Сапаны басқару механизмінде жоспарлау
Халық шаруашылығының жоспарлы және пропорционалды дамуы өндірілетін өндіріс құралдары және тұтыну заттарының сапасы және белгілі бір мөлшерін ескере отырып экономикада белгілі бір қажетті пропорцияны орнатуды және ұстап тұруды қажет етеді.
Өнімнің сапасы бірлестіктер және кәсіпорындардың халық шаруашылғы саласындағы жұмысының шешуші экономикалық көрсеткіші ретінде роль атқарады. Берілген белгілі бір кәсіпорында, немесе бірлестіктерде сапаның белгілі бір деңгейіне қол жеткізу өнеркәсіптің барлық саласындағы басқа кәсіпорындардағы деңгейлерге жетусіз ешқандай мүмкін емес.
Өнімнің сапасын жоғарылатуды жоспарлау халық шаруашылығының маңызды экономикалық көрсеткіштерін жоспарлаудың құрамдық бөлігі болып табылады. Ол ғылыми – техникалық прогрестің үдеуімен ажырамас байланыста, себебі өнім сапасының көрсеткіштерінің жақсаруы, жаңа жоғары сапалы бұйымдарды құру ғылым және техниканың дамуының шарты болып табылады, ал техникалық прогресс өз кезегінде жаңа, анағұрлым прогрессивті өндіріс құралдарының құрылуына, технологиялық процестердің, материалдардың және шикізаттардың пайда болуына алып келеді. Өнім сапасының жоспарлы жақсаруы техникалық прогресс, ғылым және техниканың жаңа жетістіктерін толық тіркеу және максималды пайдалану арқылы жүзеге асырылуы қажет.
Шығарылатын өнімнің сапасының үнемі жақсаруы, жоғары сапалы өнімдер өндірісін меңгеру, сапаның базалық көрсеткіштерін жоғарылату кәсіпорындар және бірлестіітер үшін және халық шаруашылығының экономикалық көрсеткіштерін жақсарту үшін өте маңызды болып табылады.
Өнімнің сапасы бірлестіктер және кәсіпорындардың халық шаруашылғы саласындағы жұмысының шешуші экономикалық көрсеткіші ретінде роль атқарады. Берілген белгілі бір кәсіпорында, немесе бірлестіктерде сапаның белгілі бір деңгейіне қол жеткізу өнеркәсіптің барлық саласындағы басқа кәсіпорындардағы деңгейлерге жетусіз ешқандай мүмкін емес.
Өнімнің сапасын жоғарылатуды жоспарлау халық шаруашылығының маңызды экономикалық көрсеткіштерін жоспарлаудың құрамдық бөлігі болып табылады. Ол ғылыми – техникалық прогрестің үдеуімен ажырамас байланыста, себебі өнім сапасының көрсеткіштерінің жақсаруы, жаңа жоғары сапалы бұйымдарды құру ғылым және техниканың дамуының шарты болып табылады, ал техникалық прогресс өз кезегінде жаңа, анағұрлым прогрессивті өндіріс құралдарының құрылуына, технологиялық процестердің, материалдардың және шикізаттардың пайда болуына алып келеді. Өнім сапасының жоспарлы жақсаруы техникалық прогресс, ғылым және техниканың жаңа жетістіктерін толық тіркеу және максималды пайдалану арқылы жүзеге асырылуы қажет.
Шығарылатын өнімнің сапасының үнемі жақсаруы, жоғары сапалы өнімдер өндірісін меңгеру, сапаның базалық көрсеткіштерін жоғарылату кәсіпорындар және бірлестіітер үшін және халық шаруашылығының экономикалық көрсеткіштерін жақсарту үшін өте маңызды болып табылады.
САПАНЫ БАСҚАРУ МЕХАНИЗМІНДЕ ЖОСПАРЛАУ
Халық шаруашылығының жоспарлы және пропорционалды дамуы өндірілетін
өндіріс құралдары және тұтыну заттарының сапасы және белгілі бір мөлшерін
ескере отырып экономикада белгілі бір қажетті пропорцияны орнатуды және
ұстап тұруды қажет етеді.
Өнімнің сапасы бірлестіктер және кәсіпорындардың халық шаруашылғы
саласындағы жұмысының шешуші экономикалық көрсеткіші ретінде роль атқарады.
Берілген белгілі бір кәсіпорында, немесе бірлестіктерде сапаның белгілі бір
деңгейіне қол жеткізу өнеркәсіптің барлық саласындағы басқа
кәсіпорындардағы деңгейлерге жетусіз ешқандай мүмкін емес.
Өнімнің сапасын жоғарылатуды жоспарлау халық шаруашылығының маңызды
экономикалық көрсеткіштерін жоспарлаудың құрамдық бөлігі болып табылады. Ол
ғылыми – техникалық прогрестің үдеуімен ажырамас байланыста, себебі өнім
сапасының көрсеткіштерінің жақсаруы, жаңа жоғары сапалы бұйымдарды құру
ғылым және техниканың дамуының шарты болып табылады, ал техникалық прогресс
өз кезегінде жаңа, анағұрлым прогрессивті өндіріс құралдарының құрылуына,
технологиялық процестердің, материалдардың және шикізаттардың пайда болуына
алып келеді. Өнім сапасының жоспарлы жақсаруы техникалық прогресс, ғылым
және техниканың жаңа жетістіктерін толық тіркеу және максималды пайдалану
арқылы жүзеге асырылуы қажет.
Шығарылатын өнімнің сапасының үнемі жақсаруы, жоғары сапалы өнімдер
өндірісін меңгеру, сапаның базалық көрсеткіштерін жоғарылату кәсіпорындар
және бірлестіітер үшін және халық шаруашылығының экономикалық
көрсеткіштерін жақсарту үшін өте маңызды болып табылады.
Кесте 1
Көрсеткіштер 1961-1965 1966-1970 1971-1975 1976-197
ж.ж. ж.ж ж.ж. 8 ж.ж.
Машиналардың жабдықтар дың, 4,6 4,3 4,0 3,7
аппараттардың және
приборлардың жаңа типтерінің
құрылуы
Өндірістік өнімдердің жаңа 1,0 1,7 3,3 3,35
түрлерінің сериялық
шығарылуы және өндірісі
меңгерілуі
Машиналардың, аппараттарды, 0,4 0,5 1,5 1,8
жабдықтардың және
приборлардың, сонымен қатар
бұйымдардың ескіргендерінің
өндірістен шығарылып тастауы
Оныншы бесжылдықтың үш жылы ішінде өнімнің техникалық деңгейін және
сапасын жоғарылату бойынша едләуір жұмыстар атқарылды. 1976-1978 жылдары
өндіріске шамамен өндірістік өнімдердің 10 мыңдай жаңа түрлері енгізілді
және сонымен бірмезгілде өндірістен ескірген бұйымдардың шамамен 5,5
мыңдайы алынып тасталды. Егер 1966 – 1970 жылдары орташа алғанда
өнеркәсіптік өнімдердің 1700 жаңа түрінің өндірісі игеріліп және өндірілуі
басталса, 1971-1975 жылдары – 3,3 мың, ал 1976-1978 жылдары – 3400 жаңа
өнім түрлері өндірісі игеріліп және өндіріске қосылды. Өндірістен ескі деп
алынып тасталған машиналар, аппараттар және жабдықтар мен приборлардың саны
өсті. Сегізінші бес жылдықта олардың саны орташа алғанда жылына 0,5 мың, ал
тоғызыншы бесжылдықта – 1,5 мың, ал оныншы бесжылдықтың үш жылы ішінде –
1,8 мыңға жетті.
Өндірістік өнімдердің сапасын жоғарылатудың бесжылдықты жоспарлары
халықаралық социалистік еңбек бөлінісін ескере отырып, өндірістің өсуінің
негізіндегі сыртқы саудалық баланс құрылымын жетілдіру, экспортқа шығарылып
отырған өнімнің сапасын және бәсекеге қабілеттілігін арттыруды ескере
отырып құрастырылады. СЭВ мүшелері – елдіріндегі социалистік экономикалық
интеграцияның дамуы және бірлесіп әрекет етуді дамыту және одан ары
тереңдетудің кешенді бағдарламасында прогрессивті жаңа технологияларды және
жабдықтарды енгізу және құру бойынша, ассортиментті кеңейту және өнімнің
сапасын жоғарылату, шикізаттарды, отындарды рационалды
пайдаланушикізаттардың және отындардың бір түрлерін анағұрлым тиімділерін
ауыстыру бойынша тәжірибелік және ғылыми – зерттеушілік жұмыстарды бірлесіп
жүргізу, коперациялау және координациялау қарастырылады. Жеке алып
қарағанда, машина құрылысы саласындақондырғылардың және жабдықтардың
түрлерін жетілдіру және болашағы жарқын түрлерін құру, перспективті
тракторлар және ауылшаруашылық машиналарының типтерін құру, өндірістің
тиімді құрылғыларын құру мақсатында ғылыми – техникалық іс әрекеттер
тереңдеп және даму үстінде. Экономикалық интеграция қазіргі күндері
анағұрлым сезілетін эффект беруде. Мысалы, Волжск автомобиль зауытының
өнімдерінің 80 пайыздан астамы сапаның жоғары класы бойынша
аттестацияланған. Мұнда үлкен рольді СЭВ аясындағы автмомобильдер және
олардың агрегаттарының өндірісін арнайы жасақтау және кооперациялау туралыв
халықаралық келісімдердің маңызы зор. Алып қарайтын болсақ, ВАЗ үшін НРБ 10
аса еграгаттарды шығарады, Венгрия, Польша, Чехословакия – комплектілеуші
бұйымдардың 60 тан астам түрелерін шығарады.
Барлық деңгейлерде өнімнің сапасын жоғарылатуды жоспарлау қажетті
материалды, қаржылық және еңбек ресурстарымен қамтамасыз етілуі қажет, ал
сапаны жоғарылату бойынша жоспарланатын көрсеткіштер және шаралар
экономикалық тиімділік есептеулерімен негізделуі қажет. Жаңа жоғары сапалы
өнімдер экономикалық тиімді болуы қажет. Елдің ашық нарықтық экономикаға
өту шарттарындағы ішкі және сыртқы нарықтағы тұтынушылар үшін жүргізілген
күрес шын мәніндегі бәсекеге қабілетті тауарларды өндіру өндірісін құруды
қажет етеді. Коммерциялық фирманың өнімдерінің бәсекеге қабілеттілігін
қамтамасыз етудегі шешші факторлардың бірі болып заманға сай шарттарда
сапаны жоғарылатуға бағытталу саналады. Осыған қол жеткізу үшін шет елдік
тәжірибелер көрсеткендей тек басқарылатын процесс деңгйінде болуы қажет.
Сондықтан сапаны тиімді басқару проблемасы бәсекеге қабілетті күрес
әліппесін оқу жүрген отандық кәсіпорындар үшін өте көкейкесті болып
саналады. Нарықтың дамуы және оның тауарларға деген талаптарының күшеюі,
ондағы сатып алушылардың ролінің күшеюі, ғылыми – техникалық фактор ролінің
күшеюі – осының барлығы кәсіпорындарға сапа проблемаларын шешу әдістері мен
формаларын ждетілдіруге және бәсекеге қабілеттілікті, сапаны басқару
механизмін жетідіруге мәжбүр етеді. Қазір сөз сапа проблемасына деген,
нарықтық фактордың дайындаушыларын анағұрлым толық есепке алынуын қажет
ететін, әкімшіліктік тұтқалардан сапаны бақылауда көбінесе ұйымдастырушылық
– экономикалық сапа басқару әдістерінре жылжуды қажет ететін, стандарттау
және сертификаттаудың иілімді жүйесіне өтуді қажет ететін, өндірушілерге
ішкі және сыртқы нарықта тауарлар сапасына қойылатын талаптарының
өзгермелілігіне тез әрекет етуін қажет ететін, болашақта сапаны тотальды
қамтамасыз етуге ауысу бойынша жұмыстарды ұйымдастыруды талап ететін жаңа
қадамдарға жол қоюында болып отыр. Мысалы, жоғары сапалы жаңа сериялы
асинхронды электроқозғалтқыштар электротехникалық өнеркәсіптің өндірісін
игеру оларды материалсыйымдылығын сенімділік және ұзақмерзімділігін едәуір
жоғарылата отырып қысқартуды қамтамасыз етеді. Алдыңғы сериядағы
электроқозғалтқыштармен салыстырғанда элетротехникалық болаттың шығыны 25
пайызға, болат прокатының шығыны – 30 пайызға, орама мыстардың және
шойынның шығыны 20 пайызға, алюминийдің шығыны – 10 пайызға дейін
қысқарады. Мұндай жоғары сапалы бұйымдарды шығару үлкен халық шаруашылық
эффектіні береді. Аталған электроқозғалтқыштар серияларының құрушылары 1979
жылы СССР Мемлекеттік сыйлығына ие болды.
Сапаны жоғарылатуды жоспарлаудың шын мәнділігі, оның басқарудың барлық
деңгейлерінде, бұйымның өмірлік циклының барлық кезеңдерінде, жобалау және
өндіріс және бұйымды эксплуатациялауда болатынымене қамтамасыз етіледі, ал
ол үшін қажетті материалдық, еңбектік және қаржылық ресурстар халық
шаруашылығының, салалардың, бірлестіктер және кәсіпорындардың даму
жоспарларының қажетті бөлімдерінде қарастырылады.
Өнімнің сапасын басқару механизмінде жоспарлау ролінің күшеюі сол
жоспарлы жүйенің өзін жетілдіруді объективті талап етеді, жеке
алыпқарағанда тұтынушыға тұтынушылық құнын анағұрлым дәл сипаттайтын,
бұйымның маңызды техника – экономикалық критерийлерін айқындайтын, мысалы
қуат, өнімділік, отынның меншікті шығыны, материалсыйымдылық және т.б.
сияқты өнімнің сапалық көрсеткіштерін жасау және енгізуді қажет етеді.
Сапаны жоспарлау методологиясын жетілдіру маңызды мағынаға ие болады.
Қазіргі уақытта сапаны жоғарылату едәуір дәрежеде қол жеткізген
деңгейден жоспарланады. Осының нәтижесінде жақсы экономикалық шарттарда,
мысалы, жабырқау қорларын құруда базистік периодта сапаның төменгі
көрсеткіштеріне ие кәсіпорындар және бірлестіктер қалып қояды. Осыған
байланысты ерекше өткірлікке бесжылдық және жылдық жоспарлардағы сапа
көрсеткіштері деңгейін негіздеу туралы сұрақ ие болады (өндірістің жалпы
көлемі ішіндегі сапаның жоғары категориясына ие өнімнің меншікті көлемі).
Министрліктер, кәсіпорындар және бірлестіктер бесжылдық жоспарлары және
жылдық жоспарларын құру және қабылдауда ең жақсы экономикалық шарттарға
сапа бойынша анағұрлым ең күштелген жоспарлары орындаушы және қабылдайтын
кәсіпорындарды қою қажет.
Сапаны жоғарылатуды жоспарлау халық шаруашылығының және ел
тұрғындарының қажеттіліктерін ғылыми негізделген болжамдарға сүйенуі қажет,
сонымен қатар әлемдік нарықтағы қажеттіліктер өзгерулерін ескеруі қажет.
Сапаны жоғарылату жоспарларын дұрыс негіздеуде өнімді эксплуатациялау
нәтижелері, өнімнің сапасының фактілі деңгейі туралы ақпараттарды талдау
және қамту нәтижелері үлкен рольге ие болады.
Соңғы шығарылған дайын өнімнің сапасын жоғарылату жоспарлары бұйымды
мемлекеттік аттестациялау жүргізу нәтижелерін ескере отырып жүргізіледі.
Сондықтан оның принциптерін жетілдіру, мемлекеттік аттестациялық
комиссиялардың жұмыстарын жақсарту, материалды қызығушылықты күшейту және
сапа категориялары бойынша өнімді немесе бұйымды аттестациялау оптимальды
жоспарларын орындау және өндірістен моральды тозған және ескірген
бұйымдарды өз уақытысында алып тастау (сапаның екінші категориясы) сапаны
жақсарту жоспарын құрастырудың маңызды шарты болып табылады.
ЦК КПСС және СССР Министрлер Кеңесінің Өндіріс тиімділігін және жұмыс
сапасының тиімділігін жоғарылатуға шаруашылық механизмнің әсер етуін
күшейту және жоспарлауды жақсарту туралы шешімімен эхкономиканы жоспарлы
жетекшілікті жетілдіру бойынша шаралар жүйесінің құралында, жоспарлау және
шаруашылықтау деңгейін жоғарылату, қоғамдық өндірістің тиімділігін едәуір
жоғарылатуға қол жеткізу, ғылыми – техникалық прогерсті үдету және еңбек
өнімділігін өсіру, өнімнің сапсын жоғарылату елдің экономикасын көтеру және
мемлекет тұрғындарының әлауқатын жақсарту үшін міндет болып табылады. СССР
мемлекеттік жоспары, СССР ведомстволары және министрліктері және Кеңестік
Республикалар министрліктері экономикалық және әлеуметтік даму жоспарын
құрастыруда келесілерді қамтамасыз етуі қажет: экономикалық және әлеуметтік
мәселелерді кешенді шешуді, жоспарларды жасаудың тар салалық қадамына жол
берместен жалпы мемлекеттік маңызды мемлекеттік бағдарламаларын орындауға
күштер мен ресурстардды шоғырандыру; өнімнің сапасын және қоғамдық еңбек
өнімділігінің өсуінің қарқынын жоғарылатуға бағытталған ғылыми – техникалық
жаңалықтар мен жасамалар таратуды үдету; өндірістік қорларды, материалды,
еңбектік және қаржылық ресурстарды рационалды пайдалану, халық
шаруашылығында жоғалымдар мен экономдау режимдерін күшейту және т.б.
Ғылыми – техникалық прогресті жоспарлау методологиясын жетілдіруде
және өнімнің сапасын жоғарылатуда ЦК КПСС және СССР Министрліктер Кеңесімен
1979 жылы 12 июльде қарастырылған ғылым мен техниканың жетістерінің
әлеуметтік және экономикалық дамуын тіркеу шешімі жоғары маңызға ие. Осыған
байланысты СССР ғылым және техника Мемлекеттік комитеті және СССР
Мемлекеттік құрылыс комитеті СССР Ғылым акдемиясымен бірлесе отырып СССР
Мемлекеттік жоспарына маңызды ғылыми – техникалық проблемаларды және
ресурстарды іргетасты және қолданбалы зерттеулерді ескере отырып
ресурстарды кешенді пайдалану мәселелерін шешу бойынша бағдарламаларды
жасап шығарып және ұсынуы және ол бағдарламаларда соңғы мақсаттарды,
техника – экономикалық нәтижелерді, жұмыстарды жүзеге асыру мерзімдері мен
кезеңдерін – ғылыми зерттеулерден практикалық таратуға дейінгі кезеңдерді,
және онымен қоса алғанда жаңа өнімді шығару сериялы өндірісін ұйымдастыру
және прогрессивті технологияны енгізуді қарастыру қажет. Сол арқылы
масссалық өндірісте жаңа ғылыми идеяларды практикалық енгізу туралы КПСС
ХХV съезді нұқсау таралады.
Барлық жоспарлы жұмыстарды жетілдіру қамтамасыз етілуі өнім сапасын
үнемі жоспарлы жоғарылатусыз мүмкін болмайтын халықшауашылығы жоғары соңғы
нәтижелеріне жетудің анағұрлым тиімді жолдарын таңдауға бағытталған. КПСС
ОК және СССР Министрлер Кеңесі өндіріс тиімділігін және жұмыс сапасын
жоғарылатудың шаруашылық механизміне әсер етуді күшейту және жоспарлауды
жақсарту туралы шешімінде жоғары сапа категориясындағы немесе сол сала
үшін бекітілген өнімнің басқа сапа көрсеткішіне өнімдердің өндірісінің өсу
көрсеткіштерін кәсіпорындарда, бірлестіктерде және өнеркәсіптік
министрліктерде бес жылдық және жылдық жоспарларда экономикалықщ және
әлеуметтік дамуды бекіту қарастырылған.
Өнімнің сапасын жақсарту жоспарлары жүйесін жасауда ерекше маңызға
бірінші кезекте өндіріс құралдары (машиналар, жабдықтар және приборлар) ие,
және ғылыми – техникалық прогресс кешенді бағдарламасы (20 жылға жасалатын)
және СССР – дің 10 жылға жасчалған экономикалық және әлеуметтік дамуының
негізгі бағыттары ие. Ұзақ мерзімділік даму болашағына партиялармен
анықталатын және ғылыми – техникалық прогрестің кешенді бағдароламасымен
анықталатын әлеуметтік – экономикалық міндеттер аясында сапаның
шаруашылықтың барлық деңгейлерінде басқаруды үнемі жетілдіру әсересе ерекше
маңызды болып қала бермек.
