Елордасы – Астана
I. Астана. ХХI ғасыр ғажайыбы.
II. Астана. Алаштың алтын қазығы.
1. Астана. тарихы. ел тарихы.
2. Астана. киелі орда.
III. Жүрегіме нұр сыйлаған әсем қала.
II. Астана. Алаштың алтын қазығы.
1. Астана. тарихы. ел тарихы.
2. Астана. киелі орда.
III. Жүрегіме нұр сыйлаған әсем қала.
Ұлан- ғайыр қазақ даласының қақ кіндігі - Сарыарқа төсінде, ерке Есілдің жағасында ХХI ғасыр ғажайыбы- арайлы асқақ қала Астана бой көтерді. Тарих үшін қол қағым сәт болып саналатын он екі жыл ішінде еліміздің бас қаласы көркімен де, келбетімен де төрткүл дүниені тәнті етті. Ұлы қиыры жоқ қазақтың жалпақ даласының қақ төріне орналасқан Астана тарихы- ел тарихы. Бабаларымызды, найзасының ұшымен, тұлпарының тұяғының күшімен қорғалған шеті де, шегі де жеткізбейтін даласын басқаруда Ақмоланы тұғыр еткен. Осы жерден байтақ еліміздің жан-жағына қарым-қатынас жасап бақылап отыруға мүмкіндік алған. Ежелден бұл далаға Иван Грозныйда қызығумен дүниеден өтті. Петр бірінші: Мен Қара теңізді жаулап алғанша, дала кезек күте тұрсын! – деген болатын. Ресей қай кезде де біздің кең даланы иемденуді армандағаны тарихтан белгілі. ХХ ғасырда да қазақ жеріне қанша шүйіле түскенін уақыт ұмытқан жоқ. Тың және тыңайған жерді игертуді көздеген Хрущев бес облысты бөліп алуға шақ қалды. Горбачев пен Жироновский, Солженицин да қазақ жерін иемдену мақсатын көздеді. Осындай кезенде мемлекет басшысы Н. Ә. Назарбаев көрегендік пен кемеңгерлік жасап, астананың жаңа көшін бастауға бет бұрды. Астананы Алматыдан қиын кезеңде көшіру туралы Елбасының жарлығы қазақ даласына көз тіккендердің төбесінен жай түсіргендей болды. Бұл шешімнің дұрыс екенін ел-жұрт кейіннен толық түсінді.
Елордасы – Астана.
Ақ жейде ақ
қала – Астана,
Төрінде
отырсын қазақтай хас дана
Тойынсын,
сімірсін халқыңның
Аппақ-ау, ақ
қардай көңілін бас қала
З. Қабдолов.
Жоспар:
I. Астана- ХХI ғасыр ғажайыбы.
II. Астана- Алаштың алтын қазығы.
1. Астана- тарихы- ел тарихы.
2. Астана- киелі орда.
III. Жүрегіме нұр сыйлаған әсем қала.
Ұлан- ғайыр қазақ даласының қақ кіндігі - Сарыарқа төсінде, ерке
Есілдің жағасында ХХI ғасыр ғажайыбы- арайлы асқақ қала Астана бой көтерді.
Тарих үшін қол қағым сәт болып саналатын он екі жыл ішінде еліміздің бас
қаласы көркімен де, келбетімен де төрткүл дүниені тәнті етті. Ұлы қиыры жоқ
қазақтың жалпақ даласының қақ төріне орналасқан Астана тарихы- ел тарихы.
Бабаларымызды, найзасының ұшымен, тұлпарының тұяғының күшімен қорғалған
шеті де, шегі де жеткізбейтін даласын басқаруда Ақмоланы тұғыр еткен. Осы
жерден байтақ еліміздің жан-жағына қарым-қатынас жасап бақылап отыруға
мүмкіндік алған. Ежелден бұл далаға Иван Грозныйда қызығумен дүниеден өтті.
Петр бірінші: Мен Қара теңізді жаулап алғанша, дала кезек күте тұрсын! –
деген болатын. Ресей қай кезде де біздің кең даланы иемденуді армандағаны
тарихтан белгілі. ХХ ғасырда да қазақ жеріне қанша шүйіле түскенін уақыт
ұмытқан жоқ. Тың және тыңайған жерді игертуді көздеген Хрущев бес облысты
бөліп алуға шақ қалды. Горбачев пен Жироновский, Солженицин да қазақ жерін
иемдену мақсатын көздеді. Осындай кезенде мемлекет басшысы Н. Ә. Назарбаев
көрегендік пен кемеңгерлік жасап, астананың жаңа көшін бастауға бет бұрды.
Астананы Алматыдан қиын кезеңде көшіру туралы Елбасының жарлығы қазақ
даласына көз тіккендердің төбесінен жай түсіргендей болды. Бұл шешімнің
дұрыс екенін ел-жұрт кейіннен толық түсінді. Арқаға бой түзеген көшке
ақындарда ақ батасын жыр шашумен төгіп:
Алатау бастағанда асқарала,
Қосылды қуанышқа жас бала да.
Алматы өзінің жас жалғасындай,
Арнайды ақ батасын Астанаға.
Ата- баба салтымен
Алға баста, Астана, -деп ақ тілеу тілеп жатты.
Астананың Ақмолаға келуі- бабалар рухын қастерлеу, олардың аруақтарының
нұсқаған жолына бетбұрғандық. Бұл бабаларымыздың ғасырлар қойнауынан қатқан
үніне құлақ асқандық болатын. Қазір қазақтың әр азаматының асқақ Астанаға
деген махаббатында шек жоқ. Елбасы өзінің үлгі- өнегесімен баршаны Астана
арқылы тәуелсіз елімізді сүюге, Отанға қызмет етудің шынайы патриоты болуға
үндеді.
Астана- Қазақстанның төрі, киелі ордасы. Қасиетті Арқа төріне ту тіккен
жас қала тәуелсіз еліміздің өркендеуінің негізіне айналды. Бүгінде бас
қалаға қарап, халқымыздың тарихи мен мәдениетін, салт- дәстүрін, ертеңге
деген қадамын аңғарамыз. Жаңа Астананы көру, кім-кімгеде арман.
Бәйгеден келген ту алып,
Ұландай бейне қуанып.
Бөркімді аттым аспанға
Көргенде сені Астана!- деп ақындар шабыттана жырлаған
Астана -бүгін Еуразияның дәл кіндігінде орналасқан, дәулет пен сәулеттің
ошағына айналып, жан-жағына шұғыласын шашқан аққу қанат ару да арман қала.
Астана күннен- күнге кең қанат жайып, өркендеп өсіп, әлемнің ең ірі
қалаларының қатарынан орын алды. Астананың құрылысының да мәні терең,
жобаларында да адам ойланарлықтай кереметтер бар. Пирамида, Қазақ
кешені, Салтанат сарайы сияқты ғимараттар адамзаттың қол жеткізген
тамашаларын көз алдыңа әкелсе, өзге көшелер мен үйлерде Қазақстанның
қарышты қадамына лайық болашаққа Азияның барысындай ұмтылыс, рухани
талпыныс бар. Астана Бәйтеректен басталады. Бәйтерек Астананың бойтұмары
десек, қала құрылысында әлемдік жаңалықтармен қатар қазақ елінің орталығы
екенінің иісі аңқып тұр. Бәйтерек пен Мебхус лентасы еуразиялық
бірлігімізді, қос құрлықтың бауырластығының белгісі ретінде әлемдік ақыл-
ойды ұштастырып тұр.
Астана- өркениет көшіндегі темірқазығымыз. Астана- алаштың Сарыарқаға
қағылған алтын қазығы.
Бабалар аңсаған тәуелсіздіктің тұғырын, туын биіктеткен арынды Астана
әлем елордаларының арасында шоқтығы биік.. Астана келбеті әрбір
қазақстандықтың жүрегіне қуаныш сыйлап:
Күннен- сәуле, айдан- нұр,
Жасай бер, құлпыр, жайна гүл.
Мемлекеттігімнің қайнары
Тәуелсіздік айбары
Жайнай бер, жайна Астана!- деп сәулетті шаһарды
жырға қосады.
Астана – арман қала,
Бағы бір жанған қала,
Тұрады ол жап-жас болып
Мен үлкен болғанда да
Иә, Астананың көркейіп гүлденуі менің жас жүрегіме де нұр сыйлайды.
Елорда болашағының жарқын, мерейі үстем болатынына сенемін. Әрбір ұрпақ өз
елін, жерін, оның адамдарын жан жүрегімен сүюі керек. Мен де тезірек ер
жетіп, терең білім алып, елімнің өркендеуіне, Елорданың көркеюіне үлес
қоссам деймін.
Ел ордасы – Астана.
Жоспар.
I. Астанам- Арқадағы арман қала.
II. Ертеңгі – ертедегі ел.
1.
2.
III. Жүрегіме нұр сыйлаған әсем қала.
Осыдан 19 жыл бұрын қазақ даласының қақ төрінде еңселі Елорда- Астана бой
көтерді. Ол Елбасымыздың 1997 ж 10 желтоқсандағы жарлығымен жарияланған
болатын. Елбасымыз халыққа үндеуінде: Қазақстан- еуразиялық ел болып
табылады. Ақмола – Еуразия құрлығының географиялық орталықтарының бірі. ХХ
ғасырдың шиеліністі тарихында біз тұңғыш рет өз мемлекетіміздің астанасы
туралы дербес шешім қабылдадық және де ХХI ғасыр табалдырығында біз өз
таңдауымыз – көне Сарыарқаның киелі аспаны астында қоныс тепкен жаңа
астанамыз туралы мәлімдейміз, -деп айтқан болатын. Бұл тарихи шешім
еліміздің ойынан шығып, ақындар жүрегінен жыр- шашуларын төккен болатын.
Ақмолам- Арқадағы арман қала,
Бақыты жұлдыз болып жанған қала
Арманы бабалардың орындалды,
Сыңсытты талай ғасыр салған қала!- деп Жұмабике Егінбаева
айтулы оқиға туралы тебірене жырлады.
Адамзат тарихында ежелгі қалалардың, соның ішінде астаналардың өзіндік
әпсаналары баршылық. Мемлекеттің пайда болуы, халақтың шығу тегі, көне
қалалар жөнінде әр түрлі аңыздар мен хикаялар қатар жүреді. Ақмола- қазіргі
Астана қаланың ежелгі заманнан келе жатқан байырғы атауы. Бұл ақ мола,
қасиетті мола дегенді білдіреді. Ақмола атанған мекен Астана қаласынан
жиырма шақырымдай жерде, Нұра өзенінің жағасында, Тайтөбе аулының жанында.
Осы ақ молаға байланысты нешеме аңыздар мен әпсааналар туындаған.
Халқымыз қорым, мола, бейіт, кесенелерді қасиетті киелі орын, мұнда ата-
бабаларымыздың аруақтары, рухтары мекендеген деп есептеген. Дала кезген
көшпелі халық пен саудамен шұғылданған керуеншілер аруаққа сиынып, ескі
қорымдардың жанында түнеген, медет тілеген. Жыр жампозы Мұқағали Мақатаев
Қазақ жері деген толғауында ата - бабалардың қасиетті сүйегі жатқан жерге
ізет-ілтипатын былайша жеткізген еді.
Пай- пай –пай!
Киелі неткен жер.
Батырлар дүрілдеп өткен жер
Тұлпарлар дүбірлеп төккен тер,
Бас иіп иіскеп топырағын
Тағзым жасамай өтпеңдер!-деп толғауы да тегін емес еді.
Ал осындай киелі жер- Ел орда туралы да халық: Ертеде Сарыарқада тайпа
аралық араздықтар етек алған кез еді. Бірде қасиетті Мекке Медине жерінен
екі қария мен арыстан терісін жамылған әулие келді. Халық оны Арыстанбаб
деп атайды. Пайғамбардың елшілері жөнсіздіктерді тыйды, көшпелілерді
ізгілікке, кісілікке шақырды, адамшылыққа жат қылықтардан арылып тазаруға,
жақсы істерге үндеді. Көшпелі халық бұлардан құран аяттарын үйренді,
тағылым алды. Кейінірек Арыстанбаб Түркістанға кетті, ал екі қария Мұхаммед
ілімін насихаттау үшін тұрақтап қалады. Әулие абыздар дүниеден озған соң,
олардың мәйітін халық Нұра өзенінің биіктеу қабағына жерлеп екі аппақ
кесене тұрғызады. Олар жерленген қос оба Ақмола атауына ие болды, әрі
көшпелі тайпалар үшін киелі орынға айналды,-деп аңыздайды. Содан бері
талай жыл, ғасыр өтті, талай дүрбелең қанды оқиғалардың куәсі болды бұл
қасиетті жер.
Дүрліктіріп ойпат пен белеңді ұрыс,
Тураса да түндігін берен қылыш,
Найза қаққан, оқ қаққан, жауды ысырған
Бұл қазақты Алдаспан деген дұрыс,-деп жалғанның жартысындай
жасыл жазира даласын ғасырлар бойы шегарасына қамал қорғандар салмай-ақ
жалаңтөс батырлары жан пидалықпен қорғай білген ата-бабаларымыз қандай
қаһарман халық болғанын ақын Тынышбай Рахым қалай дөп басып айтқан.
Тәуелсіздікпен келген Сарыарқаның қақ ортасында іргесі жаңа қаланған қала
дүниеге келді. Бүгінде әлем картасында тәуелсіз Қазақстанның жаңа Елордасы-
Астананың пайда болғанына 14 жыл толып өтті. Ару қала өзіне әлемдік
қауымдастықтың назарын аударды. Астана- тәуелсіз Қазақстанның қарқынды
дамуы мен гүлденуінің айқын айғағына айналды. Отандастарымыздың қажырлы
еңбегі арқасында республика астанасы күн өткен сайын ажарланып, көрген
жанға бой түзеген перизаттай, таңқалдырып келеді. Жыр етеді, қиялыңды
кемерінен тасытады, бүгініне қарап, оның ертеңінің де ертегідей ғажап
болатындығына сенімің артады. Астана қандай жасампаз едің деп толғанасың.
Ерке Есілдің ажары ашылып, жаңа ғасырда, жаңа мыңжылдықта қызықты қыз
ғұмырын кешіп жатқанына куә болғаныңда, өзіңніңде осындай Елордаң бар
екендігі бақытына ие болғаныңды мерей тұтасың.
Жарылсаң қуаныштан жарыл, жүрек!
Күдіктен, қызғаныштан, арыл жүрек!
Көк байрақ көк аспанда желбірейді,
Үш жүздің баласына бақыт тілеп!-деп сәулетімен көз қарықтырған
әсем қала келбеті жүректерге жыр сыйлайды.
Астана- арман қала. Талай жүректерге нұр сыйлаған әсем қала. Астананы
бір көру арман дегенді талай естідім. Осындай бақытты сәт жазғы демалысымда
оралған болатын. Алғаш қаланы аралаған күні атбасын бұрған жерім бұрын
көгілдір экраннан талай мәрте тамашалаған Астананың символына айналған алып
Бәйтерек болды. Жоғары басына шығып, қаланың айшықты ажарына, кескін-
келбетіне қарасаң көз тоймайды. Небәрі 12жылда осындай ғажайып қала
тұрғызған Нұрсұлтан атамның аса көрегендік саясатына перзенттік көңілмен
төбем көкке бір елі жетпей қалды. Елорданың қай жерінде болмадым.
Президенттің мәдени орталығы, Конгрессхол Нұр Астана мешіті, Пирамида не
деген керемет, айпа жеткізу мүмкін емес. Астананы аралай жүріп, байқағанын
болашақтың қаласында жастардың сонша көп шоғырланғаны болды. Осыдан-ақ ел
ертеңі де жас ұрпақ, яғни менің замандастарым болатындығына көзім одан
сайын жетті.
Өмірдегі қызығының бәрі өлеңмен ... (тұрмыс-салт жырлары және оның
түрлері)
Алдарында бейбіт күн
алтын ғасыр,
Бейбіт күннің
болмайды салтында сын
Тойларың мен ойларың
қанаттанып,
Күй күмбірлеп,
әсерлі ән тынбасын
А. Асылбеков.
Жоспар
I. Халқымыздың асыл сөз маржаны.
II. Салтын сүйген халқын сүйер.
1. Арман тілегін жырмен өрнектеген халық.
2. Адамның бір қызығы бала деген...Абай
III. Ата -салты ұрпағымызға үлгі өнеге.
Жер шарындағы әр елдің, әр халықтың әдебиетінің тарихына көз жіберсек,
барлығына ортақ қасиетті байқаймыз. Ол- жазба әдебиеті пайда болмай тұрған
кездің өзінде әр халықтың өзінің төл ауыз әдебиетінің болғаны. Күні бүгінге
дейін, әлемге әйгілі болған әдебиетіміз, сол ауыз әдебиетінің заңды
жалғасы. Тегінде ауыз әдебиетінсіз бірден дамып, өскен әдебиетті адамзат
білмесе керек.
Қазақ халқы- ауыз әдебиеті мұраларына сын жағынан да бай ата-
бабаларымыз өз ұрпағына құс ұшса қанаты талатын, аң жортса тұяғы тозатын
ұшы-қиыры жоқ жері мен әдебиетінің қайнар көзі, кәу сар бұлағы болып
саналатын ауыз әдебиетінің не бір ғажап, не бір тамаша, озық үлгілерін
қалдырған.
Заманымыздың заңғар жазушысы, халқымыздың данышпан перзенті,
ұлтымыздың біртуар ұлы Мұхтар Әуезов осы мол рухани байлығымыз жөнінде:
Қазақтың сан ғасырлық өлең байлығын жинай берсе, үлкендігі Алатаудай
болар еді,-деп бір ауыз бейнелі сөзбен дөп басып айқан болатын.
Иә, жазба әдебиетіміз өмірге келген дейін халқымыздың әдет-ғұрыпын,
тұрмыс-тіршілігін, көңіл-күйін бейнелеген. Қай халықтың болмысын салт-
дәстүрлері сол халқтың мінез-құлқын, қасиеттерін көрсетеді. Қазақ халқының
салт-дәстүрлері де ұлттың мінез-құлқы мен қасиеттерінің айнасы. Қазақта
Алты жыл аш қалсаң да, атаңның салтын ұмытпа деген тамаша даналық бар.
Бүгінгі қазақ халқынң салт-дәстүрлері оның ұшыт болмағын паш етеді. Олай
болса, қазақ халқының ертеден келе жатқан ойын-сауығы, дәстүрі, салты бар.
Басқа халықтардың ән-би, тақпақ сияқты түрлері болса, қазақ халқы ән, жырға
бай болады да, өзінің осы салтын сақтап,, ұрпағына жеткізеді. Ондай салт
жырларында жаңа туған балаға шілдехана жасап, ер жетіп, ел тілегін, ана
арманын орындайтын адам болуына тілек білдіреді. Тойбастар жыры да ұзатылар
қызға, үйленер жігітке арналып, жақсы өлең-жырлар айтылады. Онда жақсы
тілектер тілеп, бата беріп, болашақта бақытты болуын тілейді. Қазіргі кезде
де талай тойлар, ұлы адамдардың туған күнін еске алу тойлары болып, ат
шаптырып, балуан күрестіріп, қазақтың ұлттық ойындарынан көрініс беріп
жатыр. Абылай ханның, дүние жүзіне аты тараған дана данышпан Абайдың, қазақ
халқын өзінің Абай жолы романымен дүние жүзіне танытқан Мұхтар Әуезовті,
қазақтың барлық жанр алыбы Сәбит Мұқановтың мерей тойлары өтті. Бұл да ата-
бабалардың ұрпағына қалдырған салтыңың бір саласы. Салт-дәстүр жағынан алып
қарағанда жар-жар сыңсу, жоқтау, беташар, қоштасу деген дәстүрлері бар.
Дана халқымыз Дәстүрдің озығы мен тозығы бар демекші бүгінгі күні осы
салт-дәстүрлерінің жаңа өмірге сай жаңарған көрінісін көреміз. Ежелден
кемеңгер халқымыз ұзатылар қызы мен баласына , келін боп түскен жас жұбайға
артар арман, тілегін жырмен өрнектеген.
Айт, келін-ау, айт, келін!
Атыңның басын тарт, келін!
Сауысқаннан сақ келін! ...
Жұмыртқадан ақ келін!...
...Ел-жұртыңа жақ, келін! ... -деп, жаңа түскен жас
келін инабатты болуын, ана-анаға мейірімді, ауыл-аймаққа жағымды, өсек-
өтірікпен аулақ болуын қалайтын тамаша ақыл, бейнелі көркем сөздермен
жеткізеді. Сауысқандай сақ, жұмыртқадай ақ бол деген теңеулерді тамаша
қолданады.
Ата-ана үшін ең қымбат өзінің перзенті екенін білеміз. Халқымыз бар
жақсылығын ұрпағына арнаған. Ұлы бар үйде, қызы бар үйде шуақ бар, Ұлың
өссе-мұратың, қызы өссе-жұратың, Перзент-көздің нұры, Ұлың өссе, күндей
болсын деп тіле, Дәулетіңнің қадірін ұлың өскендн білерсің, абыройыңның
қадірін қызың һскенде білерсің деген халықтың даналық сөздерін тілге тиек
еткен жөн.
Адамның бір қызығы лала деген ... деп Абай айтқандай перзентіне
жасаған адамның әрбір тойы өмірінің қуанышты сәті болып табылады. Дүниеге
келген сәбиіне қуанып шілдехана жасаса, тәй-тәй басып жүре бастаған кезінде
Жүйрік бол!, Шауып кет! деген тілектерді айта отырып, екі қолынан екі
адам жетектеген баланың тұсаукесер тойын жасайды.
Халқымыз ұл баланы отау иесі, өмірінің жалғасы деп біледі. Өмірінің
қақ жартысы ат үстінде өткен қайсар қазақ ұлын ұйықтап ашамайға мінгізген.
Қазақ халқы үшін алдымен ашамайға, артынан тай-құнанға міну ат жолын тартты
деген сөз азамат болудың бастамасы өйткені , қазақ баласы ұдайы
жауынгершілікте өткендіктен бе, әлде көшпелі өмірдің өзі қалыптастырды ма
өмірге ерте араласады. Қазақ баласы тек бұрын ғана емес, бүгін де ат
құлағында ойнайды.
Халқым қандай десең, салтымнан сынап біл, өзім қандай десең халқымнан
сұрап біл, Дәстүрін туған елдің дәріптемей, өскен жан салу жүрсе де ғаріп-
кедей, Халқын сыйлаған салтын сыйлайды деген сөздер халықтық асыл-мұра
салт-дәстүрді сыйлап, оны дәріптеу білу, ұрпақтар жүрегіне жеткізу халқына
жаны ашыған әрбір саналы азаматтың перзенттін асыл парызы. Халқының ежелгі
үрдісі бар демекші, халықтың салт – дәстүрін сыйлау, қастерлеу бүгінгі
ұрпақтың басты міндеті.
Бір Ел, бір Елбасы.
Елі мұратқа жетпей тұрып,
Ері мұратқа жетуші ме еді?
Сондықтан елдің қамын
Ең алдымен ойламай болмайды?
Н.Назарбаев.
Жоспар.
І. Ар-намыстан жаралған қайсар қайраткер.
ІІ. Елімен етене Елбасы.
1. Н.Назарбаев – көреген әріден ойлайтын саясаткер.
2. Уақыт артты ауыр жүк иығыңа, Ешқашан мойымадың қиынына.
(Қ. Әлімқұлов)
ІІІ. Халқың риза саған, Елбасы.
Неткен байтақ, неткен ұлы жер едің
Нендей күйге жүрегімді бөледің?
Сенде тудым, сенде өстім, сенде өлсем
Арманым жоқ бұл дүниеде дер едім, -
деп Қасым ақын тебірене жырлаған ұлан-байтақ қазақ жері Атыраудан Алтайға
дейін керіле көсіліп жатқан ұшы-қиыры жоқ кермиық кербез дала. Осы даладан
тарихтағы тұңғыш жер серігі, алғаш ғарышкер ұшырылған. Осы далада адамзатқа
қалқан болған алғашқы атом бомбасы жарылған, сутегі бомбасы сыналған. Бар
қуатты қазақ осы даладан алған, бар жақсылық осы даладан жаралған. Қазақтың
хандары мен батырлары, ғалымдары мен қайраткерлері, қаламгерлері мен өнер
саңлақтары осы кең далада туып, осы даладан қанат қағып, қияға ұшқан.
Осындай ұлтымыздың туған ел, жерге дарыған киелі қасиетін қасіретіне
айналдырмақ болып, жан-жақтан анталаған қара-құрым қалың жауға қасқая қарсы
тұрып, бастарын бәйгеге тігіп, қалың нуы мен ағын суы тұрмақ, бұлаңдаған
бұйырғыны мен бұтасына дейін қызғыштай қорып, ұлан даланы ата-бабамыз
ғасырлар бойы тыным таппастан, кірпік қақпастан ерлікпен бізге мұра етіп
қалдырды.
Ұлы даланың тағдыр-тарихын барлық дем тынысымен түсініп, елінің
ендігі тарихын сол ұлылар рухында одан әрі жаңғырта-жасарта алып кететін
есіл ер, көзсіз батыр, тап-таза ар-намыстан жаралған қайтпас-қайсар
қайраткеркерек еді. Табиғатынан көреген халқымыз ел тағдыры таразыға түскен
шақтарда елін басқарып, қас батырдың ісін істей алатын тұлғаны тап басып
таңдап, халқының тағдырын қолына берді.
Қазақ елінің соңғы 20 жыл тұтқасын ұстап, туын көтерген тұрлаулы да
тұғырлы тұлғасы – тұңғыш Президентіміз Н.Ә.Назарбаев - әлем мойындаған,
жаһанға аты жеткен, жер бетіне сөзін өткізіп, дегенін істетіп отырған
бүгінгі заманның көрнекті саясаткері.
Ширатып жанды шынайы шешен лебізің,
Қазақ жігітін қарашы, шіркін! дегіздің.
Ұлы халқыңды төрткөл дүниеге танытып,
Келесіз қалап жаңа қоғамның негізін, - деп
жерлесіміз А.Көпжасарова жырлағандай Н.Әбішұлы төрт құбыланы түгелдеп, ата-
бабаларымыздың жолымен жүрген, ата кіндігінен ерекше дарынды туған, кемел
ойлы кемеңгер, қасиет дарыған қайраткер. Қазағым сіздей ұлмен бақ
тапқасын. Ақының неге сөзін сақтап қалсын, - деп ақындар жырына арқау
болған гуманист, елін ұлы көшке сүйреген көшбасшы.
Тарихтың тағдыр – талайы шешуші сәтінде мемлекет басына келіп, шексіз
ұлтжандылықпен рух биіктігін көрсетіп, елін өрлеу мен гүлдену жолына
түсіріп, іркілмей бастап келе жатқан ізгі жан туралы жылы лебіздерді көптеп
келтіруге болады. Соның бірі Ресейдің байтақ бір өлкесін билеп, халқының
құрметіне бөленіп отырған қандасымыз Аман Төлеевтің айтқан сөзі де көңіл
бөлерлік. Ол: Н.Назарбаев - өте көреген, әріден ойлайтын саясаткер. Ол
жігерлі, әрі айбарлы адам. Мен оның көрегенділігін ұнатамын. Ол шебер
шахматшы секілді, бәрін де алдын – ала есептеп, нағыз жүрістерді таңдай
алады, - деп көрсетті.
Шынында, Н. Ә. Назарбаев - қазақтың жығыла жаздаған туын қайта
тіккен азамат. Жаңа ғасыр мен жаңа мыңжылдыққа егемен ел, тәуелсіз ұлт
болып аттаған қазақ елінің алдында толып жатқан қиындықтар бар еді. Қазақ
жерінің байлығына көзін сұғып, сілекейін сорып отырған жан-жағында
анталаған алпауыт мемлекеттер, жаңа қоғамдық қатынастарға ауысуды тосырқап,
үріккен қойдай жан-жақққа алаңдап, басы бірікпеген халқы, шытырман
шырғалаңнан шыға алмай кібіртектеген, қалт-құлт еткен экономика тағы басқа
да ел өмірінде толып жатқан қордаланып шешімін табуға тиіс мәселелер тұрды.
Осындай жағдайда Кеңес өкіметінің құлаған сарайын күреп тастап, ата-
бабаларымыздың ақбоз үйін тіге қою оңай болған жоқ..
Елбасы егемендігіміздің алғашқы күнінен бастап, жатса-тұрса
ойлайтыны да, айтатыны да көп ұлтты еліміздің тыныштығы мен бірлігін сақтап
қалу болды. Халықты аштыққа, жалаңаштыққа ұрындырмай, қиын өткелден алып
шығуының бірден-бір жолы – шет елдердің қаржысын Қазақстанның экономикасын
өркендеуге жұмсау, өзіміздің теңгемізді тұрақтандыру, дамыған елдермен
байланыс жасап, жер бетінде Қазақстан атты мемлекеттің бар екендігін таныту
болды.
Өтпелі кезең қиыншылықты тайғақ болғанымен, мемлекеттің алдындағы
өзекті мәселелерде Елбасы бірден-бір баянды бағыт ұстанды. Саяси
тәуелсіздігімізді нығайтуда, елде демократиялық процестерді орнықтыруда,
ұлтаралық татулық пен ынтымақтастықты, мемлекеттің қоғамдық-саяси ахуалының
тұрақтылығын қалыптастыруда бұрын -соңды болмаған жетістікке жетті. Жаңа
басқару жүйесі, оның басқарушы, бақылаушы және атқарушы органдары мен
институттары құрылды. Олардың өкілеттігі мен құдіретті, мемлекеттік билік
жүргізудің жаңа тәртіптері қалыптасты. Қазақ елінің территориялық
тұтастығының, біртұтас мемлекеттігінің заңды негізі қаланды. Шығыстағы ұлы
держава Қытаймен арадағы ғасырлар бойы шешілмей шиеленісіп келген шекараға
қатысты түйін біржола толық шешілді. Осының бәріне бейбіт, ынтымақтастық
жағдайында мемлекеттің саяси-экономикалық келбеті мен даму болашағы әлемдік
қауымдастыққа өз бағытымен, өз дербестігімен жетті.
Қазақтай қасиетті халықтың осы елдегі сан түрлі ұлт баласының басын
қосып, басшылығында жүру тұрмақ, қосын тігіп, қосшылығында жүрудің өзі
бақыт екенін сезінген Елбасы халық көшінің басында болып, ұлы істерге
басшы болды. Ел егемендігін алысымен БҰҰ-ның мүшесі болды. Қазақстан осы
күннен бастап және жер жүзіндегі 100-ден астам ел түгел таныған егемен ел
болды.
Егемендігіміздің алғашқы жылынан бастап-ақ ТМД-мен ынтымақтастығы,
Евразиялық қоғамдастық құру туралы пікір айтып, өз жобасын ұсынуының
дұрыстығын бүгінде әлем елдері мойындады.
Президентіміздің ел тәуелсіздігінен кейін ең бір батыл, асқан ақылды
шешімі – астананы Ақмолаға көшіруі. Қайда жүрсе де кіндік кесіп, кір жуған
туған жерін ойлаған азамат оның ертеңгі өмірін де қамдап ойлайды. Астананы
Алатаудың бауырынан Арқаға ауыстыру оңайға түскен жоқ. Арқа төсіне қоңыс
аударған елордаға бақ пен дәулет тілеген Елбасы: Бұл болашағымызға керек,
қызығын келер ұрпақтар көреді, - деген болатын.
Өзіңмен қазағымның бағы ашылды
Туғызған ел едік қой сан асылды
Ақмоланы – Астанаға ауыстырып,
Аты қандай бүгінгі жарасымды, - деп ақын
жырларында Елбасы шешімінің дұрыстығы паш етілді.
Елбасының тікелей басшылығымен Семей полигонын жабу, Қазақстанның
ядролық қарудан бас тартуы, жаппай өндіруді тоқтату тәрізді шын мәніндегі
аса маңызды шешімдер қабылданды. Жер бетіндегі ядролық қаруды жоюда
алғашқылардың бірі болып ұсынды. Қазақстанның шетелдермен, халықаралық
ұйымдармен, мемлекетаралық, экономикалық және әскери одақтармен қарым-
қатынастар орнатуына мүмкіндіктер туды.
Туған жерінен жырақта жүрген қандас бауырларымыздың өз Отанына
оралуы, дүние жүзі қазақтарының қазақ жерінде үш рет бас қосуы, биылдан
бастап Еуроодаққа төрағалық етуі, қазақ жеріндегі ұлттар мен ұлыстардың
татулығының арта түсуі, тағы басқа іс-шаралардың жүзеге асуы бүгінде
елімізбен Елбасымыздың абыройын биіктете түсті.
Нұр жауар хақтан рахман иманды ерге дегендей, еліміз тәуелсіздігін
алғаннан бері Президентіміз өзінің туған елін сара жолмен абыроймен бастап
келеді. Осының айғағы – Елбасының жыл сайынғы халыққа арнаған жолдаулары
мен қазақты, қазақ елін жер планетасының бергі бетінен арғы бетіне дейін
түгелге жуық таныстырып үлгергені. Біздің Президентімізді дүние жүзі таниды
және оны өз бауырындай, досындай, ақылшысындай, тіпті өздерінің
басшысындай, көретінін мақтан тұтамын. Елінің қамын ойлаған Елбасы жыл
сайын іс-сапарлармен түрлі облыстарда болып, жергілікті тұрғындармен
кездесіп, өтініштерін тыңдап мәселелерді шешуге тырысады. Сондай-ақ
Қазақстанның болашағы - білімді ұрпақ қолында деп таныған Елбасы мектептер
мен балабақшаларда болып, мектепке дейінгі білім беру мекемелеріндегі орын
жетіспеушілігін төмендету мақсатында арнайы әзірленген Балапан
бағдарламасымен танысып, жүзеге асырылуын қадағалап отырады. Бүгінде,
Елбасының бастамасымен өмірге келген Қазақстан халықтары ассамблеясы - 15
жылдан бері татулық пен бірліктің алтын бесігі болып келеді. Қазақ елі
өзге ұлт өкілдерін бір шаңырақтың астына жинап, ортақ мақсатқа жұмылдырып
отыр. Елбасының атқарған игі істеріне халқы мен басқа ұлт өкілдері дән
риза.
Атан тартар ауыр жүк,
Мойныңызға артылды.
Түсінген жан едіңіз
Дәстүрім мен салтымды ,
Бір Алла өзі жар болсын
Бастай бер, баста халқыңды, - деп ақындар
жырларына арқау болған Елбасының өмірі мен қызметі, елі мен жері, оның
болашақ дамуына арнаған. Бұл жолда қойдан қоңыр халқыңды от пен суға
түсірмей алға бастай бер, Елбасы!
Ел және Елбасы.
Неткен байтақ, неткен ұлы жер едің,
Неткен күйге жүрегімді бөледің?
Сенде тудым, сенде өстім, сенде өлсем.
Арманым жоқ бұл дүниеде дер едім,-деп Қасым ақын тебірене жырлаған ұлан
байтақ
қазақ жері Атыраудан Алтайға дейін керіле көсіліп жатқан ұшы-қиыры жоқ
кермиық кербез дала. Осы даладан тарихтағы тұңғыш жер серігі, алғаш
ғарышкер ұшырылған. Осы далада адамзатқа қалқан болған алғашқы атом бомбасы
жарылған, сутегі бомбасы сыналған. Бар қуатты қазақ даладан алған, бар
жақсылық осы даладан жаралған. Қазақ хандары мен батырлары, ғалымдары мен
қайраткерлері, қаламгерлері мен өнер саңлақтары осы кең далада туып, осы
даладан қанат қағып, қияға ұшқан. Осындай ұлтымыз-ң туған ел, жерге дарыған
киелі қасиетін қасіретіне айналдырмақ болып, жан-жақтан анталаған қара
құрым қалың жауға қасқая тұрып, бастарын бәйгіге тігіп, қалың нуы мен ағын
суы тұрмық, бұлаңдаған байырғыны мен бұтасына дейін қызғыштай қорып, ұлан
даланы ата-бабамыз ғасырлар бойы таным таппастан, кірпік қақпастан ерлікпен
бізге мұра етіп қалдырды.
Ұлы даланың тағдыр тарихын барлық дем тынысымен түсініп, елі-ң ендігі
тарихын сол ұлылар рухында одан әрі жаңғырта жасарта алып кететін ессір ер,
көзсіз батыр, тап-таза ар-намыстан жаралған қайтпас қайсар қайраткер елін
басқарып, тағдырын қолына бергенінде жаза басып жаңылған жоқ еді. Қазақ
елінің соңғы он жыл тұтқасын ұстап, туын көтерген тұрлаулы да тұғырлы
тұлғасы тұңғыш Президетіміз Н.Ә.Назарбаев әлем мойындаған, жаһанға атағы
жеткен, жер бетіне сөзін өткізіп, дегенін істетіп отырған бүгінгі заманның
көрнекті саясаткері.
Ширатып жанды шынайы шешен лебізің,
Қазақ жігітін қарашы шіркін дегіздің
Ұлы халқыңды төрткөл дүниеге танытып,
Келесіз қалап жаңа қоғамның негізін,-деп жерлесіміз
А.Көпжасарова жырлағандай Н.Әбішұлы төрт құбыланы түгендеп, кемел ойлы
кемеңгер ата-бабаларымыздың жолымен жүрген ата кіндігінен ерекше дарынды
туған қасиет дарыған қайраткер. Қазағым сіздей ұлмен бақтапқасын. Ақының
неге сөзін сақтап қалсын,-деп ақындар жырана арқау болған гуманист, елін
ұлы көшке сүйреген көреген көшбасшы.
Тарих-ң тағдыр талайы сәтінде мемлекет басына келіп шексіз.
Ұлтжандылықпен рух биіктігін көрсетіп елін өрлеу мен гүлдену жолына
түсіріп, іркілмен бастап келе жатқан ізгі жан туралы жылы лебіздерді көптеп
келтіруге болады. Соның бірі Ресей-ң байтақ бір өлкесін билеп, халқының
құрметіне бөленіп отырған қандасымыз. Аман Төлеевтің айтқаны да айрықша
көңіл бөлерлік. Ол: Нұрсұлтан Назарбаев өте көреген, әріден ойлайтын
саясаткер. Ол жігерлі, әрі айбарлы адам. Мен оның көрегендігін ұнатамын. Ол
шебер шахматшы секілді бәрінде алдын ала есептеп, нағыз жүрістерді таңдай
алады-деп көрсетті.
Президент боламын деген кісі ақылы мен қайратын, жүрегін, ірі саясаткер
талантымен, ел басқару ісіндегі мол тәжірбиесімен ұштастыра отырып, ел-ң
бірлігі, халқының тыныштығы, мемл-ң тәуелсіздігімен еларалық қадір қасиеті-
ң арту үшін еңбек етуі шарт. Н.Назарбаев бұл шарттардан мүдірмей өтті. Ол
елдің мемл-ң ақыл-ойын байытуға, абыройын асыруға, ар-ожданын ардақтауға
қызмет етті және қызмет етіп келеді. Ол халықтың тыныштығын, тәуелсіз
Қазақстанның тәуелсіз дамуы үшін тер төгіп, бейнет көшті.
Шынында , Н.Н.- қазақ-ң жығыла жаздаған туын қайта тіктеген
азамат жаңа ғасыр мен мыңжылдыққа егемен ел, тәуелсіз ұлт болып аттаған
қазақ елі-ң алдында толып жатқан қиындықтар бар еді. Қазақ жерінің
байлығына көзін сұғып, сілекейін сорып отырған жан-жағында анталаған
алпауыт мемлекеттер, жаңа қоғамдық қатынастарға ауысуды тосырқап, үріккен
қойдай жан-жаққа алаңдап, басы бірікпеген халқы, шытырман шырғалаңнан шыға
алмай кібіртіктеген қалт-құлт еткен экономика тағы басқа да ел өмірінде
толып жатқан қордаланып шешімін табуға тиіс мәселелер тұрды. Осындай
жағдайда Кеңңс өкіметі-ң құлаған сарайын күреп тастап, ата-бабамыз-ң ақбоз
үйін тіге қою оңай болған жоқ. Елбасы егемендігіміздің алғашқы күнінен
бастап, жатса тұрса ойлайтыны да айтатыны да көп ұлтты еліміздің тыныштығы
мен бірлігін сақтап қалу болды.
Халықты аштыққа, жалаңаштыққа ұрындырмай, қиын өткелдер алып
шығуының бірден-бір жолы шет елдердің қаржысын Қазақстанның экономикасын
өркендетуге жұмсау, өзіміздің теңгемізді тұрақтандыру, дамыған елдермен
байланыс жасап, жер бетінде Қазақстан атта мемлекет бар екенін таныту
болды.
Өтпелі кезең қиыншылықты тайғақ болғанмен, мемл-ң алдындағы өзекті
мәселелерде Елбасы бірде-бір баянды бағыт ұстанды. Саяси тәуелсіздігімізді
нығайтуға, елде демократиялық процестерді орнықтыруда, ұлтаралық татулық
пен ынтымақтықты мем-ң қоғамдық саяси ахуалының тұрақтылығын қалыптастыруда
бұрын соңды болмаған жетістікке жетті. Жаңа басқару жүйесі, оны басқарушы,
бақылаушы және атқарушы органдарымен институттары құрылды. Олардың
өкілеттігі мен құдіреті, мемлекеттік билік жүргізуі жаңа тәртіптері
қалыптасты. Қазақ елінің территориялық тұтастығының, біртұтас
мемлекеттігінің заңды негізгі қаланды. Шығыстағы ұлы держава Қытаймен
арадағы ғасырлар бойы шешілмей, шиеленісіп келген шекараға қатысты түйін
біржола толық шешілді. Осының бәрі бей-бейбіт, ынтымақтастық жағдайында
мемл-ң саяси экономикалық келбеті мен даму болашағы әлемдік қауымдастыққа
өз бағытымен , өз дербестігімен жетті.
Қазақтай қасиеті халықтың осы елдегі сан түрлі ұлт баласының басын
қосып басшылығында жүру тұрмақ қосын тігіп, қосшылығында жүрудің өзі бақыт
екенін сезінген Елбасы халық көші-ң басында болып , ұлы істерге басшы
болды. Ел егемендігін алысымен БҰҰ-ға мүшеғып енгізді. Қазақстан осы күннен
бастап және жер жүзіндегі 100-ден астам ел түгел таныған егемен ел болды.
Егемендігіміздің алғашқы жылынан бастап-ақ ТМД мен ынтымақтастығы,
Еуразиялық қоғамдастық құру туралы пікір айтып, өз жобасын ұсынудың
дұрыстығын бүгінде әлем елдері мойындады.
Президентіміз-ң ел тәуелсіздігінен кейін ең бір батыл, асқан ақылды
шешімі – Астананы Ақмолаға көшіруі. Қайда жүрсе де кіндік кесіп, кір жуған
туған жерін ойлаған азамат оның ертеңгі өмірінде қамдап ойлады. Астананы
Алатау-ң бауырынан Арқаға ауыстыру оңайға түскен жоқ. Арқа төсіне қоныс
аударған елордаға бақ пен дәулет тілеген Елбасы: Бұл болашағымызға керек,
қызығын келер ұрпақтар көреді,-деген болатын. Өзіңмен қазағымның бағы
ашылды. Туғызған ел едік қойсан асылды. Ақмоланы Астанаға ауыстырып, Аты
қандай бүгінгі жарасымды,-деп ақын жырларында Елбасы шешімі-ң дұрыстығы паш
етілді.
Ауыл- алтын бесік.
Барып
қайттым ауылға, барып қайттым,
Жасырып, қайта лаулап, жанып қайттым
Ән
мен күй, шежіре мен шешендіктің,
Мен
бастау бұлағынан қанып қайттым.
А. Көпжасарова
Жоспар:
I. Туған жер, туған ауыл қымбат маған.
II. Ауыл-алтын бесік.
1. Ауыл тартқан ауыртпалықтар.
2. Ауылды көркейту адалдықтың азаттық ісі.
III. Ауыл-тұнық бастау, алтын діңгек, халықтың келешегі.
Ауыл-алтын бесік. Бәрімізде сол бесікте терббғеліп өстік.
Адалдыққа, адамгершілікке, амандылыққа дініміздің, әдет-ғұрып, салт-
дәстүріміздің және рухани қайнар көзі болған ауылға деген сезімін ақын
Фариза Оңғарсынова:
Туған жер, туған ауыл қымбат маған,
Ешкімге бұл сезімді былғатпағам
Мен оның өзім ғана сезінетін,
Қастерлі қасиетін жырлап бағам,-деп тебірене
жырлаған еді.
Иә, ауыл- ана тілін, мәдениетін, ұлттық қасиетін құрметтеп, елін,
жерін сүюге деген отансүйгіштік сезімді оятатын орта. Ауыл-өзге жұрттың
елдігін, бірлігін, қадір-қасиетін сақтап, тазалығы, тұнықтығы бұзылмаған
мөлдір бұлақ. Ауыл –ең бастысы қазақ халқы өнген, өскен орта.
Ауыл ағаш уықты, киіз туырлықты қазақ баласы үшін қашаннан-ақ
көңіліне медет, көзіне ыстық бір керемет емес пе?! Оның аты ауызға
ілінгенде елең етпес қыр ұланы жоқ. Өйткені ауыл исі қазақтың ақыл-ойы мен
абыройының алтын бесігі. Демек, ұлттың түп тамыры сол ауылдан таралып, жан
дүниесі содан нәр алып жатқанын естен екі елі шығармаған ләзім.
Ал оның қасиетін сезі үшін. Тек менің жүрегім мен көзім керек!-деп
ақын жырлағандай оның жай-жапсарына, мұң-мұқтанына барынша байсалды қарау
шарт. Үш жылда ауылды көркейтуді көздеген Елбасы халыққа пайдаыс тиетін
барша азаматты түлеп ұшқан туған жерінің әл-ауқатын жақсартуға, рухани
жағынан көмек көрсетуге, атсаысуға шақырды. Бүгінгі таңда ауыл өмірі исі
қазақтың ұлдары мен қыздары үшін артық жоқ ұлттық намыс деңгейіне
көтерілуді талап етіп тұрған көкейкесті шара.
Қай заманда, қай қоғамда да төңкерістер мен сілкіністердің, тарихи
дауылдардың ауыртпалығын алдымен ауыл тартып келеді. Оны халық тарихынан
мол ұшыратуға болады. Өткен ғасырдың өзінде-ақ ескі мен жаңаның арасындағы
аласапыран айқаста ең көп зардап шеккен ауыл жұрты. Қаса-қана қолдан
жасалған ашаршылықта шаңырағы ортасына түсіп, адамдарының жартысына жуығы
қырылып қалған да сол ауыл. Қала берді кешегі ойластырмай жедел жүргізілген
жекешиелендірудің ауыр салмағын көтерген де ауыл.
Қоғамдық малы, егісі, өрісі ұстағанның қолында, тістегеннің аузында
кетіп, назардан тыс, қараудан қағыс қалып жарықсыз, сусыз, жылусыз отыра
алмай аудан орталығы мен қалаға жылыстан кеткем ауылдың бүгінгі жайы кім-
кімгеде аяздай батады.
Құт киемді сыпырып ұры жалған,
Бүгін шөлейт далада ауылымның
Моласы мен ызыңдап мұңа қалған,-деп ақын Ф. Оңғарсынова
бәріміздің жанымызға аяздай батып отырған ауыл жағдайының бүгінгі көрінісін
көрсеткен еді. Ауыл басындағы қиын ауыр халді көре, біле тұра ауыл өмірін
жақсартуға көңіл бөлінбеді. Сондықтан гүлденген бай ауылдардың орнында
қоңыраған, жұрты қала жағалаған ауыл қалды. Иесі кетіп, жұрты қалған, үйі
құлап, орны жатқан сол ауылдарды көз алдыңа әкелгенде ішің қарадай қан
жылайды.
Бүтін тұрған ауылдың өзінде терезелері шегеленіп, иесіз тұрған
үйлердің көбейіп бара жатқанын көргенде жүрегің сыздап, көңілің құлазиды.
Шаңырағы ортасына түсіп, қаңқиған қабырғалары қалған мәдениет ошақтары мен
тоз-тозы шығып кеткен балалары мекемелері қанша.
Өнегелі ұл мен қыз өсіріп, шаңырағына құт қонған киелі де қасиетті
ауылды көркейту барша адамзаттың ісі. Елбасы өзінің 2003 жылға арналған
жолдауында ауылға барынша көңіл бөлініп, қаржы берілетінін айтты. Өз
сөзінде ол сонау кеңес заманындағы қиыншылықтарды да, өмірдің ауыртпалығын
да көп көрген шаруалар, кешегі реформаның қателіктерін арқа жонымен сезген
ауыл адамдары енді бәріміздің ықыласымызды, қамқорлығымызды сезінуге тиіс,-
деп ағынан ашық айтты.
Ауылдың ажары кіру үшін –ауыз суы, электр жарығы, жол қатынасы,
аурухана, мектеп, мәдениет ошақтарын көтеріп, барынша қолдау жасау керек.
Дәрігер, мұғалім, кітапханашы, агроном, электрик секілді маман кадрлардың
ауылға бет бұруын ұйымдастыру үшін, оларға қолайлы жағдайлар жасау керек.
Оларға үй, жәй, жақсы жалақы, жер бөлініп берілуі керек. Ауыл кәсіпкері
үшін де кең жол ашылып, көптеген жеңілдіктермен пайдалауына мүмкіндік
туғызылу керек. Сол кезде қалаға кетіп қолы аузына жетпей жүрген талай
жастың ауылға қайта оралуына оң бағыт берер еді. Сол тәрізді ауыл жақты да
жарнамалауға тұрарлық қырларымен көрсетіп, есігін ашық ұстайтын болса,
жұмыссыз жүргендердің де арасынан ауылға барып орнығып, түтінін
түтіндететін жандардың табылары сөзсіз.
Ауылды ажарландыру мал баққан бақташы мен жерден ырзық терген
шаруаға жәрдемдесумен шектелмейді. Тұрмысының түзелуін күткен ауылдың білім-
ғылымының, өнерінің өрісін ұлғайтқан жөн. Бүгінде еліміздегі барлық
мектептер компьютерлендірілген деп мақтаныш етеді. Сол компьютерлердің
ауылдағы білім ошақтарында қажетке жарамай, көрмеге қойылғандай көрініс
беретініне көңіл бөлінбейді. Заман талабына сай өркениеттіліктің иісін
информатикадан сезетін болсақ, ауыл мектептерінде информатика пәніне
айрықша көңіл бөлінуі тиіс. Жеті жұрттың тілін біл, жеті түрлі ілім біл
деп халық даналығында айтылғандай ауыл балаларын қазақ, орыс, неміс,
ағылшын тілдеріне баулу керек.
Қорыта келгенде ауыл тұнық бастауымыз, алтын діңгегіміз, терең
тамырымыз, күткен үміті, асқақ арманы, келешегі. Халқымыздың тұрмыс-салты
мен әдет-ғұрпының, рухани тірлігінің бастау көзі де сонда жатыр. Атадан
балаға мирас болып, ғасырлар сынынан сүрінбей өткен оның бай мәдениеті мен
игі дәстүрін ұрпақтан-ұрпаққа жалғастырып келе жатқан да ауыл.
Елбасымыз Н.Назарбаевтың таяудағы үш жылда ауыл жылы атауы төрт
құбыласын түгендеп, кемел ойлап, кемеңгер ата-бабаларымыздың жолымен жүрген
ақыл-парасатының, азаматтық саясатының нәтижесі.
Жауға шаптым ту байлап...
( ХI-ХVIII ғасырлар әдебиеті үлгілерінен)
Халық
жыршылары халық өмірімен біте қайнасып
тұрғандықтан, халықтың көңілін сергітетін өзінің
ғасырлар
бойы тарихынан, қиялы дүниесінен
қызықты
жырлар, ғажайып дастандар, тапқыр
шешен
сөздер таратқан. Олар-халық мұңын
жырлайтын
сарқылмас бұлақ көзі болып табылады.
Е. Ысмайылов.
Жоспар:
I. Жыршылар-ғасырлар қазынасының шежіресі.
II. Жер халқының қамын ойлаған бабалар өсиеті.
1. Алмастай ойып түсер өткір тілді жыршылар.
2. Жауһар жырлар.
III. Азамат елдің баласы,
Жабыққанын білдірмес ...
(Қазтуған жырау)
Қай халықтың болса да әдебиетінің пайда болуы-күрделі құбылыс. Қазақ
әдебиеті де осындай биікке тез көтеріле қойған жоқ. Сол заманына сай
дамыған мәдениеті болғанын, сөз өнерін ерекше қастерлегенін, өздерінің де
жазуы болғанын, тіпті VII –VIII ғасырлардың өзінде мәңгі өлмес мұралары
қалдырғанын енді-енді ғана оқып, біліп жатырмыз. Соның айғағы- Қиссаа-ұл-
әнбия, Кодекс куманикус, Құдатғу білік сияқты жазба әдеби мұралар
жасалған екен.
Қазақ халқының алғашқы бөлініп шаңырақ көтерген кезінде туған жырдың
сақталған нұсқасында:
Қара Қыпшақ Қобыланды да нең бар еді, құлыным.
Сексен асып таянғанда тоқсанға
Тұра алмастай үзілді ме жұлыным!
Адасқанын жолға салдық бұл ноғайлы ұлының!
Аққан бұлақ, жанған шырақ жалғыз күнде құрдың!
Қара Қыпшақ Қобыланды да нең бар еді, құлыным!- деген
Дайырқожа өлгендегі Қотан тайшының жыры.
Арғыннан шыққан атақты Жанақ ақынға Уақ Жарқын би сұрақ қойған екен:
-Жанақ ақын, атаңда ақындық бар ша?- деген де Жанақ ақын:
Арғынның түп атасы ақын Қотан, өлеңге бізден ұста болса керек,-деген
екен. Бірақ сол Қотан бабамыздан қалған жыр үлгілері бізге әзіп жеткен жоқ.
Халқының қамын ойлаған жыраулар жырларының қадірлі-елін, Отанын
сүйетіндегі, қалың елінің қамын ойлап, қайғы жұтып күңіренетіндігі, әлеумет
мәселесі, халықтың тыныштықта, бақытты өмір сүруді ойлайтындығында.
Жыршылар халық басындағы тарихи оқиғаларды, халқының арман-мұратын айтып
қана қойған жоқ, тіршілігін, ой-санасын, дүниетанымын шебер де көркем
бейнелеу тілмен суреттеп беріп кеткеніміз алтын қазына.
Бабалар жырларының негізгі тақырыбы-осы туған елі, еліне, жеріне деген
сүйіспеншілігі, халқының бірлігі, еліне жайлы қоныс іздеуі, сөйтіп халқының
қой үстінде бозторғай жұмыртқалайтын жерде тұрған уын аңсаған мәселелер
болды.
Сол кездегі аты аңызға айналған Асан қайғының желмаясына мініп, жиһан
кезіп, жасыл орманды, көкорай шалғынды, мөлдір сулы жерді іздегенде ұлан
байтақ қазақ даласында Асан атаның табаны тимеген, ол баға бермеген мекен-
жұрт аз болса керек. Асан Қайғы Еділ мен Жайық арасынан өткенде:
-Еділ менен Жайықтың –бірін жазда жайласаң, бірін қыста қыстасаң: Ал
қолыңда маларсың алтын менен күміске!
Бабамыз Жетісудің ағашының басы сайын жеміс екен, шаруаға жайлы қоныс
екен,- депті.
Ел, халық тағдырына, болашағына терең көз жіберіп, қабырғасы қайысқан
жырау:
Тіл алсаң, іздеп қоныс көр,
Желмая мініп жер шалсам,
Тапқан жерге ел көшір,-деп жыр төгеді. Асан
Қайғы: Әй, хан, мен айтпасам білмейсің-деген Жәнібек ханға айтқан
толғауында шабылып жатқан халқың бар, аймағын көздеп көрмейсің,- деп
күйзелген халқының қамын ойлау орнына, қымыз ішіп қызарып, мақсаттанып,
қызып, өзінен басқа хан жоқтай елеуреп, бақ-дәрежесіне, мансабына
масаттанған ханға батыл үн қатады. Жырау бұл жерде ханның мақтаншақ,
парықсыз, ұшқалақ мінезін тамаша бейнелеген. Елінің қамын, ертеңін
ойламаған ханға жырау: Ойыл көздің жасы еді... ойылдан елді көшірдің,
жемде кеңес қылмадың, жемнен де елді көшірдің...Еділ деген қиянға еңкейіп
келдің тар жерге -деп тіл қатады. Ақылгөй жырау халық күмін жоғары
бағалаған. Еділ бол да, жайық бол, ешкімменен ұрыспа,-деп, елді бірлік-
ынтымаққа шақырады жырда ғибрат, өнеге аларлық парасатты ой түйіндері мол.
Ол өз тұсындағыларға да, келешек ұрпаққа да биік адамгершілікті уағыздаған
жырау:
Ашу-дұшпан, артынан
Түсіп кетсең қайтесің
Түбі терең қуысқа,-деп шалдуарлық теріс
мінездерден сақтандырады. Сол сияқты Ердің құны болса да, қол қусырып
барған соң, аса кеш те қоя бер, бұрынғыны қуыспа,-деп қайырымдылық , ерлік
істерге жетектейді. Батыр жігіт қол бастар деп, ерлікті, батырлықтыжырына
ту еткен жыраулар өздері де астына қарт күреңді мініп, болат қылыш
асынып жаумен талай шайқасқан батырлар болған. Мұны дұлығамның төбесі
туған айдай болмаса, батыршылық сүрменді, дулығалы бас кескен, ерлердің
алдаспаннан игі қолы болар ма?!-деп, батырлықты жоғары бағалаған Шалкиіз
жырау, Балдағы алтын құрыш болат, ашылып шапсам деп тартар, Сусыным қанға
қанар деп,-деп батырлықты, ерлікті, елдікті дәріптеген Қазтуған жырау
жырларынан байқау қиын емес. Талай жорықтарға қатысқан Шалкиіз де, тайпалар
көсемі, әскербасы, орақ тілді шешен, арқалы ақын болған Қазтуған да елін,
туған жерін көзінің қарашығындай қорғаған батыр жандар. Сондықтан жырау
жырларының арқауы туған елі, кіндік кесіп, кір жуған жері. Олар өз
жырларында тебірене жырлады.
Салп-салпыншақ анау үш өзен, Салуалы менің ордам қанған жер,-
деп Еділіне перзенттік қалтқысыз сезімін Қазтуған еміріне жырына
өрнектейді.
Жыраулар поэзиясының басты тақырыптардың бірі- ел бірлігі,
ынтымағы. Өйткені бірлік болмай, тірлік болмас деген халық даналығын
терең ұққан жыраулар ел бірлікке байланысты екенін түсіне білген.
Сондықтан, малың ды бер де, басың қос, басың ды қос та, бек сыйлас деп
кейінгі ұрпаққа бірлікте, татулықта, ынтымақта болуды уағыздаған.
Жыраулар поэзиясында адамгершілік жайында толғаныстар мол. Олар
адамды жақсылыққа сүйсіндіріп, жамандықтан бездірген. Жырау жақсы деген не,
жаман деген не, ізгілік, парасаттылық неде, адамгершілік қасиет адамның
қандай әрекет, қылық- мінезінен көрінеді міне, осы тақырыпта Шалкиіз:
Бір жақсымен дос болсаң,
Азбас-тозбас мүлкі етер
Бір жаманмен дос болсаң
Күндердің күні болғанда
Бір ғаламға күлкі етер,-деп жыр толғаған
болса, Шал ақын:
Ата-ананың қадірін,
Балалы болғанда білерсің,
Ағайынның қадірін
Жалалы болғанда білерсің,
Дәулетіңнің қадірін
Мал кеткенде білерсің, -деп жырларында жақсылық имандық, қадір-
қасиет жағдайындағы толғанысын көреміз. Жыраулар жырындағы осы тақырыптарға
байланысты жолдар парасаттылық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ақ жейде ақ
қала – Астана,
Төрінде
отырсын қазақтай хас дана
Тойынсын,
сімірсін халқыңның
Аппақ-ау, ақ
қардай көңілін бас қала
З. Қабдолов.
Жоспар:
I. Астана- ХХI ғасыр ғажайыбы.
II. Астана- Алаштың алтын қазығы.
1. Астана- тарихы- ел тарихы.
2. Астана- киелі орда.
III. Жүрегіме нұр сыйлаған әсем қала.
Ұлан- ғайыр қазақ даласының қақ кіндігі - Сарыарқа төсінде, ерке
Есілдің жағасында ХХI ғасыр ғажайыбы- арайлы асқақ қала Астана бой көтерді.
Тарих үшін қол қағым сәт болып саналатын он екі жыл ішінде еліміздің бас
қаласы көркімен де, келбетімен де төрткүл дүниені тәнті етті. Ұлы қиыры жоқ
қазақтың жалпақ даласының қақ төріне орналасқан Астана тарихы- ел тарихы.
Бабаларымызды, найзасының ұшымен, тұлпарының тұяғының күшімен қорғалған
шеті де, шегі де жеткізбейтін даласын басқаруда Ақмоланы тұғыр еткен. Осы
жерден байтақ еліміздің жан-жағына қарым-қатынас жасап бақылап отыруға
мүмкіндік алған. Ежелден бұл далаға Иван Грозныйда қызығумен дүниеден өтті.
Петр бірінші: Мен Қара теңізді жаулап алғанша, дала кезек күте тұрсын! –
деген болатын. Ресей қай кезде де біздің кең даланы иемденуді армандағаны
тарихтан белгілі. ХХ ғасырда да қазақ жеріне қанша шүйіле түскенін уақыт
ұмытқан жоқ. Тың және тыңайған жерді игертуді көздеген Хрущев бес облысты
бөліп алуға шақ қалды. Горбачев пен Жироновский, Солженицин да қазақ жерін
иемдену мақсатын көздеді. Осындай кезенде мемлекет басшысы Н. Ә. Назарбаев
көрегендік пен кемеңгерлік жасап, астананың жаңа көшін бастауға бет бұрды.
Астананы Алматыдан қиын кезеңде көшіру туралы Елбасының жарлығы қазақ
даласына көз тіккендердің төбесінен жай түсіргендей болды. Бұл шешімнің
дұрыс екенін ел-жұрт кейіннен толық түсінді. Арқаға бой түзеген көшке
ақындарда ақ батасын жыр шашумен төгіп:
Алатау бастағанда асқарала,
Қосылды қуанышқа жас бала да.
Алматы өзінің жас жалғасындай,
Арнайды ақ батасын Астанаға.
Ата- баба салтымен
Алға баста, Астана, -деп ақ тілеу тілеп жатты.
Астананың Ақмолаға келуі- бабалар рухын қастерлеу, олардың аруақтарының
нұсқаған жолына бетбұрғандық. Бұл бабаларымыздың ғасырлар қойнауынан қатқан
үніне құлақ асқандық болатын. Қазір қазақтың әр азаматының асқақ Астанаға
деген махаббатында шек жоқ. Елбасы өзінің үлгі- өнегесімен баршаны Астана
арқылы тәуелсіз елімізді сүюге, Отанға қызмет етудің шынайы патриоты болуға
үндеді.
Астана- Қазақстанның төрі, киелі ордасы. Қасиетті Арқа төріне ту тіккен
жас қала тәуелсіз еліміздің өркендеуінің негізіне айналды. Бүгінде бас
қалаға қарап, халқымыздың тарихи мен мәдениетін, салт- дәстүрін, ертеңге
деген қадамын аңғарамыз. Жаңа Астананы көру, кім-кімгеде арман.
Бәйгеден келген ту алып,
Ұландай бейне қуанып.
Бөркімді аттым аспанға
Көргенде сені Астана!- деп ақындар шабыттана жырлаған
Астана -бүгін Еуразияның дәл кіндігінде орналасқан, дәулет пен сәулеттің
ошағына айналып, жан-жағына шұғыласын шашқан аққу қанат ару да арман қала.
Астана күннен- күнге кең қанат жайып, өркендеп өсіп, әлемнің ең ірі
қалаларының қатарынан орын алды. Астананың құрылысының да мәні терең,
жобаларында да адам ойланарлықтай кереметтер бар. Пирамида, Қазақ
кешені, Салтанат сарайы сияқты ғимараттар адамзаттың қол жеткізген
тамашаларын көз алдыңа әкелсе, өзге көшелер мен үйлерде Қазақстанның
қарышты қадамына лайық болашаққа Азияның барысындай ұмтылыс, рухани
талпыныс бар. Астана Бәйтеректен басталады. Бәйтерек Астананың бойтұмары
десек, қала құрылысында әлемдік жаңалықтармен қатар қазақ елінің орталығы
екенінің иісі аңқып тұр. Бәйтерек пен Мебхус лентасы еуразиялық
бірлігімізді, қос құрлықтың бауырластығының белгісі ретінде әлемдік ақыл-
ойды ұштастырып тұр.
Астана- өркениет көшіндегі темірқазығымыз. Астана- алаштың Сарыарқаға
қағылған алтын қазығы.
Бабалар аңсаған тәуелсіздіктің тұғырын, туын биіктеткен арынды Астана
әлем елордаларының арасында шоқтығы биік.. Астана келбеті әрбір
қазақстандықтың жүрегіне қуаныш сыйлап:
Күннен- сәуле, айдан- нұр,
Жасай бер, құлпыр, жайна гүл.
Мемлекеттігімнің қайнары
Тәуелсіздік айбары
Жайнай бер, жайна Астана!- деп сәулетті шаһарды
жырға қосады.
Астана – арман қала,
Бағы бір жанған қала,
Тұрады ол жап-жас болып
Мен үлкен болғанда да
Иә, Астананың көркейіп гүлденуі менің жас жүрегіме де нұр сыйлайды.
Елорда болашағының жарқын, мерейі үстем болатынына сенемін. Әрбір ұрпақ өз
елін, жерін, оның адамдарын жан жүрегімен сүюі керек. Мен де тезірек ер
жетіп, терең білім алып, елімнің өркендеуіне, Елорданың көркеюіне үлес
қоссам деймін.
Ел ордасы – Астана.
Жоспар.
I. Астанам- Арқадағы арман қала.
II. Ертеңгі – ертедегі ел.
1.
2.
III. Жүрегіме нұр сыйлаған әсем қала.
Осыдан 19 жыл бұрын қазақ даласының қақ төрінде еңселі Елорда- Астана бой
көтерді. Ол Елбасымыздың 1997 ж 10 желтоқсандағы жарлығымен жарияланған
болатын. Елбасымыз халыққа үндеуінде: Қазақстан- еуразиялық ел болып
табылады. Ақмола – Еуразия құрлығының географиялық орталықтарының бірі. ХХ
ғасырдың шиеліністі тарихында біз тұңғыш рет өз мемлекетіміздің астанасы
туралы дербес шешім қабылдадық және де ХХI ғасыр табалдырығында біз өз
таңдауымыз – көне Сарыарқаның киелі аспаны астында қоныс тепкен жаңа
астанамыз туралы мәлімдейміз, -деп айтқан болатын. Бұл тарихи шешім
еліміздің ойынан шығып, ақындар жүрегінен жыр- шашуларын төккен болатын.
Ақмолам- Арқадағы арман қала,
Бақыты жұлдыз болып жанған қала
Арманы бабалардың орындалды,
Сыңсытты талай ғасыр салған қала!- деп Жұмабике Егінбаева
айтулы оқиға туралы тебірене жырлады.
Адамзат тарихында ежелгі қалалардың, соның ішінде астаналардың өзіндік
әпсаналары баршылық. Мемлекеттің пайда болуы, халақтың шығу тегі, көне
қалалар жөнінде әр түрлі аңыздар мен хикаялар қатар жүреді. Ақмола- қазіргі
Астана қаланың ежелгі заманнан келе жатқан байырғы атауы. Бұл ақ мола,
қасиетті мола дегенді білдіреді. Ақмола атанған мекен Астана қаласынан
жиырма шақырымдай жерде, Нұра өзенінің жағасында, Тайтөбе аулының жанында.
Осы ақ молаға байланысты нешеме аңыздар мен әпсааналар туындаған.
Халқымыз қорым, мола, бейіт, кесенелерді қасиетті киелі орын, мұнда ата-
бабаларымыздың аруақтары, рухтары мекендеген деп есептеген. Дала кезген
көшпелі халық пен саудамен шұғылданған керуеншілер аруаққа сиынып, ескі
қорымдардың жанында түнеген, медет тілеген. Жыр жампозы Мұқағали Мақатаев
Қазақ жері деген толғауында ата - бабалардың қасиетті сүйегі жатқан жерге
ізет-ілтипатын былайша жеткізген еді.
Пай- пай –пай!
Киелі неткен жер.
Батырлар дүрілдеп өткен жер
Тұлпарлар дүбірлеп төккен тер,
Бас иіп иіскеп топырағын
Тағзым жасамай өтпеңдер!-деп толғауы да тегін емес еді.
Ал осындай киелі жер- Ел орда туралы да халық: Ертеде Сарыарқада тайпа
аралық араздықтар етек алған кез еді. Бірде қасиетті Мекке Медине жерінен
екі қария мен арыстан терісін жамылған әулие келді. Халық оны Арыстанбаб
деп атайды. Пайғамбардың елшілері жөнсіздіктерді тыйды, көшпелілерді
ізгілікке, кісілікке шақырды, адамшылыққа жат қылықтардан арылып тазаруға,
жақсы істерге үндеді. Көшпелі халық бұлардан құран аяттарын үйренді,
тағылым алды. Кейінірек Арыстанбаб Түркістанға кетті, ал екі қария Мұхаммед
ілімін насихаттау үшін тұрақтап қалады. Әулие абыздар дүниеден озған соң,
олардың мәйітін халық Нұра өзенінің биіктеу қабағына жерлеп екі аппақ
кесене тұрғызады. Олар жерленген қос оба Ақмола атауына ие болды, әрі
көшпелі тайпалар үшін киелі орынға айналды,-деп аңыздайды. Содан бері
талай жыл, ғасыр өтті, талай дүрбелең қанды оқиғалардың куәсі болды бұл
қасиетті жер.
Дүрліктіріп ойпат пен белеңді ұрыс,
Тураса да түндігін берен қылыш,
Найза қаққан, оқ қаққан, жауды ысырған
Бұл қазақты Алдаспан деген дұрыс,-деп жалғанның жартысындай
жасыл жазира даласын ғасырлар бойы шегарасына қамал қорғандар салмай-ақ
жалаңтөс батырлары жан пидалықпен қорғай білген ата-бабаларымыз қандай
қаһарман халық болғанын ақын Тынышбай Рахым қалай дөп басып айтқан.
Тәуелсіздікпен келген Сарыарқаның қақ ортасында іргесі жаңа қаланған қала
дүниеге келді. Бүгінде әлем картасында тәуелсіз Қазақстанның жаңа Елордасы-
Астананың пайда болғанына 14 жыл толып өтті. Ару қала өзіне әлемдік
қауымдастықтың назарын аударды. Астана- тәуелсіз Қазақстанның қарқынды
дамуы мен гүлденуінің айқын айғағына айналды. Отандастарымыздың қажырлы
еңбегі арқасында республика астанасы күн өткен сайын ажарланып, көрген
жанға бой түзеген перизаттай, таңқалдырып келеді. Жыр етеді, қиялыңды
кемерінен тасытады, бүгініне қарап, оның ертеңінің де ертегідей ғажап
болатындығына сенімің артады. Астана қандай жасампаз едің деп толғанасың.
Ерке Есілдің ажары ашылып, жаңа ғасырда, жаңа мыңжылдықта қызықты қыз
ғұмырын кешіп жатқанына куә болғаныңда, өзіңніңде осындай Елордаң бар
екендігі бақытына ие болғаныңды мерей тұтасың.
Жарылсаң қуаныштан жарыл, жүрек!
Күдіктен, қызғаныштан, арыл жүрек!
Көк байрақ көк аспанда желбірейді,
Үш жүздің баласына бақыт тілеп!-деп сәулетімен көз қарықтырған
әсем қала келбеті жүректерге жыр сыйлайды.
Астана- арман қала. Талай жүректерге нұр сыйлаған әсем қала. Астананы
бір көру арман дегенді талай естідім. Осындай бақытты сәт жазғы демалысымда
оралған болатын. Алғаш қаланы аралаған күні атбасын бұрған жерім бұрын
көгілдір экраннан талай мәрте тамашалаған Астананың символына айналған алып
Бәйтерек болды. Жоғары басына шығып, қаланың айшықты ажарына, кескін-
келбетіне қарасаң көз тоймайды. Небәрі 12жылда осындай ғажайып қала
тұрғызған Нұрсұлтан атамның аса көрегендік саясатына перзенттік көңілмен
төбем көкке бір елі жетпей қалды. Елорданың қай жерінде болмадым.
Президенттің мәдени орталығы, Конгрессхол Нұр Астана мешіті, Пирамида не
деген керемет, айпа жеткізу мүмкін емес. Астананы аралай жүріп, байқағанын
болашақтың қаласында жастардың сонша көп шоғырланғаны болды. Осыдан-ақ ел
ертеңі де жас ұрпақ, яғни менің замандастарым болатындығына көзім одан
сайын жетті.
Өмірдегі қызығының бәрі өлеңмен ... (тұрмыс-салт жырлары және оның
түрлері)
Алдарында бейбіт күн
алтын ғасыр,
Бейбіт күннің
болмайды салтында сын
Тойларың мен ойларың
қанаттанып,
Күй күмбірлеп,
әсерлі ән тынбасын
А. Асылбеков.
Жоспар
I. Халқымыздың асыл сөз маржаны.
II. Салтын сүйген халқын сүйер.
1. Арман тілегін жырмен өрнектеген халық.
2. Адамның бір қызығы бала деген...Абай
III. Ата -салты ұрпағымызға үлгі өнеге.
Жер шарындағы әр елдің, әр халықтың әдебиетінің тарихына көз жіберсек,
барлығына ортақ қасиетті байқаймыз. Ол- жазба әдебиеті пайда болмай тұрған
кездің өзінде әр халықтың өзінің төл ауыз әдебиетінің болғаны. Күні бүгінге
дейін, әлемге әйгілі болған әдебиетіміз, сол ауыз әдебиетінің заңды
жалғасы. Тегінде ауыз әдебиетінсіз бірден дамып, өскен әдебиетті адамзат
білмесе керек.
Қазақ халқы- ауыз әдебиеті мұраларына сын жағынан да бай ата-
бабаларымыз өз ұрпағына құс ұшса қанаты талатын, аң жортса тұяғы тозатын
ұшы-қиыры жоқ жері мен әдебиетінің қайнар көзі, кәу сар бұлағы болып
саналатын ауыз әдебиетінің не бір ғажап, не бір тамаша, озық үлгілерін
қалдырған.
Заманымыздың заңғар жазушысы, халқымыздың данышпан перзенті,
ұлтымыздың біртуар ұлы Мұхтар Әуезов осы мол рухани байлығымыз жөнінде:
Қазақтың сан ғасырлық өлең байлығын жинай берсе, үлкендігі Алатаудай
болар еді,-деп бір ауыз бейнелі сөзбен дөп басып айқан болатын.
Иә, жазба әдебиетіміз өмірге келген дейін халқымыздың әдет-ғұрыпын,
тұрмыс-тіршілігін, көңіл-күйін бейнелеген. Қай халықтың болмысын салт-
дәстүрлері сол халқтың мінез-құлқын, қасиеттерін көрсетеді. Қазақ халқының
салт-дәстүрлері де ұлттың мінез-құлқы мен қасиеттерінің айнасы. Қазақта
Алты жыл аш қалсаң да, атаңның салтын ұмытпа деген тамаша даналық бар.
Бүгінгі қазақ халқынң салт-дәстүрлері оның ұшыт болмағын паш етеді. Олай
болса, қазақ халқының ертеден келе жатқан ойын-сауығы, дәстүрі, салты бар.
Басқа халықтардың ән-би, тақпақ сияқты түрлері болса, қазақ халқы ән, жырға
бай болады да, өзінің осы салтын сақтап,, ұрпағына жеткізеді. Ондай салт
жырларында жаңа туған балаға шілдехана жасап, ер жетіп, ел тілегін, ана
арманын орындайтын адам болуына тілек білдіреді. Тойбастар жыры да ұзатылар
қызға, үйленер жігітке арналып, жақсы өлең-жырлар айтылады. Онда жақсы
тілектер тілеп, бата беріп, болашақта бақытты болуын тілейді. Қазіргі кезде
де талай тойлар, ұлы адамдардың туған күнін еске алу тойлары болып, ат
шаптырып, балуан күрестіріп, қазақтың ұлттық ойындарынан көрініс беріп
жатыр. Абылай ханның, дүние жүзіне аты тараған дана данышпан Абайдың, қазақ
халқын өзінің Абай жолы романымен дүние жүзіне танытқан Мұхтар Әуезовті,
қазақтың барлық жанр алыбы Сәбит Мұқановтың мерей тойлары өтті. Бұл да ата-
бабалардың ұрпағына қалдырған салтыңың бір саласы. Салт-дәстүр жағынан алып
қарағанда жар-жар сыңсу, жоқтау, беташар, қоштасу деген дәстүрлері бар.
Дана халқымыз Дәстүрдің озығы мен тозығы бар демекші бүгінгі күні осы
салт-дәстүрлерінің жаңа өмірге сай жаңарған көрінісін көреміз. Ежелден
кемеңгер халқымыз ұзатылар қызы мен баласына , келін боп түскен жас жұбайға
артар арман, тілегін жырмен өрнектеген.
Айт, келін-ау, айт, келін!
Атыңның басын тарт, келін!
Сауысқаннан сақ келін! ...
Жұмыртқадан ақ келін!...
...Ел-жұртыңа жақ, келін! ... -деп, жаңа түскен жас
келін инабатты болуын, ана-анаға мейірімді, ауыл-аймаққа жағымды, өсек-
өтірікпен аулақ болуын қалайтын тамаша ақыл, бейнелі көркем сөздермен
жеткізеді. Сауысқандай сақ, жұмыртқадай ақ бол деген теңеулерді тамаша
қолданады.
Ата-ана үшін ең қымбат өзінің перзенті екенін білеміз. Халқымыз бар
жақсылығын ұрпағына арнаған. Ұлы бар үйде, қызы бар үйде шуақ бар, Ұлың
өссе-мұратың, қызы өссе-жұратың, Перзент-көздің нұры, Ұлың өссе, күндей
болсын деп тіле, Дәулетіңнің қадірін ұлың өскендн білерсің, абыройыңның
қадірін қызың һскенде білерсің деген халықтың даналық сөздерін тілге тиек
еткен жөн.
Адамның бір қызығы лала деген ... деп Абай айтқандай перзентіне
жасаған адамның әрбір тойы өмірінің қуанышты сәті болып табылады. Дүниеге
келген сәбиіне қуанып шілдехана жасаса, тәй-тәй басып жүре бастаған кезінде
Жүйрік бол!, Шауып кет! деген тілектерді айта отырып, екі қолынан екі
адам жетектеген баланың тұсаукесер тойын жасайды.
Халқымыз ұл баланы отау иесі, өмірінің жалғасы деп біледі. Өмірінің
қақ жартысы ат үстінде өткен қайсар қазақ ұлын ұйықтап ашамайға мінгізген.
Қазақ халқы үшін алдымен ашамайға, артынан тай-құнанға міну ат жолын тартты
деген сөз азамат болудың бастамасы өйткені , қазақ баласы ұдайы
жауынгершілікте өткендіктен бе, әлде көшпелі өмірдің өзі қалыптастырды ма
өмірге ерте араласады. Қазақ баласы тек бұрын ғана емес, бүгін де ат
құлағында ойнайды.
Халқым қандай десең, салтымнан сынап біл, өзім қандай десең халқымнан
сұрап біл, Дәстүрін туған елдің дәріптемей, өскен жан салу жүрсе де ғаріп-
кедей, Халқын сыйлаған салтын сыйлайды деген сөздер халықтық асыл-мұра
салт-дәстүрді сыйлап, оны дәріптеу білу, ұрпақтар жүрегіне жеткізу халқына
жаны ашыған әрбір саналы азаматтың перзенттін асыл парызы. Халқының ежелгі
үрдісі бар демекші, халықтың салт – дәстүрін сыйлау, қастерлеу бүгінгі
ұрпақтың басты міндеті.
Бір Ел, бір Елбасы.
Елі мұратқа жетпей тұрып,
Ері мұратқа жетуші ме еді?
Сондықтан елдің қамын
Ең алдымен ойламай болмайды?
Н.Назарбаев.
Жоспар.
І. Ар-намыстан жаралған қайсар қайраткер.
ІІ. Елімен етене Елбасы.
1. Н.Назарбаев – көреген әріден ойлайтын саясаткер.
2. Уақыт артты ауыр жүк иығыңа, Ешқашан мойымадың қиынына.
(Қ. Әлімқұлов)
ІІІ. Халқың риза саған, Елбасы.
Неткен байтақ, неткен ұлы жер едің
Нендей күйге жүрегімді бөледің?
Сенде тудым, сенде өстім, сенде өлсем
Арманым жоқ бұл дүниеде дер едім, -
деп Қасым ақын тебірене жырлаған ұлан-байтақ қазақ жері Атыраудан Алтайға
дейін керіле көсіліп жатқан ұшы-қиыры жоқ кермиық кербез дала. Осы даладан
тарихтағы тұңғыш жер серігі, алғаш ғарышкер ұшырылған. Осы далада адамзатқа
қалқан болған алғашқы атом бомбасы жарылған, сутегі бомбасы сыналған. Бар
қуатты қазақ осы даладан алған, бар жақсылық осы даладан жаралған. Қазақтың
хандары мен батырлары, ғалымдары мен қайраткерлері, қаламгерлері мен өнер
саңлақтары осы кең далада туып, осы даладан қанат қағып, қияға ұшқан.
Осындай ұлтымыздың туған ел, жерге дарыған киелі қасиетін қасіретіне
айналдырмақ болып, жан-жақтан анталаған қара-құрым қалың жауға қасқая қарсы
тұрып, бастарын бәйгеге тігіп, қалың нуы мен ағын суы тұрмақ, бұлаңдаған
бұйырғыны мен бұтасына дейін қызғыштай қорып, ұлан даланы ата-бабамыз
ғасырлар бойы тыным таппастан, кірпік қақпастан ерлікпен бізге мұра етіп
қалдырды.
Ұлы даланың тағдыр-тарихын барлық дем тынысымен түсініп, елінің
ендігі тарихын сол ұлылар рухында одан әрі жаңғырта-жасарта алып кететін
есіл ер, көзсіз батыр, тап-таза ар-намыстан жаралған қайтпас-қайсар
қайраткеркерек еді. Табиғатынан көреген халқымыз ел тағдыры таразыға түскен
шақтарда елін басқарып, қас батырдың ісін істей алатын тұлғаны тап басып
таңдап, халқының тағдырын қолына берді.
Қазақ елінің соңғы 20 жыл тұтқасын ұстап, туын көтерген тұрлаулы да
тұғырлы тұлғасы – тұңғыш Президентіміз Н.Ә.Назарбаев - әлем мойындаған,
жаһанға аты жеткен, жер бетіне сөзін өткізіп, дегенін істетіп отырған
бүгінгі заманның көрнекті саясаткері.
Ширатып жанды шынайы шешен лебізің,
Қазақ жігітін қарашы, шіркін! дегіздің.
Ұлы халқыңды төрткөл дүниеге танытып,
Келесіз қалап жаңа қоғамның негізін, - деп
жерлесіміз А.Көпжасарова жырлағандай Н.Әбішұлы төрт құбыланы түгелдеп, ата-
бабаларымыздың жолымен жүрген, ата кіндігінен ерекше дарынды туған, кемел
ойлы кемеңгер, қасиет дарыған қайраткер. Қазағым сіздей ұлмен бақ
тапқасын. Ақының неге сөзін сақтап қалсын, - деп ақындар жырына арқау
болған гуманист, елін ұлы көшке сүйреген көшбасшы.
Тарихтың тағдыр – талайы шешуші сәтінде мемлекет басына келіп, шексіз
ұлтжандылықпен рух биіктігін көрсетіп, елін өрлеу мен гүлдену жолына
түсіріп, іркілмей бастап келе жатқан ізгі жан туралы жылы лебіздерді көптеп
келтіруге болады. Соның бірі Ресейдің байтақ бір өлкесін билеп, халқының
құрметіне бөленіп отырған қандасымыз Аман Төлеевтің айтқан сөзі де көңіл
бөлерлік. Ол: Н.Назарбаев - өте көреген, әріден ойлайтын саясаткер. Ол
жігерлі, әрі айбарлы адам. Мен оның көрегенділігін ұнатамын. Ол шебер
шахматшы секілді, бәрін де алдын – ала есептеп, нағыз жүрістерді таңдай
алады, - деп көрсетті.
Шынында, Н. Ә. Назарбаев - қазақтың жығыла жаздаған туын қайта
тіккен азамат. Жаңа ғасыр мен жаңа мыңжылдыққа егемен ел, тәуелсіз ұлт
болып аттаған қазақ елінің алдында толып жатқан қиындықтар бар еді. Қазақ
жерінің байлығына көзін сұғып, сілекейін сорып отырған жан-жағында
анталаған алпауыт мемлекеттер, жаңа қоғамдық қатынастарға ауысуды тосырқап,
үріккен қойдай жан-жақққа алаңдап, басы бірікпеген халқы, шытырман
шырғалаңнан шыға алмай кібіртектеген, қалт-құлт еткен экономика тағы басқа
да ел өмірінде толып жатқан қордаланып шешімін табуға тиіс мәселелер тұрды.
Осындай жағдайда Кеңес өкіметінің құлаған сарайын күреп тастап, ата-
бабаларымыздың ақбоз үйін тіге қою оңай болған жоқ..
Елбасы егемендігіміздің алғашқы күнінен бастап, жатса-тұрса
ойлайтыны да, айтатыны да көп ұлтты еліміздің тыныштығы мен бірлігін сақтап
қалу болды. Халықты аштыққа, жалаңаштыққа ұрындырмай, қиын өткелден алып
шығуының бірден-бір жолы – шет елдердің қаржысын Қазақстанның экономикасын
өркендеуге жұмсау, өзіміздің теңгемізді тұрақтандыру, дамыған елдермен
байланыс жасап, жер бетінде Қазақстан атты мемлекеттің бар екендігін таныту
болды.
Өтпелі кезең қиыншылықты тайғақ болғанымен, мемлекеттің алдындағы
өзекті мәселелерде Елбасы бірден-бір баянды бағыт ұстанды. Саяси
тәуелсіздігімізді нығайтуда, елде демократиялық процестерді орнықтыруда,
ұлтаралық татулық пен ынтымақтастықты, мемлекеттің қоғамдық-саяси ахуалының
тұрақтылығын қалыптастыруда бұрын -соңды болмаған жетістікке жетті. Жаңа
басқару жүйесі, оның басқарушы, бақылаушы және атқарушы органдары мен
институттары құрылды. Олардың өкілеттігі мен құдіретті, мемлекеттік билік
жүргізудің жаңа тәртіптері қалыптасты. Қазақ елінің территориялық
тұтастығының, біртұтас мемлекеттігінің заңды негізі қаланды. Шығыстағы ұлы
держава Қытаймен арадағы ғасырлар бойы шешілмей шиеленісіп келген шекараға
қатысты түйін біржола толық шешілді. Осының бәріне бейбіт, ынтымақтастық
жағдайында мемлекеттің саяси-экономикалық келбеті мен даму болашағы әлемдік
қауымдастыққа өз бағытымен, өз дербестігімен жетті.
Қазақтай қасиетті халықтың осы елдегі сан түрлі ұлт баласының басын
қосып, басшылығында жүру тұрмақ, қосын тігіп, қосшылығында жүрудің өзі
бақыт екенін сезінген Елбасы халық көшінің басында болып, ұлы істерге
басшы болды. Ел егемендігін алысымен БҰҰ-ның мүшесі болды. Қазақстан осы
күннен бастап және жер жүзіндегі 100-ден астам ел түгел таныған егемен ел
болды.
Егемендігіміздің алғашқы жылынан бастап-ақ ТМД-мен ынтымақтастығы,
Евразиялық қоғамдастық құру туралы пікір айтып, өз жобасын ұсынуының
дұрыстығын бүгінде әлем елдері мойындады.
Президентіміздің ел тәуелсіздігінен кейін ең бір батыл, асқан ақылды
шешімі – астананы Ақмолаға көшіруі. Қайда жүрсе де кіндік кесіп, кір жуған
туған жерін ойлаған азамат оның ертеңгі өмірін де қамдап ойлайды. Астананы
Алатаудың бауырынан Арқаға ауыстыру оңайға түскен жоқ. Арқа төсіне қоңыс
аударған елордаға бақ пен дәулет тілеген Елбасы: Бұл болашағымызға керек,
қызығын келер ұрпақтар көреді, - деген болатын.
Өзіңмен қазағымның бағы ашылды
Туғызған ел едік қой сан асылды
Ақмоланы – Астанаға ауыстырып,
Аты қандай бүгінгі жарасымды, - деп ақын
жырларында Елбасы шешімінің дұрыстығы паш етілді.
Елбасының тікелей басшылығымен Семей полигонын жабу, Қазақстанның
ядролық қарудан бас тартуы, жаппай өндіруді тоқтату тәрізді шын мәніндегі
аса маңызды шешімдер қабылданды. Жер бетіндегі ядролық қаруды жоюда
алғашқылардың бірі болып ұсынды. Қазақстанның шетелдермен, халықаралық
ұйымдармен, мемлекетаралық, экономикалық және әскери одақтармен қарым-
қатынастар орнатуына мүмкіндіктер туды.
Туған жерінен жырақта жүрген қандас бауырларымыздың өз Отанына
оралуы, дүние жүзі қазақтарының қазақ жерінде үш рет бас қосуы, биылдан
бастап Еуроодаққа төрағалық етуі, қазақ жеріндегі ұлттар мен ұлыстардың
татулығының арта түсуі, тағы басқа іс-шаралардың жүзеге асуы бүгінде
елімізбен Елбасымыздың абыройын биіктете түсті.
Нұр жауар хақтан рахман иманды ерге дегендей, еліміз тәуелсіздігін
алғаннан бері Президентіміз өзінің туған елін сара жолмен абыроймен бастап
келеді. Осының айғағы – Елбасының жыл сайынғы халыққа арнаған жолдаулары
мен қазақты, қазақ елін жер планетасының бергі бетінен арғы бетіне дейін
түгелге жуық таныстырып үлгергені. Біздің Президентімізді дүние жүзі таниды
және оны өз бауырындай, досындай, ақылшысындай, тіпті өздерінің
басшысындай, көретінін мақтан тұтамын. Елінің қамын ойлаған Елбасы жыл
сайын іс-сапарлармен түрлі облыстарда болып, жергілікті тұрғындармен
кездесіп, өтініштерін тыңдап мәселелерді шешуге тырысады. Сондай-ақ
Қазақстанның болашағы - білімді ұрпақ қолында деп таныған Елбасы мектептер
мен балабақшаларда болып, мектепке дейінгі білім беру мекемелеріндегі орын
жетіспеушілігін төмендету мақсатында арнайы әзірленген Балапан
бағдарламасымен танысып, жүзеге асырылуын қадағалап отырады. Бүгінде,
Елбасының бастамасымен өмірге келген Қазақстан халықтары ассамблеясы - 15
жылдан бері татулық пен бірліктің алтын бесігі болып келеді. Қазақ елі
өзге ұлт өкілдерін бір шаңырақтың астына жинап, ортақ мақсатқа жұмылдырып
отыр. Елбасының атқарған игі істеріне халқы мен басқа ұлт өкілдері дән
риза.
Атан тартар ауыр жүк,
Мойныңызға артылды.
Түсінген жан едіңіз
Дәстүрім мен салтымды ,
Бір Алла өзі жар болсын
Бастай бер, баста халқыңды, - деп ақындар
жырларына арқау болған Елбасының өмірі мен қызметі, елі мен жері, оның
болашақ дамуына арнаған. Бұл жолда қойдан қоңыр халқыңды от пен суға
түсірмей алға бастай бер, Елбасы!
Ел және Елбасы.
Неткен байтақ, неткен ұлы жер едің,
Неткен күйге жүрегімді бөледің?
Сенде тудым, сенде өстім, сенде өлсем.
Арманым жоқ бұл дүниеде дер едім,-деп Қасым ақын тебірене жырлаған ұлан
байтақ
қазақ жері Атыраудан Алтайға дейін керіле көсіліп жатқан ұшы-қиыры жоқ
кермиық кербез дала. Осы даладан тарихтағы тұңғыш жер серігі, алғаш
ғарышкер ұшырылған. Осы далада адамзатқа қалқан болған алғашқы атом бомбасы
жарылған, сутегі бомбасы сыналған. Бар қуатты қазақ даладан алған, бар
жақсылық осы даладан жаралған. Қазақ хандары мен батырлары, ғалымдары мен
қайраткерлері, қаламгерлері мен өнер саңлақтары осы кең далада туып, осы
даладан қанат қағып, қияға ұшқан. Осындай ұлтымыз-ң туған ел, жерге дарыған
киелі қасиетін қасіретіне айналдырмақ болып, жан-жақтан анталаған қара
құрым қалың жауға қасқая тұрып, бастарын бәйгіге тігіп, қалың нуы мен ағын
суы тұрмық, бұлаңдаған байырғыны мен бұтасына дейін қызғыштай қорып, ұлан
даланы ата-бабамыз ғасырлар бойы таным таппастан, кірпік қақпастан ерлікпен
бізге мұра етіп қалдырды.
Ұлы даланың тағдыр тарихын барлық дем тынысымен түсініп, елі-ң ендігі
тарихын сол ұлылар рухында одан әрі жаңғырта жасарта алып кететін ессір ер,
көзсіз батыр, тап-таза ар-намыстан жаралған қайтпас қайсар қайраткер елін
басқарып, тағдырын қолына бергенінде жаза басып жаңылған жоқ еді. Қазақ
елінің соңғы он жыл тұтқасын ұстап, туын көтерген тұрлаулы да тұғырлы
тұлғасы тұңғыш Президетіміз Н.Ә.Назарбаев әлем мойындаған, жаһанға атағы
жеткен, жер бетіне сөзін өткізіп, дегенін істетіп отырған бүгінгі заманның
көрнекті саясаткері.
Ширатып жанды шынайы шешен лебізің,
Қазақ жігітін қарашы шіркін дегіздің
Ұлы халқыңды төрткөл дүниеге танытып,
Келесіз қалап жаңа қоғамның негізін,-деп жерлесіміз
А.Көпжасарова жырлағандай Н.Әбішұлы төрт құбыланы түгендеп, кемел ойлы
кемеңгер ата-бабаларымыздың жолымен жүрген ата кіндігінен ерекше дарынды
туған қасиет дарыған қайраткер. Қазағым сіздей ұлмен бақтапқасын. Ақының
неге сөзін сақтап қалсын,-деп ақындар жырана арқау болған гуманист, елін
ұлы көшке сүйреген көреген көшбасшы.
Тарих-ң тағдыр талайы сәтінде мемлекет басына келіп шексіз.
Ұлтжандылықпен рух биіктігін көрсетіп елін өрлеу мен гүлдену жолына
түсіріп, іркілмен бастап келе жатқан ізгі жан туралы жылы лебіздерді көптеп
келтіруге болады. Соның бірі Ресей-ң байтақ бір өлкесін билеп, халқының
құрметіне бөленіп отырған қандасымыз. Аман Төлеевтің айтқаны да айрықша
көңіл бөлерлік. Ол: Нұрсұлтан Назарбаев өте көреген, әріден ойлайтын
саясаткер. Ол жігерлі, әрі айбарлы адам. Мен оның көрегендігін ұнатамын. Ол
шебер шахматшы секілді бәрінде алдын ала есептеп, нағыз жүрістерді таңдай
алады-деп көрсетті.
Президент боламын деген кісі ақылы мен қайратын, жүрегін, ірі саясаткер
талантымен, ел басқару ісіндегі мол тәжірбиесімен ұштастыра отырып, ел-ң
бірлігі, халқының тыныштығы, мемл-ң тәуелсіздігімен еларалық қадір қасиеті-
ң арту үшін еңбек етуі шарт. Н.Назарбаев бұл шарттардан мүдірмей өтті. Ол
елдің мемл-ң ақыл-ойын байытуға, абыройын асыруға, ар-ожданын ардақтауға
қызмет етті және қызмет етіп келеді. Ол халықтың тыныштығын, тәуелсіз
Қазақстанның тәуелсіз дамуы үшін тер төгіп, бейнет көшті.
Шынында , Н.Н.- қазақ-ң жығыла жаздаған туын қайта тіктеген
азамат жаңа ғасыр мен мыңжылдыққа егемен ел, тәуелсіз ұлт болып аттаған
қазақ елі-ң алдында толып жатқан қиындықтар бар еді. Қазақ жерінің
байлығына көзін сұғып, сілекейін сорып отырған жан-жағында анталаған
алпауыт мемлекеттер, жаңа қоғамдық қатынастарға ауысуды тосырқап, үріккен
қойдай жан-жаққа алаңдап, басы бірікпеген халқы, шытырман шырғалаңнан шыға
алмай кібіртіктеген қалт-құлт еткен экономика тағы басқа да ел өмірінде
толып жатқан қордаланып шешімін табуға тиіс мәселелер тұрды. Осындай
жағдайда Кеңңс өкіметі-ң құлаған сарайын күреп тастап, ата-бабамыз-ң ақбоз
үйін тіге қою оңай болған жоқ. Елбасы егемендігіміздің алғашқы күнінен
бастап, жатса тұрса ойлайтыны да айтатыны да көп ұлтты еліміздің тыныштығы
мен бірлігін сақтап қалу болды.
Халықты аштыққа, жалаңаштыққа ұрындырмай, қиын өткелдер алып
шығуының бірден-бір жолы шет елдердің қаржысын Қазақстанның экономикасын
өркендетуге жұмсау, өзіміздің теңгемізді тұрақтандыру, дамыған елдермен
байланыс жасап, жер бетінде Қазақстан атта мемлекет бар екенін таныту
болды.
Өтпелі кезең қиыншылықты тайғақ болғанмен, мемл-ң алдындағы өзекті
мәселелерде Елбасы бірде-бір баянды бағыт ұстанды. Саяси тәуелсіздігімізді
нығайтуға, елде демократиялық процестерді орнықтыруда, ұлтаралық татулық
пен ынтымақтықты мем-ң қоғамдық саяси ахуалының тұрақтылығын қалыптастыруда
бұрын соңды болмаған жетістікке жетті. Жаңа басқару жүйесі, оны басқарушы,
бақылаушы және атқарушы органдарымен институттары құрылды. Олардың
өкілеттігі мен құдіреті, мемлекеттік билік жүргізуі жаңа тәртіптері
қалыптасты. Қазақ елінің территориялық тұтастығының, біртұтас
мемлекеттігінің заңды негізгі қаланды. Шығыстағы ұлы держава Қытаймен
арадағы ғасырлар бойы шешілмей, шиеленісіп келген шекараға қатысты түйін
біржола толық шешілді. Осының бәрі бей-бейбіт, ынтымақтастық жағдайында
мемл-ң саяси экономикалық келбеті мен даму болашағы әлемдік қауымдастыққа
өз бағытымен , өз дербестігімен жетті.
Қазақтай қасиеті халықтың осы елдегі сан түрлі ұлт баласының басын
қосып басшылығында жүру тұрмақ қосын тігіп, қосшылығында жүрудің өзі бақыт
екенін сезінген Елбасы халық көші-ң басында болып , ұлы істерге басшы
болды. Ел егемендігін алысымен БҰҰ-ға мүшеғып енгізді. Қазақстан осы күннен
бастап және жер жүзіндегі 100-ден астам ел түгел таныған егемен ел болды.
Егемендігіміздің алғашқы жылынан бастап-ақ ТМД мен ынтымақтастығы,
Еуразиялық қоғамдастық құру туралы пікір айтып, өз жобасын ұсынудың
дұрыстығын бүгінде әлем елдері мойындады.
Президентіміз-ң ел тәуелсіздігінен кейін ең бір батыл, асқан ақылды
шешімі – Астананы Ақмолаға көшіруі. Қайда жүрсе де кіндік кесіп, кір жуған
туған жерін ойлаған азамат оның ертеңгі өмірінде қамдап ойлады. Астананы
Алатау-ң бауырынан Арқаға ауыстыру оңайға түскен жоқ. Арқа төсіне қоныс
аударған елордаға бақ пен дәулет тілеген Елбасы: Бұл болашағымызға керек,
қызығын келер ұрпақтар көреді,-деген болатын. Өзіңмен қазағымның бағы
ашылды. Туғызған ел едік қойсан асылды. Ақмоланы Астанаға ауыстырып, Аты
қандай бүгінгі жарасымды,-деп ақын жырларында Елбасы шешімі-ң дұрыстығы паш
етілді.
Ауыл- алтын бесік.
Барып
қайттым ауылға, барып қайттым,
Жасырып, қайта лаулап, жанып қайттым
Ән
мен күй, шежіре мен шешендіктің,
Мен
бастау бұлағынан қанып қайттым.
А. Көпжасарова
Жоспар:
I. Туған жер, туған ауыл қымбат маған.
II. Ауыл-алтын бесік.
1. Ауыл тартқан ауыртпалықтар.
2. Ауылды көркейту адалдықтың азаттық ісі.
III. Ауыл-тұнық бастау, алтын діңгек, халықтың келешегі.
Ауыл-алтын бесік. Бәрімізде сол бесікте терббғеліп өстік.
Адалдыққа, адамгершілікке, амандылыққа дініміздің, әдет-ғұрып, салт-
дәстүріміздің және рухани қайнар көзі болған ауылға деген сезімін ақын
Фариза Оңғарсынова:
Туған жер, туған ауыл қымбат маған,
Ешкімге бұл сезімді былғатпағам
Мен оның өзім ғана сезінетін,
Қастерлі қасиетін жырлап бағам,-деп тебірене
жырлаған еді.
Иә, ауыл- ана тілін, мәдениетін, ұлттық қасиетін құрметтеп, елін,
жерін сүюге деген отансүйгіштік сезімді оятатын орта. Ауыл-өзге жұрттың
елдігін, бірлігін, қадір-қасиетін сақтап, тазалығы, тұнықтығы бұзылмаған
мөлдір бұлақ. Ауыл –ең бастысы қазақ халқы өнген, өскен орта.
Ауыл ағаш уықты, киіз туырлықты қазақ баласы үшін қашаннан-ақ
көңіліне медет, көзіне ыстық бір керемет емес пе?! Оның аты ауызға
ілінгенде елең етпес қыр ұланы жоқ. Өйткені ауыл исі қазақтың ақыл-ойы мен
абыройының алтын бесігі. Демек, ұлттың түп тамыры сол ауылдан таралып, жан
дүниесі содан нәр алып жатқанын естен екі елі шығармаған ләзім.
Ал оның қасиетін сезі үшін. Тек менің жүрегім мен көзім керек!-деп
ақын жырлағандай оның жай-жапсарына, мұң-мұқтанына барынша байсалды қарау
шарт. Үш жылда ауылды көркейтуді көздеген Елбасы халыққа пайдаыс тиетін
барша азаматты түлеп ұшқан туған жерінің әл-ауқатын жақсартуға, рухани
жағынан көмек көрсетуге, атсаысуға шақырды. Бүгінгі таңда ауыл өмірі исі
қазақтың ұлдары мен қыздары үшін артық жоқ ұлттық намыс деңгейіне
көтерілуді талап етіп тұрған көкейкесті шара.
Қай заманда, қай қоғамда да төңкерістер мен сілкіністердің, тарихи
дауылдардың ауыртпалығын алдымен ауыл тартып келеді. Оны халық тарихынан
мол ұшыратуға болады. Өткен ғасырдың өзінде-ақ ескі мен жаңаның арасындағы
аласапыран айқаста ең көп зардап шеккен ауыл жұрты. Қаса-қана қолдан
жасалған ашаршылықта шаңырағы ортасына түсіп, адамдарының жартысына жуығы
қырылып қалған да сол ауыл. Қала берді кешегі ойластырмай жедел жүргізілген
жекешиелендірудің ауыр салмағын көтерген де ауыл.
Қоғамдық малы, егісі, өрісі ұстағанның қолында, тістегеннің аузында
кетіп, назардан тыс, қараудан қағыс қалып жарықсыз, сусыз, жылусыз отыра
алмай аудан орталығы мен қалаға жылыстан кеткем ауылдың бүгінгі жайы кім-
кімгеде аяздай батады.
Құт киемді сыпырып ұры жалған,
Бүгін шөлейт далада ауылымның
Моласы мен ызыңдап мұңа қалған,-деп ақын Ф. Оңғарсынова
бәріміздің жанымызға аяздай батып отырған ауыл жағдайының бүгінгі көрінісін
көрсеткен еді. Ауыл басындағы қиын ауыр халді көре, біле тұра ауыл өмірін
жақсартуға көңіл бөлінбеді. Сондықтан гүлденген бай ауылдардың орнында
қоңыраған, жұрты қала жағалаған ауыл қалды. Иесі кетіп, жұрты қалған, үйі
құлап, орны жатқан сол ауылдарды көз алдыңа әкелгенде ішің қарадай қан
жылайды.
Бүтін тұрған ауылдың өзінде терезелері шегеленіп, иесіз тұрған
үйлердің көбейіп бара жатқанын көргенде жүрегің сыздап, көңілің құлазиды.
Шаңырағы ортасына түсіп, қаңқиған қабырғалары қалған мәдениет ошақтары мен
тоз-тозы шығып кеткен балалары мекемелері қанша.
Өнегелі ұл мен қыз өсіріп, шаңырағына құт қонған киелі де қасиетті
ауылды көркейту барша адамзаттың ісі. Елбасы өзінің 2003 жылға арналған
жолдауында ауылға барынша көңіл бөлініп, қаржы берілетінін айтты. Өз
сөзінде ол сонау кеңес заманындағы қиыншылықтарды да, өмірдің ауыртпалығын
да көп көрген шаруалар, кешегі реформаның қателіктерін арқа жонымен сезген
ауыл адамдары енді бәріміздің ықыласымызды, қамқорлығымызды сезінуге тиіс,-
деп ағынан ашық айтты.
Ауылдың ажары кіру үшін –ауыз суы, электр жарығы, жол қатынасы,
аурухана, мектеп, мәдениет ошақтарын көтеріп, барынша қолдау жасау керек.
Дәрігер, мұғалім, кітапханашы, агроном, электрик секілді маман кадрлардың
ауылға бет бұруын ұйымдастыру үшін, оларға қолайлы жағдайлар жасау керек.
Оларға үй, жәй, жақсы жалақы, жер бөлініп берілуі керек. Ауыл кәсіпкері
үшін де кең жол ашылып, көптеген жеңілдіктермен пайдалауына мүмкіндік
туғызылу керек. Сол кезде қалаға кетіп қолы аузына жетпей жүрген талай
жастың ауылға қайта оралуына оң бағыт берер еді. Сол тәрізді ауыл жақты да
жарнамалауға тұрарлық қырларымен көрсетіп, есігін ашық ұстайтын болса,
жұмыссыз жүргендердің де арасынан ауылға барып орнығып, түтінін
түтіндететін жандардың табылары сөзсіз.
Ауылды ажарландыру мал баққан бақташы мен жерден ырзық терген
шаруаға жәрдемдесумен шектелмейді. Тұрмысының түзелуін күткен ауылдың білім-
ғылымының, өнерінің өрісін ұлғайтқан жөн. Бүгінде еліміздегі барлық
мектептер компьютерлендірілген деп мақтаныш етеді. Сол компьютерлердің
ауылдағы білім ошақтарында қажетке жарамай, көрмеге қойылғандай көрініс
беретініне көңіл бөлінбейді. Заман талабына сай өркениеттіліктің иісін
информатикадан сезетін болсақ, ауыл мектептерінде информатика пәніне
айрықша көңіл бөлінуі тиіс. Жеті жұрттың тілін біл, жеті түрлі ілім біл
деп халық даналығында айтылғандай ауыл балаларын қазақ, орыс, неміс,
ағылшын тілдеріне баулу керек.
Қорыта келгенде ауыл тұнық бастауымыз, алтын діңгегіміз, терең
тамырымыз, күткен үміті, асқақ арманы, келешегі. Халқымыздың тұрмыс-салты
мен әдет-ғұрпының, рухани тірлігінің бастау көзі де сонда жатыр. Атадан
балаға мирас болып, ғасырлар сынынан сүрінбей өткен оның бай мәдениеті мен
игі дәстүрін ұрпақтан-ұрпаққа жалғастырып келе жатқан да ауыл.
Елбасымыз Н.Назарбаевтың таяудағы үш жылда ауыл жылы атауы төрт
құбыласын түгендеп, кемел ойлап, кемеңгер ата-бабаларымыздың жолымен жүрген
ақыл-парасатының, азаматтық саясатының нәтижесі.
Жауға шаптым ту байлап...
( ХI-ХVIII ғасырлар әдебиеті үлгілерінен)
Халық
жыршылары халық өмірімен біте қайнасып
тұрғандықтан, халықтың көңілін сергітетін өзінің
ғасырлар
бойы тарихынан, қиялы дүниесінен
қызықты
жырлар, ғажайып дастандар, тапқыр
шешен
сөздер таратқан. Олар-халық мұңын
жырлайтын
сарқылмас бұлақ көзі болып табылады.
Е. Ысмайылов.
Жоспар:
I. Жыршылар-ғасырлар қазынасының шежіресі.
II. Жер халқының қамын ойлаған бабалар өсиеті.
1. Алмастай ойып түсер өткір тілді жыршылар.
2. Жауһар жырлар.
III. Азамат елдің баласы,
Жабыққанын білдірмес ...
(Қазтуған жырау)
Қай халықтың болса да әдебиетінің пайда болуы-күрделі құбылыс. Қазақ
әдебиеті де осындай биікке тез көтеріле қойған жоқ. Сол заманына сай
дамыған мәдениеті болғанын, сөз өнерін ерекше қастерлегенін, өздерінің де
жазуы болғанын, тіпті VII –VIII ғасырлардың өзінде мәңгі өлмес мұралары
қалдырғанын енді-енді ғана оқып, біліп жатырмыз. Соның айғағы- Қиссаа-ұл-
әнбия, Кодекс куманикус, Құдатғу білік сияқты жазба әдеби мұралар
жасалған екен.
Қазақ халқының алғашқы бөлініп шаңырақ көтерген кезінде туған жырдың
сақталған нұсқасында:
Қара Қыпшақ Қобыланды да нең бар еді, құлыным.
Сексен асып таянғанда тоқсанға
Тұра алмастай үзілді ме жұлыным!
Адасқанын жолға салдық бұл ноғайлы ұлының!
Аққан бұлақ, жанған шырақ жалғыз күнде құрдың!
Қара Қыпшақ Қобыланды да нең бар еді, құлыным!- деген
Дайырқожа өлгендегі Қотан тайшының жыры.
Арғыннан шыққан атақты Жанақ ақынға Уақ Жарқын би сұрақ қойған екен:
-Жанақ ақын, атаңда ақындық бар ша?- деген де Жанақ ақын:
Арғынның түп атасы ақын Қотан, өлеңге бізден ұста болса керек,-деген
екен. Бірақ сол Қотан бабамыздан қалған жыр үлгілері бізге әзіп жеткен жоқ.
Халқының қамын ойлаған жыраулар жырларының қадірлі-елін, Отанын
сүйетіндегі, қалың елінің қамын ойлап, қайғы жұтып күңіренетіндігі, әлеумет
мәселесі, халықтың тыныштықта, бақытты өмір сүруді ойлайтындығында.
Жыршылар халық басындағы тарихи оқиғаларды, халқының арман-мұратын айтып
қана қойған жоқ, тіршілігін, ой-санасын, дүниетанымын шебер де көркем
бейнелеу тілмен суреттеп беріп кеткеніміз алтын қазына.
Бабалар жырларының негізгі тақырыбы-осы туған елі, еліне, жеріне деген
сүйіспеншілігі, халқының бірлігі, еліне жайлы қоныс іздеуі, сөйтіп халқының
қой үстінде бозторғай жұмыртқалайтын жерде тұрған уын аңсаған мәселелер
болды.
Сол кездегі аты аңызға айналған Асан қайғының желмаясына мініп, жиһан
кезіп, жасыл орманды, көкорай шалғынды, мөлдір сулы жерді іздегенде ұлан
байтақ қазақ даласында Асан атаның табаны тимеген, ол баға бермеген мекен-
жұрт аз болса керек. Асан Қайғы Еділ мен Жайық арасынан өткенде:
-Еділ менен Жайықтың –бірін жазда жайласаң, бірін қыста қыстасаң: Ал
қолыңда маларсың алтын менен күміске!
Бабамыз Жетісудің ағашының басы сайын жеміс екен, шаруаға жайлы қоныс
екен,- депті.
Ел, халық тағдырына, болашағына терең көз жіберіп, қабырғасы қайысқан
жырау:
Тіл алсаң, іздеп қоныс көр,
Желмая мініп жер шалсам,
Тапқан жерге ел көшір,-деп жыр төгеді. Асан
Қайғы: Әй, хан, мен айтпасам білмейсің-деген Жәнібек ханға айтқан
толғауында шабылып жатқан халқың бар, аймағын көздеп көрмейсің,- деп
күйзелген халқының қамын ойлау орнына, қымыз ішіп қызарып, мақсаттанып,
қызып, өзінен басқа хан жоқтай елеуреп, бақ-дәрежесіне, мансабына
масаттанған ханға батыл үн қатады. Жырау бұл жерде ханның мақтаншақ,
парықсыз, ұшқалақ мінезін тамаша бейнелеген. Елінің қамын, ертеңін
ойламаған ханға жырау: Ойыл көздің жасы еді... ойылдан елді көшірдің,
жемде кеңес қылмадың, жемнен де елді көшірдің...Еділ деген қиянға еңкейіп
келдің тар жерге -деп тіл қатады. Ақылгөй жырау халық күмін жоғары
бағалаған. Еділ бол да, жайық бол, ешкімменен ұрыспа,-деп, елді бірлік-
ынтымаққа шақырады жырда ғибрат, өнеге аларлық парасатты ой түйіндері мол.
Ол өз тұсындағыларға да, келешек ұрпаққа да биік адамгершілікті уағыздаған
жырау:
Ашу-дұшпан, артынан
Түсіп кетсең қайтесің
Түбі терең қуысқа,-деп шалдуарлық теріс
мінездерден сақтандырады. Сол сияқты Ердің құны болса да, қол қусырып
барған соң, аса кеш те қоя бер, бұрынғыны қуыспа,-деп қайырымдылық , ерлік
істерге жетектейді. Батыр жігіт қол бастар деп, ерлікті, батырлықтыжырына
ту еткен жыраулар өздері де астына қарт күреңді мініп, болат қылыш
асынып жаумен талай шайқасқан батырлар болған. Мұны дұлығамның төбесі
туған айдай болмаса, батыршылық сүрменді, дулығалы бас кескен, ерлердің
алдаспаннан игі қолы болар ма?!-деп, батырлықты жоғары бағалаған Шалкиіз
жырау, Балдағы алтын құрыш болат, ашылып шапсам деп тартар, Сусыным қанға
қанар деп,-деп батырлықты, ерлікті, елдікті дәріптеген Қазтуған жырау
жырларынан байқау қиын емес. Талай жорықтарға қатысқан Шалкиіз де, тайпалар
көсемі, әскербасы, орақ тілді шешен, арқалы ақын болған Қазтуған да елін,
туған жерін көзінің қарашығындай қорғаған батыр жандар. Сондықтан жырау
жырларының арқауы туған елі, кіндік кесіп, кір жуған жері. Олар өз
жырларында тебірене жырлады.
Салп-салпыншақ анау үш өзен, Салуалы менің ордам қанған жер,-
деп Еділіне перзенттік қалтқысыз сезімін Қазтуған еміріне жырына
өрнектейді.
Жыраулар поэзиясының басты тақырыптардың бірі- ел бірлігі,
ынтымағы. Өйткені бірлік болмай, тірлік болмас деген халық даналығын
терең ұққан жыраулар ел бірлікке байланысты екенін түсіне білген.
Сондықтан, малың ды бер де, басың қос, басың ды қос та, бек сыйлас деп
кейінгі ұрпаққа бірлікте, татулықта, ынтымақта болуды уағыздаған.
Жыраулар поэзиясында адамгершілік жайында толғаныстар мол. Олар
адамды жақсылыққа сүйсіндіріп, жамандықтан бездірген. Жырау жақсы деген не,
жаман деген не, ізгілік, парасаттылық неде, адамгершілік қасиет адамның
қандай әрекет, қылық- мінезінен көрінеді міне, осы тақырыпта Шалкиіз:
Бір жақсымен дос болсаң,
Азбас-тозбас мүлкі етер
Бір жаманмен дос болсаң
Күндердің күні болғанда
Бір ғаламға күлкі етер,-деп жыр толғаған
болса, Шал ақын:
Ата-ананың қадірін,
Балалы болғанда білерсің,
Ағайынның қадірін
Жалалы болғанда білерсің,
Дәулетіңнің қадірін
Мал кеткенде білерсің, -деп жырларында жақсылық имандық, қадір-
қасиет жағдайындағы толғанысын көреміз. Жыраулар жырындағы осы тақырыптарға
байланысты жолдар парасаттылық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz