Банк өтімділігін басқару және талдау тәсілдері

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

1. тарау. Қазақстан Республикасында банк жүйесінің қалыптасуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.1. Қазақстан Республикасында банк жүйесінің қалыптасу тарихы және дамуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.2. Банктерді ашу және олардың қызметін ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ...

2. тарау. Банк өтімділігін басқару және бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .

2.1. Банк өтімділігі және оған ықпал етуші факторлар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.2. Банк өтімділігін басқару әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .

3. тарау. «АТФ Банктің» болашаққа жоспары мен стратегиялық бағдарламалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3.1. «АТФ Банктің» жетілдіру жолдары мен олардың мақсаттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..

Қолданылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .

Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .

Курыстық жұмыстың тақырыбы « Банк өтімділігін басқару және талдау тәсілдері » болып табылады.
Банк жүйесінің маңызды элементі - банктер болып табылады. Ежелгі ғасырлар тарихы кейінгі ұрпаққа банктердің қашан пайда болғаны туралы ғана емес, сондай-ақ олардың қандай операцияларды орындағандығы туралы да толық мәлеметтер қалдырмаған секілді.
Кейбір ғалымдардың пікірінше, алғашқы банктер капитализмнің мануфактура тұрғысында және ең бастысы Италияның жекелеген қалаларында (Венеция, Генуя) 14-15ғғ. пайда болған. Олардың еңбектерінде банк тауар шаруашылығының ерекше институты ретінде тауар шаруашылығының рете кезеңінде, яғни тауар ақша қатынастарының дамуына байланыссыз, ақша айналысын реттеу үшін пайда болған. 15-16ғғ. Венецияда, Генуеде, Миланда, Гамбургте, саудагер клиенттер арасында қолма-қол ақшасыз есеп айырысуларды жүзеге асыру үшін жиробанктер құрылады. Жиробанктер өздерінің клиенттері арасында белгілі салмағы бар бағалы қағаздардан жасалған ақша бірліктері арқылы есеп айырысулар жүргізді. Өздерінің бос ақша қаражаттарын жиробанктер мемлекеттке, қалаларға және артықшылығы бар компанияларға ссудаға береді.
Қазақстан тәуелсіздік алған жылдан бастап экономикада түбегейлі өзгерістер орын алғаны белгілі. Бұл өзгерістердің бәрі нарықтық реформаларды жүргізумен тығыз байланысты. Ал, аталмыш реформаларды жүзеге асыру кезінде үкіметтің алдында көптеген шешімін таппаған түйінді мәселелер тұрды сонда ең басты проблемалардың бірі елімізде тұрақты да сенімді банк жүйесін құру болатын.

2. Указ Президента Республики Казахстан, имеющий силу Закона «О банках и банковской деятельности в Республике Казахстан».
3. Временной положение Национального банка Республики Ка¬захстан "О безналичных расчетах в Республике Казахстан" от 19 ноября 1992г.
4. Закон Республики Казахстан "О вексельном обращении в Рес¬публике Казахстан" от 28 апреля 1997г.
5. Положение №'1 293 "0 лицензировании кастодиальной деятель¬ности на рынке ценных бумаг" от 4 мая 1997г.
6. Мақыш С.Б. Коммерциялық банктер операциялары. Оқу құралы. 2-ші басылымы, қайта өңделген және толықтырылған. – Алматы: ИздатМаркет, 2004.
7. Мақыш С.Б. Ақша айналысы және несие. Оқу құралы/ Жалпы редакциясын басқарған ҚР ҰҒА-ның академигі Сейітқасымов Ғ.С., 2-ші басылым, қайта өңделген және толықтырылған. – Алматы: ИздатМаркет, 2004.
8. Ілиясов Қ.Қ., Құлпыбаев С. Қаржы: Оқулық. І бөлім. – Алматы: 2002.
9. Аяпова Ж.М., Арынов Е.М. Русско-казахский толковый экономический словарь предпринимателя. – Алматы: МВП «Инкар», МЧП «Тулга» 1993.
10. Сабырбаев Б. Экономикалық терминдердің орысша-қазақша түсіндірме сөздігі. – Алматы: Қазақстан, 1993.
11. Т.С. Рахымжанұлы. Экономика, қаржы - несие, банк, салық - кеден, сақтандыру, биржа және кәсіпкерлік, атауларының орысша - қазақша сөздігі. - Алматы : ''Сөздік - Словарь'', 1999.
12. Банковское дело под ред. Лаврушина О.И. М, 1997.
13. Антонов,Пессель–Денежные обращение,кредиты, банки.Москва 1997
14. Абрамова,Александрова – Финансы, денежные обращение и кредит.Москва 1999
15. Борискин – Деньги, кредит, банки.Алматы 1996
16. Долан Э.Д. – Деньги, денежно – кредитная политика.Москва 1998
17. Жуков – Общая теория денег и кредита.Москва 1998
18. Искакова З.Д. – Банк ісі. Алматы 2006
19. Искакова З.Д. Абдильманова Ш.Р. - Банковская система и ее правовые основы.Караганда 1997
20. МадияроваД.М.Основы современного банковского дела.Алматы 1997
21. Маркова О.М. Коммерческие банки и их операции. ЮНИТИ 1994
22. Мақыш Р.Р. Банк ісі.
23. Рит. Э. Коммерческие банки.Москва 1999
24. Роуз.Л.С. Банковский менеджмент.Москва 1995
25. .Роде.З. Банки, биржи, валюта современного капитализма .М: Финансы и статистика 1986
26. Деньги. Кредит. Банки. Под ред. Сейткасимова Г.С. Алматы 1996г.

Пән: Банк ісі
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 30 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

1- тарау. Қазақстан Республикасында банк жүйесінің
қалыптасуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.1. Қазақстан Республикасында банк жүйесінің қалыптасу тарихы және
дамуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2. Банктерді ашу және олардың қызметін
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ...

2- тарау. Банк өтімділігін басқару және
бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..

2.1. Банк өтімділігі және оған ықпал етуші
факторлар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.2. Банк өтімділігін басқару әдістері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..

3- тарау. АТФ Банктің болашаққа жоспары мен стратегиялық
бағдарламалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3.1. АТФ Банктің жетілдіру жолдары мен олардың
мақсаттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ..

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

Қолданылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ...

Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

Кіріспе

Курыстық жұмыстың тақырыбы Банк өтімділігін басқару және талдау
тәсілдері болып табылады.
Банк жүйесінің маңызды элементі - банктер болып табылады. Ежелгі
ғасырлар тарихы кейінгі ұрпаққа банктердің қашан пайда болғаны туралы
ғана емес, сондай-ақ олардың қандай операцияларды орындағандығы туралы да
толық мәлеметтер қалдырмаған секілді.
Кейбір ғалымдардың пікірінше, алғашқы банктер капитализмнің
мануфактура тұрғысында және ең бастысы Италияның жекелеген қалаларында
(Венеция, Генуя) 14-15ғғ. пайда болған. Олардың еңбектерінде банк тауар
шаруашылығының ерекше институты ретінде тауар шаруашылығының рете
кезеңінде, яғни тауар ақша қатынастарының дамуына байланыссыз, ақша
айналысын реттеу үшін пайда болған. 15-16ғғ. Венецияда, Генуеде, Миланда,
Гамбургте, саудагер клиенттер арасында қолма-қол ақшасыз есеп
айырысуларды жүзеге асыру үшін жиробанктер құрылады. Жиробанктер өздерінің
клиенттері арасында белгілі салмағы бар бағалы қағаздардан жасалған
ақша бірліктері арқылы есеп айырысулар жүргізді. Өздерінің бос ақша
қаражаттарын жиробанктер мемлекеттке, қалаларға және артықшылығы бар
компанияларға ссудаға береді.
Қазақстан тәуелсіздік алған жылдан бастап экономикада түбегейлі
өзгерістер орын алғаны белгілі. Бұл өзгерістердің бәрі нарықтық
реформаларды жүргізумен тығыз байланысты. Ал, аталмыш реформаларды жүзеге
асыру кезінде үкіметтің алдында көптеген шешімін таппаған түйінді мәселелер
тұрды сонда ең басты проблемалардың бірі елімізде тұрақты да сенімді банк
жүйесін құру болатын.
Нарықтық қатынастар жағдайында банктер әрбір елдің экономикасының
жағдайының басты индикаторы болып саналады. Тәуелсіздік алғаннан бері 10
жылдық ішінде Қазақстан терең экономикалық дағдарысты және онымен
байланысты барлық тауар мен қызметтерге бағаның бұрын соңды болмаған өсімін
(соның нәтижесі тұрғындардың өмір сүру деңгейінің біршама нашарлауы) кешті.
Өтімділік – банктің сенімділігін қамтамасыз ететін, оның қызметінің
жалпы сипаттамалардың бірі.
Курстық жұмыстың мақсаты - Банк өтімділігін басқару және
талдау , олардың көрсеткіштері , әдістері Коммерциялық банк мысалында
банк баллансын талдап ашып көрсету болып табылады.
Банк өнімділігі – бұл салымшылар мен қарыз берушілер алдында
банктің өз міндеттемелерін уақытында және шығынсыз орындау қабілеттігі.
Банктің міндеттемелерін нақты және потенциалды деп екіге бөлінеді.
Банктің нақты міндеттемелері: талап ету депозиттері, таратылған банкаралық
ресурстар, несие берушілердің қаражаттары түрінде банктің баланысында
көрсетіледі. Ал, потенциалды немесе баланыстан тыс міндеттемелерге: банктен
берген кепіл – хаттар, клиенттерге несие желілерін ашу , т.б. арқылы
көрсетіледі.
Егер коммерциялық банктің борыштық және қаржылық міндеттемелері
уақтысында орындау үшін қолма – қол ақшалай қаражаттар мен басқа да өтімді
активтері болып, сонымен қатар басқа көздерден қаражаттарды тез арада
жұмылдыру мүмкіндігі жеткілікті болса онда, бұл өтімді банк болып табылады.
Курстық жұмыстың құрамы кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан
және қорлданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Бірінші бөлімде Қазақстан Республикасында банк жүйесінің қалыптасуы
қарастырылған.
Екінші бөлімде банк өтімділігі және оған ықпал етуші факторлар және
банк өтімділігін басқару әдістері қарастырылған.
Үшінші бөлімде АТФ Банктің болашаққа жоспары мен стратегиялық
бағдарламалары қарастырылған.
Курстық жұмысты жазу барысында көптеген авторлардың еңбегі
басшылыққа алынды.

1 - тарау. Қазақстан Республикасында банк жүйесінің қалыптасуы

1. Қазақстан Республикасында банк жүйесінің қалыптасу тарихы және дамуы

Кеңес үкіметі тұсында Қазақстан одақтас республикалардың бірі
болғандықтан оның дербес банк-несие жүйесі болған жоқ. Қазақстан
территориясында КСРО – ның орталықтанған банк – несие жүйесінің филиалдары
мен бөлімшелері қызмет көрсетті. Сондықтан Қазақстанда банк жүйесінің
қалыптасуы мен дамуы қазан төңкерісіне дейінгі патшалық Ресейдің және КСРО
– ның банк жүйесінің тарихымен тығыз байланысты.
Ресейдің банк жүйесі батыс елдердің банк жүйесіне қарағанда әлдеқайда
кеш қалыптаса бастап, өз даму жолында бірнеше кезеңдерден өтті. Алғашқы
банктер 18 ғасырдың екінші жартысында мемлекеттік (қазыналық) банк түрінде
пайда болып, 19 ғасырдың аяғы және 20 ғасырдың басында Ресейдің банк жүйесі
негізінен мынадай банк – несие мекемелерінен құрылды:
• мемлекеттік банк (1860 жылы құрылған);
• қоғамдық қалалаық (252 банк) және жер банктері;
• көп буынды жеке банктер: акционерлік банктер, өзара несиелейтін
қоғамдар, коммерциялық банктер, несие – жинақтау серіктестіктері
және т.с.с.
Бұлардан басқа банктік операциялардың көпшілігін жүргізіп, сонымен
қатар жоғары қауіпті операциялар жүргізу үшін клиенттердің қаражатын
тартумен шұғылданатын банктік кеңселер, сауда үйлері, айырбастау дүкендері
болды.
1917 жылы қазан төңкерісінен кейін банк ісін ұйымдастыруды мемлекет
монополиялы түрде өз қолына алып, нәтижесінде жеке коммерциялық банктер мен
басқа несие мекемелері Мемлекеттік банкпен біріктірілді. Сонымен қатар
Кеңес үкіметінің алғашқы жылдарында кооперативтік , жеке, мемлекеттік –
капиталистік, шетел капиталының қатысуымен және басқа банктер құрыла
бастады. 1922 жылы Тұтыну кооперациясының банктері және Өнеркәсіп банкі
құрылды.
1924 жылы акционерлік қоғам үлгісіндегі Сыртқы сауда банкі құрылып,
оның акционерлері мемлекет, кооперативтік және қоғамдық ұйымдар болды. Ол
КСРО – ның Мемлекеттік банкісінің құрамында болып , сыртқы сауда
операцияларын және халықаралық есеп – айырысу жұмыстарын жүргізді. Сөйтіп
1925 жылы КСРО – да Мемлекеттік банк, Өнеркәсіп банкі, Сауда банкі және
Ауыл шаруашылық банкі болды. Сондай – ақ Орталық коммуналды банкі
(Цекомбанк), Кооперативтік банк (Всекобанк) және акционерлік, салалық ,
аймақтық (Қиыр Шығыс, Орта Азия) банктер құрылды. Ұсақ тауарлы өндірістің
дамуына байланысты өзара несиелеу қоғамдары, ауыл шаруашылығын несиелейтін
қоғамдар, жинақ кассалары, несиелік кооперативтер пайда болды.
1927 жылы КСРО Орталық атқару комитеті мен Халық комиссариаты
Кеңесінің "Несие жүйесін құру принциптері туралы" қаулысына сәйкес бүкіл
банк жүйесін тікелей басқару Мемлекеттік банкке тапсырылды. Сол қаулыға сай
маманданған банктер және банктердің проценттік саясат жүргізудегі дербестік
құқығы жойылды. Банктер қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді несие түрлері
бойынша да ажыратылды. 1928 жылы Өнеркәсіп банкі мен Электробанкі бірыңғай
өнеркәсіп пен Электр шаруашылығын ұзақ мерзімді несиені басқа шаруашылық
салаларының бәріне олардың тоқсандық жоспарларына сай Мемлекеттік банк
беруі тиіс болды. Жалпы 1927 – 1929 жылдары банктердің өзіне тән ерекше
қызметі – банктік несие беру жойылып, несие мемлекеттік жоспарлы
қаржыландырудың түріне айналды.
1930 – 1932 жылдары жүргізілген несие реформасы елдегі банк жүйесінің
дамуындағы жаңа кезеңнің басталуы еді. Бұл кездле 1929 жылы қабылданған
халық шаруашылығын өркендетудің бірінші бесжылдық жоспары бойынша елді
индустрияландыру және ауыл шаруашылығын ұжымдастыру мемлекеттік бірыңғай
жоспар бойынша орталықтан қаржыландырылуы қажет еді. Ол үшін ақша қаражатын
қаржы – несие жүйесіне жинақтап, одан соң жоспарлы түрдее шаруашылық
салаларына бөліп беру керек. Бұл міндеттерді оған дейін айналым қаражатын
өз бетімен жоспарсыз бөлумен шұғылданған әр түрлі несие мекемелері орындай
алмады. Онымен қоса ірілі – уақты өнеркәсіп орындары біріне – бірі
коммерциялық несие бергенде есеп – айырысуды вексель берумен жүргізіп, банк
бақылауынан тыс қалды. Іс жүзінде банктің несие алушымен, яғни тауар сатып
алушымен байланысы болмады. Нәтижесінде шаруашылық орындарының бірін – бірі
несиелеуі (яғни коммерциялық несие) тікелей мемлекеттік жоспарлы басқарумен
қайшы келіп, елдегі несие қатынастарын түбегейлі өзгерту қажеттілігін
тудырды.
Несие реформасын жүргізу үшін елде біраз алғы шаралар жүргізілді.
Біріншіден, бұл кезде экономика салдарында біраз жетістіктерге қол
жетті және олардан жеке капитал ығыстырылды. Сөйтіп, 1930 жылы мемлекеттік
сектордың өнеркәсіптегі үлес салмағы 99,1 процентке, көтерме саудада 97,2
процентке, ал бөлшек саудада 86,5 – ке жетті. Ауыл шаруашылығындағы
мемлекеттік және ұжымдық шаруашылықтар тауарлы астықтың 55 процентін
өндірді.
Екіншіден, халық шаруашылығын тікелей мемлекеттік жоспарлы басқару
жүзеге аса бастады. 1928 жылы Халық шаруашылығын өркендетудің бірінші
бесжылдық жоспары дайындалып, олар шаруашылықтың әрбір буынына жеткізілді.
Жоспар кәсіпорынның өндірістік және қаржылық іс - әрекеттерін қамтыды.
Үшіншіден, шаруашылықтың негізгі буыны - өнеркәсіп мекемесі
шаруашылық есепке көшірілді.
Төртіншіден, коммерциялық вексельді айналымнан шығарып, оның орнына
есеп айырысуды тек банк арқылы жүргізудің және қысқа мерзімді несиені тек
банктерде жинақтаудың нәтижесінде 1929 жылдың 1 қарашасында халық
шаруашылығына берген қысқа мерзімді несиенің 80 процентке жуығы банктер
үлесіне тиді.
Сонымен, несие реформасын жүргізу үшін алғы шаралар жасалып, 1930
жылдың қаңтарында несие реформасы жүргізіле бастады. Несие реформасының
мақсаты – несиелеу мен несие – есеп жұмыстарының жаңа түрлерін енгізу.
Несие реформасы төрт кезеңде жүргізіліп, негізгі мына мәселелер
шешілді:
• шаруашылық орындарының бірін – бірі коммерциялық несиелеуін тікелей
банктік несиемен өзгерту;
• мемлекеттік банктің бағытын нығайтатын есеп жұмысының жаңа түрін –
шаруашылық есепті енгізу;
• халық шаруашылығын қысқа мерзімді несиелеу поцесін Мемлекеттік банкке
шоғырландыру. Өндіріс мекемлерінің өзінің және қарызға
алғанқаражаттарының жұмсалу бағыттарын ажырату, шаруашылықты несиелеудің
принциптерін бекіту;
• несие – банк жүүйесін қайта құру, яғни Мемлекеттік банк пен ұзақ
мерзімді несие беретін арнаулы банктердің қызметін ажырату.
Сөйтіп, несие реформасының негізгі мақсаты коммерциялық және жанама
банктік несиелеуді тікелей банктік несиемен алмстыру жүзеге асырылды.
Банктік несие деген несие алушыға, яғни тауар сатып алушы кәсіпорынға
жоғары басқару органының жоспары бойынша тікелей банк беретін несие. Бұл
банктік несиенің коммерциялық несиеден негізгі айырмашылығы.
Дегенмен банктік несиенің бұл артықшылығы несие реформасын жүргізуде
жіберілген қателерге байланысты халық шаруашылығына бірден өзгеріс енгізе
қойған жоқ. Банктің жіберген қателері төмендегілер еді:
• есептесудегі автоматизм (санасыз, тек бұрын қалыптасқан дағды
бойынша істелетін әрекет): жабдықтаушының банкісі сатып алушыға
жіберілген барлық тауарлар үшін ақшаны дағдылы автоматты түрде
аударса, ал сатып алушының банкісі де дәл солай автоматты түрде
оның шотынан түскен тауарлар құнын шығарып отырды; жіберген жүктің
дұрыстығы және шаруашылық органдардың арасындағы келісімнің
орындалуы бақыланған жоқ;
• несие берудегі автоматизм (немесе жоспармен несие беру): жоспардың
нақты орындалуын тексермей – ақ, банк шаруашылық мекемелеріне
жоспарлы түрде несие берді, несиенің мөлшері жоспарды орындау үшін
қажетті айналым қаражатының жалпы жетіспеуіне қарай анықталып,оның
пайдалану мақсаты мен қайтарылу мерзімі көрсетілмей - ақ берілді;
• шаруашылықтардың өзінің және қарызға алған айналым қаражаттарын
ажыратпауы (араластыруы): әрбір шаруашылық мекемесіне банкте бір
шот ашылып, онда өз қаражатының да, банктік несиенің де барлық
кірісі де, шығыны да есептелді, олардың арасындағы ерекшеліктер
көрсетілмеді;
• банктің несиелеу және есеп айырысу реформасын жүргізуге техникалық
дайынсыздығы: ережелер, нұсқаулар, құжаттардың түрлері алдын ала
дайын болған жоқ, сондай – ақ банктің төлем жүргізуге қабылдайтын
құжаттары саны жағынана да қарастырылмады. Есеп айырысудың жаңа
тәртібі бойынша аз сомаға толтырылған құжаттардың тасқынын банк
өңдей алмауының нәтижесінде халық шаруашылығындағы есеп айырысу ісі
қиындап кетті. (12: 21- беттер)
Несие реформасының келесі кезеңдері осы жіберілген кемшіліктер мен
бұрмаушылықтарды жойып, шаруашылық органдарының арасындағы келісім тәртібін
нығайту мен Мемлекеттік банктің ролін күшейтуге арналды.
Сонымен 1930 – 1932 жылдары жүргізілген несие реформасының
қорытындысында жоспарлы экономикаға сәйкес үйлестіру типіндегі несие – банк
жүйесі құрылып, Мемлекеттік банк өндіріс пен тауар айналымын есептейтін
және бақылайтын бірыңғай аппаратқа айналды. Коммерциялық банктердің ролі
төмендеп, кейін елде тек мемлекеттік банктерден тұратын монобанктік жүйе
қалыптасты.
Банк жүйесі көрсететін қызмет белгілеріне қарай қайта ұйымдасып,
қысқа мерзімді несие беретін жалпы мемлекеттік банк және күрделі қаржымен
қамтамасыз ететін маманданған банктер жүйесі құрылды. Бұндай бір буынды
банк жүйесіне : КСРО Мемлекеттік банкі және күрделі қаржымен несиелейтін
төрт Одақтық маманданған банктер - Өнеркәсіп банкі, Ауыл шаруашылық банкі,
Орталық коммуналдық банк, Сауда банк кірді. Сонымен біргеорталық банк
жүйесіне шетел банктерімен кең корреспонденттік қатынастарды ұйымдастыратын
Сыртқы сауда банкі және халықтың бос қаржысын тарту, төлемдерін жүргізумен
мемлекеттің заемдарын орналастыру арқылы халыққа қызмет көрсететін бірыңғай
жалпы мемлекеттік несие мекемесі, яғни жинақ кассалары қарады.
1959 жылы ұзақ мерзімді несие беретін банк жүйесі қайта қаралды. Ауыл
шаруашылық банкі мен Орталық коммуналдық банк таратылып, олардың қызметтері
Мембанкке берілді. Өнеркәсіп банкі мен Сауда банкісінің негізінде күрделі
қаржы беретін Одақтық банк - Құрылыс банкі құрылды. Ол халық
шаруашылығының әр түрлі салаларының (ауыл шаруашылығынан басқа) ұйымдары
мен кәсіпорындарын қаржыландырумен және ұзақ мерзімді несиелеумен
шұғылданды. Осы өзгерістерден кейін 1960 жылдан 1988 жылға дейін КСРО
банк жүйесінің құрамы келесідей болды: Мемлекеттік банк, Мемлекеттік
Құрылыс банкі, Сыртқы сауда банкі және Мембанк құрамына кіретін жинақ
кассалар жүйесі.
Елдің әлеуметтік – экономикалық өркендеуін жеделдету және ақша –
несие қатынастарының маңызын арттыру мақсатында Кеңес Одағы Орталық
Комитетінің Пленумы 1988 жылы 1 қаңтарынан бастап банк жүйесін қайта құру
туралы Қаулы қабылдады. Оған дейін бұрынғы КСРО - да және Шығыс Еуропа
социалистік елдерінде банк жүйесінің құрылымы негізінен бірдей болды. Олар:
елдің эмиссиялық, несие беру, есеп айырысу және кассалық орталығы –
Мемлекеттік банк; күрделі құрылысқа қызмет ететін мемлекеттік банк және
сыртқы сауда – саттыққа қызмет көрсететін Мемлекеттік банк.
Сан жағынан шамалы несие мекемелерінде банк ісін шоғырландыру және
несие беруді, есеп жүргізуді, мемлекеттік валюталық монополияны жоспарлы
ұйымдастыру негізінде банктерді басқаруды орталықтандыру сияқты ерекше
нышандар сол кездегі барлық социалистік елдердің банк жүйесіне тән еді.
Дамыған мемлекеттердің банк жүйесінің әр буыны атқаратын көптеген банктік
қызметтерді бұл елдерде тек Мемлекеттік банк атқарды. Шын мәнінде
Мемлекеттік банк жан – жақты қызмет көрсететін әмбебап несие институты
ретінде болды.
Шаруашылық механизмінің жалпы бағыты – банктердің құрылымы мен ондағы
қызметкерлер санын анықтайтын басты фактор. Бір банктік жүйе – басқаруды
қатал орталықтандыру мен шоғырландырудан шыққан нәтиже. Ал монополизмді
бұзу концепциясы, экономиканы басқаруды жергілікті жерлерге беру бірнеше
дербес банктердің құрылуына себеп болады. Бастапқыда осы жолды бұрынғы
соцтиалистік елдер - Венгрия, Қытай, Югославия – таңдап алды. Әлемдік
тәжірибеде орталық банкпен қатар көптеген жеке және мемлекеттік емес несие
институттарының (коммерциялық, кооперативтік, арнаулы және басқа) қызмет
істеу үлгісі кең тараған.
Сөйтіп 1988 жылы қаңтарынан бастап КСРО – да банк жүйесін түбегейлі
өзгертетін реформа жүргізіле бастады. Оның алғашқы кезеңінде елдегі
Мемлекеттік банк пен Құрылыс банкінің негізінде мемлекеттік банкпен қатар 5
салалық мемлекеттік маманданған банктер құрыла бастады. Олар:
• КСРО Мемлекеттік банкі; оның міндеті - "банктердің банкісі" ретінде
елдің ақша айналымын ұйымдастыру. Ол бұрынғыдай мекемелер мен
ұйымдардың кассалық және несие – есеп қатынастарын жүргізбейді, оның
клиенті - маманданған мемлекеттік банктер;
• КСРО Өнеркәсіп банкі; Оның міндеті - өндіріс, құрылыс, транспорт,
байланыс салаларындағы негізгі жұмыстарды несиелеу және олардың есеп
айырысу жұмыстарын жүргізу;
• КСРО Аграрлы - өнеркәсіптік кешендерінің мекемлері мен ұйымдарына
қызмет көрсету;
• КСРО Тұрғын үй және әлеуметтік банкі – ол тұрғын үй шаруашылығы мен
әлеуметтік салалар мекемлеріне қызмет көрсету үшін құрылды;
• КСРО Жинақ банкі – ол бұрынғы жинақ кассаларын біріктіру арқылы
құрылған, оның негізгі міңдеті – халыққа қызмет көрсету;
• КСРО Сыртқы экономикалық банкі – ол бұрынғы Сыртқы сауда банкінің
негізінде қайта құрылған банк. Оның міндеті – экпорт – импорт
операцияларын ұйымдастыру және ол бойынша есеп жүргізу, сыфртқы
экономикалық байланыстағы шаруашылық орындарын несиелеу , жинақ
валюталық жоспардың орындалуын бақылау, елдің валюта ресурстарын тиімді
пайдалану, халықаралық валюта және несие нарығында операция жүргізу
жұмыстарын қамтамасыз ету.

2. Банктерді ашу және олардың қызметін ұйымдастыру
ҚР-дағы коммерциялық банктер өз қызметінде 1995 жылы 30 наурызда
қабылданған ҚР ҰБ және 1995 жылдың 31 тамызында қабылданған ҚР-ғы
банктер және банктік қызмет туралы ҚР заңдарын басшылыққа алады.
Коммерциялық банктер банктік жүйенің екінші деңгейін білдіреді. Олар
банктік ресурстарды шоғырландыра отырып, заңды және жеке тұлғаларға кең
көлемде банктік операциялар мен қаржылық қызметтерді жүзеге асырады.
Қазіргі коммерциялық банктер жүйесі 1990 жылдың аяғынан бастап
қалыптасты, яғни қазақстандық банктік жүйенің небары 14 жыл тарихы бар.
Коммерциялық банктердің соңғы 8 жылдағы сандық құрамы 2.2 кестеде
көрсетілген.
Лицензияның өзіндік стандартты формасы бар және онда коммерциялық
банктердің айналысатын қызмет түрі жазылады.Қазақстандағы берілетін
лицензияның дамыған шетелдерден айырмашылығы әмбебаптығы болып табылады.
Банктік операцияларды жүзеге асыруға алатын лицензиядан басқа ҚР ҰБ
валюталық операцияларды жүзеге асыруға Бас лицензия алады. Бас валюталық
лицензия оларға өз қызметін жүзеге асыруға қажетті саналатын банктер
қатарыменкорреспонденттік қатынастар орнатуға, сондай-ақ дамыған шетелдерде
өз филиалдары мен өкілеттігін ашуға құқық береді.
Сонымен қатар, Қазақстандық коммерциялық банктерге бағалы металдармен
операцияларды жүзеге асыру үшін ҚРҰБ лицензия береді.
1995 жылдың 31 тамызында қабылданған ҚР-дағы банктер және банктік
қызмет туралы ҚР заңына сәйкес ҚР банкті ашу немесе оның қызметін
ұйымдастыру мынадай үш кезеңнен тұрады:
1. Банк ашуға ҰБ рұқсат алу;
2. Әділет Министрлігінде мемлекеттік тіркеуден өту;
3. Банк операцияларын жүргізуге ҰБ лицензия алу.
Банк ашу үшін рұқсат алуға берілген өтініш 3 ай әрі кеткенде 6 ай
мерзімі ішінде ҰБ қаралады.
ҰБ банк ашуға рұқсат беру өтініштердің есебін жүргізеді.
Сонымен қатар, ҚР-дағы екінші деңгейдегі банктер өз қызметін жүзеге
асыру барысында филиалдарын, өкілдіктерін, жинақ кассаларын, сондай-ақ
еншілес банктерін аша алады.
Банктің филиалы-филиал туралы ережеде немесе лицензияда көрсетілетін
банктік операцияларды жүзеге асыруға құқылы және өзінің дербнес
бухгалтерлік балансы бар, заңды тұлға болып табылмайтын банктік мекеме. (
18: 17- беттер)
Банктің өкілдігі-банктік операцияларды жүзеге асырмайтын, яғни банктің
тапсырмасымен және оның атынан әрекет ететін банктің орналасқан жерінен тыс
орналасқан, заңды тұлға болып табылмайтын банктің құрылымдық бөлімшесі.
Еншілес банк-жарғылық капиталдың елу пайыздан астамы бас банкке
тиесілі және өзінің дербес бухгалтердік балансы бар заңды тұлға.
Есеп айырысу-кассалық бөлімі (жинақ кассасы) – Қазақстан аумағында
банктік операциялардың жекелеген түрлерін орындайтын, филиал немесе
өкілеттік мәртебесі жоқ, заңды тұлға емес, ҰБ келісімі негізінде құрылатын
банктік аумақтық бөлімшесі.
Қазақстандағы банктік заңдарға сәйкес банкті тіркеуге алу үшін
жарияланған жарғылық қордың 50%-тен кем емес бөлігі акция, облигация,
ақшалай қаражат, бағалы металдар басқа да материалды құндылықтармен
(ғимарат, техника, автокөлік) төленуге тиіс. Ал қалған сомасы, яғни 50%-ке
жуығы жыл бойына салынуға тиіс.
ҚР-ның Конституциясына және заңдарына сәйкес банк емес несие мекемелері
өзінің негізгі немесе қосымша қызметтері ретінде депозиттер қабылдауға құқы
жоқ. Сондай-ақ өзінің атауында, құжатттарында, хабарландырулар мен
жарнамаларында банк деген сөзді, ия болмаса депозиттер қабылдап, басқа
банктік операциялар жүргізеді немесе банк ісіне аудиторлық бақылау
жүргізеді деген ұғым қалыптастырылатын туынды сөздерді қолдануға тыйым
салынады. Бұл тыйым ҰБ-ке, банктердің филиалдары мен өкілдіктеріне,
халықаралық қаржы ұйымдарына қолданылмайды. ҰБ-тің лицензиясыз жүзеге
асыралған банк операциялары жарамсыз деп табылады.
Егер банк мемлекеттік банк болмаса және банкпен мемлекет өзара
міндеттеме алмаған жағдайда банктермен мемлекет бір-бірінің
міндеттемелеріне жауапты емес.
Банк жүйесінің екінші деңгейдегі банктер өз қызметтерін үйлестіру,
ортақ мүдделерді қорғау және білдіру, бірлескен жобаларды ісіне асыру,
сондай-ақ басқа да ортақ мақсаттарын орындау үшін банктік ассоциациялар
және одақтар құруға құқылы.
Ассоциациялар коммерциялық ұйымдар емес. Оларды банк жүйесіндегі
бәсекелестікті шектеу, процесттік мөлшерді реттеу, несие беру және басқа
банктік қызметтер жағдайларын үйлестіру мақсатында қолдануға болмайды.
Банктер Қазақстанның кез-келген жерінде және оның шекерасынан тыс
жерлерде өзінің еншілес банктерін, филиалдарын және өкілдіктерін ашуына
болады.
Банктер алғашында ұсынушы акциясын шығаруға құқы жоқ жабық типті ақ
формасында ұйымдастырылады. Егер банк ҰБ-тің депозит қабылдауға берген
лицензиясын алғаннан кейін бір жыл ішінде үздіксіз шығынсыз қызмет істеп
және ақша формасында несие беріп, сондай-ақ жыл бойы ҰБ бекіткен лимиттер
мен міндетті нормаларды орындаған жағдайда ашық типті а-қ болып қайта
құрылғаннан кейін қандай да болсын қосымша артықшылығы болмайды немесе олар
басқа акционерлерге қарағанда қандай да бір қосымша міндет атқармайды.
Банк құрушы заңды немесе жеке тұлға Ұлттық банкке банк ашуға рұқсат
алу үшін өтініш беруі керек. Арызға келесі құжаттар қоса тіркеледі:
- жаңадан құрылатын банктің құрылтай құжаттары; құрылтай шарты, жарғысы,
жарғыны қабылдаған және банктің органдарын бекіткен хаттама;
- құрылтайшылар туралы мағлұмат, құрылтайшы-заңды тұлғаның соңғы екі
жылдағы бухгалтерлік балансы, құрылтайшылардың қаржылық жағдайлары
туралы аудиторлық фирманың қорытындысы;
- егер құрылтайшылардың біреуі немесе одан көбі ҚР-ның резиденті
болмаған жағдайда: сол мемлекеттің мемлекеттік немесе қадағалау
органының ҚР-ның резидент-банкісінің жарғылық қорына қатысуға берген
жазбаша рұқсаты.
Ұлттық банк- банк ашуға рұқсат беру үшін қажет басқа да қосымша
құжаттарды сұрап алуы мүмкін.
Банк құрылтайшылар шарты негізінде құрылып, өзінің жарғысына сай
қызмет атқарады. Банк құру туралы құрылтайшылар шартында шаруашылық
серіктестіктері туралы заңда қарастырылған мәліметтерден басқа міндетті
түрде төмендегі анықтамалар болуы керек:
- құрылтайшылар туралы мәліметтер, оның ішінде олардың әрқайсысының
толық фирмалық атауы және тұрған мекені, сондай-ақ оларды мемлекеттік
тіркеуден үшін- аты, азаматтығы, тұрған жері және басын куәландыратын
құжаттағы белгілер.
- акцияның мөлшері, категориясы және көрсетілген құны туралы мәліметтер.
Банктің жарғылық қоры оның міндеттемелерін қамтамасыз етіп, банктік
операциялар жүргізудің негізгі көзі болып саналады. Алғашқы ол (
мемлекеттік банкті қоспағанда ) акция сату есебінен, ия болмаса
құрылтайшылардың жарнасынан қалыптасады.

2- тарау. Банк өтімділігін басқару және бағалау

2.1. Банк өтімділігі және оған ықпал етуші факторлар

Өтімділік – банктің сенімділігін қамтамасыз ететін, оның қызметінің
жалпы сипаттамалардың бірі. (6: 87- беттер)
Банк өнімділігі – бұл салымшылар мен қарыз берушілер алдында банктің өз
міндеттемелерін уақытында және шығынсыз орындау қабілеттігі.
Банктің міндеттемелерін нақты және потенциалды деп екіге бөлінеді.
Банктің нақты міндеттемелері: талап ету депозиттері, таратылған банкаралық
ресурстар, несие берушілердің қаражаттары түрінде банктің баланысында
көрсетіледі. Ал, потенциалды немесе баланыстан тыс міндеттемелерге: банктен
берген кепіл – хаттар, клиенттерге несие желілерін ашу , т.б. арқылы
көрсетіледі.
Егер коммерциялық банктің борыштық және қаржылық міндеттемелері
уақтысында орындау үшін қолма – қол ақшалай қаражаттар мен басқа да өтімді
активтері болып, сонымен қатар басқа көздерден қаражаттарды тез арада
жұмылдыру мүмкіндігі жеткілікті болса онда, бұл өтімді банк болып табылады.
Банк өтімділігі аталған барлық міндеттемелерді, сонымен бірге болашақта
пайда болуы мүмкін міндет – темелерді уақытында орындауын сипаттайды.
Міндеттемелерді орындау үшін кассадағы және корреспонденттік шоттардағы
(Орталық банкте және басқа коммерциялық банктерде) қалдықтарымен
сипатталатын банктік ақшалардың барлығы; қолма – қол ақшаға тез айналатын
активтер; банкаралық нарықтан немесе Орталық банктен алынатын банкаралық
несиелер сияқты қаражат көздері пайдаланды.
Осы аталған қаражат көздерін пайдалану банк үшін шығыстарымен
байланысты болмау керек. Мысалы, өтімді қаражаттардың көзі ретінде бағалы
қағаздарды немесе басқа активтерді сату қалыпты тәртіпте алдын ала келісіп
қойған шарттардың негізінде жүзеге асырылуы керек.
Банк өтімділігі мынадай қызметтерді атқарады:
- депозиттерді алу мен несиелерге байланысты сұранысты қанағаттандыру;
- тиімділік тәуекелін азайту және банктің сенімділігін қамтамасыз ету;
- активтерді зиянсыз сату;
- таратылған қаражаттары бойынша төлей алмау тәуекелі үшін сыйақы
мөлшерін шектеу
Банк өтімділігінің екі формасы, яғни міндеттемелерді өз уақытында
және шығынсыз орындалуы көптеген ішкі және сыртқы факторлардың ықпалымен
анықталады.
Ішкі факторлар қатарына мыналар жатады:
- банк капиталының базасы;
- банк активтерінің сапасы;
- депозиттердің сапасы;
- сыртқы қаражат көздеріне орташа тәуелдігі;
- мерзімі бойынша активтер мен пассивтердің өзара сәйкестігі;
- сауатты менеджмент;
- банк жоғары дәрежелі беделі.
Банк капиталының базасы – бұл салымшылар қаражаттары мен депозиттеріне
кепіл беретін және олардың мүдделерін қорғайтын меншікті капиталдың
жеткілікті мөлшерін сипаттайды. Меншікті капиталдың көзіне: жарғылық
капитал және әр түрлі мақсаттар үшін бағытталған банктің басқа да қорлары
жатады. Банктің меншікті капиталы неғұрлым жоғары болса, оның өтімділігі
соғұрлым жоғары болады.
Банк активтерінің сапалылығы мынадай төрт критерийлермен анықталады
өтімділік, тәуекелдік, табыстылық пен диверсификация.
Активтердің өтімділігі – бұл қарыз алушының міндеттемелерді өтеу немесе
осы активтерді сату арқылы олардың қолма – қол ақшаларға айналу қабілеті.
Активтердің өтімділік дәрежесі олардың айналымына байланысты. Ақшалай
формадағы банктің активтері төлем қызметін орындауға бағытталған.
Активтер тәуекелі критерийі, олардың ақшалай формаға айналдыру кезінде
шығындарға ұшырау мүмкін – дігін сипаттайды. Активтердің тәуекел дәрежесі,
олардың әр түрлі үшін ерекше көптеген факторлармен анықталады. Мысалы,
ссудалық тәуекел қарыз алушының қаржылық жағдайына, қарыз көлеміне, беру
мен өтеу тәртібіне, т.б. факторларға байланысты.
Банк активтердің тәуекелі неғұрлым жоғары болған сайын, банктің
өтімділігі соғұрлым төмен болады.
Активтердің табыстылығының критерийі ретінде: активтердің жұмыс жасау
қабілеті, тиімділігі, яғни табысты әкелу қабілеті, сонымен қатар банктің
дамуы үшін қаражат көзін табу және банктің капитал базасын нығайту
қабілеті. Табыстылық дәрежесі бойынша активтер: табыс әкелетін және табыс
әкелмейтін болып екіге бөлінеді.
Активтердің диверсификациясы критерийі банктің ресурстарын әр түрлі
орналастыру аялары бойынша бөлу дәрежесін сипаттайды. Активтерді
диверсификациялау көрсеткіштері мынадай: ресуртарды орналастыру бағыттары
бойынша банк активтерінің құрылымы, объектілер мен субъектілері бойынша
несиелік жұмсалымдардың құрлымы; бағалы қағаздар портфелінің құрылымы,
валюталар құрылымы; корреспонденттік және несиелік қатынастарда болатын
басқа банктердің құрлымдық құрамы. Активтер неғұрлым көп
диверсификацияланса, соғұрлым банктің өтімділігі жоғары болады.
Банк өтімділігін анықтайтын фактор – банктің депозиттік базасының
сапалылығы. Депозиттік базаны мерзімді депозиттік және жинақ салымдары,
есеп айырысу және ағымдағы шоттардағы қаражаттары ретінде банкте
жинақталған заңды және жеке тұлғалардың қаражаттары құрайды. Депозиттердің
сапалылығының басты критерийі олардың тұрақтылығын сипаттайды.
Депозиттердің тұрақты бөлігі неғұрлым көп болса, банктің өтімділігі
соғұрлым жоғары болады. Депозиттердің тұрақты бөлігінің көбеюі банктің
өтімді активтерге мұқтаждығын азайтады. Талап етілгенге дейінгі дипозиттер
жоғары тұрақтылыққа ие, өйткені бұл депозиттердің түрі сыйақы мөлшер –
лемесіне байланыссыз. Банкте осы депозит түрінің көп болуы банктің қызмет
етудің сапалылығы мен жылдамдығы, банктің клиентке жақын орналасуы сияқты
факторларға байланысты. Ал, мерзімді және жинақ депозиттеріндегі
қалдықтары тұрақтылықтың ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.