Жеке құжаттар биографиялық акпараттардың көзі сияқты

Пән: Іс жүргізу
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министірлігі

Шәкәрім атындағы Семей мемлекеттік университеті

СӨЖ

Тақырыбы: Жеке құжаттар биографиялық акпараттардың көзі сияқты

Тексерген: Адильжанова Қ. С.

Орындаған: Биназарова Ж. Б

Семей 2015

Биографиялық акпараттардың негізгі көзі болып адамның өзі болып табылады. Оның биографиялық сөздері жеке құжаттарда тіркеледі. Жеке құжаттар-күнделіктер, хаттар, өмір сипаттамасы-биографиялық деректерге елеулі үлес қосады.

Кең мағынада биографиялық акпараттардың көзі болып қандай да бір оқиғаны куәландыратын заттар, құжаттар, мәтіндер, адамдар болып табылады. Мәтіннің толық сақталмайтындығынан, жеке көздердің қиын қолжететіндігіне және олардың көбін зерттеуге уақыт тапшылығына байланысты бәрін қамтитын деректану әрқашанда толыққанды бола бермейді. Егер тарихшы ұлы адамның биографиясын зерттесе, онда психолог әдеттегідей қатардағы замандастарға көңіл бөледі. Сондықтан олардың өздері биографиялық ақпараттардың үлкен үлесін тек қана мәтін арқылы ғана емес, зерттеушімен тікелей қарым-қатынас жасау арқылы бере алады.

Биографиялық көздерді әдебиеттануда, тарихи ғылымда жіктеуге болады, бірақ ол психологияда жоқ. Біз психологиялық зерттеулердің ерекшелігін ескере отырып, олардың төрт тобын құрастырдық. Олардың екеуі зерттелетін адамның өзінен шығады:1) оның өзі туралы куәлігі (автобиографиялық көздері) және 2) оның қызметінің, шығармашылығының өнімдері. Басқа екі топ қоршаған ортамен байланысты: 3) Жеке тұлғаның ресми құжаттары және 4) зерттелетін адамды әр түрлі жағдайларда және оны өмірлік кезеңдерінде бақылап жеке танитын адамдардың куәлігі.

1. Автобиографиялық көздер

а) Күнделіктер

Күнделіктер-тапсырыс бойынша істелінетін құжат емес, оны ішкі дүниесіне байланысты жазады. Күнделіктерде өмірінде өтіп жататын оқиғалар жазылады. Жазбалар тікелей әсердің арқасында жазылады, сондықтан күнделіктерде ұмыту, бұрмалау деген жоқ. Күнделікті жүргізу себептері әр түрлі, бірақ оны адам өмірінің шешуші сәттерінде өзінің тағдырын мен жеке басын түсіну үшін күшейте түседі. Күнделіктің көбі жастық шақта жазылған.

Күнделiктердi ғылымда пайдалануға шектеуді күнделiктердiң қол жетпейтiндiгiмен түсiндiредi. Шағын өкілі (әдеттегідей күнделікті ерекше адамдар-білімді, әсершіл және рефлексияға бейім адамдар белгiлi бір жас кезеңдерінде және тарихи сәттерде жазады) ; жазбалардың мәні бөгде адамға түсініксіз. Күнделіктегі мәтіндер өмірді өршітеді, оларға субьективтілік, бағалау, дереу пайымдаулар, дәлелденбеген фактілерді қосу кіреді.

Күнделіктің шындығын бағалай отырып, адамға өзінің қамығушылықтарын жазу қиынға түсетіндігін ескеру қажет. Сонымен қатар моральдық тыйымдар бар, оның үстіне көптеген авторлар жүрегінің түбінде кунделікті жазбалары бөтен адамдармен оқылады деп қорқады немесе үміттенеді.

Көрсетілген кемшіліктерге қарамастан күнделіктер психологияда пайдаланылады және жас ерекшеліктерін мен жеке тұлғаның ішкі дүниесін зерттеуде психологиялық ақпарат береді.

б) Хаттар

Олар психологияда өте сирек қолданылады. Оның басты себебі олардың қолжетімсіздігі мен нашар сақталуынан болады. Бірақ тарихта, әдебиетте, өнерде, ғылымда әйгілі адамдардың хаттары арнайы сақталып, жинақталады және зерттелінеді. Психологияда қарапайым адамдардың жеке құжаттар қорын құру тәжірибесі жоқ. Ресейде мұнымен Н. А. Рыбников, Австрияда Шарлотта Бюлер мен оның ғылыми ұжымы айналысты.

Хаттың ерекшелігі оның басқа адамға жазылуында. Онда автордың күнделікті өмірі туралы фактілер, оның психологиялық жағдайы, қазіргі оқиғаларды талқылау, өз іс-әрекетін түсіндірулер кіреді. Хатқа қарап адамның қарым-қатынас жасауы мен оның ортасы туралы айтуға болады.

Шығармашылық адамның хаттарында оның туындыларында, шығармашылық ойларында, автордың саяси көзқарастарында, замандастардың мәнерлі очерктерінде, суретшінің ішкі дүниесі мен ортасын ашатын пікірлер табады. Сондықтан да көрнекті қайраткерлердің жарияланған хаттары сондай қызықты және оқуға тұрарлық.

"Дженнияның хаты" деп аталатын автордың тұлғалық құрылымын танытатын бір әйелдің 11 жылдық өміріне негізделген, Психологиядағы хаттардың ғылыми зерттеу үлгісіндегі ең танымал жұмыс А. Болдуина болып табылады.

Оның әдiсiнiң мәнi келесiден тұрды.

1) хат өмірлік кезеңдерге жіктелген, ал оның мәтіндері жеке эпизодтарға бөлінген;

2) "тақырыптар" мәтінінің мазмұны категорияларға бөлінді (барлығы 15тақырып) ;

3) хаттарда "тақырыптар" туралы ескертулер саны есептелді;

4) әрбір эпизод ішінде "тақырыптың" жалпы саны ескерілді және бір эпизодта талқыланған екі "тақырып" автордың санасымен байланысты деп саналды;

5) "тақырыптар" арасындағы байланыстың мәні статистикалық критерий арқылы тексерілді.

в) Автобиография

Адам өзінің басынан өткенін жазатындықтан автобиография барлық жеке құжаттарға тән. Бірақ өз өмірінің сыртқы және ішкі жағдайын жылдан жылға қалыпқа келтіретін жазбаша мазмұнды естеліктер-автобиография бар. Олар зерттеушінің мақсаттарынан тәуелсіз өздігінен болады және зерттеушінің тапсырысы бойынша әдейі жасалынады. Зерттеушінің бағыттаушы әсері әр түрлі. Бұл автобиографияға тапсырыс немесе оны жазуға сұрақтар құрастыру мүмкін. Бізде соңғы жағдайда қолдаңбалы зерттеулерде жиі қолданатын, автобиографияның құрылымдық нұсқасы бар. Методология мен психологияның әдіснамасында оның естеліктерін қажет арнаға бағыттау керек деген пікір кездеседі.

Зерттелінетін адамның мақсат міндеттеріне байланысты оның жан-жақты өмір сипаттамасын жасауын (толық автобиография) немесе өмірінің қандай да бір кезеңің айтуды сұрайды (тақырыптық автобиография) . Әлеуметтануда кейде бірдей тарихи оқиғаны басынан өткерген, ұқсас өмірлік тәжірибесі бар адамдардың автобиографиясын жинайды. Мұндай жағдайда биограммалар деп аталатынды алады.

Автобиографиялар мазмұнына қарай ерекшеленеді:кейбірінде объективті оқиғалар мен жағдайлар басым, басқаларында өмір кезеңдеріндегі уайымдауларға, бағалауға, дәлелдерге, мінездемеге көңіл аударылған. Мұнда автобиография-шежіресі, автобиография- өзін-өзі ақтау, мойындау, өзін-өзі талдау ерекшеленеді.

Баяндау сипаты зерттелетін тұлға мен нұсқауларға байланысты болады. Өз өмірін ойлауға бейім адамдар бар. Оларда негізгі фактілер мен өмірлік жолының фактілері, оқиғалар арасындағы байланыстар мен өзінің мінезінің өзгеруі туралы пікір бар. Оларда қазіргі сәтте жазбаша мазмұнда немесе ауызша әңгімеде айтылған қалыптасқан өмірлік жолының субъективті бейнесі бар.

Күнделіктер, хаттар, өмірбаяндар ғылыми мақсатқа арналмаған. Зерттеушілер өздерін қызықтырған жеке құжатты автобиография немесе күнделіктер конкурсын ұйымдастырып, адамдарды өздерінің жеке құжаттарын ғылыми мұрағаттарға беруге түрткі болады.

Биографиялық әңгімелесу немесе сұхбат.

Әңгімелесудің мазмұны автобиографияға ұқсас болып келеді. Мұнда негізі еске түсірумен қатар жүріп отырады. Зерттеуші бұл кезде әңгімені өз мақсатына бұрмалап түсініксіз құбылыстарды өзі ашып алуға тырысыды, әңгімелесу барысында эмоциялық көрінісін бақылап отырады. Осы еске түсіріп ауызша сұхбат беру кезінде жеке тұлғаның жан-жақты көзқарасы, ішкі әлемі және мінез-құлқы анықталады. Әңгімелесу процесі сапалы өнімді болып шығу үшін диктафонды немесе дыбыс жазатын әртүрлі құрылғыларды пайдалану керек.

Әңгімелесу өткізудің ерекшелігі және қателігі оны ұзақ жүргізу болып табылады. Әңгімелесу әдісі бірнеше кезеңдерден тұрады шамамен жарты сағат. Әңгімелесу кезінде жалпы ережеге сәйкес сенімді қарым-қатынас орнату керек. Сондықтан да жеке ісіне, автобиогпафиясына байланысты дұрыс сұрақ қоя білу керек және осы жағдайды нақтылап отыру керек. Респондент немесе әңгімелесуші әңгіме барысында бірнәрсені еске түсіру кезінде қиналып жатса, оған оның жеке істерінен немесе қандайда бір ресми құжаттан алған, сонда жазылған айтулы күндерді есіне салып отыру керек.

Біздің монографиялық зерттеуімізде зерттеуші студенттер алдымен өмірлік жолындағы автобиография жазып, одан кейін психолог жоспары бойынша онымен әңгімелесу жүргізіп, содан соң ғана оның жеке өмірбаянындағы айтулы кездерді жазып қою керек. Автобиографиялық немесе әңгімелесу барысы келесідей кезеңнен тұрады:

1. Отбасы жағдайына мінездеме.

Орташа кірісі, өмір сүру кезеңі, отбасының хал-жағдайы және отбасы мүшелерінің білімі.

Отбасындағы өзара қарым-қатынас, психологиялық атмосфера. Отбасы өміріндегі айтулы жағдайлар.

2. Қарым-қатынас

Достарына мінездеме.

3. Ұйым және топ

Әртүрлі ұйымдарға қатысу.

4. Оқу іс-әрекетіне мінездеме.

Жақсы көретін және ұнатпайтын пәндері. Оқу үлгерімі. Оқуға деген қарым-қатынасы. Ғылыми, ғылыми-әлемдік және қосымша әдебиеттерді білуі.

5. Қызығушылықтары және айналысатын істері.

Өмір сүру барысындағы оқуына мінездеме оқыған кітаптарының көлемі немесе жек репертуарлары. Сүйікті шығармалары және кейіпкерлері. Фильмдері, қойылымдары. Әртүрлі ұйымдарға қатысуы. Кәсіби білім алуындағы оқитын кітаптары мен қызығушылығы.

6. Мамандақ таңдау тарихы.

Нақты таңдау жасағанға дейін үгіттеу болды ма?Мамандағы туралы ақпарат көздері. Нақты таңдау жасауға не әсер етті?

7. Физикалық даму барысы.

Осы кезге дейін ауырған аурулары, жалпы денсаулық жағдайы.

Менің бір зерттелінушіме 5 сағат уақытым кетті, орта есеппен алғанда 1127 ұсыныстар алдым.

в. Биографиялық анкеталар мен сұрақнамалар

Қазіргі заманда зерттеуші психологтар автобиографиялық ақпараттың дәстүрлі түрлерімен шектеліп қалған жоқ. Олар сонымен қатар биографиялық сұрақнамалар ‘инвентарларды’ қолданады, әсіресе топтық зерттеулерге, өмір жолы, әсіресе әлеуметтенуі нақты көрсетілген автобиографиялық анкеталарда. Биографиялық анкетаның ерекшелігі уақытты үнемдеуге өте қолайлы.

Өзіміз жүргізген биографиялық анкетаны мынадай бөлімдерге бөліп қарастыруға болады:

1. Әлеуметтену баспалдақтары:балабақша-мектеп-ЖОО-жұмыс;

2. Қоғамдық іс-әрекеті және ұйымдарда мүше болуы;

3. Даму ортасы:мекен-жайы, оқуы, саяхат жасауы;

4. Қызығушылығы және сүйікті сабақтары;

5. Әртүрлі жас кезеңінде ауырған аурулары;

Біздің зерттелінушілеріміз орта есеррен 70 минут уақыттарын бөлді.

Өзін-өзі зерттеуге объективті тексеру үшін адамның іс-әрекетіндегі әртүрлі тұжырымдамалармен таныса отырып жүргізуге болады. Ол үшін мынадай праксиметриялық әдістер қажет.

2. Іс-әрекеттің өнімділігі биографиялық ақпараттың көзі ретінде.

Шығармашылық қорытынды-жазушының немесе ғалымның ғылыми биографиясының негізгі элементі. Психологияда шығармашылықты зерттеу тәсілі автордың жеке тұлғасын зерттеуге мүмкіндік береді.

Мысалы, Х. Г. Мак-Гарди ағылшын жазушысы Д. Х. Лоуренстің 13 романына анализ жасап, оның шығармасының кейіпкерлері өзінің өмір жолына ұқсас екенін айтқан. Бұл зерттеудің авторы анализ жасауда мынадай әдеби шығармашылықтарды ұсынған:жазушының барлық романдарын оқу, негізгі кейіпкерлерді типтерге бөлу, әр кейіпкердің өзіне тән ерекшеліктерін өзара байланыстыратын қасиеттерін ашу және осы айтылғандарды Лоуренстің жеке биографиясында пайдалану.

Қазіргі адамның жазбаша шығармашылығы- оның іс-әрекеті өнімінің көп таралған түрі. Олар интеллектің дамуын, эрудицияны, мінезді, іс-әрекетке деген қарым-қатынасын, қызығушылығын және жеке тұлғасының кейбір ерекшеліктерінің көрсеткішін қарастырады. Сонымен қатар осы адамның шығармашылығын мойындаған қоғамның да көзқарасын білу керек, бұл оның дамуын жоғарлатады.

Ф. Олпорттың және де басқа да авторлардың зерттеулерінде студенттер берілген тақырыпқа шығарма жазған. Эксперттер анонимді түрде жазылған шығармалардың қай авторға тән екенін болжап айтқан. Мұнда 50 пайыз дұрыс шыққан. Осындай жолмен олар студенттердің жазған жеке шығармалары арқылы автордың жеке тұлғасы туралы болжап айтуға болатынын айтқан.

3. Куәгердің айғақ беруі.

Қазіргі заман естеліктері автобиографиялық ақпаратпен сәйкес келеді, бірақ олар автордың емес басқа адамның сипат беруіне жатады. Әр затты қабылдау және түсіну куәгердің жеке тұлғасына байланысты. Біздің биографиялық зерттеуімізде куәгерлерге өз зерттелінушісінің өмірбаянын нақты еске түсіргеннен қарғанда, олар туралы жалпы айтқан оңай болады.

Біздің зерттеуімізде нақты мақсатымызға бағытталған ауызша және жазбаша ата-аналарға арналған сұрақнама әдісіқолданылады. Онда мынадай сұрақтар қарастырылған:

-Отбасында өмір сүру жағдайы қалай болды?

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.