Өнімнің сапасын жоғарылатудың болашты жоспарлауы шығарылатын бұйымның
объективті бағалануына негізделуі қажет. Алып қарайтын болсақ 1979 – 1980
жылдары СССР ғылым және техника бойынша Мемлекеттік комитеті қызығушы
министрліктер және ведомстволармен бірге шығарылатын машиналардың,
жабдықтардың және басқа да өндірістік арналудағы техникалардың техникалық
деңгейлеріне бағалау жүргізді. Осымен параллельді дайындалушы және жаңадан
меңгеріліп отырған бұйымдардың техника – экономикалық көрсеткіштерін
жоғарылату бойынша, және ескірген өнімдерді өндірістен шығару бойынша
шараларды жасап және жүзеге асыру қажет екені анықталды.
Техникалық тапсырма және соңғы нәтижелер сатысындағы құрылатын өнімнің
және технологиялық процестердің ерекше маңызды түрлерінің техника –
экономикалық водмстволық емес экспертизасын жүргізу бұйымның сапасын және
тиімділігін олардың өмірлік циклының бірінші сатысында анықтауға
шаруашылықтық қадам жасауды қамтамасыз етеді. Осы мақсатта өндірісті –
техникалық және мәдени – тұрмыстық арналудағы өнімнің маңызды түрлерін
мемлекеттік сынау бойынша бас ұйымдар құрылады.
ЦК КПСС және СССР Министрліктер Кеңесімен 1979 жылы 12 июльде
қарастырылған ғылым мен техниканың жетістерінің әлеуметтік және
экономикалық дамуындағы шешімі өзінің техникалық деңгейі және сапасы
бойынша отандық жетекші және шет елдік алдыңғы қатарлы үлгілерге сай
келетін немесе одан асып түсетін үлгілерді шығаруды қамтамасыз ететінжаңа
техникаларды және жоғары тиімділікті өндіріс технологиясын пайдалану
негізінде қолда бар кәсіпорындарды реконструкциялау және кеңейту,
жаңаларының құрылысын жобалау және салуды жүзеге асыруы қажет.
Сапаның болашағы жарқын жоспарлы жоғарылатылуында маңызды орынды елдің
экономикалық және әлеуметтік дамуының негізгі бағыттары және ғылыми –
техникалық прогресс кешенді бағдарламалары негізінде жүзеге асырылатын
негізгі ғылыми – техникалық мәселелерді жоспарлау алады. Ғылыми –
техникалық проблемалардың шешілуіне жауап берітн министрліктер проблемалар
бойынша жоспарлар жобасын құрылымдауды, тапсырмаларды кешенді және уақытылы
орындауды, олардың қаржыландырылуын және математикалық
қамтамасыздандырылуын жүзеге асырады. Бес жылдық жоспарда әрбір проблема
бойыншап маңызды тапсырмалар бекітіледі, олардың негізгі мазмұны болып,
жеке алып қарағанда сапаның жоғарылатудың келесі сұрақтары есептеледі:
машиналар және жабдықтардың жоғары өнімділікті жүйесін құру және меңгеру,
өнімнің сапасының жоғарылауын қамстамасыз ететін өндірістің жоғары
тиімділікті технологиялық процестерін құру және меңгеру, ұйымдастырудың,
жоспарлаудың және өндірісті басқарудың әдістерін одан ары жетілдіру.
Жаңа техниканың немесе технологиялық процестің әрбір жаңа үлгісі
бойынша жоспармен бірге қолда бар ең үздік шет елдік және отандық
аналогтарымен (жобалармен) салыстырғанда құрылатын үлгінің (процестің)
негізгі техника экономикалық параметрлері сипаттамалары көрсетілген
техникалық картасымен бірге қолданылатын жаңа техниканың (технологиясы)
көзделген масштабы және саласы, эксплуатациялаудан келетін
халықшаруашылықтық экономикалық тиімділік, құру мерзімі және өндіріс
кезінде үлгіні (процесті) игеру көрсетілген құжаттамалар көрсетіледі.
Ғылыми – техникалық проблемаларды шешу үшін жауапты болып табылатын
министрліктер мен ведомстволар бес жылдық даму жоспарларын құрастырумен
қатар қызығушы министрліктермен және ведомстволармен келісуе отырып аталған
проблемалар бойынша координациялық жоспарларды құрастырады.
Жоспарларды жасау кезінде бұйымдардың, материалдардың және
технологиялық процестердің өндірістік пайдалануға құрылуы және дайындығы,
жеке алып қарағанда тәжірибелі - өндірістік сынауларды жүргізуге дайындығы,
басты үлгілерді және технологиялық процестерді сынау арқылы өндіріске
ұсыну, сериялық өндіріс үшін техникалық құжаттамаларды жасау, сонымен қатар
жаңа үлгі өндірісін игеруден тұратын құру және дайындаудың соңғы аяқтаушы
сатыларына жоғары маңыз бөлінеді.
Ғылыми – техникалық прогреспен және өнімнің сапысн жоғарылатудың
жоспарлы басқаруында өндіріске бұйымдардың жаңа түрлерін және жаңа
технологиялық процестерді енгізу бойынша жұмыстар бағдарламасын жасау
жоғары маңызға ие. Бұл бағдарламалар бесжылдық кезеңге бекітіледі. СССР
халық шаруашылығының дамуының мемлекеттік жоспарларын жасауға Әдістемелік
нұсқауларға сай жаңа өндірістік өнімдерге СССР – де алғаш рет дайындалып
отырған немесе модернизацияланған, жаңа сапалық сипаттамаларға ие болған
және өзінің техника – экономикалық көрсеткіштері бойынша техниканың
дамуының заманға сай деңгейіне жауап беретін бұйымдар жатады. Өнімдердің
жаңа түрлеріне сонымен қатар елдерде дайындалатын жаңа өнімнің техникалық
параметрлерін анықтайтын бұйымдар жатады. өнімдердің жаңа түрлерінің
өндірісін игеру жоспары келесілерден тұрады:
негізгі ғылыми – техникалық проблемалар мемлекеттік жоспарына сай
қағида бойынша құрылған материалдар, машиналар, жабдықтар, приборлар және
бұйымдар жаңа түрлері өндірісін игеру бойынша тапсырмалар;
жалпы халықшаруашылықтың пайдалану және СССР және одақтас
республикалар министрліктері және ведомстволары жоспарлары бойынша халық
шаруашылығының салаларында өндіріс техникалық деңгейін жоғарылату үшін
қажетті жалпы халықшаруашылықтық пайдалану машиналары және маңызды жаңа
бұйымдар түрлерінің өндірісін игеру бойынша жеке тапсырмалар;
өнімдердің жаңа түрлерін комплектілеу үшін арналған комплектілеуші
бұйымдардың өндірісін меңгеру бойынша тапсырмалар;
Өндірістік өнімнің әрбір жаңа түрі бойынша егер ол мемлекеттік
жоспарға енгізілген болса, онда оның сапалық көрсметкіштерін сипаттайтын
негізгі техникалық параметрлері, мысалы: бұйымның қызмет ету мерзімі,
моторесурсы, өнімділігі, сенімділігі және ұзақмерзімділігі көрсетіледі.
Өндірістік өнімдердің жаңа түрлерін меңгерудің жылдық жоспарына,
үлгілері қажетті сынаулардан өткізілген және бекітілген тәртіпте сериялық
өндіріске қабылданған жаңа өнім түрлері ғана, сонымен қатар сынаулары және
және қабылдануы эксплуатациялау шартында жүргізілетін бірлік мөлшерлерде
шығарылатын ірі және тамаша машиналар мен жабдықтар түрлері қосылады.
Бесжылдық жоспарларда бірінші өндірістік спериялы шығарудан бастап
және одан ары жыл сайын көрсетілетін бес жылғы және жыл бойғы шығарылатын
немесе игерілетін өндірістік өнімнің жаңа түрелінің өндірістері ғана
қарастырылады. Осы жылдық жоспарларда бірінші партияны шығарғаннан бастап
сериялық өндірісті игеруге дейінгі әрбір жаңа өнім түрінің өндірісі
көрсетіледі.
Өнімнің жаңа түрлерінің шығарылуының бүкіл көлемі игерілу периодында
және сериялық өндірісте натуралды өрнектерде есептеледі. Өнім өндірісінің
жоспары натуралды өрнектеуде өндіріс құралдарында және тұтыну заттары
қажіттіліктерінде жоғары сапада қамтамасыз ететін болуы қажет.
Өнімнің сапасының жоғарылатуды жоспарлау механизмінде өндіріс және
шығарылатын өнімдердің техника – экономикалық деңгейінің негізгі
көрсеткіштері ерекше маңызға ие. Бұл көрсеткіштер өнім өндірісінің
көлемінің өсуінің мүмкін болатын максималды қарқынын қамтамасыз етуді
ескере отырып және ондағы халық шаруашылығының қажепттіліктерін
қанағаттандыруды ескере отырып жасалады.
Бесжылдықты және жылдық жоспарларда шығарылатын өнімдердің келесі
техника – экономикалық деңгейінің қамтушы көрсеткіштер жүйесі
пайдаланылады:
Көрсеткіштер Өлшем бірліктері
Техника – экономикалық көрсеткіштеріТипөлшемдер, түрлері, аталуы,
жетекші орындағым шет елдік және шығарылатын өнімнің аталуына,
отындық ғылым мен техниканың түрлеріне, типөлшемдерінің жалпы
жетістіктеріне сай келетін немес санына пайыздық қатынаста
асып түсетін (жоғары категория)
Өнім.
Осы өнімнің таралу көлемі Таратылатын өнімнің жалпы көлеміне
Млн. Теңге; %
Заманға сай талаптарға техника – Типөлшемдер, түрлері, аталуы,
экономикалық көрсеткіштері сай шығарылатын өнімнің аталуына,
келмейтін, моральды ескірген және түрлеріне, типөлшемдерінің жалпы
модернизациялауға немесе өндірістен санына пайыздық қатынаста
алып тастауға мұқтаж (екінші
категория) өнімдер
Осы өнімнің таралу көлемі Таратылатын өнімнің жалпы көлеміне
Млн. Теңге; %
Ескірген, өндірістен алынып Типөлшемдер, түрлері, аталуы,
тасталатын өнім шығарылатын өнімнің аталуына,
түрлеріне, типөлшемдерінің жалпы
санына пайыздық қатынаста
СССР де бірінші рет өндірісте Типөлшемдер, түрлері, аталуы,
игеріліп отырған өнім шығарылатын өнімнің аталуына,
түрлеріне, типөлшемдерінің жалпы
санына пайыздық қатынаста
Үш жылға дейін уақыт ішінде Типөлшемдер, түрлері, аталуы,
шығарылып келе жатқан өнімдер шығарылатын өнімнің аталуына,
түрлеріне, типөлшемдерінің жалпы
санына пайыздық қатынаста
Осы өнімнің таралу көлемі Таратылатын өнімнің жалпы көлеміне
Млн. Теңге; %
Шығарылатын өнімнің қамтушы техника – экономикалық көрсеткіштермен
қатар жоспарларды құрастыру кезінде жеке өндірістпердің ерекшеліктерін
ескеруші және сала ерекшелігін ескеруші, СССР және Одақтас Республикалар
Министрлер Кеңесімен жоспарланушы бесжылдыққа ғылым және техниканың
дамуының негізгі бағыттарын дайындау сатысында бекітілетін спецификалық
көрсеткіштер де жасалады.
Ғылыми – техникалық прогресті жоспарлау методологиясын жетілдіруде
және өнімнің сапасын жоғарылатуда ЦК КПСС және СССР Министрліктер Кеңесімен
1979 жылы 12 июльде қарастырылған шешімінде экономикалық және әлеуметтік
дамудың салалардың техникалық деңгейлерін көтерудің бесжылдық жоспарларында
салалық ғылыми – техникалық проблемаларды шешу бойынша бағдарламалар және
табиғи ресурстарды кешенді пайдалану бойынша, сонымен қатар жаңа жоғары
сапалы бұйымдар және материалдардың, машиналардың және жабдықтардың,
прогрессивті технлогияны құру және меңгеру бойынша және енгізу бойынша
шаралар, өнімнің сапасын жоғарылату және өндірісті техникалық жетілдіру
бойынша шаралар қарастырлуы қажет. Сол арқылы өнімнің сапасын жоғарылату
және ғылыми – техникалық прогрестің дамуының бесжылдық жоспарларының маңызы
жоғарылайды. Министрліктер және ведомстволар ескірген стандарттарды қайта
қарай және жаңа прогерссивті стандарттар жасау және де өнімінің маңызды
түрлерінің стандарттаудың кешенді бағдарламалары бойынша жұмыстарды
жүргізуі қажет.
Шешіммен, халық шаруашылығының тұрғындардың өнімдердің қажетті
ассортиментіне және сапасына деген қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін сол
өнім өндірісі бойынша басты болып саналатын министрлік жауапты болып
табылады.
Осы шешімге сай, он бірінші бесжылдықтан бастап өндірістік
министрлікке, бірлестіктерге (кәсіпорындарға) бесжылдықты жоспарларда
келесідей маңызды көрсеткіштер бектіледі: өндіріс бойынша – сапаның жоғары
категориясына ие өнім өндірісінің өсуі және басқа да сол сала үшін
орнатылған сапа көрсеткіштері; жаңа техникаларды енгізу бойынша – жаңа
жоғары тиімділікті технологиялық процестер және өнім түрлерін жасау,
меңгеру және енгізу бойынша ғылыми – техникалық бағдарламаларды орындау
бойынша негізгі тапсырмалар, соның ішінде кәсіпорындарға және объектілерге
жаңадан енгізілген өнім өндірісін игеру бойынша негізгі тапсырмалар;
өндірістің және шығарылатын өнімдердің маңызды түрлерінің техникалық
деңгейінің негізгі көрсеткіштері; ғылыми – техникалық шараларды жүргзуден
келетін экономикалық эффект. Жоғары категориядағы өнім өндірісінің өсуінің
жылдық жоспарларында жаңа техникаларды енгізу бойынша тапсырмалар және
басқа да көрсеткіштерді сәйкес жылдар үшін бесжылдық жоспарлардың
тапсырмаларына (немесе нормативтеріне) негізделе отырып министрліктер
орнатады.
Өнім сапасының жоғарылауының халық шаруашылықтың жоспарлануы машина
құрылысы өнімдерін және тағы басқа өнеркәсіп салаларпы өнімдерін
аттестациялау бойынша Негізгі ережелерге сай, сонымен қатар өнімді
аттестациялау жоспарлау туралы салалық инструкциялармпен сай жүзеге
асырылады. Өндірістік өнім Негізгі ерепжелерге сай сапаның үш категориясы
бойынша аттестацияланады: жоғарғы, бірінші және екінші. Шығарылатын өнімнің
сапа деңгейін бағалау бұйымның өндіріспен игеріліп отырған бағаламасы
негізінде сапаның үш категориясы бойынша өнімді аттестациялаудың салалық
жоспарлары жасалады. Мұнда бесжылдық жоспарда (бес жылдықтың әрбір жылына)
жалпы көлем ішіндегі сапаныфң жоғары категориясы өнімдері меншікті салмағы
және бұйымдар атауларының мөлшері бойынша өнімді аттестациялауға жәнее оған
дайындауға кәсіпорындарға және бірлестіктерге тапсырмалар бекітіледі.
Ғылыми – техникалық прогресті жоспарлау методологиясын жетілдіруде
және өнімнің сапасын жоғарылатуда ЦК КПСС және СССР Министрліктер Кеңесімен
1979 жылы 12 июльде қарастырылған даму жоспарында жоғары сапа
категориясындағы өнімдер өндірісінің өсуін тіркеу және жоспарлау тәртібі
туралы Әдістемелік нұсқау құрастырылған. Әдістемелік нұсқауда жоғары
сападағы категориялы өнім өндірісінің өсуі бойынша тапсырмалар жоғары
сападағы категориялы өнім өндірісінің тауарлы өнімнің жалпы көлеміне
қатынасы ретінде анықталатын меншікті салмақ көрсеткіші анықталады. Шешімге
сай өндірістің маңызды директивті көрсеткіші болып таза өнімнің өндірісі
өсуі есептелді (нормативті), сондықтан жоғары сапалы категориядағы өнім
өндірісінің өсуі бойынша тапсырма өнімнің жалпы көлеміне меншікті салмақ
көрсеткіші бойынша анықталуы қажет.
Өндірістік министрлік жылдық жоспарларда экономикалық және әлеуметтік
дамуда жоғары категориядағы сапалы өнімнің меншікті көлемсі көрсеткішін
сәйкес жыл үшін бесжылдық жоспар тапсырмасына сай өздігінше анықтайды.
Сапаны басқаруға жүйелi қадам жасаудың басты мақсаты – кәсiпорынмен
шығарылатын өнiмнiң сапасының жоғары және түрақты өсуiн қамтамасыз ету
болып табылады. Ол келесiлер арқылы мүмкiн болады:
1. өнiмнiң жаңа жоғары сапалы түрлерiн құрумен;
2. өндiрiске жаңа өнiмдердi уақытылы қоюмен;
3. өндiрiстен моральды тозған өнiмдердi алып тастаумен;
4. жетiлдiру және модернизациялау жолымен шығарылатын өнiмнiң сапа
көрсеткiштерiн жақсартумен.
Функциялар және мiндеттер, оларды тарату әдiстерi және тәсiлдерi
кәсiпорын стандарттары кешенiне бекiтiледi. Кәсiпорын стандарттары кешенiне
енгiзiлген функциялар және мiндеттерге келесi пунктiлер қосылған:
- кадрларды арнайы дайындау және оқыту;
- өнiм сапасын қойылатын талаптарды нормализациялау;
- өнiмдi аттестациялау;
- өнiм сапасын жоғарылатуды стимуляциялау;
- сапаны бақылау және өнмдi сынау;
- материалды – техникалық қамтамасыз етудi үйымдастыру;
- өнiмнiң сапасын басқаруды қүқықтық қамтамасыз ету;
- сұранысты, өнiм сапасы және техникалық деңгейiн болжау;
- өнiм сапасын жоғарылатуды жоспарлау;
- стандарттарды, техникалық шарттарды енгiзу және талаптарын сақтауды
және өлшеу қүралдары жағдайларын бақылауды қадағалау;
- өндiрiске өнiмдi қою ережелерiн жасауды үйымдастыру;
- өндiрiстi технологиялық дайындауды үйымдастыру;
- метрологиялық қамтамасыз етуді үйымдастыру.
Кешендi жүйенi құруда және өнiм сапасын басқаруға жүйелi қадамды
дамытуда ұйымдастырушылық жобалауды пайдалану жоғары маңызға ие болған және
әлi де болады. Жобалаудың барлық ережелерiн сақтай отырып жүйе жобаларын
жасау шын мәнiндегi ӨСБ кешенiн қүруға мүмкiндiк бердi және кәсiпорынның
өнiм сапасы саласындағы iскерлiктерi барлық жақтарын бiрiктiруге жол ашты.
Мүнда ерекше рольдi өнм сапасын жоғарылатудың кешендi жоспары ойнауы қажет.
Өнiмнiң сапасын басқарудың кешендi жүйесi (‡СБ КЖ) атқарушылық ж„не
жауапкершiлiк, олардың талаптары және тарату әдiстерiн, сонымен қатар оны
құрылымдау үшiн қажеттi ресурстарды бөлудiң ұйымдастырушылық құрылымы болып
табылады. Өнiм сапасын басқарудың кешендi жүйесi кәсiпорынның жалпы басқару
жүйесiнiң негiзгi бөлiгi болып табылады.
Өзара әрекет ету бес деңгейде жүзеге асырылады:
1. Кәсiпорын жетекшiлiгi деңгейiнде өнiм сапасын басқару бойынша
жүмыстарды үйымдастыру.
2. ‡нiм сапасын қамтамасыз етудiң кешендi бағдарламасы мiндеттерiн
шешудi қамтамасыз ететiн бас мамандар деңгейiнде өнiм сапасын
басқару бойынша жұмыстарды ұйымдастыру.
3. Өз бөлiмшелерi аясында ӨСБ КЖ бойынша шараларды тарататын цехтар
және бөлiмшелер жетекшiлерi деңгейiнде өнiм сапасын басқару бойынша
жұмыстарды ұйымдастыру.
4. Сапа бойынша атқарушы жұмыстар және өнiмдi ақаусыз дайындауды
ұйымдастыруды қамтамасыз ететiн бюролар, бөлiмшелер жетекшiлерi
деңгейiнде өнiм сапасын басқару бойынша жұмыстарды ұйымдастыру.
5. Өнiм сапасының жоғары көрсеткiштерiне қол жеткiзудi қамтамасыз
ететiн нормативтi – техникалық құжаттамалар талаптарын сақтау және
қалтқысыз орындау жеке жұмыстрын ұйымдастыруды өз iскерлiгiнде
жүзеге асыратын өнiмнiң жоғары сапасын қамтамасыз ету бойынша
тiкелей атқарушылыр жүмыстарын үйымдастыру.
Сапаны басқарудың базалық принциптернiң бiрi фактiлер негiзiнде
шешiмдер қабылдаудан тұрады. Бұл өндірістік сонымен қатар басқарушы
процестерді математикалық стаистика құралдарымен модельдеу әдісімен
анағұрлым толық шешіледі. Жапондық оқымыстылар және инженерлер кеңесі
процестерді талдаудың бірнеше көрнекі жеткілікті әдістерін жинақтады.
Бақылаушы табақтар. Бақылаушы табақтар сапалық сонымен қатар сандық
белгілері бойынша бақылаулар жүргізген кезде қолданылуы мүмкін.
Гистрограммалар – бұйымның немесе процестің сапа параметрлерінің құлау
жиілігінің сол мәндердің белгілі бір мәндер интервалына тәуелділігін
көрсететін бағаналық диаграммалардың нұсқаларының бір болып табылады.
Гистограмма келесідей түрде тұрғызылады:
- сапаның көрсеткіштерінің анағұрлым жоғары мәндерін анықтаймыз;
- сапаның көрсеткіштерінің анағұрлым ең кіші мәнін анықтаймыз;
- ең жоғары және ең кіші мәндер айырмалары ретінде гистограмма
диапазонын анықтаймыз;
- гистограмма интервалдар санын анықтаймыз. Көбінесе шамаланған
формуланы пайдалануға болады:
(интервалдар саны) = Ц (сапа көрсеткіштері мәндерінің саны). Мысалы,
егер сапа көрсеткіштер саны 50 болса, гистограмма интервалдары саны ═
7;
- гистограмма интервалының ұзындығын анықтаймыз ═ (гистограмма
диапазоны) (интервалдар саны);
- гистограмма диапазонын интервалдарға бөлеміз;
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Халық шаруашылығының жоспарлы және пропорционалды дамуы өндірілетін
өндіріс құралдары және тұтыну заттарының сапасы және белгілі бір мөлшерін
ескере отырып экономикада белгілі бір қажетті пропорцияны орнатуды және
ұстап тұруды қажет етеді.
Өнімнің сапасы бірлестіктер және кәсіпорындардың халық шаруашылғы
саласындағы жұмысының шешуші экономикалық көрсеткіші ретінде роль атқарады.
Берілген белгілі бір кәсіпорында, немесе бірлестіктерде сапаның белгілі бір
деңгейіне қол жеткізу өнеркәсіптің барлық саласындағы басқа
кәсіпорындардағы деңгейлерге жетусіз ешқандай мүмкін емес.
Өнімнің сапасын жоғарылатуды жоспарлау халық шаруашылығының маңызды
экономикалық көрсеткіштерін жоспарлаудың құрамдық бөлігі болып табылады. Ол
ғылыми – техникалық прогрестің үдеуімен ажырамас байланыста, себебі өнім
сапасының көрсеткіштерінің жақсаруы, жаңа жоғары сапалы бұйымдарды құру
ғылым және техниканың дамуының шарты болып табылады, ал техникалық прогресс
өз кезегінде жаңа, анағұрлым прогрессивті өндіріс құралдарының құрылуына,
технологиялық процестердің, материалдардың және шикізаттардың пайда болуына
алып келеді. Өнім сапасының жоспарлы жақсаруы техникалық прогресс, ғылым
және техниканың жаңа жетістіктерін толық тіркеу және максималды пайдалану
арқылы жүзеге асырылуы қажет.
Шығарылатын өнімнің сапасының үнемі жақсаруы, жоғары сапалы өнімдер
өндірісін меңгеру, сапаның базалық көрсеткіштерін жоғарылату кәсіпорындар
және бірлестіітер үшін және халық шаруашылығының экономикалық
көрсеткіштерін жақсарту үшін өте маңызды болып табылады.
Кесте 1
Көрсеткіштер 1961-1965 1966-1970 1971-1975 1976-197
ж.ж. ж.ж ж.ж. 8 ж.ж.
Машиналардың жабдықтар дың, 4,6 4,3 4,0 3,7
аппараттардың және
приборлардың жаңа типтерінің
құрылуы
Өндірістік өнімдердің жаңа 1,0 1,7 3,3 3,35
түрлерінің сериялық
шығарылуы және өндірісі
меңгерілуі
Машиналардың, аппараттарды, 0,4 0,5 1,5 1,8
жабдықтардың және
приборлардың, сонымен қатар
бұйымдардың ескіргендерінің
өндірістен шығарылып тастауы
Оныншы бесжылдықтың үш жылы ішінде өнімнің техникалық деңгейін және
сапасын жоғарылату бойынша едләуір жұмыстар атқарылды. 1976-1978 жылдары
өндіріске шамамен өндірістік өнімдердің 10 мыңдай жаңа түрлері енгізілді
және сонымен бірмезгілде өндірістен ескірген бұйымдардың шамамен 5,5
мыңдайы алынып тасталды. Егер 1966 – 1970 жылдары орташа алғанда
өнеркәсіптік өнімдердің 1700 жаңа түрінің өндірісі игеріліп және өндірілуі
басталса, 1971-1975 жылдары – 3,3 мың, ал 1976-1978 жылдары – 3400 жаңа
өнім түрлері өндірісі игеріліп және өндіріске қосылды. Өндірістен ескі деп
алынып тасталған машиналар, аппараттар және жабдықтар мен приборлардың саны
өсті. Сегізінші бес жылдықта олардың саны орташа алғанда жылына 0,5 мың, ал
тоғызыншы бесжылдықта – 1,5 мың, ал оныншы бесжылдықтың үш жылы ішінде –
1,8 мыңға жетті.
Өндірістік өнімдердің сапасын жоғарылатудың бесжылдықты жоспарлары
халықаралық социалистік еңбек бөлінісін ескере отырып, өндірістің өсуінің
негізіндегі сыртқы саудалық баланс құрылымын жетілдіру, экспортқа шығарылып
отырған өнімнің сапасын және бәсекеге қабілеттілігін арттыруды ескере
отырып құрастырылады. СЭВ мүшелері – елдіріндегі социалистік экономикалық
интеграцияның дамуы және бірлесіп әрекет етуді дамыту және одан ары
тереңдетудің кешенді бағдарламасында прогрессивті жаңа технологияларды және
жабдықтарды енгізу және құру бойынша, ассортиментті кеңейту және өнімнің
сапасын жоғарылату, шикізаттарды, отындарды рационалды
пайдаланушикізаттардың және отындардың бір түрлерін анағұрлым тиімділерін
ауыстыру бойынша тәжірибелік және ғылыми – зерттеушілік жұмыстарды бірлесіп
жүргізу, коперациялау және координациялау қарастырылады. Жеке алып
қарағанда, машина құрылысы саласындақондырғылардың және жабдықтардың
түрлерін жетілдіру және болашағы жарқын түрлерін құру, перспективті
тракторлар және ауылшаруашылық машиналарының типтерін құру, өндірістің
тиімді құрылғыларын құру мақсатында ғылыми – техникалық іс әрекеттер
тереңдеп және даму үстінде. Экономикалық интеграция қазіргі күндері
анағұрлым сезілетін эффект беруде. Мысалы, Волжск автомобиль зауытының
өнімдерінің 80 пайыздан астамы сапаның жоғары класы бойынша
аттестацияланған. Мұнда үлкен рольді СЭВ аясындағы автмомобильдер және
олардың агрегаттарының өндірісін арнайы жасақтау және кооперациялау туралыв
халықаралық келісімдердің маңызы зор. Алып қарайтын болсақ, ВАЗ үшін НРБ 10
аса еграгаттарды шығарады, Венгрия, Польша, Чехословакия – комплектілеуші
бұйымдардың 60 тан астам түрелерін шығарады.
Барлық деңгейлерде өнімнің сапасын жоғарылатуды жоспарлау қажетті
материалды, қаржылық және еңбек ресурстарымен қамтамасыз етілуі қажет, ал
сапаны жоғарылату бойынша жоспарланатын көрсеткіштер және шаралар
экономикалық тиімділік есептеулерімен негізделуі қажет. Жаңа жоғары сапалы
өнімдер экономикалық тиімді болуы қажет. Елдің ашық нарықтық экономикаға
өту шарттарындағы ішкі және сыртқы нарықтағы тұтынушылар үшін жүргізілген
күрес шын мәніндегі бәсекеге қабілетті тауарларды өндіру өндірісін құруды
қажет етеді. Коммерциялық фирманың өнімдерінің бәсекеге қабілеттілігін
қамтамасыз етудегі шешші факторлардың бірі болып заманға сай шарттарда
сапаны жоғарылатуға бағытталу саналады. Осыған қол жеткізу үшін шет елдік
тәжірибелер көрсеткендей тек басқарылатын процесс деңгйінде болуы қажет.
Сондықтан сапаны тиімді басқару проблемасы бәсекеге қабілетті күрес
әліппесін оқу жүрген отандық кәсіпорындар үшін өте көкейкесті болып
саналады. Нарықтың дамуы және оның тауарларға деген талаптарының күшеюі,
ондағы сатып алушылардың ролінің күшеюі, ғылыми – техникалық фактор ролінің
күшеюі – осының барлығы кәсіпорындарға сапа проблемаларын шешу әдістері мен
формаларын ждетілдіруге және бәсекеге қабілеттілікті, сапаны басқару
механизмін жетідіруге мәжбүр етеді. Қазір сөз сапа проблемасына деген,
нарықтық фактордың дайындаушыларын анағұрлым толық есепке алынуын қажет
ететін, әкімшіліктік тұтқалардан сапаны бақылауда көбінесе ұйымдастырушылық
– экономикалық сапа басқару әдістерінре жылжуды қажет ететін, стандарттау
және сертификаттаудың иілімді жүйесіне өтуді қажет ететін, өндірушілерге
ішкі және сыртқы нарықта тауарлар сапасына қойылатын талаптарының
өзгермелілігіне тез әрекет етуін қажет ететін, болашақта сапаны тотальды
қамтамасыз етуге ауысу бойынша жұмыстарды ұйымдастыруды талап ететін жаңа
қадамдарға жол қоюында болып отыр. Мысалы, жоғары сапалы жаңа сериялы
асинхронды электроқозғалтқыштар электротехникалық өнеркәсіптің өндірісін
игеру оларды материалсыйымдылығын сенімділік және ұзақмерзімділігін едәуір
жоғарылата отырып қысқартуды қамтамасыз етеді. Алдыңғы сериядағы
электроқозғалтқыштармен салыстырғанда элетротехникалық болаттың шығыны 25
пайызға, болат прокатының шығыны – 30 пайызға, орама мыстардың және
шойынның шығыны 20 пайызға, алюминийдің шығыны – 10 пайызға дейін
қысқарады. Мұндай жоғары сапалы бұйымдарды шығару үлкен халық шаруашылық
эффектіні береді. Аталған электроқозғалтқыштар серияларының құрушылары 1979
жылы СССР Мемлекеттік сыйлығына ие болды.
Сапаны жоғарылатуды жоспарлаудың шын мәнділігі, оның басқарудың барлық
деңгейлерінде, бұйымның өмірлік циклының барлық кезеңдерінде, жобалау және
өндіріс және бұйымды эксплуатациялауда болатынымене қамтамасыз етіледі, ал
ол үшін қажетті материалдық, еңбектік және қаржылық ресурстар халық
шаруашылығының, салалардың, бірлестіктер және кәсіпорындардың даму
жоспарларының қажетті бөлімдерінде қарастырылады.
Өнімнің сапасын басқару механизмінде жоспарлау ролінің күшеюі сол
жоспарлы жүйенің өзін жетілдіруді объективті талап етеді, жеке
алыпқарағанда тұтынушыға тұтынушылық құнын анағұрлым дәл сипаттайтын,
бұйымның маңызды техника – экономикалық критерийлерін айқындайтын, мысалы
қуат, өнімділік, отынның меншікті шығыны, материалсыйымдылық және т.б.
сияқты өнімнің сапалық көрсеткіштерін жасау және енгізуді қажет етеді.
Сапаны жоспарлау методологиясын жетілдіру маңызды мағынаға ие болады.
Қазіргі уақытта сапаны жоғарылату едәуір дәрежеде қол жеткізген
деңгейден жоспарланады. Осының нәтижесінде жақсы экономикалық шарттарда,
мысалы, жабырқау қорларын құруда базистік периодта сапаның төменгі
көрсеткіштеріне ие кәсіпорындар және бірлестіктер қалып қояды. Осыған
байланысты ерекше өткірлікке бесжылдық және жылдық жоспарлардағы сапа
көрсеткіштері деңгейін негіздеу туралы сұрақ ие болады (өндірістің жалпы
көлемі ішіндегі сапаның жоғары категориясына ие өнімнің меншікті көлемі).
Министрліктер, кәсіпорындар және бірлестіктер бесжылдық жоспарлары және
жылдық жоспарларын құру және қабылдауда ең жақсы экономикалық шарттарға
сапа бойынша анағұрлым ең күштелген жоспарлары орындаушы және қабылдайтын
кәсіпорындарды қою қажет.
Сапаны жоғарылатуды жоспарлау халық шаруашылығының және ел
тұрғындарының қажеттіліктерін ғылыми негізделген болжамдарға сүйенуі қажет,
сонымен қатар әлемдік нарықтағы қажеттіліктер өзгерулерін ескеруі қажет.
Сапаны жоғарылату жоспарларын дұрыс негіздеуде өнімді эксплуатациялау
нәтижелері, өнімнің сапасының фактілі деңгейі туралы ақпараттарды талдау
және қамту нәтижелері үлкен рольге ие болады.
Соңғы шығарылған дайын өнімнің сапасын жоғарылату жоспарлары бұйымды
мемлекеттік аттестациялау жүргізу нәтижелерін ескере отырып жүргізіледі.
Сондықтан оның принциптерін жетілдіру, мемлекеттік аттестациялық
комиссиялардың жұмыстарын жақсарту, материалды қызығушылықты күшейту және
сапа категориялары бойынша өнімді немесе бұйымды аттестациялау оптимальды
жоспарларын орындау және өндірістен моральды тозған және ескірген
бұйымдарды өз уақытысында алып тастау (сапаның екінші категориясы) сапаны
жақсарту жоспарын құрастырудың маңызды шарты болып табылады.
ЦК КПСС және СССР Министрлер Кеңесінің Өндіріс тиімділігін және жұмыс
сапасының тиімділігін жоғарылатуға шаруашылық механизмнің әсер етуін
күшейту және жоспарлауды жақсарту туралы шешімімен эхкономиканы жоспарлы
жетекшілікті жетілдіру бойынша шаралар жүйесінің құралында, жоспарлау және
шаруашылықтау деңгейін жоғарылату, қоғамдық өндірістің тиімділігін едәуір
жоғарылатуға қол жеткізу, ғылыми – техникалық прогерсті үдету және еңбек
өнімділігін өсіру, өнімнің сапсын жоғарылату елдің экономикасын көтеру және
мемлекет тұрғындарының әлауқатын жақсарту үшін міндет болып табылады. СССР
мемлекеттік жоспары, СССР ведомстволары және министрліктері және Кеңестік
Республикалар министрліктері экономикалық және әлеуметтік даму жоспарын
құрастыруда келесілерді қамтамасыз етуі қажет: экономикалық және әлеуметтік
мәселелерді кешенді шешуді, жоспарларды жасаудың тар салалық қадамына жол
берместен жалпы мемлекеттік маңызды мемлекеттік бағдарламаларын орындауға
күштер мен ресурстардды шоғырандыру; өнімнің сапасын және қоғамдық еңбек
өнімділігінің өсуінің қарқынын жоғарылатуға бағытталған ғылыми – техникалық
жаңалықтар мен жасамалар таратуды үдету; өндірістік қорларды, материалды,
еңбектік және қаржылық ресурстарды рационалды пайдалану, халық
шаруашылығында жоғалымдар мен экономдау режимдерін күшейту және т.б.
Ғылыми – техникалық прогресті жоспарлау методологиясын жетілдіруде
және өнімнің сапасын жоғарылатуда ЦК КПСС және СССР Министрліктер Кеңесімен
1979 жылы 12 июльде қарастырылған ғылым мен техниканың жетістерінің
әлеуметтік және экономикалық дамуын тіркеу шешімі жоғары маңызға ие. Осыған
байланысты СССР ғылым және техника Мемлекеттік комитеті және СССР
Мемлекеттік құрылыс комитеті СССР Ғылым акдемиясымен бірлесе отырып СССР
Мемлекеттік жоспарына маңызды ғылыми – техникалық проблемаларды және
ресурстарды іргетасты және қолданбалы зерттеулерді ескере отырып
ресурстарды кешенді пайдалану мәселелерін шешу бойынша бағдарламаларды
жасап шығарып және ұсынуы және ол бағдарламаларда соңғы мақсаттарды,
техника – экономикалық нәтижелерді, жұмыстарды жүзеге асыру мерзімдері мен
кезеңдерін – ғылыми зерттеулерден практикалық таратуға дейінгі кезеңдерді,
және онымен қоса алғанда жаңа өнімді шығару сериялы өндірісін ұйымдастыру
және прогрессивті технологияны енгізуді қарастыру қажет. Сол арқылы
масссалық өндірісте жаңа ғылыми идеяларды практикалық енгізу туралы КПСС
ХХV съезді нұқсау таралады.
Барлық жоспарлы жұмыстарды жетілдіру қамтамасыз етілуі өнім сапасын
үнемі жоспарлы жоғарылатусыз мүмкін болмайтын халықшауашылығы жоғары соңғы
нәтижелеріне жетудің анағұрлым тиімді жолдарын таңдауға бағытталған. КПСС
ОК және СССР Министрлер Кеңесі өндіріс тиімділігін және жұмыс сапасын
жоғарылатудың шаруашылық механизміне әсер етуді күшейту және жоспарлауды
жақсарту туралы шешімінде жоғары сапа категориясындағы немесе сол сала
үшін бекітілген өнімнің басқа сапа көрсеткішіне өнімдердің өндірісінің өсу
көрсеткіштерін кәсіпорындарда, бірлестіктерде және өнеркәсіптік
министрліктерде бес жылдық және жылдық жоспарларда экономикалықщ және
әлеуметтік дамуды бекіту қарастырылған.
Өнімнің сапасын жақсарту жоспарлары жүйесін жасауда ерекше маңызға
бірінші кезекте өндіріс құралдары (машиналар, жабдықтар және приборлар) ие,
және ғылыми – техникалық прогресс кешенді бағдарламасы (20 жылға жасалатын)
және СССР – дің 10 жылға жасчалған экономикалық және әлеуметтік дамуының
негізгі бағыттары ие. Ұзақ мерзімділік даму болашағына партиялармен
анықталатын және ғылыми – техникалық прогрестің кешенді бағдароламасымен
анықталатын әлеуметтік – экономикалық міндеттер аясында сапаның
шаруашылықтың барлық деңгейлерінде басқаруды үнемі жетілдіру әсересе ерекше
маңызды болып қала бермек.
Өнімнің сапасын жоғарылатудың болашты жоспарлауы шығарылатын бұйымның
объективті бағалануына негізделуі қажет. Алып қарайтын болсақ 1979 – 1980
жылдары СССР ғылым және техника бойынша Мемлекеттік комитеті қызығушы
министрліктер және ведомстволармен бірге шығарылатын машиналардың,
жабдықтардың және басқа да өндірістік арналудағы техникалардың техникалық
деңгейлеріне бағалау жүргізді. Осымен параллельді дайындалушы және жаңадан
меңгеріліп отырған бұйымдардың техника – экономикалық көрсеткіштерін
жоғарылату бойынша, және ескірген өнімдерді өндірістен шығару бойынша
шараларды жасап және жүзеге асыру қажет екені анықталды.
Техникалық тапсырма және соңғы нәтижелер сатысындағы құрылатын өнімнің
және технологиялық процестердің ерекше маңызды түрлерінің техника –
экономикалық водмстволық емес экспертизасын жүргізу бұйымның сапасын және
тиімділігін олардың өмірлік циклының бірінші сатысында анықтауға
шаруашылықтық қадам жасауды қамтамасыз етеді. Осы мақсатта өндірісті –
техникалық және мәдени – тұрмыстық арналудағы өнімнің маңызды түрлерін
мемлекеттік сынау бойынша бас ұйымдар құрылады.
ЦК КПСС және СССР Министрліктер Кеңесімен 1979 жылы 12 июльде
қарастырылған ғылым мен техниканың жетістерінің әлеуметтік және
экономикалық дамуындағы шешімі өзінің техникалық деңгейі және сапасы
бойынша отандық жетекші және шет елдік алдыңғы қатарлы үлгілерге сай
келетін немесе одан асып түсетін үлгілерді шығаруды қамтамасыз ететінжаңа
техникаларды және жоғары тиімділікті өндіріс технологиясын пайдалану
негізінде қолда бар кәсіпорындарды реконструкциялау және кеңейту,
жаңаларының құрылысын жобалау және салуды жүзеге асыруы қажет.
Сапаның болашағы жарқын жоспарлы жоғарылатылуында маңызды орынды елдің
экономикалық және әлеуметтік дамуының негізгі бағыттары және ғылыми –
техникалық прогресс кешенді бағдарламалары негізінде жүзеге асырылатын
негізгі ғылыми – техникалық мәселелерді жоспарлау алады. Ғылыми –
техникалық проблемалардың шешілуіне жауап берітн министрліктер проблемалар
бойынша жоспарлар жобасын құрылымдауды, тапсырмаларды кешенді және уақытылы
орындауды, олардың қаржыландырылуын және математикалық
қамтамасыздандырылуын жүзеге асырады. Бес жылдық жоспарда әрбір проблема
бойыншап маңызды тапсырмалар бекітіледі, олардың негізгі мазмұны болып,
жеке алып қарағанда сапаның жоғарылатудың келесі сұрақтары есептеледі:
машиналар және жабдықтардың жоғары өнімділікті жүйесін құру және меңгеру,
өнімнің сапасының жоғарылауын қамстамасыз ететін өндірістің жоғары
тиімділікті технологиялық процестерін құру және меңгеру, ұйымдастырудың,
жоспарлаудың және өндірісті басқарудың әдістерін одан ары жетілдіру.
Жаңа техниканың немесе технологиялық процестің әрбір жаңа үлгісі
бойынша жоспармен бірге қолда бар ең үздік шет елдік және отандық
аналогтарымен (жобалармен) салыстырғанда құрылатын үлгінің (процестің)
негізгі техника экономикалық параметрлері сипаттамалары көрсетілген
техникалық картасымен бірге қолданылатын жаңа техниканың (технологиясы)
көзделген масштабы және саласы, эксплуатациялаудан келетін
халықшаруашылықтық экономикалық тиімділік, құру мерзімі және өндіріс
кезінде үлгіні (процесті) игеру көрсетілген құжаттамалар көрсетіледі.
Ғылыми – техникалық проблемаларды шешу үшін жауапты болып табылатын
министрліктер мен ведомстволар бес жылдық даму жоспарларын құрастырумен
қатар қызығушы министрліктермен және ведомстволармен келісуе отырып аталған
проблемалар бойынша координациялық жоспарларды құрастырады.
Жоспарларды жасау кезінде бұйымдардың, материалдардың және
технологиялық процестердің өндірістік пайдалануға құрылуы және дайындығы,
жеке алып қарағанда тәжірибелі - өндірістік сынауларды жүргізуге дайындығы,
басты үлгілерді және технологиялық процестерді сынау арқылы өндіріске
ұсыну, сериялық өндіріс үшін техникалық құжаттамаларды жасау, сонымен қатар
жаңа үлгі өндірісін игеруден тұратын құру және дайындаудың соңғы аяқтаушы
сатыларына жоғары маңыз бөлінеді.
Ғылыми – техникалық прогреспен және өнімнің сапысн жоғарылатудың
жоспарлы басқаруында өндіріске бұйымдардың жаңа түрлерін және жаңа
технологиялық процестерді енгізу бойынша жұмыстар бағдарламасын жасау
жоғары маңызға ие. Бұл бағдарламалар бесжылдық кезеңге бекітіледі. СССР
халық шаруашылығының дамуының мемлекеттік жоспарларын жасауға Әдістемелік
нұсқауларға сай жаңа өндірістік өнімдерге СССР – де алғаш рет дайындалып
отырған немесе модернизацияланған, жаңа сапалық сипаттамаларға ие болған
және өзінің техника – экономикалық көрсеткіштері бойынша техниканың
дамуының заманға сай деңгейіне жауап беретін бұйымдар жатады. Өнімдердің
жаңа түрлеріне сонымен қатар елдерде дайындалатын жаңа өнімнің техникалық
параметрлерін анықтайтын бұйымдар жатады. өнімдердің жаңа түрлерінің
өндірісін игеру жоспары келесілерден тұрады:
негізгі ғылыми – техникалық проблемалар мемлекеттік жоспарына сай
қағида бойынша құрылған материалдар, машиналар, жабдықтар, приборлар және
бұйымдар жаңа түрлері өндірісін игеру бойынша тапсырмалар;
жалпы халықшаруашылықтың пайдалану және СССР және одақтас
республикалар министрліктері және ведомстволары жоспарлары бойынша халық
шаруашылығының салаларында өндіріс техникалық деңгейін жоғарылату үшін
қажетті жалпы халықшаруашылықтық пайдалану машиналары және маңызды жаңа
бұйымдар түрлерінің өндірісін игеру бойынша жеке тапсырмалар;
өнімдердің жаңа түрлерін комплектілеу үшін арналған комплектілеуші
бұйымдардың өндірісін меңгеру бойынша тапсырмалар;
Өндірістік өнімнің әрбір жаңа түрі бойынша егер ол мемлекеттік
жоспарға енгізілген болса, онда оның сапалық көрсметкіштерін сипаттайтын
негізгі техникалық параметрлері, мысалы: бұйымның қызмет ету мерзімі,
моторесурсы, өнімділігі, сенімділігі және ұзақмерзімділігі көрсетіледі.
Өндірістік өнімдердің жаңа түрлерін меңгерудің жылдық жоспарына,
үлгілері қажетті сынаулардан өткізілген және бекітілген тәртіпте сериялық
өндіріске қабылданған жаңа өнім түрлері ғана, сонымен қатар сынаулары және
және қабылдануы эксплуатациялау шартында жүргізілетін бірлік мөлшерлерде
шығарылатын ірі және тамаша машиналар мен жабдықтар түрлері қосылады.
Бесжылдық жоспарларда бірінші өндірістік спериялы шығарудан бастап
және одан ары жыл сайын көрсетілетін бес жылғы және жыл бойғы шығарылатын
немесе игерілетін өндірістік өнімнің жаңа түрелінің өндірістері ғана
қарастырылады. Осы жылдық жоспарларда бірінші партияны шығарғаннан бастап
сериялық өндірісті игеруге дейінгі әрбір жаңа өнім түрінің өндірісі
көрсетіледі.
Өнімнің жаңа түрлерінің шығарылуының бүкіл көлемі игерілу периодында
және сериялық өндірісте натуралды өрнектерде есептеледі. Өнім өндірісінің
жоспары натуралды өрнектеуде өндіріс құралдарында және тұтыну заттары
қажіттіліктерінде жоғары сапада қамтамасыз ететін болуы қажет.
Өнімнің сапасының жоғарылатуды жоспарлау механизмінде өндіріс және
шығарылатын өнімдердің техника – экономикалық деңгейінің негізгі
көрсеткіштері ерекше маңызға ие. Бұл көрсеткіштер өнім өндірісінің
көлемінің өсуінің мүмкін болатын максималды қарқынын қамтамасыз етуді
ескере отырып және ондағы халық шаруашылығының қажепттіліктерін
қанағаттандыруды ескере отырып жасалады.
Бесжылдықты және жылдық жоспарларда шығарылатын өнімдердің келесі
техника – экономикалық деңгейінің қамтушы көрсеткіштер жүйесі
пайдаланылады:
Көрсеткіштер Өлшем бірліктері
Техника – экономикалық көрсеткіштеріТипөлшемдер, түрлері, аталуы,
жетекші орындағым шет елдік және шығарылатын өнімнің аталуына,
отындық ғылым мен техниканың түрлеріне, типөлшемдерінің жалпы
жетістіктеріне сай келетін немес санына пайыздық қатынаста
асып түсетін (жоғары категория)
Өнім.
Осы өнімнің таралу көлемі Таратылатын өнімнің жалпы көлеміне
Млн. Теңге; %
Заманға сай талаптарға техника – Типөлшемдер, түрлері, аталуы,
экономикалық көрсеткіштері сай шығарылатын өнімнің аталуына,
келмейтін, моральды ескірген және түрлеріне, типөлшемдерінің жалпы
модернизациялауға немесе өндірістен санына пайыздық қатынаста
алып тастауға мұқтаж (екінші
категория) өнімдер
Осы өнімнің таралу көлемі Таратылатын өнімнің жалпы көлеміне
Млн. Теңге; %
Ескірген, өндірістен алынып Типөлшемдер, түрлері, аталуы,
тасталатын өнім шығарылатын өнімнің аталуына,
түрлеріне, типөлшемдерінің жалпы
санына пайыздық қатынаста
СССР де бірінші рет өндірісте Типөлшемдер, түрлері, аталуы,
игеріліп отырған өнім шығарылатын өнімнің аталуына,
түрлеріне, типөлшемдерінің жалпы
санына пайыздық қатынаста
Үш жылға дейін уақыт ішінде Типөлшемдер, түрлері, аталуы,
шығарылып келе жатқан өнімдер шығарылатын өнімнің аталуына,
түрлеріне, типөлшемдерінің жалпы
санына пайыздық қатынаста
Осы өнімнің таралу көлемі Таратылатын өнімнің жалпы көлеміне
Млн. Теңге; %
Шығарылатын өнімнің қамтушы техника – экономикалық көрсеткіштермен
қатар жоспарларды құрастыру кезінде жеке өндірістпердің ерекшеліктерін
ескеруші және сала ерекшелігін ескеруші, СССР және Одақтас Республикалар
Министрлер Кеңесімен жоспарланушы бесжылдыққа ғылым және техниканың
дамуының негізгі бағыттарын дайындау сатысында бекітілетін спецификалық
көрсеткіштер де жасалады.
Ғылыми – техникалық прогресті жоспарлау методологиясын жетілдіруде
және өнімнің сапасын жоғарылатуда ЦК КПСС және СССР Министрліктер Кеңесімен
1979 жылы 12 июльде қарастырылған шешімінде экономикалық және әлеуметтік
дамудың салалардың техникалық деңгейлерін көтерудің бесжылдық жоспарларында
салалық ғылыми – техникалық проблемаларды шешу бойынша бағдарламалар және
табиғи ресурстарды кешенді пайдалану бойынша, сонымен қатар жаңа жоғары
сапалы бұйымдар және материалдардың, машиналардың және жабдықтардың,
прогрессивті технлогияны құру және меңгеру бойынша және енгізу бойынша
шаралар, өнімнің сапасын жоғарылату және өндірісті техникалық жетілдіру
бойынша шаралар қарастырлуы қажет. Сол арқылы өнімнің сапасын жоғарылату
және ғылыми – техникалық прогрестің дамуының бесжылдық жоспарларының маңызы
жоғарылайды. Министрліктер және ведомстволар ескірген стандарттарды қайта
қарай және жаңа прогерссивті стандарттар жасау және де өнімінің маңызды
түрлерінің стандарттаудың кешенді бағдарламалары бойынша жұмыстарды
жүргізуі қажет.
Шешіммен, халық шаруашылығының тұрғындардың өнімдердің қажетті
ассортиментіне және сапасына деген қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін сол
өнім өндірісі бойынша басты болып саналатын министрлік жауапты болып
табылады.
Осы шешімге сай, он бірінші бесжылдықтан бастап өндірістік
министрлікке, бірлестіктерге (кәсіпорындарға) бесжылдықты жоспарларда
келесідей маңызды көрсеткіштер бектіледі: өндіріс бойынша – сапаның жоғары
категориясына ие өнім өндірісінің өсуі және басқа да сол сала үшін
орнатылған сапа көрсеткіштері; жаңа техникаларды енгізу бойынша – жаңа
жоғары тиімділікті технологиялық процестер және өнім түрлерін жасау,
меңгеру және енгізу бойынша ғылыми – техникалық бағдарламаларды орындау
бойынша негізгі тапсырмалар, соның ішінде кәсіпорындарға және объектілерге
жаңадан енгізілген өнім өндірісін игеру бойынша негізгі тапсырмалар;
өндірістің және шығарылатын өнімдердің маңызды түрлерінің техникалық
деңгейінің негізгі көрсеткіштері; ғылыми – техникалық шараларды жүргзуден
келетін экономикалық эффект. Жоғары категориядағы өнім өндірісінің өсуінің
жылдық жоспарларында жаңа техникаларды енгізу бойынша тапсырмалар және
басқа да көрсеткіштерді сәйкес жылдар үшін бесжылдық жоспарлардың
тапсырмаларына (немесе нормативтеріне) негізделе отырып министрліктер
орнатады.
Өнім сапасының жоғарылауының халық шаруашылықтың жоспарлануы машина
құрылысы өнімдерін және тағы басқа өнеркәсіп салаларпы өнімдерін
аттестациялау бойынша Негізгі ережелерге сай, сонымен қатар өнімді
аттестациялау жоспарлау туралы салалық инструкциялармпен сай жүзеге
асырылады. Өндірістік өнім Негізгі ерепжелерге сай сапаның үш категориясы
бойынша аттестацияланады: жоғарғы, бірінші және екінші. Шығарылатын өнімнің
сапа деңгейін бағалау бұйымның өндіріспен игеріліп отырған бағаламасы
негізінде сапаның үш категориясы бойынша өнімді аттестациялаудың салалық
жоспарлары жасалады. Мұнда бесжылдық жоспарда (бес жылдықтың әрбір жылына)
жалпы көлем ішіндегі сапаныфң жоғары категориясы өнімдері меншікті салмағы
және бұйымдар атауларының мөлшері бойынша өнімді аттестациялауға жәнее оған
дайындауға кәсіпорындарға және бірлестіктерге тапсырмалар бекітіледі.
Ғылыми – техникалық прогресті жоспарлау методологиясын жетілдіруде
және өнімнің сапасын жоғарылатуда ЦК КПСС және СССР Министрліктер Кеңесімен
1979 жылы 12 июльде қарастырылған даму жоспарында жоғары сапа
категориясындағы өнімдер өндірісінің өсуін тіркеу және жоспарлау тәртібі
туралы Әдістемелік нұсқау құрастырылған. Әдістемелік нұсқауда жоғары
сападағы категориялы өнім өндірісінің өсуі бойынша тапсырмалар жоғары
сападағы категориялы өнім өндірісінің тауарлы өнімнің жалпы көлеміне
қатынасы ретінде анықталатын меншікті салмақ көрсеткіші анықталады. Шешімге
сай өндірістің маңызды директивті көрсеткіші болып таза өнімнің өндірісі
өсуі есептелді (нормативті), сондықтан жоғары сапалы категориядағы өнім
өндірісінің өсуі бойынша тапсырма өнімнің жалпы көлеміне меншікті салмақ
көрсеткіші бойынша анықталуы қажет.
Өндірістік министрлік жылдық жоспарларда экономикалық және әлеуметтік
дамуда жоғары категориядағы сапалы өнімнің меншікті көлемсі көрсеткішін
сәйкес жыл үшін бесжылдық жоспар тапсырмасына сай өздігінше анықтайды.
Сапаны басқаруға жүйелi қадам жасаудың басты мақсаты – кәсiпорынмен
шығарылатын өнiмнiң сапасының жоғары және түрақты өсуiн қамтамасыз ету
болып табылады. Ол келесiлер арқылы мүмкiн болады:
1. өнiмнiң жаңа жоғары сапалы түрлерiн құрумен;
2. өндiрiске жаңа өнiмдердi уақытылы қоюмен;
3. өндiрiстен моральды тозған өнiмдердi алып тастаумен;
4. жетiлдiру және модернизациялау жолымен шығарылатын өнiмнiң сапа
көрсеткiштерiн жақсартумен.
Функциялар және мiндеттер, оларды тарату әдiстерi және тәсiлдерi
кәсiпорын стандарттары кешенiне бекiтiледi. Кәсiпорын стандарттары кешенiне
енгiзiлген функциялар және мiндеттерге келесi пунктiлер қосылған:
- кадрларды арнайы дайындау және оқыту;
- өнiм сапасын қойылатын талаптарды нормализациялау;
- өнiмдi аттестациялау;
- өнiм сапасын жоғарылатуды стимуляциялау;
- сапаны бақылау және өнмдi сынау;
- материалды – техникалық қамтамасыз етудi үйымдастыру;
- өнiмнiң сапасын басқаруды қүқықтық қамтамасыз ету;
- сұранысты, өнiм сапасы және техникалық деңгейiн болжау;
- өнiм сапасын жоғарылатуды жоспарлау;
- стандарттарды, техникалық шарттарды енгiзу және талаптарын сақтауды
және өлшеу қүралдары жағдайларын бақылауды қадағалау;
- өндiрiске өнiмдi қою ережелерiн жасауды үйымдастыру;
- өндiрiстi технологиялық дайындауды үйымдастыру;
- метрологиялық қамтамасыз етуді үйымдастыру.
Кешендi жүйенi құруда және өнiм сапасын басқаруға жүйелi қадамды
дамытуда ұйымдастырушылық жобалауды пайдалану жоғары маңызға ие болған және
әлi де болады. Жобалаудың барлық ережелерiн сақтай отырып жүйе жобаларын
жасау шын мәнiндегi ӨСБ кешенiн қүруға мүмкiндiк бердi және кәсiпорынның
өнiм сапасы саласындағы iскерлiктерi барлық жақтарын бiрiктiруге жол ашты.
Мүнда ерекше рольдi өнм сапасын жоғарылатудың кешендi жоспары ойнауы қажет.
Өнiмнiң сапасын басқарудың кешендi жүйесi (‡СБ КЖ) атқарушылық ж„не
жауапкершiлiк, олардың талаптары және тарату әдiстерiн, сонымен қатар оны
құрылымдау үшiн қажеттi ресурстарды бөлудiң ұйымдастырушылық құрылымы болып
табылады. Өнiм сапасын басқарудың кешендi жүйесi кәсiпорынның жалпы басқару
жүйесiнiң негiзгi бөлiгi болып табылады.
Өзара әрекет ету бес деңгейде жүзеге асырылады:
1. Кәсiпорын жетекшiлiгi деңгейiнде өнiм сапасын басқару бойынша
жүмыстарды үйымдастыру.
2. ‡нiм сапасын қамтамасыз етудiң кешендi бағдарламасы мiндеттерiн
шешудi қамтамасыз ететiн бас мамандар деңгейiнде өнiм сапасын
басқару бойынша жұмыстарды ұйымдастыру.
3. Өз бөлiмшелерi аясында ӨСБ КЖ бойынша шараларды тарататын цехтар
және бөлiмшелер жетекшiлерi деңгейiнде өнiм сапасын басқару бойынша
жұмыстарды ұйымдастыру.
4. Сапа бойынша атқарушы жұмыстар және өнiмдi ақаусыз дайындауды
ұйымдастыруды қамтамасыз ететiн бюролар, бөлiмшелер жетекшiлерi
деңгейiнде өнiм сапасын басқару бойынша жұмыстарды ұйымдастыру.
5. Өнiм сапасының жоғары көрсеткiштерiне қол жеткiзудi қамтамасыз
ететiн нормативтi – техникалық құжаттамалар талаптарын сақтау және
қалтқысыз орындау жеке жұмыстрын ұйымдастыруды өз iскерлiгiнде
жүзеге асыратын өнiмнiң жоғары сапасын қамтамасыз ету бойынша
тiкелей атқарушылыр жүмыстарын үйымдастыру.
Сапаны басқарудың базалық принциптернiң бiрi фактiлер негiзiнде
шешiмдер қабылдаудан тұрады. Бұл өндірістік сонымен қатар басқарушы
процестерді математикалық стаистика құралдарымен модельдеу әдісімен
анағұрлым толық шешіледі. Жапондық оқымыстылар және инженерлер кеңесі
процестерді талдаудың бірнеше көрнекі жеткілікті әдістерін жинақтады.
Бақылаушы табақтар. Бақылаушы табақтар сапалық сонымен қатар сандық
белгілері бойынша бақылаулар жүргізген кезде қолданылуы мүмкін.
Гистрограммалар – бұйымның немесе процестің сапа параметрлерінің құлау
жиілігінің сол мәндердің белгілі бір мәндер интервалына тәуелділігін
көрсететін бағаналық диаграммалардың нұсқаларының бір болып табылады.
Гистограмма келесідей түрде тұрғызылады:
- сапаның көрсеткіштерінің анағұрлым жоғары мәндерін анықтаймыз;
- сапаның көрсеткіштерінің анағұрлым ең кіші мәнін анықтаймыз;
- ең жоғары және ең кіші мәндер айырмалары ретінде гистограмма
диапазонын анықтаймыз;
- гистограмма интервалдар санын анықтаймыз. Көбінесе шамаланған
формуланы пайдалануға болады:
(интервалдар саны) = Ц (сапа көрсеткіштері мәндерінің саны). Мысалы,
егер сапа көрсеткіштер саны 50 болса, гистограмма интервалдары саны ═
7;
- гистограмма интервалының ұзындығын анықтаймыз ═ (гистограмма
диапазоны) (интервалдар саны);
- гистограмма диапазонын интервалдарға бөлеміз;
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz