың тыңдаған, оқыған, көрген мәліметтерін дұрыс қабылдауын қадағалай отырып, оларды монолог түрінде сөйлеуге үйрету, танымдық қызығушылықтары мен шығармашылықтарын дамытуда әдістің тиімділігін дәлелдеу [14. 31].
Ауызекі сөйлеуді қалыптастыру үшін оқушы әр сабақта жаңа білім алып қоюмен ғана шектелмей, өз бетінше ізденіп, талдап, пікір таластыру деңгейіне жетіп, даму біліктілігін жетілдіріп отыруы қажет. Сонда ғана, оқушы ауызекі сөйлеу мақсатына жете алады.
Екінші тараудың үшінші тарамшасында тәжірбие жұмыстарының нәтижелері сипатталады.
Қазіргі кезеңде бұрынғы дәстүрлі болған қалыпты сабақ беру әдісін жаңа мазмұнда ұйымдастыру және жаңа технологияны пайдалана отырып түрлендіру-уақыт талабы Өйткені бүгінгі қоғамдағы өзгерістермен бірге білім беру жүйесінде де, сабақтың жүргізілу барысына да, жаңа талап, жаңа міндет әкелді. Бұл талап оқушының ағылшын тілінде сөйлеу қабілетін жетілдіру болып отыр. Тіл үйрету үдерісіндегі ең белсенді заманауи әдістемелік тәсілдердің бірі-ақпататты, инновациялық коммуникативті оқыту технологиясы. Осы технологияны тиімді қолдана білген ұстаз өз шәкірттеріне білім, тәрбие беруде табысқа жетеді, сол арқылы олардың бойында ойын өзгеге өз бетінше жеткізу қабілеті мен дағдысын қалыптастыруға, екеуара қарым - қатынас негізіндегі сөйлеу дағдысын қалыптастыруға ықпал ете алады. Коммуникативті оқыту технологиясы негізінде білім беру-оқушыны ауызша (тыңдау, түсіну, сөйлеу) және коммуникацияға (оқу, жазу) тарту яғни, оқылып жатқан тілде қарым-қатынас қалыптастыру деген сөз. Коммуникативті оқыту технлогиясы ағылшын тілін оқытудағы оқу-тәрбие үдерісінің барлық мақсат міндеттерін қамтиды. Эксперимент жүргізудің мақсаты: шетел тілідерін үйретуде коммуникативті оқыту технологиясы негізінде оқушылардың сөйлеу дағдысын дамыту жолдарының тиімділігін анықтау, оларды сабақ барысында қолданудың артықшылықтары мен кемшіліктерін көрсету.
Ағылшын тілін үйрету барысында коммуникативті оқыту технологиясын төмендегідей мақсатта қолданып отырдым: оқушылардың шет тілінде сөйлеу қабілетін дамыту; тілді мәдениет аралық қарым-қатынас жасаудың басты құралы ретінде қолдана отырып, оқушыларды өздері үйреніп жатқан тілдің мәдениетімен таныстырды; түрлі мәтіндердегі немесе әңгімедегі басты, маңызды мағлұматты ұғынуға итермелеу; диалогты, пікірталасты, іскерлік әңгімелерді жүргізе алу қабілетін дамыту; жиі қолданатын сөз тіркестерін, жаңа сөздерді есте сақтау; грамматиканы ережеге сай пайдалануға үйрету; сөйлеу әрекетінде дыбыстарды дұрыс айтуға машықтандыру.
Жүргізілетін эксперимент міндетіне мыналарды атап айтамыз:
1) оқушылардың білім деңгейін анықтау;
2) шетел тілі сабақтарында коммуникативті оқыту технологияларын қолдануда оқушылардың ынтасын, қызығушылығын бақылау;
3) сабақтарға коммуникативті оқыту технологиясын енгізгеннен кейінгі оқушылардың білім деңгейін анықтау.
Коммуникативті оқыту технологиясы негізінде оқушылардың сөйлеу дағдысын дамыту тиімділігін дәлелдеу мақсатында, №137 қазақ орта мектебінде 6 сынып оқушыларына ағылшын тілі пәнінен аталған технологияны пайдалана отырып, эксперимент жүргізген болатынбыз. Эксперимент төрт айға жуық болды. Біздің бақылауымызда 18 оқушы болды. Олардың ағылшын тіл пәнінен оқу үлгерімдері әртүрлі болатын, олардың ішінде ағылшын тілін жетік меңгергендер 25%, орташа меңгергендер 35%, төмен меңгергендер 40%.
Бұл мектепте бекітілген бағдарлама бойынша Т.Аяпова, З.Әбілдаева, Ж.Тұтбаева жазған English оқулығы пайдаланылады. [15.27] Сабақ аптасына 3 рет болады, олардың екеуі негізгі ағылшын тіл сабағы, ал біреуі қосымша сабақ. Қосымша сабақтарда жоғарыда аталған оқулықтан бөлек Cambridge баспасынан шыққан Interchange Intro Third Edition оқулығын қолдандық [16.47]. Бұл оқулықты қосымша сабақта қолданғандағы мақсатымыз оқушылардың жан-жақты мәлімет алып, сөйлеуге уәж тудыру, өз ойын еркін жеткізе білуге үйрету, пәнге деген қызығушылығын ояту.
Жалпы сыныпқа эксперимент жүргізгендегі алдымызға қойған міндеттеріміздің бірі берілген тапсырмаларды түрлі әдіс-тәсілдерді қолдана отырып, оқушылардың грамматикалық, фонетикалық, лексикалық білім деңгейлерін көтеру, себебі өкінішке орай көп жағдайда оқушыларымыз актив сөздік қоры мол бола тұра, грамматикалық ережелерді біліп тұрса да, сөздерді бір-бірімен байланыстырып сөйлей алмай жатады. Сол себепті, аталған әдіс-тәсілдерді, заманауи инновациялық коммуникативтік әдісті негізге ала отырып, оқушылардың өз ойын еркін жеткізіп, сөйлеуге үйрету.
Коммуникативті бағытты іске асыру мақсатында өз сабағымызда сын тұрғысынан ойлау бағдарламасының стратегияларын қолдандық. Сын тұрғысынан ойлау, өз алдына мәселе қойып, әркез соған өз бетімен шешім іздеу, баламалар ұсыну, өз көзқарасын қорғай білу болып табылады. Сын тұрғысынан ойлау - ол алдымен оқытудың оқушыға бағытталған орталықталықтандырылған түрі, ол оқушының дамуына, соның ішінде сыни көзқарасы бар жеке тұлғаның дамуына, зерттеуші оқушының дамуына, оның өзіндік Менін жүзеге асыруға, оқушының шығармашылық мүмкіндігін ашуға, яғни, бір сөзбен айтқанда, коммуникативті қатынасқа үйрететін бағдарлама. Өз сабағымда сын тұрғысынан ойлау стратегияларын пайдаланғанда, мен оқушылардың білімді өз бетінше ізденіп, зерттеп, бірлесе отырып жаңа идеялар мен тұжырымдарды әр түрлі жолдармен ұсынатындарын, жаңа білімді белсенді түрде талдап, жинақтап, оларды күнделікті өмірдегі жағдайяттармен байланыстыратындарын, бір-біріне деген сенімділіктері мен түсінушіліктерінің дамитытын байқадық.
Ал топтық жұмыстар арқылы оқушылар бойында жауапкершілік, сыйластық, достық қасиеттерін қалыптастыруға мүмкіндіктің мол екендігін білдік. Өйткені, әр сабақтың соңында практикалық нәтижесі, яғни, қай оқушының материалды қалай меңгергені көрінеді.
Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауды дамыту бағдарламасы оқушылардың аналитикалық позитивті сыни және шығармашылықты ойлауын дамытуға, сыныпта демократиялық ақуалды тудыруға, мұғалім тек ақпарат беру көзі болуды тоқтатып, оқушыларға сұрақ қоя білуге бағытталған пікірлесуге, қатысуға мүмкіндік тудырушы тәсіл.
Оқушы жаңа ұғымдарды, түсініктерді өзінің бұрынғы білімін жаңа ақпаратпен толықтырады, кеңейте түседі. Сондықтанда, сабақта қарастырғалы тұрған мәселе жайлы оқушы не біледі, не айта алатындығын анықтаудан басталады. Бұл мектепте бекітілген бағдарлама бойынша Т.Аяпова, З.Әбілдаева жазған 6-шы сынып оқушыларына арналған "English" оқулығы бойынша оқушыларға мынадай тапсырма берілді. Тапсырма 3-ші тараудың 1-ші параграфынан алынды. Тақырыбы "Food and drink" .
Read the word at the top of each box. Circle the word that go with it.
Fruits Drink
banana carrot coffee juice
apple lemon tea mineral water
bread
rice
Яғни, бұл тапсырмада оқушылар тақырыпқа сай келмейтін сөзді көрсетуі керек болатын. Берілген тапсырманы оқушылар өз деңгейінде орындап шықты және де соңынан осы сөздерді пайдалана отырып мұғалімнің сауалына жауап беру арқылы сөйлеу дағдыларын дамытты. Мәселен тапсырма төмендегідей болды:
Teacher: What do you like? What don't you like?
Pupil: I like tea, but I don't like coffee.
Осы тапсырмалар орындау барысында оқушылардың тапсырманы барынша жақсы деңгейде орындауға тырысқанын байқадық. Аталған әдісті қолдану барысында оқушылар өз белсенділіктерін танытып пәнге деген қызығушылығын оятты деп ойлаймыз. Ал оқушыларды бағалауға келетін болсақ, оларды жеке-жеке емес топтық жұмысы үшін бағалап отырдық. Осындай тәсілді қолдану барысында оқушылар өз топ мүшелеріне көмектесуге оны да сабаққа белсенді қатыстыруға, сөйлетуге тырыстырып жатты. Топпен жұмыс жасау барысында үлгерімі төмен оқушылардың пәнге деген қызығушылығы оянып өздеріне деген сенімділік пайда болды.
Осы әдістерді пайдаланғаннан кейін, оқушылардың білім деңгейі фонетикалық деңгейі, лексикалық деңгейі, грамматикалық деңгейі біршама есе өсті деп айтуымызға болады. Себебі, дәстүрлі сабақтан гөрі оқушылардың қызығушылығын арттыру мақсатында коммуникативті оқыту технологиясы негізінде түрлі әдіс-тәсілдерді сабақта қолдану барысында оқушылардың белсенділігі біршама өсіп, оқу үлгерімдері алға жылжыды деп айтуымызға болады.
1.1 АҒЫЛШЫН ТІЛІ САБАҚТАРЫНДА ОҚУШЫЛАРДЫҢ ТЫҢДАН ТҮСІНУ ІСКЕРЛІКТЕРІ МЕН ДАҒДЫЛАРЫН ДАМЫТУ
Қазақстан ресгтубликасы элемдік бірлестікке кірген заманда білімнің рөлі мен маңызы артты. Мэдениеті жогары ХХІ-ғасыр адамын қалыптастыру міндеті білім беру ісін ірілеңдіру қажетті мектеп пен коғам алдында жаңа маңызды мәселелер қойып отыр. Жалпы орта білім беретін мектептерде шетел тілдерінің мазмұны аныкталып, оған қойылатын талаптар нақтылануда. Шетел тілін ана жэне орыс тілімен қатар оқыту арқылы мұғалім оқушылардың тындап түсіну, сөйлеу, оқу жэне жазу іскерліктері мен дағдыларын жетілдірііт қана қоймайды, оларды өзін қоршаган айналасындағы адамдармен қарым-катынас мэдениетіне де үйретеді. Оқушылардың шетел тілінде сөйлеу кабілеттерін жетілдіру мектепте берілетін бүкіл бшім мазмұнының негізгі мақсаты болып табылады. Шетел тілі аркылы окушылар әлемді таниды, тілін окып жатқан елдің мэдениетімен, өмірімен танысады. Шетел тілінде окушылар дұрыс қарым-қатынае жасай алу үшін, олар ауызша айтылған сөзді тыңдап түсінулері тиіс. Тындап түсіну - сөйлеудің серігі, сөйлеу экспреесивті формата жатеа, тыңдау импрессивті формата жатады. Ауызша айтылтан сөзді қабылдау мен түсіну өте күрделі психикалық эрекет. Тыңдап түсіпу кысқа мерзімдік жэне ұзақ мерзімдік еске, кабылдауга, логикаға, саната, ажырату жэне таньтм механизмдеріне, салыетыруға, жинақтаута байланысты. Тындап түсіну барысында окушылардың санасында фонетикалық жэне интонациялык есту кабілетін қалыптастыру керек, себебі бұл күрделі процес болгандықтан жалпыға ортақ киындыктарды жэне арнайы қиындықтарды ескеру қажет. Олар: :: Сөйлеуші қолданылған кейбір лексикалық жоне ірамматикалык материал окушыта таныс емес болуы мүмкін, бұл жатдай оқушыта тындатан мэтіннің мазмұнын түсінуді қиындатады. Бұл қиындыкгы жеңудің жолы - оқушылардың пассивтік жэне потенциалдык сөздік қорын байыту; :: Әр адамның дыбыстарды айту ерекшеліктері мен интонациялык ерекшеліктері болуы занды қүбылыс. Оқуіпы өз мүталімінің сөйлеу ерекшеліктеріне датдыланып алады да, басқа адам айтқан сөзді тусінбеуі мүмкін. Бүл қиындықты жеңудің жoJты - сабақта техникалық қүралдарды жиі колдану керек;
Мұғалім эдетте сабакта өте баяу ырғакпен сөйлейді, мұндағы максаг оқушылар оның айткан созін түсінсін дегендік. Окушылар осындай баяу сөзге дағдыланады да, дұрыс ырғақта сөйлеген сөзді түсінбейді. Міне бүл киьшдықты сабақта тек техникалық құралды қолдану аркылы жеңуге болады; :: Мұгалім сабакта шетел тілінде сойлегенде, айтқан созін окушылар түгел түсінсін деп бірнеше рет қайталап айтады. Окушылар осы қайталауға үйрепеді. Шынайы комму иикацияда сөйлеуші айтқанын кайталамайды, сондыктан мүғалімнің мақсаты окушылардың тыңдаған мэтіннің мазмүнын бір-ақ рет тындағанда түсінуге үйрету. Ал кей жағдайларда окушылар мәтіннің мазмұнын бір рет тындағанда түсінбесе, оны екінші per тыңдатуға болады, бірақга бұл жолы мүғалім тындайтын мэтінге косымша бір тапсырма беруіне болады. Мысальт, мәтінді екінші рет тыңдаңдар да, бұл оқиғаның басгы кейіпкеріне, оқиға уақытына, оқиға жеріне және т.б. назар аударыңдар деген сияқты тапсырмалар; :: Келесі бір қиындық мынада: егер тыңдаушы сөйлеушініц бет- элпстін коріп, оның сойлеу органдарының қимыл-козғалысын байкап отьтрса, онда ол өзі тындап отырған сөзді жеңіл түсінеді, біракта мұндай жағдай үнемі бола бермеуі мүмкін (телефон аркылы сөйлесу, радиодан хабар тыңдау т.с.с.). Жоғарыда айтътлған киындыктарды женудің алғы шарты - мұғалімніц сабакта техникалык күралдарды кеңінен пайдалануы жпне тындау кабілеттерін дамытуға арналған жаттығуларды дүрыс үйымдастыра алуы. Окушылардың ағылшын тілі сабақтарында тьтңдап түсіну кабілеттерін дамьгтуда торт жаттыгулар тобын ұсьпгуға болады. Бірінші топ жаттығуларьтнын максатът - мәтінді тындаудың алдында лингвистикалық жопс исихологиялық киындыктарды алдын ала жою. Екінші топ жаттығудын мақсаты - мэтінді тындауға арналған жаттыгулар. Мұнда окушылар мәтінді тьпщагі, оның тақырыбын, идеясын анықтай, берілген кестенісызбаны жэне т.б. толтыру, сұрактарға берілген жауагітардың мэ гін мазмұпына сойкес келетін аныктай және т.б. Үшінші топ жаттығудың максаты - мэтін мазмұнын толык түсініп, оқушылардың бойында төмендегідей іскерліктерді дамыту: интерпретация, комментарий жэне талдау жасай алу. Мысалы, тындаған мәтіннің такырыбын талдау, мәтін мазмұнына берілген ассоциоірамманы толтыру, уақиғаньт бағалау, басты кейіпкерді сипаттау, мэтінді коммуникация жагдайымен ұштастыра білу жэне т.б. Үшінші топ жаттыгуларып орындау барысында окушыларға тірек, таяныш сөздер, жоспар, суреттер, сызбалар жоне т.б. үсынуга болады.
Төртінші топ жаттығудың максаты - окушыларды мэтін мазмұнының басты идеясына байланысты ойларын айтқызу, пікір-талас ұйымдастыру, дөңгелек үстел ұйымдастыру, сахналау, сценарий жазу жэне т.б. Енді тыңдауға арналған мәтіндерге койылатын талаптарға токтала кетсек. Олар: :: тыңдауға арналған мэтІннің мазмұнының тэрбиелік мэиі болуға тиіс жэне оның мазмұны окушылардың жас ерекшеліктеріне сэйкес келуі керек; :: мәтіннің берік логикасы болуы шарт; :: мэтіннің мазмұнында тындаушылар үшін кызыкты жаца мэселе болуы керек; :: мэтін аутентивті, яғни шындыққа негізделген, жасанды мэтін емес болуы тиіс. Жогарыда айтылған ойларды корытындылай келе, оқушылардың тындап түсіну іскерліктерін қалыптастырып, дамыту кажет. Егерде окушылардың тындап түсіну іскерліктерін дамытпасак, окушылардың шетел тілінде сөйлей алуға да үйрете алмаймыз.
1.2 КОММУНИКАТИВТІ ӘДІСТІН ТҮСІНІГІ
Шет тілін үйрену барысында ауызекі тілін жетік меңгерудің маңызы өте үлкен. Көптеген әдіскерлер,тәлімгерлер ауызекі сөйлеу тілін дамытуға арналған әдіс тәсілдерді зетрттуге,құрастыруға,оларды оқушының санасына жететіндей жұмыр болып щығуы үшін талай еңбек сіңірген .Сондай әдіс тәсілдердің кйбіреуіне тоқталайық. Өткен ғасырдың алпысыншы жылдары АҚШ та және бірқатар шет елдерде аудио линвалық әдіс кеңінен тарай бастады.Бұл әдістің негізін қалаушылар Ч. Фриз және Р. Ладо болды. Бұл әдіс алғашында үлкен адамдарды шет ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz