Дайын өнім есебі туралы
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
Негізгі бөлім
1.тарау.Дайын өнім есебі
1.1 Дайын өнім түсінігі және есебі ... ... ... ... ... ... ... ... .4
1.2 Сатып алынған тауарлардың есебі мен
бағалауы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
2.тарау.Дайын өнімді шығару мен өткізудің есебі
2.1 Сатылған дайын өнімнің өзіндік құнының
есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .19
2.2 Дайын өнімді(жұмысты,қызметті) сатумен бай.
ланысты шығындар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
2.3 Дайын өнімді (жұмысты,қызметті) сатудан
түскен кірістер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
Пайдаланылған әдебиеттер тізім ... ... ... ... ... ... ... ... ...27
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...28
Негізгі бөлім
1.тарау.Дайын өнім есебі
1.1 Дайын өнім түсінігі және есебі ... ... ... ... ... ... ... ... .4
1.2 Сатып алынған тауарлардың есебі мен
бағалауы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
2.тарау.Дайын өнімді шығару мен өткізудің есебі
2.1 Сатылған дайын өнімнің өзіндік құнының
есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .19
2.2 Дайын өнімді(жұмысты,қызметті) сатумен бай.
ланысты шығындар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
2.3 Дайын өнімді (жұмысты,қызметті) сатудан
түскен кірістер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
Пайдаланылған әдебиеттер тізім ... ... ... ... ... ... ... ... ...27
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...28
“Дайын өнім есебі” тақырыбына курстық жұмыс жазылды. Осы курстық жұмысты жазу барысында төмендегі авторлардың еңбегі қолданылды: Радостовец В.К, Радостовец В.В, О.И Шмидттің “Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп”, Қ.К Кеулімжаев, З.Н Әжібаева, Н.А Құдайбергенов, А.Ә Жантаеваның “Қаржылық есеп”, “Бухгалтерлік есеп және аудит” журналы, “Большой экономический русско – казахский словарь”, Радостовец В.К “Финансовый и управленческий учет на предприятий” және т.б.
Курстық жұмыстың негізгі өзектілігі: Дайын өнім – негізгі және қосалқы цехтарының сатуға арналған өнімі болып табылады. Яғни, дайын өнім кәсіпорынның белгілі бір цикл аралығында өндіріп, нарықта сатуға әзір тауарлар мен қызметтерінің жиынтығы. Ол қазіргі таңда нарықтық экономиканың негізгі құраушы көзі болып отыр. Дайын өнімді сату арқылы нарықта әрекет ететін үш субъект те (мемлекет, тауар өндіруші және тұтынушы) өз қажеттіліктерін қанағаттандырады.
Курстық жұмыстың негізгі өзектілігі: Дайын өнім – негізгі және қосалқы цехтарының сатуға арналған өнімі болып табылады. Яғни, дайын өнім кәсіпорынның белгілі бір цикл аралығында өндіріп, нарықта сатуға әзір тауарлар мен қызметтерінің жиынтығы. Ол қазіргі таңда нарықтық экономиканың негізгі құраушы көзі болып отыр. Дайын өнімді сату арқылы нарықта әрекет ететін үш субъект те (мемлекет, тауар өндіруші және тұтынушы) өз қажеттіліктерін қанағаттандырады.
1.Радостовец В.К, Радостовец В.В, Шмидт О.И “Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп” - Алматы: Центраудит – Казахстан, 2003
2. Қ.К. Кеулімжаев, З.Н. Әжібаева, Н.А. Құдайбергенов, А.Ә Жантаева “Қаржылық есеп” – Алматы: Экономика, 2001
3. “Бухгалтерлік есеп және аудит” журналы №2 2001ж.
4. С.Р.Тоқсанбай ”Большой экономический русско- казахский словарь” – Алматы,1999
5.”РадостовецВ.К.”Финансовый и управленческий учет на предприятии” – Алматы, 2002
6. В.Л Назарова «Шаруашылық жүргізуші субъектілер бухгалтерлік есеп» - Алматы, 2005
7. «Бухгалтерлік есеп және аудит» журналы, №4 2003ж
8. «Учет готовой продукций и таваров, переданных на консигнацию» №4 1998г
9. Радостовец В.К, Радостовец В.В, Шмидт О.И “Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп” - Алматы: Центраудит – Казахстан, 2003
10.Қ.К. Кеулімжаев, З.Н. Әжібаева, Н.А. Құдайбергенов, А.Ә Жантаева “Қаржылық есеп” – Алматы: Экономика, 2001
11. С.Р.Тоқсанбай ”Большой экономический русско-казахский словарь” – Алматы,1999
12. ”РадостовецВ.К.”Финансовый и управленческий учет на предприятии” – Алматы, 2002
13. “Бухгалтерлік есеп және аудит” журналы, 2003 №10
2. Қ.К. Кеулімжаев, З.Н. Әжібаева, Н.А. Құдайбергенов, А.Ә Жантаева “Қаржылық есеп” – Алматы: Экономика, 2001
3. “Бухгалтерлік есеп және аудит” журналы №2 2001ж.
4. С.Р.Тоқсанбай ”Большой экономический русско- казахский словарь” – Алматы,1999
5.”РадостовецВ.К.”Финансовый и управленческий учет на предприятии” – Алматы, 2002
6. В.Л Назарова «Шаруашылық жүргізуші субъектілер бухгалтерлік есеп» - Алматы, 2005
7. «Бухгалтерлік есеп және аудит» журналы, №4 2003ж
8. «Учет готовой продукций и таваров, переданных на консигнацию» №4 1998г
9. Радостовец В.К, Радостовец В.В, Шмидт О.И “Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп” - Алматы: Центраудит – Казахстан, 2003
10.Қ.К. Кеулімжаев, З.Н. Әжібаева, Н.А. Құдайбергенов, А.Ә Жантаева “Қаржылық есеп” – Алматы: Экономика, 2001
11. С.Р.Тоқсанбай ”Большой экономический русско-казахский словарь” – Алматы,1999
12. ”РадостовецВ.К.”Финансовый и управленческий учет на предприятии” – Алматы, 2002
13. “Бухгалтерлік есеп және аудит” журналы, 2003 №10
ЖОСПАР
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .3
Негізгі бөлім
1-тарау.Дайын өнім есебі
1.1 Дайын өнім түсінігі және
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ...4
1.2 Сатып алынған тауарлардың есебі мен
бағалауы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...6
2-тарау.Дайын өнімді шығару мен өткізудің есебі
2.1 Сатылған дайын өнімнің өзіндік құнының
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ..19
2.2 Дайын өнімді(жұмысты,қызметті) сатумен бай-
ланысты
шығындар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .20
2.3 Дайын өнімді (жұмысты,қызметті) сатудан
түскен
кірістер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
22
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .25
Пайдаланылған әдебиеттер
тізім ... ... ... ... ... ... ... .. ... .27
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .28
Кіріспе
“Дайын өнім есебі” тақырыбына курстық жұмыс жазылды. Осы курстық
жұмысты жазу барысында төмендегі авторлардың еңбегі қолданылды: Радостовец
В.К, Радостовец В.В, О.И Шмидттің “Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп”, Қ.К
Кеулімжаев, З.Н Әжібаева, Н.А Құдайбергенов, А.Ә Жантаеваның “Қаржылық
есеп”, “Бухгалтерлік есеп және аудит” журналы, “Большой экономический
русско – казахский словарь”, Радостовец В.К “Финансовый и управленческий
учет на предприятий” және т.б.
Курстық жұмыстың негізгі өзектілігі: Дайын өнім – негізгі және
қосалқы цехтарының сатуға арналған өнімі болып табылады. Яғни, дайын өнім
кәсіпорынның белгілі бір цикл аралығында өндіріп, нарықта сатуға әзір
тауарлар мен қызметтерінің жиынтығы. Ол қазіргі таңда нарықтық экономиканың
негізгі құраушы көзі болып отыр. Дайын өнімді сату арқылы нарықта әрекет
ететін үш субъект те (мемлекет, тауар өндіруші және тұтынушы) өз
қажеттіліктерін қанағаттандырады.
Курстың жұмыстың мақсаты: Дайын өнімді шығару мен өткізуге байланысты
кәсіпорынның тапқан табысы мен шығысын есепке алу.
Осы мақсатқа жету үшін төмендегідей міндеттер орындалды:
- Дайын өнімге жалпы түсінік беру;
- Оның есебін жүргізу;
- Сатып алынған тауарлардың есебі мен олардың бағалану маңызын анықтау;
- Сатылған дайын өнімнің өзіндік құнының есебіне кеңінен тоқталу;
- Дайын өнімді (жұмысты, қызметті) сату бойынша шығындарды есепке ала
отырып терең зерттеу.
І тарау. Дайын өнім есебі.
1.1. Дайын өнім түсінігі және есебі
Дайын өнім негізгі және қосалқы цехтарының сатуға арналған өнімі.
Дайын өнімнің өндірісте жасалғаны, оның біртұтастығы, стандартпен немесе
техникалық шарттарға сәйкестігі, техникалық бақылау (сынау) қызметінен
өткендігі, паспорты, сертификаты (яғни сапасы) және басқадай
құжаттармен куәландырылғаны, қоймаға тапсырылғаны, тапсырыс
берушілердің қабылдап алған және басқа да жайлары - міндетті түрде
актімен рәсімделеді.
Дайын өнімді есептеу үшін 1320 Дайын өнім деп аталатын активті
инвентарлық (мүліктік) шот пайдаланады. Дайын өнім кәсіпорынның айналым
қаражатының құрамына кіреді және ол қаржылық есеп беруде нақты
өзіндік құны бойынша көрініс табады.
Дайын өнімнің нақты өзіндік құны есептік кезең (ай) аяқталғаннан
кейін ғана анықталады. Ағымдағы есептік кезеңде өнім тұрақты түрде
қозғалыста (шығару, босату, жөнелту, сату) болады, сондықтан өнім
ағымдағы есеп үшін есептік бағасы бойынша шартты түрде бағаланады,
ол үшін (есептік бағасы үшін) дайын өнімнің өткен айдағы нақты
өзіндік құны, тіркелген бағасы пайдалануы мүмкін.
Есептік кезеңнің соңында ауытқудың пайызы мен сомасын есептеу
жолымен шығарылып, оның есептік бағасын нақты өзіндік құнына дейін
жеткізеді.
Ауытқудың пайызы мен сомасы ай ішінде түскен және ай басындағы
өнімнің қалдығынан есептелінеді. Ауытқу кәсіпорынның экономикасын
немесе артық жұмсалғанын көрсетеді, олар да дайын өнімнің шотында
есептелінеді: экономикасы (үнемделгені) – қызыл жазумен, ал артық
жұмсалғаны - әдеттегі (дағдылы) – жазумен жазылады.
Ауытқудың пайызын келесі формула бойынша есептейді:
Ауытқудың Ауытқу сомасы
пайызы = қалдық + есептік құны бойынша түскен түсімдер х 100%
Дайын өнімді қабылдау - тапсыру накладной бойынша немесе өнімді
шығару жиынтығы бойынша өндірістен қоймаға кірістеледі.
Қабылдау тапсыру құжаты (накладнойы) цехта екі дана етіп
жазылады. Дайын өнімді қоймаға тапсырғаннан кейін, накладнойдың бір
данасы қоймада, екіншісі цехта қалады. Экономиканың әр түрлі
салаларында қабылдау тапсыру құжатының (накладнойының) арнайы (немесе
арнаулы) бланкілері қолданылуы мүмкін. Солардың біреуі жоғарыда
келтірілді.
Қабылдау тапсыру құжаты аспаптық, радиотехникалық
кәсіпорындарында, жаппай және сериялық өндірістерде, басқа да өнеркәсіп
салаларында өндіріс есебінің тапсырыстарын есептеу үшін қолданылады.
Қабылдау - тапсыру құжатын өнімді шығару көрсеткіштермен қатар,
өнімді өткізу үшін де пайдаланады. Бұл нысан жекелеген тапсырыс
берушілердің бірлесіп әкелінген үлкен номенклатурада дайындалатын
өнім тетіктерін есепке алу үшін де қолданылады.
Өндірістік тапсырмалардың орындалу барысын жедел байқап отыру
үшін және шығарылған дайын өнімнің құнын жедел есептеп отыру үшін
өнеркәсіптің барлық салаларында Өнім шығару жиынтығы деген құжаттың
нысаны қолданылады.
Қоймаларда дайын өнім есебін, материалдар есебі сияқты қойма
есебінің карточкаларында жүргізіледі. Айдын аяғында карточкалардағы
шығарылған қалдықтарды қойма меңгерушісі дайын өнім қалдықтарының
кітабына көшіреді. Дайын өнімнің кірісі мен шығысы жөніндегі құжаттар,
оның тізімдемесімен (реестірімен) бірге бухгалтерияға түседі.
Дайын өнімнің кірісі мен шығысы жөніндегі құжаттарды тапсыру
тізімінің деректерін келіп түсуіне қарай дайын өнімнің жинақтау
есебінің жинақ ведомысына есептік топтар бойынша шығарады. Жинақ
ведомосының деректерін дайын өнім қалдықтарының кітабымен салыстырып
тексереді, бұл қойма есебінің бухгалтерияда жүргізілетін синтетикалық
есебімен бірдей болып шығуын қамтамасыз етеді.
Айдын аяғында есеп беру калькуляциясын жасағаннан кейін, барлық
өнімнің нақты өзіндік құны және нақты өзіндік құны мен жоспарлы
өзіндік құнының арасындағы, немесе нақты өзіндік құны мен
кәсіпорынның келісімді бағалары бойынша есептелген өзіндік құнының
арасындағы айырмашылықтары анықталады. Дайын өнім шығарғаны туралы
синтетикалық деректері 1320 дайын өнім шотының дебетіне жинақталып,
8010 Негізгі өндіріс, 8020 Қосалқы өндіріс және 8000 Өз өндірісінің
шала өнімдері деген (егер шала өнімдердің немесе фабрикаттарының бір
бөлігі сату үшін шығарылса) шоттарының кредитіне көрініс табады.
1.2. Сатып алынған тауарлардың есебі мен бағалауы
Тауар - материалдық бұйымдар, олар тұтыну немесе пайдалану үшін
сатып алынады. Сатып алынған тауарлардың есебі үшін 222 Алынған
тауарлар және 223 Басқа да тауарлар шоттары қолданылады. Бұлар
мүліктік – активті шоттар. 222 – шотты негізінен сауда, қоғамдық
тамақтандыру, жабдықтандыру - сату, делдалдық және сыртқы экономикалық
ұйымдар пайдаланады.
Тауарды бағалау есептік бағаны таңдау болып табылады, яғни
бағаның көмегімен тауар кірістеледі және есептен шығарылады. Бұл ретте
сату бағасы да, сатып алу бағасы да пайдалануы мүмкін. Есептік бағаны
таңдау шаруашылық жүргізуші субъектінің есептік саясатында тіркеледі,
ол шаруашылық жүргізуші субъектінің бірыңғай тауарларына қатысты
үйлестірілуі керек.
Сатып алынған құны өзіне: сатып алу құнын, баж салығын,
комиссиялық марапаттауын; жабдықтандырушыларға, делдал ұйымдарға төлейтін
төлемдерін; транспорттық дайындау және басқа да шығыстарын, яғни
алынған запастармен тікелей байланысты шығыстарын енгізеді. Сауда
жеңілдіктерін, артық төленген сомаларын және басқа да осы тәріздес
түзетулерін, әкелінген шығындарды анықтау кезінде шегеріледі. Көтерме
сауда кәсіпорындарында тауардың сатып алынған құны, әдетте, есептік
баға ретінде бола алады.
Сату бағасы - бұл тауардың сол бойынша ең соңғы тұтынушыға
сатылатын бағасы. Сату (бөлшек) бағасының құрамына мыналар кіреді:
- сатып алынған құны - бұл құжаттармен қуатталған (шоты, тауарлы
транспорттық накладнойы, кедендік декларациясы) тауардың
жабдықтаушылардан атып алынған құны;
- акциз - бұл тек кейбір тауар түрлеріне белгіленеді: алкоголь
өнімдеріне және темекі бұйымдарына, жеңіл автомобильдерге, зергерлік
бұйымдарға т.б.; акциздің мөлшерлемесін үкімет белгілейді, проценттік
деңгейде тауардың құнына бөліп немесе натуралды түрде оның физикалық
көлеміне бөліп анықтайды, ал алкогольдік өнімдер бойынша акциздің
мөлшерлемесі оның құрамындағы спиртке тәуелді есіп белгіленуі мүмкін;
- қосылған құн салығы – келесі мөлшерлеме бойынша әртүрлі тауар
түрлеріне белгіленеді: 0 % (нольдік пайыз бойынша) – экспортталған
тауарларға (заңда қаралғандардан басқасы), 12 %- барлық тауар түрлері
бойынша (ҚҚС - босатылғандардан басқасы);
- сауда үтемесі – бұл бөлшек сауда кәсіпорындарының шығысын жабу
үшін және сату операцияларынан табыс алуға арналған үстеме.
Дегенмен де, көптеген бөлшек сауда магазиндері тауарды сауда
үстемесі бойынша есеп, сату (бөлшек) бағасы бойынша ескереді. Бұл
жауапты тұлғаның жауапкершілігінен туындайды, егер де тауар жетіспей
қалған жағдайда, сол тауарды өткізуіне тура келеді.
Келіп түскен тауарды есепке алу айтарлықтай қиындық туғызбайды,
өйткені келіп түскен тауардың әрбір партиясы тиесілі құжаттармен
рәсімделеді (шоттармен, тауарлы - транспорттық накладноймен т.б.
құжаттармен). Қоймадағы тауардың шығысы да үлкен мәселе туғызбайды,
өйткені әрбір босатылған тауар үшін тиісілі құжаттар жазылады. Қиындық
тек, бөлшек сауда магазиндерінде сату барысында пайда болады. Бұның
басты себебі: сатып алынған тауардың сомасына тек бақылау -
кассалық машинасынан алынған чек беріледі, онда сатылған тауардың
сату бағасы бойынша құны көрсетіледі, бірақ бір күнде қанша тауар
сатып алынған бағасы бойынша сатылғаны туралы мәлімет көрінбей
қалады. Ол мынадай есептеу жолымен шығарылады:
Сатылған Жұмыс күнінің Сатып алынған Жұмыс соңына
тауардың құны басына сатып бағасы бойынша
сатып
сатып алынған = алынған бағасы + түскен тауарлардың
- алынған
бағасы бойынша бойынша тауардың құны
бағасы бша
қалдығы
қалған тауардың
қалдығы
Бұл кезде қалдықтың деңгейін тұрақты түрде түгелдеудің көмегімен
анықтауға тура келеді, ал ол көп уақытты қажет етеді. Басқадай
жағдайда, қалдықтың деңгейін анықтау мүмкін емес.
Көптеген бөлшек сауда кәсіпорындарында тауар есебін
ұйымдастырудың күрделі жағдайынан алшақ болу үшін тауарлардың сату
бағасы бойынша есеп әдісін пайдаланады. Өйткені, ол сатылған тауардың
есептік бағасы бойынша сомасын жеңіл анықтауға мүмкіндік береді, ол
үшін бүкіл сомадан чек бойынша жиынтық сомасын алып тастаса, айырмасы
саудадан түскен түсім болып саналады. Осы жағдайда, тауардың да
қалдығын кез келген кезеңге анықтау мүмкіндігі туады. Бұл тәсіл тек
қана көтерме саудаға тән деп ойлауға болмайды, оны бөлшек саудамен
айналысатын кәсіпорындар да штрих кодтарының көмегімен жүзеге
асыруына болады. Штрихтық кодтар, әдетте, он үш саннан (цифрдан)
тұрады, оның алғашқы екеуі өнімді - дайындаушы (немесе өнімді сатушы)
мемлекетін көрсетеді; келесі бесеуі - өнімді әзірлеуші - кәсіпорынды,
одан кейінгі бесеуі - тауарға сипаттама береді (атауы, мөлшері т.б.)
және ең соңғы біреуі - бақылаушы болып саналады.
Магазинге тауап келіп түскен кезде оның атауы, айрықша белгісі,
саны және сатып алынған бағасы туралы ақпарат көшірме (сканирующей)
қондырғысының арқасында компьютердің жадында сақталады. Одан әрі
қарай тауарды сату кезінде компьютер қандай тауардың қандай санда
(мөлшерде) сатылғаны туралы мәліметті тіркейді, осының негізінде,
сатылған тауардың сатып алынған құнын анықтайды. Тауардың есептен
шығарылғаны туралы ақпараттар, егер ол ресми құжатталмаса немесе
компьютерде тіркелмесе, онда ол туралы мәліметті түгелдеудің
көмегімен алынады.
Кейбір тауарлар өзінің техникалық себептері бойынша штрихтық
кодтауға жатпайды (қалам, қаламсап т.б.), онда олардың сатып алу
бағасын жоғарыда көрсетілген формула бойынша анықтайды.
Есептік құнын таңдау - алынған құны бойынша немесе сату құны
бойынша мәселенің шаруашылық жүргізуші субъекті үшін де маңызы зор.
Осы мақсатта бухгалтерлік есеп стандартында төрт әдіс қарастырылған:
- арнайы (тұтастай) идентификациялау әдісі;
- орташа өлшемдік құн әдісі;
- ФИФО әдісі - запастарды алғашқы сатып алынғандардың бағасы
бойынша бағалау әдісі;
- ЛИФО әдісі - запастарды соңғы сатып алынғандардың бағасы
бойынша бағалау әдісі.
Бұл аталған әдістердің қолдану тәртібі жоғарыда Тауарлы -
материалдық құндылықтардың есебі деген тарауда толығымен
қарастырылған болатын.
Бөлшек сауда кәсіпорындарында бухгалтерлік есепті ұйымдастырудың
ерекшеліктері. Бөлшек саудадағы тауарлардың 222 Алынған тауарлар
шотында жүргізіледі, оған мынадай субшоттары ашылады.
2221 субшоты – Бөлшек сауда кәсіпорындарының қоймаларындағы
тауарлар, онда бөлшек сауда кәсіпорындарының қоймаларындағы сақталып
тұрған тауарлар есепке алынады. Есеп дайын өнім және материалдар есебі
сияқты санына және құнына қарай, сатып алу бағалары бойынша
жүргізіледі.
2222 субшоты – Бөлшек саудада сату үшін алынған, сатып алынған
тауарлар, онда материалдық жауапты адамдардың (аға сатушылардың, бөлім
меңгерушілердің т.б.) жауапкершіліктерінде тұрған тауарларды есепке
алады. Есепке алу бағалары бойынша (сатып алу бағасы, ҚҚС және сауданың
үстеме бағасы қосылады) жүргізіледі. Есепке алу сол тауардың құны
бойынша жүргізіледі.
2223 субшоты (тауардың үстеме бағасы). Бұл субшотта сату үшін
берілген тауарлардың барлық түрі (тауар топтары бойынша сараланып)
белгіленген мөлшердегі үстеме бағасы бойынша есепке алынады. Соның
нәтижесінде сатуға берілген тауарлардың бағасы үстеме бағасынан асып
түседі. Тауарлар сатылғаннан кейін тауардың үстеме баға қызылмен
жазылып, олардың құнын кемітеді; үстеме баға кәсіпорынның тауарларды
сатқаннан тапқан табысы болып табылады. Сатылған тауардың үстеме бағасын
белгіленген үлгі бойынша есептен шығарады.
2224 субшоты – Тауар бағасына қосылған құн салығы. Бұл субшотта
сатуға берілген тауар бағасына енгізілген ҚҚС сомасы көрсетіледі. Тауар
бағасына үстеме бағасы мен ҚҚС қосылады да, сөйтіп ол тауардың
сатылу құнын құрайды (қалыптастырады). Осы бағалар бойынша тауарлар
тұтынушыларға және басқа сатып алушыларға сатылады.
Тауарлар сатылғаннан кейін тауар бағасы ҚҚС сомасынан
тазартылады, яғни табыс сомасы шығарылады, ол үшін ҚҚС сомасын
қызылмен жазады. ҚҚС жалпы табыстан есептелінеді де, тауарлар түскен
және кірістелген кезде шегерімге қойылған (331 – шоттың дебеті)
сомаларды алып тастағаннан кейін қалғаны бюджетке аударылады.
Сөйтіп, 2223 және 2224 субшоттары тек тауардың сатылу құнын
қалыптастыруға арналған, яғни көмекші қызмет атқарады және олардың
дербес арналымы жоқ. Бірақ көмекші қызметсіз бөлшек сауда кәсіпорындары
сатылған тауардың түсіміне бақылау жасаудан айырылады, сондықтан да
сатушы да, сатып алушы да тауардың сатылатын бағасын білуге мүдделі.
Сонымен қоса, көмекші субшоттар жүйесін қолдану синтетикалық
есептің дұрыс жүруіне өз септігін тигізеді, яғни халыққа сатылған
тауардың мөлшерін, арналымын, үстеменің есептеу тәртібін, нарық
бағасын анықтауға көмектеседі.
Қазақстан республикасында әрекет етіп тұрған заңмен сәйкес,
бухгалтерлік есепте де, салық есебінде де есептеу әдіс пайдаланады,
соған сәйкес тауар сатып алушыға босатылысымен, оның төлем мерзіміне
қарамастан, тауардың сатылған кезеңі болып саналады. Ал бөлшек сауда
кәсіпорындарында тауардың сатылған кезеңі болып, қолма – қол ақша
түскен кезең саналады, өйткені онсыз тауар босатылмайды.
Сонымен, бухгалтерлік есепте тауардың сатылған кезеңі,
магазиннің бас кассасына ақшаның келіп түскен кезеңнен бастап 1010
шоттың дебетінде, 702 және 633 шоттардың кредитінде көрініс табады.
Тауарды есептеп шығару сатушының есеп беруінің негізінде
жасалады, онда тауардың сатылған құнының бірыңғай қағидасына сай
етіп көрсетіледі.
Енді сатылған тауардың сатып алынған тауардың сатып алынған бағасын
көрсету үшін, әдетте, тауар бағасындағы сатылған ҚҚС сәйкес және
сатылған сауда үстемесіне ай соңында бөлшек сауда кәсіпорындарында
есебі шығарылады.
Алдымен, белгіленген нысан бойынша, сатылған сауда үстемесін
есептейді, ал ол өз кезегінде келесі процедуралардан тұрады.
1. Бухгалтерлік жазбалардың негізінде сауда үстемесі тауардың
сатылу (сату) бағасына қосылатын болғандықтан, тауардың барлық
партиясына 222 шотының 2 субшоты дебеттеліп, 222 шотының 3 субшоты
кредиттеледі, бұл арада 222 шотының 3 субшотында сатылған тауар
бойынша айдан айға тек сатылған тауардың сатып алынған құнын алу
үшін, ол қызылмен жазылып отырады, нәтижесінде 222 шоты бойынша
кредиттік қалдықтың пайда болуы мүмкін.
2. Тауардың ай ішіндегі айналым мен ай басындағы тауардың құнына
сауда үстемесінің қалдығын қосып, сауда үстемесінің болжамды
сальдосы деп аталатын жағдайын аламыз (бұл жағдайда 222 шотының 3
субшотының дебеті бойынша операцияларын шегереміз).
3. Ай барысында сатылған тауардың жалпы құнынан (сатылған
өнімнен түскен жалпы түсімнен) ай соңында қалған тауар құнының қалдығы
(222 шоттың 2 субшоты бойынша, сальдосынан) алып тастап шығарамыз. Бұл
есептеу касса мен тауар туралы есеп берудің негізінде жасалады.
4. Болжамдық сальдосын (2223 шоты бойынша алынған соманы) жалпы
сатылған өнімнің құнына және сатылмай қалған тауар құнының қалдығына
бөлу арқылы тауардың орташа пайыздық үстемесін табамыз.
5. Тауар қалдығына қатысты сатылмаған сауда ұстемесінің сомасын;
ай соңында қалған тауардың сомасын орташа пайыздық сауда үстемесіне
көбейту жолымен анықтаймыз.
6. Болжамдық сальдодан 222 3 шоты бойынша тауар қалдығына
жататын сауда үстемесінің сатылмаған сомасын алып, сатылмаған
тауардың сауда үстемесінің сомасын анықтаймыз, бұл өз кезегінде қызыл
жазумен жазылатын жазу болып табылады.
Сонымен, жоғарыда айтылған есептеулердің мәні: ай басындағы
сауда үстемесінің сомасын және ай барысында алынған сомасын сатылған
тауар мен ай соңында қалған тауарға пара - пар (пропорционалды) етіп
аламыз, бұл кезде әрбір тауардың үстемесін есептеудің қажеттілігі
туындамайды.
Тауар бағасындағы қосылған құн салығы тіркелген пайыздық
мөлшерлемесі (12%) бойынша салық салынады. Тауар бағасының сомасынан
қосылған құн салығы мен оның үстемесі шегеріліп, қалған сома өндіріс
(кәсіпорын) шығысына жатқызылады, ал оның сатылған құнындағы табыс
сомасына, әрекет етіп тұрған заңға сәйкес, қосылған құн салығы
есептелінеді.
Бөлшек сауда кәсіпорындарындағы тауарды сату бойынша құрылымдық
жазудың сызбасын (схемасын) мынадай етіп беруге болады:
Бөлшек сауда кәсіпорынның
қоймасынан алынған тауарлар = Сатып алынған құны
+ тауар бағасындағы үстеме
+ тауар бағасындағы ҚҚС
Сату үшін бөлшек сауданың
кәсіпорынына берілген, сатып = сатылатын құны
алынған тауарлар
Шығысы ← Сатып алынған құны (сатылған құны
- тауар басындағы үстеме – тауар басындағы ҚҚС)
Табысы
Сатылатын құны
Сату бойынша айналысына салынған ҚҚС
Бухгалтерлік есепте тауардың сатып алынған бағасын көтеру үшін
тауардың салынған бағасын үстемеден және ҚҚС тазалайды, яғни қызыл
жазумен жазылады:
Көтерме саудадағы тауарлардың операциясының есебі. Көтерме
саудадағы кәсіпорындардың бөлшек сауда кәсіпорындарынан айырмашылығы:
онда тауардың есебі сатып алынған бағасы бойынша жүреді, сондықтан
тауар қозғалысы бойынша операциясын бухгалтерлік есептің шоттарында
көрсету сызбасы (схемасы) біршама қарапайым болып келеді.
Көтерме сауда кәсіпорында тауардың аналитикалық есебі оның
қоймасы мен бухгалтериясына жүреді.
Олардың есебінің бөлшек сауда кәсіпорындарының есебінен
айтарлықтай ерекшелігі жоқ, тек қана құжаттану тәсіліне
(рәсімдеуінде) болуы мүмкін. Көтерме сауда кәсіпорындары негізінен
ақшасыз есеп айырысу жүйесімен жұмыс істейді, сондықтан босатылған
тауарды қуаттайын құжаты болып накладнойы саналады, бақылау кассалық
машина чектері емес. Көтерме сауданың екі түрі бар: қоймадан (қоймалық
айналым) және транзиттік (транзиттік айналым).
Сауда ұйымының қоймасынан тауар сатылған жағдайда өзі
жабдықтаушымен есептеседі, тауарды қабылдап алады, тауарды өз
қоймасынан сатып алушыға жөнелтеді және одан өзі төлемін өндіріп
алады.
Транзиттік жолмен тауарды сатқан кезде тауар сауда кәсіпорынның
қоймасына түспейді, ол тікелей соңғы сатып алушыға бағытталады.
Транзиттік жолмен есеп айырысуға көтерме кәсіпорны қатысуы да,
қатыспауы да мүмкін.
Бірінші жағдайда, көтерме сауда кәсіпорны өз жабдықтаушылармен
тауар үшін өзі есептесіп және сатып алушылардан төлемін өзі өндіріп
алады. Ал екніші, яғни, көтерме кәсіпорны қатыспаған жағдайда, көтерме
кәсіпорны тауарды ең соңғы сатып алушыға жеткізіп беруді ғана
ұйымдастырады, ал олардың есеп айырысуы жабдықтаушылардың және тікелей
тауарды алушылардың арасында жүреді.
Көтерме сауда кәсіпорнына, әдетте, тауарды атып алушыға жөнелту
жазба келісім - шартының негізінде жүзеге асырылады, онда жеткізіп
берудің барлық жағдайлары айтылады (саны, сапасы, тауар бағасы,
тасымалдау жағдайы т.б.) , сондай – ақ сатушыдан сатып алушыға өтетін
меншік құқығының кезеңі де. Қазақстан Республикасының Азаматтық
кодексінің 238 бабына сәйкес мүліктің белгіленген кезеңінен бастап
келісім – шарт бойынша мүлікті алушыға меншік құқығы өтеді, егерде
заң актілерінде немесе келісім - шартта басқаша жағдайлар
қарастырылмаса. Алушыға мүлікті беру кезінде танылады, ал алушыға
жөнелту үшін транспорттық ұйымдарына берумен тең немесе мүлікті
алушыға жіберу үшін почтаға өткізумен тең, егер де заңда немесе
келісім - шартта басқаша жағдайлар қарастырылмаса (Қазақстан
Республикасының Азаматтық кодексінің 239 бабы).
Бартерлік мәміле тәртібінде сатылған өнімнің есебі. Ақшасыз
тауардан тауарға меншік құқығы мен бірге берілетін (ауысатын) тауар
айырбастау операциясын бартерлік мәміле деп түсінеміз. Бартерлік
мәміледен түсетін табыс № 5 БЕС ұсынылған әдістемесіне сәйкес танылады.
Бартерлік операциясының кезінде жасалған мәміле бойынша табысы алынған
тауар сатылған құны бойынша бағаланады және танылады (бартерлік тәртіпте
алынған тауардың сомасы 200 000 теңге тұрған, енді осы айырбасталынып
алынған тауардың құны 250 000 теңгеге бағаланған және оны сол бағаға
сату мүмкіндігі тусын делік, онда 250 000 теңге табыс ретінде
танылады). Дегенмен де, бартерлік операциялардан түсетін табысты анықтау
оңайға түспейді және оларды барынша дәл есептеу мүмкін емес, онда
бартерлік тәртіпте алынған тауардың сомасы, яғни 200 000 теңге табыс
ретінде танылады. Енді біз бартерлік мәміле бойынша жасалатын шоттар
корреспонденциясын қарастырып ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .3
Негізгі бөлім
1-тарау.Дайын өнім есебі
1.1 Дайын өнім түсінігі және
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ...4
1.2 Сатып алынған тауарлардың есебі мен
бағалауы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ...6
2-тарау.Дайын өнімді шығару мен өткізудің есебі
2.1 Сатылған дайын өнімнің өзіндік құнының
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ..19
2.2 Дайын өнімді(жұмысты,қызметті) сатумен бай-
ланысты
шығындар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .20
2.3 Дайын өнімді (жұмысты,қызметті) сатудан
түскен
кірістер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
22
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .25
Пайдаланылған әдебиеттер
тізім ... ... ... ... ... ... ... .. ... .27
Қосымшалар ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... .28
Кіріспе
“Дайын өнім есебі” тақырыбына курстық жұмыс жазылды. Осы курстық
жұмысты жазу барысында төмендегі авторлардың еңбегі қолданылды: Радостовец
В.К, Радостовец В.В, О.И Шмидттің “Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп”, Қ.К
Кеулімжаев, З.Н Әжібаева, Н.А Құдайбергенов, А.Ә Жантаеваның “Қаржылық
есеп”, “Бухгалтерлік есеп және аудит” журналы, “Большой экономический
русско – казахский словарь”, Радостовец В.К “Финансовый и управленческий
учет на предприятий” және т.б.
Курстық жұмыстың негізгі өзектілігі: Дайын өнім – негізгі және
қосалқы цехтарының сатуға арналған өнімі болып табылады. Яғни, дайын өнім
кәсіпорынның белгілі бір цикл аралығында өндіріп, нарықта сатуға әзір
тауарлар мен қызметтерінің жиынтығы. Ол қазіргі таңда нарықтық экономиканың
негізгі құраушы көзі болып отыр. Дайын өнімді сату арқылы нарықта әрекет
ететін үш субъект те (мемлекет, тауар өндіруші және тұтынушы) өз
қажеттіліктерін қанағаттандырады.
Курстың жұмыстың мақсаты: Дайын өнімді шығару мен өткізуге байланысты
кәсіпорынның тапқан табысы мен шығысын есепке алу.
Осы мақсатқа жету үшін төмендегідей міндеттер орындалды:
- Дайын өнімге жалпы түсінік беру;
- Оның есебін жүргізу;
- Сатып алынған тауарлардың есебі мен олардың бағалану маңызын анықтау;
- Сатылған дайын өнімнің өзіндік құнының есебіне кеңінен тоқталу;
- Дайын өнімді (жұмысты, қызметті) сату бойынша шығындарды есепке ала
отырып терең зерттеу.
І тарау. Дайын өнім есебі.
1.1. Дайын өнім түсінігі және есебі
Дайын өнім негізгі және қосалқы цехтарының сатуға арналған өнімі.
Дайын өнімнің өндірісте жасалғаны, оның біртұтастығы, стандартпен немесе
техникалық шарттарға сәйкестігі, техникалық бақылау (сынау) қызметінен
өткендігі, паспорты, сертификаты (яғни сапасы) және басқадай
құжаттармен куәландырылғаны, қоймаға тапсырылғаны, тапсырыс
берушілердің қабылдап алған және басқа да жайлары - міндетті түрде
актімен рәсімделеді.
Дайын өнімді есептеу үшін 1320 Дайын өнім деп аталатын активті
инвентарлық (мүліктік) шот пайдаланады. Дайын өнім кәсіпорынның айналым
қаражатының құрамына кіреді және ол қаржылық есеп беруде нақты
өзіндік құны бойынша көрініс табады.
Дайын өнімнің нақты өзіндік құны есептік кезең (ай) аяқталғаннан
кейін ғана анықталады. Ағымдағы есептік кезеңде өнім тұрақты түрде
қозғалыста (шығару, босату, жөнелту, сату) болады, сондықтан өнім
ағымдағы есеп үшін есептік бағасы бойынша шартты түрде бағаланады,
ол үшін (есептік бағасы үшін) дайын өнімнің өткен айдағы нақты
өзіндік құны, тіркелген бағасы пайдалануы мүмкін.
Есептік кезеңнің соңында ауытқудың пайызы мен сомасын есептеу
жолымен шығарылып, оның есептік бағасын нақты өзіндік құнына дейін
жеткізеді.
Ауытқудың пайызы мен сомасы ай ішінде түскен және ай басындағы
өнімнің қалдығынан есептелінеді. Ауытқу кәсіпорынның экономикасын
немесе артық жұмсалғанын көрсетеді, олар да дайын өнімнің шотында
есептелінеді: экономикасы (үнемделгені) – қызыл жазумен, ал артық
жұмсалғаны - әдеттегі (дағдылы) – жазумен жазылады.
Ауытқудың пайызын келесі формула бойынша есептейді:
Ауытқудың Ауытқу сомасы
пайызы = қалдық + есептік құны бойынша түскен түсімдер х 100%
Дайын өнімді қабылдау - тапсыру накладной бойынша немесе өнімді
шығару жиынтығы бойынша өндірістен қоймаға кірістеледі.
Қабылдау тапсыру құжаты (накладнойы) цехта екі дана етіп
жазылады. Дайын өнімді қоймаға тапсырғаннан кейін, накладнойдың бір
данасы қоймада, екіншісі цехта қалады. Экономиканың әр түрлі
салаларында қабылдау тапсыру құжатының (накладнойының) арнайы (немесе
арнаулы) бланкілері қолданылуы мүмкін. Солардың біреуі жоғарыда
келтірілді.
Қабылдау тапсыру құжаты аспаптық, радиотехникалық
кәсіпорындарында, жаппай және сериялық өндірістерде, басқа да өнеркәсіп
салаларында өндіріс есебінің тапсырыстарын есептеу үшін қолданылады.
Қабылдау - тапсыру құжатын өнімді шығару көрсеткіштермен қатар,
өнімді өткізу үшін де пайдаланады. Бұл нысан жекелеген тапсырыс
берушілердің бірлесіп әкелінген үлкен номенклатурада дайындалатын
өнім тетіктерін есепке алу үшін де қолданылады.
Өндірістік тапсырмалардың орындалу барысын жедел байқап отыру
үшін және шығарылған дайын өнімнің құнын жедел есептеп отыру үшін
өнеркәсіптің барлық салаларында Өнім шығару жиынтығы деген құжаттың
нысаны қолданылады.
Қоймаларда дайын өнім есебін, материалдар есебі сияқты қойма
есебінің карточкаларында жүргізіледі. Айдын аяғында карточкалардағы
шығарылған қалдықтарды қойма меңгерушісі дайын өнім қалдықтарының
кітабына көшіреді. Дайын өнімнің кірісі мен шығысы жөніндегі құжаттар,
оның тізімдемесімен (реестірімен) бірге бухгалтерияға түседі.
Дайын өнімнің кірісі мен шығысы жөніндегі құжаттарды тапсыру
тізімінің деректерін келіп түсуіне қарай дайын өнімнің жинақтау
есебінің жинақ ведомысына есептік топтар бойынша шығарады. Жинақ
ведомосының деректерін дайын өнім қалдықтарының кітабымен салыстырып
тексереді, бұл қойма есебінің бухгалтерияда жүргізілетін синтетикалық
есебімен бірдей болып шығуын қамтамасыз етеді.
Айдын аяғында есеп беру калькуляциясын жасағаннан кейін, барлық
өнімнің нақты өзіндік құны және нақты өзіндік құны мен жоспарлы
өзіндік құнының арасындағы, немесе нақты өзіндік құны мен
кәсіпорынның келісімді бағалары бойынша есептелген өзіндік құнының
арасындағы айырмашылықтары анықталады. Дайын өнім шығарғаны туралы
синтетикалық деректері 1320 дайын өнім шотының дебетіне жинақталып,
8010 Негізгі өндіріс, 8020 Қосалқы өндіріс және 8000 Өз өндірісінің
шала өнімдері деген (егер шала өнімдердің немесе фабрикаттарының бір
бөлігі сату үшін шығарылса) шоттарының кредитіне көрініс табады.
1.2. Сатып алынған тауарлардың есебі мен бағалауы
Тауар - материалдық бұйымдар, олар тұтыну немесе пайдалану үшін
сатып алынады. Сатып алынған тауарлардың есебі үшін 222 Алынған
тауарлар және 223 Басқа да тауарлар шоттары қолданылады. Бұлар
мүліктік – активті шоттар. 222 – шотты негізінен сауда, қоғамдық
тамақтандыру, жабдықтандыру - сату, делдалдық және сыртқы экономикалық
ұйымдар пайдаланады.
Тауарды бағалау есептік бағаны таңдау болып табылады, яғни
бағаның көмегімен тауар кірістеледі және есептен шығарылады. Бұл ретте
сату бағасы да, сатып алу бағасы да пайдалануы мүмкін. Есептік бағаны
таңдау шаруашылық жүргізуші субъектінің есептік саясатында тіркеледі,
ол шаруашылық жүргізуші субъектінің бірыңғай тауарларына қатысты
үйлестірілуі керек.
Сатып алынған құны өзіне: сатып алу құнын, баж салығын,
комиссиялық марапаттауын; жабдықтандырушыларға, делдал ұйымдарға төлейтін
төлемдерін; транспорттық дайындау және басқа да шығыстарын, яғни
алынған запастармен тікелей байланысты шығыстарын енгізеді. Сауда
жеңілдіктерін, артық төленген сомаларын және басқа да осы тәріздес
түзетулерін, әкелінген шығындарды анықтау кезінде шегеріледі. Көтерме
сауда кәсіпорындарында тауардың сатып алынған құны, әдетте, есептік
баға ретінде бола алады.
Сату бағасы - бұл тауардың сол бойынша ең соңғы тұтынушыға
сатылатын бағасы. Сату (бөлшек) бағасының құрамына мыналар кіреді:
- сатып алынған құны - бұл құжаттармен қуатталған (шоты, тауарлы
транспорттық накладнойы, кедендік декларациясы) тауардың
жабдықтаушылардан атып алынған құны;
- акциз - бұл тек кейбір тауар түрлеріне белгіленеді: алкоголь
өнімдеріне және темекі бұйымдарына, жеңіл автомобильдерге, зергерлік
бұйымдарға т.б.; акциздің мөлшерлемесін үкімет белгілейді, проценттік
деңгейде тауардың құнына бөліп немесе натуралды түрде оның физикалық
көлеміне бөліп анықтайды, ал алкогольдік өнімдер бойынша акциздің
мөлшерлемесі оның құрамындағы спиртке тәуелді есіп белгіленуі мүмкін;
- қосылған құн салығы – келесі мөлшерлеме бойынша әртүрлі тауар
түрлеріне белгіленеді: 0 % (нольдік пайыз бойынша) – экспортталған
тауарларға (заңда қаралғандардан басқасы), 12 %- барлық тауар түрлері
бойынша (ҚҚС - босатылғандардан басқасы);
- сауда үтемесі – бұл бөлшек сауда кәсіпорындарының шығысын жабу
үшін және сату операцияларынан табыс алуға арналған үстеме.
Дегенмен де, көптеген бөлшек сауда магазиндері тауарды сауда
үстемесі бойынша есеп, сату (бөлшек) бағасы бойынша ескереді. Бұл
жауапты тұлғаның жауапкершілігінен туындайды, егер де тауар жетіспей
қалған жағдайда, сол тауарды өткізуіне тура келеді.
Келіп түскен тауарды есепке алу айтарлықтай қиындық туғызбайды,
өйткені келіп түскен тауардың әрбір партиясы тиесілі құжаттармен
рәсімделеді (шоттармен, тауарлы - транспорттық накладноймен т.б.
құжаттармен). Қоймадағы тауардың шығысы да үлкен мәселе туғызбайды,
өйткені әрбір босатылған тауар үшін тиісілі құжаттар жазылады. Қиындық
тек, бөлшек сауда магазиндерінде сату барысында пайда болады. Бұның
басты себебі: сатып алынған тауардың сомасына тек бақылау -
кассалық машинасынан алынған чек беріледі, онда сатылған тауардың
сату бағасы бойынша құны көрсетіледі, бірақ бір күнде қанша тауар
сатып алынған бағасы бойынша сатылғаны туралы мәлімет көрінбей
қалады. Ол мынадай есептеу жолымен шығарылады:
Сатылған Жұмыс күнінің Сатып алынған Жұмыс соңына
тауардың құны басына сатып бағасы бойынша
сатып
сатып алынған = алынған бағасы + түскен тауарлардың
- алынған
бағасы бойынша бойынша тауардың құны
бағасы бша
қалдығы
қалған тауардың
қалдығы
Бұл кезде қалдықтың деңгейін тұрақты түрде түгелдеудің көмегімен
анықтауға тура келеді, ал ол көп уақытты қажет етеді. Басқадай
жағдайда, қалдықтың деңгейін анықтау мүмкін емес.
Көптеген бөлшек сауда кәсіпорындарында тауар есебін
ұйымдастырудың күрделі жағдайынан алшақ болу үшін тауарлардың сату
бағасы бойынша есеп әдісін пайдаланады. Өйткені, ол сатылған тауардың
есептік бағасы бойынша сомасын жеңіл анықтауға мүмкіндік береді, ол
үшін бүкіл сомадан чек бойынша жиынтық сомасын алып тастаса, айырмасы
саудадан түскен түсім болып саналады. Осы жағдайда, тауардың да
қалдығын кез келген кезеңге анықтау мүмкіндігі туады. Бұл тәсіл тек
қана көтерме саудаға тән деп ойлауға болмайды, оны бөлшек саудамен
айналысатын кәсіпорындар да штрих кодтарының көмегімен жүзеге
асыруына болады. Штрихтық кодтар, әдетте, он үш саннан (цифрдан)
тұрады, оның алғашқы екеуі өнімді - дайындаушы (немесе өнімді сатушы)
мемлекетін көрсетеді; келесі бесеуі - өнімді әзірлеуші - кәсіпорынды,
одан кейінгі бесеуі - тауарға сипаттама береді (атауы, мөлшері т.б.)
және ең соңғы біреуі - бақылаушы болып саналады.
Магазинге тауап келіп түскен кезде оның атауы, айрықша белгісі,
саны және сатып алынған бағасы туралы ақпарат көшірме (сканирующей)
қондырғысының арқасында компьютердің жадында сақталады. Одан әрі
қарай тауарды сату кезінде компьютер қандай тауардың қандай санда
(мөлшерде) сатылғаны туралы мәліметті тіркейді, осының негізінде,
сатылған тауардың сатып алынған құнын анықтайды. Тауардың есептен
шығарылғаны туралы ақпараттар, егер ол ресми құжатталмаса немесе
компьютерде тіркелмесе, онда ол туралы мәліметті түгелдеудің
көмегімен алынады.
Кейбір тауарлар өзінің техникалық себептері бойынша штрихтық
кодтауға жатпайды (қалам, қаламсап т.б.), онда олардың сатып алу
бағасын жоғарыда көрсетілген формула бойынша анықтайды.
Есептік құнын таңдау - алынған құны бойынша немесе сату құны
бойынша мәселенің шаруашылық жүргізуші субъекті үшін де маңызы зор.
Осы мақсатта бухгалтерлік есеп стандартында төрт әдіс қарастырылған:
- арнайы (тұтастай) идентификациялау әдісі;
- орташа өлшемдік құн әдісі;
- ФИФО әдісі - запастарды алғашқы сатып алынғандардың бағасы
бойынша бағалау әдісі;
- ЛИФО әдісі - запастарды соңғы сатып алынғандардың бағасы
бойынша бағалау әдісі.
Бұл аталған әдістердің қолдану тәртібі жоғарыда Тауарлы -
материалдық құндылықтардың есебі деген тарауда толығымен
қарастырылған болатын.
Бөлшек сауда кәсіпорындарында бухгалтерлік есепті ұйымдастырудың
ерекшеліктері. Бөлшек саудадағы тауарлардың 222 Алынған тауарлар
шотында жүргізіледі, оған мынадай субшоттары ашылады.
2221 субшоты – Бөлшек сауда кәсіпорындарының қоймаларындағы
тауарлар, онда бөлшек сауда кәсіпорындарының қоймаларындағы сақталып
тұрған тауарлар есепке алынады. Есеп дайын өнім және материалдар есебі
сияқты санына және құнына қарай, сатып алу бағалары бойынша
жүргізіледі.
2222 субшоты – Бөлшек саудада сату үшін алынған, сатып алынған
тауарлар, онда материалдық жауапты адамдардың (аға сатушылардың, бөлім
меңгерушілердің т.б.) жауапкершіліктерінде тұрған тауарларды есепке
алады. Есепке алу бағалары бойынша (сатып алу бағасы, ҚҚС және сауданың
үстеме бағасы қосылады) жүргізіледі. Есепке алу сол тауардың құны
бойынша жүргізіледі.
2223 субшоты (тауардың үстеме бағасы). Бұл субшотта сату үшін
берілген тауарлардың барлық түрі (тауар топтары бойынша сараланып)
белгіленген мөлшердегі үстеме бағасы бойынша есепке алынады. Соның
нәтижесінде сатуға берілген тауарлардың бағасы үстеме бағасынан асып
түседі. Тауарлар сатылғаннан кейін тауардың үстеме баға қызылмен
жазылып, олардың құнын кемітеді; үстеме баға кәсіпорынның тауарларды
сатқаннан тапқан табысы болып табылады. Сатылған тауардың үстеме бағасын
белгіленген үлгі бойынша есептен шығарады.
2224 субшоты – Тауар бағасына қосылған құн салығы. Бұл субшотта
сатуға берілген тауар бағасына енгізілген ҚҚС сомасы көрсетіледі. Тауар
бағасына үстеме бағасы мен ҚҚС қосылады да, сөйтіп ол тауардың
сатылу құнын құрайды (қалыптастырады). Осы бағалар бойынша тауарлар
тұтынушыларға және басқа сатып алушыларға сатылады.
Тауарлар сатылғаннан кейін тауар бағасы ҚҚС сомасынан
тазартылады, яғни табыс сомасы шығарылады, ол үшін ҚҚС сомасын
қызылмен жазады. ҚҚС жалпы табыстан есептелінеді де, тауарлар түскен
және кірістелген кезде шегерімге қойылған (331 – шоттың дебеті)
сомаларды алып тастағаннан кейін қалғаны бюджетке аударылады.
Сөйтіп, 2223 және 2224 субшоттары тек тауардың сатылу құнын
қалыптастыруға арналған, яғни көмекші қызмет атқарады және олардың
дербес арналымы жоқ. Бірақ көмекші қызметсіз бөлшек сауда кәсіпорындары
сатылған тауардың түсіміне бақылау жасаудан айырылады, сондықтан да
сатушы да, сатып алушы да тауардың сатылатын бағасын білуге мүдделі.
Сонымен қоса, көмекші субшоттар жүйесін қолдану синтетикалық
есептің дұрыс жүруіне өз септігін тигізеді, яғни халыққа сатылған
тауардың мөлшерін, арналымын, үстеменің есептеу тәртібін, нарық
бағасын анықтауға көмектеседі.
Қазақстан республикасында әрекет етіп тұрған заңмен сәйкес,
бухгалтерлік есепте де, салық есебінде де есептеу әдіс пайдаланады,
соған сәйкес тауар сатып алушыға босатылысымен, оның төлем мерзіміне
қарамастан, тауардың сатылған кезеңі болып саналады. Ал бөлшек сауда
кәсіпорындарында тауардың сатылған кезеңі болып, қолма – қол ақша
түскен кезең саналады, өйткені онсыз тауар босатылмайды.
Сонымен, бухгалтерлік есепте тауардың сатылған кезеңі,
магазиннің бас кассасына ақшаның келіп түскен кезеңнен бастап 1010
шоттың дебетінде, 702 және 633 шоттардың кредитінде көрініс табады.
Тауарды есептеп шығару сатушының есеп беруінің негізінде
жасалады, онда тауардың сатылған құнының бірыңғай қағидасына сай
етіп көрсетіледі.
Енді сатылған тауардың сатып алынған тауардың сатып алынған бағасын
көрсету үшін, әдетте, тауар бағасындағы сатылған ҚҚС сәйкес және
сатылған сауда үстемесіне ай соңында бөлшек сауда кәсіпорындарында
есебі шығарылады.
Алдымен, белгіленген нысан бойынша, сатылған сауда үстемесін
есептейді, ал ол өз кезегінде келесі процедуралардан тұрады.
1. Бухгалтерлік жазбалардың негізінде сауда үстемесі тауардың
сатылу (сату) бағасына қосылатын болғандықтан, тауардың барлық
партиясына 222 шотының 2 субшоты дебеттеліп, 222 шотының 3 субшоты
кредиттеледі, бұл арада 222 шотының 3 субшотында сатылған тауар
бойынша айдан айға тек сатылған тауардың сатып алынған құнын алу
үшін, ол қызылмен жазылып отырады, нәтижесінде 222 шоты бойынша
кредиттік қалдықтың пайда болуы мүмкін.
2. Тауардың ай ішіндегі айналым мен ай басындағы тауардың құнына
сауда үстемесінің қалдығын қосып, сауда үстемесінің болжамды
сальдосы деп аталатын жағдайын аламыз (бұл жағдайда 222 шотының 3
субшотының дебеті бойынша операцияларын шегереміз).
3. Ай барысында сатылған тауардың жалпы құнынан (сатылған
өнімнен түскен жалпы түсімнен) ай соңында қалған тауар құнының қалдығы
(222 шоттың 2 субшоты бойынша, сальдосынан) алып тастап шығарамыз. Бұл
есептеу касса мен тауар туралы есеп берудің негізінде жасалады.
4. Болжамдық сальдосын (2223 шоты бойынша алынған соманы) жалпы
сатылған өнімнің құнына және сатылмай қалған тауар құнының қалдығына
бөлу арқылы тауардың орташа пайыздық үстемесін табамыз.
5. Тауар қалдығына қатысты сатылмаған сауда ұстемесінің сомасын;
ай соңында қалған тауардың сомасын орташа пайыздық сауда үстемесіне
көбейту жолымен анықтаймыз.
6. Болжамдық сальдодан 222 3 шоты бойынша тауар қалдығына
жататын сауда үстемесінің сатылмаған сомасын алып, сатылмаған
тауардың сауда үстемесінің сомасын анықтаймыз, бұл өз кезегінде қызыл
жазумен жазылатын жазу болып табылады.
Сонымен, жоғарыда айтылған есептеулердің мәні: ай басындағы
сауда үстемесінің сомасын және ай барысында алынған сомасын сатылған
тауар мен ай соңында қалған тауарға пара - пар (пропорционалды) етіп
аламыз, бұл кезде әрбір тауардың үстемесін есептеудің қажеттілігі
туындамайды.
Тауар бағасындағы қосылған құн салығы тіркелген пайыздық
мөлшерлемесі (12%) бойынша салық салынады. Тауар бағасының сомасынан
қосылған құн салығы мен оның үстемесі шегеріліп, қалған сома өндіріс
(кәсіпорын) шығысына жатқызылады, ал оның сатылған құнындағы табыс
сомасына, әрекет етіп тұрған заңға сәйкес, қосылған құн салығы
есептелінеді.
Бөлшек сауда кәсіпорындарындағы тауарды сату бойынша құрылымдық
жазудың сызбасын (схемасын) мынадай етіп беруге болады:
Бөлшек сауда кәсіпорынның
қоймасынан алынған тауарлар = Сатып алынған құны
+ тауар бағасындағы үстеме
+ тауар бағасындағы ҚҚС
Сату үшін бөлшек сауданың
кәсіпорынына берілген, сатып = сатылатын құны
алынған тауарлар
Шығысы ← Сатып алынған құны (сатылған құны
- тауар басындағы үстеме – тауар басындағы ҚҚС)
Табысы
Сатылатын құны
Сату бойынша айналысына салынған ҚҚС
Бухгалтерлік есепте тауардың сатып алынған бағасын көтеру үшін
тауардың салынған бағасын үстемеден және ҚҚС тазалайды, яғни қызыл
жазумен жазылады:
Көтерме саудадағы тауарлардың операциясының есебі. Көтерме
саудадағы кәсіпорындардың бөлшек сауда кәсіпорындарынан айырмашылығы:
онда тауардың есебі сатып алынған бағасы бойынша жүреді, сондықтан
тауар қозғалысы бойынша операциясын бухгалтерлік есептің шоттарында
көрсету сызбасы (схемасы) біршама қарапайым болып келеді.
Көтерме сауда кәсіпорында тауардың аналитикалық есебі оның
қоймасы мен бухгалтериясына жүреді.
Олардың есебінің бөлшек сауда кәсіпорындарының есебінен
айтарлықтай ерекшелігі жоқ, тек қана құжаттану тәсіліне
(рәсімдеуінде) болуы мүмкін. Көтерме сауда кәсіпорындары негізінен
ақшасыз есеп айырысу жүйесімен жұмыс істейді, сондықтан босатылған
тауарды қуаттайын құжаты болып накладнойы саналады, бақылау кассалық
машина чектері емес. Көтерме сауданың екі түрі бар: қоймадан (қоймалық
айналым) және транзиттік (транзиттік айналым).
Сауда ұйымының қоймасынан тауар сатылған жағдайда өзі
жабдықтаушымен есептеседі, тауарды қабылдап алады, тауарды өз
қоймасынан сатып алушыға жөнелтеді және одан өзі төлемін өндіріп
алады.
Транзиттік жолмен тауарды сатқан кезде тауар сауда кәсіпорынның
қоймасына түспейді, ол тікелей соңғы сатып алушыға бағытталады.
Транзиттік жолмен есеп айырысуға көтерме кәсіпорны қатысуы да,
қатыспауы да мүмкін.
Бірінші жағдайда, көтерме сауда кәсіпорны өз жабдықтаушылармен
тауар үшін өзі есептесіп және сатып алушылардан төлемін өзі өндіріп
алады. Ал екніші, яғни, көтерме кәсіпорны қатыспаған жағдайда, көтерме
кәсіпорны тауарды ең соңғы сатып алушыға жеткізіп беруді ғана
ұйымдастырады, ал олардың есеп айырысуы жабдықтаушылардың және тікелей
тауарды алушылардың арасында жүреді.
Көтерме сауда кәсіпорнына, әдетте, тауарды атып алушыға жөнелту
жазба келісім - шартының негізінде жүзеге асырылады, онда жеткізіп
берудің барлық жағдайлары айтылады (саны, сапасы, тауар бағасы,
тасымалдау жағдайы т.б.) , сондай – ақ сатушыдан сатып алушыға өтетін
меншік құқығының кезеңі де. Қазақстан Республикасының Азаматтық
кодексінің 238 бабына сәйкес мүліктің белгіленген кезеңінен бастап
келісім – шарт бойынша мүлікті алушыға меншік құқығы өтеді, егерде
заң актілерінде немесе келісім - шартта басқаша жағдайлар
қарастырылмаса. Алушыға мүлікті беру кезінде танылады, ал алушыға
жөнелту үшін транспорттық ұйымдарына берумен тең немесе мүлікті
алушыға жіберу үшін почтаға өткізумен тең, егер де заңда немесе
келісім - шартта басқаша жағдайлар қарастырылмаса (Қазақстан
Республикасының Азаматтық кодексінің 239 бабы).
Бартерлік мәміле тәртібінде сатылған өнімнің есебі. Ақшасыз
тауардан тауарға меншік құқығы мен бірге берілетін (ауысатын) тауар
айырбастау операциясын бартерлік мәміле деп түсінеміз. Бартерлік
мәміледен түсетін табыс № 5 БЕС ұсынылған әдістемесіне сәйкес танылады.
Бартерлік операциясының кезінде жасалған мәміле бойынша табысы алынған
тауар сатылған құны бойынша бағаланады және танылады (бартерлік тәртіпте
алынған тауардың сомасы 200 000 теңге тұрған, енді осы айырбасталынып
алынған тауардың құны 250 000 теңгеге бағаланған және оны сол бағаға
сату мүмкіндігі тусын делік, онда 250 000 теңге табыс ретінде
танылады). Дегенмен де, бартерлік операциялардан түсетін табысты анықтау
оңайға түспейді және оларды барынша дәл есептеу мүмкін емес, онда
бартерлік тәртіпте алынған тауардың сомасы, яғни 200 000 теңге табыс
ретінде танылады. Енді біз бартерлік мәміле бойынша жасалатын шоттар
корреспонденциясын қарастырып ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz