Сауат ашу кезеңі - бала тілінің дамуы процесіндегі ең жауапты да күрделі кезең

Жоспар
Кіріспе

КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасы — көп ұлтты мемлекет. Оның негізгі заңында «Мемлекет ұлтаралық қарым-қатынас тілі мен басқа да тілдердің қолданылу аясын сақтауға кепілдік береді, олардың еркін дамуына қамқорлық жасайды», — делінген.
Үздіксіз өсіп отырған ғылыми-техникалық прогресс жағдайында баланың ой-өрісін барлық жағынан кенейтіп, оның интеллектісін дамытып, ғылым негіздерін сапалы түрде менгеруге көмектеспейінше, оқушыны келешекте коғам өміріне белсене қатысуға даярлау мүмкін емес. Қазіргі білім мазмұнының стандарты бойынша жасалынып отырған бастауыш сыныптарға арналған жаңа бағдарламалар мазмұны бұған дәлел бола алады.
Зерттеу объектісі - бастауыш мектеп окушыларынъң тіл дамыту процесі.
Зерттеу пәні - сауат ашу кезеңіндегі тіл дамыту әдістемесі.
Зерттеу мақсаты - сауат ашу кезеңіндегі тіл дамыту жұмысының әдістемесін ғылъми тұрғыдан негіздеп жасау және оның тиімділігін тәжірибе (эксперимент) арқылы анықгау.
Зерттеу болжамы. Сауат ашу барысындағы тіл дамыту -әдістемесі оңтайды жасалса, онда оқушылардың дүние танымын кеңейтумен бірге өз ойларын жүйелі түрде баяндауға, байланыстырып сөйлеу дағдыларын берік қалыпггастыруға мүмкіндік береді.
Зерттеу міндеттері:
-бастауыш сыныптарда тіл дамыту жұмысын жүргізуге қатысты ғылыми әдебиеттерге (педагогикалық, психологиялық) және бұрын жарық көрген оқу'лықгар (осы уақытға дейін жарық көрген "Әліппе" оқулығы) мен оқу бағдарламаларын тілін дамыту мәселесі тұрғысынан талдау;
-сауат ашу барысында жүргізілетін тіл дамыту жұмыстарының көлемін, мазмұнын, жүйесін анықгау;
-озат мұғалімдер тәжірибелерін зерттеп, қолданылып жүрген тиімді әдіс-тәсілдерді саралап, жинақгау;
-сауат ашу кезеңінде тіл дамыту жұмыстарын жүргізудің ғылыми негізделген әдіс-тәсілдер жүйесін жасап, оны тәжірибеде колдану;
- сауат ашу кезеңінде жүргізіліп келе жатқан тіл дамыту жұмыстарын жетілдіре түсу мақсатымен қазіргі қолданылып жүрген оқу бағдарламалары мен оқулықтарды жетілдіруге ғылыми негізделген ұсыныстар әзірлеу.
Зерттеудің әдіснамалық негіздері: ұлы философтар мен ПСИХО-лингвист ғалымдардың ойлау мен сөйлеудің өзара тығыз байланыста дамитындығы туралы, сондай-ақ тілдің танымдық және қарым-қатынастағы ролі жайлы кағидалары.
Зерттеу әдістері: теориялық әдіс, баяндау әдіс, статистикалык әдіс, тексеру әдісі, оқушылардың іс-әрекет нәтижелерін талдау әдісі.

Пән: Педагогика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 30 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
3
1. САУАТ АШУ КЕЗЕҢІ — БАЛА ТІЛІНІҢ ДАМУЫ ПРОЦЕСІНДЕГІ ЕҢ
ЖАУАПТЫ ДА КҮРДЕЛІ КЕЗЕҢ
5
1.1 Бастауыш сынып оқушыларының ауызша және жазбаша тілдерін
дамыту жолдары
5
1.2 Бастауыш сынып оқушыларының тілдерін дамытудағы қойылатын
негізгі талаптар
8
1.3 Тіл білімін дамытудағы негізгі қайшылықтарды жою жолдары
13
1.4 Сауат ашу кезеңінде жүргізілетін тіл дамыту жұмыстарының жүйесі 17
ҚОРЫТЫНДЫ
26
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
28
ПРАКТИКАЛЫҚ ЖҰМЫС
30

КІРІСПЕ

Қазақстан Республикасы — көп ұлтты мемлекет. Оның негізгі заңында
Мемлекет ұлтаралық қарым-қатынас тілі мен басқа да тілдердің қолданылу
аясын сақтауға кепілдік береді, олардың еркін дамуына қамқорлық жасайды, —
делінген.
Үздіксіз өсіп отырған ғылыми-техникалық прогресс жағдайында баланың
ой-өрісін барлық жағынан кенейтіп, оның интеллектісін дамытып, ғылым
негіздерін сапалы түрде менгеруге көмектеспейінше, оқушыны келешекте коғам
өміріне белсене қатысуға даярлау мүмкін емес. Қазіргі білім мазмұнының
стандарты бойынша жасалынып отырған бастауыш сыныптарға арналған жаңа
бағдарламалар мазмұны бұған дәлел бола алады.
Зерттеу объектісі - бастауыш мектеп окушыларынъң тіл дамыту процесі.
Зерттеу пәні - сауат ашу кезеңіндегі тіл дамыту әдістемесі.
Зерттеу мақсаты - сауат ашу кезеңіндегі тіл дамыту жұмысының
әдістемесін ғылъми тұрғыдан негіздеп жасау және оның тиімділігін тәжірибе
(эксперимент) арқылы анықгау.
Зерттеу болжамы. Сауат ашу барысындағы тіл дамыту -әдістемесі оңтайды
жасалса, онда оқушылардың дүние танымын кеңейтумен бірге өз ойларын жүйелі
түрде баяндауға, байланыстырып сөйлеу дағдыларын берік қалыпггастыруға
мүмкіндік береді.
Зерттеу міндеттері:
-бастауыш сыныптарда тіл дамыту жұмысын жүргізуге қатысты ғылыми
әдебиеттерге (педагогикалық, психологиялық) және бұрын жарық көрген
оқу'лықгар (осы уақытға дейін жарық көрген "Әліппе" оқулығы) мен оқу
бағдарламаларын тілін дамыту мәселесі тұрғысынан талдау;
-сауат ашу барысында жүргізілетін тіл дамыту жұмыстарының көлемін,
мазмұнын, жүйесін анықгау;
-озат мұғалімдер тәжірибелерін зерттеп, қолданылып жүрген тиімді әдіс-
тәсілдерді саралап, жинақгау;
-сауат ашу кезеңінде тіл дамыту жұмыстарын жүргізудің ғылыми
негізделген әдіс-тәсілдер жүйесін жасап, оны тәжірибеде колдану;
- сауат ашу кезеңінде жүргізіліп келе жатқан тіл дамыту жұмыстарын
жетілдіре түсу мақсатымен қазіргі қолданылып жүрген оқу бағдарламалары мен
оқулықтарды жетілдіруге ғылыми негізделген ұсыныстар әзірлеу.
Зерттеудің әдіснамалық негіздері: ұлы философтар мен психо-лингвист
ғалымдардың ойлау мен сөйлеудің өзара тығыз байланыста дамитындығы туралы,
сондай-ақ тілдің танымдық және қарым-қатынастағы ролі жайлы кағидалары.
Зерттеу әдістері: теориялық әдіс, баяндау әдіс, статистикалык әдіс,
тексеру әдісі, оқушылардың іс-әрекет нәтижелерін талдау әдісі.

1. САУАТ АШУ КЕЗЕҢІ — БАЛА ТІЛІНІҢ ДАМУЫ ПРОЦЕСІНДЕГІ ЕҢ ЖАУАПТЫ ДА
КҮРДЕЛІ КЕЗЕҢ
1.1 Бастауыш сынып оқушыларының ауызша және жазбаша тілдерін дамыту
жолдары

Бұл кезенде, бірішіден, мектеп табалдырығын жаңа ашқан оқушының
алдында дұрыс сөйлеуге қажеттілін міндеті тұрады. Бұрын бала ойын кезіңде
ата-анасымен немесе кұрдастарымен қарым-қатынас жасау барысында жағдайға
қарай, яғни қалауы бойынша сөйлейтін болса, енді оқу процесі, сабақтан
тапсырма оны сөйлеуге мәжбүр етеді. Бұл — психологиялық және педагогакалық
тұрғыдан мұғалімнен ерекше шеберлікті қажет ететін процесс.
Екіншіден, сауат ашу кезеңінде оқушының ауызша тілінің дамуымен бірге
жазбаша тілін дамьггу жұмыстары да жүргізіле бастайды. Алғашқы кезде оқушы
сөйлемді жарым-жартылай құрыш, кірме сөздері немесе ауызекі тілде айтылатын
6асқа да сөздерді араластырып сөйлей беретін болса, сауат ашу кезеңінде
оқушының сөзі әдеби нормаға сәйкес болуы талап етіле бастайды. Оқушы да
бірте-бірте өз ойын анық, дәл, түсінікті жеткізу қажеттігін ұғынады. Яғни
олар класындағы сыныптасыньн сөзін, біртіндеп өз сөзін байқап, қатесіз
сөйлеуге тырысады.
Үшіншіден, сауат ашу кезеңінде диалопы сейлеумен қатар монолопы
сөйлеу түрі қолданылатындығы белгілі. Бірақ оқушылардың ауызекі тілін
дамыту үшін сөйлеуге көбірек назар аудару қажет. Себебі оқушы монологты
сөйлеуде суретің мазмұнын, тапсырманы қалай орындағанын, өзінің алған
әсерлерін толық баяндап айтып беруге дағдыланады.
Төртіншіден, сауат ашу кезеңінде оқушы алташ рет өз әңгімесінің
сөзден, сөз тіркесінен, сөйлемнен тұратынын ұғына бастайды, яғни сөйлеу
материалдарын саналы түрде тану процесі басталады.
Бесіншіден, әдіскер ғалымдар мен педагогтардың бақылауынша, оқушының
сөздік қорының ең кауырт дамитын кезеңі - сауат ашу кезеңі. Мектеп
табалдырығын аттаған бала оку құралдарына, мектеп жабдықгарына, ішкі оқу
тәртібіне байланысты жаңа сөздерді естіп, оларды күнделікті қолданылысына
енгізуге мәжбүр болады. Ал бұған "Әліппе" оқулығындағы суреттерге, әрбір
дыбысты үйретуге, әліппе кезеңінде берілетін жаңа сөздерді қоссақ, оқушының
сөздік қоры мен дағдысында пайда болатыны түбегейлі өзгерістердің ауқымын
аңғару қиын емес. Жоғарыда айтылғандардың бәрі - психологиялық,
дидактикалық және әдістемелік тұрғыдан қарағанда өте күрделі цроцестер.
Осыған байланысты диссертациялық еңбегімізде сауат ашу ке-зеңінде
жүргізілетін тіл дамыту жұмыстарының әдістемесін зертгеу қажеттілігіне
тоқталдық, Алайда қойылып отырған проблеманың
ауқымдылығы бізден ең алдымен оның бұрын-сонды қай бағытта
зерттелетндігін жан-жақты талдауды қажет етеді.
Қазақ даласында оқу-ағарту ісін ұйымдастыру, қазақ балаларының
сауатын ашу, тілін дамыту мәселелеріне арнап алғаш рет ғылыми еңбек жазған
ағартушы-ғалым - Ы.Алтынсарин. Ұлы ағартушының өзіміз қарастырып отырған
зерттеуімізге қатысты пікірлері мен ұстанған принциптері "Қазақ
хрестоматиясы" оқулығынан, жоғарғы орындарға бағыттаған халық ағарту
мәселелері туралы ескертпелерінен, достары мен таныстарына жазған
хаттарынан, "Орыс тілін қазақтарға үйретудің бастауыш кұралы" атты
әдістемелік еңбегінен анық байқалды.
"Орыс тілін қазақтарға үйретудің бастауыш құралы" еңбегінін
құрылымынан өз зерттеу тақырыбымызға қатысты үш түрлі тұжырым жасауға
болады.
Біріншіден, әңгіме қазақ балаларының орыс тілінде сауатын ашу туралы
больш отырғанымен, сол кездің өзінде-ақ сөз мағыналарын білмейтін, сөздік
қоры жүйеленбеген оқушыны жазуға және оқуға үйретудің қиындығы өткір мәселе
ретінде қойылған.
Екіншіден, сөздік қоры мағынасына қарай шартты түрде сегіз топқа
бөлініп, жүйеге түсірілген. Демек, Ы.Алтынсаринді оқушылардың сауат ашу
кезеңінде білуге тиісті сөздік қорын анықгап, көлемін айқындауға талпыныс
жасаған қазақ топырағындағы тұңғыш әдістемеші ретінде атап өтуге толық
құқымыз бар.
Үшіншіден, аталған кітапта қазақ балаларының назары ана тіліндегі
синонимдік, антонимдік құбылыстарға алғаш рет аударылды. Мысалы: көйлек,
жейде - рубашка, жақсы - хороший, жаман - дурной т.б.
Достары мен таныстарына жазған хаттарында сауат ашу кезеңінде
берілетін білімнің тиянақты болуын, оңайдан қиынға қарай бірте-бірте
күрделене түсу қажеттілігін, үйрететін жаңа сөздерді дұрыс .айтып, жаза
білгенше оқушыларға мұқзият меңгертуге тура келетінін, ол сөздерді арнайы
дәптерге жазғызудың, яғни сөздік жұмысын жургізудің маңыздылығын баса
көрсеткен.
Қазақ тіл білімі мен оны окыту әдістемесінін негізін қалаушы
А.Байтұрсынұлы да сауат ашу кезеңіндегі тіл дамытыу жұмыстарьш жүргізу
мәселесіне көп көніл бөлген. Ғұлама ғалым әдістемелік енбектерінде
оқушылардың сауат ашу ісі оқушылардың өздері бұрыннан меңгерген сөз
мағаналары туралы түсініктеріне сүйенше жүргізілуі қажеттілігін қайта-қайта
пысықтайды. Сондай-ақ ол тілі дамыған баланың ойы да тез дамыитынын ескере
отырып, дидакти-калық тапсырмалар жинағы "Тіл жұмсарда" сауат ашу барысында
тіл дамыту мақсатына арналған жатгығуларды көбірек ұсынады.
1.2 Бастауыш сынып оқушыларының тілдерін дамытудағы қойылатын
негізгі талаптар

Зерттеудің көкейкестілігі. Қазақстан республикасының тәуелсіз елге
айналып, әлемдік өркениеттін, дәстүрлі арнасымен қауырт даму жолына түсуі,
қазақ тілінің мемлекеттік тіл мәртебесіне ие болуы халыкқа білім беру
жүйесіне, оның ішінде бастауыш және орта мектептегі оқу-тәрбие пропесіне
қойылатын талаптарды күрделендіре түсті. Қазіргі жалпы білім беретін мектеп
жан-жақты дамыған, зиялылық (интеллекті) деңгейі мен практикалық машығы
заман талабына сай жеке тұлғаларды оқытып, тәрбиелеуі тиіс.
Әрбір жеке тұлғаның бойындағы жетістіктің де, олқылықтың да негізі
бала кезде, оның ішінде бастауыш мектепте берілетін білім мен дағдыға
байланысты болатыны белгілі. Көрнекті орын психологы Л.С.Выготский баланың
жеке тұлға ретінде қалыптасу процесі бірнеше кезеңге бөліп қарастырады:
1) жаңа туған нәрестенің жаны пайда болғаннан кейінгі кезең;
2) тәй-тәй басып, тік жүре бастағаннан кейіңгі кезең;
3) алғаш сөйлеу дағдысын меңгере бастағанан кейінгі кезең;
4) белсенді ойнау кезеңі;
5) мектеп есігін ашқаннан кейінгі кезең;
6) он екі жасқа толғаннан кейінгі кезең;
7) жасөспірімдік пісіп-жетілу кезеңі.
Жоғарыда аталған әр кезеңді, аталған әрбір оқиғаны баланың даму, жеке
тұлға ретінде.калыптасу жолындағы "шағын секірістерге" балайтын ғалым,
әсіресе, алғащқы сөйлеу дағдысын меңгеру мен мектеп табалдырығын аттау
оқиғаларына ерекше маңыз береді.
"Адам ата-анадан туғанда есті болмайды: естіп, көріп, ұстап, татып
ескерсе, дүниедегі жақсы, жаманды танидыдағы, сондайдан білген, көргені көп
болған адам білімді болады,"- деген ұлы Абай өсиеті менез үлының алғаш
сейлеген күнін оның рухани туған күні ретінде атап өткісі келген белгілі
неміс педагогы И.Г.Фихтенід пікірі де жеке тұлғаның қалыптасуы мәселесін
арнайы зерттеген Л.С.Выготскийдің жоғарыдағы ғылым тұжырымдарымен үндесіп
жатыр.
Осы тұрғыдан баланың "мектеп есігін ашқан кезеңінде" оның қолына
қалам ұстатып, сауатын ашудың ең күрделі әрі жауапты жұмыс екені белгілі.
Ал осы жастағы окушылардың тілін дамыту мәселесінің одан да маңызды жұмыс
екендігі талас туғызбаса керек.
Тіл дамыту жұмысын мектептерде белгілі бір жүйемен жүргізу
қажеттілігіне, балалардың ойлап ауызша, жазбаша білдіруге үйретудін
маңыздылығына ағарту ісінің көптеген қайраткерлері (Ф.И.Буслаев,
К.Д.Удпшский, НА.Корф, В.И.Водовозов және т.б.) аса мән берген.
Тіл дамыту жұмысының теориялық жөне практикалық мәселелерін атақты
әдіскерлер (К.Б.Бархин, Н.М.Соколов, М.А.Рыбникова, Е.И.Тихеева және т.б.)
өз зерттеу еңбектерінің арқауы етті.
Тіл дамыту проблемасы белгілі психологтар П.П.Блонский, С.А-
Рубинштейн, Б.Г.Ананьев, Н.И.Жинкин және т,б. еңбектерінде қарастырылды.
Қазақ бастауыш мектептерінде оқыту ісінің негізін қалаған
ағартушығалымдар (Ы.Алтынсарин, А.Байтүрсынүлы және т.б.) әдістемелік
еңбектерінде оқушылардың сауат ашу кезеңінде сөздік қоры мен сөйлеу
дағдысын қалыптастыруға баса назар аударды.
Сауат ашу кезеңіндегі оқушылардың ойлау және сөйлеу қабілеттерін
дамыту мәселелері Т.ПІонанүлының, Ж Аймауытовтың, М.Жұмабаевтың
еңбектерінде қозғалды.
Кейінірек қазақ тілін оқьпу әдістемесін зерттеуішілер Қ.Жұбанов,
Ғ.Бегалиев, С.Жиенбаев, Ш.Сарыбаев, И.Ұйыкбаев т.б. сауат ашу кезеңіндегі
тіл дамыту жұмыстары әдістемесін арнайы зерттеу объектісі ретіңде талдамаса
да, өз еңбектерінде бұл мәселеге тоқталып өтті.
Мектепке дейінгі жастағы балалар мен бастауьпп сынып оқушыларының
тілін дамьггу мәселелері М.Жұбанова, С.Рахметтова, К.Бозжанова,
Б.Баймұратова, Р.Әміров, Т.Әбдікәрімова, Г.Уәйісова т.б. ғылыми-әдістемелік
еңбектерінде арнайы зерттелінді.
Әдіскер ғалым М.Жұбанованың "Мектепте сауат ашудъщ ме-тодикасы"
тақырыбында зерттеу жұмысының жүргізілгеніне 30 жылдан аса уақыт өтті. Сол
уақытан бері өмірдің сұранысын да," оқу-тәрбие жұмыстары мазмұнының да
біршама өзгергенін есептемегеннің өзінде, бұл еңбекте сауат ашу кезеңінде
жүргізілетін тіл дамыту әдістемесін арнайы зерттеу мақсаты алға қойылмаған.
Ал бастауыш мектептегі тіл дамыту әдістемесінің ауқымды мәселедерін
зерттеуге арналған профессор С.Рахметованың еңбектерінде сауат ашу
кезеңіндегі тіл дамыту жұмысына егжей-тегжейлі талдау жасауға мүмкіндік
болмағаньг белтілі.
Сондықтан бүгінгі тақда бастауыш мектеп оқыту жүйесінде мынадай
қайшылықтар бар екендігі анық байқалып отыр.
-Қазақстан Республикасының жаңадан қабылдаған "Бастауыш білім беру
тұжырымдамасынша" сәйкес бастауыш сыныптарда меңгертілетін білім, білік,
дағдылардың деңгейіне қойылатын мемлекеттік стандарт талабы мен бұрынғы оқу
бағдарламаларының арасында сауат ашу кезеңінде оқушълардың тілін дамыту
жұмыстарын тиімді әдістемемен қамтамасыз ету қажеттілігі мен оның іс
жүзілік тұрғыда жасалмауы арасында;
Бастауыш білім берудің мазмұны мен әдіс-тәсілдерін жақсарту,
жетілдіру балалардың ақыл-ойының дамуына жақсы өсер етумен бірге, олардын
ой-өрісін кеңейтуге мүмкіндік туғызады.
Білім мазмұнының стандарты бастауыш оқудың теориялық дәрежесін
арттыру, окушыларды жан-жақты дамыту үшін қолайлы жағдайлар жасайды.
Дегенмен де, оқытудың дәрежесі өз-өзімен проблемаларды шеше алмайды, істің
нәтижелі болуы мұғалімдердің теориялық білімді сабақ процесінде қалай іске
асырумен тікелей байланысты.
Ұйғыр мектептеріне арналып, біраз әдістемелік еңбектер жарық
көргенімен, бастауыш сыныптарда окушының тілін ғылыми жағынан дамыту
жөнінде арнайы ғылыми жағынан зерттеу жұмыстары аз.
Тілді білу — ұлтаралық қарым-қатынасты, ұлтаралық мәдениетті
жақсартады. Әрбір халықтың ғасырлар бойы жасаған мәдениетін, оның озық
үлгілерін таныту арқылы баланы сол ұлтқа құрметпен карауға тәрбиелеумен
бірге, оның тілге деген сүйіспеншілігін оятады.
Бүгінгі танда Республикада ұйғыр тілін оқып-үйрету міндеті өзінің
көптеген шешімдерін күтуде. Сондай істердің бірі — оқушының тілін дамыту,
оның әдістемесін жасау.
Окушының тілің дамыту әдістемесі тақырыбын зерттеу барысында әдіскер-
ғалымдардың ғылыми-зерттеу жұмыстарына шолу жасадық. Бұл ретте ЬІбырай
Алтынсарин қазақ халқының оқу-ағарту ісінің бастауы кезеңінде тұрғаны, оның
өз еңбектерінде оқушының сөздік қорын молайтын, тілін дамытуға, халык тілін
білуге, атап айтқанда, баланың тілін дамытуға айырықша мән бергенін
көреміз.
Сондай-ақ қазақ тілін оқыту әдістемесінің негізін салған ғалым Ахмет
Байтұрсыновтың да тіл дамыту мәселесіне ерекше көніл бөлгендігі, бұл іске
жұмбақ, жанылтпаш, мақал-мәтелдер сияқты ауыз әдебиеті үлгілерін кеңінен
пайдаланғанына назар аударуға болады.
Қазақ ғалымдарының арасынан психология мен педагогика ғылымдарына
орай еңбек жазған Мағжан Жұмабаев тіл табиғатына зор баға берді. Бала
тілінің дұрыс өркендеуінің бірінші шарты балаға жақпайтын сөз үйретпеу
керек. Екінші — баланы өз тектес балалармен бірге ойнату керек. Ал енді
баланың тілін шын дұрыс жолға салатын, дұрыстайтын, байытатын мектеп —
дейді.
Көптеген көрнекті психологтар ой мен тілдің байланысына ерекше көңіл
бөледі. Ойлауды сөзден бөлуте болмайды. Сондықтан да балалардың тілін
дамыту әрқашан ой операцияларын орындаумен бірге қарастырылады. Оқушылардың
салыстыра, топтастыра, жүйелей, корытынды шығаруы, олардың ауызша және
жазбаша сөзінің логикалық дәлдігінен, бейнелілігінен көрінеді. Окушылардың
сөздік қорын байытумен байланысты жүргізілген жұмыстарда балалардың ұқсас
ерекшеліктері мен жеке бас ерекшеліктері, олардың зейін, ерік, қиял т. б.
әрекеттері ескеріледі. Сондықтан, окудың алғашқы күнінен бастап-ақ баланы
тыңдай білуге, онай тапсырмаларды орындауға дағдыландырылды. Олардың
зейіндері заттарды бақылаумен қатар әріптерден сөз кұрау арқылы жетілдіріп
тәриеленеді.

1.3 Тіл білімін дамытудағы негізгі қайшылықтарды жою жолдары

Бұл қайшылықтардың шешімін іздестіріп табу біздің зертгеу
тақырыбымызды айқындап берсе, жоғарыда айтылған мәселелер диссертация
тақырыбын "Бастауыш мектептегі сауат ашу кезенінде жүргізілетін тіл дамыту
жұмыстарының әдістемесі" деп таңдауымызға негіз болды.
Зерттеу кезеңдері:
Бірінші кезенде (1992-1994 жылдар) тақырып анықталып, зерттеу
проблемасына сәйкес философиялық, психологиялык, педагогикалық еңбектерге
теориялық талдау жасалып, зерттеудің ғылыми аппараты анықталды.
Ғұлама ғалымның 1912 жылдан 1925 жылға дейін 7 рет басылып шыққан
"Оқу құралы" мен 1925 жылғы жазған "Жаңа әліп-биі" зерттеу жүмысында
окушылардың ойы мен тілін дамыту, байланыстырын сөйлеу дағдыларын
қалыптастыру мәселелері тұрғысынан жан-жақты қарастырылады.
Диссертацияда бастауыш мектеп оқушыларының тілін дамыту мәселесі 30-
50 жылдары жарық керген әдістемеші ғалымдар (Т.Шонанұлы, Ғ.Бегалиев,
С.Жиенбаев т.б.) еңбектерінде басқа да өзекті-проблемалар қатарында күн
тәртібіне қойылтандығы айтылып, талданады.
Бастауыш сынып оқушыларының тілін дамыту жұмыстарының тұтас ғылыми
жүйесін зерттеген С.Рахметованың, тіл дамытудың кейбір мәселелерін
зерттеген Б.Баймұратова, Т.Әбдіхәрімова, Г.Уәйісовалардың еңбектеріне де
талдау жасадық.
Сондай-ақ қазақ тілінде жазылған "Әліппе" окулықгары мен оқу
бағдарламалары сауат ашу барысында окушылардың тілін дамыту жұмыстарын
жүргізуді қамту тұрғысынан жан-жакты талданып, ондағы жетістіктер мен
кемшіліктер атап керсетілді. Озат мұғалімдер тәжірибесі, сауат ашу
кезеңінде оқушылардың тілін дамыту мақсатымен жүргізілетін жұмыстардың
түрлері, "Әліппені" тамамдаған окушылардың байланыстырын сөйлеу
дағдысындағы кемшіліктер, олардың себептері анықталды.
Қазақ мектептерінің - бастауыш сыныптарында жүргізілетін тіл дамыту
жұмыстарын жүйелеп, кешенді зерттеу жұмысын атқарып шыққан проф.
С.Рахметова бұл жүмыстарды төмендегідей құрамдас бөліктерге бөледі:
1. Сөздік жұмысы.
2. Сөз тіркесі және сөйлеммен жұмыс.
3. Байланыстырып сөйлеуге үйрету жұмысы.
Ғалым осы жұмыстардың әрқайсысына теориялық тұрғыдан талдау жасай
отырып, олардың бір-бірімен байланыстылығына тоқталады. "Бұл жұмыстар бір-
бірімен байланыстырыла қатар жүргізіледі. Әсіресе байланыстыра сөйлеуге
үйрету жұмыстарында қалған екеуінде (сөздік және сөз тіркесі мен сөйлем
құрау жұмысында) үйренген білім, дағды, шеберліктері ұштасады, яғни ойлау,
жүйелеу, текст құрастыру, материал жинау, сондай-ақ графико орфографиялық
шеберліктері іске асырылады". Ғалымның осы тұжырымы қазіргі қазақ
мектептерінің бастауыш сыныптарындағы тіл дамыту сабақтарын оқыту барысында
негізгі жүйе ретінде басшылыққа алынып, жақсы нәтижелерге қол жеткізуге
негіз болып жүр. Алайда, біздің пікірімізше, жалпы бастауыш мектепте тіл
дамыту жұмысы мен сауат ашу кезеңіндегі тіл дамыту жұмысы бірдей емес. Оның
үстіне бүгінгі тандағы 1-сыныпқа түскен оқушылардың сөздік қоры мен сөйлеу
дағдысының мүлде төмен дәрежеде екенін көріп отырмыз.
Біздің мақсатымыз - нақты сауат ашу кезеңінде жүргізілетін тіл дамыту
жұмыстарының әдістемесін жасау.
Бүгінгі бастауыш ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.